TREGU I PATATES

Dhjetor, 2015

ANALIZA E TREGUT TË PATATES

Dhjetor, 2015

2

DEPARTAMENTI I ANALIZAVE EKONOMIKE DHE

STATISTIKAVEBUJQËSORE

(DAESB)

ANALIZA E TREGUT TË PATATES

Dhjetor, 2015

3

Parathënie

Analiza e tregut të patates e punuar në mënyrë të detajuar nga Departmenti i AnalizaveEkonomike dhe Statistikave Bujqësore (DAESB) ka për qëllim të shërbej si një dokument i cilika të përmbledhura të gjitha të dhënat statistikore që pasqyrojnë zhvillimin e tregut tëpatates në Kosovë.

Në këtë analizë shtjellohen më gjerësisht të dhënat e prodhimtarisë vendore, eksportit dheimportit të patates në përgjithësi, sipas vendeve duke specifikuar tregtinë me vendet eCEFTA-s dhe BE-së. Çmimet e patateve vendore si dhe atyre të importuara, madhësia etregut, mbështetja e sektorit të patateve nga MBPZHR përmes pagesave direkte dhe masavetë zhvillimit rural si dhe në fund konkluzionet finale mbi këtë analizë.

4

Tregu i patates

Patatja në Kosovë kultivohet dhekonsumohet në një masë të madhe dhe nëforma të ndryshme. Në vitin 2013 rreth16,356 ha ishte sipërfaqe e mbjellur meperime, nga e cila 17% ishte e mbjellur mepatate e që ishte sipërfqja më e vogël mepatate krahasuar me vitetpararake. Nëgrupin e perimeve sipërfaqja e të cilave

pësoi rënie në vitin 2013 krahasuar me trivitet e mëparshme ishte edhe patatja me22%. Sa i përket prodhimtarisë, ngagjithsej 2,777 ha sipërfaqe e mbjellur mepatate në vitin 2013, prodhimtaria epërgjithshme ishte 50,847 ton. Patatjakishte rendimentin mesatar prej 18.3 tonpër hektar.

1 Prodhimtaria vendore

Bazuar në të dhënat e Agjencisë sëStatistikave të Kosovës (ASK),prodhimtaria e patates për vitin 2013 ishte50,847 ton. Për ti përmbushur nevojat përkonsum vendi ynë ka importuar një sasishumë të vogël të patates ngase

prodhimtaria vendore përmbush rreth95% të kërkesave vendore. Gjatë vitit 2013janë eksportuar rreth 10,278 ton, ndërsa ponë të njejtin vit janë importuar 7,766 tonpatate të reja dhe farë.

2 Zhvillimi i tregtisë

Sa i përket përdorimit të prodhimtarisë sëpatates sasia më e madhe e prodhimit(rreth 65%), është shitur në treg ndërsapjesa tjetër e mbetur përdoret për konsumfamiljar dhe për industrinë e përpunimit tëpatates. Kosova përveç në vendet e

CEFTA-s, gjatë vitit 2014 eksportoi dheimportoi patate edhe nga vendet anëtare tëBE-së, e një sasi po ashtu edhe nga vendete tjera siç janë: Turqia, Shtetet e Bashkuara,Iraku dhe Egjipti.

2.1 Importi i patates së freskët

Gjatë vitit 2013 Kosova ka importuar 7,766ton patate. Shikuar në aspektin kohor ‘07-‘14, në vitin 2014 ishte sasia më e madhe epatates së importuar, ndërsa në anën tjetërsasia më të ulët e patates së importuarishte ajo në vitin 2009 (4,540 ton). Pastaj qënga viti 2010 ka pasur luhatje, deri në vitin2014 kur edhe është shënuar pika më e

lartë e sasisë së importuar. Në figurën emëposhtme mund të shihet se importi ipatates në vitin 2013 ishte 7,766 ton,ndërsa në vitin 2014 u rrit dhe sasia ishte8,022 ton. Nga muaji Janar e deri nëmuajin Korrik të vitit 2015 vendi ynë kaimportuar patate në sasi prej 6,377 ton.

5

Figura 1: Importi i patates gjatë viteve ‘07-‘15 në ton metrik

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

Gjatë vitit 2014 patatja është importuarnga vendet e regjionit dhe më gjerë. Ngagjithsej 8,022 ton patate të importuara,sasia më e madhe e importuar, kryesishtfarë, ishte nga Holanda (2,318 ton), pasuar

nga Gjermania (2,180 ton), dhe Shqipëria(1,104 ton). Ndërsa pjesa tjetër e importit tëpatates ishte nga shtetet si: Serbia, Polonia,Austria, Maqedonia dhe vendet e tjera tëparaqitura në figurën më poshtë.

Figura 2: Importi i patates sipas vendeve gjatë vitit 2014

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

Në figurën 3 është paraqitur importi ipatates nga vendet e CEFTA-s, ku ngagjithsej importi i patates në vitin 2014

Shqipëria ka pjesëmarrjen më të lartë prej47%, pasuar nga Serbia (34%), Maqedonia(14%), dhe vendet e tjera (5%).

393 206 2 48 1 36

2,180

26

2,319

10 0 76337

40413

8051,104

3 1 23

6

Figura 3: Importi i patates gjatë vitit 2014 nga vendet e CEFTA-s

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

Nga të dhënat e prezantuara në figurën 4vërejmë se Kosova vazhdimisht gjatëgjithë vitit 2014 importoi patate, mirëposasia e importuar ka ndryshuar varësishtprej muajve. Importi i shprehur në sasipothuajse të njejtë ka qenë gjatë dy muajvetë vitit 2014: Shkurt dhe Mars. Gjatë muajitShkurt janë importuar (1,337 ton), ndërsa

në muajin Mars kishte sasi më të madhe tëpatates së importuar (1,372 ton). Importika vazhduar të jetë i lartë për muajin Prill(941 ton), Maj (1,022 ton), duke pasur merënie të sasisë deri në Shtator (274 ton) simuaj me më së paku import. Ndërsa në tremuajt pasues sasia e importuar ka shënuarngritje të lehtë.

Figura 4: Importi i patates gjatë vitit 2014 në ton metrik

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

2.2 Eksporti i patates së freskët

Vendi ynë gjatë vitit 2014 ka eksportuar13,106 ton patate, ndërsa gjatë viteve tjeraka pasur luhatje, ku në vitin 2013 eksportiishte 10,278 ton që njëherit shënon edhe

pikën më të ulët të eksportit gjatëperiudhës kohore ‘07-‘14.

Në vitin 2007 eksporti i patates ishte 17,430ton, duke vazhduar me ngritje në vitin2008 (18,910 ton) dhe 2009 (19,716 ton) që

Serbia34%

Mali I Zi2%

Kroacia3%

Shqipëria47%

Maqedonia14%

0200400600800

1,0001,2001,4001,600

7

njëherit shënon edhe pikën më të lart tëeksportit të patateve. Viti 2010 pësoi rënie

për 5%, e ky trend i rënies vazhdoi deri nëvitin 2014.

Figura 5: Eksporti i patates gjatë viteve ‘07-‘15 në ton metrik

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

2.2.1 Eksporti i patates sipas vendeve

Kosova gjatë vitit 2014 ka eksportuarpatate në vende të ndryshme. Nga gjithsejeksporti (13,105 ton), më së shumti janëeksportuar patate në Shqipëri (10,823 ton),Maqedoni (892 ton), në Malin e Zi (661

ton), Serbi (344 ton), Irak (334 ton) dhe nëvendet e tjera sasia prej 51 ton. Në figurën6 është paraqitur eksporti i patatës ngavendet anëtare të CEFTA-s.

Figura 6: Eksporti i patates gjatë vitit 2014 në vendet e CEFTA-s

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

Gjatë vitit 2014 më së shumti janëeksportuar patate në muajin Janar, ndërsasasia më e ulët ishte në muajin Qershor.

Në përgjithësi gjatë vitit 2014 ka pasurluhatje të mëdha në sasin e patate sëeksportuar. Periudha nga muaji Janari deri

në muajin Prill karakterizohet me sasi mëtë lartë të eksportit, ku në këtë periudhëjanë eksportuar gjithsejt 10,521 ton, ndërsagjatë muajve tjerë sasia e eksportuar ishtevetëm 2,584 ton.

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Jan-

Korrik2015

Eksporti 17,430 18,910 19,716 18,816 12,294 14,497 10,278 13,106. 9,448

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

Serbia3%

Mali I Zi5%

Shqipëria85%

Maqedonia7%

Figura 7: Eksporti gjatë vitit 2014 në ton metrik

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

2.3 Bilanci tregtar i patates

Raporti në mes të vlerës së eksportit dheimportit të patates nuk ka pasuar dallimetë mëdha gjatë periudhës ‘07-‘15. Nëfigurën e mëposhtme paraqitet raporti nëmes të eksportit dhe importit ku shohim

se, mbulushmëria më e ulët ka qenë nëvitin 2013 me 24% me bilanc tregtar prej5,284 mijë €, ndërsa mbulueshmëria më elartë ka qenë në vitin 2008 me 45% dhebilanc tregtar prej 2,765 mijë €.

Figura 8: Vlera e bilancit tregtar për pataten, në 1000 €

Burimi: ASK përpunuar nga DAESB-MBPZHR

3 Çmimet e tregut

Në Kosovë tregu i patates është një tregpër të cilin ka kërkesë të vazhdueshme,dhe për këtë arsye plasimi i patates në tregnuk paraqet ndonjë problem përkultivuesit e saj. Prodhimi i përgjithshëmvendor mbulon rreth 95% të nevojave tëbrendshme ndërsa pjesa tjetër mbulohet

nga importi e që kryesisht janë patate tëreja dhe farë.

Sasia më e madhe nga prodhimtaria epatates në vendin tonë përdoret përkonsum njerëzor. Nga prodhimtaria nëferma të vogla një pjesë e prodhimit

0500

1,0001,5002,0002,5003,0003,500

01,0002,0003,0004,0005,0006,0007,0008,000

Eksporti i patates

Importi i patates

Bilanci tregtar për patate

9

përdoret për nevoja familjare ndërsa pjesamë e madhe shitet në tregun vendor dhe

jashtë vendit kryesisht në vendet eCEFTA-s.

3.1 Çmimet në tregun vendor

Në tregun tonë patatet vendore janë tëpranishme gjatë tërë vitit. Çmimet epatateve nuk dallojnë shumë varësisht ngaregjionet dhe mesatarja e çmimit mepakicë në vitin 2014 ka qenë 0.39 €/kg.

Figura 9 tregon luhatjen e çmimevevendore të patateve në periudhën ‘13-‘15,ku mund të vërehet se në vitin 2014krahasuar me vitin 2013 çmimi me pakicëpër kg të patates ka pasur rënie për 28%.

Figura 9: Çmimet e shitjes së patateve vendore (€/kg)

Burimi: MBPZHR - DAESB

3.2 Çmimet e importit

Për kulturën e patates çmimi mesatar mepakicë i importit në Kosovë gjatë vitit 2014ishte 0.82 €/kg. Figura 10 paraqet luhatjete çmimeve të importit të patateve gjatëviteve ‘13-‘15, ku vërehet se çmimet e

importit për kg gjatë këtyre viteve kanëpësuar rënie të vazhdueshme. Në vitin2014 krahasuar me vitin 2013 çmimi mepakicë kishte rënie prej 27%.

Figura 10: Çmimet e shitjes së patateve të importuara 2013-2015 (€/kg)

Burimi: MBPZHR – DAESB

2013 2014 Jan-Tetor2015

me pakicë 0.7 0.39 0.32me shumicë 0.58 0.31 0.27

0.000.200.400.600.80

2013 2014 Jan-Tetor2015

me pakicë 1.13 0.82 0.72me shumicë 0.95 0.67 0.62

0.000.501.001.50

10

4 Madhësia e tregut

Tregu i përgjithshëm i patateve në Kosovënë vitin 2013 vlerësohet të ishte rreth53,555 ton. Kjo përfshinë gjithëprodhimtarinë vendore si dhe importin epatateve si produkt i freskët si dhe si

produkt i procesuar. Tregu vendorvlerësohet se i mbulon rreth 95% tënevojave vendore për konsum të patates,ndërsa pjesa tjetër mbulohet nga importi.

5 Mbështetja e prodhimtarisë së patateve

5.1 Pagesat direkte

Programi i pagesave direkte është ndërshtyllat kryesore të mbështetjes që jepshteti për fermerët e vendit tonë. Ndër viteky program është zgjeruar dhe buxheti nëvazhdimësi është rritur. Objektivat qëtëntohen të arrihen përmes pagesavedirekte për patatet janë: rritja e të hyravenë fermë pastaj përmisimi i konkurencësdhe efiktivitetit të prodhimit primarbujqësor, rritja e rendimentit, përmirësimii cilësisë së prodhimit, zvogëlimi i kostossë prodhimit, dhe intensifikimi iekonomizmit të aktiviteteve bujqësore.

Kultivuesit e patates për të përfituar ngaprogrami i pagesave direkte duhet të kenëtë mbjellura së paku 0.50 ha me patate dhekjo sipërfaqe duhet të jetë minimum 0.20ha parcel e pandarë. Në rast se fermerimerr tokë me qira gjithashtu edhesipërfaqja e marr me qira duhet të jetë sëpaku 0.20 ha e pandarë, e dokumentuarpërmes kontratës si dhe e kontraktuar nëperiudhë prej së paku një vit.Subvencionimi në formë të pagesavedirekte do të bëhet për sipërfaqe tëmbjellura me patate në vlerë prej 300 €/ha.

5.1.1 Masat e zhvillimit rural

Në kuadër të masave të zhvillimit rural nëvitin 2015 patatet do të përkrahen nëkuadër të masës 101, Investimet në asetetfizike në ekonomitë bujqësore.

Objektivat e përgjithshme të kësaj masejanë përmirësimi i aftësisë konkurruesedhe zëvendësimi i importit, krijimi ivendeve të reja të punës, përkrahja efermerëve me qëllim të përafrimit merregullat, standardet, politikat dhepraktikat e BE-së, përkrahja e zhvillimitekonomik, social dhe territorial përmeszhvillimit të kapitalit fizik dhe adresimi i

sfidave të ndryshimit klimatik përmesshfrytëzimit të energjisë së ripërtëritshme.

Objektivat specifike që kanë të bëjnë mesektorin e perimeve janë: rritja e prodhimittë perimeve për qëllime komerciale,përmirësimi i cilësisë me qëllim tëpërmbushjes së standardeve kombëtaredhe atyre të BE-së, modernizimi i fermavepërmes përdorimit të pajisjeve të reja dhemekanizmit modern, zvogëlimi ihumbjeve pas vjeljes nëpërmjetinvestimeve në fermë, në teknologjinë eruajtjes, në infrastrukturë dhe pajisje për

11

fazën pas vjeljes, përfshirë kapacitetet përftohje, klasifikim dhe paketim, prodhimi ienergjisë së ripërtëritshme dhepërmirësimi i integrimit të fermerëve meblerësit e prodhimeve bujqësore.

Për të përfituar përmes kësaj masefermerët, përveç kritereve të përgjithshmeqë shpallen në thirrjen për aplikim duhettë plotësojnë edhe disa kritere specifikepër sektorin e perimtarisë.

Fermeri në momentin e aplikimit përinvestime në depo për perime duhet tëdëshmojë posedimin e sipërfaqesbujqësore, në pronësi apo të marr me qiraprej së paku 10 vjet dhe të ketë tëregjistruar në Regjistrin e Fermëssipërfaqen prej së paku 2 ha.

Vlera minimale e shenzimeve tëpranueshme për projekt brenda kësaj maseëshë 10,000 € ndërsa vlera maksimale është120,000 €. Niveli i përkrahjes publike është60% e shpenzimeve të pranueshme tëinvestimit, ndërsa përkrahje shtesë prej10% jepet për investime në zonat maloredhe 5% për fermerë të rinjë (40 vjeç ose mëtë rinjë).

Investimet në sektorin e perimevepërfshijnë:

- investimet në prodhim të energjisë nëfermë nga burimet e ripërtritëshme

- investimet në vendosjen e rrjetave përmbrojtje nga breshëri;

- investime në vendosjen ose avancimin esistemeve të ujitjes sipas praktikaveefikase të ujitjes;

- ndërtimin e objekteve për trajtim pasvjeljes (klasifikim, paketim, etiketim) dhepër ruajtje të prodhimit, si dhe depove përproduktet për mbrojtje të bimëve dhe përplehëra artificiale .

Përveç në kuadër të masës 101, sektori iperimeve-patatja përkrahet edhe nëkuadër të masës 103, Investimet në asetetfizike në përpunimin dhe tregtimin eprodhimeve bujqësore.

Kjo masë ka për qëllim që të rrisëkonkurueshmërinë e sektorit agro-ushqimor, të ndikoj në zëvendësimin eprodukteve të importuara si dhepërmirësimin e produktivitetit.

Objektivat e përgjithshme të kësaj masejanë: përmirësimi i aftësisë konkuruesepërmes rritjes së produktivitetit dhepërdorimit të teknologjive të reja,përkrahja e bujqve me qëllim të përafrimitme standardet e BE-së dhe përmirësimin esigurisë dhe cilësisë së ushqimit, forcimi ilidhjeve me prodhimin primar si dheprodhimi i energjisë së ripërtëritshme meqëllim të ruajtjes së mjedisit.

Objektivat specifike të kësaj mase janë:implementimi i standardeve kombëtaredhe atyre të BE-së, përmirësimi iteknologjive të përpunimit si dheobjekteve përcjellëse, diversifikimi iaktiviteteve, përmirësimi i marketingutdhe përmirësimi i menaxhimit të mbetjeve.

Përfitues në kuadër të kësaj mase mund tëjenë vetëm ndërmarrjet mikro, të vogladhe të mesme që kategorizohen sipaslegjislacionit në fuqi dhe që plotësojnëstandardet minimale kombëtare.

12

Përfituesit e mundshëm janë subjektet qëkanë zhvilluar aktivitetin e tyre nësektorin përkatës për së paku dy vjet paradatës së aplikimit dhe janë të regjistruar nëAgjencinë për Regjistrimin e Bizneseve tëKosovës, ndërsa në rast të investimit nëqendra grumbulluese dhe paketuesekapaciteti minimal i ruajtjes duhet të jetësë paku 500 ton.

Investimet e pranueshme për pataten nëkuadër të kësaj mase janë investimetlidhur me përpunimin e patates dheshpenzimet e marketingun për promovim.

Në kuadër të shpenzimeve të marketinguthyjnë përgatitja dhe shtypja e katalogëve,fletëpalosjeve, broshurave, posterëve,prodhimi i audio dhe videospotevepromovuese, por jo edhe shpërndarja etyre. Vlera e shpenzimeve të marketingutështë e kufizuar në 5% të investimeve tëpranueshme.

Në kuadër të investimeve të pranueshmehyjnë: ndërtimi dhe renovimi i objekteve(blerja e pronës është e përjashtuar), blerjae makinerive dhe pajisjeve duke përfshirëprogramet kompjuterike, shpenzimet etjera që lidhen me projektin si shpenzimetpër arkitekt, inxhinier dhe shpenzimet për

studime paraprake si dhe nxjerrja edokumenteve dhe lejeve paraprake janë tëpranueshme deri në 7% por jo më shumëse 20,000 € të shpenzimeve të pranueshmepër projekt kurse shpenzimet përpërgatitjen e planit të biznesit janë tëpranueshme deri në 3% por jo më shumëse 5,000 € të shpenzimeve të pranueshmepër projekt. Të pranueshme janë edheshpenzimet administrative edhe nëse atondodhin para nënshkrimit të kontratësvetëm në rast se projekti është përzgjedhurdhe kontraktuar nga Agjencia përZhvillimin e Bujqësisë.

Vlera minimale e pranueshme për projektështë 30,000 € ndërsa vlera maksimale400,000 €. Përkrahja publike është nënivelin 50% të shpenzimeve tëpranueshme të investimit, ndërsa vetëmpër investimet që kanë të bëjnë metrajtimin e mbetjeve përkrahja rritet në60%. Pagesa bëhet me dy këste ku pjesa eparë prej 50% jepet në formë tëparadhënies pas nënshkrimit të kontratësndërsa pjesa tjetër pas përfundimit tëinvestimit të përgjithshëm. Në total përpërkrahje të pemëve dhe perimeve nëkuadër të kësaj mase janë ndarë 1,400,000€.

13

6 Promovimi dhe sfidat për kultivimin e patates

Që nga viti 2005 ka filluar mbajtja e “Ditëssë patates” e cila tani ka fituar një karakternacional dhe po ndikon në sensibilizimin eopinionit për prodhimtarinë e kësajkulture.

Manifestimi për ditën e patates mbahet nëTetor të çdo viti në komunën e Vushtrrisëmë saktësisht në fshatin Pestovë. Edhe pseka të arritura të konsiderueshme

ekzistojnë edhe disa probleme të cilatvazhdojnë të mbesin sfida për kultivuesit epatates në Kosovë siç janë:

• Mungesa e investimeve në sistemi eujitjes tek fermerët,

• Mungesa e fondeve të veçanta përsigurimin e kulturave bujqësore, për t’ievituar problemet të cilat shkaktohen ngakushtet klimatike.

7 Konkluzionet dhe rekomandimet

Nga të gjitha të dhënat e paraqitura nëanalizën e tregut të patates mund tëkonkludojmë se vendi ynë sa i përketkultivimit të patates qëndron mjaft mirëdhe se në përgjithësi sipërfaqja e mbjellurme patate nuk ka pasur dallime të mëdhanga viti në vit, mirëpo për kundër faktit qëvendi mbulon nevojat vendore, endevazhdohet të importohen patate ekryesisht farë e që rezulton nga mungesa eprodhimit të farës vendore. Rritja e

prodhimtarisë së patates dhe farës sëpatates do të ndikonte drejtpërdrejtë nëuljen e sasisë së importuar, ndërsa nëseKosova ka më tepër prodhim dhe e rriteksportin e patates, kjo do të ndikonte nëuljen e vlerës negative të bilancit tëpërgjithshëm tregtar.

Krijimi i kushteve të avancuara përkultivimin e kulturës së patates, rritjes sësipërfaqes së mbjellur me patate shihet siprioritet për vitet e ardhshme.