คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

1

ค าชแจง

คมอการใชสอการสอนวชาชววทยา จดท าขนเพอเปนแนวทางส าหรบครในการใชประกอบการ

สอนวชาชววทยา คมอนไดระบจดประสงค ผลการเรยนรทคาดหวง เนอหาในสอ และแนวทางจดการ

เรยนร เพอใหครเขาใจเนอหาของเรองทสอน สามารถใชประกอบการสอนไดอยางมประสทธภาพ สามารถ

เตรยมตวและเตรยมแผนการสอนใหเหมาะกบนกเรยนในชน คมอนยงมสวนภาคผนวกทประกอบดวย

ค าอธบายศพท และแหลงเรยนรเพมเตม จงหวงเปนอยางยงวาคมอนจะชวยใหครสามารถสอนชววทยาได

อยางมประสทธภาพและเปดโลกทศนในการเรยนรมากขน

ผชวยศาสตราจารย ดร. อรวรรณ สตยาลย ผจดท าคมอ

รองศาสตราจารย ดร. ประคอง ตงประพฤทธกล ผตรวจคมอ

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2

สารบญ

หนา

จดประสงค 4

ผลการเรยนรทคาดหวง 4

สาระ 5

แนวทางในการจดการเรยนร 21

ภาคผนวก

ก. ค าอธบายศพท

ข. แหลงเรยนรเพมเตม

22

รายชอสอการสอนวชาชววทยาจ านวนทงหมด 92 ตอน 24

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

3

เรอง

การสบพนธระดบเซลล 3 วฏจกรเซลล : division phase ; meiosis

การสบพนธระดบเซลล 3 วฏจกรเซลล: division phase ; meiosis เปนสอประกอบการสอนตอน

หนงในชดของเรองการสบพนธ ซงมทงหมด 8 ตอน ไดแก

1. การสบพนธระดบเซลล 1วฏจกรเซลล: interphase และ division phase

2. การสบพนธระดบเซลล 2 วฏจกรเซลล: division phase; mitosis

3. การสบพนธระดบเซลล 3 วฏจกรเซลล: division phase; meiosis

4. รปแบบของการสบพนธ

5. การสบพนธแบบอาศยเพศและระบบสบพนธ

6. การสรางเซลลสบพนธเพศผ

7. การสรางเซลลสบพนธเพศเมย

8. การปฏสนธ

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

4

จดประสงค

เพอใหผเรยนสามารถ อธบาย เกยวกบล าดบเหตการณทเกดในชวง division phase ของการแบง

นวเคลยสแบบไมโอซส กระบวนการทเกยวของซงท าใหผลของการแบงนวเคลยสแบบไมโอซสได

นวเคลยส 4 นวเคลยสทตางกนและตางจากนวเคลยสเรมตน ตลอดจนทบทวนและตรวจสอบความร ความ

เขาใจ

ผลการเรยนรทคาดหวง

เมอผเรยนไดศกษาจากสอประกอบการสอนตอนนแลว สามารถ

1. อธบายความหมายของโครโมโซมคเหมอน (homologous chromosome)

2. บอกความหมายของเ synapsis

3. อธบายการเกด crossing over

4. อธบายความหมายของ independent assortment

5. บอกความหมายของ ชดของโครโมโซม (chromosome set)

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

5

สาระ

การแบงนวเคลยสแบบ meiosis (ไมโอซส)

เราไดทราบแลววาการแบงเซลลแบบไมโทซสมกลไกใดบางทท าใหไดเซลลใหมทมนวเคลยส

เหมอนกน และเหมอนกบนวเคลยสของเซลลเรมตนตนดวย

ส าหรบในตอนน เราจะศกษาถงเรองการแบงนวเคลยสแบบไมโอซส ซงเปนการแบงนวเคลยสท

เกดในกระบวนการสรางเซลลสบพนธ เพอใหเขาใจวา มขนตอนไหน และ กระบวนการใดบาง ทท าให

จากเซลลเรมตน 1 เซลล เมอเกดการแบงนวเคลยสแบบไมโอซสจนจบกระบวนการแลว จะไดเซลล

ผลลพธ 4 เซลล ทนวเคลยสของแตละเซลลมความแตกตางกน และยงแตกตางจากนวเคลยสของเซลล

เรมตนอกดวย (ดงภาพท 1)

ภาพท 1 แสดงผลลพธทไดจากการแบงนวเคลยสแบบ meiosis

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

6

เซลลทจะเขาสกระบวนการแบงนวเคลยส แบบไมโอซส มการผลตโมเลกลตางๆสะสมภายในเซลล

ในชวงอนเทอรเฟส เชนเดยวกบเซลลทจะแบงนวเคลยสแบบไมโทซส นนคอ เซลลเรมตนไดผานระยะ G1

S และ G2 มาแลว

เซลลทมการแบงแบบโมโอซสนน จะมแบงนวเคลยสและไซโทพลาซมเกดขนตอเนองกน 2 รอบ

คอ ในชวง ไมโอซส 1 และ ชวงไมโอซส 2 โดยไมจ าเปนตองมชวงอนเทอรเฟสคนระหวาง ชวงไมโอซส 1

กบชวงไมโอซส 2 (ดงภาพท 2)

ภาพท 2 แสดงชวง meiosis 1 และ meiosis 2

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

7

Meiosis 1 (ไมโอซส 1)

ในการแบงเซลลชวงไมโอซส 1 จะสามารถแบงระยะยอย โปรเฟส-1 เมทาเฟส-1 แอนาเฟส-1

และ เทโลเฟส-1 เชนเดยวกบในกระบวนการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส และมการแบงไซโทพลาซมได

เซลลผลลพธ 2 เซลล (ดงภาพท 3)

ภาพท 3 แสดงระยะยอยของ meiosis 1

เซลลผลลพธจากชวงไมโอซส 1 ทง 2 เซลลมการแบงนวเคลยสเกดตอเนองในชวงไมโอซส 2 ซง

แบงเปนระยะยอย โปรเฟส-2 เมทาเฟส-2 แอนาเฟส-2 และ เทโลเฟส-2 เชนเดยวกน เมอเกดการแบงไซ

โทพลาซม ท าใหสดทายไดเซลลผลลพธ 4 เซลลจากเซลลเรมตน 1 เซลล (ดงภาพท 4)

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

8

ภาพท 4 แสดงระยะยอยของ meiosis 2

Prophase 1 (โปรเฟส 1)

การเปลยนแปลงภายในเซลลระยะโปรเฟส 1 มสวนทเกดขนเหมอนกบการเกดในโปรเฟสของ

ไมโทซส ไดแก

1. การเกด chromosome condensation ทท าใหสามารถสงเกตเหนโครโมโซมไดชดเจนยงขนกวา

ในชวงอนเทอรเฟส

2. การทเซนโทรโซมจะแยกไปยงขวเซลลทงสองดาน และสามารถสงเกตเหนเสนใยสปนเดลได

ชดเจนขน

ในขณะทนวคลโอลส พรอมๆกบเยอหมนวเคลยสสลายตวไป

สวนการเปลยนแปลงภายในเซลลทแตกตางจากการแบงนวเคลยสแบบไมโอซส ไดแก

การท “โครโมโซมคเหมอน หรอ homologous chromosome (โฮโมโลกส โครโมโซม )” จะมา

เขาคกน เรยกการเขาคกนเชนนวา การเกด “synapsis” (ดงภาพท 5)

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

9

ภาพท 5 แสดง synapsis ของ homologus chromosomes

การเขาคกนของโครโมโซมคเหมอน จะเปนการเปดโอกาสใหมการแลกเปลยนสวนของโครมาทดทเปน

non-sister chromatids ของโครโมโซมคเหมอน (homologous chromosomes) เรยกการแลกเปลยน

สวนของ non-sister chromatids นวา “crossing over (ครอสซง โอเวอร )” (ดงภาพท 6) และเรยก

ต าแหนงทเกด crossing over วา chiasmata (ไคแอสมาตา) (ดงภาพท 7)

ภาพท 6 แสดงการเกด crossing over ของ non-sister chromatids

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

10

ภาพท 7 แสดงต าแหนง chiasmata บน non-sister chromatids

ค homologous chromosome จะมต าแหนงของยนตางๆทตรงกน แต allele (อลลล) ทอยบนค

homologous chromosomes นนอาจเหมอนหรอแตกตางกนกได (ดงภาพท 8)

ภาพท 8 แสดง allele ทอยบนค homologous chromosome

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

11

ดงนนหากเปรยบเทยบกบ โครโมโซมทไมไดเปนคเหมอนกน ( non-homologous

chromosomes) จะพบวา ยนบน โครโมโซมทเปน non-homologous chromosomesกนนน จะเปนคนละ

ชดกน

ดวยเหตน การเกด crossing over ระหวาง non-sister chromatids ของคโครโมโซมคเหมอน

(homologous chromosome) สงผลใหเกดการสลบ alleles ขน ท าใหองคประกอบของ alleles ในแตละ

แทงโครมาทดทเกด crossing over ตางไปจากเดม การเกด crossing over ดงขางตนเปนสาเหตหนงท

ท าใหเกดความแตกตางแปรผนทางพนธกรรม (genetic variation) ในกระบวนการสรางเซลลสบพนธ

(ดงภาพท 9)

ภาพท 9 แสดงผลจากการเกด crossing over

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

12

เมอเปรยบเทยบการไมเกด crossing over ระหวาง non-sister chromatids ของ homologous

chromosomes ดงภาพขางบน พบวาเซลลผลลพธอาจจะไดโครมาทดทเปนแบบของพอ หรอ ทเปนแบบ

ของแม หรอ เรยกวาเปน parental type แตหากเกด crossing over ดงภาพขางลางพบวาในเซลล

ผลลพธ บางเซลลไดโครมาทดทเปน parental type แตบางเซลลไดโครมาทดทเปนผลจากการเกด

crossing over เรยกโครมาทดแบบนวาเปน ”แบบ รคอมบเนชน (recombination type) นนคอม allele

ทอยบนโครโมโซมแทงเดยวกนทงทมาจากพอและมาจากแม ซงท าใหเกดความแตกตางแปรผนทาง

พนธกรรม (genetic variation) เพมขน (ดงภาพท 10)

ภาพท 10 แสดง recombination type และ parental type หลงจากการเกด crossing over

ในชวงทายของระยะโปรเฟส 1 เกดการรวมกลมของโปรตนทจะมาเปน kinetochore (ไคนโทคอร)

ไปเกาะอยทเซนโทรเมยรของแตละโครโมโซมเชนเดยวกบทเกดในการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส แต

การเกาะของ kinetochore ทเซนโทรเมยรในชวงโปรเฟส 1 จะแตกตางจากระยะโปรเฟสของการแบง

นวเคลยสแบบไมโทซสนนคอแทนท kinetochoreจะเกาะท 2 ขางของเซนโทรเมยรของแตละโครโมโซม

แตกลบพบวา kinetochore จะเกาะครอมเซนโทรเมยรของแตละ homologous chromosome ทเขา

คกนอย ซงลกษณะการเขาคกนของ homologous chromosomeและการเกาะของ kinetochoreทเซนโทร

เมยรน จะสงผลตอการเปลยนแปลงในระยะถดไป (ดงภาพท 11)

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

13

ภาพท 11 แสดงการเกาะของ kinetochore

อยางไรกด kinetochoreจะยงคงท าหนาทเปนตวกลางใหเสนใยสปนเดลมาจบกบเซนโทรเมยรของ

โครโมโซมไดเชนเดยวกบในระยะโปรเฟสของไมโทซส

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

14

Metaphase 1 (เมทาเฟส 1)

ส าหรบในระยะเมทาเฟส 1 จะเกดการเปลยนแปลงทคลายกบเมทาเฟสของไมโทซส คอจะมการ

เรยงตวของโครโมโซมท เมทาเฟส เพลท แตลกษณะทแตกตางจากในการแบงนวเคลยสไมโทซส ไดแก

แทนทจะเปนโครโมโซมทกแทงทมาเรยงทแนวเมทาเฟส เพลท กลบเปนคของ homologous

chromosomes ทไดผานการเกด crossing over แลว (ดงภาพท 12) มาจดเรยงตวทแนวเมทาเฟส

เพลท

ภาพท 12 แสดงระยะ metaphase 1

โดยการทค homologous chromosome ทมาจดเรยงตวทแนว metaphase plate (เมทาเฟส เพลท ) ไดนน

เกดจากการท างานของเสนใยสปนเดลเชนเดยวกบในการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส (ดงภาพท 13)

ภาพท 13 แสดงคของ homologus chromosome มาจดเรยงตวทแนว metaphase plate

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

15

การจดเรยงตวของคของ homologous chromosomes ทเมทาเฟส เพลท นนจะเปนกระบวนการเกด

แบบอสระ คอ ไมจ าเปนทโครโมโซมทกแทงซงมาจากพอจะเรยงตวอยทางฝงเดยวกนทงหมด และ

โครโมโซมทกแทงทมาจากแมจะเรยงอยฝงตรงกนขาม การจดเรยงตวของ ค homologous chromosome

จากพอและแมแบบอสระเชนน จะสงผลเพมความแตกตางแปรผนทางพนธกรรมในเซลลผลลพธไดอกทาง

หนงนอกเหนอจากกระบวนการ crossing over เรยกกระบวนการทมการจดเรยงตวของค homologous

chromosomeอยางเปนอสระนวา “independent assortment” (ดงภาพท 14)

ภาพท 14 แสดงผลลพธทไดจากกระบวนการเกด independent assortment

หากการแยกคของโครโมโซมคเหมอนเกดโดยไมม independent assortment นนคอ โครโมโซม

ทมาจากพอทงหมดเรยงอยฝงหนง ในขณะทโครโมโซมทมาจากแมเรยงอยทฝงตรงขาม เมอเสรจสนการ

แบงนวเคลยสแบบไมโอซส จะไดเซลลผลลพธท 2 เซลล ทมโครโมโซมเชนเดยวกบแม และ อก 2 เซลล

ทมโครโมโซมเชนเดยวกบพอดงเชนภาพขางบน แตหากเกด independent assortment ขน จะผลไดดง

ภาพขางลางนนคอ เซลลผลลพธแตละเซลลประกอบดวยโครโมโซมทงทมาจากพอและมาจากแมอยรวมใน

เซลลเดยวกน (ดงภาพท 15)

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

16

ภาพท 15 แสดง chromosome ทไดจากกระบวนการเกด independent assortment

ส าหรบตวอยาง independent assortment ในกรณทเซลลเรมตนม homologous chromosome

อย 2 ค จะพบวาภายหลงจากเกด independent assortment จะไดนวเคลยสของเซลลผลลพธทม

องคประกอบของโครโมโซมตางกน 4 แบบ ซงเทากบ (22) หรอในกรณตวอยางของเซลลเรมตนทม

homologous chromosome อย 3 ค พบวา ภายหลงจากเกด independent assortment จะไดนวเคลยส

ของเซลลผลลพธทมองคประกอบของโครโมโซมตางกนได 8 แบบ หรอเทากบ (23)

ส าหรบมนษยซงมคของ homologous chromosome 23 ค เมอเกด independent assortment

จะไดเซลลผลลพธทมรปแบบของการจดโครโมโซมไดถง 223 แบบซงเทากบประมาณ 8 ลานรปแบบ

Homologous chromosome กคอคของโครโมโซมทมขนาดเทากนและรปรางเหมอนกน โดย

โครโมโซมแทงหนงไดมาจากสเปรม และอกแทงทเหมอนกนนนจะไดมาจากไข เนองจากภายในเซลล

ของสงมชวตสวนใหญทมโครโมโซม 2 ชด (2 n) หรอทเรยกวาเปนเซลลดพลอยด ( diploid) ดงนน เราจะ

พบ เซลลทมโครโมโซม 2 ชด หรอม homologous chromosome เปนครงแรกส าหรบสงมชวตแตละตว

ได ภายหลงจากการปฏสนธระหวางไขกบ สเปรม ไดเปนเซลลดพลอยด (เซลลทมโครโมโซม 2 ชด) ท

เรยกวา” zygote (ไซโกต)”

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

17

Anaphase 1 (แอนาเฟส 1)

ในระยะแอนาเฟส 1 ภายหลงจากท homologous chromosome มาเรยงตวทเมทาเฟส เพลท

แลว การท างานของ kinetochore จะท าใหเสนใยสปนเดลจะสนลง และท าใหคของ homologous

chromosome ถกแยกออกจากกนไปยงคนละขวเซลล เซลลในระยะเทโลเฟส 1 จะม 2 นวเคลยส แตทง

2 นวเคลยสนนจะแตกตางกน และแตกตางทจากนวเคลยสของเซลลเรมตน นนคอจ านวนชดของ

โครโมโซมจะลดลง จากทม 2 ชดในนวเคลยสของเซลลเรมตนเหลอพยง 1 ชดในแตละนวเคลยส ทงน

เนองจากการแยกคของ homologous chromosome นนเอง นอกจากนนนวเคลยสของเซลลผลลพธทง

สองเซลลมพนธกรรมทแตกตางกน และ แตกตางจากเซลลเรมตน เนองจากไดผานกระบวนการ crossing

over และ independent assortment มาแลว (ดงภาพท 16)

ภาพท 16 แสดงระยะ anaphase 1

ในการแบงไซโทพลาซมเกดภายหลงจากจบกระบวนการแบงนวเคลยสในชวงไมโอซส 1 ซงเกด

ในลกษณะเชนเดยวกบทเกดกบเซลลทแบงแบบไมโทซส เหนไดวาในการแบงนวเคลยสแบบไมโอซส

ในชวง ไมโอซส 1 เกดกระบวนการส าคญทมผลท าใหไดเซลลผลลพธทมสมบตแตกตางจาก เซลลผลลพธ

ทไดจากการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส 2 ประการหลก ไดแก

1. มการลดจ านวนชดของโครโมโซมและ

2. มการท าใหเกดความแตกตางแปรผนทางพนธกรรมเกดขนแลว

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

18

Meiosis 2 (ไมโอซส 2)

อยางไรกด ยงตองมการแบงนวเคลยสในระยะไมโอซส 2 ตอเนองจากไมโอซส 1 อก เพราะเหตใด

ถงยงตองมชนตอนของไมโอซส 2 เกดตอเนองจากไมโอซส 1 ไมโอซส 2

Prophase 2 (โปรเฟส 2)

ในระยะโปรเฟส 2 เกดการเปลยนแปลงชนเดยวกบทเกดในไมโทซส เชน chromosome

condensation เซนโทรโซมแยกจากกนไปยงคนละขวของเซลล เสนใยสปนเดลปรากฏเหนชด นวคลโอลส

และเยอหมนวเคลยสสลายตวไป แตเซลลในระยะโปรเฟส 2 แตกตางจากโปรเฟสของไมโทซส คอเซลล

เรมตนทมโครโมโซมเพยง 1 ชด หรอ 1 n หรอทเรยกวาเปน “เซลลแฮพลอยด (haploid)” แตละ

โครโมโซมประกอบดวย 2 โครมาทด แตขอมลทางพนธกรรมของทง 2 โครมาทดนไมจ าเปนจะตอง

เหมอนกนทกประการเชนในกรณของ sister chromatids ในการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส ทงน

เนองจากโครโมโซมบางแทง ของเซลลในระยะโปรเฟส 2 น อาจไดผานกระบวนการ crossing over

มาแลว ในชวง ไมโอซส 1 ในชวงปลายของระยะโปรเฟส 2 กลมโปรตนทรวมกนเปน kinetochore ไป

เกาะท 2 ขางของเซนโทรเมยรของโครโมโซมแตละแทง ในลกษณะเชนเดยวกบทเกดในโปรเฟสของ

ไมโทซส

Mataphase 2 (เมทาเฟส 2)

ในระยะเมทาเฟส 2 โครโมโซมมาเรยงตวทแนวเมทาเฟส เพลท โดยการท างานของเสนใย

สปนเดลในลกษณะเชนเดยวกบทเกดในการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส สงทแตกตางจากเมทาเฟสของ

ไมโทซสไดแก ในแตละนวเคลยสของระยะเมทาเฟส 2 จะมโครโมโซมเพยง 1 ชดเทานน (ดงภาพท 17)

ภาพท 17 แสดงระยะ metaphase 2

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

19

Anaphase 2 (แอนาเฟส 2)

ในระยะแอนาเฟส 2 การท kinetochoreท าใหเสนใย สปนเดลสนลงเปนแรงทดงใหโครมาทดแยก

จากกน (ดงภาพท 18)

ภาพท 18 แสดงระยะ anaphase 2

Telophase 2 (เทโลเฟส 2)

จากเซลลเรมตน 2 เซลล ในระยะเทโลเฟส 1ในแตละเซลล จะพบวาม 2 นวเคลยสซงแตละ

นวเคลยสแตกตางกน (ดงภาพท 19)

ภาพท 19 แสดงระยะ telophase 2

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

20

เมอมาถงระยะนจะสามารถเปรยบเทยบเซลลในระยะเทโลเฟส 1 และเทโลเฟส 2 วามความแตกตาง

กนอยางไร โครมาทดทถกแยกจะไปเปนโครโมโซมของเซลลใหม

การแบงไซโทพลาซมภายหลงจบขนตอนของไมโอซส 2 จะเกดขนโดยกลไกและวธการเดยวกบท

ภายหลงการแบงนวเคลยสแบบไมโทซส และภายหลงการแบงนวเคลยสระยะไมโอซส 1

สรป

การแบงเซลลแบบไมโอซสพบในกระบวนการสรางเซลลสบพนธทงในพชและในสตว

การแบงเซลลแบบไมโอซสมการแบงเซลลเกดตอเนองกน 2 รอบไดแก ไมโอซส 1 และไมโอซส 2

ท าใหไดเซลลผลลพธ 4 เซลลทแตกตางจากเซลลเรมตน ซงมโครโมโซม 2 ชด ( 2n) หรอเปนเซลล

ดพลอยด (diploid) สวนในเซลลผลลพธมโครโมโซมเพยง 1 ชด (n) หรอเปนเซลลแฮพลอยด

โดยมกระบวนการลดจ านวนชดของโครโมโซมเกดในชวงไมโอซส 1 เนองจาก homologous

chromosome ทเขาคกนอยเกดการเคลอนทแยกจากกน

กระบวนการทท าใหเซลลผลลพธแตละเซลลมความแตกตางแปรผนทางพนธกรรมซงกนและกน

และแตกตางจากเซลลเรมตนเนองจากในชวงไมโอซส 1 เกด crossing over และ independent

assortment ระหวางค homologous chromosome

Crossing over เปนกระบวนการทท าใหเกดการแลกเปลยนชนสวนของ non sister chromatids

ของค homologous cheomosome ท าใหองคประกอบของอลลลทเปนลกษณะเดนหรอลกษณะดอยของ

ยนตางๆบน non sister chromatids ทเกด Crossing over กน แตกตางไปจากเดม

independent assortment หรอการแยกค homologous chromosome จากพอและแมอยางเปน

อสระ ท าใหเกดการรวมกนของโครโมโซมแทงตางๆจากพอและแม มาเปนโครโมโซม 1 ชดในเซลล

ผลลพธไดอยางเปนอสระ และท าใหเกดความแตกตางแปรผนทางพนธกรรม (genetic variation) ได แมวา

จะไมไดเกด crossing over ในการแบงนวเคลยสแบบไมโอซสขนเลยกตาม

ในชวงไมโอซส 2 เกดการแยกโครมาทด ดวยกระบวนการทคลายกบทเกดขนในการแบง

นวเคลยสแบบไมโทซส ขอทแตกตางกนไดแก เซลลเรมตนของไมโอซส 2 มโครโมโซมเพยง 1 ชด และ

โครมาทดของโครโมโซมแตละแทงไมได ประกอบดวย sister chromatids ทมขอมลทางพนธกรรม

เหมอนกนทกประการเชนในไมโทซส หากแตโครมาทดของโครโมโซมในชวงนไดผานกระบวนการ

crossing over มาแลว ขอมลบนแตละโครมาทดของโครโมโซมแตละแทงกจะแตกตางกน

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

21

แนวทางในการจดการเรยนร

สอประกอบการสอนเรองการสบพนธระดบเซลล 3 วฏจกรเซลล: division phase; meiosis ซงเปน

ตอนสดทายของการสบพนธระดบเซลล เนนใหผเรยนเขาใจหลกการทส าคญในการแบงนวเคลยสแบบ

meiosis ซงมดงตอไปน

- กอนการแบงนวเคลยสแบบไมโอซสมชวง interphase เชนเดยวการแบงนวเคลยสแบบ

meiosis

- ในกระบวนการแบงนวเคลยสแบบ meiosis และแบงไซโทพลาซมเกดขน 2 ครงตอเนองกน

ไดแก ไมโอซส 1 และ ไมโอซส 2

- ลกษณะของเซลลทสามารถสงเกตไดกอนทจะเขาสระยะ division phase ของไมโอซส

- การเปลยนแปลงของเซลลทสงเกตได เมอเขาสระยะตางๆ ของไมโอซส 1 รวมทงกจกรรมใน

ระดบเซลลทท าใหสามารถสงเกตเหตการณเปลยนแปลงในระยะตางๆ

- การแบงไซโทพลาซมของไมโอซสใชหลกการเดยวกบไมโมซส

- สรปผลทไดหลงจากจบกระบวนการ

- การเปลยนแปลงของเซลลในระยะไมโอซส 2

- สรปผลทไดหลงจากจบกระบวนการไมโอซส 2

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

22

ภาคผนวก

ก. ค าอธบายศพท

Chromosome set ชดของโครโมโซม โครโมโซม 1 ชดจะประกอบดวย

โครโมโซมทไมสามารถมาเขาคกนได และเกดจากการ

แยกกนโครโมโซมทเคยเปนคกน (homologous

chromosomes)

Crossing over กระบวนการทเกดการแลกเปลยนสวนของโครโมโซมทเปน

non-sister chromatids กน ท าใหองคประกอบของ allele

ในโครโมโซมทเกด crossing over ตางไปจากเดม เปนการ

เพมความแตกตางแปรผนทางพนธกรรม

Homologous chromosome โครโมโซมทมรปรางเหมอนกนและขนาดเทากน

Independent assortment กระบวนการทโครโมโซมทเคยเปนชดของสเปรมและทเคย

เปนชดของไข แยกจากกนอยางเปนอสระในระยะ metapase

1 โดยไมจ าเปนวาโครโมโซมทกแทงทเคยมาจากสเปรม

จะตองแยกไปรวมในเซลลเดยวกน เชนเดยวกบในกรณของ

โครโมโซมทมาจากไข สงผลใหเมอเสรจสนกระบวนการ

เซลลผลลพธจะมทงโครโมโซมทเดมมาจากสเปรมและ

โครโมโซมทเดมมาจากไข รวมกนอย เปนวธการเพมความ

แตกตางแปรผนทางพนธกรรมอกวธหนง

Non-sister chromatids chromatids ของโครโมโซมคนละแทง

Synapsis กระบวนการท holmologous chromosomes มาเขาคกน

โดยดานทจะมกลมโปรตน kinetochore มาจบจะอยดานนอก

ของโครโมโซมทงค

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

23

ข. แหลงเรยนรเพมเตม

1. Reece, J.B., Urry, L.A., Cain, M.L., Wasserman, S.A., Minorsky, P.V. and Jackson,

R.B. 2011. Campbell Biology 9th Edition., Pearson, USA.

2. Postlethwait, J.H., Hopson, J.L and Veres, R.C 1991. Biology : Bringing Science to

Life. McGraw Hill, Inc., New York.

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

24

รายชอสอการสอนวชาชววทยาจ านวนทงหมด 92 ตอน

ตอน

ท ชอตอน อาจารยผจดท าสอ

1 ชววทยาคออะไร รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

2 ชวจรยธรรม รศ.ดร.สจนดา มาลยวจตรนนท

3 การวางแผนการทดลอง และการตรวจสอบสมมตฐาน ผศ.ดร.พงชย หาญยทธนากร

4 ตวอยางการทดลองทางชววทยา ผศ.ดร.พงชย หาญยทธนากร

5 สวนประกอบและวธการใชกลองจลทรรศนแบบใชแสง อ.ดร.จรารช กตนะ

6 การเตรยมตวอยางเพอศกษาและประมาณขนาดดวยกลอง

จลทรรศนแบบใชแสง

อ.ดร.จรารช กตนะ

7 ปฎกรยา polymerization และ hydrolysis อ.ดร.จฑาพนธ พณสวสด

8 โปรตน ผศ.ดร.พงชย หาญยทธนากร

9 กรดนวคลอค ผศ.ดร.พงชย หาญยทธนากร

10 การด ารงชวตของเซลล ผศ.ดร.พงชย หาญยทธนากร

11 การสอสารระหวางเซลล; บทน า ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

12 การสอสารระหวางเซลล; การสอสารระยะใกลในพชและ

สตว

ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

13 การสอสารระยะไกลในสตว ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

14 องคประกอบของการสอสารระหวางเซลล ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

15 ทางเดนอาหารและกระบวนการยอยอาหารของสตวเคยว

เออง

ผศ.ดร.พชน สงหอาษา

16 การยอยและการดดซมสารอาหารในล าไสเลก ผศ.ดร.พชน สงหอาษา

17 ภาพรวมของการสลายอาหารระดบเซลล อ.ดร.จฑาพนธ พณสวสด

18 ลกโซหายใจ อ.ดร.จฑาพนธ พณสวสด

19 oxidative phosphorylation อ.ดร.จฑาพนธ พณสวสด

20 การแลกเปลยนแกสของสตวน าและสตวบก รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

25

ตอน

ท ชอตอน อาจารยผจดท าสอ

21 เรองกลไกการหายใจและศนยควบคมการหายใจในคน รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

22 ไต: หนวยไตและการผลตปสสาวะ รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

23 ระบบหมนเวยนเลอดแบบเปด (open circulatory system)

และแบบปด (closed circulatory system)

รศ.ดร.วทยา ยศยงยวด

24 องคประกอบของเลอด หมเลอด และ การแขงตวของ

เลอด

รศ.ดร.วทยา ยศยงยวด

25 การปองกนตนเองของรางกาย และ ระบบภมคมกน รศ.ดร.วทยา ยศยงยวด

26 การเคลอนทของปลา รศ.วณา เมฆวชย

27 กลไกการหดตวของกลามเนอโครงราง รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

28 การท างานของเซลลประสาท อ.ดร.นพดล กตนะ

29 การถายทอดกระแสประสาทระหวางเซลลประสาท อ.ดร.นพดล กตนะ

30 เซลลรบความรสก รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

31 หและการไดยน รศ.ดร.ประคอง ตงประพฤทธกล

32 ฮอรโมนคออะไร รศ.ดร.สจนดา มาลยวจตรนนท

33 ชนดของฮอรโมนและชนดของเซลลเปาหมาย รศ.ดร.สจนดา มาลยวจตรนนท

34 การสบพนธระดบเซลล 1 วฏจกรเซลล อนเทอรเฟส และ

division phase

ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

35 การสบพนธระดบเซลล 2 วฏจกรเซลล division phase

mitosis

ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

36 การสบพนธระดบเซลล 3 วฏจกรเซลล; division phase;

meiosis

ผศ.ดร.อรวรรณ สตยาลย

37 เซลลพช ผศ.ดร.มานต คดอย

38 เนอเยอพช ผศ.ดร.มานต คดอย

39 ปากใบและการควบคมการเปด-ปดของปากใบ อ.ดร.อญชล ใจด

40 การล าเลยงน าของพช รศ.ดร.ปรดา บญ-หลง

41 พลงงานชวต รศ.ดร.ศภจตรา ชชวาลย

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

26

ตอน

ท ชอตอน อาจารยผจดท าสอ

42 ปฏกรยาแสง (Light reaction) รศ.ดร.ศภจตรา ชชวาลย

43 ปฏกรยาคารบอน (carbon reaction) – Calvin cycle ผศ.ดร.บญธดา โฆษตทรพย

44 กลไกการเพมความเขมขนของคารบอนไดออกไซดในพช

C4

ผศ.ดร.บญธดา โฆษตทรพย

45 กลไกการเพมความเขมขนของคารบอนไดออกไซดในพช

CAM

ผศ.ดร.บญธดา โฆษตทรพย

46 ปจจยจ ากดในการสงเคราะหดวยแสง รศ.ดร.ปรดา บญ-หลง

47 โครงสรางของดอก (Structure of Flower) ผศ.ดร.ตอศกด สลานนท

48 การปฏสนธในพชดอก ผศ.ดร.ชมพล คณวาส

49 การเกดและโครงสรางผล อ.ดร.สรอยนภา ญาณวฒน

50 การงอกของเมลด รศ.นนทนา องกนนทน

51 การวดการเจรญเตบโตของพช อ.ดร.อญชล ใจด

52 ออกซน ผศ.ดร.กนกวรรณ เสรภาพ

53 การใชสารควบคมการเจรญเตบโตของพชในการเกษตร ผศ.พชรา ลมปนะเวช

54 การเคลอนไหวของพช ผศ.ดร.กนกวรรณ เสรภาพ

55 ความนาจะเปนและกฎแหงการแยก ผศ. เรองวทย บรรจงรตน

56 กฎแหงการรวมกลมอยางอสระ ผศ. เรองวทย บรรจงรตน

57 มลตเปลแอลลล (Multiple alleles) อ.ดร.วราลกษณ เกษตรานนท

58 พอลยน (Polygene) อ.ดร.วราลกษณ เกษตรานนท

59 โครงสรางของดเอนเอ (DNA structure) อ.ดร.เพลนพศ โชคชยช านาญกจ

60 โครงสรางของโครโมโซม (Chromosome structure) อ.ดร.เพลนพศ โชคชยช านาญกจ

61 การถอดรหส (Transcription) อ.ดร.ธนะกาญจน มญชพาน

62 การแปลรหส (Translation) อ.ดร.ธนะกาญจน มญชพาน

63 แนะน าพนธวศวกรรม อ.ดร.ปฐมวด ญาณทศนยจต

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

27

ตอน

ท ชอตอน อาจารยผจดท าสอ

64 ขนตอนของพนธวศวกรรม อ.ดร.ปฐมวด ญาณทศนยจต

65 สงมชวตดดแปลงพนธกรรม (Genetically modified

organisms: GMOs)

อ.ดร.รชนกร ธรรมโชต

66 ชารล ดารวน คอใคร ผศ.ดร.เจษฎา เดนดวงบรพนธ

67 หลกฐานการเกดววฒนาการ ผศ.ดร.เจษฎา เดนดวงบรพนธ

68 ทฤษฎววฒนาการของดารวน ผศ.ดร.เจษฎา เดนดวงบรพนธ

69 ววฒนาการของเชอดอยา ผศ.ดร.เจษฎา เดนดวงบรพนธ

70 ววฒนาการของมนษย ผศ.ดร.เจษฎา เดนดวงบรพนธ

71 อาณาจกรมอเนอรา ผศ.ดร.รสรน พลวฒน

72 อาณาจกรโพรทสตา ผศ.ดร.รสรน พลวฒน

73 อาณาจกรฟงไจ ผศ.ดร.จตรตรา เพยภเขยว

74 ความหลากหลายของสตวไมมกระดกสนหลง ผศ.ดร.อาจอง ประทตสนทรสาร

75 ความหลากหลายของสตวมกระดกสนหลง รศ.วณา เมฆวชย

76 กลไกของพฤตกรรม รศ.ดร.อษณย ยศยงยวด

77 พฤตกรรมการเรยนรแบบตาง ๆ รศ.ดร.อษณย ยศยงยวด

78 การสอสารระหวางสตว รศ.ดร.อษณย ยศยงยวด

79 แนวคดเกยวกบระบบนเวศ ผศ.ดร.อาจอง ประทตสนทรสาร

80 ไบโอมบนบก ผศ.ดร.อาจอง ประทตสนทรสาร

81 การส ารวจระบบนเวศบนบก ผศ.ดร.อาจอง ประทตสนทรสาร

82 ความสมพนธระหวางสงมชวตกบปจจยทางกายภาพ ผศ.ดร.วเชฎฐ คนซอ

83 ความสมพนธระหวางสงมชวตชนดตางๆ ในระบบนเวศ ผศ.ดร.วเชฎฐ คนซอ

84 โซอาหารและใยอาหาร ผศ.ดร.วเชฎฐ คนซอ

85 วฏจกรสาร ผศ.ดร.วเชฎฐ คนซอ

86 ความหมายของค าวาประชากร(population) และประวต

การศกษาประชากร

รศ.ดร.ก าธร ธรคปต

คมอสอการสอนวชา ชววทยา โดยความรวมมอระหวาง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

28

ตอน

ท ชอตอน อาจารยผจดท าสอ

87 วธการหาคาความหนาแนนของประชากรโดยวธการสม

ตวอยางแบบวางแปลง (quadrat sampling method) อ.ดร.ธงชย งามประเสรฐวงศ

88 การเพมขนาดของประชากร (population growth) อ.ดร.ธงชย งามประเสรฐวงศ

89 โครงสรางอาย (age structure) ของประชากร อ.ดร.ธงชย งามประเสรฐวงศ

90 ประเภทของทรพยากร อ.ดร.พงษชย ด ารงโรจนวฒนา

91 ปญหาทมตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อ.ดร.พงษชย ด ารงโรจนวฒนา

92 หลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาต อ.ดร.พงษชย ด ารงโรจนวฒนา