№175 (29156) 13 ҚЫРКҮЙЕК, С�РСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

ӘЛЕУМЕТ

РУХАНИЯТ

6-бет

9-бет

ҚОҒАМ

3-бет

ЖӘДІГЕРЛЕРДІ ЗЕРТТЕЙТІН БОЛАМЫЗ

5-бет

«МЕН ҮШІН ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОРНЫ БӨЛЕК»

ЖАН-ТАЛАС

ОПЕРА ЕНДІГІНДЕГІ ЕҢ ЖАҚЫН ТҮЙІСУ

ӘКЕЛЕР МЕН БАЛАЛАР

9-бет

Қорғанбек АМАНЖОЛ

ЖҮЛДЕСІ БАР, ЖҮЙРІГІ ЖОҚ...

10-бет

Қайрат �БІЛДА

Мемлекет басшысы Есіл өзенінің сол жағалауындағы Астананың Ор-талық саябағы аумағында са лынған

жаңа қонақ үйдің макетімен танысып, оның бір бөлмесін аралап көрді.

«The St. Regis Astana» қонақ

үйінде 120 бөлме бар. Оның ішінде жеке террасасы бар жəне саябақ пен өзенге қараған 23 люкс бөлме ор на-ласқан. Сондай-ақ, қонақ үйде қа-зақ стандық жəне шетелдік сурет ші-лердің заманауи өнер туындылары қойылған.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «The St. Regis Astana» қонақ үйіне барды, деп хабарлады Президенттің баспас з қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жаңа қонақүйдің жобасымен танысты

EUR/KZT 404.43 USD/KZT 336.49 RUB/KZT 5.89 CNY/KZT 51.58ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Ұлттық ғылыми кардиохирур-гия орталығы» акционерлік қоғамы басқармасының т рағасы Юрий Пяны қабылдады, деп хабарлады Президенттің баспас з қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында Мемлекет бас-шысы Астанада өткен Дүниежүзілік жүрек-қан тамырлары жəне торакальды хирургтер қауымдастығы 27-ші кон гре-сінің отандық медицинаны дамы тудағы маңызы ерекше болғанын атап өтті.

– Қазақстанда алғаш рет бүкіл əлем кардиохирургтерінің конгресі ұйым-дастырылды. Бұл отандық хирургия жетістіктерінің əлемдік деңгейде мо-йындалып отырғанын білдіреді, – деді Елбасы.

Юрий Пя Нұрсұлтан Назарбаевқа мыңнан астам шетелдік делегат қа тыс-

қан конгрестің қорытындылары туралы баяндады.

«Ұлттық ғылыми кардиохирур-гия орталығы» акционерлік қоғамы бас қарма төрағасының мəліметі бо-йынша, Дүниежүзілік қауымдастықтың атқарушы комитеті бұл конгресті ең үздік басқосулардың бірі деп бағалаған.

Соңында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Юрий Пяға алдағы жұмыста табыс пен жаңа жетістіктер тіледі.

Суреттер Президенттің баспас�з қызметінен алынды

Отандық хирургияның жетістіктері сөз болды

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан

Назарбаев «Қазақстанның жаңа дəуірінің алғашқы күні» атты мақаласында «Көрме өтетін елді шын мəнінде бүкіл əлем таңдады. Қазақстан айқын басымдықпен жеңіске жетті. Бұл – бүкіл планетаның тануы мен сенімі», деп атап көрсеткен е д і . М е м л е к е т б а с ш ы с ы н ы ң

көрегендікпен айтқан бұл тұжырымы да айна қатесіз дəл келді. Бүгін біз ЭКСПО-2017 көрмесінің аясын-да тəуелсіз Қазақстанды төрткүл дүние барлық қырынан толық та-ныды деп сеніммен айта аламыз. Елордада өткен ЭКСПО-2017 көр-ме сіне əлемнің 115 мемлекеті мен 22 халықаралық ұйымының жоғары лауазымды қонақтары арнайы келді. Көрме жалауы желбіреген үш ай ішінде оған 40 мемлекет басшысы,

9 премьер-министр жəне 72 сыртқы істер министрі қатысты. ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі өткізілетін үш ай мерзімде көрмеге 2 миллион адам келеді деп жоспарланса, көрме жа-лауы желбіреген 10 маусым мен 9 қыркүйек күндері аралығында мұнда келген қонақтар саны 3 997 545 адам-ды құрады.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев ЭКСПО-2017 халықаралық маман-дандырылған көрмесінің жабылу рəсіміне арналған салтанатта сөйлеген сөзінде, көрменің Қазақстан экономи-касын дамытуға мультипликативтік тұрғыдан оң əсер еткенін ерек-ше атап өтті. Мемлекет басшысы атап айтқандай, шағын жəне орта бизнестегі 1400-ден астам кəсіпорын құны 640 миллиард теңге болатын тауарларды жеткізуге жəне қызмет көрсетуге тапсырыс алды. Туристік сектор жанданды. Туроператорлардың қызметіне деген сұраныс 1,8 есе артты. Астанада кəсіпкерлік субъектілерінің саны 10 пайыздан астамға көбейді. Елорда бюджетіне қызмет көрсету саласынан түскен салық 1,2 есе өсті. Иə, бұл ұлттық жоба əлемдік экономикалық дағдарыс белең алған

күрделі кезеңде жүзеге

асырылды. Мемлекет басшысының бастамасымен бұл жоба шын мəніндегі дағдарысқа қарсы бағдарламаға ай-налды. Көрмеге дайындыққа жəне оның құрылысын жүргізуге еліміздің барлық өңірлерінен 200-дің үстінде отандық кəсіпорын жұмылдырылды. ЭКСПО-2017 көрмесінің аясында 50 мың жұмыс орнын ашуға жəне сақтауға мүмкіндік жасалды. ЭКСПО ғимараттары құрылысын жүргізу кезінде отандық компаниялар жалпы сомасы 500 миллиард теңгеден астам жұмыс жəне қызмет көрсету көлемін атқарған екен.

Астана ЭКСПО-2017 көрмесі беделінің жаһандық дəрежеде ерекше танылуына оның «Болашақтың энер-гиясы» атты заманауи тақырыбының маңызы зор болғаны анық. Бұл тақырыптың маңызы – бүгінгі күні адамзаттың ең өзекті проблемасына айналған табиғи қуат көздерін тиімді пайдалану жəне балама қуат көздерін ашу мəселесін көтеруінде болып отыр. Ендігі кезекте бүкіл əлем «жасыл эко-номика» жəне экологиялық қауіпсіз даму сияқты тың бағытқа бетбұрыс жасауда.

Ұлтты ұйыстырған ұлы жоба–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Уақыт құдіретіне дауа жоқ. Еліміз үшін айтулы сынақ болған жаһандық шараны  ткізуге бүкіл қазақстандықтар тастай болып жұмылып, Мемлекет басшысының баста-масымен «Ұлттық жобаны» іс жүзіне асыра бастағаны да күні кеше ғана еді. Енді, міне, үш ай бойы т рткүл дүниенің назарын  зіне аударған Астана ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған к рмесінің шымылдығы «жабылып», Арқа самалымен 93 күн желбіреген

жалауы түсірілді. Бүкіләлемдік к рмелер бюросының қос ғасырлық шежіресінде Орталық Азияда, тіпті ТМД мемлекеттерінің ішінде алғаш рет тәуелсіз Қазақстанның бас қаласы – ару Астанада  ткізілген ЭКСПО-2017 к рмесінің тарихы әлі талай-талай таразыланып, қорытындылары да сан мәрте толықтырылып, түйінделе жатар. Бүгін біз елдіктің ерен жетістігіне айналған жаһандық шара мәре сызығынан  ткендегі алғашқы әсерлерімізбен б лісуді ж н к рдік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

(Соңы 5-бетте)

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

2 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

Динара БІТІК, «Егемен Қазақстан»

Астық жинау науқаны аяқталуға жақын

Ауыл шаруашылығы бі­рінші вице­министрі Қайрат Айтуғановтың айтуынша, қазіргі уақытта барлық өңірлерде астық жинау жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бүгінге дейін 11,6 млн гектардың астығы жиналған. Орташа гектарына 12,6 цент­нер түсімділікпен 14,7 млн тон­на астық бастырылған. Астық жинау қарқыны өткен жылдың деңгейінен 2,5 млн гектарға не­месе 16 пайызға артық.

Жалпы, республика бойынша дәнді дақылдар алқаптарының 76,7 пайызы жиналыпты. Негізгі егін егетін өңірлерде, мәселен, Ақмола облысында 3,5 млн тонна, Солтүстік Қазақстан облысында 3,3 млн тонна, Қостанай облысын­да 3,8 млн тонна астық орылды.

Қ.Айтуғанов сонымен қатар Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Батыс Қазақстан облыста­рында масақты дәнді дақылдарды жинау аяқталғанын атап өтті. Яғни, 1,4 млн тонна дәнді дақыл жиналған, бұл өткен жылдың деңгейінен 3,5 пайызға артық.

Арпа жинау жұмыстары да аяқталуға жақын. Мәселен, бүгінгі таңда 1,8 млн гектар неме­се алқаптардың 86 пайызы жина­лып, 2,7 млн тонна арпа дәні алы­нып отыр. Ал майлы дақылдар бо­ йынша астық жинау алқаптарының шамамен 24 пайызы жиналған, бұл өткен жылдың деңгейінен 10 пайызға артық. Сөйтіп, 1,2 млн тонна майлы дақыл бастырылған. Сонымен қатар Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан об­лыстарында көкөніс­бақша дақылдарын жинау жалғасуда. Айталық, алқаптың 76 пайызы қамтылып, 3,1 млн тонна көкөніс­бақша дақылдары жиналған, бұл өткен жылдың сәйкес деңгейінен 13 пайызға артық.

Қ.Айтуғанов, сондай­ақ ас­тық жинау жұмыстарын ұйым­дасқан түрде жүргізу үшін өңір лер арзандатылған дизель оты ны ның қажетті көлемімен қамтамасыз етілгенін, барлық қабылдау пункттері жаңа түсім астығын қабылдауға дайын екен­дігін тілге тиек етті. Сонымен қатар ағымдағы жылы астық қой ма ларының рейтингін анық­тау және тағайындау әдістемесі енгі зілген. Биылдан бастап Азық­түлік корпорациясы се німсіз рейтингке ие астық қабыл дау кәсіпорындарымен жұмыс жа­сау ды доғармақ. Бұдан өзге ас­тық сапасын арттыру үшін ағым­дағы жылы тұқым шаруашы­лығын қолдау және минералды тыңайтқыштарды қолдану бо­йынша қажетті шаралар қабыл­данғанын атап өтті. Соның ар қа­сында 3­ші сыныпты астық үлесі 76 пайызды құраған, ал өткен жылы бұл көрсеткіш 44 пайыз болған.

Бірінші вице­министр осылай­ша биыл бункерлік салмақтағы жалпы егін жинау 19,5 млн тон­наны құрайтынын жеткізді. Ал негізгі егін егетін үш өңір бойын­ша шамамен 15 млн тонна жинау

жоспарланған. Межеленген са­паны ескере отырып, аталған көлемдер астықтың экспорттық әлеуетін 8 млн тоннаға дейін жеткізуге мүм кіндік бермек.

Жаңа Салық кодексі ашықтықты көздейді

Үкімет отырысында ма құл­данған жаңа Салық кодексінің жо­басы жайында Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов баян­дады. Министрдің мәлімдеуінше,

жаңа кодекс ШОБ өсімін ынта­ландыруды және еліміздің қаржы секторын нығайтуды көздейді. Т.Сүлейменов сонымен қатар жаңа Салық кодексі аясында салық салу идеологиясы өзгергенін, ол адал салық төлеушіні қорғауға, экономиканың түрлі секторла­рын ынталандыруға және әкім­шіліктендіруді жеңілдетуге ба­ғытталатынын атап өтті.

Жаңа кодекс салық дауларын әділ қарауға мүмкіндік бе реді. Сондай­ақ егер салық тө леу ші салық органының түсінді руіне сәйкес әрекет етсе және нәти­жесінде позиция өзгерген болса, айыппұлдар мен өсімпұлдар қол­данбау ұсынылуда. Бұдан өзге бизнеске заңнаманың өзгерістерін зерттеу үшін көбірек уақыт ұсынылады. Барлық пайда болған түзетулерді келісе отырып, бір заң жобасымен енгізу ұсынылуда – бұл бизнеске Салық кодексінің барлық өзгерістері туралы хабар­дар болуға мүмкіндік береді, деді министр.

Шағын және орта бизнесті дамыту үшін қолданыстағы ар­найы салық режімдерін сақтау қарастырылған. Оған қоса жаңа баламалы режім – тиянақталған шегеру ұсынылған. Сондай­ақ «жеңілдетілген декларация» режімі аясында табыс мөлшері бойынша талап жеке және заңды тұлғалар үшін бірдей болады. Бұған қоса, жер қойнауын пай­далану саласында геологиялық барлауға инвестициялар ынта­ландырылады. Кен саласы үшін үстеме пайдаға салықты алып тастау ұсынылды. Табысты бар­лауды ынталандыру мақсатында коммерциялық табыс бонусын алып тастау жоспарланған. Теңіз

және терең мұнай кен орындары үшін жер қойнауын пайдалануға әлдеқайда жеңіл баламалы салық ұсынылған.

Экономиканың нақты секто­ры тұрғысында арнайы инвес­ти циялық келісім (АИК) аясын­да автомобиль жасау үшін қо­сым ша құн салығы (ҚҚС) бо­йынша жеңілдіктер ұсынылуда. Осылайша, шикізаттар мен ма­териалдар импорты, сондай­ақ АИК­те өндірілген тауарлар­ды өткізу бойынша айналым ҚҚС­дан босатылады. Сондай­ақ берілетін мүлік ҚҚС­сыз са­тып алынған болса және АИК­ке арналған тауарлар тізіліміне енгізілген болса, мүлікті қаржы лизингіне беру ҚҚС­дан босаты­лады. Сонымен қатар, қаржы сек­торын сауықтыру, инвестициялар

тарту және арнайы экономикалық аймақтарға қатысушыларға же­ңіл діктерді арттыру үшін де ын­та ландыру шаралары қарас ты­рыл ған. Жалпы, салық жаңа шыл­дық тарын қабылдаған соң салық даулары, тексерістер саны азаяды, әкімшіліктендіру же ңіл детіледі деп болжануда.

Жиында бұдан әрі Салық кодексі туралы әңгімені жалғас­тыр ған Қаржы министрі Бақыт Сұлтанов Салық кодексінің жаңа жобасында және ілеспе заң жоба­сында қарастырылған мемлекет пен салық төлеуші арасындағы өзара қарым­қатынасты ырық тан­дыру туралы баяндады.

Министр мемлекеттік кіріс­тер органдары мен салық төлеу­ші арасындағы өзара іс­қимыл­дың айқын ережелерін бекіту мақ сатында заңдылық қағидаты, тиім ділік қағидаты және тәуекелге бағ дарланған әкімшіліктендіру қағи даты сияқты салықтық әкім­шілік тендірудің қағидаттары енгі­зілетінін айтты. Министрдің мәлі­метінше, салық тәртібін артты­руды ынталандыру мақсатында тәуе келдерді басқару жүйесі тү­бе гей лі қайта қаралады. Салық тө­леу ші лердің түрлі санаттары үшін са лық тық әкімшіліктендіруге әр­та рап тандырылған тәсіл енгізі­луде.

Жобада сенім мен ашықтықтың қағидаттарына негізделген ірі салық төлеушілермен өзара іс­қи­мылдың жаңа түрі – Дең гейлес мо­ниторинг қарастырылған. Мұндай тәсіл ЭЫДҰ елдерінде пайдала­нылатын әкімшіліктендірудің ілге рінді әдістерінің бірі болып табылады.

Заң жобасында әрекетсіз са­лық төлеушілерді мәжбүрлеп

жою үшін негізгі шарттар қарас­ты рылған. Аталған рәсімнің ашық тығын қамтамасыз ету мақ­сатында мәжбүрлеп жою тура­лы ақпарат алдын ала БАҚ­та жа рияланады және осы компа­ния лардың әлеуетті кредитор­ларының шағымдарымен жұмыс жүргізілуде.

Салықтық тексерулер тұр­ғысынан олардың санын қыс­қарту мен сапасын арттыруға ба ғытталған шаралар қарасты­рылған, деді министр. Мәселен, жос пардан тыс тексерістер жүр­гізу үшін негіздемелер 56 пайыз­ға қысқаратынын атап өтті. Со­ны мен қатар, кодекс жобасында лицензиялық бақылауды ырық­тандыру, сондай­ақ ҚҚС­ты қай­тару рәсімдерін оңтайландыру бойынша шаралар көзделген.

Кешенді тәсіл керек Үкімет отырысында қарал ған

тағы бір мәселе – спорт инфра құ­рылымын дамыту және Қазақстан азаматтарын денешынықтырумен шұғылдануға тарту бойынша жұмыстардың нәтижелері. Бұл ретте атқарылған шаралар жайын­да мәліметтермен бөліскен Мә де­ниет және спорт министрі Арыс­танбек Мұхамедиұлы елі мізде денешынықтырумен шұ ғыл­данатын азаматтар саны артып келе жатқанын атап өтті.

Мәселен, 2016 жылдың қоры­тындысы бойынша 4 млн­нан астам адамды немесе халықтың 27,4 пайызы денешынықтырумен және спортпен айналысумен қамту қамтамасыз етілген. Үш жыл ішінде бұл көрсеткіш 2,3 пайызға өскен. Бұл тұста дене­шынықтырумен жүйелі айналы­сатын балалар мен жасөспірімдер үлесі 15,3 пайызды құрайды екен. Бүгінде ЖОО студенттерінің 20 пайызы, колледждерде 30 пайызы спортқа тартылған.

Спортпен шұғылданатын мү­ге дектер үшін жағдайлар жаса­луда. 2009 жылдан бері спорт­пен шұғылданушыларды қамту 4 пайыздан 10,2 пайызға артты, деді министр. Ал ұлттық спорт түр лерімен айналысатындардың үлесі 2013 жылғы 5,9 пайыздан 2016 жылы 7,7 пайызға дейін артқан.

«Қазақстан барысы» жобасы біздің ұлттық спорттық брен­дімізге айналып үлгерді. «Еуразия барысы» және «Әлем барысы» турнирлерін ұйымдастыру ар­қы лы ол халықаралық деңгейге шықты. Осының арқасында ауыл­дардағы балалар мен жастар қазақ күресі секцияларына бел­сене қатысуда. Материалдық емес мәдени мұраны қорғау бо­йынша ЮНЕСКО­ның Үкімет­аралық комитетінің XI сессия­сы ның қорытындысы бойын­ша қазақ күресі ЮНЕСКО­ның адам заттың материалдық емес мә дени мұрасының репре зе н­ та тивті тізіміне енгізілді, деді А.Мұхамедиұлы.

Мәселені талқылау қоры­тын дысында Премьер­Министр Б.Сағынтаев еліміздің кейбір мек тептерінде спорттық құрал­жабдықтармен қамтамасыз ету­де мәселе бар екенін атап өтті, осыған байланысты аймақтардың әкімдеріне бұл мәселені бақылауға алу тапсырылды. Сонымен қатар, бірқатар мектептерде спорт зал­дар жоқ, Үкімет басшысының айтуынша, бұл мәселеге де ба­рынша назар аударып, балаларды спортқа тартуда кешенді тәсілді енгізу керек.

Межелі міндеттерге мән берілді––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың Төра ға-лы ғымен өткен Үкімет отырысында жаңа Салық кодексінің жо басы мақұлданды. Сондай-ақ астық жинау науқанындағы жұ мыстар жайы, оған қоса, спорт инфрақұрылымын дамыту және ел азаматтарын денешынықтырумен шұғылдануға тарту бойынша шаралардың нәтижелері қаралды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қару алып жүрудің тәртібі––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенаты Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің кеңейтілген отырысында «Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттер арасындағы қызметтік және азаматтық қаруды өткізу туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы қаралды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Комитет төрағасы Дариға Назарбаева жетекшілік еткен жиында Ішкі істер ми­нистрінің орынбасары Ерлан Тұрғымбаев аталған заң жобасы жөнінде баяндама жасады. Оның айтуынша, бұл Келісім Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің құзыретті органдары ара­сында қызметтік немесе азаматтық қаруды өткізу мен ішкі транзитті мемлекеттік бақылауға байланысты мәселелер бо­ йынша өзара іс­қимыл жасауды реттеуге бағытталған.

«Келісімге Ереван қала сында 2016 жылғы 20 мамырда Еу разиялық эконо ми­калық одаққа мүше мемлекеттердің үкімет басшылары қол қойған. Құжат заңды және жеке тұлға лар дың қызметтік неме­се аза мат тық қаруды әкетуге немесе әке­луге, транзиттеуге, аң аулауға, спорттық шараларға, жөн деу мен бөлшектерді ауыс ­ты руға рұқсат беруді көздейді. Еура зиялық экономикалық комиссиясы бекіткен жос­ пар бойынша Ішкі істер ми нистрлігі заңды тұлғаларға қаруды сату үшін әкелуге

немесе әкетуге, транзиттеуге, қаруды зерттеу мақсатында уақытша алып ке туге рұқсат береді. Ал ішкі іс тер депар та мент­тері жеке тұл ға ларға қарудың бір ғана да­на сын беруді, оны жөндеу үшін уа қыт ша алып кетуге рұқсат ете ді. Сондай­ақ, Еура­зиялық эко но микалық одаққа мүше бар ­лық мемлекеттерге тыйым са лын ған және сатуға шектеу қо йылған азаматтық, қыз­меттік қарулар бар», деді Е.Тұрғым баев.

Аталған мәселеге қатысты тағы бір айта кететін жайт, Келі сімде қызметтік және азаматтық қаруды өткізу мен оның ішкі транзиті кезінде жүзеге асырылатын жағдайлардың тізбесі реттелгендіктен, Еуразиялық эко номикалық комиссия бе­кітетін нысан бойынша бірың ғай құжат негізінде міндетті рұқ сат беру тәртібі заң жоба сында белгіленген. Сол себептен де Келісімді ратификация лау осы қару түрлерін ЕАЭО­ға қатысушы елдердің аумағында өткізуді оңайлатуға, нақты айтқанда, қаруды әкелу және әкету үшін рұқсат беру құ жат тарын рәсімдеу мерзімін қыс қар туға мүмкіндік тудырады.

Заң жобасы Палатаның қа рауына жіберілді.

Елбасының бітімгерлік болмысытанылатын кітаптар шетел тілдерінде шығарылды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ғылым және технологиялар жөніндегі Ислам Ынтымақтастық Ұйымының Бірінші саммиті қарсаңында Қазақстан Президентінің көмекшісі Нұрлан Оңжановтың «Бітімгер. Сирия түйіні» кітабы ағылшын тілінде шығарылды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кітап сириялық жанжалына қатысты күрделі мәселелерді р е т т е у і н д е г і П р е з и д е н т Нұрсұлтан Назарбаевтың үлесіне арналған. Атап айтқанда, кітапта Ресей­Түркия қатынастарын қалпына келтіру үдерісі тура­лы, сирияаралық байланыста­рын қалыптастыру, сондай­ақ Сирия бойынша Астаналық үдерісінің басталуы туралы баяндалған. Кітаптың ағылшын тіліндегі нұсқасын британдық «HerdfordshirePress» баспа үйі жарыққа шығарды.

Сонымен қатар, ИЫҰ Ас та­налық саммитінің барысында әйгілі ресейлік жазушы Сер­гей Плехановтың араб тіліне ау дарылған «Жібектей есіл­меген жол» («Не шелковый путь») атты фундаменталды ең­бе гі саммит қатысушыларына ұсы нылды («Dar Soual» бас­па үйі, Бейрут, Ливан). Кітап Нұрсұлтан Назарбаев өмірінің та рихы, оның әлемдегі ең ірі сая сат керлерінің бірі ретінде қалыптасуы туралы баяндайды. С.Плехановтың еңбегінде қазақ­стандық көшбасшының жаңа тәуелсіз, өркендеуші мемлекет құруға, халықаралық қауіп­сіздіктің нығаюына қосқан жеке зор үлесі туралы және заманауи әлемдік тәртібіне тигізген жа­ғымды ықпалы жайында айты­лады.

ИЫҰ Ғылым және техноло­гиялар саммиті Астанада 10­11 қыркүйек аралығында өтіп, ЭКСПО­2017 халық ара лық көрмесінің жабылуына орай лас­тырылған. Фо румға 80­ге жуық ИЫҰ мүше­мемлекеттері, бақы­лаушы елдері, сондай­ақ ха лық­ара лық және өңірлік ұйымдар де ле гациялары қатысты.

Ынтымақтастықты тереңдету жайы қаралды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев Жапония Кеңесшілер Палатасы Шет елдерді дамытуға ресми көмек жөніндегі Арнайы комитеттің төрағасы Сигэки Иваи бастаған делегацияны қабылдады, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қ.Тоқаев екіжақты қаты нас ­тардың негізі мақсаттар мен құн­дылықтар ортақтығынан, сон­дай­ақ екі елдің көшбас шы лары арасында орнаған сенімді үн ­қатысудан құралатынын атап өтті.

Сенат Төрағасы Мемлекет басшысының бастамасымен әзірленген «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын іске асыруға қатысуды, сондай­ақ БҰҰ ая сын­дағы «Жасыл» технологияларды да мыту жөніндегі орталықты қолдауды ұсынды.

Сенат басшысы Астанада халықаралық қаржы орталығын құру жөніндегі жұмыстар тура­лы жапон делегациясын хабар­дар етті. «ЭКСПО­2017 аясын­дағы Орталықтың қатысушы­ларына бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдайлар жасалады, Астана халықаралық қар жы орталығында британ құқық­т а р ы н ы ң қ а ғ и д а т т а р ы н а

негізделген сот жүйесі қызмет ететін болады. Осыған байланыс­ты жапондық әріптестерді жаңа халықаралық қаржы құры лы­мының жұмысына атсалысуға шақырамыз», деді Қ.Тоқаев.

С.Иваи қазақстандықтарды ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесінің табысты өтуімен құт тықтады. «Бұл тарихи оқиға. Көптеген елдер болашақ тың энергия саласында білімі мен және тәжірибесімен алма су дың тиімді мүмкіндігіне ие болды», деді ол. Жапон парла ментшісі 2025 жылы Осака ЭКСПО ха­лық аралық көрмесін қабыл­дағысы келетінін айта келіп, Жапония кандидатурасын қолдау жөніндегі өтінішін жеткізді.

Қ.Тоқаев Қазақстанның пар­ла ментаралық байланыстарды дамытуға мүдделі екенін атап өтіп, жапон әріптестерін сапар алмасуды жиілетуге шақырды.

«Біз КХДР­дың Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдерін түбегейлі бұза отырып, елімізге және оның басшылығына елеулі салдарға әкелетінін өкінішпен атап өтеміз», деп мәлімдеді Қазақстанның БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілі Қайрат Омаров. Ол Пхеньянның жаһандық үндеуді естіп, естілік пен диалог жолын таңдайтынына үміт білдірді.

«Жетілдірілген баллистикалық зы­мырандарды ұшыру сериясынан кейін КХДР ғаламшарды өзінің сұмдық ядролық сынақтарымен солқылдатты. Солтүстік Кореяның жауапсыз саяса­ты ядролық қаруды таратпау жөніндегі жаһандық үдеріске кесірін тигізіп, ғаламшардың ядролық қарусыз бола ша­ғын қамтамасыз ету бойынша ұжымдық үлестерге нұқсан келтіреді», деп атап өтілді мәлімдемеде. Қазақстан ядролық сынақтардың салдарынан шындап зар­дап шеккен ел ретінде осындай өрескел әрекеттерге қарсылығын танытып,

ХХІ ғасырда ядролық сынақтар үшін орын болмауы тиіс екендігіне өзінің берік сенімін білдіреді. Өзінің түбегейлі ұстанымына сүйене отырып, әлем Солтүстік Кореяның ядролық бағдарламасын қабылдамайтынын Пхеньянның есіне түсіреді деген үмітте Қазақстан жаңа қарарға қолдау көрсетті.

2375 (2017) Қарар Солтүстік кореялық тоқыма бұйымдарын сатып алуға, оған газ конденсатын сатуға толық тыйым салады. Сондай­ақ Солтүстік Кореяның порттарына кіре­тін және порттардан шығатын жүк ке­ме лерін тексеруді көздейді. Бұдан бас­қа, санкциялар туралы құжат КХДР­ға мұнай өнімдерін жеткізуге шектеу қой ды – осы жылдың аяғына дейін 500 мың баррельден және 2018 жылдың қаңтарынан бастап жылына 2 млн бар­рельден аспауы тиіс. Бұрынғы санкция­лармен бірге қабылданған шаралар дәл

қазір Солтүстік Кореяның экспортын 90%­ға дейін төмендетуге бағытталған және өзінің ядролық бағдарламасын да­мытуды жалғастыру үшін елдің қаржы мүмкіндіктерін шындап шектейді.

Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері санкцияларды күшейтумен қатар, Корей тү бегіндегі бейбітшілік пен тұ рақ ты­лық ты сақтаудың маңыз ды лы ғын рас­тап, жағдайды бейбіт жә не жан­жақты реттеудің саяси және дип ло матиялық әдістеріне бейілділігін білдірді.

Ядролық қарудан азат әлемге қол жеткізу – биылғы қаңтар айын­да Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне саяси Үндеуінде жарияланған бірінші басымдық болып табылады. «Сонымен қатар, бұл тұрғыда осы мәселе бойын­ша көпжақты келіссөздер үдерісін де­реу қалпына келтіруін қолдап, Корей түбегіндегі ядролық қару мәселесін же­дел және сындарлы шешуді Қазақстан Республикасы маңызды міндет деп са­найды. Ең дұрысы – Қазақстан БҰҰ­ға мүше­мемлекеттердің барлығын, әсіресе Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелерін, 2045 жылы БҰҰ­ның 100 жылдығына дейін әлемді ядролық қарудан арылтуға шақырады», деп Мемлекет басшысының қаңтардағы Үндеуінде атап өтілген еді.

Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің КХДР бойынша қарарын қолдады

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Корей Халық Демократиялық Республикасы бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің жаңа қарарын құптады. Қарар – 11 қыркүйекте Қазақстанды қоса БҰҰ ҚК-нің барлық мүшелерімен КХДР-дың 3 қыркүйекте өткізілген алтыншы және ең қуатты ядролық сынаққа жауап ретінде бірауыздан қабылданды. Бұл туралы Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметі хабарлады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 3

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дүйсенбі күні Мәжілісте «Мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стан-дарттарын енгізу мәселелері туралы» парламенттік тыңдау �ткізілгені белгілі. Онда Елбасы Н.�.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында к�рініс тапқан осынау іргелі жобаға байланысты ордалы ойлар айтылды. Уақытпен үндескен бағалы бас-таманы қызу қолдаған республика жұртшылығы мемлекеттік маңызды мәселеге орай байыпты пікір білдіруде. Бүгін біз солардың бір б�лігін оқырман назарына ұсынып отырмыз.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Инновацияға бастайтын жол

Ұлттың рухани реформасы

Жәдігерлерді зерттейтін боламыз

Меңгеру қиынға соқпайды

Үлкен мүмкіндіктерге жол ашады

Мен негізі 1940-жылдарда латын əліпбиінде оқып, бі лім ала бастаған жандардың бірімін. Сол себепті оның артық шы лығын көргендіктен, Елбасы-мыз ұсынған бастаманың қа зіргі таңда қолдау тауып отырғанына ризамын.

Мен өнер саласында жүр гендіктен, шет мемлекеттерде көп болдым. Сол кез-де көргенім, өнер туынды лары ның көбі латын əліпбиінде жа зылған жəне оны аудару арқылы түпнұсқасын жоғалту қауіпі бар. Сондықтан тарихи жəдігерлерімізді, өнер туын дыларымыздың түпнұсқасын сақтап, та-рихи маңыздылығын жоғалтпай жеткізу үшін латын

əліпбиіне өткеніміз дұрыс деп есептеймін. Сонымен қатар, біздің келе шек

ұрпақ ғылыми-тех ника лық инновация дəуірінде өмір сүруде. Ал техника тілі ағыл шын емес пе? Сол үшін қазірден ба-стап латын əліпбиінде жазып үйренсін, дағдылансын деймін.

Елбасы бастаған осы жұ мыс ты тиянақтылықпен, жа уап кер шілікпен соңына жеткізу керек деп есептеймін.

Бибігүл Т�ЛЕГЕНОВА,КСРО және Қазақстанның халық әртісі,

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Латын əліпбиіне өтуіміз керек – ол анық дүние. Мен бұл бастаманы қол дай-мын. Біз ол арқы лы түркі тілдес халық-тарға бір қадам жақын даймыз. Түркі ха-лық тарының мəде ниеті, сөздік құ рамы латын əліпбиінде жазыл ған дықтан, олар-ды зерт теу де оңайға түседі. Түп негі зін-де латын əліпбиіне көшу – түр кі тілдес бауыр лармен толық ынты мақтастық ор-натумен тең.

Негізі бұрын біз де латын əліпбиінде жа-зып, оқығанбыз. Сол кезде жазылған қаншама

жəдігерлер зерттелмей немесе аудар ма-ның арқасында өз құндылығын жоғалтып алды емес пе?! Мəңгі ел боламыз десек, онда біз мəңгі қалатын тілі мізді, əліп-биімізді жасауымыз керек. Бұл жұмысты өте мұ қият жəне қоғаммен санаса оты-рып жүргізсек, жақын арада нəтижесіне жетеміз деп ойлаймын.

Серік ҚИРАБАЕВ,Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты,

ҰҒА академигі

Мен латын əліпбиіне көшу туралы бастаманы 1994 жылдан қолдап, қолға алғанмын. Ол жылдары мен А. Ясауи атындағы халықаралық Қазақ-Түрік университетінің ректоры едім. Сол кезде, Түркия, Қытай, Моңғолия, Қырғызстан жəне басқа да түркі тілдес елдерден сту-денттер мен мұғалімдер келіп тəжірибеден өтетін. Сол уақытта туындаған қиындық, біздегі бар ақпаратты олардың меңгере алмауы, ал олардың зерттеулерін біздің мамандардың түсінбеуі болды. Осы ретте, уни-верситет ішінде қолдану мақсатында қазақ латын əліпбиін ойлап таптық. Негізі ретінде 1929-1942 жылдары қолданылған латын əліпбиінің үлгісін алдық. Бұл уақытта аңғарғанымыз, түркі тілдес бауырлардан бөлек америкалықтардың өзі қазақ тілін жарты жылда толық меңгеріп алғаны. Бұдан кейін, аталған əліпбиімізді жан-жақты зерттеп, толықтырып отырдық.

Ал бүгінгі таңда латын əліп биінің бізге берері мол, мы салы:

- Ағылшын тілін тез əрі қиын дықсыз үйрену. Сонымен қатар, əлем жаңалықтарынан уа қытында хабардар болып, көштен қалмауымызды қам-тамасыз етеді. Мəселен, жапондықтар өз ана тілін өте қат ты жақсы көріп, қадірлейді. Алайда, ғылыми

ортадағы жа ңа лықтарымен ағылшын тілін де бөліседі. Ондағы мақсат, əлемді түгелдей қамту болып та былады. Өйткені ғылыми-ин но вация тілі ағылшын тілі екені барлығымызға мəлім;

- Түркі халқымен бірігіп, ынты мақ-тас тығымызды ны ғай ту. Мүмкін өзбек, татар жəне ұйғырдың əліпбиі бөлек дерсіз, алайда негізгі 25 əріп барлығына ортақ. Сондықтан, арада болатын бірнеше əріп өзгешелігін меңгеріп алу қиындық тудыр-

майды. Тарихқа көз жүгіртсек, түркі тілдес ел дер дің мəдениеті, əдет-ғұрпы бір-біріне ұқсас болған. Осы ретте, латын əліпбиіне көше отырып, бізге беймəлім дүние лермен тыңғылықты танысуға мүмкіндік ала-мыз;

- Ұлттық кодымызды сақ тап, тіліміздің өркен-деуіне жол ашамыз. Жазушы, ақын жəне ғалым-дарымыздың шы ғар малары мен зерттеулерін əлем ал-дында терезесі тең мемлекет ретінде көрсете аламыз.

Сондықтан латын əліпбиіне көшудегі қолға алынған жұмыс нəтижесін көп күттірмей береді де-ген ойдамын. Бұл ең алдымен, болашақ ұрпақтың игілігі үшін жасалатын игі дүние болмақ.

Мұрат ЖҰРЫНОВ,Ұлттық Ғылым академиясының президенті

Латын əліп-биіне көшу – Ел-ба сымыздың алға қойған ауқымды мақсаты. Латын əліп биі – əлемде кеңінен тараған əліп би лердің бі-рі. Өз бастауын ежелгі Грек жəне Рим елдері нен

алып, бүгінгі таңға дейін жал ғасып, өр-кен деуде.

Тəуелсіз еліміздің латын əліп биіне көшуі тегін емес, ел үшін жеке басын сипаттай тын, ешкімге еліктемей ұлттық ко дымызды одан əрі нық қалып тастыру мақ сатында іске асырылып отыр.

Біз дара, талантты ха лық пыз, біздің ұлтымызға əліпби дің ауысуы қиынға соқ пай тын дығы баршамызға мəлім. Оның үстіне латын əліпбиіне ауысу еліміздің өз дамуын жалғас тыруда зор ықпалын тигізеді.

Латын əліпбиіне көшуді орын ды, жұртымыздың сана-се зімін арттыратын жəне бо ла шағы зор шешім деп санаймын.

Ш�мішбай САРИЕВ,ақын, «Платиналық Тарлан»

сыйлығының иегері

Коллажды жасаған Амангелді ҚИЯС, «Егемен Қазақстан»

Мен нағыз қазақи жүре гім жəне болмы сым мен туған елім, Қазақ станым өссе, əлемнің алпа-уыт мем ле кет терімен терезесі тең болса екен деймін. Сол себепті бүгінгі күні қолға алынып жатқан латын əліпбиіне өту мəселесін толығымен құптаймын.

Мен өнерімнің арқасында түрлі жерлерде болдым. Сондағы көргенім барлығы дерлік ла-

тын əліпбиін қолданады екен. Ол дегеніміз – тарихы, мəдениеті, өлең-жыр лары, түрлі жаңалық тары латын əліпбиінде жарық көреді деген сөз. Осы ретте, біз үшін бұл қолжазбаларды өз деңгейінде зерттеу, со-нымен қатар оларға өз дүниемізді танытып, көрсетуге мүмкіндіктер жоқ екендігін түсіндім. Мысалы, əзербайжандықтар 10 жыл бұрын, өзбекстандықтар 15 жыл бұрын латын əліпбиіне өткен екен. Бұл жағынан біз кішкене кешігіп қалдық. Алайда, «Ештен кеш жақсы» дейді. Сол себепті Елбасымыздың бастамасын толық қолдаймын. Менің ойыма өнер адамдары да толығымен қосылады деп сенемін.

Келешекте біздің өскелең ұрпақ бүгінгі істелген жұмыстың арқасында бəсекеге қабілетті, өз ана тілінде жазып жəне оқи алатын, ата-бабасының мəдениеті мен тарихын толық білетін азамат болатынына сеніммен қараймын.

Алтынбек ҚОРАЗБАЕВ,Қазақстанның халық әртісі

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың жаңа «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында қазақ тілін латын қарпіне аудару қажеттілігі туралы мəлімдеді. Сондай-ақ Мемлекет басшысы 2017 жылдың соңына қарай ғалымдар мен қоғам өкілдерімен өзара тығыз байланыс жа-сай отырып, қазақ əліпбиінің бірыңғай стан-дарты мен графикасын қабылдауға қажет болатындығын нақты айқындады. Ал, 2025 жылдан бастап іскерлік құжаттама, мерзімді баспасөз, оқулықтар осының бəрі енді латын қарпінде шығуы тиіс болады.

Бүгінгі таңдағы əліпбиді ауыстырудың саясатқа да, басқаға да қатысы жоқ, ең басты қажеттілігін тілдің өзі талап етіп отырғанын жете түсінуіміз қажет. Қазақстанның қазақ тілін латын графикасына көшіру арқылы кең көлемді, терең деңгейлі ғаламдасу процесіне енуі ең маңызды мəселе. Латын графикасы қазіргі таңда дүниежүзі бо-йынша кең қолданылатын жазу жүйесі ретінде танылып отыр. Осы тұрғыдан

алғанда қазақ тілінің латын əліпбиіне көшуі бір жағынан, қазақ тілінің əлемдік ақпараттық кеңістікке еркін енуіне, екінші жағынан, Қазақстандағы ақпараттық жəне коммуникативтік технологиялардың кең та-ралуы мен дамуына мүмкіндік береді.

Латын əліпбиіне көшу – ұлт үшін қажетті мəселелердің бірі. Олай деуіміздің себебі, біріншіден, қазақтың дыбыстық жүйесін сол қалпында таңбалап бере алатын əліпбиді енгізу болса, екіншіден, сол əліпби қоғам да-муына сай одан əрі жетілдіруге ілесіп, дами алу деңгейінде ескерілетін заңдылықтарды енгізу жəне қазақтың ұлттық жазуын, əліпбиін тұрақтандыруға, қазақ тілдік қорды сол қалпында сақтап қалатын негізгі графи-каны енгізуге бағытталады.

Латын əліпбиіне көшу – қазақ тілінің халықаралық дəрежеге шығуына жол аша-ды. Бүгінгі компьютер заманында интернет жүйесінде үстемдік ететін латын əліпбиі екендігін мойындар болсақ, қазақ тіліне компьютерлік жаңа технологиялар арқылы

халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді жолдар ашылады. Біз латын əліпбиіне көше отырып, өркениетті елдердің қатарына қосылып, тіліміздегі дыбыстық жүйелерді нақ анықтап, қазақ тілінің жазылуы мен дыбысталу кезінде сөздер қолданысындағы артық кірме сөздерден арыламыз.

Əлемдегі басқа ұлттармен бəсекеге түсуде қазақ ұлтына қажетті нəрсе жалпы зияткерлік пен əлемдік деңгейдегі білім. Ал бұларға бастар қадам жақын уақытта ла-тын əліпбиіне көшу деп есептеймін. Латын əліпбиі жалпы түркі халықтарының ортақ түсінісетін жазуы болары сөзсіз.

Кешегі Парламенттегі алқалы жиында айтылған ұтымды ойлар мен ұсыныстар жалпы еліміз үшін жасалып жатқан игі қадамдардың бірі. Өз басым латын əліпбиіне көшуге қолдау білдіремін.

Алмас МҰХТАРОВ,«Ежелгі Тараз ескерткіштері»

қорық-музейінің б�лім басшысы

Қажеттіліктен туған реформа

Бүгінгі таңда қоғамда əліпбиді ауыстыруға байланыс-ты түрлі пікірлер айтылуда. Біреулер латын əліпбиінің оңтайлы тұстарын алға тартса, енді басқалары бұл істе асығыстық жасамайық деп сақтандырады. Мұндай пікірлердің орын алуы өте заңды. Соның арқасында көпшілік осы бір күрделі мəселеге орай өзінің көзқарасын қалыптастырады. Алайда анық болатын бір мəселе бар. Ол – қазақ тілі бүгін бе, ертең бе міндетті түрде латын əліпбиіне көшеді.

Шынында да, əліпби ауыстырудың саясатқа да, басқаға да қатысы жоқ, ең басты қажеттілігін тілдің өзі талап етіп отыр. Тілдің ішкі-сыртқы жағдайы қазіргі жазудың (орфография) айтылымға (орфоэпияға) кері əсер етіп, өзге тілден кірген сөздердің салмағы арта түсіп, кірме дыбыстардың төл сөздеріміздің фонетика-грамматикалық талаптарын бұза бастауы секілді түрлі жағдайлар əліпби өзгерту мəселесін алға тартты.

Латын əліпбиіне көшу – қазақ халқының алға жылжуы-на, жаңа заман талабына сай өсіп-өркендеуіне, болашақта еліміздің жан-жақты дамуына үлкен үлес қосып, жемісі мен жеңісін əкелері сөзсіз. Біз латын əліпбиіне көше оты-рып, өркениетті елдердің қатарына қосылып, тіліміздегі дыбыстық жүйелерді нақ анықтап, қазақ тілінің жазылуы мен дыбысталу кезінде сөздер қолданысындағы артық кірме сөздерден арыламыз. Сондықтан латын əліпбиіне көшу біз үшін, болашақ үшін əлдеқайда маңыздырақ.

�йгерім ЖАҢБЫРБАЙҚЫЗЫ,«Айыртау таңы» газетінің тілшісі

Солтүстік Қазақстан облысы

Жалпы, қазақ жазуын ла-тын əліпбиіне көшіру мəселесі Елбасымыздың рухани жаңғыру бағдарламасына енгізілуі бекер емес. Өйткені мұндай қадам біз дің ана тіліміздің кең өріс алуы на жəне қолайлы дамуына зор мүмкіндіктер береді. Сон-дай-ақ латыншаға көшу қазір гі ақпараттық технологиялар за-манының талабына сай келе тін-діктен, еліміздің əлемдегі ең мық-ты дамыған, өркениеті жоғары отыз мемлекеттің қатарына қо-сылуына көмегін тигізеді деп ой лай мын.

Əрине, осы тіл мен ел тағ-дыры үшін аса маңызды істі жан-жақты ойластырып, кезең-кезеңімен жүйелі де кешенді түрде атқару қажет деп санай-мын. Парламенттік тыңдауда бұл жөнінде салиқалы əңгіме

өрбіді. Тиісті ұсыныстар қа-был данды. Алдағы уақытта да жұ мыс тобы аталған бағыттағы жо баны жүзеге асыруда қоғам үніне құлақ асады деп санай-мын.

Ал Елбасының тапсырма-сы бойынша, қазақ əліпбиінің жаңа нұсқасы осылайша қызу талқыланып, көп кешіктірілмей қа былдануы тиіс. Жалпы қол-данысқа енгізілу кезеңі 2025 жыл ға қарай деп Мемлекет бас-шысының «Қазақстан-2050» Стра тегиясында нақты атап көр сетілгенін ескерсек, біздің тыңғылықты дайындалуымыз үшін уақытымыз жеткілікті, мүм-кіндіктеріміз де аз емес.

Кәрібай МҰСЫРМАН,Парламент Мәжілісінің

депутаты

Əлемде əр 10 адамның 8-і ла-тын графикасын пайдаланады. Бұл – тым көп. Латынға көшу мəселесі ойдан шығарылған жоба емес. Өркениет əлеміне қадам басқанда латын əліпбиімен бірге бару – өте дұрыс қадам. Шетелде тұратын қандастарымыздың бəрі латын қарпін қолданады. Жаңа əліпби солардың бəрінің басын біріктіруге жағдай жасайды. Яғни бұл – біріктіретін про-цесс. Сонымен қатар, қазақ тілін өркениетке жеткізіп, оны оқып-үйренуді қаласақ, латын əліпбиіне көшкеніміз жөн.

Əлбетте, бұл қадам бары-сында қиындықтар кездесетіні анық. Мысалы, жасы келген адамдар латынша əріп таны-мауы мүмкін. Жақсы дүниеге оңайлықпен қол жетпейді. Меніңше, осы бағытта кездесетін кейбір кедергілерді түйедей етіп көрсетудің қажеті жоқ. Латын əліпбиінің халқымызға, елімізге қандай пайдасы бар деген мəселе болуы тиіс. Осы тұрғыдан алғанда

латын графикасының бізге берері мол.

Латын қарпіне көшу мəселесін қоғам болып, журналистер, мемлекеттік қызметкерлер секілді əр саланың өкілдері талқыласа, он да ешқандай қиындық тумай ды. Мені бұған дейін жазылған қазақ əдебиетінің, көне туынды лары-мыздың тағдыры толғандырған еді. Алайда компьютерлік бағдар-лама арқылы оларды ұсынылған графикаға лезде ауыстыруға мүм-кіндік бар екен. Мəселен, 3 се-кундта «Абай жолын» латыншаға айналдырып беретіні туралы ай-тылды. Ендеше, бұдан артық не керек?!

Латын əліпбиіне ауысу – за-ман талабы. Дүние жүзінің 80 пайызы осы қаріп түрін таңдаған. Сондықтан, Қазақстан өркениеттен қол үзбей, сол игілікті істі тезірек жүзеге асыруы керек.

Нұрлан ДУЛАТБЕКОВ, Парламент Мәжілісінің

депутаты

Латынға көшу – заман талабы

Әлемнің 80 пайызы осы қаріп түрін таңдаған

Тыңғылықты дайындалуға уақыт жеткілікті

Еліміз бен балаларымыздың болашағын ойлаған адамға шын мəнінде латын əрпіне көшу қажет деп ойлаймын. Өткен ғасырдың 1929-1940 жылдары латын əрпінде болдық. Бүгінде кез келген азамат латын əліпбиін білмесе де оның ішіндегі əріптерді оқи алатынымызға сенімдімін. Орыс, ағылшын тілдерін де үйреніп, ана тіліміздей меңгеріп жа-тырмыз ғой. Сондықтан қиындықтар тумайды деп білемін. Жастар қазіргі 42 əріпке қарағанда 25 таңбадан тұратын латын əліпбиін тез үйреніп алады. «Не үшін латын əрпіне көшуіміз ке-рек?», деген сұрақ төңірегінде көп ғалымдардың ой-пікірлерін оқып, таныстым. Мен де ұстаз, математи-ка пəні мұғалімі ретінде Елбасының пікірімен толық келісемін.

Дамыған 30 елдің қатарына кіруді жоспарлап отырған мемлекетіміздің солармен терезесі тең болуы үшін де бұл реформа қажет. Саяси маңыздылығы жағынан айтқанда, кириллицамен сіңіп кірген отарлық санадан арылу үшін де оның саяси маңызы зор. Екіншіден, латын жазуы қолданысқа оңай, игеруге ыңғайлы. Оған қоса жаратылыс ғылымдары

жағынан да қолданыста дəлділігі мен қолайлылығын дүниежүзінің өмір тəжірибесі дəлелдеді. Жер бетінде латын əліпбиі барлық са-лада қолданылатыны байқалады. Барлық дəрі-дəрмек атаулары, мате-матика, физика, химия формулалары, көптеген терминдер, мамандықтарға қатысты ғылыми əдебиеттер – барлығы да латын əліпбиімен бай-ланысты екенін байқауға болады. Латын графикасын қолданатын барлық елдердің əліпбиіндегі əріп саны тілдегі фонемалар санынан əлдеқайда аз болуы да оның жетістігі болып табылады.

Латын əрпіне көшу − түбі бір, тарихы ортақ түркі халықтарымен жақындастыра түсетіні де маңызды факторлардың бірі. Олармен бірлесе отырып, гуманитарлық ғылыми-зерттеулерді жаңа сатыға көтеруге мүмкіндіктеріміз көбейеді. Туыстас халықтардың ынтымақтастығынан ешкім ұтылмайды.

Гүлмира НҰРТАЕВА, әл-Фараби атындағы

мектеп-лицейдің математика пәнінің мұғалімі

Қолданысқа қолайлы әліпби

4 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛЭКОНОМИКА

Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Қазақстан мен Иран арасын­дағы алыс­беріс Мем лекет бас­шысы Н.Назарбаевтың был­тыр сәуір айында Иран еліне сапарынан кейін ерекше жан­дана бастады. Екі мем ле кет кәсіпкерлерінің арасында ын­ты мақтастық қарым­қаты нас басталды. Кейін Батыс Қазақ­стан облысының әкімі Алтай Көлгінов бастаған делегация Иран еліне барып, кәсіп орын­дармен келіссөздер жүргіз ді. Нә ти жесінде Ақжайық ауда­нында орналасқан «Батыс Марқа Ламб» ЖШС Иран мемлекетіне жыл соңына дейін 1500 тонна тоңа зытылған мар қа етін экс­порттау жөнінде келісім шартқа қол қойған еді. Алғашқы партия шілде айында Атырау әуежайы арқылы жіберілсе, Таяуда Иран мемле кетіне марқа етінің екінші партиясы жол тартты. Бұл жолы өнім Тегеранға тікелей Орал ха лықаралық әуежайы арқылы жіберілді.

Әрине, мұндай халықаралық қарым­қатынас қарсаңында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Иран мемлекетінің бірлес­кен жұмысы аясында Қазақ­станнан Иранға тірі мал және салқындатылған қой етін жет­кізудің ветеринар лық талаптары алдын ала келісілді. Сонымен қатар, Қазақ стан нан Иранға мұздатыл ған қой етін экспорт­тау талап тары да мақұлданды. Батыс қазақ стандықтардың бұл бастамасы басқа да Таяу Шығыс елдеріне (БАӘ, Сауд Арабия, Кувейт, Қатар және т.б.) экс­порттық әлеуетті арттыруға мүм кіндік беретінін министрлік өкіл дері мақұлдап отыр.

Ақжайық ауданының орта­лығы Чапаев кентінде орна ласқан «Батыс Марқа Ламб» ЖШС Ирандағы ет өнімі бо йынша ең ірі «Санайе» ком пания сымен келісімшарт жасас қан.

– Біз Иран еліне тұңғыш рет экспортқа ет шығарып отыр­мыз. Ирандық әріптестерімізбен жасасқан келісімшарт бойын ша

алдағы бір жыл ішінде 1500 тонна тоңазытылған қозы етін жеткізуіміз керек. «Са найе» ком паниясының басшы лы ғы етті аптасына үш рет жө нел­туімізді талап етіп отыр. Бұған біз де техникалық тұр ғыдан дайынбыз, – деген еді ЖШС акционерлерінің бірі Рақымжан Смағұлұлы.

Шілде айындағы алғашқы ізашар партиядан кейін екі жақ та бағланның қоңданып, семі­руін күткен еді. Енді міне, ол уа қыт та жетті.

Реті келгенде айта кетейік, «Ба тыс Марқа Ламб» ЖШС – тәу лігіне 1400 бас марқа со­йып, вакуум каптамасында бөлшектелген ет өндіретін ке­шен. Аталмыш жобаның құ­рылысы 2013 жылы басталып, 2015 жылы іске қосылған бо­латын. Бүгінде 80­нен астам адамды тұрақты жұмыспен қам­тып отырған кәсіпорын респуб­лика көлемінде соңғы техно­логияларға сай ұсақ мал етін өңдейтін және өнімі экспортқа бағытталған алғашқы арнайы кешен болып табылады.

Батыс Қазақстан облысы ет­май өндіру бағытында өсірілетін қылшық жүнді, құйрықты қа­зақы еділбай қойының ота ны болып саналады. Көктемде туған қозы күзге дейін­ақ салмақ жи ­нап, 40­45 келіге жетеді. Ен дала­да еркін жайылған мар қа ны қыс айналдырмай, шы ғын шығармай сатып жіберу ша руаға да тиімді екені түсінікті ғой. Сондықтан «Батыс Марқа Ламб» ЖШС­ның халықаралық на рыққа шығып, қазақ етін әлемге таны­туы өңірдегі қой ша руашылығын дамытуға да серпін берері сөзсіз.

Кәсіпорын былтыр Ресей Федерациясына 180 тонна марқа мал етін экспорттаған еді. Биыл жыл соңына дейін қо сымша тағы 50 тонна марқа етін жеткізу жоспарланған. Әуелден ауылы аралас, қойы қоралас Ресеймен сауда­сат­тық үйреншікті кәсіп болса, Шы ғыс тағы мұсылман жұрты ­мен жасалып жатқан бұл бас­таманың өз ерекшелігі бар.

– Біз өндірген еттің эколо­гия лық таза өнім екендігі не

ешкім шүбә келтірмейді . Сондықтан Иран елі біздің етті жоғары бағалап отыр. Бүгін міне, ирандықтармен ара дағы ке лісім аясында екін ші мәр­те тоңазытылған ет жөнел тіп отырмыз. Бірақ мұсыл ман елі болғандықтан Иран кәсіп кер­лерінің өз талап тары бар. Оларға тек еркек мар қаның еті керек екен. Әрі ислам шарттарына сай сойылуы қажет. Біз олардың тала бын толық қанағаттандыра аламыз. Шикізат мәселесінде де ешқандай қиындық жоқ. Об­лыс тың шаруа қожалық тары мен жеке иеліктегі малды қабыл­даймыз. Барлық ветери нарлық­санитарлық қадағалау талапта­ры сақталып, етті экс пор ттауға мемлекеттен рұқсат алынады. Болашақта өзге де мемлекеттер­ге ет өнімдерін экспорттау жос­па рымызда бар, – дейді «Батыс Марқа Ламб» ЖШС директоры Руслан Темірболат.

Сатып алушы жақ өкілдері алғашқы партия кезінде де қой дың сойылуын қадағалап, қасапханадан қабылдап алған еді. Бұл жолы да солай болып­ты. Ирандық ветеринар маман Насер Карими:

– Ақжайық ауданындағы «Батыс Марқа Ламб» компания­сының өнімі ұнады. Барлық нор­малар қатаң қадағаланады екен. Сондықтан екі ел арасындағы іскерлік байланысты бұдан әрі де нығайтуға тырысамыз, – деп өз пікірімен бөлісті.

М а м а н д а р д ы ң е с е б і н ­ше, Батыс Қазақстан облысы ауыл шаруашылығы саласы­ның әлеуеті жоғары. Өңір бас­шылығы тарапынан мемле­кет тік бағдарламаларды пай­даланып, облыстағы мал шаруа­шылығын өркендету, кәсіп­кер лікті дамыту қарқынды жү руде. Орал халықаралық әуе жайының жөнделіп, жүк ұшақтарын қабылдай баста­уы да кешенді шаралардың нәтижесі. Қазірдің өзінде өңір­дің мал шаруашылығы саласына қызығушылық танытушы мем­лекеттер бар. Өңір басшы лығы Батыс Қазақ станның байтақ да­ласында өндірілген экологиялық таза етті әлемдік на рыққа шы­ғаратын жаңа келісімшарттар жасаудың бар лық мүмкіндігін қарастырып жатыр. Ол туралы тағы да хабарлайтын боламыз.

Батыс Қазақстан облысы

Суретті түсірген Айбатыр НҰРАШ

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан»

Мысалы, өндірісті Ақсу қала­сын осы жерде орналасқан ферро­қорытпа зауыты жылумен қамта­масыз етеді. Уақытқа сай қала да дамып, өсіп келеді. Ал зауыттың қуаты енді бүкіл қалаға жетпеуі де мүмкін. Сондықтан жаңадан алып қазандығы бар жылыту орталығын салу – уақыт талабы. Кәсіпорын құрылысы өткен жылы басталған­ды. 2019 жылы пайдалануға беріледі. Бұл жобаны «KBI Energy» ЖШС қолға алыпты. Жоба 6,3 млрд теңгеге бағаланып, бекітіледі. Бірақ, биылғы жылғы сарап тама нәтижесінде жоба құны 11 млрд теңгеге дейін өсіп кетіпті. Жұмыс барысы қандай жағдайда деген оймен облыс әкімі Б.Бақауов та құрылыс басына барып қайтты. Құры лыс басындағылардан «қор­шаулар орнатылады, тапсырыс бергенбіз, мүмкін жобалау бойын­ша қиындықтар да болар...» деген жауаптар естіді.

– Бұл маңызды құрылыс. Ұсақ­түйек емес. Жұмыс қызу жүруі керек! – деді Б.Бақауов.

Ал облыстық индустриялық­инновациялық даму басқармасының мәліметінше, қытайлық инвестор Екібастұзда күлден кремний шы­ға ратын жобаға 7 млрд теңге ин­вес тиция салуға әзір екен. Жоба­ның сәтті басталып, сәтті аяқталуы өзіміздің жергілікті жердегілер атқаратын жұмысқа байланыс­ты, ал қытайлықтардың қашанда әзір екені белгілі. Сөз емес, іспен көр сетсек. Әкімдік отырыс тарын­дағы баяндамаларды тыңда са ңыз «зауыт салуға әзірміз, биыл бас­тай мыз, ертең пайдалануға береміз, бәлен бай мың жұмыс орындары ашылады...» деген әбден үйреніп ал ған жаттанды сөздер бір емес, бір неше рет бір мазмұнда айтыла береді.

Сөйтіп, жылына 35 мың тонна кремний шығаратын «ANSA Silicon» кәсіпорны 2018 жылы іске қосылады дейді. 2018 жыл да жақын қалды. Зауыт салу сондай оңай болып бара жатқан сияқты. Серіктестік иесі ГРЭС­1 аумағының жанынан жер телімін ресімдеп алған. Яғни, шикізат ретінде стан­садан шығарылатын қалдықтар қолданылады. Өз тілімізде кремний от шығаратын кәдімгі шақпақ тас. Ғалымдардың айтуынша әлемде кремний өндіру технологиясы құпия сақталады екен. Жоғары технологияны және ғылымды көп

қажет етеді. Кремний өнімдері ғарыш техникасында, авиацияда, радиоэлектронды аппаратурада, телекоммуникацияда қолданылады.

– Сондықтан, – дейді бізбен әңгімелескен ғалымдар, – жаңа кремний зауытын салу үшін инфра­құрылым, өндірілетін өнімге деген қажеттілік, жергілікті табиғи ресурстар, тіпті технологияны таң­дау мәселелерінде де ғылыммен бай ланыстыра отырып, қарау керек.

Екібастұздағы электр стансасы демекші осы жерден «Green house KZ» серіктестігі жылыжай ашып, раушан гүлін өсіруді қолға алып еді, енді алдағы уақытта 30 гек­тар алқапқа қызанақ өсірілмек. Гүл Ресейге жеткізіледі. Өңірдегі «Сағып» шаруа қожалығы қымыз, құрт, ет сүт өндіретін кәдімгі кіші­гірім зауыт ретінде танылды. Елба­сы да облысқа жұмыс сапары мен келгенде «Сағыпты» аралап көрген­ді. Соңғы екі жылда атағы дүрілдеп, тіпті қытайлықтар да тамсанып жатты. Бірақ, зауыт салып, ашып үлгермей жатып, жабылып қалады. Қазір не болды? «Даму» қоры мен «Сағып» кәсіпорны арасындағы дау­дамай тыйылар емес.

Тағы бір мысал, Екібастұздағы темір жол доңғалақтарын жасайтын «Проммашкомплект» ЖШС жыл соңына дейін темір жол өнімі көлемін 75 мыңнан 200 мыңға арт­тырмақшы. Өндіріске 10 млрд теңге инвестиция құйылған. Бірақ, 2013 жылы серіктестік қиындық тарға тап болып, мыңдаған доңға лақ тары қоймада жатып қалған­ды.

Негізі, Павлодардағы қазіргі «жаңа» зауыттардың дені бұрынғы кездегі тірек­тұрағы қалған зауыт­тар орындарынан бой көтер ді деуге болады. Мысалы, «Казэнер­гокабель» ЖШС жаңа зауыттан кем емес, жаңа техно логия, жас мамандар, цехтары жарқырап тұр. Осы сияқты басқа да зауыттарда ғұмыр бойы еңбек еткен жұмыс­шы лардың өздері, олардың ұрпақ­тары қайта оралып, бүгінгі күні де туған кәсіпорындарында жаңа­шылдыққа үйреніп, заманға сай талаптанып еңбек етуде деуге болады. Екібастұздық раушан гүлін, қызанақ өсірушілер де бәленбай жыл бұрын ашылған станса түбінен жер алып, кәсіпорын салды. Жаңа зауыт салудан гөрі бұрынғы зауыттар негізін сақтап іс бастаған әлдеқайда тиімді, үнемді, мамандар қоры бар екенін өмір көрсетуде.

Ендігі бір жоба бойынша облыс орталығында ресейлік

«К&К» компаниясы алюминийден автомобиль дискілерін жасамақ­шы. Өндіріс орны «Павлодар» арнайы экономикалық аймағынан ашылады. Жоспар бойынша өндірістің бірінші кезеңінде құйма дискілер шығарылады. Дискілердің бекіту тесіктерін бұрғылау, бояу жұмыстары Ресейге жіберіледі. Екінші кезеңінде өндіріс кеңейіп, дискілер өзімізден жасалды. «К&К» компаниясын алып қарасаңыз ашылып, құрылғанына 25 жыл болыпты, қуаттылығы жылына 2 миллион автомобиль дискілерін шығаруға жетеді. Кәсіпорын дискілерін «ВАЗ», «Рено» авто­мобиль зауыттарына жеткізеді. Зауыт салып, нарықтан сүрінбей өтіп, тұрақты жұмыс жасау деген осы шығар. Израильдің «Polevoi Group» корпорациясы өңірде ет пен балық өндірісін дамыту ісіне қаражат құймақшы. Инвесторлар әр жобаға қаржының 75 пайызына дейін салуға әзір. Шарт бойынша, қалған қаражатты қазақстандық тарап салуы тиіс. Өйткені, өндірісті өңір жайлы израильдіктерге тамаша жарнамалар жасалыпты, сондықтан осы жарнаманы жасаған жергілікті билік өкілдеріне сенім артамыз, делінді. Инвесторлар балық өндіріп, оны мұздатып, басқа елдерге ұшақ арқылы импорттамақшы көрінеді.

Ал «ASCOR» өндірістік бірлес­тігі» ЖШС 2018 жылы облыс орта лығындағы Солтүстік өнеркә­сіп аймағында жылына 1,5 мың тонна химиялық өнімдер шығару­ды және 20 жаңа жұмыс орнын құруды жоспарлауда. Арнайы экономикалық аймақта іске асыру үшін ұсынылған тағы бір жоба – карбон­графит негізінде иілгіш жылытқыш элементін және одан дайын өнім өндіруді «Карбон» ғылыми өндіріс бірлестігі» ЖШС қолға алады.

Облыстық индустриялық­ин­но вациялық даму басқармасы­ның хабарынша, өңірде 2015­2019 жыл дары жалпы құны 1,3 трлн теңгені құрайтын 37 жобаны жүзеге асырудың нәтижесінде 8,5 мың жұмыс орны ашылады, 5 жоба Индустрияландыру картасы аясында, 32­сі кәсіпкерлікті қолдау картасы бойынша орындалады. Әрине, басты мақсат өзге елдермен әріптестікті нығайту, отандық кәсіпорындардың инновация мен заманауи жаңалықтарын үйреніп, игеріп, әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнімдер шығару екені белгілі. Ал жаңадан салынатын зауыттар еліміздің өсіп­өркендеуі, болашақ үшін қажет. Жоғары біз тізіп жазған өңірдегі жұмыстары басталған, енді басталатын жаңа жобалар сөз жүзінде орта жолда қалмай, тұрақты түрде қалыптасып, жаңарып, жаңғырғаны – ел игілігі.

Павлодар облысы

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Жүйенің алғашқы күнінен бастап су­сын дар мен азық­түлік өнім дерінің, меди ­циналық заттардың, телеком муни кациялық және электр жабдығының өндіру шілері, банк және құрылыс сала сындағы компания­лар және тағы да басқа отандық ірі сатып алушылар «ЕТС­Тендер» алаңында жұмыс жүр гізуге кіріскен. Алаңда жалпы сомасы 300 млн теңгеден астам сатып алу рәсім­дері жарияланған. Қазірдің өзінде жүйеде Қазақстан, Ресей, Беларусь және Украина сынды төрт елден 600­ден астам жеткізуші

мен тапсырыс беруші тір келіп үлгерген. «Қысқа мерзім ішінде осын дай көрсеткішке жету жаңа жоба үшін өте жақсы нәтиже. Өз жұмысында тиімділіктің жаңа деңгейіне шығуға ұмтылатын коммерциялық тап­сырыс берушілер «ЕТС­Тендерге» үлкен қызығушылық байқатуда. Біз «ЕТС­Тен­дер» корпоративтік сатып алу және сату сала сындағы қазақстандық жетекші алаңға айналады деп көздеп отырмыз. Өйткені бұл алаң компанияларға үнемдеуге мүмкіндік беріп қана қоймай, сонымен бірге, бизнес­үрдістерді жетіл діруге жағдай жасап отыр», деп атап өтті В2В­Center компаниясының директоры Андрей Бойко.

– Үкімет Қазақстанда цифрланды­ру жүйесіне көшуге бағыт алып отыр, өйткені бұл экономиканың тиімді­лігін арттырады. Біздің электронды алаң қазақ стандық компаниялардың күнделікті қолданатын бизнес­құралына айналады деп үміттенеміз және ЕТС тобының жалпы базасындағы басты жеткізушілер мен сатып алушылардың

барлығы «ЕТС­Тендер» жүйесіне тар­тылады деп ойлаймыз. Қазіргі таңда топтың базасында 6300­ден астам белсенді компания тіркелген – дейді ЕТС сауда биржасының басқарма төрағасы Құрмет Оразаев.

Аталған платформада бағаны төмен­детуге арналған дәстүрлі аукциондардан бастап, көптеген өлшемдер бойынша

өт кі зілетін сатып алу рәсімдеріне дейін гі кор поративтік сатып алулардың барлық түр лерін өткізуге мүмкіндік берілген. Соны мен қатар, тауарлар, атқары латын жұмыс тар мен қызметтерді автомат­танды руға болады. Жеткізушілер мен сатып алушылар базасына ортақтаса қол жеткізу арқасында «ЕТС­Тендерге» қатысу шы қазақстандық компаниялар алаң ның ресейлік серіктесі –В2B­Center арқы лы тікелей ресейлік және жаһандық нарық тарға кедергісіз шыға алады. Жыл соңы на дейін отандық жеткізушілерді және Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдердің жеткізушілерін тарта отырып, 250­ден аса сатып алу рәсімін өткізу жоспарланып отырған көрінеді.

Бір айта кетер жайт, аталмыш сауда алаңы отандық жеткізушілер мен тап­сырыс берушілер үшін үздіксіз оқыту іс­шараларын өткізуде. Қазірдің өзінде компанияның семинарлары мен веби­нарларына Астана, Алматы, Қарағанды, Атырау, Шымкент, Петропавл, Павлодар, Семей, Рудный қалаларынан 200­ден аса ұйым қатысып үлгерген.

АЛМАТЫ

Экологиялық таза еттің екінші партиясы Иранға жіберілді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Батыс Қазақстан облысындағы «Батыс Марқа Ламб» ЖШС шілде айында 18 тонна жаңа сойылған бағлан қозы етін Иран Ислам Республикасына жіберген болатын. Қазақ даласында еркін жайылған малдың экологиялық таза еті ирандық тұтынушының көңілінен шығыпты. Жақында Орал әуежайынан тағы бір жүк ұшағы 18 тонна марқа етін бортына алып, Иран еліне ұшып кетті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ӨҢІР ӨМІРІ

Өндіріс өрге басса игі...––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Зауыт салу үшін ең алдымен жобалаудың қажеттігі, қыруар қаржыны керек ететіні белгілі. Ертеңгі күні өзін өзі қаншалықты ақтай алатыны немесе зауыт салу жүзеге аспай қалған жағдайда оның соңы неге апарып соғатынын да алдын ала зерттеп, зер-делеу қажет. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЖАҢАШЫЛДЫҚ ЖАРШЫСЫ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мынадай дамыған заманда сауда нарығын электронды сауда алаңынсыз көзге елес тету мүмкін емес. Соңғы уақыттары біздің елімізде де бұл жүйе қар қын алып келеді. Мәселен, қазақстандық ЕТС тобының және ресейлік кор поративтік электронды сатып алу нарығындағы көшбасшы компания –В2В-Center-дің бірлескен жобасы саналатын «ЕТС-Тендер» электронды сау-да алаңы ағымдағы жылдың шілде айында ғана жұмысын бастаған бола тын. Құрыл ғанына аз уақыт болса да көп табысқа қол жеткізген жобаның жетек ші-лері алаңның алғашқы жұмыс айындағы нәтижелері жөнінде әңгімелеп берді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Электронды сауда алаңы – заман талабы

ӘРІПТЕСТІК ӘЛЕУЕТІ

13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 5ҚОҒАМ

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

2013 жылы елімізде Отбасы күні бекітілгені белгілі. Бү гін де қыр күйектің екінші жек сенбі сін де Отбасы күнін атап өту қазақ стан­дықтардың дәстүрі не айналып ке­леді. Одан бөлек, қоғамда үлгілі от­басыларды дә ріп теу арқылы отбасы инсти тутын нығайтуға үлес қо су мақ сатында «Мерейлі от басы» ұлт­тық байқауының да өткізіліп жүр­геніне төрт жылдың бедері болды. Ең алғаш бұл байқау 2014 жылы өткізілген еді. Республика көлемінде ұйымдастырылып жүрген шараның өз ке зеңдері бар. Әне­міне деген ше жеңімпаз отбасылар анық талатын сәт те жақындап ке ле ді. Соған орай Пре ­зидент жанындағы Әйелдер іс те рі және отбасылық­демогра фия лық сая­сат жөнін дегі ұлт тық комиссияның бри фин гі өтіп, қа ты сушылар бай ­қауға қатыс ты бірқатар мәлімет­термен бөлісті.

Брифингте сөз алған Ұлттық ко­миссия төрайымының орын ба сары, Орталық сайлау ко мис сиясының мүшесі Ләззат Сү лей мен еліміздің дамуы мен тұрақ ты лығының кепілі ретінде дәстүрлі құндылықтардан нәр алған отба сының мәні жо­ға ры екенін айтты. Рухани дағ­да рыс тан, жат ақ параттар мен жат ағымдардың жете гінде кету­ден сақтайтын бір ден­бір жол да отба сының тәрбиесі екенін жет­кізді. «Отбасындағы тәр бие отан­сүйгіштікті қалып тастырады. Сон­дық тан қо ғамдағы отбасының рөлі өте жоғары. Біз үлгілі, мерейлі от ба сыларды дәріптеу арқылы қо ғамдық санаға да әсер етеміз. Бұл тұрғыдан келгенде ұлттық байқауға қатысушылардың саны жыл санап артып келе жат қаны қуантады. 2014 жылы байқауға 1298 отбасы қатысқан болса, биыл қатысушылардың саны 2879­ға жетті. Қатысу жағынан Ақтөбе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан

облыстары көш бастап тұр», деді Ұлттық комиссия төрайымының орынбасары.

Әйелдер істері және отба сы лық­демографиялық саясат жө нін дегі ұлттық комиссия төрайы мының тағы бір орын басары Елена Тара­сенко бай қауға қатысып жатқан отбасылардың бәрі де құрмет пен марапатқа лайық екенін айта келіп, қаты сушылардың құрамы туралы нақ ты деректер келтірді. Оның ай­туынша, барлық қатысушылардың 36,2 пайызы көп балалы отбасы­лар болса, бір ғана салада ең бек өтілдері ұзақ жылдармен есеп­телетін әулеттердің саны 6,8 пайыз­ға өскен. Мыса лы, 2016 жы лы байқауға сондай 483 әулет қаты­сыпты, биыл олардың саны – 500. Ірік теу турларына қатысқан жас отбасылар саны да артып отыр. Былтыр 472 болса, биыл 500 жас отбасы байқауға қатысқан.

Брифингте сөз алған Ұлт тық комиссияның мүшесі, Пар ламент

Мәжілісінің депутаты Бақытбек Смағұл тіркелмеген некелердің қоғам үшін қауіпті екенін атап өтіп, некесіз туыл ған сәбилердің көбейіп келе жат қанына алаңдау шылық білдірді. Бұл жайлардың рухани дағдарыстың әсерінен орын алып жатқанын, сол үшін қо ғамда мерейлі отбасыларды көбі рек насихаттау қажеттігіне тоқталды.

Айта кетейік, «Мерейлі от ба ­сы» байқауының финал дық кезе­ңінде еліміздің бар лық аза маттары kaztube.kz сайтында және sms хабар ламалар ар қылы дауыс беру арқылы жеңім паздарды анық тау­ға атсалыса алады. 16 қыр күйек күні «Қазақстан» орталық кон церт залында өте тін салтанатты рәсім­де дауыс беру қо рытындысы шы ­ғарылып, же ңімпаз отбасы анық­талады.

Суретті түсірген Ерлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Жүлдегер отбасы жуырда анықталады

–––––––––––––––––––––Елордадағы Орталық ком­муникациялар қыз метінде «Мерейлі отба сы» ұлттық байқауы бойын ша бри­финг өтіп, оған Президент жа нын дағы Әйелдер істе­рі және отбасылық­де­мографиялық сая сат жө­ніндег і ұлт тық ко мис­сияның мү ше лері қатысты.–––––––––––––––––––––

Ая ӨМІРТАЙ,«Егемен Қазақстан»

2016­2017 жылғы оқу жылында елорда мектептерінде 76 257 бала – қазақ тілінде, 53 603 бала – орыс тілінде, ал 682 бала ағылшын тілінде оқыған екен. Астана қаласы білім басқармасының мәліметінше, елордада барлығы 95 мектеп болса, оның ішінде 32 қазақ мектебі, 17 орыс мектебі, 41 аралас мектеп жұмыс істейді. Сондай­ақ, 2 мектептің бас­тауыш сыныптары аралас, 3 мектеп 9­сыныпқа дейін орысша оқытады. Бұл – ойлантарлық көрсеткіш. Жасыратыны жоқ, соңғы жылдары баласын орыс тілінде оқытуды қолайлы көретін ата­аналар қатары артып отыр. Аталған үрдіс Астанадағы №84 мектеп­лицейінен де байқалады. Осы ме­кеме директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары Зәуреш Нұрғалиеваның айтуынша, биыл білім ордасында 762 бала қазақ сыныбын, 548 бала орыс сыныбын бітірді. Жаңа оқу жылында 1214 бала мектепке қабылданды. Бастауыш сы­ныптар бойынша 28 қазақ сыныбында 768 бала оқыса, 14 орыс сыныбында 446 бала білім алуда. Алаңдатарлығы, орыс сыныбында оқитындардың дені қазақ балалары екен.

– Біздің мектептегі орыс тілі сыныптарының 90 пайызы – өз қаракөздеріміз. Бұл – қазақ ата­аналарының таңдауы. Айталық, қазақ сыныбында 38 өзге ұлт өкілі оқыса, орыс сыныбында 336 қазақ баласы білім алуда. Себебі, халық сұранысқа орай таңдау жасайды. Кез келген дүние қоғамдағы қажеттілікке байланысты, – деп түсіндірді бұл жайтты Зәуреш Нұрғалиева. – Негізгі нәрсе – ата­аналардың ішкі сенімсіздігі. Әйтпесе, оқу әдістемесі ортақ. Барша мұғалімге ақпараттың қолжетімділігі бірдей.

Оқу ісі жөніндегі орынбасар мектептегі кадр тапшылығы мәселесіне де тоқталып өтті.

– Әсіресе, бастауыш сынып пен орыс тілі, физика, хи­мия пәндерінің мұғалімдері жеткіліксіз. Орыс сыныптары­на маман өте тапшы. Қосымша мамандар дайындай алмай жатырмыз, – дейді ол.

Әлбетте, баланың отбасы мен орта тәрбиесіне байла­нысты тіл білмеуі де күрмеуі қиын мәселе. Ата­аналар осы себеппен де бастапқыда қазақ сыныбына барған баласын уақыт өте келе орыс сыныбына ауыстырып жатады. Өйткені, сабақ үлгерімі нашар. Біз мектептің алдында 1­сынып­та оқитын балаларын күтіп тұрған ата­аналарды әңгімеге тартқан едік. Олардың басым көпшілігі қазақ мектептеріне қатысты негізгі екі мәселені алға тартты. Яғни, педагогика мамандарының кәсіби дайындығын арттыру және кадр даяр­лауды экономикалық қажеттілікке сәйкестендіру – білімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілікті күшейтпек. Мәселен, өзін Роза деп таныстырған ата­ананың бірі 8­сыныпта оқитын баласын осы мектеп­лицейге ауыстырғысы келеді екен. Таяуда Мәскеуден көшіп келген ол: «Қазақ сыныбындағы балалар көп нәрсені түсінбейтін секілді. Мұның бір себебі, қазақ тілінде сабақ беретін мұғалімдердің педагогикалық әдістемесі әлсіздеу келеді. Баланың үлгерімі әу бастан на­шар болса, оны әрі қарай алып кетуі мүмкін емес. Осы тұрғыда қазақ мұғалімдеріне жанашырлықпен жұмыс істеу жетіспейді», деген уәж айтты.

Ашық пікірлескен ата­аналар әлеуметтік жеке мәселе­лерін сыныпқа «ертіп келетін» мұғалімдердің бар екенін де жоққа шығармайды. Оларда балаға көңіл бөлуге құлық болмайды. Мұғалімдердің еңбекақысы – аз, несиесі – көп. Әсіресе, отбасылық әлеуметтік мәселелердің әдеттен тыс көп болуы оқыту үдерісіне әсер етпей қоймайды. Бұл ата­аналардың біржақты шешім қабылдауына кедергі келтіреді де, көп жағдайда ұлттық сезімді әлеуметтік са­раптау әрі сапалы білім беру мәселесі жеңіп кетеді. Қазақ балаларының орыс сыныптарында білім алуының бір ұшығы осында жатқан сияқты. Әрине, «Тәрбие – тал бесіктен» дегендей, теріскей өңірлерде тәлім­тәрбие алған ата­аналардың басым бөлігі балаларын «өздеріне түсінікті тілде» оқытатыны шындық. Ата­аналардың тағы бір парасы қазақ тіліндегі оқу бағдарламасының түсініксіз болуы, толымды ақпараттың болмауы және ғылыми еңбектердің аударылма­уы, практикалық оқу­әдістемелік кешені мен құралдардың көңілден шықпауы да таңдауға әсер ететіндігін айтады.

Әрине, бұл жерде әңгіме қазақ сыныбына қарсылық емес, орыс сыныбында оқитындардың үлес салмағының көбеюі және оның себеп­салдары болып отырғанын баса айтқымыз келеді. Әйтпесе, «қазақы ортада өскен бала мейірімді келеді әрі ұлттық салт­дәстүрді біліп өседі», де­ген Нарғыз Шаймағамбетова есімді ата­ананың тілегі көптің тілегі болса, қанеки!..

Қорыта келгенде айтарымыз, орта білім беру – терең білім мен кәсіби дағдылар негізінде еркін бағдарлай білу, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім қабылдау қабілетін қалыптастыруды көздейді. Осы тұрғыда бүгінгі білім алушы буынның ұлттық тұлғасын қалыптастыру бойынша педагогтарды қыруар еңбек күтіп тұр. Мағжан Жұмабаевтың ұлттық тәрбие құралы іспетті «Педагогика» атты еңбегінде: «Қазақтың тағдыры да, келешек ел болуы да мектебінің қандай негізде құрылуына барып тіреледі» деп жазылған. Алаш қайраткерінің алты қатпарлы сөзі алдыңғы буын өкілдерінің жолбасшысы болса екен дейсіз, осындайда...

ТОЛҒАНДЫРАР ТАҚЫРЫП

Балаңыз қай тілде оқиды?

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында жас буынның бо­йына қажет болмыс туралы бүкпесіз айтты. Мемлекет басшысының қазақстандықтардан көргісі келетін ең бірінші қасиет, ол – ұлттық сана. Білім де, бәсекеге қабілеттілік те, сананың ашықтығы да ең алдымен ұлттық кодтың сапалы негізі болуы тиіс. Осы орайда келешектің кепілі – оқушыларымыздың қай тілде оқып жүргеніне назар аударған едік. Өйткені әлемнің үздік 100 оқулығы қазақ тіліне аударылып, латын әліпбиіне көшу һәм білім саласындағы реформалар қызу жүзеге асырылып жатқан бетбұрысты кезеңде орыс және қазақ сыныбының таразы басындағы салмағы туралы мәселе қоғамда жиі қозғалып жүргені мәлім. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Бесланда мектепті жаулап алған 2004 жылдың қыркүйек айындағы қанқұйлы оқиғаны жұртшылық ұмыта қоймаған болар. Терроршылар аз ға на топ тың ішінен Руслан Аушевке іш ке кіруге рұқсат берді. Ол басын қауіп­ қатерге тіге отырып, қиын келіссөз­дер ді өте мәмілегерлікпен жүргізудің ар қа сында емшекте баласы бар 11 әйел ді ажал құрсауынан алып шықты. Жар ты сағаттан кейін екі жасқа дейін­гі баласы бар 26 ана босатылды. Бұл – Ин гушетия Республикасының бі­рін ші президенті, Кеңес Одағының Ба тыры, ТМД Үкіметі басшылары ке ңесі жанындағы интернациона­лист­жауынгерлер ісі жөніндегі коми­тет төрағасы Руслан Аушевтің ерен ерліктерге толы өмірінің бір ға на үзігі. Ал есі мі аңызға айналған қаһар манның Қы зылжар өңірінде туып­өскенін

жас тар түгіл үлкендердің өзде рі біле бермеуі мүмкін. 1954 жылы Айыр­тау ауданының Саумалкөл ауылында дүниеге келген батырдың әкесі Сұл­тан­Хамит Юсупұлы мен анасы Тамара Исултанқызы сталиндік саяси қуғын­сүр гінге ілігіп, атамекеннен еріксіз алас татылған. 1944 жылы қазақ жеріне тұ рақтап, пана тапқан. Ұрпақ өрбітіп, мейірім шуағына бөленген.

– Мен Қазақстанда бірнеше рет бол дым. Қайырымдылық шарала­рын өткізуге, Нұрсұлтан Әбішұлын ұлық тауға қатыстым. Өкінішке қарай, кін дік қаным тамған жерде бола ал­мап пын. Келуге қанша тырыссам да жұмысбастылықтан, уақыт тығыз­дығынан жолым түспепті. Менің са­намда ата­аналарым айдауда болған жер лер иен дала болып елестейтін. Адал ниетті халықты Жаратқан қашан­да қолдайды, жарылқайды. Кіндік кесіп өскен ауылымның тамаша таби­ға ты, қалың орман­тоғайы, сылдырап аққан өзендері мен бұлақтары кере­мет тәнті етті, жомарт жүректі, ашық мінезді адамдарына алғысым шек­сіз. Шыны керек, дәл осылай қарсы алады деп тіпті ойламаппын. Шө ­лір кеген сағынышым бірден басыл­ды. Өрекпіген көңілім орнына түсті. Отанды еске түсірсек, алдымен ту­ған өңір көз алдымызға елестейтіні заңды. Мен Қазақстанда туғанымды, өс ке німді әркез мақтаныш етемін. Нұрсұлтан Назарбаевтай Президенті

бар халық шын мәнінде бақытты, – деді кез десулерде тебірене сөйлеген Руслан Сұлтанұлы.

Мәртебелі мейман Қарасай және Ағын тай батырлардың мемориалдық кешенінде, 80 жылдық тарихы бар Сау малкөл мектебінде болды. Ауыл тұрғындары атынан жоғары санат­ты мұғалім Татьяна Демьяник сөз алып, есімі үлкен әріптермен жазы­латын жерлестерінің қайырымды іс те ріне тәнті екендіктерін, қаза тап қан жауынгерлердің отбасыла­рына, мүгедектерге көмектесуден бас тарт пайтын азаматтығын әркез үл гі­ өнеге тұтатындарын жеткізді. Бұ дан кейінгі жарқын жүзді кездесу аудандық Мәдениет үйінде жалғасты. Оған батырмен бірге Ре сей тауар өндірушілері кеңесінің пре зиденті Олег Сосковец, Қазақстан Респуб­ликасы жергілікті және Ауған соғысы арда герлері кеңесінің төрағасы Шәріп бай Өтегенов, «Вайнах» ше­

шен және ингуш мәдениетін дамы­ту қауым дастығының жетекшісі Сал ман Героев, ардагерлер, жастар, этномәдени бірлес тік өкілдері қа тыс­ты. Жиынды облыс әкі мінің бірінші орынбасары Айдарбек Са паров ашып, «Рухани жаңғыру» бағ дарламасы ая­сында жергілікті жерлерде атқарылып жатқан ауқымды шаралармен та­ныстырды. «Ұлы дала батырлары» патриоттық акциясы аясында жерлес­терін құшақ жая қарсы алған сау­малкөлдіктерге алғысын білдірді.

Генералға «ҚР Қарулы Күштеріне 25 жыл» мерекелік медалі тапсыры­лып, Айыртау ауданының құрметті аза маты болып қабылданды.

Р. Аушев өз сөзінде Қазақстанда бо­лып жатқан реформалардан, қоғамдық­сая си өзгерістерден хабардар екендігін айта келіп, әлемдік қауымдастықта өз орны бар республика тұрғындарына бейбіт өмір, ынтымақтастық тіледі. Мектеп ұжымына су жаңа микроавто­бусты сыйға тартты.

Осы күні Ұлы Отан соғысы кезінде қа за тапқан боздақтарға арналған ескерткішке және интернационалист­жауынгерлердің мемориалына гүл шоқтары қойылды.

Аушевтер отбасы тұрған үйге ес­керт кіш тақта орнату рәсімі ол үшін тосын сый болды.

Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы

«Мен үшін Қазақстанның орны бөлек»Туған жер төсіне 60 жылдан кейін аяқ басқан перзенттің тебіренісінде шек болмады

Бұл Елбасының елімізді «жасыл экономика» бағытына кө шіру жөніндегі бастамасы­мен үндеседі. Елімізде бұл өзекті мәселе бойынша тү­бегейлі бетбұрыс басталды. Балама қуат көздерін дамыту мақсатында арнайы заң жо­басы белгіленді. Бұл ретте Ел­басы ЭКСПО көрмесін өткізу арқылы біздің ел «жасыл» технологияларды дамыту идея сына берік екенін тағы да дә лелдей түсті. Жал пы, біздің көрме «таза энер гетиканы» жаһандық деңгейде дамытуға айрықша үлес қосатынына сенімдімін», деп атап көр­сетті. Жаһандық көрме қазақ­стандық ғылым саласына креативті идеялар мен жаңа ізденістер әкелгені анық. Оған ЭКСПО­2017 көрмесіндегі еліміздің ұлттық павилионы – «Нұр Әлемде» паш етілген ғылыми жобалар нақты дә­лел бола алады. Мұнда ел энер гетикасының ертеңін айқындайтын жүздеген жо­ба лардың ішінен жүйрік шыққан отызға тарта озық технологиялық жаңалықтар көрініс тапты. Қазақстандық өнертапқыштар мен ғалым­дардың жаңғырмалы қуат көздері арқылы электр энер­гиясын өндіруді арттыру мақ сатындағы бірқатар тың жобалары қазірдің өзінде іс жүзіне асырылуда.

Көрме шеңберінде елорда тұрғындары мен қонақтары әлем мәдениетінің озық ту­ындыларымен танысып, дүние жүзінің айтулы өнер шеберлерінің концерттерін тамашалады. Мәселен, көр­ме өткізілген үш ай мер­зім ішінде 33 мың әртіс бас қаламыздың талғамы жо­ғары көрермендеріне өнер

көрсетті. Көрмеге 180 елдің туристері келіп, 4,5 мың ерікті қызмет көрсетті. Көрмені та­машалаған туристер 100 мил­лион фотосурет түсірген. Көрме аясында ғалымдар өздерінің 153 туындысын көрермен талқысына ұсынған. Елімізге келген туристерге Қазақстанды барынша кең таныстыру мақсатында әр­түрлі аймақтарға 73 туристік бағыт ашылды. Осы туристік бағыттар шеңберінде 12 ұлттық табиғи паркке турис­тер апарылды. Атап айт қан­да, көрмеге келген қо нақ тар Шарын, Бурабай, Қарқаралы, Баянауыл сияқты еліміздің ғажайып өңірлерінде болып, Қожа Ахмет Ясауи кесенесін, «Таңбалы тастағы» жартасқа салынған суреттерді, «Бай­қоңыр» ғарыш айлағын та­машалады.

Е л о р д а д а ө т к е н ЭКСПО­2017 көрмесі тәуел­сіз Қазақстанның биік бе­де лін төрткүл дүниеге та­ғы да паш етті. Жоғары ұйым шылдықпен өткен жа­һан дық шара мәресі қазақ­стандықтардың берік ұйым­шылдығын, елдіктің ерен үлгісін көрсетті. Бұл туралы Елбасы ЭКСПО­2017 ма ­мандандырылған көрмесі­нің жабылу рәсімінде сөй­леген сөзінде «Осымен ха­лық аралық ЭКСПО­2017» мамандандырылған көрмесін жабық деп жариялаймын! Оның идеясының толығымен жүзеге асуына қолдау көрсет­кен Қазақстан халқына риза­шылығымды білдіремін. Көрменің сәтті өтуіне мыңда­ған адам атсалысып, еңбек етті . Баршаңызға Қазақ жерін дегі айтулы шараға бел­сене қатысқандарыңыз үшін алғыс айтамын», деп ағынан жарыла атап көрсетті.

(Соңы. Басы 1-бетте)

Ұлтты ұйыстырған ұлы жоба

6 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛӘЛЕУМЕТ

Сарыжаздан соң трассадан солға қа­рай бөлінетін бір жол бар. Ол Қарасаз және Шәлкөде ауылдарын «П» әрпіне ұқ сайтын сызбамен басып өтіп Талас ауы лына келеді. Осымен жол бітеді. Бұл баяғыда Алматыдан келетін авто­бустардың соңғы аялдамасы болатын.

Талас ауылы қай жерден басталып қай жерге дейін жалғасатыны белгісіз ұшы­қиыры жоқ тау сілемдерінің Талас, Қо шқар деп аталатын тұсының етегінде тұр.

Қысқаша тарихАлғаш және соңғы рет кеңес зама­

нында асфальтталған орталық көше мек тептің алдынан бітеді. Әрі қарай тас төселген бірнеше көше тарайды. Ауыл бұрын «Киров» атты колхоздың екінші бөлімшесі еді. Бөлімше басшыларының кеңсесі болған үйде қазір дүкен. Көше тып­тыныш. Төрт­бес бала жоғарыдан топырлап кірді де, іле­шала топырлаған кү йі шығып келген жақтарына кетті.

72 жастағы Нұрлан Әкімбаев көп жыл мектепте денешынықтырудан са бақ берген, қазір зейнетте. Алматыға ем де­луге барып, осы жаңада келіпті. Әйе­лі Сара апайға және жасы жүзге келіп қалған шешесі Әртай әжеге әңгімесін айтып отыр екен, қысқа амандықтан соң сөзін жалғастырды.

– Әлгі Тоққожаның үйі бар ғой? Тоқ қожаның үйі мына біздің мектептей екен. Не істейсің мына үйді, жылқы қа­ма дедім. Даланың қара қазағы сырты­нан қақпасын тоқпақтап жатсақ, іштен «Есік пультпен ашылады» дейді біреу, өй тұқымың өссін!

Далаға шығып, көлеңкеге жайғасқан соң Нұрлан аға ауылдың тарихы туралы та лай нәрсе айтты. Үлкендерден естігені, өзінің көргені бар, есте сақтау қабілеті мықты. Көп біледі және шешен тілмен әңгімелейді.

Өткен ғасырдың 20­шы жылдары жұрт Қытай ауған кезде мұнда санау­лы үй ғана қалыпты. Сол кезден қалған «Же ті үй қошқар» деген сөз бар. Бұл жер ден 2­3 шақырым төменде Белбейіс деген жерде отырады екен. Жеті үйден колхоз құруға болмайтындықтан өкімет Сары жаздан 60 үй көшіріп әкелген. Олар дәл осы Талас ауылы тұрған жер ге қоныс тебеді. «Барасың ба?» деп сұра маған. Мына тізімдегі адамдар, көшіп бара сың да егін саласың. Ол жер күнгей, ас тық Сарыжаздан бұрын піседі, ел аш отыр деп жаяу айдап әкелген», дейді Нұр лан аға. Бұл 1929 жылы болған екен. Кейін төменгі ауылды әкеп қосқан. Ба сын да «жері тастақ екен» деп тұрғысы келме­ген бұрынғы сарыжаздықтар кейін «суы кәусар екен» дейтін болыпты.

Бір тіндеп бұл колхоз Нарынқол ауда нындағы бай ауылдардың біріне ай налды. 2000­жылдарға дейін 320­дай үй болды. Қырық жылдай осы мектепте ұстаздық еткен Сара апай кей жылдары оқушылар төрт сыныпқа бөлініп оқы­ғанын айтады. Қазір бір сынып әрең шығады.

Бұл үйдің негізгі кәсібі мал шаруашы­лығы. «Малшыға айына 60 мың теңге жалақы төлейміз. Отау ТВ түсіріп бер­дік. Соғымын да сойып береміз. Өзім

кар топ, сәбіз, қызылша егем. Картобым әне, ұрада жап­жалтыр болып жатыр. Қалаға барған сайын балаларға ала ба­рам. «Ауылдікі не деген тәтті!» деп олар сүйсініп жейді. Мен «Ә­ә, солай ма екен?» деймін. Қалаға кетіп жат­қан жастардың барғанда істейтіні қара­уылдың жұмысы екен. Сонда табатыны 40 мың теңге. Осында малмен айналыс­са, бір қой 40 мың теңге емес пе? Он қап кар топ 40 мың емес пе?», деп таңданады Нұрлан аға.

Халық Торғаев – ауылдың ең жасы үл кен ақсақалы. Жасы 85­ке келген­мен, үйдің сыртқы шаруасын өзі істейді екен. Бақшасында картоп түптеп жүрді. «Аудан бөлініп, Нарынқол ауданы қай­тадан құрылады дейді. Мұнда ел қай­тадан бірігіп жатыр. Біртіндеп баяғы кез қайта келетін сияқты», дейді ол кісі.

Бірнеше жыл бұрын Есдәулет деген жі гіт қала жаққа көшіп кетті. Соның ал дында ол «Қошқардың болашағы бұлыңғыр» деп көп айтады екен де, (Қошқар – ауылдың екінші аты) жұрт онысына күледі екен.

Кейінгі кезде көшу көбейді. Былтыр оншақты үй кеткен. Биыл да кетіп жа­тыр. Дайындалып отырған тағы бірнеше үй бар. Ауыл адамдарының тең жарты­сы Алматы маңындағы елді мекендерде үй салып жатыр. Ауылда кім қалады? Болашақ қандай? Ауыл бола ма, болмай ма? Жұрттың көкейіндегі сұрақ осы. Кіммен сөйлессең де айтылар әңгіме осы. «Әбдіуәли ағама жақсы болды» дей ді Нұржан. «Неге?». «Үй іздеп жүр еді, таңдап жүріп алатын болды».

Қоныс аударушылар үйлерін милли­он, миллион жарым теңге шамасындағы баға мен сатуға қояды, кейбірі бұзып әкетеді. Қазір ауылда алпысқа жуық үй бос тұр.

– Он қойдың соңында жүргісі келмейтін жастарды мен түсінем. Мал бағудың, егін салудың бейнеті оңай емес. Біздің ауыл қазір мал бағуға да қолайсыз. Айналамыз түгел егін. Егінге түссе, әр қараға бес мың төлейсің, – дейді оның көршісі Жанат.

Сағымбек аға

Тым­тырыс көшеде тұрғам. Бір кез­де екі жүз метрдей жерден өзімен өзі дауыс тап сөй леп келе жатқан адамның үні естілді. Сағымбек аға, әскерден ба­сынан соққы алып ауырып келген. Жасы биыл елу се гізде.

– Амангелді ағам орысша сөйлейді екен! Қақолша ма, неғыған орысша деп ба рып тыңдасам, мен жүрген жердің орысшасы екен. Военный машина мін­ген адаммен сөйлесіп тұр. Әлгінің шо­пыры сағат онға дейін Қарасазға барып ке лем дейді. Атаңның басы дедім! Біз мін ген мәшине ғой, қатты жүргенде са­ғат бірде келесің.

Алдынан осы көшеде тұратын Сәкен шықты.

– Әликісалам. Су ұстауға бара жатыр­сың ба? Әй айналайын, резіңке етіктен абайлаңдаршы ей тегі!

Cәкен әрі кетті, бұл кісі айғайлап сөй леп келеді.

– Әй айналайын, денсаулық ке рек! Ертең майдан басталып кетсе, Отан

қор ғайтын азамат керек! Мен бармай­мын.

Бұл кезде маған жақындап қалған. Сөзін тыңдап тұрғанымды көрді, енді маған қарап айтып келе жатыр.

– Мен барсам, өз­өзімді атам. Мен екі дүниені көріп келгем. Үшіншісіне қызы­ғып та тұрғам жоқ. Мен бірақ жасты­ғымды ала кетем. Өзім сияқты қышынып келген біреуді ала жығылмаймын ба?

– Ассалаумалейкүм аға.– Әликісалам.– Қалыңыз қалай?– Әй… Өлмеген соң жүре береді

екенсің. Бұдан да өлген артық.– Неге аға?– Ауыл деген міне иесіз қалды. Бәрі

көшіп кетті. Орнықбайдың қираған үйін­де балалар тығылмақ ойнап жүр.

Тыңдай түскім келген. Бірақ асығыс екен.

– Ертең Әкім ағаның жылы. Соған көмек тесіп жүрмін. Бәрің келіңдер.

Сағымбек аға әрі қарай жүріп кетті.

Болаттың әңгімесіАсанов Болаттың жасы елуде. Мек­

теп тен кейін оқымаған, қара жұмыс іс теп келе жатыр. Жұрттың айтуынша, өзді­гінен көп оқыған. Расында Болат ағаның көпшілік пікіріне ермей, әр мәселені өзінше талдауы таңдандырады. Ол кісі­мен бір сағатқа жуық әңгімелестім. Сон­да мына нәрселерді айтып еді.

Ауылда ешкім астық екпейді. Қайтіп егеді? Не солярка, не техника, не тұқым жоқ. Қа лада отырған мемлекеттік қыз­мет кер лер келіп егеді. Мына екі ауылдың арасындағы қоршалған жер кімдікі? Сен журналиссің ғой, соны әкімнен сұрашы. Біз де білгіміз келіп жүр.

Бізге тіпті аудан әкімінің де қажеті жоқ, былай қарасаң. Жұрт өз күнін өзі көріп жатыр. Қырық жылғы техниканы жа майды. Несие алады. Малын сатады. Со сын келесі күзді күтеді.

Неге адамдарды жалдап, ағаш еккіз­бей ді? Неге саябақтар ашпайды? Жер деген бос жатыр. Мен жылда төрт­бес жеміс ағашын әкеп отырғызам. Мешіттің айналасына елу жеміс ағашын әкеп отырғыздық. Өзіміз күтеміз, суғарамыз.

Қалаға шоғырлану енді тоқтамас, жас тарды ұстап тұру қиын шығар. Бірақ солай екен деп ауылға ештеңе керек емес деуге болмайды. Бізге бәрі керек. Стадион да, мәдениет үйі де керек. Жұ­мыс орны керек. Адамдарды осында оқытсын. Сен омарта ұста, сен кірпіш шы ғар, сен жүн жу деп жаңа техноло­гия үйретсін. Ауылға да қолма­қол ақша керек. Бірақ нақ ақша зейнеткерде. Бізді солар асырап отыр. Бейітті қоршаймыз

дейміз ­ зейнеткердің ақшасынан жинай­мыз. Бір жағы ұят нәрсе. Зейнеткердің ақ шасы «неприкасаемый» болу керек қой. Бірақ амал жоқ.

Көптен бері бір ұнаған нәрсе – Нұрсұлтан Назарбаевтың «Рухани жаң­ғы ру» бағдарламасы болды. Сана­се­зімді өзгертсін деді, оны қолдаймын. Өт кен де машинама бір жігіт отырды. Екі институт бітірдім деді, «бәрекелді» дедім. Қызылбұлақтағы сақтардың қорғанын көрсетіп «Анау не?» десем, «1941­1945 жылғы соғыстан қалған төбелер» дейді. Ондайлар миллион ғой. Қағаз жазып жатқан студент көрмейсің, бірақ бәрі диплом алып шығады.

Мамандарда сапа жоқ. Сапалы ма­ман болмай, Қазақстан көтерілмейді ғой.

Бүгін «зам» болсам, ертең әкім бол ­сам, бүрсігүні ауданға барсам. Жастар­дың ойлағаны осы – мансап.

Ауылдан бәрі көшіп кетсе де 36 үй қалады. Олай деп отырғаным, бізде кол­хоздан қалған 36 баз (қыстау) бар. Сонда отырған 36 үйдің бірнеше жүз қой, үйірлі жылқы, табынды сиыры бар. Олар жақсы мә шине мінеді, тонналап жүн өткізеді, малы еркін жайылады. Қалған 200 үй со ларға он­жиырма қойын қосады.

Қазір бізде ең қымбат нәрсе – қыстау. Бір кісі сатам деп 60 мың доллар сұрап отыр. Алам деушілер бар, бірақ бәрі сырт жақ тың адамдары.

Ауылдың адамдары неге мал бақпай­ды дейсің. Қалай бағады? Он қойын сол қыстаудың айналасына айдап барсын­шы! Картасын, құжатын алады да ал­дынан шығады.

Адамды ғана емес, табиғатты да ой­лау керек. Заманауи техника, дүрбілі мыл тық, джип машина, снегоходтармен аңшылар келеді. Ештеңе қалдырмауға ай налды. Суырдың өзін қырып бітіретін болды. Суыр деген қасқырдың қорегі. Та мағы таусылса қасқыр малға ауыз салмай ма?

Аудан бөлінсе, жағдай

жақсара ма?Үлкендер аудан бөлінеді, бұрынғы

На рынқол ауданы қайта құрылады екен де генді естіп қуанып жүрсе, жастау адамдар одан бұл ауылға еш пайда жоқ деген пікірде.

– Кеген – үлкен жолдың бойында. Қа ты найтын көлік көп. Алматыға бара жатып та, келе жатып та тоқтап, шар­уаңды бітіре аласың. Ал мына жақтағы На рынқол аудан орталығы болса, оған қатынас қиындайды, – дейді Болат. Жанаттың да пікірі осындай.

– Кегенде басқасын айтпағанда үлкен базар бар. Ондағы баға Алматымен бір­дей. Біздің ауылға өте ыңғайлы, – дейді ол.

Бүкіл ауылға керек деген нәрсені өз­дері жасауға тұрғындар баяғыда дағ ды­ланған. Бірер жыл бұрын ақша жинас­тырып бейітті қоршап шықты. Мешіт те ауыл адамдарының күшімен салынды. Кеңес өкіметі кезінде балабақша деп салынған, жұрт «екі этаж» атап кет кен ғимаратта қазір жекеменшік дүкен дер және екінші қабатында «Талас» меди­циналық пункті бар.

Медпункт орналасқан үш бөлмені был тыр «жиырма жылдықтар» (мектепті бітір геніне 20 жыл толғанын атап өтетін­дер) жөндетіп беріпті. Осы ауылда

тұра тын бес­алты бала ғана бірлескен, қала дағылар қосылмаған.

Медпунктте үш адам жұмыс істейді: фельд шер, мейірбике және санитар. Үш бөл меге арналған бөлек пеш бар. Аудан жылына оншақты тонна көмір түсіреді, ол қысқа жетеді. От жағушыға штат жоқ, са нитар жағады. Қыста жылы болады екен. Құрал­жабдық өте аз беріледі. Те­гін дәрі есепте тұрған адамдардың бә­рі не келеді.

Медпункт бес шақырым жердегі Шәл көде ауылындағы амбулаторияға қа райды. Терапевт, педиатр, акушер сияқ ты дәрігерлер сонда. Олар кесте бойынша келіп тұрады.

Балалар

Бұрын мектептің қазандығы орналас­қан ғимарат көп жылдан бері бос тұр. Бірнеше жігіт бірлесіп соны жөндеп, демалыс орнына айналдырмақ болып­ты. Бірақ ақшалары жетпеген. Енді оны «Таластың» бүгінде қалада тұратын бүкіл үлкенді­кіші азаматының көмегімен спорт залы етіп жасау жоспарланып жа­тыр. Біраз уақыт бұрын ережесіз жекпе­жек шебері Ардақ Назаров осы ауылдан шыққан шәкірттерімен келіпті. Жаңағы мәселе сол кезден айтыла бастаған.

– Ережесіз төбелес үйірмесін аша­мыз, спортты көтереміз депті. Ашса жақ сы болар еді, мен де ақыл­кеңесімді ай тар едім, – дейді бір кезде өзі күрестен жас өспірімдер арасында бірнеше респуб­лика чемпионын дайындаған Нұрлан Әкімбаев. – Мен соңғы кезде турник­ке он рет тартылатын бала көрмедім. Бәрінің ойлағаны тест. Бәрі Жүргеновке барамыз дейді.

Бір кезде әр сыныпта бірнеше бала кү рестен секцияға қатысатын. Қазір мек тепте спорт секциялары жұмыс істе­мейді.

Он жастағы Ақжол Алматы жанын­дағы Талдыбұлақта оқиды. Жазда ауыл­дағы әжесінің үйіне келеді. Ол асық жина ғанды жақсы көреді. Қазір ал­пыстай асығы бар. Алматыдан келген кезде бір балаға он тал өрік беріп, бес асық алыпты. Ал таутекенің сақасын бір «Юпиге» айырбастаған. Биыл апайы жіберсе, осы ауылда оқығысы келеді. Апайы неге жібермейді?

– Оқушы аз болса, бөліп­бөліп басқа сыныптарға қосып тастайды дейді ғой. Апай «төртті бітіргеннен кейін қайда бар саңдар, онда барыңдар!» деп айтқан.

14 жастағы Аман жазда тауда саңы­рау құлақ терумен айналысады. Бұл са­ңырау құлақты кептіріп сатса, келісін 20 мың тең геден алады екен.

Кей кісілердің айтуынша, ауылда бір айда үш жүз мың теңгеге дейін табатын кісілер бар.

Бірнеше жыл бұрын бұл өңірде қуаң­шылық болды. Қыста қар аз түс ті. Жаз жауынсыз өтті. Жұрт шөпті іш керідегі ауылдардан сатып әкеліп жүрді. Бір жылы Талас өзенінің суы ауылға жет­пей қалды.

Соңғы кездері жауын­шашын молай­ды, Таластың суы да бұрынғы қалпына келе бастады. Ауыл адамдары бұған қатты қуанады. «Құдайға шүкір, су қазір жеткілікті», дейді олар.

Ержан ӘБДІРАМАН, журналист

ЖУРНАЛИСТ ЖАЗБАЛАРЫ

Жан-Талас

––––––––––––––––––––Алматыдан шығысқа қа ­рай Құлжа жолымен шық­саңыз, Шелектен өткен соң жол оңға бұрылады да Көк пек және Шарын шат­қалдарынан, Кеген асуы­нан асып, Сарыжаз ауы­лынан өтеді. Бұл аралық шамамен 300 шақырым. Көкпекке кір генде жер биіктей бас тайды. Күн біртіндеп салқындайды. Таби ғаттың бояулары қа­ны ғып, ауа тазара түседі. Әсі ресе жауыннан кейін белден шыға келгенде жап­жасыл таулар, көкпеңбек аспан, аппақ бұлттардың көрінісі баланың салған суретіне ұқсап кетеді. ––––––––––––––––––––

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Елімізде ақ халатты абзал жандар секілді әлеуметтік қызметкерлердің қоғамдағы орнына, қадір­қасиетіне терең бойлай алмайтын секілдіміз. Мәртебесі нақты тиянақталмағаннан кейін, жылы­на бір рет атап өтілетін мерекелік кез­де ғана еске алынады. Көбіне елеусіз, ескерусіз қалып жататыны жасырын емес. Оларды қызығынан шыжығы көп мамандық иелері ретінде қаншалықты білеміз десек, күмілжитініміз рас. Қан­шама қорғансыз жандарға қамқор болып, туа бітті мүгедек және жетім балаларға, асыраушысы жоқ қарияларға, көп ба­лалы отбасыларға жан жылуын дары­тып, нұр шуағын құйып жүрген осынау жандардың бір күндік жұмыс күніне қанығу арқылы ішкі жан дүниесіне үңіліп көргенді жөн көрдік.

Лилия Веснаның әлеуметтік са­лада қызмет еткеніне алты жылдың жүзі болыпты. Оның төрт жылын­да мүгедек балалардың күтімімен ай налысып келеді. Қарауындағы 6 адам ның 5­еуі – мүгедек бала, 1­еуі – 41 жастағы психоневрологиялық сыр қат. Алғашында психологиялық, адамгершілік тұрғыдан өте ауыр со­ғыпты. Өйткені балалардың мінез­құлқы да, науқасы да әрқилы. Бірі дегенін істетпей тынбайтын қиқар мі незді келсе, екіншісі «әке­көкелеп» тілін таппасаң, кешке дейін бір орыннан қозғалмауға бар. Бастапқыда көпке дейін көндіге алмай, басқа жұмысқа кетіп қалсам ба деген екіұдай ойға да келген. Уақыт өте келе үйренісіп кетіпті. Өз балаларындай әбден бауыр басып кеткені соншалық, бір күн көрмесе қатты сағынады.

Лилияның жұмыс кестесінде үйдегі сабақ аптасына 2 рет өтіп, кемінде

2 сағатқа созылады. Бұдан тысқары әлеуметтік­тұрмыстық, әлеуметтік­ме­ди циналық, әлеуметтік­еңбек, әлеу ­меттік­құқықтық, әлеуметтік­эко номи­калық, әлеуметтік­мәдени, әлеу меттік­педагогтық, әлеу мет тік­пси хологиялық сияқты 8 кө мек көрсе тілетінін қоссаңыз, қайрат тылығына, шы дам ды лығына қарадай сүйсінесіз.

Ол бізді бір мүгедек баланың от­басымен таныстырды. Ақыл­есі кем баланың есімі – Павел Шмидт, 12 жас­та. Әкесі мен әжесінің тәрбиесінде. Паша ештеңе істегісі келмейтін ерке болғанға ұқсайды. Лилиямен қоян­қолтық араласқалы айтқанды тыңдап, мінез­құлқы өзгере бастаған. Қазір көр­мелерде көрсетілетін аппликациялар, жасанды бұйымдар жасаумен айналы­сады. «Паша 2013 жылы қоңыр күзде біздің есебімізге алынып, бірінші рет танысқанда таңданысымды жасыра

алмадым. Ол маған қытай тілінде сөйлеп жатқандай әсер қалдырды. Түсіну өте қиын еді. Жүйкеге тиетін қаншама қы лықтар жасаса да сабыр сақтадым. Ба рынша ұстамды болуға тырыстым. Өзімді оның орнына қойып көріп едім, денем мұздап қоя берді. Тағдырдың ауыр тауқыметіне түскен жанға көмектесуден бас тартуға тиіс емеспін деген ішкі сезім тұла бойым ды құрсаулап алды. Осы жылдар ішінде ол есейді, үлкендерше ойлайтын болды, қиялдайды, әңгі­мелеседі. Өте пысық, әзілдескенді жақ сы көреді. Барлығы ойын түрінде өте тіндіктен, тез қабылдайды. Қазір мек тепке барады», дейді Лилия ерекше тебіреніспен. Паша айырылмас досы­на айналған әлеуметтік қызметкермен бірге шығар машылықпен айналысуды ұнататын көрінеді. «Лилия өте жақсы адам. Онымен бірге қолдан бұйымдар жасаймыз, сурет саламыз. Мектепте достарым көп, сабақтар ұнай ды». Бұл – Пашаның пікірі.

Әлеуметтік қызметкердің қарауында тәрбиеленетін Женя Кулаковтың диаг­нозы – жүйелі эпилепсия. 12 жаста. Оны жастайынан ата­әжесі бауырына

басыпты. Лилияның сөзіне қарағанда, Женя сияқты ауыр дертке ұшыраған балаларға негізінен әлеуметтік­тұрмыс­тық, әлеуметтік­медициналық қызмет көрсетіледі. Бірге қыдырады, киінуге көмектеседі, тамақтандырады. Қоршаған ортамен таныстырады. Тырнағын, ша­шын алады, шомылдырады. Памперс, дәрі­дәрмек әкеп береді. «Ең бастысы, жан­тәніңмен жақсы көру, еркелету. Оларға одан басқа ештеңе де керегі жоқ». Бұл – әлеуметтік қызметкердің жеке тұжырымы.

Мамлют ауданында 44 әлеуметтік қызметкер 176 қарияны, 11 мүгедек бала ны, 159 жалғызілікті адамды, 2 соғыс мүгедегін қамқорлыққа алған. Мүмкіндігі шектеулі жандар әлеу­меттік қызметкерлерге тәуелді: олар­дың көмегінсіз ештеңе атқара алмайды. Өзгенің қайғы­мұңын түсіну, бөлісу, тапсырылған жұмысты жауап кер­шілікпен атқару – Лилия Весна сықылды әлеуметтік қызметкерлердің айнымас мұраты, асыл парызы.

Солтүстік Қазақстан облысы,Мамлют ауданы

ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУДЫҢ ӘЛЕУЕТІ

Мамлюттегі бір күнӘлеуметтік қызметкерлердің әр жұмыс күні уақытпен өлшенбейтін қат-қабат мазасыз тірлікке толы екенін көрсетіп берді

13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 7

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Ұшы-қиыры жоқ қазақ дала-сында құрылған уездер де өткен ғасырларда өткізілген Қоян-ды, Қарқара, Жаркент, Көк жар, Тайынша көл, Шар, Петров, Әулиеата жәрмеңкелері халқы-мыздың өмір сүру дағды сы мен табыс, пайда табу ісіне тигізген шапағаты мол бол ғанын отандық тарихшылар жиі қайталайды. Олардың айтуынша, даламыз-да 104 жәрмеңке пайда болып, мұнда 32,7 миллион сомның сауда-саттығы жасалған. Бұл сол кездің өлшемімен алғанда өте жоғары сома екенін бүгінде біреулер білсе, біреулер біле бермеуі мүмкін. Ең бастысы, мұндай басқосулар екі жаққа да тиімді айырбас сауда жасаудың таптырмас жолына айналған. Әрі көрші жұрттар мен өзара байланыстар мен қарым-қатынас жасаудың, барыс пен келісті жалғастырудың басты жұлыны бола білген.

Осы орайда ең алғаш рет 1867 жылдың күзінде Ұлы Жібек жолы ның бойындағы Ойыл бекіні сінде ашылған Көкжар жәр мең кесінің жолы да, жөні де бөлек деуге болады. Осы ара-дан бастау алатын керуен жол-дар сауда-саттық пен алыс-бе-рі с ті дамытуға үлкен септі гін тигіз ген. Көкжар жәрмең кесі Орынбордың, Ырғыз, Маңғыс-тау, Хиуа, Бұқара, Ауған стан және Парсы тауар өндіру ші-лері нің бастарын түйістірген. Көкжар жәрмеңкесі ашылуының бірінде тауар айналымы 3 мил-лион сомнан асып түсуі бұрын-соңды болып көрмеген үлкен қаражат, деп мәлімдейді белгілі тарихшы-әлеуметтанушы Беркін Құрманбеков.

Соған қарағанда Көкжар жәр мең кесі бүгінгі тілмен

айт қанда көрші елдермен жүр -гі зі л етін сауда-экономи ка лық қа ты настардың негізін қала ға-нын көрсетеді. Осы орай да өт-кен аптада Ойыл ауданы ның ор та лығында Көкжар жәр мең-кесі нің 150 жылдығы респуб-лика лық және халықаралық дең-гей де кеңінен аталып өтке нін айта кеткен жөн. Тарих парақ -тары на тағы да көз тастар бол-сақ, дәл осы жәрмеңкеге ХІХ ғасыр дың ІІ жартысынан бас тап, Англия мен Ресей империя сы ның көпестері көктем мен күз кез -дерінде өз тауарларын тасы ға нын көреміз. Сонымен бірге төрткүл дүние тоғысында Еуро па мен Азияның түйіскен тұсын да Ұлы Жібек жолының бел ор та сында орналасқан Көк жар жәр меңкесі тауар алмасу үшін өте ыңғайлы болғанын түйсінеміз.

Аталған тарихи датаның ата-лып өтуі кезінде іргетасы сонау 1860 жылдың басында қаланған алғашқы сауда қатарларының әлі күнге дейін міні бұзылмай, сыны кетпей тұрғанын көргенде таң қалмасқа амалымыз қалмады. Тағы бір көзіміздің жеткені бұдан 150 жыл бұрын Көкжар жәрмеңкесі ең алғаш рет ресми түрде ашылған кезде Ойылда өзгеше өрнектегі көпес үйлері бой көтеріп, мешіт салыныпты. Пошта-телеграф жүйесі жұмыс істей бастапты. Әрі ең алғаш рет адам және мал дәрігерлері қызметтері белгіленіпті. Бүгінде жоғарыда аталған көне тарихи нысандар Ақтөбе аймағының бірегей мәдени және рухани мұрасы қатарынан орын алаты-нын айтудың өзі бір мәртебе.

Көкжар жәрмеңкес ін ің 150 жыл дығына байланысты өткізіл ген ғылыми-тәжірибе-лік конференция кезінде бұл жәрмеңкенің тек айырбас сауда жасайтын орын ғана емес, со-нымен бірге ежелгі халықтық

өнер сайысының орта лығына да айнала алғаны аталып өтті. Оған шеті мен шегі жоқ қазақ даласындағы ақындар, әнші-лер мен термешілер, күйші-жыршылар төрт көздері түгел ге жуық қатысқан дейді жәрмеңке тарихын зерттеуші ғалымдар. Оған кімдер келмеген, кімдер өнерін ортаға таста маған десе-ңізші. Дәулеткерей, Мұхит, Нұрпейіс секілді өнер алыптары да Ойылдағы ойын-тойды орте-кедей қыздырған деседі.

– Бүгінгі күні Мемлекет бас-шысы тарапынан сауда-эконо-микалық және мәдени-рухани құндылықтарды тереңдету ісіне айрықша көңіл бөлініп келеді. Біз бәріміз де бүгінгі күнге ке-шеден келгенбіз. Егер тарихи сабақтастық тұрғысынан қарас-тырсақ Көкжар жәр мең кесі осы тұрғыдағы құндылық тардың ізашарына айнала алды деп ой түйе аламыз. Бүгінгі қазақ стандық қоғамдағы ком мер циялық және кәсіпкерлік істің бастауында да Көкжар секіл ді жәрмеңкелердің тұрға ны талассыз. Халқымызды отырықшылық тұрмыс-салтына дағдыландыру бағытында да оның алатын орны мен рөліне ешқандай баға жетпейді. Саяси-жағрафиялық және стратегиялық маңызы жөнінен де Көкжар жәрмеңкесінің бәсі биік тұрғанын байқауға болады. Біз ерте ме, кеш пе қайтадан жаңғыра баста-ған Көкжар жәрмеңкесі түбі бір түркі елдерінің басын қосатын ұлық мерекеге айнала алады деп сенеміз, – деді газет тілші-сіне Ақтөбе облысының әкімі Бердібек Сапарбаев.

Біз бүгінгі материалымыздың нүктесін осы бір ойлы да пара-сатты пікірмен түйіндегенді жөн көреміз.

Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

– Бұл дегеніміз ауданда түсіндіру жұмыстары бәсең жүріп жатқанын көрсетеді, – деді облыс әкімі Ерлан Қошанов. – Адамдарға мемлекеттік қолдауды қалай алуға болатынын, қандай механизмдер бар екенін дұрыстап түсіндіру қажет. Ауданды дамы-ту керек. Мен бүгін жергілікті халықтың жағдайы жақсы екеніне көзім жетті. Алайда онымен тоқтап қалу дұрыс емес, әрі қарай даму қажет. Сіздердің мүмкіндіктеріңіз де, жерлеріңіз де мол. Сондықтан жұмыс істеңіздер. Біз болсақ өз тарапымыздан көмек көрсетуге дайынбыз.

Аймақ басшысы өзінің орынбасарларына Ақтоғай ауданының даму бағдарламасының жүзеге асырылуын жіті назарға алуды тапсырды.

Сонымен қатар, Е.Қошанов жұмыс сапары ба-рысында Ақтоғай ауданындағы экотуризмнің да-муымен танысты. Аймақ басшысы биылғы жылы 50-ге жуық шетел азаматтарын қарсы алған «Сұлу тас» қонақүйінде болды.

Шабанбай би ауылының тұрғыны Асқар Мұратов осыдан үш жыл бұрын 10 адамға шақтал-ған ұлттық нақыштағы қонақүй ашқан. Туристік жоба «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы бойынша қолдау алған.

– Қазір шетелдік туристер керемет қонақүйлерде тоқтағылары келмейді. Олар біздің тұрмысымызға қызығушылық танытады, біздің табиғатымызға таң қалады. Шетелдіктерге қазақтың тағамдары өте ұнайды. Біз оларды халқымыздың болмысымен, мәдениетімен және дәстүрлерімен таныстыруға тырысамыз, – дейді қонақүй қожайыны.

Ниет білдіргендер киіз үйге де жата алады. Қонақ тарға арналған ас мәзірі толықтай экология-лық таза ұлттық тағамдардан құралған.

Ауыл кәсіпкері биылғы жылы «Nomadic Travel Kazakhstan» туристік компаниясымен келісім-шартқа отырған.

– Бұл «Туған жер» мемлекеттік бағдарламасының

жүзеге асырылып жатқанының бір мысалы, – деп атап өтті Ерлан Қошанов. – Осындай кәсіпкерлікті дамытып, оған қажетті көмек көрсету керек.

Шабанбай би ауылынан 3 шақырым қашықтықта тау баурайында «Арай» демалыс лагері орналасқан. Қазіргі таңда ол қайта қалыпқа келтіруді қажет етеді. Облыс әкімі өзінің орынбасарлары мен басқар ма басшыларына бұл мәселені қарастыруды тапсырды.

Жергілікті ақсақалдар болса аймақ басшысы-нан жолдарды жөндеп, Шабанбай және Қызыларай ауыл дарына қатынайтын көлікті реттеулерін өтінді. Биылғы жылы Ақтоғай ауданында жалпы ұзындығы 396 шақырымды құрайтын облыстық маңызы бар жол-дар жөнделеді. Бұл бағытқа 77,9 млн теңге бөлінген.

Ал Қызыларай ауылына автобус жүргізу мәсе-лесін Ерлан Қошанов жолаушы тасымалдаушы ме ке мелердің басшыларымен шешуді тапсырды.

Қарағанды облысы,Ақтоғай ауданы

Көкжар жәрмеңкесіқайта жаңғырады

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Елордадан екі жүз шақырым-дай жерде орналасқан Степногор облыс өнеркәсіп өнімінің 30 пай-ыздайын өндіріп келе жатқан өндірісті қала саналады. Жер қойнауы байлықтарын өндіруге байланысты құрылған өнеркәсіп орындарының көптеп салынуы Қаныш Имантайұлының атымен тікелей байланысты. Өйткені академик кезінде еліміздегі жер қойнауы байлықтарының кар-тасын жасағанда осы маңнан табылған минералдарға толық сипаттама беріп кеткен көрінеді. Соның арқасында қала гүлденіп, өркениетке құлаш жайған. Қала күнін атап өту шаралары Қ.Сәт-баев ескерткішінің ашылуымен орайластырылғаны да сондықтан. Оның үстіне ескерткіштің бой көтеруі Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» ат-ты бағдарламалық мақаласын жүзеге асырумен тікелей бай-ланысты.

Ұлы ғалым Қаныш Имантай-ұлы Сәтбаев ескерткішінің ашы-лу салтанаты таңертеңгісін өтті. Шараға қала тұрғындары мен қонақ тары көп жиналыпты. Оның үстіне сол күні ауа ра-йы да жылып, аспан ашық бол-ды. Жи налған қауым алдында Степ но гор қаласының әкімі

Әнуар Күмпекеев, Ақмола об-лысы әкімінің орынбасары Айна Мүсі рәлиева, қазақтың тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубәкіров және Қаныш Сәтбаевтың неме-ресі Әлима Жармағамбетова танымал тұлға Серікбек Дәукей сөз сөйледі. Шаһар көркіне сән бере түскен еңселі ескерткіштің жабындысын еліміздің тұңғыш ғарышкері Тоқтар Әубәкіров пен академиктің немересі, химия ғылымдарының докторы Әлима Жармағамбетова ашты.

«Сіздер ескерткішті өз қала-лары ңызда орнатып отырсыз-дар. Өсіп келе жатқан бала-лары мыздың оннан бірі Қаныш ағамыздай болса, онда еңбектің еш кетпегені. Ол қайда жүрсе де қазақтың, елдің мерейін өсірді. Англия парламентінде сөйлеген кезде Черчиль «Айтыңызшы, қазақ тардың барлығы да сіз секілді биік пе», деп сұраған көрінеді. Сонда ол «Қазақтардың ішінде мен ең аласасымен, ал халқым менен де биік тұр», деп жауап қатқан көрінеді. Олай болса академик рухына тағзым етейік. Ол бізбен мәңгі сүре береді», деді қаһарман ғарышкер.

Ескерткіш вокзал алдындағы алаңқайда ор на ласқан. Жобаның авторы және қола ескерткішті жасаған Қазақстан суретшілері одағының мүшесі Азат Баярлин

болса, оның жүзеге асуына «Көкшетау жолдары» ЖШС қолдау біл діргендігін айта кетейік.

Реті келгенде Степногор қала сының әкімі, «Болашақ» түлегі Әнуар Күмпекеевтің сөзі де әсерлі шыққандығын атап өткеніміз орынды. Әкім өз сөзінде ескерткіш ашу ұлы тұл ғаға тағзым ғана емес, бола -шақтағы ұлы істерге деген ұм-тылыс екендігін ерекше ек-пінмен айтты. Ал облыс әкімінің орынбасары Айна Мүсірәлиева өңір басшысының құттықтауын жеткізе келіп, Степногор қала-сы ның «Ұлы дала да туған қала» деген айшықты мағына бере-тіндігіне назар аудартты. Реті келгенде Қаныш Сәтбаевқа ар-налған ескерткіш тер сонымен бірге Қарағанды, Павлодар, Жез қазған, Екібастұз, Том және Сәтбаев қалаларында бар екен-дігін қаперге сала кетейік.

Ескерткішті ашуға арналған

митингінің соңы көрнекті ғалым Қ.И.Сәтпаевтың еліне сіңір-ген өлшеусіз еңбегіне арнал ған ғылыми-практикалық конфе-ренцияға ұласты. Сондай-ақ осы күні «Батыр» балалар

мен жасөспірімдер клубын-да жаңадан ашылған күрес за-лында спорттың қазақша күрес және еркін күрес түрлерінен енді балалар үшін жаттығулар басталмақ. Жалпы, «Батыр»

клубында 2016-2017 жылдарға арналған оқу жылдарында жасы 7 мен 18 аралығын дағы 1656 оқушы қатысқан 56 спорт тық-бұқаралық шаралар өткізілген. Және де қала күніне орай «RE-BIOMED ғылыми-практикалық орталығы» ЖШС-ның алғашқы «GENOME Ademy» деген 11 ата-удан тұратын өнімдерінің жап-пай сатылымға шығарылуына арналған тұсаукесер рәсімі болып өтті. Бұнда негізінен тониктер мен крем түріндегі биокосметика шығаратын «Косметикалық өнімдерді өндіру» жобасы жүзеге асы-рылуда. Кәсіпорын директоры Жәнібек Кенжебаевтың ай-туынша, жоба Дүниежүзілік банк, «Биотехнология» ұлттық орталығы және жергілікті әкім-дік қолдауымен неміс әріптес-терімен бірлесе жүзеге асырыл-ған. Биокосметикаға қолдан жа сал ған химиялық заттар емес, ор ганикалық компоненттер қосылғандығы да аталмай қал-мады. Жоба құны 180 милли-он теңге болса, кәсіпорын жы-лына 3 миллион құты және 20 миллион ампулада сұйықтық түріндегі өнімдерді шығаруға қауқарлы екен. Кәсіпорын әзірге жылына 200 мың дана құты және 1,3 миллион ампула сұйықтық түріндегі өнімдер шығаруды жос парлап отыр. Енді өнім еліміз бен көршілес Ресей аумағына сатуға шығарылады деп күтілуде. Осылайша Степногор қаласы Қазақстанның ғана емес, сонымен бірге Орталық Азияның сұлулық индустриясы орталығына айна-луы да ғажап емес. Ж.Кенжебаев Степногор қаласында кәсіп -орын ашудағы себебін мұнда ғы биотехнологиялық зерттеу лерді жүргізетін ғылыми база ның орнық қандығымен түсін дірді.

Жалпы, мерекелік шара спорт тық сайыстармен, концерт-тік бағдарламалармен, балалар шығар машылығымен әрлен дірі-ліп, кешкісін отшашуға ұласты.

Ақмола облысы

Ұлты ұлықтаған ұлы тұлғаСтепногор қаласындаҚаныш Сәтбаевқа ескерткіш қойылды

Ақтоғайдың ахуалымен танысты

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Халқымыздың біртуар ұлы, қазақтан шыққан алғашқы акаде-мик Қаныш Сәтбаев көптеген дарынды шәкірттерін тәрибиелеп қана қойған жоқ, еліміздің дамуына негіз қалаған мол мұра да қалдыра білді. Ел жадында есімінің мәңгі сақталып қалуы да осымен байланысты екені даусыз. Ақмола облысы Стпеногор қаласында Қ.Сәтбевқа арналған еңселі ескерткіштің бой көтеруі соның жарқын дәлелі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Таяуда Қарағанды облысының әкімі Ерлан Қошанов жұмыс сапармен Ақтоғай ауданында болып қайтты. Ол ауданның дамуымен және келешекке жоспарларымен танысты. Облыс әкімі жұмыс сапары барысында «Тәттібек» шаруа қожалығына барды. Осыдан екі жыл бұрын оның басшысы Берікбол Исабаев қаладан Жалаңаш ауылына көшіп келіп бордақылау алаңын ашқан. Жобаның құны – 8 млн теңге. Кәсіпкер 10 сиырдан бастап, қазіргі уақытта мал басын 136 ірі қара, 19 жылқыға дейін өсірген. Берікбол Исабаев алдағы уақытта кәсібін кеңейтуді жоспарлап отыр. Ол үшін өзі жуырда хабардар болған мемлекеттік қолдауға сүйенбек. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

АЙМАҚ

8 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛЗЕРДЕ

БастауЖазушы Антуан де Сент-Экзюпери

«Кеме жасау үшін оған алыстан атақты ұс-талар мен ағаш шеберлерін шақыртып, құ-рал-сайман жинаудың қажеті жоқ. Одан да сол кемеге мінетін халықтың мұхитқа де-ген мәңгілік аңсарын оят. Олар кемені өз-де рі жасап алады» деген екен. Қаздауысты Қазыбек бабаның 350 жылдығына орай және Ел ба сының «Болашаққа бағдар: рухани жаң-ғыр у» атты бағдарламалық баянының тарихи ма ңызын терең зерделеу мақсатында сапарға шық қан «Қаздауысты Қазыбек би жолымен: ба баларға тағзым» халықаралық автокеруені би жұрты Балқантаудан 19 тамыз күні осылай атқа қонған болатын.

Екі жұма ел есінде қалатын елеулі көш-керуен 30 тамыз күні Қарағандыдағы Қазы-бек бидің еңселі ескерткішінің алдында өз са-парын түйіндеді. Данагөй шешен заманын да се гіз ханға кеңесші болып, қазақтың қасиетті заң дар жинағы «Жеті жарғыны» жасақтауға қатысқан ұлы кемеңгер. Автокеруен сапа-ры ның тура Ата Заңымыз – Конституция кү ніне орай қорытындылануын да біз тари-хи сабақтастық деп білдік. Жалпы, жар-ты Еуразияны жалпағынан басып жатқан қазақтың ұлан-байтақ даласын 12 күнде шарлап шығу мүмкін емес. Керуен тек үш жүз ге төрелік айтып, бір жағадан бас, бір жең нен қол шығарып, ынтымақтаса мемле-кет құруға сеп болған үш биі –Төле, Әйтеке, Қазыбек бабаларының басына барып, ару ақ - тарына тәуеп етуді негізгі мақсат еткен. Жол бойында киелі мекендерге ат шалдырып, олардың терең тарихымен танысып, болашақ жастардың санасын ұлттық рухпен сер пілтуді өздеріне борыш санаған. Керуен Қазақстан мен Өзбекстанның 16 қаласын көктей өтіп, 5500 шақырым жол жүріп кел ді. Облыстық жастар саясаты жөніндегі бас қарманың бастамасымен, облыс әкімі Ер лан Қошановтан қолдау тауып, «Шұбаркөл кө мір» АҚ демеушілік жасаған ав-тошеру ұлы баба мұрасын ұрпаққа насихаттап, Тұран тұлпарлары тұяғымен жазған тарихты ұлт санасында қайта жаңғыртуды көздеді. Керуен құрамында – 28 адам. Керуенбасы – жа-стар саясаты жөніндегі басқарманың басшысы Мирас Құттыбай. Сонымен...

Шаншардың ығындағы жұртКеруен өз сапарында жергілікті жастар-

мен, шежіреші қариялармен кездесе оты-рып, қазақтағы би-шешендік ілімінің, оның ішінде Қазыбек бидің мұрасын бұдан да биік деңгейге көтеру жайын сөз етуді межеле-ген. Баба тойында баяндама жасаған облыс әкімі Ерлан Қошанов айтқандай, ол құнды қазыналар Кеңес өкіметі кезінде жан-жақты толық зерттелмеді. Оны тек ауыз әдебиеті дең гейінде қарастырып келдік. Ал қазір тәу елсіздік тұсында бабамыздың бейнесін жаңа қырынан аша аламыз. Ғалымдар Қытай мұрағатында қазаққа қатысты үш мыңнан астам құжат сақталған деп айтып отыр. Сондағы қазақ хандығына қатысты, ұлтымыздың хандары мен батырлары ту-ралы, билеріміз жайлы қаншама құжаттар сақтаулы. Мысалы, Қаздауысты Қазыбек бидің Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай хандар тұ сында мемлекет басқару ісіне белсене ара ласқаны жөнінде Қытай мұрағаттарынан бел гілі екен. Сондай-ақ, біз би-шешендік мек тебін жалпы қазақстандық деңгейге кө-теру қажет екенін алға тартқымыз келеді. Мысалы, билер соты, дала медиациясы әде-би ет, тарихта ғана емес, халықаралық қа ты-на стар, заңтану, құқықтану деңгейінде оқы-тылуы қажет.

Керуеннің келелі әңгімелері осы тарап-та өрбіп отырмақ. Сапарластар сапында бұл тақырыпты толық қаузауға құлықты азамат-тар жетерлік. Біреуі − Қарағанды мемлекеттік университетінің аға оқытушы, докторант Нұртас Смағұлов. Екіншісі – би ұрпағы, мәдениет майталманы Раушан Жыл тыбаева. Қалғандары да қара жаяу емес. Ғалымды ортаға алып, тарихтағы түй іні шешілмеген түйткілді сұрақтарға сүң гиміз. Сауалымызға сүрінбей жауап тауып отырған тарихшымыз да Қазыбек би ата мыздың бір ұрпағы. Шежіре тарқатқан тұс та бабалардан қалған қызық аңыздарды ай тады. Мысалы, халық аңыз-әңгімесінде, оның ішінде қаракесек руының тарихында Бұлбұл баба өте атақты адам болған дейді. Көреген, көріпкел, айтқан сөзі оқ болып тиетін адам деп сипатталады. Бұлбұлдың үш әйелі болған. Біріншісі – Қаракемпір. Екінші әйелі – Данакемпір, үшіншісі – Құбакемпір. Аңыз бойынша Қаракемпір үйсіннен шыққан қыз екен. Сол Қаракемпірдің балалары шеті-нен ожар лау, жеті-сегіз ұл болса керек, Құба-кем пірден туған Шаншарға қол көтереді екен. Ал Шаншар туғаннан жаратылысы бө-лек адам болыпты. Бір күні Бұлбұлға Қара-кемпір «Мынау Шаншар – басында бақ жұл-д ызы жанып тұрған бала. Менің ұлдарым бұл Шаншарға маза бермей тиісе береді. Ұлдарымның ол қылықтарын тыюыңызды сұраймын», депті. Сонда атақты Бұлбұл әулие «Әке қарғысы – оқ, ана қарғысы – боқ. Егер мен айтсам, бұл ұлдардың тұқымы құрып кетеді. Бұлардың жазасын, бәйбіше, өзіңе тапсырдым», дейді. Содан Қаракемпір бәй-бі ше барлық ұлдарын шақырыпты да «Ал, қол дарыңды жайыңдар, бата беремін», депті. Әумин деп алақандарын жайған ұлдарына ақылды бәйбіше «Тұқымдарың өнсін, өссін, көбейсін, бірақ Шаншардың ығында кетсін!» деп бата беріпті. Бұл бата қабыл болып, бәйбішеден туған ұлдардың тұқымы расы-мен өседі. Алайда, қазір сол Бұлбұл бабаның Қаракемпірден туған ұрпақтарының руын сұрасаң өз руының алдына Шаншарды қосып айтады. Негізінде, олар бәйбішенің балалары еді ғой. Осы әңгімені айтып отырған Нұртас та Қаракемпірден туады. Бірақ, өздерін Шаншармыз дейді. Ал енді Қаздауысты Қазыбек баба даусыз Шаншар. Бұл жер-де біз ата баласы Арғынның текті аналары жай лы сөз етуімізге болады. Аты ұранға ай-нал ған Қарқабат, тектілігі тегіс жұртқа үлгі болған Тоқмейіл аналардың құрсақтары құт-ты болған. Бұлбұл әулиенің бәйбішесі Қара-кем пірдің өзі өнегелі істе ақыл дариясын адал дық пен ақиқат жолына арнағанына көз жет кізіп келеміз. Алып та, халық та осын-дай аналардан туып отырған. Қазыбек бидің жолы – қазақтың жолы. Біз сол жолға керуен шығардық.

* * *Керуен Қарқаралы арқылы Ботақара

кентінің үстімен Бұқар жырау ескерткішіне екінтіде бара жатты. Тура сол күні кешқұрым Жаңаарқа ауданының орталығы Атасу кентіне жетті. Аралбай батыр ескерткішінің

ал дына жиналған атасулықтар біз бағыт ал-ған жолдың Жаңаарқамен өтетін тұсы Хан жолы екендігін айтып кетті. Қаздауысты Қа зыбек бидің есімі Абылай ханмен қатар айтылатынын ескерсек, қазақтың осынау ұлы ханы Ұлытауға өтіп бара жатқан жолда Жаңаарқаның Қарауылтөбе деген жерінде ат айырбастап тоқтаған екен. Қайткен күнде де жазиралы Жаңаарқаның топырағы киелі, сөзі жүйелі келеді. Ал енді Ұлытау, Жез қаз ған са-пары жайлы газетіміздің өткен нө мір лерінде аз-кем ақпарат бергендіктен, ол ара лықты бүгін үстірт қана атап өтпекшіміз.

Хорезм тамындағы лақКеруен ұлт бесігі Ұлытаудан Қаздауысты

Қазыбек би бабамыздың кіндік қаны тамған, ұлы дарияның төменгі ағысына беттеді. Бұл жол – Қазыбек бабамыздың Арқаға ат ба-сын тіреп әкелген сара соқпағы болатын. Бағзыдағы Ұлы Жібек жолымен, Сарысуды сағалап, шағыл құммен атырапты шаңға бөктіріп келе жатырмыз. Тұран ойпатының біраз бөлігін алып жатқан байырғы Ақмешітті қоса есептегенде, бұл мекен заманында түркі жұртының төрт бірдей астанасына тұғыр

болған қасиетті жазық. Қамысқала деп аталған. «Хорезмнің төбесіне шығып кет-кен лақ Алмалыққа дейін тамның төбесінен түспейді». Орта ғасыр осылай мәтел қылған ол қалалар қазір тарихқа тұғыр болып, тө-бе лер көнеден күңіренеді. Сапарласымыз, та рихшы ғалым Нұртас Смағұлов тағы бір де «Болса тәңір екінші өмір қиғандай, Сы ғанақта көз жұмар ем қиналмай» деген орта ғасырдағы Ғисамедин әл-Сығанакидің өлеңін жатқа айтып келеді. Сығанақ қаласы Сырдария бойында орналасқан ортағасырлық ірі сауда орталығы екені белгілі. Одан бөлек, біз Сығанақты Қазақ хандығының алғашқы астанасы ретінде танимыз. Сығанақтың жалтөбесіне шығып, солтүстік-шығыс қақпасында тұрған уақытта табанымыздың астындағы тарих түбі бір түрік жұртының соншалықты асқақ-өр рухты екенін сездірді.

Қызылордаға құтты қонақ болып түскен делегация өкілдерін сол күні Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаев қабылдады. Облыс екі бөлек болғанымен – баба ортақ. Қазыбек бидің Қызылордада кіндік қаны тамса, елім деп Егіндібұлақта қазақ үшін маңдай тері төгілген. Екіжақты ымыра мен әріптестік сол үшін ынтымақты бірлікте болмақ. Екі ауыл арасындағы, яғни Жезқазған мен Қызылорда қалалары арасындағы проблемалы жол мәселесін жолға қоюды жоспарлап отырған Қырымбек Елеуұлы мырзаға біз де риза болып аттандық.

Керуен мүшелері облыстық өлкетану мұражайына саяхат жасап, түстен кейін облыстың белсенді жастарымен кездесті. Қорқыт ата атындағы университеттің сту-денттер сарайында өткен кездесуді жастар саясаты жөніндегі басқарманың басшысы Еркебұлан Меңлібаев жүргізді. Елбасының Қазақстан жастарына қамқорлығы туралы ой қозғап, рухани жаңғыру мақсаттарында жастардың ықпалы зор болуы керек деген мазмұнда өрбіген әңгіме екі облыстың жас- тар саясаты жөніндегі басқармалары арасын-да ынтымақтастық меморандумға қол қою рәсімімен аяқталды. Меморандум аясында екі облыс жастарының ынтымағы артып, ыры-сы еселенетініне сенім білдірілді. Әсіресе, жезқазғандық меценат Бекзат Алтынбековтің өз қаржысына Ұлытау жастарының Сыр өңіріне, Сыр елі жастарының Ұлытауға саяха-тын ұйымдастыруға уәде беруі өнегелі де өрелі іс болды. Қазақстанның қасиетті жерлерін аралау, зерттеп-зерделеу арқылы жастарды отансүйгіштікке баулу бүгінгі күннің кезек күттірмес өзекті мәселелері екені даусыз.

Төрт жүз жылдық аманатКеруен көне Сайрам қаласы арқылы екі

дүниенің есігі – Түркістанға келе жатты. Автокеруенді қала қақпасынан Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының депута-ты, белгілі кәсіпкер Баймахан Сүлейменов қарсы алды. Қалаға кідірген сәтте әлеуметтік желідегі досымыз Санжар Керім бай дың әңгімесі есімізге оралды. Баяндаған бір қиссасында ол «Арыстан бабтан тіле, Ясау и- ға түне» деген аңызды айтқан еді. Аңыздың ақиқатын Алла білер, Диуани Хикметтен жеткен әңгіме бойынша, Арыстан баб тілінің астында төрт жүз жыл сақтаған құрманы жеті жасар Хазірет сұлтанға аманаттап тап-сырыпты. Пайғамбар пәрменімен берілген аманат өз иесін тапқан соң әулие баб пәниден бақиға аттануы керек болады. Тәбділ бой-ынша Әзірейіл келіп жанын алмақ. Ақтық демі тақаған шақта Арыстан баб Ясауиді

шақырып алды да бүй дейді... «Әй, балам, мен қазір шыбын жанды Аллаға тапсыра-мын. Пайғамбарыма ораламын. Сен жана-замды шығарып, денемді жер қойнына тап-сыру ісін мойныңа ал», дейді. Кіп-кішкентай Ясауи таңғалды. «Баба, мен әлі баламын. Мен қалайша...» деп айтты. Сонда әулие баб оған Алланың бұйрығымен көктен сансыз көп періштелер түсіп, ақтық сапарға арулап аттандыратынына сендірді.

Арада бірнеше ғасыр өткен соң Әмір Темір Қожа Ахмет Ясауидің басына күмбезді кесене салмақ болады. Түркістанға келген-нен кейін бұл істі қолға алады. Бірақ кешке дейін қалаған дуал таңертең барса, бұзылып жатады. Оны құлатқан кім екенін білу үшін Әмір Темірдің өзі түнде келіп қарауылдайды. Түн ортасында үлкен өгіз келіп, дуалды сүзіп қи ратады. Әмір Темір ойланып қалады. Оған тү сінде Қожа Ахмет бабамыз аян беріп, бы-лай дейді:

– Ол көк өгіз Арыстан бабтың аруағы. Сен алдымен, соның басына кесене тұрғыз, – деді.

– Мен оны қалай табамын? – дегенде,– Мен өзім жол көрсетемін, – деп жауап

бе реді. Сонымен, ол ерте тұрып, Отырарға бет алады. Арыстан баб жатқан жерді тау-ып, зәулім кесене салады. Осы кезден бері қа лыптасқан зиярат тәртібі бойынша адам-дар алдымен Арыстан баб кесенесінде тү-ней тін болған. Ертесіне Қожа Ахмет Ясауи ке сенесіне барып, Құдайдан тілектерін тілей-ді екен.

Тарихи оқиғалар желісі бойынша кер- уен де кешқұрым Отырар ауданына барып, Арыстан баб әулиенің басында құран оқыды. Аудан әкімі Ерлан Айтаханов қасқадан төбел туған тектілікті танытып, келген қонақтарға сый-сыяпат жасағанын айтуымыз керек.

Ертесіне түрік дүниесінің түндігі болған Түркістанға таң азанда Арқадан салқар көш құлады. Қазыбек бабаның басына тойынан сарқыт-сый әкелген делегация- ны мәдениет майталманы, облыс әкімінің кеңесшісі Рымбала Омарбекова бастап келіпті. Жақсылар мен жайсаңдар қатарында ардагер аға Тілеубек Зейнешов, белгілі тіл жанашыры Бақытқали Мұсабеков, «Нұр Отан» партиясы Қарағанды облыстық филиалы төрағасының бірінші орынба-сары Қадиша Оспанова, тілдерді дамыту жөніндегі облыстық басқарма басшысы Гүлнәрайым Қаңтарбекова, Қарқаралы аудандық «Қарқаралы» газетінің бас редакто-ры Рымбек Смағұлов бар. Келісті көш кесене алдында салтанатты жиынға қатысып, әулие хан-сұлтандар мен би-шешендердің, арнайы Қаздауысты Қазыбек би бабаның атына құран бағыштап, Аллаға мінәжат етті. Одан кейін Оңтүстік Қазақстан облыстық жастар саяса-ты жөніндегі басқарма басшысы Балмаржан Нарбекова тізгінін ұстаған жарқын жүздесу барысында бабалар жолындағы керуеннің келбетті келешекке сапарлаған тарихи сәтіне байсалды баға беріліп, лайықты құрмет көрсетілді. Жиын барысында ҚХА Қарағанды облыстық хатшылығының меңгерушісі Ерлан Құсайынов баяндама жасады. Кешкісін Қали Байжанов атын-дағы Қарағанды облыстық концерттік бір лестігінің «Арқа сазы» фольклорлық-этнографиялық және «Аққу» халықтық би ан сам бльдері «Ұлы Дала үні» атты мерекелік концерт қойды. Онда Сүгірдің Қаратау шертпесіндей ұлы музыка сал-серілердің сарқытындай інжу-маржан жырға қосылып, Күләштің көмейінен ән болып төгілді. Ғажайып кеш Түркістан төрінде салтанат құрды. Сол күні керуеніміздің қатары саңлақ спортшы, Олимпиада чемпионы, Парламент Мәжілісінің депутаты Серік Сәпиевпен толықты. Түркістаннан ләшкер тартқан бай-салды керуен заманындағы Алаштың атақты бір қаласы болған, қазіргі Өзбекстанның астанасы Ташкентке қарай бет түзеді.

Сабыр ағашының түбінде жатқан салих

Түркістаннан қозғалған салқар көш түс әлетінде Төле би баба жатқан Ташкентке ат басын тіреді. Қазақстанның Өзбекстандағы елшілігі мен қазақ диаспорасы қарсы алған қуанышты сәттен екі елдің арасындағы ымыра-ынтымақты анық байқауға болады. Қонақжай көршілес ел өкілдері керуенді бірден Төле би бабамыздың басына бастап жүрді. Бізді қарсы алған Өзбекстандағы қазақ мәдениеті орталығы төрағасының орынбаса-ры Шерәлі Садықов ағамыз. Өзі отставкадағы полиция полковнигі. Заманында Өзбекстан президенті Ислам Каримовпен қызметтес болған, беделі бес атанға жүк болатын аза-мат екен. Кеденде кідірткен жоқ. Жол сақ-шы ларын бір саусақпен басқарып келеді. Сұқ саусағын нұсқаса сақшылар қақшиып

тұ ра қалып, автокеруеннің жеті «Джипіне» құр мет көрсетеді. Біз айтамыз, «Шерағаның бір саусағының беделі мынандай, бес саусақ қо сылса не болады?» деп тамырласқа таң қаламыз. Төле би бабамыздың басында Қазақстанның Өзбекстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Ерік Өтембаев бастаған рес-ми топ қарсы алды. Төле бабамызға тәу етіп жатқанда тарих былайша сөйлесін.

Қара қылды қақ жарған Қарлығаш би өзі ұстаз тұтқан Шайхан-Тахур әулиенің жа-нында жерленген екен. Он үшінші ғасырда өмір сүрген қасиетті қожа Төле бабамыздың түсіне кіріп, аян берген. Хазірет Омар Хали-фа ның он жетінші ұрпағы саналған әулие адам болған деседі. Толық билікке жеткен Төле би ұрпақтарына өсиет етіп, өзінен төрт ғасыр бұрын өмір сүрген ұстазының қасына жерлеуді тапсырған. Шейхан-Тахур әулиенің кесенесіне кіргенде Сабыр деген ағашты көресіз. Ол ағаш сегізінші ғасырға тиесілі екені анықталған. Алайда, қанша ғасыр өтсе де әлгі биік шынардан жұпар иіс аңқиды. Керуен мүшелері қазақтың төре биі Төле бабасына зиярат еткен уақытта осындай тарихты танып үлгерді.

Науаиден – НұратағаӘрине, заманында бабалар бақилық

бесік еткен бұл өлкелердің Алаш қалалары болғанын біз айтпасақ та, тарихта түгел жазылып қойған. Тағы бір сапарласымыз – ұлттық арнаның журналисі, редактор Ғабит Ұзақбай. Зерделі азаматпен бірге тарихтың тамырына қан жүгіртіп қоямыз. Әңгімені әріден бастап, бабаларымыздың бізге ама-наттап кеткен ұлан-байтақ даласының шеті мен шегі хақында толғанамыз. Ат үстінде түн қатып, қазақ шекарасын шешуші шайқастарда шегелеген осы Қазыбек бидей ер тұлғалар екені ақиқат. Ұлттың ұстынына айналған атақты «Қыз Жібек» фильмі, негізі, түпнұсқада ұзақтығы 3 сағаттан асатын көркем туынды екен. Киноның 500 метрлік лентасы түрлі себептермен қиылып қалған. Жалпы, Кеңес өкіметінің кердең саясаты қазақтың көсегесін ешқашан көгертпеген ғой. Сөйтсек, «қазақта жер болмаған, ел болмаған, мұншама самсаған қол болмаған» деп түмен-түмен әскерді көрсететін кад-рларды қасақана қиып тастаған көрінеді. Бұл сөздің және біреуін тарихшы Таласбек Әсемқұлов өзінің «Қондыгердің бір-ақ беттік тарихы» деген еңбегінде жазады. Ермұқан Бекмаханов тергеуде отырғанда, тергеуге қатысып отырған бір тарихшы «Осы, сен-дер қазақтар, неменеге кеуделеріңе нан пісіп, неменеге кергисіңдер? Бір-ақ беттік тарихтарың бар, неменеге кісімсисіңдер?» депті. Сонда Ермұқан ағамыз жымиып тұрып «Қондыгердің сол жалғыз-ақ беттік тарихына бүкіл әлем сыйып кетті емес пе» деп жауап беріпті. Бұл ойлардың астарын-да біз бара жатқан «Ташкент те Алаштың қаласы болған, әйтпесе Төле би баба-мыз ол шаһарда неге жатыр? Әйтеке би қорымы қалған маң дала да кезінде қазақтың жайлаған іргелі қонысы болған» деген арман бұлдырайды. Осынау ұлан-ғайыр даланы найзасының ұшымен, білегінің күшімен қорғап, шекараның шеңберін сызған уақытта қойының құмалағы мен бабасының қорымы дәлел болғанын қалай ұмытамыз? Бабамыздың бұл өлкеде не үшін барақат тапқанын енді бағамдай беріңіз дейміз бір-бірімізге...

Нұратадағы рухНұрата қонысындағы Әйтеке бабаның

күмбезді кесенесіне де келіп жеттік. Кезінде буль дозермен күреп тастағалы жатқан же-рінде, жергілікті қожалар трактордың алды-на жатып, аман алып қалған Әйтеке бидің мәң гілік қонысы. Күмбез кейін қазақ руха-ни ятының көрнекті өкілі, классик жазу шы Әбіш Кекілбай мен Қызылорда об лысының қазіргі әкімі Қырымбек Көшер баевтың ықпалымен жаңартылып, тұтас кешен болып жабдықталған екен. Кешен аумағына мешіті, қонақ үйі Әйтеке бабаның мұражайы кіреді. Аудан әкімі, кесене шырақшысы айтқан әңгімеге сүйенсек, бұл ауданның Нұрата атануының себебі де тікелей қазақтың Әйтеке биінің қасиетімен байланысты екен.

Нұрата мешіті шынымен Алланың нұры түскен қасиетті орын. Бұл мешітте Әмір Темір, Ұлықбек ғұлама, Жалаңтөс баһадүр намаз оқыған екен. Әдейі келген Әйтеке бабамыз да жеті жасынан аталмыш Алла үйінде мінәжат қылыпты. Керуен мүшелері де ырым етіп, тура осы мешітте маңдайларын сәждеге тигізді.

Әлім Төртқара Әйтеке би бабамыз тура Қарақалпақстан автономиясының шекара-сында, Нүкіске жақын Нұрата елді мекенінде жатыр. Үш бидің басына барып, тағзым етпек негізгі мақсатымызға осы Нұратада жеттік.

Қайтар жолдаКеруен қайтар жолда Шымкент қаласына

аялдап, Бәйтеректей Бәйдібек би бабаның алып ескерткішіне гүл шоқтарын қойды. Сосын көне Тараздай көрікті шаһарды бетке алды. Жолда сапарласымыздың бірі де бірегейі, белгілі блогер Максим Рожин батыр Бауыржан атамыздың ауылына жете бере керуен мүшелерінен бес минут уақыт сұрады. Сөйтсек, сары қазағымыз ол ауылдарға күйеу екен. Қайынатасына сәлем беріп шығуды жөн санаған екен. Алайда, ке-руенбасы асығыстық танытып, Максимнің атасына сәлем бергізбеді... Максим, ренжісе де кейістік танытпады. Десе де, бір шайдың үстінде бәрімізді қатырып саларын ішіміз се зіп келеді. Айтқанымызша болған жоқ, Таразға жеткен бетте Максим мырза бәріміз жи налып қалған топтың ішіне келіп: «Жігіт-тер, менің атамнан аттап кеткенім ештеңе етпес, ата салтымнан аттап кеткенім жа-рамады!» деп әзіл-шыны аралас ғажап сөз айтты. Біразымыз керуенбасыға қарадық, керуенбасы сағатына қарады, біразымыз жерге қарадық... Әрине, қалжыңымыз жа-расып тұр. Бұл жерде Максимдей нағыз қазақтардың әлі де ел ішінде бар екенін қаперлегіміз келетіндей. Сондай-ақ, Максим Рожин атақты фотограф. Сапарымыздағы сәтті көріністерді сандық фотоаппаратына сақтап, тарихты таспаға көшіріп келеді.

* * *Иә, қала кіреберісіндегі Керей мен

Жәнібек хандарға орнатылған ескерткіш алаңындағы халықпен кездесуден соң керу-ен мүшелері «Нұр Отан» партиясы Жамбыл облыстық филиалының мәжіліс залында облыстың белсенді жастарымен кездесіп, көне қаланың тарихи һәм көрікті жер л е рі-не саяхат жасады. Таразда тарих көп. Қо-зыбасыда қоғамдасып, іргемізді ел болып бекіткен қазақ хандығының қақпасы бол ған қасиетті шаһарды қалай жырласақ та бола-ды. Екі мың жылдық тарихты екі бет жол-жаз баға сыйдыра алмайтынымызға өкініп отырғанымыз да өтірік емес.

Тоқырауын феноменіКеруен ел шетіне биыл сексен жылдық

мерейтойын атап өткелі отырған Балқаш қаласы арқылы Ақтоғайға ат басын бұрды. Айта кетуіміз керек, биыл атақты Ақжолтай Ағыбай батырдың туғанына 215 жыл. Көкше теңіздің жағасында тұрған батырдың еңселі ескерткішіне керуен мүшелері гүл шоғын қойып, тұлғаға тағзым етті.

Ақтоғай әрине басқа жұрттан бір басқа биік тұрған бірегей мекен. Керуеннің алды-нан керілген Тоқырауын толқып ағады. Сол Тоқырауын өзенінің жер бетінен жоғалып кетіп, Балқашқа құяр тұста қайтадан жер бе-тіне шығатын қасиетін білеміз. Соны мен қатар, жалғыз-ақ теріс ағатын текті То қы рауынның жағасында біздің керуен аты ның басын іркіді. Біз жүріп келе жатқан ба балар жолы да бір замандарда зым-зия жоқ болып кетіп, Кеңес өкіметі келмеске кетіре жаздаған қазақ тарихы тәуелсіздік тұсында қайта жаңғырып жатқаны – тура осы Тоқырауын сияқты еді. Тоқырауын сияқты қатып қалған заңдылықтарға қарсы ағып келе жатуымыздың да бірнеше астары бар екені шындық.

Аудан әкімі Салтанат Әбеуова өзі даярлаған бағдарламаға сәйкес, бізді бірінші Желтаудың өкпе тұсындағы Талдыбейітке, яғни Алаштың аяулы перзенті Әлихан Бөкейханның кіндік қаны тамған топыраққа, олардың ата-бабасы жатқан көне қорымға бастады. Содан кейін аудан орталығындағы «Тоқырауын толқындары» ән-би ансамблінің әсем салтанаты керуен көшін Ақсу-Аюлыға ұзатып салды.

Шеттегі шеруТүс ауа Шет ауданының орталығы Ақсу-

Аюлыға ат шалдырдық. Бұл жерде де бізді ау-дан әкімі Марат Жандәулетов бастаған зиялы қауым қарсы алды. Аудан өнерпаздарының мерекелік концерті, ақсақалдардың ақжарма тілек-батасы бізге Қазыбек бабаның елдегі тойы тарқамағандығын сездірді.

Қазыбек би шын мағынасында елдің бірлігін сақтауды қатты өсиеттеген тұлға. Қазыбек бидің мынандай сөзі бар. Оны жазу-шы Кәмел Жүністегі айтады. Үш би көгілдір көкшенің жағасына келіп, бай Балқаштың нулы да сулы жайлы мекен екенін астарлап бастаған үлкен би: – Жүрер ме еді мына көлдің дәмін татып? – дегенде, екінші би: – Алар ма еді осы көлдің қуын атып? – десе керек. Сонда Қазыбек би тұрып: – Ағай ын, бір пәлеге қап жүрмейік, Қуы деп, пері лер дің қы зын атып, – депті. Бұл бірлікке, ағай ын шы лыққа шақырған сөз. Содан кейін ке сім ді сөзге келіскен жұрт Балқашты үш жүзге тең етіп бөліп берген екен.

Жеті жарғыдан – Ата ЗаңғаКеруен сапары «Жеті жарғыдан – Ата

Заң ға» деген ұранмен Қарағандының қақ тө ріндегі Қазыбек би бабаның ескерткіші алдын да 30 тамыз – Конституция күнінде түйінделді. Түйінделген жоқ-ау, тарих түгенделді десек жарасар. Қорыта айтқанда, аталған айтулы автокеруен Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында айтылған маңызды істермен барлығы толықтай үндесіп отыр. Ұлы бабаның есімі мәңгі ұлықтала береді. Қастерлі рух жаңа ғасырда жаңғырып қайта түлейді. Бұл керуен сапары да осын-дай биік мақсат пен үлкен ізденістің жемісі.

Керуенге бата берген бәтуалы бидің бір ұрпағы Ахмадия Қазымбет ағамыз айтқандай, Қаздауысты Қазыбектің елшілік ерендігі, бі тім герлік батылдығы мен батырлығы, шешен дік ширыққан шеберлігі Біріккен Ұлт-тар Ұйымының дипломатиялық дәстүр та-ри хнамасына сұранып тұрғандай әсер қал-дырады және пікір-ұсыныс туғызады. Әлем-ге әйгіленетін мәртебелі мәмілегер деген сөзіміздің түпкі мақсаты мен толғамы осын-дай. Той қарсаңында толыққанды қа зыбектану дәуірі басталып, өмірбаяндық, тарихи тұлғалық зерттеулер, тектілік тамыры мен елшілік ерекшеліктерін ел назарына қаперлеу ғанибет әрі маңызды міндет демекшіміз.

Суреттерді түсірген Максим РОЖИН

Егіндібұлақ – Қарқаралы – Бұқар жырау – Жаңаарқа – Жезқазған – Сәтбаев – Ұлытау – Қызылорда – Түркістан – Ташкент – Науаи – Нұрата – Шымкент – Тараз – Балқаш – Ақтоғай – Шет – Қарағанды

Тұлпар тұяғымен жазылған тарих

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 9РУХАНИЯТ

Әкелер мен балалар

Жер бетінде Адам Ата әулеті жаратылғаннан бергі сан ықылым замандарда әкелер мен балалар арақатынасы мәселелерінің тоқсан тоғыз толғаулы сүйегі, жетпіс жеті желілі сабақтастығы бір сәтке де үзіліп көрген емес.

Тарих сахнасындағы билеуші династиялардың тақ мұрагерлігіне назар аударып көрелікші. Патша тағы әкеден балаға мирас болып ауы-сып отырды. Әке мен бала түсіністік тапқан империялардың тасы өрге до-малап, әулет мүддесін көздеген әуелгі ақылман саясат ата өсиетінен қия бас- пай жалғастырылды. Осылайша әкеден балаға, атадан немереге монархиялық мұрагерлік жолымен көшкен атышу-лы Шыңғыс хан, Осман, Әмір Темір империялары, ағылшын және фран-цуз корольдіктері нешеме ғасырлар бойы жасап, салтанат құрды. Арғы тарихты айтпағанның өзінде, осынау ортағасырлық дәуірлердегі билеуші әулеттерде әкелер мен балалар дра-масы, трагедиясы да аз орын алған жоқ. Дүние тұтқасын ұстаған, әмірін ешкім екі етпеген патшалар мен ко-рольдер де, қаһандар мен хандар да әке мен бала мәселесінен, оның түйткілді сұрақтарынан, көңілді алаңдатар ахуал-дарынан айналып өте алмаған.

Мүдделер қайшылығы мен жеке бастың менмендігі таразыға салынып таласқа түскен кезде ізгілікшіл ада-ми сезімдерді қаталдық пен ашкөздік, жауыздық пен қанішерлік алмастырды. Әкелер мен балалар қатынасындағы түсінбестіктердің салдарынан ақыл-парасаттың тұмшалануына, қан төгілуіне, әділетсіздік пен қиянатқа жол берілді. Кінә әкелер жағында көбірек пе, әлде, балалар жағында басымырақ па – тап басып айта да алмаспыз.

Шекспир трагедияларындағы әкелер мен балалар тартысының терең иірімдері әлі күнге дейін толғандырады. Жошының анық ажалы ақсақ құланның тұяғынан емес, үлкен ұлдың тым еркінсіп кетуін кешірмей кектенген қаһарлы қаһан әкенің әмірімен жеткен жансыздың жебелі қияғынан болды-мыс деген сыпсың күйді Ұлытаудың желі әлі күнге дейін аңыратады. Мақтаулы түрік сұлтандарының ғасырлап қалыптасқан дәстүрінде тақтың нақ мұрагерінен басқа ұл балалардың өмірі әрқашан қыл үстінде болған, солардың көбінің ажалы кісі қолынан келген. Алтын тақтың талас-тартысы осындай азалы халге жеткізген. Ресей патшалығын алар болсақ, Грозный атымен мәлім Қанқұйлы Иван Төртінші бір сәттік ашу үстінде көзі қарауытып, ұлына ажал құштырған. Қатал әкенің кәрін қылқаламмен өрнектеген «Иван Грозныйдың баласын өлтіруі» атты картина бүкіл әлемге аян. Петр Бірінші ұлын өз қолымен өлтірмесе де, өз әмірімен азап пен ажалға қиған. Бұл қайғылы жайлардың себеп-салдарын да бір ауыз сөзбен түйіп, төрелігін айтып тастау қисынға келмейтін шаруа.

Ал енді бір ғажап нәрсе, Құдай дың құдіреті деп айтайықшы, өз топыра-ғымыздағы Қазақ хандығының толайым тарихында әке мен бала қақтығысына әсте жол берілмегенін байқаймыз. Қазақ ордасының билеуші хандар әулетінде әкені сыйлау, ағаны құрметтеу, әке сөзін екі етпеу, ал ұлды ардақ тұтып аялау салтынан еш айнымаған. Тақ айналасындағы талас-тартыстың жұрнақ-жұқанасы да болмаған. Осы қасиет халқымыздың қанына дарығанын мақтанышпен айтуымызға болады-ақ.

Бірақ бұл қазақ жұртында әке мен бала мәселесі болмады деген сөз емес. Әрине, ол мәселе болды, әйткенмен, жоғарыда айтылғандай асқынған си-паттарда көрініс тапқан жоқ. Керісінше, біздің ата-бабаларымыздың байырғы байырқалы, ізгілікті дәстүріне сай, кеңқолтық та кеңпейіл әке мен бала қатынасы түсіністік пен сыйластыққа негізделді. Бала әкені тыңдады, әке балаға тәлімін үйретті, ұлағатты ұрпақ қалдыруды мұрат тұтты. Қазақтағы әке мен бала қатынасының ғибратты үлгісі Құнанбай қажы мен хакім Абайдың арасында айқын көрінеді. Бұл жер-де Құнанбай мен Абайды тартысты-ру кеңестік идеология қыспағындағы шарасыздық болғаны да рас. Шын мәнінде, Абай өз әкесін пір тұтқан. Қараңыз: «Мұқым қазақ баласы, Тегіс ақыл сұрапты. Тобықтыны ел қылып, Басын жиып құрапты, Мекеде уақыт үй салып, Пәтер қып, жаққа шырақты». Қыршын кеткен ұлы Әбдірахманды: «Жаңа жылдың басшысы – ол, Мен ескінің арты едім» деп ардақтаған.

Осының өзінен әкелер мен бала-лар арасындағы рухани сабақтастықты әрі айырмашылығын орыстың сол замандағы озық жазушысы Тургеневше толғап пайымдауды көреміз. Қазақ қоғамындағы әке-бала мәселесінің түйткілдерін ашып айта білген ойшыл Абайдың: «Өзің үлкен, қылығың – бала-шаға, Балаша мәз боп жүрсің тамашаға. Әкесі ұрысса балаға ол да – достық, Баласы ұрысса әкеге жараса ма?» де-ген ғақлия нақыл жырының өзектілігі бүгінгі өмір ақиқатымен де астарласып жатуы керемет. Бүгінгі әке де, бала да Абайдың осы ұлағатын қаперіне ала жүрсе, ешкімнен кем болмайды, дүние дидарланып ғажаптана түспек.

Қорғанбек АМАНЖОЛ,«Егемен Қазақстан»

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Елбасының рухани жаңғыру туралы идеясы Абай және қазақ халқының тұғырлы тұлғаларын тануға, ел мен жер атауын білуге және туған елдің тағылымды тарихын құрметтеуге үндейді. Әрі бұл болашақ ұрпақтың баянды ғұмыр кешіп, рухани түлеуіне де айрықша әсер етеді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында «Біз ХХІ ғасырдың жаһандық картасында ешкімге ұқсамайтын, дербес орны бар ұлт боламыз десек, «Жаһандағы за-манауи қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыруға тиіспіз.

Әлем бізді қара алтынмен не-месе сыртқы саясаттағы ірі бас тамаларымызбен ғана емес, мәдени жетістіктерімізбен, әде-би етімізбен де тануы керек. Бұл – рухани дәстүрдің басты негіздерінің бірі» деген бола-тын.

Ұлттың рухани байлығын Абай шығармалары арқылы на-сихаттау мақсатында Қазақстан халқы тілдері күні мерекесіне орай Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық колледжінде Абай атындағы көркемсөз оқу шеберлерінің облыстық байқауы өтті. Облыстық тілдерді дамы-ту басқармасы ұйымдастырған байқау Елбасының рухани жаңғыру турасындағы идеясы-на негізделіп отыр. Қатысушы

үміткерлер байқау шарты бой-ынша қазақтың көркемдігі жоғары прозалық және поэзия-лық шығармаларынан үзінді оқуға тиіс болғандықтан, үміт-кер лер Абай өлеңдерінен бас-тап Ілияс Есенберлин, Бердібек Соқ пақбаев, Шерхан Мұртаза, Мұхтар Мағауин, Оралхан Бөкей шығармаларынан үзінділер оқып, көпшіліктің ықыласына бөленді. Нәтижесінде берілген тапсырмаларды өз деңгейінде орындаған таластық Әйгерім Байысбек байқаудың бас жүл-де гері атанды. Сонымен қатар, бірінші орынды байзақтық Жәнібек Әшімжан жеңіп алса, екінші орынды тараздық Айбек Қадыралиев, ал үшінші орын-ды Абай атындағы Жамбыл

гуманитарлық колледжінің сту-денті Камила Рахым иеленді.

Жамбыл облыстық тілдерді дамыту басқармасы тілдерді да-мыту бөлімінің басшысы Мөлдір Ахметова жеңімпаздар мен жүл-дегерлерді Алғыс хаттармен және бағалы сыйлықтармен

марапаттады. Ал байқаудың бас жүлде иегері қыркүйек айында Қазақстан халқы тілдері күні фестивалі аясында өтетін рес-публикалық байқауға қаты сатын болады.

Жамбыл облысы

Абай аты асқақтаған күн

– Дамиано Микелетто мырза, сіздің «Опера өнері халықаралық бизнеске айналып келе жатыр» – деген пікір­іңізге құлақ аспайтын жан некен­саяқ. Классикалық өнер туралы бұлай тосын ой топшылауыңызға не себеп болды?

– Өйткені жер бетіндегі адам-зат баласының бәріне бірдей ортақ құндылықтардың ішінде қазір әсіресе, опера өнерінің бағы ерекше жанып тұр. Бұрын көп нәрседен бейхабар болып келген өркениеттердің енді бір-бірімен етене жарасып, мидай араласуы түптің түбінде шығармашылық адамының өміріне елеулі өзгерістер алып келетіні тағы белгілі. Бұрын біздер де, сіздер де ашылмаған аралдар тәрізді беймәлім едік. Қазақстанға ат басын бұру – өмірімнің өзегіне оң өзгерістер алып келді. Бұл менің өнердегі жаңа тынысымды ашып, ұлан-ғайыр даланың боямасыз, шынайы үніне сүйсіндім...

– Дж. Вердидің қызыққа толы, күлкілі «Фальстаф» операсы бүгінгі қоғам үшін несімен құнды?

– Түрлі стиль мен дәуірді бір бойына біріктірген ерекше тартымды спектакль-де түс пен өң, кешегі мен бүгінгі шақ қабыса өріледі. Ақсүйек Джон Фальстаф мырзаның басынан кешкен хикаялары өте әсерлі баяндалып, болжап болмас сюжет өте көтеріңкі рәуіште көрініс таба-ды, жайдарман наз бен жарқыншақ мұңға шалынған аяулы сезім жыры тыңдаушы жүрегін елеңдетпей қоймайды.

Оқиға қарт музыканттарға арналған үйде өрбиді (кезінде композитордың өзі негізін қалаған). Егде тартқан әнші Фальстафтың жанын махаббат әуені тұнжыратып, жүрегін ғаламат сезім билейді. Аяулы жанға деген сүйіспеншілік пен іңкәрлік, жүрек сыры мөлдіреп жыр-ланар қойылымда ішкі жан толғанысына басымырақ мән беруге тура келді. Идеяны алаңсыз алып шығу үшін осы тәсілді пай-даландым.

Спектакльдің суретші-сценографы Паоло Фантинді, костюмдер бойын-ша суретшісі Карла Тетиді көп әуреге сала қоймаған сияқтымын. Бәрі де біз ойлағандай сәтті өрілді. Бұған әуелі ішкі түйсіктердің түйісуі себепші болса ке-рек. Себебі бірімен-бірі етене түсініскен адамдардың ғана жолдары болады емес пе? Осы тұрғыдан келгенде, әр адамның өздеріне жүктелген міндетті мұқият атқарып, адалдық танытуым діттеген мақсатқа қол жеткізді. Басты партияны орындаған әріптестерім ойымдағыны қағаздан оқып тұрғандай ұғып ала қойды. Спектакльде ұсақ-түйек деген нәрсе атымен жоқ, бәрі – маңызды... Сахнада жүргенде сағатқа қарамайсың. Домна пешінің жанында жанталасқан жандай жон арқамыз суға малынып, ақыры өз жобамызды жүзеге асырдық.

– Басты партияларды кімдер орын­дады?

– Ақсүйек бонвиван Джон Фальстаф мырза рөлін әлемдегі ең үздік орындаушы, харизмаға толы Амброджо Маэстри сом-дап, жалынды энергиясымен жарқырап

көзге шалынды. Оны әлемге танымал еткен Фальстаф партиясындағы атышу-лы дебют 2001 жылы Ла Скала театры труппасының аса ірі жетістігі ретінде тарихта қалды. Буссетодағы Джузеппе Верди театрының тарихи сахнасында орын алған сол сәттен бері де мұнда та-лай бейнелер жаңғырды. Алайда Маэстри орындауындағы бейненің жарқылы әлі күнге дейін көзіңді қарып өтеді. Ол ту-ралы небір беделді басылымдарда жылы пікірлер, сыни мақалалар жазылды.

Одан ары қарай Форд бейнесі – Массимо Кавалетти, Алиса Форд ха-ным – Кармен Джаннаттазио, Нанетта – Роза Феола, Мэг Пейдж ханым – Аннализа Строппа, Квикли ханым – Ивонн Наф, Фентон – Франческо Демуро, дәрігер Каюс – Лука Касалин, Бардольф – Франческо Касторо, Пистоль Габриэле Сагона сомдауында көрерменге жол тартты. Ла Скала театрының әртістері маэстро Зубин Метаның жетекшілігімен өнер көрсетті. Ол бүгінде ең танымал қоюшы-дирижер ретінде әлемге та-нымал сирек тұлғалардың бірі санала-ды. Кәсіби шебермен бірге сахна са-харасына сапар шегу – сенімді адал досыңмен өмірдің қиындығын жеңіп, шатқалдан шатқаяқтамай, шыңға шырқай көтерілумен тең. Осындай өз кәсібін сүйетін жайсаң жандармен жолыңның тоғысуы өте ғажап.

– Ла Скала театрының назарына қалай іліктіңіз?

– 2013 жылдың маусым айында осы театр үшін әдейілеп Дж. Вердидің «Бал-маскарад» операсын қойған бола-тынмын, содан соң іле-шала миландық театрдың сахнасына Дж. Россинидің «Жібек саты» спектаклін шығардым, ал енді тап осы күндері Ла Скала театрында үшінші қойылымым – «Фальстаф» опера-сы жүріп жатыр. Жалпы «қалай назарға іліктіңіз?» деген сұрақтан гөрі мені «бұл менің еңсерген ең биік шыңым ба?» деген мәселе көбірек мазалайды.

– Езуге еріксіз күлкі үйіретін, әзіл­қалжыңға құрылған туындыда кос­ тюмдер мен декорацияның соған лайық болуы шарт па?

– Сахнагердің санасы бір ойға шегеленіп қалғанын көрген емеспін. Сондықтан костюмдер мен декора-ция барлық кезде күлкі үшін қосымша құрал ретінде пайдаланыла бермейді. Мұнда неғұрлым еркіндік серенадасы есіп тұруы керек. Бұларды режиссердің қиялы шешеді. Күлкілі жайтқа құрылған спектакльдің бәрін жеңіл-желпі дүние екен деп бағалаушылар бар. Бірақ түсінгенге күле білу де, күлдірте алу да оңай шаруа емес. Мұның астарында жаныңызға үлкен салмақ түсіретін нәрселер бұғып жатады. Сондықтан көңіл жабырқатар тұстарын зерттеп-зерделеу аса маңызды. Бұл жер-де баяндаудың екі түрлі деңгейі бар: бірінде шынайы өмірден алшақ кетпей, Дж. Вердидің өзі негізін салған қарттар үйінің дәлме-дәлдігін көрсететін деко-рацияларды пайдаландық. Әңгімелеудің екінші деңгейі – Фальстафтың түстерінен тұрады, яғни тыңдаушыларды өткен ғасырға сапар шеккізуді мақұл көрдік. Яғни елеусіз көріністен тарихи сәттер ара-тұра қылаң беріп қалып отырады.

– Әркім өнерден өз ақиқатын, өмір сүру қағидасын іздеп талпынып ба­ғады. Сіз сол сүрлеуіңізді таптыңыз ба?

– Жалпы, операда түпнұсқадан тым алшақ кетіп қалуға болмайды. Одан қол үзіп алсаңыз, қойылым қожырайды. Барлық адамның көңілін табамын деу – үлкен қателік. Содан соң тарихқа әр адамның көзқарасы әр түрлі. Сол секілді ақиқат жолы да солай. Тірі пенде үшін ертеңгі күннің еншісінен маңдайына не бұйырары белгісіз. Өз басым бір сызықтың бойымен тапжылмай өмір сүрген жанды көрген емеспін. Күні бұрын не болаты-ны мәлім болса, өмірде не мән қалады?! Өнер де солай. Бұл да – тірі ағза. Ал мен бар болғаны соның ішіндегі тіршілікке бойұсынған көптің бірімін. Ақиқатым – осы. Қолымнан келетіні, өз қиял-құсымды шектемеу, мүмкіндіктің қай-қайсысына да қарсы тұрмау, мейлінше ашық, кең болу. Тарихқа бір ғана тұстан үңілу көп жайтты назардан тыс қалдырып қоюға әкеліп соқтырады. Сондықтан оған әр қиырдан зер салып үйрену керек. Осы ретте классикалық жанр әрдайым жаңа әрі өзекті бола алады. Өнердегі сүрлеуім – бір ғана сюжетке байланып қалмау, оған әр түрлі қырынан келу.

– Ғафу етіңіз, сонда түпнұсқаны өзімнің шабытымның шарықтауына қарай құбылтуға құқым бар дегеніңіз бе? Режиссердің қолына мұндай мүмкіндікті беріп қойып, басқалар қарап отыра ма? Мысалы, әуел баста Вердидің көрсеткісі келген ой­түйіні ақыр аяғында жұртқа ұғынықты бол­май қалады­ау деп күмәнданбайсыз ба?

– Еуропада оған жаңаша қарау тен-денциясы белең алуда. Опера аз-кем түрлі интерпретацияларға ие бола бастады. Қазір де, әрине жазылуда, бірақ саны аз. Дж. Пуччиниден кейін тіпті бұл жанрға

қалам тербеу мүлде азайды. Міне, содан кейін режиссерлік интерпретация дәстүрі пайда болды. Театрлардың өздері бұл сю-жеттерге жаңа көзқараспен қарауды қажет етеді, бірақ шын мәнінде, опера оған мұқтаж емес. Интерпретация түпнұсқаны түпкілікті өзгертіп тастау деген сөз емес. Қайта керісінше, спектакльдің ғұмырын ұзартып, қойылымның түсінікті болып қала беруіне мүмкіндік ашады, сонымен қатар халықаралық бизнеске айналып үлгерген операның сәтті жанр болуына жағдай туғызады. Оның әсте шегі жоқ, тек бір ғана шектеу – өзінің негізгі мән-мағынасын жоғалтпауы тиіс. Ең алды-мен, көрерменге түсінікті болу жағына көбірек мән беріледі. Қиял, көркемдеу жағына осы межеге жетіп алған соң ғана көңіл бөлінеді. Жаңа нұсқа – содан кейінгі әңгіме. Осылай еткенде ғана жанрдың жаны сақталады.

– Сюжет жалықтырған жағдайда қандай әрекетке барған абзал?

– Мұндайда классикалық шығар ма-лар ды жаңғақша шағатын талантты ком-позиторлар керек.

– Фальстаф – түбіне терең бойла­масаң, сыр­сандығында не бар, не жоғын сездірмейтін өте күрделі партия. Олай дей тініміз, жұрт әжуалап, күлкіге айналдыр ғанмен бұл кейіпкер олай емес қой. Мұнымен Верди не айтпақ болды екен?

– Мына дөңгеленген дүниенің өзі селк-селк етіп, миығынан күліп тұрған жоқ па (өзі де сәл-пәл езу тартып, жыми-ды)? Өмір туралы кейде өзіміз неше түрлі сөз саптап жатамыз. Біреу «өмір сүру қиын болып барады» деп шағымданады, біреу «өмір-өткінші, мына тіршілікте мәңгілік ешнәрсе жоқ», деп тұжырым жа-сайды. Өмір жайында шіркін, кім пәлсапа соқпай жатыр десеңші. Мұны қандай түсте көргіңіз келетіні қабылдайтын көңіліңізге, сезінетін жүрегіңізге бай-ланысты. Оны қай түспен бояғыңыз келеді? Қара қарындашпен бе, ақ түспен бе? Гармония болуы үшін араласқаны жөн шығар. Верди кейіпкеріне өзім со-лай қарадым. Неге бұл адамның үстінен жұрт соншама күледі деп түңілмедім. Дүниенің бәрі әзіл-қалжыңнан тұрады екен. Ол бірде қаңбақтай жеп-жеңіл көрінгенмен, екінші жағынан терең ойға шомдырады. Операда махаббат, қайғы-мұң, өлім мен Жаратушы ие жайы жыр-ланады. Жалпы біреудің азап-мұңына болмаса қайғылы оқиғалар үстінен мысқылдау, мырс-мырс күлу әдепсіз әдет емес пе? Өмір құзына табан тіреген Вердиді сол сәтте не толғандырды, неге мұңайды, не үшін солай шешім қабылдады? Әр суреткер соны тауып, дамылдағысы келеді.

– Вердидің 80 жылдық құрметіне арналған операның музыкасы қандай ғажап! Сізге не маңызды – музыка ма, сюжет пе?

– Екеуі де. Бұл жерде композитордың еңбегі алабөтен. Бұл оның бұрынғы жазғандарының бірде-біреуіне ұқсамайды. Өзгеше рухта өрілген тұшымды туынды. Бұл жерде ария, ауқымды хор нөмірлері жоқ, яғни мүлдем басқа опера. Жаңаны іздегенде жарты жолда тоқтап қалуға бол-майтыны сияқты, мен де осы әлемді шын шарлап, нағыз өмір мектебін, Верди рухы шалқыған мекенді таптым.

Әңгімелескен Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,

«Егемен Қазақстан»

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Опера ендігіндегі ең жақын түйісу

–––––––––––––––––––––––––«Фальстаф» операсын қоюшы-режиссер Дамиано Микелетто опера өнерінде аты мәшһүр, таны-мал тұлғалардың бірінен саналады. ЭКСПО-2017 бағдарламасы ая-сында оның қатысуымен жақында тұсауы кесілген туынды жайында Астана тұрғындары мен қонақтары тарапынан жылы лебіздер айтылды. Елорда сахнасында әсерлі реңкпен шынайы бедерленген әлемдік інжу-маржанның отандық сахна-да ұсынылуы ел өміріндегі елеулі оқиға десек, ал осынау айтулы сәтті қалт жібермей, әлемдік өнер жұлдызымен әңгімелесу әсері өз ал-дына бөлек мәртебе еді. Көрерменді ғажайып көңіл күйге бөлеген операның мән-мағынасы жайында тереңнен ой қозғаған ла-скалалық өнер иесінің мәлімдеуінше, бұл с а п а р ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ б а й -ланыстың соңы емес... Төменде Дамиано МИКЕЛЕТТО шығар-ма шылығының өнегелі өрнектері мен сахнагер болмысының ерекше қырлары әңгімеге арқау етіледі.–––––––––––––––––––––––––

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

10 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛСПОРТ

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Осы орайда спорт жанкүйер­лері, оның ішінде тенниссүйер қауым үшін Дэвис кубогының арғы­бергі тарихына тоқталып өткенді жөн көрдік. Дэвис кубо­гы – Халықаралық Теннис фе­де ра ция сы жыл сайын өткі зетін ерлер арасындағы ең ірі халық ­ара лық командалық жа рыс. Жүз жылдан асатын тари хы бар тур­нир ұлттық құра ма лар дың бей­ресми чемпионаты саналады.

Ең алғаш 1899 жылы Гарвард университетінің төрт студентіне ұлттық құрамалар ойнайтын теннис турнирін ұйымдастыру туралы ой келеді. Студенттердің бірі Дуайт Дэвис жарыстың кестесін құрып, өз ақшасына жарыстың сыйлығы ретінде күміс кубокты сатып алады. Кубоктың салмағы 70 килоны құраған. Алғашқы турнир 1900 жылы Бруклинде өтіп, оған АҚШ және Ұлыбритания құрамалары қатысқан. Бірінші Дүниежүзілік соғысқа дейін бұл турнирге тағы алты құрама қосылған. Олар – Франция, Бельгия, Аустрия, Аустралия, Германия және Канада. Ал 1923 жылдан бастап

қатысушы елдер саны артқан соң, «Америка аймағы» және «Еуропа аймағы» болып екі топқа бөлінген. 1955 жылы бұл турнирге «Азия аймағының» теннисшілері қосылып, жарыс көрігін қыздыра түседі. Арадан 11 жыл өткенде Еуропаның бір­қатар мемлекеттері Дэвис кубо­гына қатысуға ниет білдірген соң, турнирге тағы «Еуропа ай мағы­А» мен «Еуропа айма­ғы­B» топтары қосылды.

Турнирдің 1981 жылғы соң­ғы ережесі бойынша коман да лар дәрежелеріне қарай, үш топ қа бөлінеді. Бірінші топ – әлем дік элита. Яғни, әлемнің ең мық ты деген құрамалары өзара жеңім­паздарды анықтайды. Екін­шісі – аймақтық топтар (Аме­рика, Еуропа/Африка, Азия/Мұхит аралдары). Үшін шісі – аутсайдерлер тобы. Ал Қазақ­стан Дэвис кубогында Азия және Мұхит аралдары аймағында өнер көрсетеді. Осы жерде айта кетейік, төменгі топтың үздігі жоғары топқа өтсе, керісінше, жоғары топта аутсайдер атанған команда төменгі топқа түседі.

Жарыс ережесі бойынша, екі құраманың теннисшілері өзара бес кездесу өткізеді. Үш

күннің ішінде теннисшілер төрт жекелей және бір жұптық бәсекеде сынға түседі. Тур­нир дің бірінші күнінде корт қо жа йы н дарының ек інші нөмір лі теннисшісі қарсылас коман даның бірінші ракеткасы саналатын ойыншысымен ой­най ды. Екінші күні команда­лар жұптық бәсекеде өзара кім мықтыны анықтайды. Ал турнирдің финалы саналған үшінші күнінде бірінші және екінші нөмірлі теннисшілер бір­бірімен кездесу өткізеді. Барлық ойындар бес сеттен өтеді және шешуші бесінші сетте тай­брейксіз ойнайтын болады (Тай­брейк теннисте 6:6 есебі болғанда гейм бойынша жеті ұпайға дейін ойналады). Ұйымдастырушылардың пікі­рін ше, матчтың өткізу түрі екі құрама арасындағы бәсе ке­лес тікті арттырудың ең жақсы тәсілі . Сондай­ақ, теннис жанкүйерлерін матчтың соңғы кездесуіне дейін тағатсыздана көруіне мүмкіндік береді.

Турнирдің бас жүлдесін ірік теуден іркілмей өткен әлем­дік топтың үздік 16 құрамасы сарапқа салады. Дэвис кубогы­ның жеңімпазын анықтау үшін

командалар жылдық кесте бойынша ақпан және қыркүйек айларында үш кездесу өткізеді. Ал финалға шыққан екі команда қараша айының соңында жыл­дың ең үздік құрамасын анықтау үшін өзара бәсекеге түседі. Ай­мақ тық топтардың сегіз жеңім­пазы әлемдік топтың бірін ші айналымда жолы болма ған, келесі жылғы әлемдік лига ға қатыса алмайтын сегіз құра ма­мен қыркүйек айында кездесе­тін болады (Қазақстан мен Ар гентина құрамалары дәл осы ереже бойынша кездесу өткізеді). 2002 жылғы турнир­ге 142 құрама қатысқан. Бұл Дэвис кубогының тарихындағы рекордтық көрсеткіш болатын.

Дэвис кубогының ең алғаш­қы жүлде қорын 1981 жылы НЕК компаниясы тағайындап, турнирдің бас демеушісі атан­ған. Ал 2002 жылдан бүгінгі күнге дейін «BNP Paribas» банкі ұлттық құрамалардың бейресми чемпионаты саналатын жарыс­тың бас демеушісі болып келе­ді. Дэвис кубогының қазіргі жүлде қоры 8,5 миллион АҚШ долларын құрайды.

Бір ғасырлық тарихы бар турнирге Қазақстан құрамасы

1995 жылдан бастап қатысып келеді. Қазақ командасы оған дейін КСРО атынан қатысқан. Дегенмен, отандастарымыз әлем дік топқа алғаш рет 2010 жылы Швейцарияны жеңген­нен кейін шықты. Содан бері Қазақстан құрамасы Дэвис кубогының тұрақты қатысу­шы сы атанды. 2011, 2013­15 жыл дары ширек финалға дейін жетті. Бұл құрамамыздың бүгін­гі күнге дейінгі ең үлкен жетіс­тігі. Былтырғы турнирде тен нис­шілеріміз әлемдік топтың бірін­ші кезеңінде Сербия құрама­сынан 2:3 есебімен жеңіліп қалған болатын. Келесі жылы да әлемдік топта сынға түсу үшін плей­офф кезеңінде Ресей теннисшілерін жеңуі керек еді. Алайда, ол матчта құра ма­мыз қарсыластарына 1:3 нәти­жесімен есе жіберіп, Азия және Мұхит аралық аймағының I тобына түсіп қалған болатын.

Дэвис кубогына ең көп қатыс қан (102 рет) АҚШ құра ма­сы 61 рет финалға шыққан екен. Соның 32­сінде кубок жеңім­пазы атанса, 29 ойында финалда сүрі ніп, күміс жүлдегер атанған. Екін ші орында Аустралия құра­масы орналасқан. «Жасыл құр­лық» елінің теннисшілері фи­налға 47 рет шығып, 28­інде чем пион атанған. Үздік үштікті Ұлы британия теннисшілері қо­ры тын дылап тұр. Олар 18 рет финал ға шығып, 10 ойында же ­ңіс ке жетсе, 8 рет финалда ж е ңіл ­ген. Теннистен Дэвис кубо гы ның қысқаша тарихы осындай.

Алдағы күндері теннистен Қазақстан Ұлттық құрамасы турнирдің плей­офф кезеңінде Аргентина құрамасымен ойнай­ды. Бұл құрама турнирдің қазіргі чемпионы болғанымен, әлемдік топтың бірінші кезеңінде Ита­лия құрамасынан 2:3 есебі мен жеңіліп қалған. Енді келесі жы­лы қайтадан әлемдік топта сынға түсу үшін Астанада еліміздің құрамасымен күш сынасады. Жеңген құрама 2018 жылы бәсекені әлемдік топтың бірінші кезеңінен бастайтын болады.

Айта кетейік, Қазақстан коман дасы 7­9 сәуірде Қытай коман дасын (Азия және Мұхит аралық аймағының I тобы) 4:1 есебімен жеңген.

Құрметті акционерлер!Алматы қаласы, әл­Фараби даңғылы, 38­үй мекенжайында орналасқан «Банк

ЦентрКредит» акционерлік қоғамы Акционерлік қоғамдар туралы заңның 36 және 41­баптарына сәйкес Директорлар кеңесінің бастамасымен 2017 жылғы 28 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 10.00­де жоғарыда көрсетілген мекенжайда акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы өткізілетіні туралы хабарлайды.

Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысына қатысушыларды тіркеу жергілікті уақыт бойынша 9 сағат 30 минутта басталады.

«Банк ЦентрКредит» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысына қатысуға құқығы бар акционерлердің тізімі «Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі» АҚ 2017 жылғы 12 қыркүйектегі жай­күйі бойынша ұсынған «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың акцияларын ұстаушылардың тізіліміндегі деректердің негізінде жасалатын болады.

Күн тәртібі:1. «Банк ЦентрКредит» АҚ акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысының

күн тәртібін бекіту.2. «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі

Басқармасының 2017 жылғы 30 маусымдағы №129 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасы банк секторының қаржылық орнықтылығын арттыру бағдарламасына» қатысуы туралы.

3. «Акционерлік қоғамдар туралы заңның» 41­бабының 1­тармағына сәйкес «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың жарияланған акцияларының санын арттыру.

4. «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың үшінші облигациялық бағдарламасы аясында «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың жай акцияларына айырбасталатын реттелген ата­улы купондық қамсыздандырылмаған облигацияларын шығару арқылы «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың міндеттемелерін меншікті капитал мөлшерінің оннан аса пайызын құрайтын көлемге арттыру.

5. «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың үшінші облигациялық бағдарламасы аясында жай акцияларға айырбасталатын реттелген атаулы купондық қамсыздандырылмаған облигацияларды айырбастау талаптарын және тәртібін, сонымен қатар оларды шығару талаптарын бекіту.

6. «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың реттелген атаулы купондық облигацияларын жай акцияларға айырбастаған жағдайда, Директорлар кеңесіне «Банк ЦентрКредит» АҚ­тың жай акцияларын орналастыру туралы шешім қабылдауды тапсыруды бекіту.

Акционерлер кезектен тыс жалпы жиналыстың күн тәртібіндегі мәселелер бойынша материалдармен 2017 жылғы 18 қыркүйектен бастап сағат 9.00­ден 18.00­ге дейін Алматы қ., әл­Фараби даңғылы, 38­үй мекенжайы бойын­ша «Банк ЦентрКредит» АҚ­та таныса алады. Өзіңізбен бірге жеке тұлғаңызды куәландыратын құжат болуы қажет. Акционер сауал жасаған жағдайда, материал­дар сауал алынған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жіберілетін болады, бірақ жоғарыда көрсетілген күннен ерте жіберілмейді.

Кворум болмаған жағдайда, акционерлердің қайта өтетін кезектен тыс жалпы жиналысы 2017 жылғы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 10.00­де Алматы қ., әл­Фараби даңғылы, 38­үй мекенжайындағы «Банк ЦентрКредит» АҚ ғимаратында өткізілетін болады.

Білгіңіз келген барлық сұрақтар бойынша келесі телефон нөмірлеріне хабарла­суды өтінеміз: 2 598 598, ішкі: 10011, 10010.

Уважаемые акционеры!Акционерное Общество «Банк ЦентрКредит», находящееся по адресу:

г.Алматы, пр. Аль­Фараби, 38 уведомляет о проведении по инициативе Совета директоров в соответствии со статьями 36 и 41 закона об Акционерных обще­ствах 28 сентября 2017 года в 10 часов местного времени внеочередного обще­го собрания акционеров по указанному выше адресу.

Регистрация участников внеочередного общего собрания акционеров начи­нается в 9 часов 30 минут местного времени.

Список акционеров, имеющих право на участие во внеочередном общем со­брании акционеров АО «Банк ЦентрКредит», будет составлен на основании дан­ных реестра держателей акций АО «Банк ЦентрКредит», предоставленных АО «Единый регистратор ценных бумаг», по состоянию на 12 сентября 2017 года.

Повестка дня:1. Утверждение повестки дня внеочередного общего собрания акционеров

АО «Банк ЦентрКредит»;2. Об участии АО «Банк ЦентрКредит» в Программе повышения финансо­

вой устойчивости банковского сектора Республики Казахстан, утвержденной Постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан №129 от 30 июня 2017г.;

3. Об увеличении количества объявленных акций АО «Банк ЦентрКредит» согласно п.1. статьи 41 Закона об акционерных обществах.

4. Об увеличении обязательства АО «Банк ЦентрКредит» на величину, со­ставляющую более десяти процентов размера собственного капитала, путем выпуска именных купонных субординированных облигаций без обеспечения, конвертируемых в простые акции в пределах третьей облигационной програм­мы АО «Банк ЦентрКредит».

5. Об утверждении условий и порядка конвертирования именных купонных субординированных облигаций без обеспечения, конвертируемых в простые акции в пределах третьей облигационной программы АО «Банк ЦентрКредит», а также условий их выпуска.

6. Утверждение поручения Совету директоров принять решение по раз­мещению простых акций АО «Банк ЦентрКредит» в случае конвертирования именных купонных субординированных облигаций в простые акции АО «Банк ЦентрКредит».

Акционеры могут ознакомиться с материалами по вопросам повестки дня внеочередного общего собрания, начиная с 18 сентября 2017 года в АО «Банк ЦентрКредит» с 9 до 18 часов по адресу: г. Алматы, пр. Аль­Фараби, 38. При себе необходимо иметь документ, удостоверяющий лич­ность. При наличии запроса акционера материалы будут направлены ему в течение трех рабочих дней со дня получения запроса, но не ранее вы­шеназванной даты.

В случае отсутствия кворума повторное внеочередное общее собрание ак­ционеров будет проведено 29 сентября 2017 года в 10 часов местного времени по адресу: г. Алматы, АО «Банк ЦентрКредит», пр. Аль­Фараби, 38.

По всем интересующим Вас вопросам просьба обращаться по телефонам, 2 598 598 вн. 10011, 10010.

Жүлдесі бар, жүйрігі жоқ...

Қайырын бергені сол емес пе, қазіргі таңда қазақтың ұлттық спорты ның тамырына қан жүгіре бастады. Төрт аяғынан тең басып кетті деуге келмес. Бірақ, іздеген­ді таптырғандай, өшкенді жан­дырғандай өрелі істер баршы лық. Дегенмен, ұлт спортының, атап айтқанда аламан бәйгенің бүгінгі бет­бейнесі қандай? Осыған біз зер салып, ой көзімен қарап көрдік пе?

Таяуда Астанада төртінші рет «Алтын тұлпар» аламан бәйгесі өтті. Айтары жоқ, тамаша бастама. Баяғы­дағы, ертеден салса кешке озған, еңістен салса төске озған қазақы қаза­нат тардың рухын тірілтуді көздеген мүбәрак мақсатының өзі неге тұрады?!

Әйтсе де, әу баста ағайынның ықы­ласы ауған бұл бастаманың бірте­бірте сиырқұйымшақтанып бара жатқаны осы жолы анық байқалды. Неге дейсіз ғой? Біріншіден, аталған бәйгеде 37 сәйгүлік бақ сынады. Бұл дегеніңіз, алғашқы аламандағыдан 38 жүйрікке кем деген сөз. Яғни, «Алтын тұлпарға» деген қызығушылықтың ат қосқан ағайын тарапынан кеміп отырғаны – ойландыратын шаруа. Бәзбіреулер мұның басты себебін бәйге алдындағы әр аттан алынатын жарнаның қымбат­тығына әкеліп тірейді. Рас, 95 мың теңге дегеніңіз біреуге тиын болғанымен, алыстан ат арытып келетін кейбір ағайын үшін қып­қызыл ақша. Жүлде алам деп дәмеленіп келгенінде «жар­на» деп жалмаңдап тұрса, жалт бұрыл­мағанда қайтсін? Десе де, бұл жердегі мәселе сан салалы сияқты...

Шынтуайтына келгенде, аттар­ды 51 шақырымға айдаудан кім, не ұтты? Сарша тамыздың шыжыған ыстығында қылқұйрықтарды осынша қинағаннан не таптық дегенде ой келеді. Қазақтың бағзыдағы бәйге үрдісін жаңғыртамыз дегеннің өзінде бүгінгі күннің талап­тілегін елеп­ескерген кім бар?

Иә, шымбайға батса да – шындық, «Алтын тұлпар» жобасы бұл жолы жер бауырлады. Өйткені, біз соңғы аламан өткенде жүлде берер жүйрік таппай жер шұқыдық. Тігілген тоғыз жүлденің үшеуі иесін тапты­ау, ал қалған алтауын байлар қанжығаның табылмауы аттың жалында өскен қазақ баласы үшін ауыр қамшы.Басқалай айтқанда, сөреден үш жүйрік қана өтті...

Зады, қазақ бәйгесінің о бастағы мақсаты жамағатты қызыққа батыру емес пе еді? Сонан кейін барып, жүзден жүйрікті таңдау, қыл аяғы, өзінің атын шығару деген сияқты екінші кезектегі пендеуи тірліктер күйттеледі ғой. Олай болса, «Алтын тұлпар» бәйгесі өзінің шарықтау шегіне жеткенде көрерменге не қызық көр сетті дегенге жауап іздейікші. Жан күйер жазған әбден сілікпесі шық қан жануарлардың шықпа жаным шық памен мәрені әрең қиғанын көрді. Қан сорпасы шығып, текірекпен көз алды нан өткен қос жүйрікке жүрегі тас адам ның ғана жаны ашымаған шығар. Үшінші болып өткен тұлпар тұяғы төңкеріліп құлап түспесе екен деп қу жанын шүберекке түйіп отырған­дардың қарасы да мол болды...

Әлбетте, аламан бәйге десе ішер асын жерге қоятын ағайынның да айтары болуы әбден мүмкін. Дей тұрғанмен, қазақтың аламанына қайткенде де бір өзгерістің керектігін осы жолғы қалыптасқан жағдай көзге шұқып көрсетті. Мүмкін, атты қинамайтындай қашықтықтықты қысқарту керек пе? Әлде, Англиядағыдай, мына Ресей­дегідей ат жарыстарының озық үлгі­лерімен бәйге жарысының маз мұнын байыта отырып, барша қазақтың бабын табатын сәйгүліктер сайысын сұрыптап шығару керек пе?

Иә, дәстүрдің озығы бар, тозығы бар. Сол тұрғыдан келгенде, аламан бәйгенің ішкі әлеміне тереңірек үңіліп, бүгінгі көрерменнің тілегін, заманның талабын ескере отырып, есті дүниені өмірге келтіру керектігі күн тәртібінде өткір тұрғандай. Қазақтың жылқысы ертеден қара кешке дейін талмай шаба береді дегенді қоя тұрып, бір уақ Қамбар Ата тұқымына да қамқор көзбен қарасақ. Елу шақырым еңку­еңку жер шапқан жұдырықтай баланың болашақтағы денсаулығын да ескерген жөн шығар. Мұны айтып жатқан себебіміз, балалар дың, қала берді жануарлардың құқығын қыз ғыш тай қоритын, қорғайтын халық аралық ұйым дардың барлығын естен шығар­маған абзал. Бүгін болмаса, ертең бұл әңгіменің жоғары деңгейде, биік мінбер лерде қозғалмасына кім кепіл?

Тегі, «Тауларды аласартпай, даланы асқақтатқанға» не жетсін?! Әйтсе де, асыл мұра – аламан бәйгенің жүлдесі бар, жүйрігі жоқ бүгінгі тағдыры бізді алаңдатпай қоймайды. Демек, толғағы жеткен бұл мәселені кешенді түрде талқыға салатын кез жеткен сияқты.

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

ТЕННИС

Дэвис кубогы делебені қоздырмақ

–––––––––––––––––––Қ ы р к ү й е к т і ң 1 5 - 1 7 күн дер і аралығында Астана дағы «Дәулет» ұлттық тен нис орталы-ғында теннистен Дэвис кубогы ның плей-офф матчы өтеді. Қазақстан Ұ л т т ы қ қ ұ р а м а с ы турнир дің әлемдік то-бына шығу үшін аталған д о д а н ы ң б ы л т ы р ғ ы чем пионы Аргентина командасымен сынға түседі.–––––––––––––––––––

КүресГрекия астанасы Афинада күрес

түрлерінен кадеттер арасындағы әлем чемпионаты аяқталды. Еліміздің жас балуандары күрестің үш түрінен бір күміс, үш қола медальға ие болды. Грек­рим күресінің шебері Нұрсұлтан Базарбаев (54 кг) финалдық бәсекеде сүрініп, күміс медальді қанағат тұтса, 46 килодағы Ерасыл Мамырбеков әлем чемпионатының қола жүлдегері атанды. Еркін күрес балуандары қоржынымызға қос қола медаль салды. Алдымен Ақбар Құрбанов (50 кг) өз салмақ дәрежесінде мықтылар қатарына кірсе, одан кейін Адлан Асқаров та (46 кг) қола медальдің иесі атанды.

Еркін күрес балуандары командалық есепте 21 ұпаймен 11­орынға тұрақтады. Ресей құрамасы 73 ұпаймен топ жарды. Одан кейінгі орындарға АҚШ (66 ұпай) пен Әзербайжан (61 ұпай) балуандары ие болды. Қыздар құрамасына әлем

чемпионатының жүлдесі бұйырмаса да, ұпай санымен есептегенде бойжеткен­деріміз 21 ұпаймен үздік сегіз құраманың қатарына енді. Алғашқы үш орынды Жапония (94 ұпай), Үндістан (69 ұпай) және Ресей (58 ұпай) құрамалары бөлісті.

Грек­рим құрамасы 5­ші орыннан көрінді. Балуандарымыздың жинаған ұпай саны – 41. Ресей 64 ұпаймен үздік команда атанса, Иран (50 ұпай) екінші орын алды. Украинаның жас балуандары 49 ұпаймен үшінші орынды қорытындылады.

Бокс АҚШ­тың Невада штатындағы Атлет­

т ер комиссиясы 16 қыркүйекте (Астана уақыты бойынша 17 қыркүйек) Лас­Вегаста өтетін қазақстандық кәсіпқой боксшы Геннадий Головкин мен мексикалық Сауль «Канело» Альварес жекпе­жегінде қызмет ететін төрешілердің есімін атады. Шаршы алаңда америкалық рефери Кенни

Бейлис төрелік етеді. Сондай­ақ кездесуде америкалық төрешілер бригадасы қызмет атқарады. Олар – Эделейд Берд, Дэйв Моретти (екеуі де Невада штатынан) және Дон Трелла (Коннектикут).

Айта кетейік, Сауль «Канело» Альва­рес ке қарсы жекпе­жекте Геннадий Головкин орта салмақта WBC, WBA (Super), IBF және IBO чемпиондық атақ­тарын қорғайды. Мексикалық бокс шы «The Ring» журналының бел беуін бәске тігеді. Бұл жекпе­жекті еліміз де «Қазақстан» және «Қазспорт» телеарналары көрсетеді.

ТеннисХалықаралық Теннис қауымдастығы

(ATP) US Open­2017 АҚШ Ашық чем­пионаты аяқталған соң, теннисшілердің рейтингін жаңартты. Қазақстанның бірінші нөмірлі ракеткасы Михаил Кукушкин аталған чемпионаттың үшінші айналымына дейін шығып, әлемнің үздік

100 теннисшісінің қатарына енді. US Open­2017 біріншілігіне дейін 103­ші орында тұрған Кукушкин 25 саты жоғарылап, 78­ші орынға тұрақтады. Сондай­ақ АҚШ ашық чемпионатында сәтті өнер көрсеткен тағы бір отандасы мыз Александр Бублик 101­ші орын ға көтерілді. Ал Дмитрий Попко жаңар тылған рейтингте 196­шы орыннан көрінсе, Александр Недовесов 15 саты төмен сырғып, 235­ші орынға жайғасты.

Әйелдер теннис қауымдастығы (WTA) өкілдерінің жаңартылған рейтингінде Қазақстанның бірінші ракеткасы Юлия Путинцева екі орын төмендеп, әлемнің 52­ші ракеткасы атанды. Ал еліміздің экс­­бірінші теннисшісі Зарина Диас тоғыз саты жоғарылап, әлемнің үздік 100 теннисшінің қатарына қосылды. Ярослава Шведова 44 сатыға төмендеп, 126­шы орынға тұрақтады.

Әзірлеген Әли БИТӨРЕ,

«Егемен Қазақстан»

ЖАРЫСТАР КҮНДЕЛІГІ

13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11.

Электронды пошта: adv@egemen.kz

ХАБАРЛАНДЫРУҚазақстан Республикасы Ауыл

шаруа шылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті Ақтөбе облысы шегіндегі Үлкен Арал теңізінің резервтік қордағы халық­аралық және республикалық маңызы бар балық шаруашылығы су айдындарын және (немесе) учаскелерін бекітіп беру бойынша конкурс өткізетіндігі туралы хабарлайды (бұдан әрі – Конкурс).

Конкурсты ұйымдастырушы: Қазақ­стан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті, Астана қ., Мәң­гілік ел к­сі 8, Министрліктер үйі ғимараты, 1­кіреберіс.

Конкурстың өтетін орны мен уақыты: Ақтөбе облысы, Ақтөбе қ., Әбілқайыр хан даңғылы 40, Ақтөбе облысы әкімдігінің ғимараты, 2017 жылғы 29 қыркүйекте сағат 11.00.

Конкурсты өткізу тәртібі: Конкурс Қазақ­стан Республикасы Ауыл шаруашы лығы министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы №18­04/245 бұйрығымен бекітілген Аңшылық алқаптар мен балық шаруашылығы су ай­дындарын және (немесе) учаскелерін бекітіп беру жөнінде конкурс өткізу қағидаларын және конкурсқа қатысушыларға қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес өткізіледі.

Конкурстық құжаттарды қабылдау мерзімі: 2017 жылғы қыркүйектің 13­нен 28­не дейінгі аралығында сағат 18.00­ге дейін.

Конкурстық құжаттамаларды, сондай­ақ конкурсқа шығарылатын балық шаруашы­лығы су айдындары және (немесе) учаске­лері бойынша қосымша ақпаратты Қазақ­стан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің аумақтық бөлімшесінен мына мекен­жай бойынша алуға болады:

Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы, Набереж­ная көшесі 11, «ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің Ақтөбе облыстық орман шаруашылығы және жану­арлар дүниесі аумақтық инспекциясы» РММ.

Тел. (7132) 21­01­09Астана қаласындағы анықтама үшін

телефон: 8 (7172) 74­99­24.

ОТЧЁТ НЕЗАВИСИМОГО АУДИТОРА

Акционерам и Совету Директоров АО «Казвторчермет»РК, г.Алматы, пр­т Аль Фараби 15,

ПФЦ «Нурлы тау», блок 4в, 12 эт

Мнение Мы провели аудит финансовой отчетности Акционерного

Общества «Казвторчермет» и его дочерних организаций (Группа), состоящей из отчета о финансовом положении по сос­тоянию на 31 декабря 2016 года, отчета о прибылях и убытках, отчета о движении денежных средств, отчета об изменениях в капитале и пояснительной записки, включая краткий обзор ос­новных положений учетной политики.

По нашему мнению, прилагаемая финансовая отчетность отражает достоверно во всех существенных аспектах финансо­вое положение Группы по состоянию на 31 декабря 2016 года, а также ее финансовые результаты и движение денежных средств за год, закончившийся на указанную дату, в соответ­ствии с Международными стандартами финансовой отчетнос­ти (МСФО).

Мы провели аудит в соответствии с Международными стан­дартами аудита (МСА). Наши обязанности в соответствии с этими стандартами описаны далее в разделе «Ответственность аудитора за аудит финансовой отчетности» нашего заключе­ния. Мы независимы по отношению к Группе в соответствии с Кодексом этики профессиональных бухгалтеров Совета по международным стандартам этики для бухгалтеров (Кодекс СМСЭБ), и этическими требованиями, применимыми к нашему аудиту финансовой отчетности в Казахстане, и нами выполне­ны прочие этические обязанности в соответствии с Кодексом СМСЭБ. Мы полагаем, что полученные нами аудиторские до­казательства являются достаточными и надлежащими, чтобы служить основанием для выражения нашего мнения.

Основание для выражения мнения Мы провели аудит в соответствии с Международными стан­

дартами аудита (МСА). Наши обязанности в соответствии с эти­ми стандартами описаны далее в разделе «Ответственность аудитора за аудит финансовой отчетности» нашего заклю­чения. Мы независимы по отношению к Группе в соответствии с Кодексом этики профессиональных бухгалтеров Совета по международным стандартам этики для бухгалтеров (Кодекс СМСЭБ) и этическими требованиями, применимыми к нашему аудиту финансовой отчетности в Казахстане, и нами выполне­ны прочие этические обязанности в соответствии с Кодексом СМСЭБ. Мы полагаем, что полученные нами аудиторские до­казательства являются достаточными и надлежащими, чтобы служить основанием для выражения нашего мнения.

Ответственность руководства за финансовую отчетностьРуководство несет ответственность за подготовку и достовер­

ное представление указанной финансовой отчетности в соот­ветствии с МСФО и за систему внутреннего контроля, которую руководство считает необходимой для подготовки финансовой отчетности, не содержащей существенных искажений вслед­ствие недобросовестных действий или ошибок.

При подготовке финансовой отчетности руководство несет ответственность за оценку способности Группы продолжать непрерывно свою деятельность, за раскрытие в соответству­ющих случаях сведений, относящихся к непрерывности дея­тельности, и за составление отчетности на основе допущения о непрерывности деятельности, за исключением случаев, когда руководство намеревается ликвидировать Группу, прекратить ее деятельность или когда у него отсутствует какая­либо иная реальная альтернатива, кроме ликвидации или прекращения деятельности.

Ответственность аудитора за аудит финансовой отчет­ности

Наша цель состоит в получении разумной уверенности в том, что финансовая отчетность не содержит существенных искажений вследствие недобросовестных действий или оши­бок, и в выпуске аудиторского заключения, содержащего наше мнение. Разумная уверенность представляет собой высокую степень уверенности, но не является гарантией того, что аудит, проведенный в соответствии с Международными стандартами аудита, всегда выявляет существенные искажения при их на­личии. Искажения могут быть результатом недобросовестных действий или ошибок и считаются существенными, если можно обоснованно предположить, что в отдельности или в совокуп­ности они могут повлиять на экономические решения пользо­вателей, принимаемые на основе этой финансовой отчетности.

В рамках аудита, проводимого в соответствии с Международными стандартами аудита, мы применяем про­фессиональное суждение и сохраняем профессиональный скептицизм на протяжении всего аудита. Кроме того, мы вы­полняем следующее:

• выявляем и оцениваем риски существенного искажения фи­нансовой отчетности вследствие недобросовестных действий или ошибок; разрабатываем и проводим аудиторские процеду­ры в ответ на эти риски; получаем аудиторские доказательства, являющиеся достаточными и надлежащими, чтобы служить основанием для выражения нашего мнения. Риск необнаруже­ния существенного искажения в результате недобросовестных действий выше, чем риск необнаружения существенного ис­кажения в результате ошибки, так как недобросовестные дей­ствия могут включать сговор, подлог, умышленный пропуск, искаженное представление информации или действия в обход системы внутреннего контроля;

• получаем понимание системы внутреннего контроля, име­ющей значение для аудита, с целью разработки аудиторских процедур, соответствующих обстоятельствам, но не с целью выражения мнения об эффективности системы внутреннего контроля Группы;

• оцениваем надлежащий характер применяемой учетной по­литики и обоснованность бухгалтерских оценок и соответству­ющего раскрытия информации, подготовленного руководством;

• делаем вывод о правомерности применения руководством допущения о непрерывности деятельности, а на основании по­лученных аудиторских доказательств – вывод о том, имеется ли существенная неопределенность в связи с событиями или ус­ловиями, в результате которых могут возникнуть значительные сомнения в способности Группы продолжать непрерывно свою деятельность. Если мы приходим к выводу о наличии существен­ной неопределенности, мы должны привлечь внимание в нашем аудиторском заключении к соответствующему раскрытию ин­формации в финансовой отчетности или, если такое раскрытие информации является ненадлежащим, модифицировать наше мнение. Наши выводы основаны на аудиторских доказатель­ствах, полученных до даты нашего аудиторского заключения. Однако будущие события или условия могут привести к тому, что Группа утратит способность продолжать непрерывно свою деятельность;

• проводим оценку представления финансовой отчетности в целом, ее структуры и содержания, включая раскрытие инфор­мации, а также того, представляет ли финансовая отчетность лежащие в ее основе операции и события так, чтобы было обес­печено их достоверное представление.

Мы осуществляем информационное взаимодействие с ру­ководством, доводя до их сведения, помимо прочего, инфор­мацию о запланированном объеме и сроках аудита, а также о существенных замечаниях по результатам аудита, в том числе о значительных недостатках системы внутреннего контроля, которые мы выявляем в процессе аудита.

Мы также предоставляем руководству заявление о том, что мы соблюдали все соответствующие этические требования в отношении независимости и информировали этих лиц обо всех взаимоотношениях и прочих вопросах, которые можно обо­снованно считать оказывающими влияние на независимость аудитора, а в необходимых случаях – о соответствующих мерах предосторожности.

Аудитор Юнусова Ю.Б.Квалификационное № 0000159 от 02.09.2013г.свидетельствоДата 25.08.2017 г.Наименование и ТОО «Бизнес – Аудит» адрес лица, г. Алматы, мкр­он «Орбита­1»,производившего аудит дом 18, оф. 46

Государственная лицензия № 0000157 от 27.11.2000 г. на за­нятие аудиторской деятельностью

КОНСОЛИДИРОВАННЫЙ ОТЧЕТ О ФИНАНСОВОМ ПОЛОЖЕНИИ

за год, закончившийся 31 декабря 2016 г.тыс.тенге

АКТИВЫ При­меча­ние

На конец отчетного периода

На на­чало от­четного периода

1 2 3 4 I. Краткосрочные активы Денежные средства и их эк­виваленты

4 83 590 84 735

Финансовые активы, имею­щиеся в наличии для продажи

5 3 927 3 927

Краткосрочная торговая и прочая дебиторская задол­женность

6 2 652 173 6 386 842

Текущий подоходный налог 7 614 16 325Запасы 8 485 800 371 412Прочие краткосрочные ак­тивы

9 1 877 901 1 510 424

Итого краткосрочных активов (сумма строк с 010 по 019)

5 104 005 8 373 665

II. Долгосрочные активы Прочие долгосрочные финан­совые активы

10 5 234 657 3 945 136

Долгосрочная торговая и про­чая дебиторская задолжен­ность

11 1 932 465 6 858 320

Инвестиционное имущество 12 242 465 242 465Основные средства 13 8 327 812 8 461 160Нематериальные активы 14 857 122 4 555Прочие долгосрочные активы 15 19 195 568 16 764 648Итого долгосрочных активов (сумма строк с 110 по 123)

35 790 089 36 276 284

БАЛАНС (строка 100 + строка 101 + строка 200)

40 894 094 44 649 949

III. Краткосрочные обяза­тельства

Займы 16 4 417 694 1 241Краткосрочная торговая и прочая кредиторская задол­женность

17 4 445 652 8 926 834

Текущие налоговые обяза­тельства по подоходному на­логу

18 27 223 81

Вознаграждения работникам 19 142 576 160 793Прочие краткосрочные обяза­тельства

20 58 253 457 332

Итого краткосрочных обя­зательств (сумма строк с 210 по 217)

9 091 398 9 546 281

IV. Долгосрочные обяза­тельства

Займы 21 10 242 750 34 371 360Долгосрочная торговая и про­чая кредиторская задолжен­ность

22 16 636 708 386 901

Отложенные налоговые обя­зательства

23 827 298 1 393 303

Прочие долгосрочные обяза­тельства

24 4 832 849 390

Итого долгосрочных обяза­тельств (сумма строк с 310 по 316)

32 539 605 36 151 954

V. Капитал Уставный (акционерный) ка­питал

25 ­468 819 211 965

Эмиссионный доход 26 202 537 202 537Резервы 27 4 171 627 4 235 701Нераспределенная прибыль (непокрытый убыток)

28 ­4 642 254 ­5 698 489

Итого капитал, относимый на собственников материнской организации

­736 909 ­1 048 286

Доля неконтролирующих соб­ственников

Всего капитал (строка 420 +/­ строка 421)

­736 909 ­1 048 286

БАЛАНС (строка 300 + строка 301 + строка 400 + строка 500)

40 894 094 44 649 949

КОНСОЛИДИРОВАННЫЙ ОТЧЕТ О ПРИБЫЛЯХ И УБЫТКАХ И ПРОЧЕМ СОВОКУПНОМ ДОХОДЕ

за год, закончившийся 31 декабря 2016 г.

в тыс.тенгеНаименование показателей При­

меча­ние

За отчет­ный пе­

риод

За пре­дыдущий

период1 2 3 Выручка 29 13 738 072 8 677 195Себестоимость реализован­ных товаров и услуг

30 8 567 601 5 362 117

Валовая прибыль 5 170 471 3 315 078Расходы по реализации 31 1 646 627 873 282Административные расходы 32 1 260 001 1 032 622Прочие расходы 33 411 265 246 965Прочие доходы 34 621 000 991 544Итого операционная при­быль (убыток)

2 473 578 2 153 753

Доходы по финансированию 35 450 782 405 356Расходы по финансированию 36 2 498 204 9 415 652Прибыль (убыток) до нало­гообложения

426 156 ­6 856 543

Расходы по подоходному на­логу

37 ­549 986 268 783

Прибыль (убыток) после на­логообложения от продол­жающейся деятельности

976 142 ­7 125 326

Прибыль за год относимая на: 38 976 142 ­7 125 326собственников материнской организации

976 142 ­7 125 326

долю неконтролирующих собственников

Прочая совокупная при­быль, всего

39 16 019 291 256

в том числе: Налоговый эффект компо­нентов прочей совокупной прибыли

16 019 291 256

Общая совокупная прибыль 40 992 161 ­6 834 070Общая совокупная прибыль относимая на:

собственников материнской организации

992 161 ­6 834 070

доля неконтролирующих соб­ственников

Прибыль на акцию: Базовая прибыль на акцию: от продолжающейся деятель­ности

41 1,2

от прекращенной деятель­ности

КОНСОЛИДИРОВАННЫЙ ОТЧЕТ О ДВИЖЕНИИ ДЕНЕЖНЫХ СРЕДСТВ

за год, закончившийся 31 декабря 2016 г.

тыс. тенгеНаименование показа­

телейПри­меча­ние

За отчет­ный пе­

риод

За пре­дыдущий

период1 2 3 4

I. Движение денежных средств от операционной деятельности

1. Поступление денежных средств, всего

15 597 353 9 850 177

в том числе: реализация товаров и услуг 13 399 853 8 958 094прочая выручка 78 174 116 087авансы, полученные от по­купателей, заказчиков

2 091 692 764 256

полученные вознагражде­ния

793 1 352

прочие поступления 26 841 10 3882. Выбытие денежных средств, всего

13 902 353 12 245 296

в том числе: платежи поставщикам за товары и услуги

10 157 939 8 697 506

авансы, выданные постав­щикам товаров и услуг

330 296 818 817

выплаты по оплате труда 519 926 523 468выплата вознаграждения 1 217 221 213 067подоходный налог и другие платежи в бюджет

392 287 258 705

прочие выплаты 1 284 684 1 733 7333. Чистая сумма денежных средств от операционной деятельности

42 1 695 000 ­2 395 119

II. Движение денежных средств от инвестиционнойдеятельности

2. Выбытие денежных средств, всего

1 976 916 2 837

в том числе: приобретение основных средств

4 016 2 837

приобретение нематериаль­ных активов

130

предоставление займов 1 972 770 3. Чистая сумма денежных средств от инвестицион­ной деятельности

43 ­1 976 916 ­2 837

III. Движение денежных средств от финансовой деятельности

1. Поступление денежных средств, всего

1 114 229 4 657 722

в том числе: получение займов 1 114 229 4 657 7222. Выбытие денежных средств, всего

832 761 2 617 760

в том числе: погашение займов 832 761 830 917прочие выбытия 1 786 8433. Чистая сумма денежных средств от финансовой де­ятельности

44 281 468 2 039 962

4. Влияние обменных кур­сов валют к тенге

­697 80 908

5. Увеличение +/­ умень­шение денежных средств

­448 ­357 994

6. Денежные средства и их эквиваленты на начало отчетного периода

84 735 361 821

7. Денежные средства и их эквиваленты на конец от­четного периода

83 590 84 735

КОНСОЛИДИРОВАННЫЙ ОТЧЕТ ОБ ИЗМЕНЕНИЯХ В КАПИТАЛЕза год, закончившийся 31 декабря 2016 г.

тыс.тенге Капитал материнской организации Доля не­

контроли­рующих

собствен­ников

Итого капи­талУставный (ак­

ционерный) ка­питал

Эмис­сионный

доход

Резервы Нераспре­деленная прибыль

1 3 4 6 7 8 9Сальдо на 1 января 2015 года 211 965 202 537 4 094 613 1 277 613 0 5 786 728Изменение в учетной политике ­634 ­634Пересчитанное сальдо 211 965 202 537 4 094 613 1 276 979 0 5 786 094Общая совокупная прибыль, всего 0 0 141 088 ­6 975 157 0 ­6 834 069Прибыль (убыток) за год ­7 125 325 ­7 125 325Прочая совокупная прибыль, всего 0 0 141 088 150 168 0 291 256в том числе: 0Прирост от переоценки основных средств (за минусом налогового эффек­та)

291 256 291 256

Перевод амортизации от переоценки ос­новных средств (за минусом налогового эффекта)

­150 168 150 168 0

Операции с собственниками всего 0 0 0 ­311 0 ­311в том числе: 0Выплата дивидендов ­311 ­311Сальдо на 01 января 2016 года 211 965 202 537 4 235 701 ­5 698 489 0 ­1 048 286Изменение в учетной политике 0Пересчитанное сальдо 211 965 202 537 4 235 701 ­5 698 489 0 ­1 048 286Общая совокупная прибыль, всего 0 0 ­64 074 1 056 235 0 992 161Прибыль (убыток) за год 976 142 976 142Прочая совокупная прибыль, 0 0 ­64 074 80 093 0 16 019в том числе: 0Прирост от переоценки основных средств (за минусом налогового эффек­та)

16 019 16 019

Перевод амортизации от переоценки ос­новных средств (за минусом налогового эффекта)

­80 093 80 093 0

Операции с собственниками всего ­680 784 0 0 0 0 ­680 784в том числе: 0Прочие операции с собственниками ­680 784 ­680 784Сальдо на 31 декабря 2016 года ­468 819 202 537 4 171 627 ­4 642 254 0 ­736 909

Профессор Мырзатай Жолдасбеков ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы Уәлихан Қалижанұлы Қалижановқа зайыбы

Үмітжан БАЛТАЕВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақ­тасып көңіл айтады.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Ақпа­рат тық және есептеуіш технологиялар инсти туты» ұжымы ҚР БҒМ, «М.О.Әуезов атын дағы әдебиет және өнер институты» РМҚК директоры, фило­логия ғылымдарының докторы, ҰҒА ака де мигі Уәлихан Қалижанұлы Қалижановқа зайыбы

Үмітжан Сәрсенбайқызы БАЛТАЕВАНЫҢ

қайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының басшылығы мен ұжымы М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры, ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы Уәлихан Қалижанұлы Қалижановқа зайыбы

Үмітжан БАЛТАЕВАНЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

ҚР БҒМ Ғылым комитеті Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының ұжымы белгілі ғалым, қоғам қайраткері, М.О.Әуезов атын дағы Әдебиет және өнер институтының дирек торы, академик, филология ғылымдарының докторы, профессор Уәлихан Қалижанұлы Қалижановқа зайыбы

Үмітжан СƏРСЕНБАЙҚЫЗЫНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ұжымы ҚР ҰҒА академигі, экономика ғылым­дарының докторы, «Экономика және қаржы» кафедрасының профессоры Жеңісбек Жұмаға­лиұлы Сүлейменовке қызы

ЖҰЛДЫЗДЫҢкенеттен қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған­туысқандарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Ұлттық аграрлық ғылыми­білім беру орталығы» КЕАҚ ұжымы «А.И.Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми­өндірістік орталығы» ЖШС­нің бас директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты

Жексенбай Айтошұлы ҚАСҚАРБАЕВТЫҢ

қайтыс болуына байланысты марқұмның туған­туыстары мен жақындарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротех­никалық университетінің ректоры және ұжымы, А.И.Бараев атындағы астық шаруа шылығы ғылыми­өндірістік орталығының бас директоры

Жексенбай Айтошұлы ҚАСҚАРБАЕВТЫҢ

қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы­н а ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

ВНИМАНИЮАкционеров АО «АК «Қазақстан

жолдары»АО «АК «Қазақстан жолдары» 31

августа 2017 года провело общее годовое собрание акционеров с участием акционеров и их представителей, обладающих 96,82% голосующих акций. Собрание единоглас­но избрало счетную комиссию, опреде­лило аудиторскую организацию, утвер­дило годовую финансовую отчетность за 2016 год, приняло решение дивиденды по привилегированным и простым акциям за 2016 год не начислять. Избран Совет директоров в составе: Лазарев В.А., Ордабаев А.Т., Бердалиева Б.

12 13 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыҚайрат ӘБІЛДА

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ДИДАР

ФОТОЭТЮД АЛАШ-100

БУЫРҚАНҒАН БОЯУЛАР ТЕАТР

ӨНЕР

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Өңіріміздегі жас мем ле­кет тік қызметкерлер мен мұ­ға лімдер арасында үш тілді үздік біліп қана қоймай, ел мен жер тарихына жетік, салт­дәстүрге берік, Алаш қай­раткерлерін ар дақ тұтатын жан дар аз емес екен. Мұны Өскеменде «Алаш» қоз ға лы­сы ның 100 жылдығына орай облыстық тілдерді дамыту басқармасы ұйымдастырған қа зақ, орыс және ағылшын тіл дерін тәуір меңгерген 21­29 жас аралығындағы мем ле­кет тік қызметшілер мен жас ма ман дардың аймақтық «Тіл ше бері» байқауында анық аң­ғар ғандай болдық.

Аталған бас қар маның бө­лім басшысы Сәу ле Қали ға ­з ина бұл шараның елі мізде тілдерді дамыту мен қол­данудың 2011­2020 жыл дар ­ға арналған мемлекеттік бағ ­дарламасын жүзеге асыру ды һәм үш тілге жетік қа бі лет ­ті жас тар ға қолдау көр се ту арқылы мем лекеттік тіл дің мәр тебесін кө теруді көз дей ті­нін айтады.

Облысымыздың аудан, қа­лаларындағы іріктеу байқау ла­рынан сүрінбей өткен жеті же­ңімпаз қатысқан шара үш к езе­ңнен тұрды. Алғашқы «Тұ сау­кесер» кезеңінде үміт керлер ұлы Абайдың еңбектеріне, ұлт кө семі, көрнекті мемле­кет қай раткері Әлихан Бөкей­ха нның өмірі мен қызметіне, ла тын әліпбиіне көшу мен ЭКСПО­2017 халықаралық

көр месінің маңыздылығына қа тысты сауалдарға мүдірмей жау ап берді. Әсіресе, орысы қа лың Зырян ауданынан келген ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Абылайхан Батырұлының от­ба сылық тәрбие жайындағы сұ­раққа берген жауабы қазылар ал қа сын да бір сәт ойға шом­дырып тастады деуге болады.

«Дамыған 30 елдің қата­ры на енеміз десек, бәсе кеге қабілетті, білімді де са на лы ұр пақ тәр бие леуге ти іспіз. Батысқа елік темей, бала ны жа­стайынан ұлттық са лт­дәстүрге сай, өз і нің ана тілін, дінін, ді лін, мә де ниеті мен тари­хын санасына сі ңіріп өсіру – баршамыздың мін детіміз. «Әлемді түзегің келсе, өзіңнен баста» деген даналық сөз бар. Бір әкенің тәрбиесін жүз мек­теп бере алмайды. Әрбір ата­ана өз іс­әрекеті арқылы балаға үлгі болғаны ләзім», дейді ол.

Екінші «Ұлттаным» кезе­ңін де қатысушылар Алаш ардақ ты ларының қызметі,

Қазақ хан дығының негізін қалаған Жә нібек пен Керей, Желтоқсан оқиғасының бас қа һарманы Қайрат Рыс құл­беков, Шілікті жазығы мен Катонқарағайдағы қор ған дар­дан табылған архе оло гия лық қаз балар туралы орыс, ағыл­шын тілдерінде әңгімелеп берді. Жарыс қорытындысында Аягөз қалалық қазақ мектеп­ли цейінің педагог­психологі Мөлдір Мұстафина жүлделі I орынды, Зыряндағы №9 орта мек тебінің ағылшын тілі пәнінің мұ ғалімі Абылайхан Әлмаханов II орынды, Рид­дер дегі орта мек тептің ағыл­шын тілі пәнінің мұ ғалімі Ай сара Кенжебаева III орын­ды иеленсе, Семей қа ласы әкі мі аппараты ның ұй ым дас­ты ру­инспекторлық жұ мыс бөлімінің бас маманы Ма­ди яр Байтабанов бас жүл де­ні иеленіп, өңіріміздің «Тіл шебері» атанды.

Шығыс Қазақстан облысы

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

– Мен жарқын түстерді ұнатамын, әлемді тек қана ашық бояулар арқылы сезінемін. Әсіресе, ұлттық бояу – жаныма жақын. Жан дүниемде тыныштық орнағанда ғана су­реттер саламын, – дейтін өрелі өнер ие сі нің, «Астана», «Дастарқан», «Киіз үй», «Бәй­терек», «Хан Шатыр», «Домбыра ұс та ған қыз» атты гобелендеріне ешкімге ұқса май тын ерекше түстік үйлесім тән.

Шебер суретші көрмеге келушілермен сұлулыққа деген құш тарлығымен бөліскісі келеді. Оның то қы ма композицияларының ерекше образ ды әлемінде өткен мен бүгін,

бақыт, махаббат, сұлулық туралы поэтикалық және фи лософиялық ойлар біртұтас ою­өрнектік ас тарлы мәнге ие.

Балнұрдың картиналарындағы түстердің үйлесімділігі мен түрлі­түсті реңктердің бі­рік кен байланысы, бояудың ашықтығы кө­рерменнің көңіл­күйін көтеріп, адам бойына қуат береді.

Суретші өз ең­бектерінде ға сыр­лар бойы қа лып­тасқан түс тер мен бел гілердің күр де­лі нышанда ры на да үлкен мән бе­ре тінін өнер сын­шы лары да айтып жүр. Оның кес кін­де мелері мен го­бе лендерінде дәс­түр лі өнердің жаңа мүм кіндіктері көр се т ілед і әр і

сөз бен жет кізе алмай тын ерек ше тар тым­ д ы лығын сақтап қалады.

Ең бастысы, Балнұрдың шығарма шы­лығымен бірге ғылыми қызметті қатар алып жүргені қу антады. У­шу, әлем­жәлем даңғаза кештер ден бойын аулақ салатын суретші көш пен ді өркениеттің ғажайыбы саналатын көр кем киіз және қазақ мәдениетінің, декор­өр нек бейнелемесі мен оның заманауи ди­зайнерлік тәжірибеде қолданылуын, көне жә не ортағасырлық кезеңде қазақ ұлттық ки імі нің тарихи және этнографиялық дамуын зерт теумен айналысады.

Дизайнер ретінде әбден кемеліне келген Асанова ерсі эксперименттерге бармай­ақ, өз әлеміндегі бәсекелестерін мойындата білді.

Балнұрдың шығармашылығында өзіндік мотивтен ажырамайтын, бұлжымайтын тұ­жы рымды алға сүйрейтін тамаша стиль бар екендігін атаған жөн.

АЛМАТЫ

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Кеш басында Ардақ «Ауы­лым көшіп барады», «Жел­сіз түнде жарық ай», «Бозбала», «Ой лан, құрбым» сынды ән­де рін Президенттік оркестрдің

сүйемелдеуімен көрермендерге тар ту етсе, Кенен Әзірбаевтың сө­зіне жазылған «Жақсы болса жан жарың» әнін үш ішекті домбыра­мен, сондай­ақ «Асыл зат», «Қоңыр жел» әндерін қос ішекті домбыра­мен орындап берді. Кешке әншінің өнердегі құрбы­құрдастары мен

аға бу ын өкілдері Досымжан Та­ңа таров, Клара Төленбаева, Ел­мұра Жаңабергенова, Ерболат Шалдыбаев қатысып, жыр­термелер мен эстрадалық әндер орындады.

Ардақтың өнерге келуі, оның шығармашылық жетістіктері, әнші ретіндегі ерекшеліктері тура лы ата­анасы Сәбира Ахме­това мен Байділхан Бала жа­новтың, өнердегі ұстаздары Бек­болат Тілеухан, Бақытжан Кенен­ұлының пікірлерін, лебіздерін көрермен залдағы үлкен экран

арқылы тамашалады. Бақытжан Кененұлы әншіге ең бірінші қа­жет нәрсе – дауыстың Ардақта бар екенін, оның кең тынысты ән ші лердің қатарына жататы­нын айтса, Бекболат Тілеухан оның өзіне тән ырғақпен сыр­шыл әндер айтатынын, сондай­ақ өз мәнерін тапқан әнші екенін жет кізді.

Кеш барысында Ардақ Бала­жа нова «Пай­пай» триосымен бір ге де ән салды. Сондай­ақ «Наз» мемлекеттік би театрының да өнері көпшілікке ұсынылды.

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Үш жүздің басын қосқан Абылай ханның 300 жылдық мерейтойына орай 2013 жылы Көк ше төрінде алғаш сах на ла­ған жазушы­драматург Думан Ра ма занның бұл туындысы қазақ өн е ріне қосқан елеулі дүние деу­ге тұрарлық. Сол тойда туын­дының қоюшы режиссері Қа­зақстанның еңбек сіңірген қай­раткері Болат Ұзақов болса, бұл жолы жауапкершілік жү гі Ш.Айтматов атындағы ха лық­ара лық сыйлықтың лауреаты, қой ылымның қоюшы режиссері Қуан дық Қасымовқа жүктеліпті. Ал қоюшы суретші – Мәдениет қай раткері Қалтөре Жұмақұлов. Бұл ретте, театрдың көркемдік же текшісі Жұмабек Есімовтің де есімін ескерусіз қалдыруға болмас. Аталмыш қойылымды С.Сейфуллин атындағы Қара ған­ды облыстық Халықтар достығы ор денді қазақ драма театры осы­дан екі жыл бұрын Қазақ хан­дығының 550 жылдығына орай Айбек Қырықбаевтың ре жи с­серлігімен сахналаған бола тын.

Тарихи оқиғаға сүйене оты­рып жазылған пьесаны тәптіштеп жатудың қажеті шамалы. Оны

тек көру керек. Десек те, заман тезге салғанда та бан дылық та­нытып, жоңғарды же ңудің жо­лын іздеген, орман ұлысы мен Қытай елі арасында сұң ғыла саясаткерлігімен та ныл ған хан Абылайдың өрлік һәм ерлік жолын айтпай кету жа рамас. Тарыдай шашылған қа зақтың туын биіктетем деп жар ғақ құлағы жастыққа тиме ген бабамыздың бар асыл қа си е­ ті, көрегендігі мен ерен ер лі гі бойымызға рух сыйлап, жіге­рі мізді жанығаны – аяғынан тік тұрып, тынымсыз соғылған кө рер мен қошеметімен­ақ бағалы.

Абылайдың арманы ол – Тәу елсіздік. Аңсаған арманына Абылай Алашты жеткізді. Аузы ду алы билердің кеңесі, аруақты ба тырлардың көзсіз ерліктері, қас терлі хандардың сұңғыла сая­саты үш жүз, алты Алашты бір­тұ т ас ел етті!

Біздің дәл бүгінгі саяси жағ­дай ымызда тағылым алар тұсы­мыз – осы!

«Ұлы арман» – мұнардан Абылай баһадүрдің бейнесі анық көрінді.

Жебе­уақыт – жеке әңгіме.

ҚАРАҒАНДЫ

Шығыста «Тіл шебері» анықталды

Алтыншы сезім айшықтары––––––––––––––––––––––––––––––Бұл күндері Ал ма тыдағы Ә.Қастеев аты н дағы мем лекеттік өнер му зейі н де ке ме ліне кел ген дизайнер әрі су рет ші Бал нұр Асано ва ның «Ал тын шы сезім» ат ты жеке көр месі өтуде.–––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Таяуда Ж.Шанин атындағы Оңтүстік Қазақстан облыстық академиялық қазақ драма театрының тарландары гастрольдік сапарын Қарағандыда жалғастырды. Шырайлы Шымкенттің шығармашылық ұжымы бұл жолы жерлестерімізге «Абылай ханның арманы» тарихи драмалық қойылымын ала келіпті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Салған әнім шіркін-ай!»––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елордадағы «Қазақстан» Орталық концерт залында Мәдениет және спорт министрлігінің ұйымдастыруымен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Мемлекеттік күзет қызметі Президенттік оркестрінің әншісі Ардақ Балажанованың «Салған әнім шіркін-ай!» атты шығармашылық кеші өтті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ұлы арман көрдік мұнардан