a- konididaşıyanlar topası; b- konidilər; c- konidilərin cücərməsi

• UZAQ ŞƏRQ• SAXALİN• ŞƏRQİ SİBİR• ŞİMALİ QAFQAZ• VOLQABOYU RAYONLAR

RUSİYA

• GƏNCƏ-QAZAX• ŞƏKİ-ZAQATALA• DÜZƏN QARABAĞ• ŞİRVAN• QUBA-XAÇMAZ• ABŞERON YARIMADASI• NAXÇIVAN MR

AZƏRBAYCAN

Göbələyin inkişafı üçün optimal temperatur 24-300C-dir. İnkubasiya müddəti göbələk üçün əlverişli şəraitdə 3-4 gündür.

Xəstəliyin inkişafına yağışlar və gecə şehləri ilə müşayət olunan qızmar quru hava köməklik edir.

Vaxtından əvvəl quruma və yarpaqların tökülməsi nəticəsində ayrı-ayrı illərdə pomidor məhsulu 20-50% aşağı düşür.

Bitkidə gedən maddələr mübadiləsinin pozulması, fizioloji dəyişkənliklər, patobiokimyəvi çevrilmələr həm də istehsal

olunan məhsulun keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.

Bitki qalıqlarının məhv edilməsi, məhsul yığımından sonra sahənin dərin şumlanması, növbəli əkinə əməl etməklə,

pomidorun əvvəlki əkin yerinə 3 ildən sonra qaytarılması, parniklərdə torpağın dezinfeksiyası (1 hissə formalin, 40 hissə

su), davamlı sortların becərilməsi vacib tədbirlərdəndir.

Xəstəliyin ilkin simptomları göründükdə fungisidlərlə çiləmələr aparmaq lazımdır. Lakin fitoftorozla mübarizədə tətbiq edilən

fungisidlər (akrobat MS, ridomil qold MS, kurzat, iteral, klip və s.) alternariozun da inkişafının qarşısını alır.

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetes

sinfi, Melanconiales sırası, Melanconiaceae fəsiləsi, Colletotrichum

cinsi.

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

8.2 Fəsilə bitkilərinin antraknoz, unlu şeh, septorioz xəstəlikləri və onlarla mübarizə

Pomidorun antraknozu– Colletotrichum atramentarium Taub.

Badımcan və bibərin antraknozu – Colletotrichum capsici Santhw., C.gloesporioides Penz.

Xəstəlik üst yarpaqlardan başlayır və bitkinin

soluxması ilə meydana çıxır. Belə bitkilər

torpaqdan asanlıqla çıxır, onların kökləri dağılmış vəziyyətdə olur, burada

toxumaya yüklənmiş kiçik sklerosiyalar görünür.

Bəzən gövdə və meyvələrdə qonur

yastıcıqlar (lojalar) da müşahidə edilir.

Xəstəliyi törədən göbələk inkişaf tsiklində uzun qara tüklü konidial loja əmələ gətirir. Konididaşıyanlar birhüceyrəli, demək olar

ki, rəngsiz və ya qonurtəhər, konidilər

uzunsov-silindrik, əyilmiş uclu, ölçüləri 15-22 x 3-6

mkm-dir. Göbələk kartofu da yoluxur. Torpaqda

sklerosiya halında qışlayır.

Antraknoz bibərin bütün yerüstü orqanlarını böyümə

mərhələsindən asılı olmayaraq yoluxur. Yarpaq və

gövdələrdə nekrozlu ləkələr əmələ gəlir, burada da ləkənin rəngi bozdan

qəhvəyiyə qədər dəyişə bilir. Meyvələrdə xəstəliyin

simptomları su ilə zəngin hissələrdə baş verir və meyvə

tədricən sarıyabənzər qəhvəyi və ya qəhvəyi rəng

alır.

Meyvə üzərində meydana çıxan zədələr kiçikdir,

həlqəvidir, belə zədələr birləşir və meyvə toxumasının əhəmiyyətli bir hissəsini tutur.

Rütubətli hava zamanı meyvələrin üzərində çəhrayı,

narıncı çəhrayı və narıncı rəngli spor kütləsi yerləşir. Göbələyin növündən asılı

olaraq yoluxmuş sahədə qara və ya qəhvəyi sapabənzər strukturlar fərqlənirlər.

Şərqi Avropa ölkələri

Azərbaycan

Türkiyə

Ukrayna İran

Gürcüstan

Optimal temperatur 16-20º C

Havanın nisbi rütubəti 70-80%

Rütubətli günlərin çoxluğu

inkubasiya müddəti 5-7 gün

POMİDOR

BADIMCAN VƏ BİBƏR

Optimal temperatur 20-27º C

Havanın nisbi rütubəti 90%-ə yaxın

Duman, səhər şehi xəstəliyi

intensivləşdirir

• Növbəli əkin• Sağlam toxum materialı• Davamlı sort• Bitki qalıqlarının məhv edilməsi• Parnik və istixanaların dezinfeksiyası

YÜKSƏK AQROTEXNİKA

• Bunker (60 qr/l tebukonazol)• Vial (60 qr/l dinikamazol M+60 qr/l

tiabenazol)• Vitaros (198 qr/l karboksin +198 q/l

tiram)• TMTD (400 qr/l tiram)

TOXUMLARIN DƏRMANLANMASI

• Bakır WP (4,0 kq/ha)• Dikotan M -45 (4,0 kq/ha)• Ridozeb (5,0 kq/ha)• Ridomil MS (2,0 kq/ha)

VEGETASİYA ÇİLƏMƏLƏRİ

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Ascomycota

şöbəsi, Euascomycetes sinfi, Erysiphales

sırası, Erysiphaceae fəsiləsi, Erysiphe və

Leveillula cinsləri

Bioloji qrupu:

Biotrof

Pomidorun unlu şehi- Erysiphe communis (Wallr.) f. solani lycopersici Jacz., Leveillula

taurica (Lev.) G.Arnaud.

Bitkilər onların inkişafının istənilən fazasında- birinci yarpaqlardan meyvəvermə fazasına qədər yoluxur.

Xəstəlik yarpaqların üst səthində və gövdədə spor mərhələsindən ibarət ağ örtük şəklində meydana çıxır.

Bitkilərin vegetasiya dövrü unlu şeh konidilərin köməyi ilə yayılır. Erysiphe communis f. solani lycopersici

göbələyinin konidiləri sadə qısa, uzunluğu 100-300 mkm olan konididaşıyanlarda əmələ gəlir. Konidilər, oval,

rəngsiz, tək-tək və ya qısa zəncirdə yerləşir.

Göbələyin kleystotesiləri boşqabşəkilli, müxtəlif forma və çıxıntılıdır. Onlarda kisələr formalaşırlar: yumurtayaoxşar,

həlqəvi, hər bir kisədə 3-6 elliptik kisəsporlar vardır.

Pomidorda unlu şeh xəstəliyi ilk dəfə 1988-ci ildə keçmiş SSRİ-nin Qərb hissəsində örtülü qruntda qeydə alınmışdır.

Sonra xəstəlik Latviyada müşahidə edilmişdir. Ukraynada unlu şeh açıq şəraitdə becərilən pomidor bitkilərində aşkar

edilmişdir (Qelyuta və başqaları, 1994).

Leveillula taurica göbələyi tərəfindən törədilən unlu şeh ilk dəfə 1957-ci ildə Qazaxıstanda, 1966-cı ildən Krasnodar diyarında tarla şəraitində rast gəlinməyə başlamışdır və xəstəliyin inkişafı nəticəsində məhsul itkisi 50%-ə çatır.

Xəstəliyə Azərbaycanda da rast gəlinir.

Click to add Title

Click to add Title1 Patogenlər geniş temperatur (18-280C) və havanın nisbi rütubəti şəraitində inkişaf edirlər.

Xəstəlik nəticəsində yarpaq səthinin assimilyasiyası azalır, nəticədə pomidor məhsulu

40-50%-ə qədər azalır.

Click to add TitleBitki qalıqlarının məhv edilməsi, növbəli əkində bitkilərin növbələşməsi, yüksək aqrotexnika önəmlidir. Vegetasiya dövrü xəstəliyin ilkin

simptomları göründükdə fungisidlərlə çiləmələr aparıla bilər.

1

2

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Ascomycota

şöbəsi, Euascomycetes sinfi,

Erysiphales sırası, Erysiphaceae

fəsiləsi, Leveillula cinsi

Bioloji qrupu:

Biotrof

Badımcan və bibərin unlu şehi – Leveillula taurica Am.

Təsnifatda yeri:

Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic

fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi,

Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae

fəsiləsi, Septoria cinsi.

Bioloji qrupu:

Hemibiotrof

Pomidorun ağ ləkəliyi və ya septoriozu – Septoria lycopersici Speg.

8.3 Kartof bitkisinin dəmgil xəstəlikləri və onlarla mübarizənin əsas prinsipləri

Təsnifatda yeri:

Protozoa aləmi, Plasmodiophoramycota şöbəsi,

Plasmodiophoramycetes sinfi, Plasmodiophorales sırası,

Plasmodiophoraceae fəsiləsi, Spongospora cinsi

Müasir adı:

Spongospora subterranea f.sp. subterranea I.A.Tomi

Bioloji qrupu:

Biotrof

Kartofun səpgili dəmgili – Spongospora subterranea (Wallr.) Yagerh.

Bu xəstəlik əsasən torflu torpaqlarda geniş yayılmışdır. Xəstəliyin törədicisi olan göbələk

hüceyrədaxili parazitdir.

Kartofun səpgili dəmgil xəstəliyinin törədicisi ölçüsü 70 mkm-ə qədər olan çoxnüvəli plazmodiyə

malikdir. Yoluxmuş hüceyrələrdə onlar kip spor topaları formalaşdırır.

Torpaqda spordan zoosporlar çıxır və kartofun köklərini və yumrularını yoluxurlar.

Parazit oliqofaq olmaqla pomidor və quşüzümü fəsiləsinin (Solonaceae) digər bitkilərini də yoluxur.

Xəstəlik yumruların səthində dərinləşmiş ulduzabənzər açıq yaralar formasında zühur edir.

Belə yaraların içərisi qəhvəyi spor yığımı ilə doludur. Sirayətlənmiş köklərdə şişlər əmələ gəlir.

3

4

Bu xəstəlik dünyanın sənaye əhəmiyyətli kartof becərən ölkələrindən olan ABŞ, Çin, Hindistan, Türkiyə, İran və s.

ölkələrin plantasiyalarında yayılmışdır.

Kartofun səpgili dəmgil xəstəliyi MDB məkanında yalnız Belorusda və Rusiyanın ayrı-ayrı vilayətlərində qeydə

alınmışdır. Ölkəmizdə bu xəstəliyin mövcudluğu haqqında məlumatlar yoxdur.

Xəstəlik kifayət qədər rütubətli və torpağın yüksək olmayan temperaturunda meydana çıxır. Göstərilən şərait və 12-180C

temperatur patogenin optimal inkişafına yol açır.

Xəstəlik güclü surətdə kartofun qidalılıq və əmtəə keyfiyyətini aşağı salır.

3

Bu xəstəliyə qarşı ən səmərəli mübarizə növbəli əkinə əməl edilməsi və eyni sahəyə kartofun beş ildən sonra

qaytarılmasıdır.