A · 2016-11-09 · Makale 84 Tesisat Mühendisliği - Sayı 148 - Temmuz/Ağustos 2015 2. AB...

82 Tesisat Mühendisliği - Sayı 148 - Temmuz/Ağustos 2015

Makale

Neşe GANİÇ SAĞLAMAyşe Zerrin YILMAZ

ÖZET

Avrupa Birliği’nin (AB) 2002 yılında yayımladığı Binalarda Enerji PerformansıDirektifi’nin (EPBD) 2010 yılında revize edilmesiyle birlikte Avrupa’da “yakla-şık sıfır enerji bina” kavramı ortaya çıkmış ve bu kapsamda ulusal çalışmalarda başlatılmıştır. Binalarda Enerji Performansı Revize Direktifi (EPBD-Recast)ve onu destekleyen AB yönetmeliğinde yaklaşık sıfır enerji bina seviyelerinintanımlanması için uygulanması gereken yöntemin genel çerçevesi açıklanmış ve2020 yılı sonunda tüm yeni binaların yaklaşık sıfır enerji bina olması zorunlukılınmıştır. Bu nedenle, AB ülkeleri ulusal düzeyde ilgili çalışmaları gerçekleş-tirmekte ve açıklanan yöntem çerçevesine uygun ulusal yöntemlerini geliştirerekbinalar için yaklaşık sıfır enerji seviyelerini belirlemektedir. Türkiye’de de ABmevzuatı uyum sürecinde 2002 yılında EPBD’nin getirdiği yasal yükümlülükle-re yönelik çalışmalar yürütülmüştür ve 2010 yılında EPBD Recast ile getirilenyenilikler de gündemdedir.

Bu çalışmada, Türkiye’de EPBD-Recast hedefleri doğrultusunda atılan adımlarve güncel durum sunulmaktadır. EPBD-Recast ile ilgili araştırmalar, özelliklekonut binaları ele alınarak referans bina tanımları, optimum maliyet düzeyi ana-lizleri ve yaklaşık sıfır enerji bina konsepti kapsamında açıklanmıştır.

Konut binalarında enerji performansı iyileştirmeleri yoluyla yaklaşık sıfır ener-ji binalara ulaşma hedeflerine yönelik olarak bir referans bina üzerinden yapı-lan örnek hesaplamalar da bu çalışma kapsamında sunulmuştur. Seçilen refe-rans bina mevcut bir apartman binası olup, toplu konut grubu içerisinde yeralmaktadır. Özellikle Akdeniz iklimi için bina performansı iyileştirme çalışmala-rı ve yaklaşık sıfır enerji bina kavramına odaklanılarak, referans binaTürkiye’nin sıcak nemli iklim bölgesi için analiz edilmiş ve ayrıca ılımlı iklimbölgesi için de analiz edilerek karşılaştırılmıştır. Referans binanın karakteristiközellikleri ve enerji performans seviyesinin tanıtılmasının ardından, performansiyileştirmesi için göz önünde bulundurulan enerji verimliliği tedbirleri listelen-miş ve açıklanmıştır. Bu enerji verimliliği tedbirleri bina kabuğu ile binanın ısıt-ma ve soğutma sistemlerini iyileştirmeye yöneliktir.

Enerji verimliliği tedbirleri, seçilen referans bina için analiz edilmiş ve her biriiçin potansiyel enerji tasarrufu ve ekonomik tasarruf hesaplanmıştır.

Abs�tract:�

The recast of European Union (EU)Directive on Energy Performance ofBuildings (EPBD) brought in “nearlyzero energy building” concept inEurope and related studies alreadystarted at national level. EPBD recastand the EU Regulation supplementingthis Directive published the methodolo-gy framework for the calculationsrelated to determination of nearly zeroenergy level for buildings. EPBDRecast obliged EU Member States toensure all new buildings are nearlyzero energy buildings in 2020.Therefore, there are ongoing nationalresearches in Member States in orderto define nearly zero energy levels forbuildings according to the frameworkmethodology. After EPBD in 2002, asan EU candidate, Turkey has beenkeeping up with related EU legislationand new requirements of EPBD Recastsuch as “nearly zero energy build-ings” constitute the further step.

In this paper, EPBD Recast relatedstudies in Turkey and recent progressare presented. Related nationalresearches are explained, especiallyfor residential buildings, within theconcept of reference building defini-tions, cost optimal levels and nearlyzero energy building concepts.

Sample calculations for achievingnearly zero energy buildings throughenergy retrofits on a reference build-ing are presented in the paper as well.The selected building is an apartmentbuilding and located in a residentialbuilding complex. The building is ana-lyzed both for hot humid and mild cli-matic regions of Turkey focusing espe-

Avrupa Birliği DirektifiDoğrultusunda BinalardaYaklaşık Sıfır Enerji DüzeyininAkdeniz Ülkesi Olan Türkiye’deKonut Binaları İçin BelirlenmesineYönelik Uygulama Örneği

9nese ganic saglam:Sablon 20.08.2015 10:59 Page 82

Makale

Tesisat Mühendisliği - Sayı 148 - Temmuz/Ağustos 2015 83

Farklı tedbirler için elde edilen sonuçlar detaylı olarak tartışılmıştır. Optimummaliyet düzeyini veya yaklaşık sıfır enerji düzeyini temsil edebilecek niteliktekitedbirler vurgulanmıştır. Sonuçlar üzerinde etkili olan parametreler karşılaştı-rılmış ve Akdeniz ikliminde yaklaşık sıfır enerji bina seviyesine ulaşmada önem-li rol oynayan faktörler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yaklaşık Sıfır Enerji Bina, Bina Enerji Performansı, EnerjiEtkin İyileştirme, Maliyet Optimum Enerji Verimliliği.

1. GİRİŞEnerjinin büyük bir bölümü binalarda tüketildiğinden, tüm dünyadabina sektöründeki enerji tasarrufu potansiyeli oldukça büyüktür vebirçok ülke bu potansiyelden yararlanmak üzere ilgili yasal mevzuat-larını geliştirmektedir. Avrupa’da da enerji tüketiminin %40’ı bina-lardan kaynaklanmaktadır [1]. Bu nedenle, binalar için enerji perfor-mansı gereksinimlerinin belirlenmesi, binalara enerji kimlik belgele-rinin verilmesi ve bu yolla binalarda enerji verimliliğinin teşvik edil-mesi amacıyla Avrupa Parlamentosu tarafından 2002 yılında2002/91/EC sayılı Binalarda Enerji Performansı Direktifi (EPBD)yayımlanmıştır [2].

Sonraki yıllarda, EPBD güncel koşullar gözetilerek revize edilmiş vebugün kısaca “EPBD-Recast” olarak adlandırılan 2010/31/EU sayılırevize direktif 2010 yılında yayımlanmıştır [1]. EPBD-Recast,Avrupa’da ekonomik koşulların önem kazanması sonucu, bina ener-ji verimliliğinde maliyet etkinliği de ön plana çıkaran ek zorunluluk-ları da beraberinde getirmektedir. Bu kapsamda, revize direktif ikiyeni kavram ortaya koymaktadır: “maliyet optimum enerji verimlili-ği” ve “yaklaşık sıfır enerji bina”. EPBD Recast’e göre, tüm AvrupaBirliği (AB) üyesi ülkelerin kendi ulusal koşullarına uygun hesapla-ma yöntemi geliştirmeleri ve bu yöntemle binalarda enerji perfor-mans gereksinimlerinin optimum maliyet düzeylerini belirlemelerizorunludur. Ayrıca bu ülkeler, 2020 yılı sonu itibarıyla tüm yeni bina-ların yaklaşık sıfır enerji bina olmasını sağlamakla yükümlüdürler.

AB yasaları uyum sürecinde Türkiye’de de, EPBD kapsamında“Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği” 2008 yılında yayımlan-mış ve bu yönetmelik ile tüm binalara BEP-TR hesaplama yöntemikullanılarak enerji kimlik belgesi verilmesi zorunlu olmuştur [3, 4].Bu süreç göz önüne alındığında, aynı şekilde EPBD-Recast kapsa-mında binalarda maliyet optimum enerji verimliliği ve yaklaşık sıfırenerji seviyelerinin hesaplanmasının da yakın bir gelecekte adaylıksürecinde olan Türkiye için bir zorunluluk haline geleceği öngörül-mektedir.

cially on energy performance retrofitsand nearly zero energy building con-cept in Mediterranean climate. First,reference building characteristics andenergy performance level of the build-ing are presented. Afterwards, energyefficiency measures aimed at buildingenvelope, heating and cooling systemsare listed and explained.

Energy efficiency measures are ana-lyzed for the selected reference build-ing and energy and cost savings arecalculated for each of them.

Results for different measures are dis-cussed in detail. The measures whichare able to represent the cost optimallevel are highlighted. The parametersaffecting the results are analyzed andfactors which are important forachieving nearly zero energy buildinglevel in Mediterranean climate areassessed.

Key�Words:�

Nearly Zero Energy Building, BuildingEnergy Performance, Energy EfficientRetrofit, Cost Optimal Energy.


Makale


2. AB MEVZUATINCA TANIMLANANYAKLAŞIK SIFIR ENERJİ BİNA KAVRAMI

Yaklaşık sıfır enerji bina kavramı, Binalarda EnerjiPerformansı Revize Direktifi (EPBD-Recast) ileortaya konulmuştur. Bu direktifte “yaklaşık sıfırenerji bina”, çok yüksek enerji performansına sahipbina olarak tanımlanmış ve ihtiyaç duyulan az mik-tardaki enerjinin çoğunlukla yenilenebilir enerji kay-naklarından karşılanması zorunlu kılınmıştır. Butanımda belirtilen “çok yüksek enerji performansı”için mevzuata bağlı standart bir değer verilmemişolup, her AB üyesi ülkenin hesaplamalar yolu ilekendi ulusal koşullarına uygun şekilde bu seviyeyibelirlemesi beklenmektedir.

Yaklaşık sıfır enerji bina kavramı, aynı direktifte yeralan maliyet optimum enerji verimliliği kavramı ile dedoğrudan ilişkilidir. Maliyet optimum enerji verimlili-ği seviyesi, EPBD-Recast’e göre “ekonomik yaşamdönemi boyunca en düşük maliyet ile sonuçlananenerji performansı seviyesi” olarak tanımlanmakta vebu seviyenin 2020 yılı sonuna kadar yaklaşık sıfırenerji seviyesini yakalaması hedeflenmektedir [1].

Binalarda maliyet optimum enerji verimliliği seviye-lerinin belirlenebilmesi için üye ülkelerin gerçekleş-tirmesi beklenen ulusal hesaplamalara yol gösterme-si amacıyla, EPBD-Recast’ı destekleyen ve Ocak2012’de Avrupa Komisyonu tarafından yayımlananyönetmelikte bir çerçeve yöntem sunulmuştur [5].Ulusal yöntemlerin bu çerçeve yönteme uygun ola-rak geliştirilmesi beklenmektedir. Temel olarak,binalarda enerji performansı analizleri ile maliyetanalizlerinin entegre edilmesiyle karşılaştırmalı ola-rak optimum düzeylerin belirlenmesini hedefleyenbu yöntem, aynı zamanda yaklaşık sıfır enerji düze-yinin belirlenmesine yönelik çalışmalarda da kulla-nılmaktadır. Yöntemin ana adımları aşağıdaki gibisıralanmaktadır:

1. Referans binaların belirlenmesi2. Enerji verimliliği tedbirlerinin belirlenmesi,3. Birincil enerji tüketiminin hesaplanması,4. Toplam maliyetlerin hesaplanması,5. Analizlerde kullanılan verilere ilişkin duyarlılık

analizlerinin yapılması,

6. Referans binalar için maliyet optimum enerjiverimliliği seviyelerinin belirlenmesi.

Yukarıda da belirtildiği gibi, yayınlanan yöntem, yal-nızca bir ana strüktür oluşturmakta ve ülkelerinkendi koşullarını gözeterek bu çerçeveyi esas alanbir ulusal yöntem geliştirmeleri beklenmektedir. AByasaları uyum sürecinde olan ülkemizde bu konudasonuçlandırılmış ve yasal olarak yürürlüğe girmişulusal bir yöntem veya araştırma henüz bulunma-maktadır. Gerçekleştirilecek çalışmalarda kullanıl-ması gereken ve yukarıda ana başlıkları verilen ABçerçeve yöntemi, Bölüm 3’te detaylı olarak açıklan-mıştır.

3. OPTİMUM MALİYET SEVİYESİHESAPLAMALARINA YÖNELİK ABÇERÇEVE YÖNTEMİ VE TÜRKİYE’DEKİ BİR KONUT BİNASI İÇİN ÖRNEKUYGULAMA

EPBD-Recast uyarınca binalarda maliyet optimumenerji verimliliği seviyelerinin belirlenmesi için ulu-sal koşullara uyarlanması beklenen AB çerçeve yön-temi, ilgili AB yönetmeliğinde ve kılavuz doküman-larında açıklanmıştır [6]. Bu çerçeve yöntemin adım-larına ilişkin detaylar, konut binaları için gerçekleş-tirilen örnek bir uygulama ile birlikte aşağıda sunul-maktadır.

3.1. Referans Binaların TanımlanmasıMevcut bina stoğu dikkate alındığında, binalardamaliyet optimum enerji verimliliği seviyesi hesabı-nın her bir bina için ayrı ayrı yapılmasının gerçekçive pratik bir yaklaşım olmayacağı açıktır. Bu neden-le, ilk aşama olarak bina stoğunu en iyi şekilde tem-sil edecek referans binaların belirlenmesi ve bu bina-lar üzerinde yapılan analizlerle geniş ölçekte kararlaralınması gerekmektedir. Bu amaçla, AB çerçevemetodu, hem mevcut hem de yeni yapılacak binalarıen iyi düzeyde temsil edebilecek referans binalarınbelirlenmesini ve diğer tüm adımların bu referansbinalar üzerinde analiz edilmesini gerektirmektedir.Avrupa Komisyonu’nun ilgili yönetmeliğine göre,farklı bina tipolojilerinde mevcut binaları temsilenen az ikişer, yeni binaları temsilen ise en az birerreferans binanın tanımlanması gereklidir.


Makale


Referans bina tanımlama süreci, binaların geometrile-ri, yönleri büyüklükleri, yapım yılları, boyutları,kabuk özellikleri, gölgelenme durumları, kullanımla-rı, mekanik sistemleri ve enerji performanslarıyla ilgi-li istatistiksel ve teknik veriler üzerinde detaylı araş-tırma gerektiren bir süreçtir. Bu amaçla Avrupa gene-line bakıldığında, ulusal referans binaların belirlenme-si ile ilgili çeşitli araştırma projelerinin bulunduğu vebu projelerin öncelikli olarak konut binaları üzerindeyoğunlaştığı gözlenmektedir [7, 8]. Bunun nedeni,yaşam ömürleri uzun olan konut binalarının ülkedekibina stoğunu ve dolayısıyla binalardaki enerji tüketi-minin büyük bir bölümünü temsil ediyor olmasıdır.

Türkiye’de de aynı durum gözlenmektedir ve önce-likle konut binaları için bu çalışmanın yapılmasıbüyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, İstanbulTeknik Üniversitesi (İTÜ) Mimarlık Fakültesi öğre-tim üyesi Prof. Dr. Ayşe Zerrin YILMAZ yürütücü-lüğünde, TÜBİTAK-Bilimsel ve TeknolojikAraştırma Projelerini Destekleme Programı tarafın-dan desteklenen 113M596 no’lu “BİNALARDAMALİYET OPTİMUM ENERJİ VERİMLİLİĞİSEVİYESİ İÇİN TÜRKİYE KOŞULLARINAUYGUN YÖNTEMİN VE REFERANS BİNALA-

RIN BELİRLENMESİ” başlıklı bir araştırma proje-si yürütülmektedir. Halen devam etmekte olan buaraştırma projesi için belirlenen çalışmanın öncelikliolarak bir pilot bölge ve örnek bina tipolojisi üzerin-de uygulanması ve ulusal ve yerel otoritelerce ger-çekleştirilecek çalışmalara örnek teşkil etmesi plan-lanmıştır. Bu amaçla, pilot bölge olarak İstanbul,örnek bina tipolojisi olarak ise konut binaları seçil-miştir. Konut binaları üzerinden oluşturulacak refe-rans bina ve maliyet optimum enerji verimliliği sevi-yelerinin belirlenmesi ulusal yönteminin, diğer binatipolojileri için de bir çerçeve altlık oluşturmasıplanlanmaktadır.

TÜBİTAK tarafından desteklenen araştırma projesikapsamında tekil aile konutları, apartmanlar ve rezi-dans olarak adlandırılan çok işlevli lüks konut bina-ları için referans binalar belirlenmiştir. Bu örnekçalışmada da, araştırma projesi kapsamında referansbinalardan biri olarak tanımlanan çok katlı bir apart-man binası seçilerek ele alınmıştır. Toplamda 12 katve 1 bodrum kattan oluşan binanın 1985-1990 yılla-rı arasında inşa edilmiş mevcut bir bina olduğu kabuledilmiştir. Şekil 1’de görüldüğü gibi, her katta dörtadet 2+1 daire bulunmaktadır. Seçilen referans bina-

Şekil 1. Seçilen Referans Binanın Şematik Planı ve Görseli


Makale


nın bina kabuğuna ilişkin katmanlaşmaları ve ısılgeçirgenlik katsayıları Tablo 1’de verilmektedir.

Referans apartman binasının ısıtma ayar sıcaklığı 20°C ve soğutma ayar sıcaklığı 26 °C olarak kabul edil-miştir. Isıtma enerjisi ihtiyacı %80 verimliliktedoğalgazlı sıcak su kazanı ile merkezi olarak karşı-lanmakta, soğutma enerjisi ihtiyacı ise her dairedeCOP değeri 3 olan split klima cihazları ile karşılan-maktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2011 yılı Nüfusve Konut Araştırması sonuçlarına göre, Türkiye’deortalama hane halkı büyüklüğünün 3,8 olduğu veTÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’na göre,2012 yılında hane halklarının %54’ünü çocuklu çift-lerden oluşan çekirdek ailelerin oluşturduğu gözönünde bulundurularak, her bir dairede iki çocukludört kişilik bir ailenin yaşadığı varsayılmıştır [9, 10].

Seçilen referans bina, sıcak nemli iklim bölgesi ve

ılımlı nemli iklim bölgesi için analiz edilmiştir.Referans binanın ılımlı nemli iklim bölgesinde yeralan İstanbul’da yer alması durumunda, binanın yıl-lık birincil enerji tüketimi 41,16 kWh/m2 (26,79kWh/m2 ısıtma, 13,4 kWh/m2 soğutma, 0,97kWh/m2 fan ve pompalar) olarak hesaplanmıştır. Bubinanın sıcak nemli iklim bölgesi olan İzmir’de yeralması durumunda ise, yıllık birincil enerji tüketimi27,3 kWh/m2 (7,52 kWh/m2 ısıtma, 18,85 kWh/m2

soğutma, 0,93 kWh/m2 fan ve pompalar) olarakhesaplanmıştır.

3.2. Enerji Verimliliği Tedbirlerinin/Tedbir Paketlerinin Belirlenmesi

AB çerçeve yöntemine göre, enerji performansı vemaliyet analizleri için binaların enerji performansınaetki eden tüm parametreler dikkate alınarak çeşitlienerji verimliliği tedbirleri belirlenmelidir. Her birparametre için belirlenen enerji verimliliği tedbirle-rinin tekil olarak analiz edilmesinin yanı sıra, farklıenerji verimliliği tedbirlerinin bir araya getirilerek

Tablo 1. Bina Kabuğuna İlişkin Katmanlaşma ve Isıl Performans Değerleri


Makale


enerji verimliliği tedbir paketlerinin oluşturulması daönerilmektedir.

Enerji verimliliği tedbirleri/tedbir paketleri, yenibinalarda yapım, mevcut binalarda ise renovasyonayönelik olmalıdır ve aşağıdakileri kapsamalıdır [5]:

• Mevcut ulusal enerji performans gereksinimlerinikarşılamak için gerekli tedbirler,

• (Varsa) Ulusal teşvik gereksinimlerini karşılamakiçin gerekli tedbirler

• Yeni ve mümkünse mevcut binaların yenilenmesiiçin yaklaşık sıfır enerjili bina seviyesine ulaşmakiçin gerekli tedbirler

Bu örnek uygulamada, seçilmiş olan konut binasınınbina kabuğu, ısıtma sistemi ve soğutma sistemindegerçekleştirilebilecek örnek enerji verimliliği tedbir-leri her iki iklim bölgesi için analiz edilmiştir. Ancakunutulmamalıdır ki, bu tedbirler, AB çerçeve yönte-minin uygulaması açısından örnek niteliğinde olup,sınırlı sayıdadır. Ulusal düzeyde bir yöntem uygu-landığında çok daha fazla sayıda enerji verimliliğitedbiri analiz edilmeli ve bu tedbirler yenilenebilirenerji kaynaklarını kullanan sistemler de dahil olmaküzere tüm seçenekleri kapsamalıdır.

Örnek uygulama için belirlenen enerji verimliliğitedbirleri Tablo 2’de açıklanmıştır.

MEVCUT BİNA Binanın mevcut durumunu ifade etmektedir.

YLTM 1-Duvar Dış duvarlarda 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayı-larını sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) levhalar ile ısı yalıtımı yapılması (Uduvar =0,57 W/m²K (İstanbul), 0,66 W/m²K (İzmir)) [11].

YLTM 1-Çatı Çatı arasında 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayıla-rını sağlayacak kalınlıkta ilave cam yünü malzeme ile ısı yalıtımı yapılması (Uçatı = 0,38 W/m²K(İstanbul), 0,43 W/m²K (İzmir))

YLTM 1-Döşeme Zemin kat döşemesinde 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlikkatsayılarını sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) levhalar ile ısı yalıtımı yapılması(Uduvar = 0,57 W/m²K (İstanbul), 0,66 W/m²K (İzmir))

YLTM 1-Tüm Kabuk Dış duvarlar, çatı arası ve zemin kat döşemesinde 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehiriçin verilmiş ısıl iletkenlik katsayılarını sağlayacak düzeyde ısı yalıtımı yapılması

YLTM 2 -Duvar Dış duvarlarda 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayı-larından yaklaşık %25 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) lev-halar ile ısı yalıtımı yapılması (Uduvar = 0,43 W/m²K (İstanbul), 0,50 W/m²K (İzmir))

YLTM 2-Çatı Çatı arasında 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayıla-rından yaklaşık %25 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta ilave cam yünü malzeme ileısı yalıtımı yapılması (Uçatı = 0,29 W/m²K (İstanbul), 0,32 W/m²K (İzmir))

YLTM 2-Döşeme Çatı arasında 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayıla-rından yaklaşık %25 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) lev-halar ile ısı yalıtımı yapılması (Uçatı = 0,43 W/m²K (İstanbul), 0,50 W/m²K (İzmir))

YLTM 2-Tüm Kabuk Dış duvarlar, çatı arası ve zemin kat döşemesinde 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehiriçin verilmiş ısıl iletkenlik katsayılarından yaklaşık %25 daha düşük katsayıları sağlayacakdüzeyde ısı yalıtımı yapılması

YLTM 3 -Duvar Dış duvarlarda 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayı-larından yaklaşık %50 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) lev-halar ile ısı yalıtımı yapılması (Uduvar = 0,29 W/m²K (İstanbul), 0,33 W/m²K (İzmir))

Tablo 2. Örnek Uygulama İçin Seçilmiş Enerji Verimliliği Tedbirleri


Makale


3.3. Enerji Verimliliği Tedbirleri için Birincil Enerji Kullanımının Hesaplanması

AB çerçeve yönteminde sunulduğu şekilde, belirlen-miş olan enerji verimliliği tedbirleri ve tedbir paket-leri, seçilen referans binalar için analiz edilmelidir.Her bir referans bina için belirlenen tüm enerjiverimliliği tedbirlerinin binalara uygulanmasıylaulaşılabilecek enerji performans düzeyleri ayrı ayrıhesaplanmalıdır. İlgili AB yönetmeliğine göre, önce-likle ısıtma ve soğutma için gerekli enerji miktarları-nın, daha sonrasında ise ısıtma, soğutma, havalandır-ma, sıhhi sıcak su ve aydınlatma sistemleri içingerekli enerji miktarlarının hesaplanması gerekmek-tedir. Bu hesaplamalar, referans binanın kullanılanalanı için metrekare başına düşen birincil enerji cin-sinden belirtilmelidir.

Bu örnek uygulamada, ilgili AB kılavuz dokümanın-da önerildiği şekilde detaylı dinamik hesaplama yön-temi kullanılarak, seçilen enerji verimliliği tedbirleriiçin enerji tüketimleri hesaplanmıştır. Isıtma vesoğutma için enerji tüketimleri, EnergyPlus dinamiksimülasyon aracı kullanılarak, hem İstanbul hem deİzmir şehirleri için gerçekleştirilmiştir. Nihai enerjitüketimleri ve birincil enerji dönüşüm katsayılarıkullanılarak birincil enerji tüketimleri hesaplanmış-tır. Birincil enerji dönüşüm katsayıları, doğalgaz için1, elektrik için 2,36’dır. İstanbul ili iklimi için ger-çekleştirilen enerji tüketimi hesaplarının sonuçlarıŞekil 2’de, birincil enerji cinsinden tüketim hesapla-rı ise Şekil 3’te grafik olarak sunulmuştur.

YLTM 3- Çatı Çatı arasında 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayıla-rından yaklaşık %50 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta ilave cam yünü malzeme ileısı yalıtımı yapılması (Uçatı = 0,19 W/m²K (İstanbul), 0,21 W/m²K (İzmir))

YLTM 3 - Döşeme Çatı arasında 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehir için verilmiş ısıl iletkenlik katsayıla-rından yaklaşık %50 daha düşük katsayıları sağlayacak kalınlıkta extrüde polistren (XPS) lev-halar ile ısı yalıtımı yapılması (Uçatı = 0,29 W/m²K (İstanbul), 0,33 W/m²K (İzmir))

YLTM 3- Tüm Kabuk Dış duvarlar, çatı arası ve zemin kat döşemesinde 2013 tarihli TS 825 standardında ilgili şehiriçin verilmiş ısıl iletkenlik katsayılarından yaklaşık %50 daha düşük katsayıları sağlayacakdüzeyde ısı yalıtımı yapılması P. CAM 1 Mevcut pencere camlarının ısıl iletkenlik katsayısı (U)= 1.6 W/m²K, Güneş enerjisi geçirgenliği (SHGC) = 0.56, Gün ışığı geçirgenliği (Tvis) = 0.79olan camlar ile değiştirilmesi

P. CAM 2 Mevcut pencere camlarının U = 1.6 W/m²K, SHGC = 0.44, Tvis = 0.71 olan camlar ile değişti-rilmesi P. CAM 3 Mevcut pencere camlarının U = 1.1 W/m²K, SHGC = 0.44, Tvis = 0.71 olancamlar ile değiştirilmesi

P. CAM 4 Mevcut pencere camlarının U = 1.6 W/m²K, SHGC = 0.30, Tvis = 0.44 olan camlar ile değişti-rilmesi

Güneş Kontrolü Binanın güney cephesinde alüminyum esaslı yatay, sabit dış cephe jaluzileri ile gölgeleme yapıl-ması

Verimli Kazan Binanın ısıtma enerjisini karşılayan mevcut kazanın %95 verimlilikte bir kazan ile değiştirilmesi

Verimli Klima Binanın soğutma enerjisini karşılayan, COP değeri 3 olan mevcut split klimaların COP değeri 5olan yeni split klimalar ile değiştirilmesi

Tablo 2. Örnek Uygulama İçin Seçilmiş Enerji Verimliliği Tedbirleri (Devam)


Makale


Şekil 2. İstanbul İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Enerji Tüketimleri

Şekil 3. İstanbul İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Birincil Enerji Tüketimleri

9nese ganic saglam:Sablon 20.08.2015 10:59 9

Makale


İzmir ili iklimi için gerçekleştirilen enerji tüketimihesaplarının sonuçları Şekil 4’te, birincil enerji cin-

sinden tüketim hesapları ise Şekil 5’te grafik olaraksunulmuştur.

Şekil 4. İzmir İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Enerji Tüketimleri

Şekil 5. İzmir İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Birincil Enerji Tüketimleri

9nese ganic saglam:Sablon 20.08.2015 10:59 0

Makale


Şekil 2, 3, 4 ve 5’te verilen enerji tüketimi grafikleriincelendiğinde, toplam enerji tüketimlerininİstanbul’da bulunan referans binada İzmir’de bulu-nan referans binaya göre daha fazla olduğu görül-mektedir. İstanbul iklimi için nihai enerji tüketimle-rine bakıldığında, ısıtma enerjisi tüketimlerinin dahaağırlıklı olduğu görülmektedir. Ancak, birincil enerjicinsinden tüketimlere bakıldığında, çoğunluklasoğutma yüklerinin ağırlıkta olduğu görülmektedir.

İzmir iklimi için enerji tüketimlerine bakıldığındasoğutma enerjisi tüketimlerinin ısıtma enerjisi tüke-timlerinden oldukça fazla olduğu görülmektedir.

Ele alınan senaryolar arasından referans binada enyüksek enerji verimliliği seviyelerine, İstanbul ikli-mi için ısı yalıtım senaryoları ile ulaşılmakta, İzmiriklimi için ise soğutma enerjisi tüketimlerini düşürenpencere camı değişiklikleri ve klimaların verimli kli-malar ile değiştirilmesi ile ulaşılmaktadır.

İzmir iklimi koşullarında, ısı yalıtımının 2. seviye-den (YLTM-2) daha fazla arttırılması enerji tüketim-lerini arttırmaya başlamaktadır. Bunun nedeni ise, ısıyalıtımının soğutma yüklerini arttırmasıdır.

Bu örnek hesaplamalarda ele alınan konut binası, içısı kazançları açısından düşük yoğunluklu bir konutbinasıdır. Ancak, daha yüksek yoğunluklu binalardaısı yalıtımı uygulamasının soğutma yükleri üzerinde-ki etkisi daha belirgindir. Bu nedenle, iç ısı kazanç-ları daha yüksek olan bir konut binasında veya işlev-leri gereği ısı kazançları yüksek olan bina tipolojile-rinde bu etki açıkça görülebilmektedir. Örneğin, ofisbinalarında maliyet optimum enerji verimliliği sevi-yelerinin analiz edildiği ve 11. Ulusal TesisatMühendisliği Kongresi’nde tarafımızca sunulmuşolan çalışmada Ankara ve Antalya için örnek hesap-lamalar gerçekleştirilmiştir [12]. Bu hesaplamalardaele alınan ofis binasında ısı yalıtımı uygulamasınınbinadaki soğutma yüklerini arttırarak enerji tüketi-mini arttırdığı görülmüştür. Ofis binası için gerçek-leştirilen bu çalışmadan Antalya iline ait birincilenerji tüketimini gösteren grafik Şekil 6’da verilmiş-tir. Şekil 6’daki grafikte, Senaryo 1B ve Senaryo 2Bolarak adlandırılan senaryolar ısı yalıtımı senaryola-rıdır ve mevcut binanın birincil enerji cinsindenenerji tüketiminden daha yüksek enerji tüketimiylesonuçlanmıştır. Hem enerji tüketimlerinin artışı hemde gereksiz ilk yatırım maliyetleri nedeniyle busenaryoların uzun dönem toplam maliyetleri de mev-

Şekil 6. Antalya İli İçin Bir Ofis Binasında Farklı Senaryolara Ait Birincil Enerji Tüketimleri [12]


Makale


cut binadan daha yüksektir. Çalışmanın tamamı, ilgi-li bildiriden incelenebilmektedir [12].

Bir Akdeniz ülkesi olan Türkiye’de, özellikle sıcak-nemli iklim bölgesinde yer alan şehirler için soğutmayüklerinin oldukça önemli olduğu tüm bu analizler-den açıkça anlaşılmaktadır. Bu durum, binalardamaliyet optimum enerji verimliliği ve yaklaşık sıfırenerji seviyelerinin hesaplanması amacıyla geliştiri-lecek ulusal yöntemde mutlaka göz önünde bulundu-rulmalıdır.

3.4. Enerji Verimliliği Tedbirleri için Uzun Dönem Maliyetlerin Hesaplanması

AB çerçeve metoduna göre, enerji verimliliği tedbir-lerinin uzun dönem maliyetleri, enerji performansıanalizleri ile entegre edilmek üzere net bugünküdeğer yöntemi kullanılarak hesaplanmalıdır. Netbugünkü değer yönteminde, her bir maliyet bugünkü(veya hesaplamanın başlangıç yılındaki) değerineindirgenerek hesaba katılmaktadır. Bugünkü değer-leri elde etmek üzere, enflasyon oranı, enerji fiyatla-rının artışı ve faiz oranı gibi finansal veriler kullanı-larak indirim faktörü, bugünkü değer faktörü gibikatsayılar elde edilir. Gelecek yıllar için öngörülenkazanç ve maliyetler bu katsayılar ile çarpılarakbugünkü değerleri hesaplanır ve uzun yıllara ait top-lam maliyetler elde edilir. AB mevzuatı bu hesapla-malar için EN 15459 standardını referans göster-mektedir [13]. EPBD-Recast 2010 ve ilgili mevzuatkapsamında önerilen maliyet hesaplama süreleri,konut binalarında 30 yıl, ticari binalar için ise 20 yılolarak belirlenmiştir [3].

Hesaplamalarda ilk yatırım maliyetleri, işletim mali-yetleri, enerji giderleri gibi çeşitli maliyet kategori-leri dikkate alınarak, yapılan enerji verimliliği yatırı-mı ile binanın hizmet ömrü süresince elde edilenenerji maliyeti tasarrufu hesaba katılır. Bu hesapla-malarda, değerlendirmeye alınan her bir enerjiverimliliği tedbiri için sabit olan maliyetler ve bina-nın enerji performansına etki etmeyen bina eleman-larına ait maliyetler hesaba katılmaz, diğer tüm mali-yetler değerlendirmeye alınır.

Hesaplama için, iki farklı hesap şekli sunulmaktadır.Bunlardan biri yatırımcının kişisel harcamalarınıdikkate alan finansal hesaplama iken, diğeri makro-ekonomik hesaplamadır. Makroekonomik hesapla-mada, finansal hesaplamada dikkate alınan maliyetkategorilerinin dışında sera gazı salımlarının mali-yetleri de hesaba katılır, buna karşın vergiler hesabakatılmaz ve aşağıdaki formül ile hesaplanır [5].

Cg() = Cl + ∑[∑(Ca,i(j) x Rd(i) + Cc,i(j)) – Vf,(j)] (1)

j i=1

: hesaplama süresiCg() : toplam maliyetCl : ilk yatırım maliyetiCa,i(j) : yıllık giderlerCc.i(j) : karbon fiyatıVf,

(j) : binanın, hesaplama süresi sonunda kalan bedeliRd(i) : i yılı için indirim oranı, eşitlik 2 ile hesaplanır.

1 pRd(p) = ————– (2)

1 + r / 100

r : reel indirim oranıp : hesaplama başlangıç yılından itibaren geçen

yıl sayısı

Bu örnek uygulama kapsamında da, ele alınan iyi-leştirme senaryolarının uzun dönem maliyetler üze-rindeki etkisi hesaplanmıştır. Hesaplama süresi, ABçerçeve yönteminde önerildiği gibi 30 yıl olarakhesaba katılmıştır. Hesaplarda ilk yatırım maliyetlerive enerji tüketimi maliyetleri dikkate alınmıştır,diğer işletim maliyetleri hesaplamanın dışında bıra-kılmıştır. Hesaplamalarda, başlangıç yılı olarak 2014yılı seçilmiş olup, enerji verimliliği tedbirlerinin ilkyatırım maliyetlerinin hesaplanmasında 2014 yılıÇevre ve Şehircilik Bakanlığı İnşaat ve Tesisat BirimFiyatları kullanılmıştır [14]. Maliyet hesaplarındakullanılan diğer veriler Tablo 3’te sunulmuştur.Enflasyon oranı, Aralık ayına göre yıllık enflasyondeğişimlerinin son beş yıllık ortalaması alınarakhesaba katılmıştır.

( )


Makale


3.5. Duyarlılık Analizlerinin YapılmasıAB mevzuatında sunulan çerçeve metot gereğince,optimum maliyet analizleri gerçekleştirilirken, indi-rim oranları, enerji fiyatlarındaki artış ve diğer tümgerekli veriler için duyarlılık analizleri gerekmekte-dir. Bu sayede, optimum maliyet analizleri için enönemli parametrelerin belirlenmesi amaçlanmıştır.Duyarlılık analizleri bu çalışmada gerçekleştirilenörnek hesaplamaların kapsamına alınmamıştır.

3.6. Maliyet Optimum Enerji Verimliliği Seviyelerinin Belirlenmesi

Optimum maliyet seviyesi hesaplamalarına yönelikAB çerçeve yönteminin son aşaması, enerji verimli-

liği tedbirleri ve tedbir paketleri içinhesaplanmış olan enerji performansıve maliyetlerin karşılaştırmalı olarakanaliz edilmesini içermektedir. Buyolla, en az maliyetle en fazla enerjiverimliliği sağlayan tedbirler/tedbirpaketleri maliyet optimum tedbirlerolarak belirlenebilmektedir. Aynısonuçlardan yola çıkılarak, her ülke-

nin kendi koşullarına uygun yaklaşık sıfır enerjiseviyelerini de belirlemesi beklenmektedir.

Bu örnek çalışmada gerçekleştirilen enerji perfor-mansı analizleri ve maliyet analizleri de AB çerçeveyönteminin önerdiği şekilde karşılaştırmalı olarakanaliz edilmiştir. Seçilen referans bina için birimalan başına 30 yıllık toplam maliyetler ile yıllıkbirincil enerji tüketimleri Şekil 7’deki tablo ile veril-miştir.

Şekil 7 ile verilen grafikte görüldüğü gibi, seçilenreferans konut binasında İstanbul iklimi için maliyetve enerji verimliliği karşılaştırıldığında optimumsonuç veren iyileştirme “P.CAM 3” olarak isimlen-

İstanbul için doğalgaz birim fiyatı 0,094303 TL/kWh [15]

İzmir için doğalgaz birim fiyatı 0,088421 TL/kWh [16]

Elektrik birim fiyatı 0,310484 TL/kWh [17]

Enflasyon oranı %7,72 [18]

Piyasa faiz oranı %110[18]

Enerji Verimliliği İçinmalzeme ve işçilik fiyatları 2014 Yılı İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları [14]

Tablo 3. Maliyet Hesaplamalarında Kullanılan Veriler

Şekil 7. İstanbul İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Birincil Enerji Tüketimleri ve 30 Yıllık Maliyetleri


Makale


dirilmiş olan ve mevcut pencere camlarının U = 1.1W/m²K, SHGC = 0.44, Tvis = 0.71 olan camlar iledeğiştirilmesini ifade eden enerji verimliliği tedbiriolmuştur. Dış duvarlarda veya cephenin tamamındauygulanan ısı yalıtımları bu binada enerji performan-sı açısından olumlu sonuç vermekle birlikte, maliyetaçısından optimum seviyeden uzaklaşmaktadır.Ayrıca, “YLTM 1” olarak isimlendirilen seviyede ısıyalıtımı yapılarak elde edilen enerji tasarrufunun“VERİMLİ KLİMA” olarak isimlendirilen enerjiverimliliği tedbiri ile daha az toplam maliyet ile sağ-lanabildiği görülmektedir. “YLTM-3” tedbirleri iseyaklaşık sıfır enerji seviyelerinin belirlenmesineyönelik çalışmalarda, tedbir paketleri içerisinde ana-liz edilmeli ve sonuçlar ulusal koşullara uygun ola-rak değerlendirilmelidir.

Şekil 8 ile verilen grafik incelendiğinde, seçilenkonut referans binasında sıcak nemli iklim bölgesin-deki İzmir ili için maliyet optimum enerji verimliliğiseviyesinin “VERİMLİ KLİMA” olarak isimlendi-rilmiş olan ve mevcut split klimaların COP değeri 5olan yeni split klimalar ile değiştirilmesini ifadeeden enerji verimliliği tedbiri ile sağlandığı görül-

mektedir. Soğutma yüklerinin ağırlıklı olduğu İzmirikliminde bu enerji verimliliği tedbiri hem en düşükmaliyet hem de en yüksek enerji verimliliği ilesonuçlanmıştır. Birçok enerji verimliliği tedbirininmevcut binaya göre daha yüksek enerji verimliliği vedaha düşük maliyet ile sonuçlandığı düşünüldüğün-de, enerji maliyetlerinin sonuçlar üzerinde oldukçafazla etkisi olduğu görülmektedir. Ancak, ilk yatırımmaliyetleri bu çalışmada analiz edilenlerden dahayüksek olan enerji verimliliği tedbirleri değerlendi-rildiğinde sonuçların farklılaşabileceği de göz önün-de bulundurulmalıdır.

SONUÇEPBD-Recast kapsamında binalarda maliyet opti-mum enerji verimliliği ve yaklaşık sıfır enerji sevi-yelerinin AB çerçeve yöntemine uygun olarak hesap-lanmasının yakın bir gelecekte adaylık sürecindeolan Türkiye için bir zorunluluk haline geleceğiöngörülmektedir. Bu hedefe ulaşabilmek için, ABülkelerinde devam etmekte olan araştırmalara benzerşekilde, Türkiye’de de uzun soluklu araştırmalar vekonunun uzmanları tarafından yapılacak değerlen-dirmelere ihtiyaç duyulmaktadır.

Şekil 8. İzmir İli İçin Enerji Verimliliği Tedbirlerinin Yıllık Birincil Enerji Tüketimleri ve 30 Yıllık Maliyetleri


Makale


EPBD-Recast’e paralel olarak ulusal düzeyde ger-çekleştirilecek çalışmalarda, yukarıda da açıklandığıgibi bina tipolojilerini ve Türkiye’deki iklim bölge-lerini ayrı ayrı ele almak şarttır. Ayrıca, Kuzey veOrta Avrupa ülkelerinden farklı olarak, Akdenizülkelerinde sıcak-nemli iklim bölgelerinin de bulun-duğu ve bu iklim bölgesinde soğutma yüklerinin önplana çıktığı dikkate alınmalıdır.

Avrupa Komisyonu’nun sunduğu çerçeve yönteminilk adım olarak işaret ettiği ve sonuçlar üzerindebüyük önemi olan referans bina belirleme çalışmala-rı, konut binaları için TÜBİTAK tarafından destekle-nen ve İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde yürütülen ulusaldüzeyde bir araştırma ile gerçekleştirilmiştir.Belirlenen bu referans binaların her biri için çoksayıda enerji verimliliği tedbiri ve tedbir paketleritest edilmelidir. Ayrıca, diğer bina tipolojileri için debenzer araştırmalar yürütülmelidir.

Bu çalışmada sunulan analizler örnek niteliğindeolup, yalnızca sınırlı sayıda enerji verimliliği tedbiri-nin test edilmesini kapsamaktadır. Ancak, binalardamaliyet optimum seviyelerin ve yaklaşık sıfır enerjiseviyelerinin hesaplanması için gerçekleştirilecekulusal düzeydeki bir çalışmada, binalarda uygulana-bilecek tüm enerji verimliliği tedbirleri analiz edil-melidir. Ayrıca ulusal düzeyde bir çalışmada, enerjiverimliliği tedbirleri yalnızca tekil olarak değil, tekiltedbirlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan tedbirpaketleri için de hesaplamaların mutlaka gerçekleşti-rilmesi gerekmektedir. Bu sayede, ilk yatırım mali-yeti yüksek olan enerji verimliliği tedbirlerini dediğerleri ile birlikte maliyet optimum şekilde uygu-lamak mümkün olabilecektir. Bunun yanı sıra, finan-sal verilerin hesap sonuçları üzerindeki etkisi deduyarlılık analizleri ile değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak, ulusal düzeyde AB çerçeve yöntemineuygun olarak gerçekleştirilecek tüm çalışmalardetaylı ve çok yönlü olarak ele alınmalı ve tüm binatipolojileri ve tüm iklim koşulları için ulusal çıkarla-ra uygun sonuçlar elde edilmelidir.

KAYNAKLAR[1] Directive 2010/31/EU, Directive of the

European Parliament and of the Council of 19May 2010 on the Energy Performance ofBuildings (recast), 2010.

[2] Directive 2002/91/EC, Directive of theEuropean Parliament and of the Council of 16December 2002 on the Energy Performance ofBuildings, 2002.

[3] Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği,Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Ankara, 2008

[4] T.C. Resmi Gazete, Bina Enerji PerformansıHesaplama Yöntemi, Bina Enerji Performansı –Isıtma ve Soğutma için Net Enerji İhtiyacınınHesaplanması, Aralık, 2010.

[5] Commission Delegated Regulation (EU) No244/2012 of 16 January 2012 SupplementingDirective 2010/31/EU of the EuropeanParliament and of the Council on the EnergyPerformance of Buildings by Establishing aComparative Methodology Framework forCalculating Cost-Optimal Levels of MinimumEnergy Performance Requirements forBuildings and Building Elements, 2012.

[6] Guidelines Accompanying on SupplementingDirective 2010/31/EU, of the EuropeanParliament and of the Council on EnergyPerformance of Buildings (Recast) byEstablishing a Comparative MethodologyFramework for Calculating cost Optimal Levelsof Minimum Energy Performance Requirementsfor Buildings and Building Element, 2010.

[7] Loga T., Diefenbach N., Use of BuildingTypologies for Energy Performance Assessmentof National Building Stocks, ExistentExperiences in European Countries andCommon Approach, First TABULA SynthesisReport, Institut Wohnen und Umwel, Darmstadt,Almanya, 2010.

[8] Spiekman M., Comparison of EnergyPerformance Requirements Levels: Possibilitiesand Impossibilities, Summary Report, Report ofASIEPI, 2010.

[9] Nüfus ve Konut Araştırması, 2011, Türkiyeİstatistik Kurumu.


Makale


[10] Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2012,Türkiye İstatistik Kurumu.

[11] Türk Standardları Enstitüsü, TS 825: BinalardaIsı Yalıtım Kuralları, Ankara (2013).

[12] Enerji Performansı Gereksinimlerinin OptimumMaliyet Düzeyinin Türkiye’deki Örnek Bir OfisBinasında Yapılan İyileştirmeler İçin Hesaplan-ması, Neşe Ganiç, A. Zerrin Yılmaz, Stefano P.Corgnati, 11. Ulusal Tesisat MühendisliğiKongresi (TESKON), 17-20 Nisan 2013, İzmir.

[13] EN 15459, Energy Performance of Buildings -Economic Evaluation Procedure for EnergySystems in Buildings (EN 15459:2008),

Mayıs, 2007.[14] 2014 Yılı İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları, T.C.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2014, Ankara.[15] İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret Ano-

nim Şirketi (İGDAŞ), <http://www.igdas.com.tr/>,Ocak 2015 tarihinde erişilmiştir.

[16] İzmir Doğalgaz Dağıtım A.Ş., <http://www.izmir-gaz.com.tr/>, Ocak 2015 tarihinde erişilmiştir.

[17] Türkiye Elektrik Dağıtım, www.tedas.gov.tr,Aralık 2015 tarihinde erişilmiştir.

[18] Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası,<www.tcmb.gov.tr>, Ocak 2015 tarihinde eri-şilmiştir.


A · 2016-11-09 · Makale 84 Tesisat Mühendisliği - Sayı 148 - Temmuz/Ağustos 2015 2. AB...

Documents

Transcript of A · 2016-11-09 · Makale 84 Tesisat Mühendisliği - Sayı 148 - Temmuz/Ağustos 2015 2. AB...