Prva gimnazija Sarajevo

SEMINARSKI RAD IZ HISTORIJE

Tema: Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine Teza: Bosanski ejalet- nastanak i organizacija

Ime I prezime : Suljović Anela Profesor : Razred : III- f Filipović Jasminka

Sarajevo, april 2010.

Sadržaj :

1. Uspostavljanje Osmanske vlasti i vojno uređenje Bosne u XVI stoljecu

2. Bosanski sandžak

- Organizacija

- Teritorijalne promjene

3. Osnivanje Bosanskog ejaleta 1580.godine

4. Bitka kod Siska 1593.godine

5. Bosanski ejalet u XVII stoljecu – Kandijski i Becki rat

6. Ratovi i odbrana Bosanskog ejaleta u XVIII stoljecu

7. Literatura

•Uspostavljanje Osmanske vlasti I vojno uređenje Bosne u XVI stoljecu Odmah po osvajanju Bosne osmanlije uspostavljaju svoj sistem vlasti, svoj drustveno-ekonomski poredak. Vrhovnu vlast imao je sultan koji je bio I vjerski vrhovni poglavar, pa je Carstvo imalo karakter teokratske drzave. Drustveno- ekonomski sustav se zasnivao na feudalnom posjedu poznat kao timarski sistem. Timarci ili spahije pripadali su sitnom vojnom plemstvu, a sluzili su sultanu u vrijeme rata I mira. Sva obradiva zemlja izuzav mulkova, slobodnih imanja, I vakufa bila je drzavna (azari miri) Prihode sa zemlje sultan je rasporedjivao u timare, zijamete I hasove. Da bi uspostavila timarski sistem Porta je morala utvrdtiti izvore prihoda u provincijama Carstva, te su s toga poslije osvajanja neke oblasti, a kasnije svake dvadeset, trideset godina sacinjivani iz kojih se vidjela I raspodjela prihoda. Potreba za timarima bila je ona koja je podsticala Osmanlije na dalja osvajanja. U ranije vrijeme Osnamske vlasti u ovim predjelima djelile su se na centralnu I provincijsku vojsku. Centralnavojska kapikuli sluge Porte sultana izdrzavana je sredstvima iz drzavne blagajne I dijelila se na vise korpusa (odzaka). Provincijska vojska bila je podjeljena na tri djela : -spahije ili timarnici, provincijska (lenska) konjica; -serhat-kuli ("sluge krajine"), pograniĉne vojne snage, graniĉari; -yerlu-kuli ("domaće sluge"), lokalne vojne snage; Od ovih vojnih radova najznaĉajnije snage predstavljale su spahije. "Na timurskom sistemu, na kojem je izgraĊen ovaj vojni red, poĉivala je cjelokupna administracija provincija i njihova administrativna podjela na nahije, vilajete, sandžake i ejalete, beglerbegluke ili pašaluke." Najviše upravne jedinice u Osmanskom Carstvu bile su ejaleti ili pašaluci na ĉijem ĉelu je bio beglerbeg, kojeg je postavljao carski divan, na prijedlog velikog vezira, uz položaj beglerbeg je dobivao has, koji je donosio prihod od 600. 000 do 1. 200. 000 akĉi. Beglerbezi su najviše pažnje posvećivali vojnim poslovima, a imali su široka ovlašćenja I u spahijsko-timarskoj organizaciji. U svojoj kompenteciji oni su imali i pravo da dodjeljuju rimare sa visokim iznosom rente. Niže vojno-upravne jedinice koje su dijelili bili su sandžaci ili live (sancak - turski zastava, liva - arapski zastava), na ĉijem ĉelu se nalazio sandžak beg ili mir - i liva. Sandžak bezi su do kraja XVI stoljeća nosily titulu bega I zastavu sa jednim tugom ( vrsta zastave sa konjskim repom na vrhu kao znak vlasti I vojnog ranga). Postavljao ih je carski divan , odnosno veliki vezir u ime sultana, a na prijedlog beglerbega, Bosanskog pašaluka. Bilo je taĉno utvrĊeno kolika je vrijednost kasa svakog sandžaka. Tako npr. has bosanskog sandžak -bega iznosio je 650. 000 akĉi, hercegovaĉkog 410. 515 akĉi, zvorniĉkog 245. 793 akĉi itd. Jedan sandžak-

beg je kao I jedan begler-beg, u ejaletu bio vojni I administratvni upravnik svoga sandžaka. Prije ostavarivanja Bosanskog ejaleta (1850.), bosanski sandžak-bezi imali su daleko veće kompetencije, posebno u pogledu poduzimanja vojnih akcija. U poĉetku uspostavljanja Osmanske vlasti sandžaci su se dijelili na vilajete ili subašiluke kojima su donekle odgovarale I teritorijalne sudske jedinice - kadiluci, a subašiluci su se dijelili na nahije. Kasnije su se sandžaci dijelili samo na kadiluke kao sudske -teritorijelane jedinice I na nahije kao upravno feudalne .teritorijalne jedinice. Da bi se taĉno utvrdili prihodi,država je redovno vršila popise zemalja u dva razliĉita deftera; Mufasal -defter - opširni detaljni opis naselja, poreskih obvenika I poreza koji su plaćani spahijama i ižmal- defter, sumarni defter -popisi vojniĉkih lene I ostalih lena I njihobih posjednika , te naselja koja su im pripadala sa sumarnim popisom domaćinstava I poreza. Vojnicka lena djelila se na hasove, zijamete I timare. Timar je leno sa prihodom 219.999 akĉi, zijamet sa prihodom od 20.000 ili 99.999., a has od 100.000 do 200.000 akĉi. Za dobijeno leno feudalac je imao obavezu da vrsi vojnicku duznost, da ide u rat na konju, sam ili u zavisnosti od visine prihoda sapratnjom. UKoliko bi izostao sa nekog ratnog prihoda spahija je gubio timar,a ako bi sepak zatekao u borsbi dobivao je zijamet I povecanje prihoda.Spahije jednog sandzaka cinile su alaj na cijem celu je bio alajbeg – starjesina svih spahija I zaima jednog sandzaka. U najranije vrijeme Osmanske vlasti javlja se I zvanje subase kao komandanta vecih naselja vojno- administrativnih upravnika manjih oblasti. Izvrsni oblik subase ili sandzak bega u slucaju okupljanja spahija bio je serasker. Pored toga svaki alaj imao je nekoliko bajraktara, ĉerisurdzija I ĉauša. Bajraktari su nosili zastavu manjih odreda konjice a glavnu zastavu citavog alaja nosio je sandzaktar. Cerisurdzije su bili vojnici koji su hvatali dezerzere dok su ĉauši nadzirali disciplinu. Na svaki vojni pohod beglerbeg je nosio registre u kojima je bila popisana sva vojnicka lena I njihovi prihodi. Najvazniji vojni red bili su mustahfizi a cijem celu se nalazio dizdar- kastelan. Bili su rasporedjenii u buljuke na cijem celu je bio buljubasa dok jem anjim jedinicama mustahfiza zapovjedao odobasa. U svakoj tvrdjavi su se nalazile tobdzije na cijem celu je bio tobdzibasa. Pored navedenih gradsku posadu sacinjavali su I dzebelije, poseban rod placenicke vojske. U pogranicnim sandzacima kao sto je bio Kliski, Zvornicki, hercegovacki postojali su jos neki redovi vojni : akindzije, vojnici, azapi, beslije, delije, farisi, gonulije, martolosi. Svi oni su ocuvani za krajine pa su se nazivali serhatkuli- sluge krajine, granicari. Akindzije su bili rasporedjeni na krajinama I svojim cestim upadima na neprijateljske teritorije pripremali osmanlijska osvajanja. Godine 1455 u bosanskom krajištu bilo je oko 300 vojnika. Azapi su poseban red turske pješaĉke vojske, na ĉijem ĉelu je bio azap-aga a pretežno su služili u tvrĊavama stacioniranim na plovnim rijekama. Bešlije takoĊer poseban red plaćeniĉke konjice, u prvo vrijeme sluzu slu u pograniĉnim garnizonima a kasnije i kao lokalne vojne snage.

Delije - zaseba rod lahke konjice, kojeg su osnovali poznati komandanti Gazi Husrev - beg i braća Jahjapašići. Sam Husrev-beg imao je oko 10.000 delija. Ovaj red je prvo služio kao liĉna garda uticajnih komandanata da bi kasnije postali udarni odredi osmanske vojske. Farisi - glavni rod plaćeniĉke konjice u tvrĊavama. Gonulije - lahka konjica, plaćeniĉka vojska, koji su imali obavezu ĉuvati granice, varoši i kasabe, a povremeno uĉestvovati i na bojištima. Martolosi - poseban rod vojske koja je u najranije vrijeme osmanske vlasti bila sastavljena od kršĉana, prvenstveno od stoĉarskog (vlaškog) stanovništva. Služili su kao posada u tvrĊavama, kao graniĉari, ĉuvari puteva i klanaca te vršili službu javne sigurnosti uopće. Pored navedenih u Bosni su djelovale i druge vojne i poluvojne organizacije i redovi: derbendžije, vlasi, sejmeni te ĉerahori. U pojedinim gradovima Bosne u sastavu gradskih posada (Yerli kulu) javljaju se janjiĉari, koji su u ovoj pokrajini imali poseban položaj. Pored tvrĊava za osiguranje vojne krajine koristile su i rijeĉne flote. Kao vojno-teritorijalne jedinice, prve kapetanije u Bosni nastale su u prvoj polovini XVI stoljeća, i to prva Gradiška, zatim Neretva sa sjedištem u Gabeli (1562), Dravska (1571), Obrovaĉka (1574), te Krĉka (1577). Na ĉelu kapetanija bili su kapetani, koje je imenovao sultan na prijedlog sandžak-bega, odnosno beglerbega. Kao viši komandanti krajiške vojske, kapetani su dobivali znaĉajne prihode, i imali osobit uticaj u politiĉkom životu svoga kraja. Sa ovakvom vojnom organizacijom, sa kojom je bilo obuhvaćeno gotovo cjelokupno domaće muslimansko stanovništvo, Bosanski ejalet, kao serhat (krajina) imao je svoje posebno mjesto u osmanskoj državi.

•Bosanski sandzak

Kad su Turci 1463.g. srusili bosansko kraljevstvo, osnovali su od osvojenog podrucja svoju veliku provinciju Bosanski sandzak. Prvi bosanski sandzak-beg je Mehmed-beg Minetovic (1463-1464), dotada sandzak-beg smederevski.

U prvom deceniju turske vladavine izvrsena je reorganizacija uprave zemlje, a vec 1470.g. obrazovan je od osvojenog teritorija Hercegove zemlje poseban Hercegovacki sandzak sa sjedistem u Foci, a nesto kasnije, prije 1483.g. i Zvornicki sandzak. Tako je sav teritorij bivseg bosanskog kraljevstva podijeljen na tri sandzaka. Ovi ce kasnije sacinjavati jezgro Bosanskog pasaluka.

Bosanski sandzak-beg je zato sto se nalazio na celu jezgra zemlje, a i kao sandzakbeg najstarijeg sandzaka, dobio po turskim zakonima rukovodecu ulogu medju susjednim sandzakbezima, pa je tako jezgro Bosne i dalje bilo neka vrsta matice kojoj su kasnije najvise pripajane novoosvojene oblasti. Sandzakbeg je bio vrhovni vojni i upravno-politicki organ na podrucju svog sandzaka. Visi funkcioneri na njegovom dvoru bili su :

- cehaja ( zamjenik sandzakbegov); - kapidzibasa ( natkomornik); - haznadar ( blagajnik); - imrahor ( nadglednik staja); - caus,kancelar, vojvoda,subasa,ceribasa,cesnegir itd.

Svaki je sandzak imao svog alajbega, zapovjednika spahijske vojske.

Janicari su imali svoje posebne starjesine, a svi su bili podvrgnuti sandzakbegu.

Sandzaci su se dijelili na nahije, kojima su upravljale vojvode. Sudsku vlast vrsile su kadije.

U toku daljih turskih osvajanja u XVI v. osnivani su novi sandzaci. Tako je:

1537.g. osnovan Kliski, 1538.g. osnovan Pozeski, 1557.g. osnovan Zacesanski,

a, nesto kasnije je osnovan i Krcki sandzak. Oni su dobili imena po mjestima u kojima su u pocetku bila sjedista njihovih sandzakbegova. Sa vojnickim napredovanjem ide i pomjeranje glavnog sredista Bosanskog sandzaka iz Sarajeva u Banju Luku (oko 1554.g). Sa svim tim poraslo je i politicko i vojno znacenje bosanskog jezgra, pa su zato, nesto prije 23.09.1580.g. svi spomenuti

sandzaci sa Prizrenskim i Vucitrnskim - ujedinjeni u najvisu tursku upravno-politicku jedinicu u nasim zemljama, u beglerbegluk, ejalet ili pasaluk bosanski.

Dotle je sav taj teritorij bio u sklopu Rumelijskog ejaleta ili beglerbegluka, osim Zvornickog i Pozeskog sandzaka, koji su jos 1541.g. bili prikljuceni Budimskom ejaletu.

Bosanski beglerbegluk bio je jedini beglerbegluk u Turskom Carstvu kome su teritorij i srediste bili na juznoslavenskom podrucju.

Potkraj XVI v. Prizrenski sandzak i Vucitrnski sandzak vraceni su Rumelijskom ejaletu, ali je na drugoj strani bio organizovan Bihacki sandzak ( 1593.g), pa je tako Bosanski pasaluk sve do potkraj XVII v. bio sastavljen obicno od ovih 8 sandzaka:

1) Bosanski 2) Hercegovacki 3) Zvornicki 4) Kliski 5) Pozeski 6) Krcki (Licki) 7) Pakracki (Cernicki) 8) Bihacki

•Organizacija

Na celu Bosanskog pasaluka, kao i svakog drugog pasaluka, stajao je beglerbeg s titulom pase, sa dva ili tri tuga (konjska repa), a od pocetka XVII v. vrlo cesto i vezir.

Za prvog beglerbega bosanskog imenovan je Ferhad-beg Sokolovic (1580-1588), koji je dotle bio sandzakbeg Bosanskog sandzaka.Bosanski beglerbeg bio je na celu cjelokupne uprave svog podrucja, zapovijedao velikom vojskom svog Pasaluka, podjeljivao sitnije timare, postavljao neke organe u provinciji i t.d. U pitanjima svog podrucja imao je odlucan uticaj na Porti. Njemu su bili podvrgnuti svi sandzakbezi u Pasaluku.

Imao je svoj divan (vijece), ciji su glavni clanovi bili haznadar (sef finansija), njegov cehaja (zamjenik), timar deftedar (sef pokrajinske uprave feudalnih imanja), teskeredzija (tajnik), muhurdar (cuvar pecata) i kadija.

Janjicarskim odredima je zapovijedao janjicar-aga. Ali unatoc svom znatnom upravnom podrucju (od Sapca do Jadrana i sva Slavonija), prilicno velikim punomocima i paznji koju je centralna vlast pridavala Bosni kao pogranicnoj oblasti, bosanski je pasa u izvjesnim djelatnostima bio podredjen budimskom veziru. Uz ovo treba napomenuti da je vlast i uticaj visokih turskih funkcionera svuda, pa i u Bosni, ponajvise zavisila o njegovom licnom ugledu na dvoru.

Neki bosanski sandzakbezi hvale se da su glava cijele Bosanske i Budimske krajine i da direktno pisu pisma stranim vladarima o vrlo delikatnim pitanjima, a bili je opet slucajeva da su se sitni trgovacki sporovi, umjesto bosanskom upucivali u nadleznost budimskom veziru.

•Teritorijalne promjene

Pocetkom XVII v. iz Bosanskog pasaluka izdvojen je Pozeski sandzak i pripojen novoosnovanom Kanjiskom ejaletu, a potkraj vijeka, nakon turskog poraza pod Becom (1683), Bosna je potisnuta uglavnom u svoje srednjovjekovne granice i izgubila sve sandzake u Hrvatskoj. Otada pa do 1852.g. bosanski se ejalet dijelio uglavnom na ova cetiri sandzaka:

1) Bosanski 2) Hercegovacki 3) Zvornicki 4) Kliski

Godine 1832, ukinut je Zvornicki sandzak, a Hercegovina je postala samostalan ejalet s vezirom na celu. Tako je ostalo sve do vremena Omer-pase Latasa, koji je izvrsio "novu reorganizaciju zemlje".

On je nazive sandzaka zamijenio nazivom: kajmekamluk, Bosanski ejalet podijelio je na pet kajmekamluka:

1) Sarajevski 2) Bihacki 3) Banjolucki 4) Zvornicki 5) Novopazarski

a, Hercegovinu je podijelio na tri:

1) Mostarski 2) Pljevaljski 3) Trebinjski

Kajmejamluke je podijelio na mudirluke (srezove).

U Bosni ih je bilo 44, a u Hercegovini 16. Neki mudirluci imali su svoje nahije (ispostave). U Bosni je bilo 19, au Hercegovini 1 nahija. Bosanski je vezir ujedno upravljao Bosanskim sandzakom, dok su na celu svih ostalih kajmekamluka bili posebni kajmekami (okruzni nacelnici).

Sjediste Bosanskog pasaluka bilo je u Banjoj Luci od 1550-1639, zatim u Sarajevu (1639-1687), pa u Travniku 1878.g.

Hercegovacki sandzaci imali su sjedista u Foci, Pljevljima, Mostaru;

Zvornicki u Zvorniku i Donjoj Tuzli; Kliski u Livnu, rjedje u Klisu; Krcki ili Licki u Kninu i Udbini; Zacesanski, Pakracki, ilii Cernicki u Cazmi, Pakracu ili Cerniku; Pozeski u Pozegi; Bihacki u Bihacu i Petrinji; Sjediste Novopazarskog sandzaka bilo je u Sjenici.

Tako je ostalo do jula 1865.g. kada je provedena nova reorganizacija zemlje i Bosna dobila svoj vilajetski ustavni zakon.

Po tom je zakonu od Bosanskog i Hercegovackog ejaleta stvoren Bosanski vilajet, kome na celu stoji valija (guverner).

Vilajet je podijeljen na 7 sandzaka:

1) Sarajevski 2) Travnicki 3) Bihacki 4) Banjalucki 5) Zvornicki 6) Novopazarski i 7) Hercegovacki

Pljevanski mudirluk dosao je tada u sastav Novopazarskog sandzaka, koji je 1872.g. izdvojen iz Bosanskog vilajeta i sa Niskim sandzakom sacinjavao Novopazarski vilajet, ali je tako ostalo kratko vrijeme.

Novopazarski sandzak je 2.02.1877.g. definitivno odvojen od Bosne i prikljucen novoosnovanom Kosovskom vilajetu.

Kad je buknuo hercegovacki ustanak, obrazovan je u novembru 1875.g. Gatacki sandzak, a u decembru iste godine Hercegovacki vilajet.

Oba su ukinuta 2.02.1875.g. i prikljucena Bosanskom vilajetu. Tako je Bosanski vilajet pred okupaciju bio podijeljen u 6 sandzaka, koji su 1882.g. pretvoreni u 6 okruga, sa znatnijim izmjenama granica i broja srezova.

•Osnivanje Bosanskog ejaleta 1580.godine

Posto su u drugoj polovini XVI stoljeca osvojene znatne teritorije, doslo je do osnivanja novog ejaleta u evropskom djelu osmanskoh carstva. Ne samo prosirenje teritorija nego I prvi znakovi slabljenja centralne vlasti, te zelje za uspostavljanjem cvrsce vlasti za novoosvojenim podrucjima koji su bili izmedju dvije mocne susjedne zemlje Mletacke republike I Habsbuske monarhije, nagnali su Portu da izvrsi neke promjene u administrativno- upravnoj podjeli carstva. Izdvajanjem Bosnskog, Hercegovackog, Kliskog, Pakrackog I Krĉkog sandzaka iz Rumelijskog, te Zvornickog I Pozeskog iz Budimskog beglerbegluka, osnovan je Bosanski ejalet. To je bilo poslije 25. aprila a prije 23. septembra 1580. U dokumentu od 6.oktobra 1580.dubrovacka vlada je odlucila svog prijatelja dotadasnjeg bosanskog sandzak- bega Ferhad bega, koji je u medjuvremenu postao beglerbeg nad sedam sandzaka, darovati raznim poklonima. Teritorije koje je kontrolisao bosanski beglerbeg bile su vece nego sto je imao ijedan srednjovjekovni bosanski vladar. Njegova teritorija se prostirala od Sapca do Jadranskog mora I od Zvecana do Vitrovice. To je jedini slucaj na Balkanu da se pod oOsmanskom vlascu ejalet podudara sa obrisima jedne bivse blakanske drzave I njenog gravitacionog podrucja.

Kako je izgledao sam dvor beglerbega tesko je reci jer se nijedan iz XV I XVI stoljeca nije sacuvao. Ali naosnovu svjedocenja savremenika kako putopisaca tako I dubrovackih poslanika otprilike znao izgleda dvora kao I ceremonijal koji je na njemu vladao. Vjerovatno je to bila velelijepna gradjevina sa skupocjenim namjestajem. Dubrovacki poslanici primanisu na dvoru bosanskih beglerbega “uz izvanrednu pompu” Snadbjevan kredencijalnim pismom, raznim dokumentima koji su sadrzavali privilegije dobivene od sultana, uz pratnju prevodioca, dubrovacki poklisari su obavezno trazili audijenciju od pasinog cehaje. Kad bi dobili odobrenje ulazili bi u saraj, gdje je sjedio pasa, okruzen raznim velikodostojenicima, sluzbenicima I izabranim gradjanima. Tad bi poljubili ruku pasi I predali mu poklone, koji su se uglavnom sastojali od svilenih tkanina, sukna, secera, juznog voca, svijeca itd. Prvosjediste Bosanskog ejleta bilo je u Banja Luci, koja se tada pocela naglo razvijati, zahvaljujuci I prvom beglerbegu novoosnovanog ejaleta, ferhad- paši Sokoloviću.

Granice bosanskog ejaleta do kraja XVI stoljeca nesto su prosirene, uglavnom na racun hrvatskih teritorija. Ukljucivanjem Bihaca I bihacke krajine u sustav Bosanskog ejlaeta, zavrsena su osvajanja I time je zaokruzena njegova teritorija. Poraz pod Siskom 1593.godine oznacio je pocetak zaustavljanja osmanlijskih prodora prema zapadu.

•Bitka kod Siska 1593. godine I poslije osnivanja Bosanskog ejaleta 1580.godine nastavljeno je njegovo teritorijalno sirenje. Ratoborni bosanski namjesnici novim ofanzivnim akcijama osvajaju nove gradove, pa I cijele krajeve. U tome je poslije ferhad paše Sokolovića narucito istican Hasan paša Predojevic.Prema nekim izvorima rodom je iz Luzaca kod Sanskog Mosta, a po drugima je porjeklom iz Hercegovine.Ono sto je nesporno za ovog osmanskog vojskovodju I bosanskog namjesnika je da je pored ratobornosti imao na sultanovom dvoru I veliku zastitu od dvojice zemljaka: velikog vezika Osmanskog carstva Sujavusa paše I carskog prvog savjetnika Dervis pase Bajezidagica. Oni su mu omogucili da se uspinje u slutanovoj sluzbi, te da 1591. godine bude imenovan za bosanskog namjesnika. Takodjer su mu pomogli da mnoge ovjne odluke moze donijeti samostalno, bez konsultacija vlade (Porte). ZA to je znao I becki poslanik u Carigradu koji je na vijesti da jeHasan pasa imenovan namjesnikom provincije Carstva koja se granici sa njegovom drzavom, odmah protestuje, ukazujuci da to moze izazvati vece vojne sukoobe pa I otvoreni rat. Medjtuim svi prigovori ostali su bez uspjeha. Uskoro po naimenovanju u Bosanki je ejalet dosao Hasan paša Predojevic. Nakon deset godina relativnog mira u pogranicnim krajevima nastupila je ratna psihoza. Novi osanski namjesnik na uscu Petrinjace u Kupu naredio je gradnju danasnje Petrinje. Jos dok su gradjevinski radovi bili u toku, on izvrsi vojnu mobilizaciju I poce sa upadima u pravcu Bihaca. U tim vojnim akcijama osvoji Ripaĉ, a nesto kasnije Stulic I Blagaj na Korani. U proljece naredne 1592. godine Hasan pasan astavlja nova osvajanja. Najpre juzno od Kupe zauzima Goru I Hrastovicu u Hrastoviĉkoj kapetaniji, koja je bila u sastavu Habsbuske vojne krajine. U svm tim pohodima dolazi do bogatog plijena. Prema ranijem planu koji je sa svojim komandantima priipremio u zimskim mjesecima 1591/92 godine, dio vojske sa topovima 10.juna 1592.godine poslao je u pravcu Bihaca najznacajnije tvrdjave I mjesta u Krajini. Tri dana kasije se sam sa cetama pridruzio Osmanskom gradu.Cijelo mjesto sao kolicom bilo je sa svih strana u okruzenju. Branioci su od bosanskog namjesnika dobili ponudu da bez borbe predaju tvrdjavu I grad. Na prve ponude zapovjednik Bihaca kapetan Josip Lamberberg je negativno odgovorio. Tek onda Hasan pasa izda naredjenje da se grad I drzava artiljerski tuku sa svih strana. Nakon petodnevnog artiljerijskoj granatiranja, te vise pjesadijskih jurisa, branioci se 19. juna predase napadacima. Prije nego su napustili grad napravljen je dogovor da se sve vojno I civilno stanovnistvo sa pokretnom imovinom moze slobodno iseliti. Kako pise Radoslav Lopasic, Hasan paša je u trenutku predaje Bihaca darovao kapetana Lamberberga “obilatim darovima I zlatnim odorom a suce odjelima od atlasa”. Osvajanjem Bihaca cijela danasnja teritorija BiH je dosla pod sultanovu vlast. Ako se pogleda vremenski period kada je osnovvan prvi bosanski sandzak sa dolaskom sultana Mehmeda II Fatiha 1463. pa do zauzimanja spomenute tvrdjave I grada, to je trajalno punih 130 godina. Ubrzo nakon ove vojne akcije uslijedila je I nova administrativno upravna podjela Bosanskog ejaleta. Pored

postojucih sedam od Bihaca I okolnih osvojenih gradova I tvrdjava formiran je novi, osmi, Bihacki sandzak. Time ova pogranicna provincija u evropskom dijelu Carstva dostize svoj najveci teritorijalni opseg u vrijeme osmanske uprave. cU to vrijeme bosanski ejlaet se sastojao od : Bosanskog, Hercegovackog, Zvornickog, Klickog, Zacazmanskog, Krcko – lickog, Pozeskog I Bihackog sandzaka. Sjediste bosanskih namjesnika bilo je u Banja Luci, koja je zbog ofanzivnih akcija jos 1553. godine postala rezidencija bosanskih sandzak- begova. Tako je ostalo sve do 1653. godine kad Sarajevo postaje administrativno upravni centar ali ovog puta Bosanskog ejaleta. U vrijeme osvajanja Bihaca bosanski namjesnik je podsvojom vlascu drzao veci broj teritoreije nego sto ju je imao ijedan srednjovjekovni vladar. To je prostor koji seprotezao od Sapca do Jadranskog mora I Zvecana doVitrovice. Zahvaljujuci svom polozaju Bosna je postala sredisnja oblast I predstavljala neku vrstu matice sa velikim znacajem I ulogom. To je zadzala I u vrijeme ofanzivnih kao I fdefanzivnih osmanskih akcija zahvaljujuci svom pogranicnom mjestu u osmanskoj drzavi. Ne zadovoljavajuci se uspjehom Hasan pasa sa cetama kod Petrinje prelazi Kupu I napada brojna hrvatska mjesta, te kao I prethodne godine dolazi do bogatog plijena. Da bi onemogucio napredovanje osmanske vojske hrvatski ban Toma Erdodi- Bakaĉ sa velikim vojnimsnagama kod Bresta saceka Hasan pasu. I ovog puta ratoborni namjesnik izadje kao pobjednik. Na bojnom polju zivot izgubi 2.000 carskih oficira I vojnika, a 200 ih sa sest topova bi zarobljeno. Tarne zarobljenike, topove I 22 neprijateljske zastave Hasan pasa posla u Cargrad. Istovremeno je I pisao vodecim licnostima Carstva da nakon ovih ofanzivnih akcija ocekuje revans protivnicke strane te da mu je zbog toga neophodna vojna pomoc. Tokom cijelog zimskog perioda 1592. – 1593. godine vrsio je uobicajne vojne pripreme, dovodeci tesku artiljeriju I gradeci most preko Kupe na mjestu odakle ga jenesto ranije odnijela poplava. Do novih vojnih akcija dolazi u proljece 1593. sa 10. 000 mobilisanih vojnika bosanki namjesnik prijedje Kupu I usput zauzevski Drencinu utobari see na desnoj obali kodSiska. Tu je osekivao vojnu pomoc iz Rumelijskog ejaleta koja mu je obecao veliiki vezik Sijavus- pasa. U medjuvremenu naPorti (vladi) za velikog vezira imenovan je Sinan pasa, koji na mjesto novog Rumelijskog beglerbrga imenuje svog sina Mehmed pasu koji zamijeni Girli Hasan pasu. Saznaavski daj e Hasan pasa sa vojskom presao Kupu I krenuo prema Sisku doslo jedo brzog okupljanja habsbuske vojske kod Zelina u Turopolju. Uglavnom su to bile banske I krajiske cete pod zapovjednistvom bana Tome Erdodija. Videci da mu pomoc ne stize a ne zeleci se povuci sa bojnog polja, Hasan pasa a dijelom svojih bosanskig odreda prijedje na lijevu obalu Kupe I prvi napda protivnicku snagu. Vjerovatno je racunao na faktor iznenadjenja,ali I na ratnu srecu koja ga je u proteklom vremenu pratila. No, ovaj put nije imao uspjeha. Motivisani za odbranu ali I za osvetu zbog ranijih poraza carski zapovjednici I vojnici pruzise napadacu zestok otpor. Za nepunih sest sati borbe sultanova vojska se morala povuci na polazne polozaje. Gubici su bili ogromni. Toga da,a , 22. juna 1593. godine zivot je izgubilo 7000 najboljih oficira I vojnika iz cijelog Bosanskog ejaleta. Medju poginulim bili su I Hasan pasa, zatim zvornicki sandzak beg Sinan beg I sultan zade Mustafa pasa kao I znatan broj spahija. I

ovom prilikom se jasno uocavalo da vojska Osmanskog carstva nije vise tako nepobjediva kao ranije. Neposredno iza sisackog poraza doslo je do vazne promjene u osmanskom sistemu, po komese ustanovljavaju odzukluk timari u Bosanskom ejaletu s ciljem “ da se tom ustavnom spasavaju institucije timarsko spahijskog sistema I da se ojaca vojna moc jedne dragocjene pokrajine Osmanskog carstva.” Odzakluk timari znacili su da us lucaju pogibije ili prirodne smrti nosioca timara koji nema dikrektne potomke, taj posjed mmoze naslijediti njegov sinn, brat ili najblizi srodnik a ako nema ni takvih onda neko iz sire porodice. •Bosanski ejalet u XVII stoljecu – Kandijski i Becki rat Proces opadanja vojnih, finansijskih I politickih mmoci osmanskog carstva nastavljen je tokom cijelog 17. st.Ni vojni neuspjesi kao ni dobronamjerno upozorenje mnogih mislecih ljudi nisu zaustavili slabljene centranih vlasti. Po mnogim princima a narucito u pogranicnim u koje spada I Bosanski ejalet namjesnici I drugi srzavni sluzbenici se nezakonito ponasaju. To je posebno doslo u vrijeme do zirazaja u vrijeme sultana Ibrahima 1640-1648 svojim slicnim primjerom dao je pohoda za raskalasen zivot u nebrigu za drzavne poslove. Da bi prikrio slabosti I suzbio nezadovoljstvo ulazi u rat protiv mletacke republike. Tako je zapoceo dugi Kandijski rat. 14645. – 1669. U vrijeme izbijanja ovog rata Bosanski ejalet imao je sedma sandzaka : Bosanski, hercegovacki, Zvornicki, Kliski, Pakracko Cernicki, Krcko- Licki I Bihacki. Posljednja dva sandzaka su se prema trenutnim potrebama ponekad spajala u jedan a sredinom 17. stoljeca Bihacki sandzak je za izvjesno vrijeme bio potpuno ukinut. Sto se tice ranije navedenog Pozeskog sandzaka on je 1600. godine izdvojen iz Bosanskog I prikljucen Kaniskom ejaletu. Na cijeloj bosanskoj teritoriji prije izbijanja rata u pogranicnim krajevima bila su brojna cetovanja Hajduckih I Uskockih odreda. Medjutim kad je 1645. godine osnovana vojska napala Kretu ( Kandiju) iz Bosanskog ejaleta zapocele su borbe u primorskim mjestima. U to vrijeme Mletacka vojska u Dalmaciji brojala je 8000-9000 ljudi. Vecinom su to bili domaci ljudi. U narenim godinama njihov broj se smanjivao I zadrzao na 4500 hiljade. Osim najamnickih odreda Mletacke vlasti su pruzale pomoc Hajduckim I Uskocckim cetama. Vec prvih ratnihm jeseci velike skupine vlaha ili Morlaka kako su mlecani nazivali Prebjeg iz Bosanskog ejaleta koji su im dolazili sa porodicama pokretnom imovinom te sa desetinama hiljada sitne I krupne stoke stupale su u hajducke I uskocke odrede. Tako su za relativno kratko vrijeme u svim primorskim mjestima I duboko u pozadaini osmasnke teritorije nastali brojni hajducki odredi koji su svakodnevno djelovali. To je uticalo da duzina frona bude daleko veca nego sto se objektivno moglo drzati.Pocetak Kandijskog rata nije nagovjestavao da ce na ovom dijelu ratista biti tako brojni sukobi I da ce rat trajati skoro cetvrt stoljeca. U to vrijeme budimirski vezir Deli Husein- paša prolazeci kroz Bosnu izvrsi mobilizaciju veceg broja zaima I sphija te ih odvede na glavno Kretsko ratiste. Vjerovatno da je I to uticalo da na Dalmatinsko-bosanskoj granici za izvjesno vrijeme prave borbe nisu ni otpocele. Iako su I zvanicno bile I zaracene strane podanici Osmanskog carstva I Mletacke republike su nastavili cak normalne poslovne odnose. Takostanje trajalo je skoro cijele prve ratne

godine.Do vecih sukoba dolazi u 1646. godini koristeci Mletacku nesmotrenost, novi bosanski namjesnik Ibrahim pasa Sivcic ( Gabeljak) sakupio je vece vojne snage I napao Meltacke posjede u sjevernoj Dalmaciji. Pocetkom septembra iste godine osvoji novi grad Biograd. I vise palanki koje njegovi vojnici porusise.Jedino je novi grad od toga bio postedjen. Pojacani intenzitet borbi u vise dalmatinskih mjesta uticao je na mlatecke vlasti sa puno ozbiljnosti poklone vecu paznju ovom dijelu fronta. S timciljem povecavaju broj mjesnih posada, utvrdjuju vise mjesta, a u scojim planovima pripremaju I ofanzivne akcije. Istovremeno rade na pridobijanju katolickog I pravoslavnog stanovnista iz bosanskog ejaleta. U tome imaju znatnog uspijeha. Pored oblati poljica koja se nalazi u blizini Splita pod Meltacku vlast se februara 1647. godine stavlja I dio mjesta izmedju Cetine I Neretve tzv krajina. Sve se to desavalo uoci vecih vojnih okrsaja. Jos su prvih januarskih dana 1647. godine mletacke posade iz Zadra I Sibenika presle u napad I uzmeniravale susjedna Osmanska mjesta. U martu iste godine Krcko lickog sandzak bega Halila bega Alajbegovia porazila jemMletacka vojska. Tom prilikom sandzak beg je zarobljen I odveden u Veneciju. Neposredno iza toga Mlecani su napali novi grad. Neposredno iza toga Melsaci su napali Novigrad. Melstacki uspjesi uticase da sultanovi podanici, katolicki,, pravoslavne vjeroispovjesti u vecem broju pocese prelaziti pod vlast venecije. Novopridosle porodice smijestice se na uski primorski pojas kao I pojedine slabo naseljene otoke.Dolaskom tih izbjeglica Meltacka republika dobila je brojne sposobne borce koji organizovani u vece ili manje cete I odrede pocinju upadati ne samo u pogranicna mjesta nego I u duboku unutrasnjost Bosnakog ejaleta. Ponesena postignutim uspjesima mletacka bojska svoje ofanzivne akcije usmjerava prema Klisu. Ovog puta braniocima te znacajne pogranicne tvrdjave punu pomoc pruzi bosanski defterdar Mustafa aga. Koordiniraim akcijama klinske posae I vojske pristigle iz drugih mjesta bosanskog ejaleta pod komandom Mustafa age razbijena je ospada grada a Duzdeva vojska dozivjela je poraz. Taj uspijeh ne pokoleba Mlecane da nastave sa svojim ofanzivnim akcijama. U daljim vojnim pohodima njihovi vojnici osvojise Vranu I Nadim kao I neka manja mjesta u okolici Zadra I Sibenika. ZA Veneciju je osvajanje Nadina bilo odvelikog znacaja jer je njegova tvrdjava smatrana jednim od najjacih utvrdjenja Lickog sandzaka cak I vecom I od kninske. Opsada Klisa nastavljena je u narednoj 1648. godini uz pomoc hajduckih ceta Meltacka vojska nastavi uspijesne napade na Drniš, Knin, Vrliku I druga manja mjesta. Krajem marta 30.3.1648. uspijela je osvojiti Klis, jednu od najznacajnijih primorksih tvrdjava koji je do tada bio pod sultanovom vlascu. To je bila velika pobjeda Meltacke republike I njenog generala Foskola cija vojska te godineo svoji Zemunik I Kamen, selo kod Splita koji I kao dva prethodna mjesta bilosjediste istoimenih kapetanija.Melatackao svajanja I neuspjesi osmanske vojske u primorskim mjestima ubrzase odluku Porte dau mjesto nesposobnog Mustafa pase za novog Bosanskog namjesnika imenuje Derviš Mehmed pasu Omerpasica. Cim je novi vezir dosao u Bosnu mobilisa jedan biospahija koji se sakupise u Livnu. Komandu nad njima povjerio je Ali agi I uputio ih prema Dalmaciji. Rukovodjeni iskusnim zapovjednikom pokretni I sa jasnim ciljem ovi osmanski doredi nanijese neprijatelju vise poraza I po predanju ubise 700

mletackih vojnika I hajduka. Medjutim sa tog ratnog pohoda u pasaluk donesose kugu koja se siri po cijelom bosanskom ejaletu. Iste godine od kapi u Livnu umre vezir Derviš pasa. Umjesto njega dodje Hasan pasa Memibegovic koji usostavi red I mir na podrucju cijele provincije, a na frontu poce postizati vidne uspijehe. Vojne akcije su nastavljene I naredne 1649. godine.U to vrijeme licki sandzak beg bio je Mehmed beg Hurakalovic, brat Mustajbega Lickog. Glavni teret borbi padao je na dalmatinsko I bosansko stanovnistvo. Zahvaljujuci Hasan pasi u Bosanskom ejaletu ojacala je drzavna vlast a na bojnom polju psotignuti su izvjesni uspjesi. Za to je znala I carigradska vlada I pored toga 1650. na Porti jedonesena odluka da se ovaj sposobni namjesnik opozove., a na njegovo mjesto imenovan je Mehmed pasa Derderdarevic. Uskoro novi vezir dodje u sukob sa sarajlijama sto izazva nered I u drugim mjestima.To iskoristi mletacka vojska I u jednom brzom I ekifasnom napadu osvoji gabelu. Saznavski za to uticajni ljudi su na sultanovom dvoru porijeklom iz Bosne izntervenisali te umjesto nesposobnog Mehmed pase Porta za novog bosanskog namjesnika postavi Fadil pasu Maglajca koji sa kracim prekidima na tom polozaju ostade do 1655.godine. Isste godinek ad je u Bosnu dosao <Fadil pasa za Hercegovackog sandzak bega imenovan je Ali pasa Cengic. Prije toga duze vrijeme je bio bosanski alajbeg I u ratu se istakao kao sposobAN vojni zapovjednik. Uz njega kao I uz podrsku velikog vezira carstva porijeklom iz Bosne Sari Ahmed pasu, bosanski namjesnik Fadila pasa je brzo uspostavio novi red I poveo noveofanzivne akcije. Za razliku od dalmatinskog fronta gdje su vece vojne akcije skoro prestale u bosanskog krajini vodjene su borbe vveceg intenziteta. Do ozivljavanja metacko osmanskih borbi doslo jeu martu 1654. godine. U to vrijeme icrpljena dugotrrajnim ratom Meltacka republika je pokusala s Portom sklopiti mirovni ugovor. Iako ni Osmansko carstvo nije bilo u zavidnoj situaciji te rastrzano medjusobnim obracunavanjima ipak je odbijalo mirovne ponude trazeci od venecije da pred Kandiju. Upravo u to vrijeme sultanova Mornarica je u Dardanelima pretrpjela veci poraz sto je za posljedicu imalo ozbiljne promjene u drzavnom vrhu. Tadasnji sultan Mehmed IV 1648. do 1687. velikog vezira carstva imenovao je 70.godisnjeg Mehmed pasu Ĉuprilica koji je I pored duboke starosti pokazao kao veoma sposoban I energican drzavnik. On jeo dmah pristupio uvodjenju reda I discipline kako u drzavnoj tako I u vojnoj organizaciji. Preduzete mjere dale su zeljene rezultate. Istovrmeeno kad je Mehmed pasa Ćuprilic imenovan za velikog vezira carstva njegov vjecni rival sejdi Ahmed pasa dolazi novembra u bosanski ejalet za namjesnika. U to vrijeme hercegovacki sandzak beg Ali pasa Ĉengić sa vecim vojnim snagama dolazi do zadra vidjet ce da grad I tvrdjavu ne moze osvojiti. Popali sva okolna sela I vinograde te podje prema Peraastu. Na putu mu se suprotstavi Metacka vojska koju paasa pobijedi te osvoji Perast do temelja ga porusi. Iza toga osmanske cete iz bosanskog ejaleta ponovo usmjerise svoje akcije prema Dalmaciji I Boki Kotorskoj sto je za posljedicu imalo migraciono kretanje krscanskog stanovnistva. U pavcu zadra Sibenika I brojnih dalmatinskih otoka manje skupine isle su u Istru. Pri kraju rata vode se samo manji pogranicni okrsaji jer su obje zaracene drzave glavninu poslale da ratuju na Kreti. Kada je 1669. godine osmanska vojska osvoji taj otok zbog koje je usla u rat vrlo brzo

dolazi do mirovnog ugovora u kojem Venecija gubi Kretu a na drugoj strani dobijem dijelove Krĉko liĉkog I Kliskog sandzaka iz Bosanskog ejaleta. U 1696. godini vojska iz bosanskog ejalta je uglavnom ratovala u Ugarskoj pod komandom sultana Mustafe II 1695- 1703. U to vrijeme na teritoriji Bosanskog ejaleta vladao je prividan mir. Medjutim do vecih borbi na bosanskom ratistu doslo je anredne 1697. Vojni krugovi u becu okupljeni oko princa Eugena Savojskog prabvili su planove za osvajanje Bihaca. Ovaj grad I njegovu tvrdjavu su po misljenju hrvatskog bana Adama Bocama I Karlovackog generala grofa Karla Auersperga trebali sto prije zauzeti jer je to kljuc za dalja teritorijalna osvajanja u Bosanskom ejaletu. I dok su se bosnjaci u svom ejaletu uspjesno branili dodje do velike borbe izmedju Osmanskih I habsbuskih trupa kodSente 11. 9. 1697. predvodjena sposobnim vovskovodjom princom Eugenom Savojskim austijska vojska pobijedi Osmanlije koje je licno predvodio sultan Mustafa II I veliki vezir carstva Almas Mehmed pasa koji zajedno za drugih 18 beglerbegova I najicara poginu u ovom boju. O tome se ubrzo saznalo I u Bosanskom ejaletu. Na vijest o tom porazu valija Mehme pasa Korca se razboli te ubrzo umire a za bosankog namjesnika Porta imenova cehaju Sari Ahmed pasu. Eugen Savojski pripremi plan napada na srenju Bosnu. Sa 6000 ljudi koje je okupio krAJ Osijeka 12 oktobra predje kod bosanskog broda na Savu I bez veceg otpora za 4 -5 dana osvoji Doboj I Maglaj. Iz okoline Visokog princ upusti sarajlijama pismo u kojem trazi predaju njegovog grada a zauzvrat im garantuje licnu I imovinsku sigurnost. U suprotnom im je zaprijetio da ce grad zapaliti sve njegove stanovnike poubijati. U pismu se kze .” Necemo postediti ni dijete u majcinoj utrobi jer je pripravljeno tesko topnistvo.”Ne dobivsi pozitivan odgovor 23. oktobra podjose prema Sarajevu.l Stanovnici su se sakrili u tvrdjavu ne pruzajuci nikakav otpor. U podmetnutom pozaru toga 24. oktobra 1697. izgorje skoro cijeli seher. Eugen se povlaci 25. Posljednja bitka zaracenih drzava vodila se na tlu bosanskog ejaleta kod Stoca. Krajem decembra 1697. Mlecani iznenada napadnu ovaj grad I njegovo utvrdjenje. I pored potkupljivosti jednog vratara koji je pokusao izdati svoje drugove stolaca posada se uspije odbraniti I protjerati neprijatelje. U to vrijeme iz Carigrada stize Ferman zapovjednik u kome se zatoceni bivsi vezir I vojni zapovjednik Daltaban Mustafa pasa imenuje novim bosanskim namjesnikom a dotadasnji valija Sari Ahmed pasa za hercegovackog sandzak bega. U to vrijeme pod sredstvom Engleski, Nizozemske I Spanije vodjeni su mirovni pregovori zaraceni strana. Prihvtajuci te odredbe Osmansko carstvo je sa Habsbuskom monarhijom 26 januara a sa Mletackom republikom 7 februara 1699 potpisalo mirovni ugovor. Karlovackim mirom teritorija Bosanskog ejaleta osjrtno je smanjena ostavsi skoro bez cijelog Cernickog Pozeskog I Lickog de dijelova Kliskog I hercegovackog sandzaka. Sa velikim gubicima I iz temelja poljuljanim unutrasnjim uredjenjem Osmasnko carstvo ulazi u neizvjesno 18 stoljece a s njim I Bosna kao pogranicna provincija evropskog dijela Osmanske imperije.

•Ratovi I odbrana Bosanskog ejaleta u XVIII stoljecu U novonastaloj situaciji poslije 1699. Bosanski ejalet skoro je dosao u granice iz 15tog stoljeca. Novo administrativno upravno podjelom sveden je na pet sandzaka. Bosanski, hercegovacki, Zvorniki, Kliski I Bihacki koji je u ratu 1714. do 1718. ukinut I prikljucen Bosanskom sandzaku. Ovakva podjela ostala je do kraja 18. st. Tokom 18. stoljeca u Bosanskom ejaletu seu rat moglo mobilisti I do 60000 ljudi skupa sa vojnim formacijama koje su bile rasporedjene u svim znacajnim mjestima. Za tadasnje prilike to je predstavljalo veliki broj te se I time moze objasniti veoma uspjesna odbrana ove pogranicne provincije evropskog dijelaosmanskog carstva u ratovima koji su se u tom vijeku u tri navrata vodili na njenom tlu veoma vaznu ulogu u odbrani granica Bosanskog ejaleta odigralo je I vojno ustrojstvo kojeje izgledalo ovako :

1. dzemat ( od 14 do 96 ljudi ) 2. buljuk ( od 10 do 100 ljudi ) a) jannjicarski ( do 100 ljudi) b) spahijski (20 – 30 ljudi )

c) posada ( 10 ljudi) 3. oda ( od 5 – 10 ljudi ) 4. bajrak ( 50-60 ljudi) 5.

U ovim vojnim formacijama bili su zastupljenisljedeci vojni redovi : 1. janjicari a) carski ( kapukulu) b) domaci (yerlu kulu) 2. spahije a) lokalne (koerlu kulu ) b) pogranicne ( serhat kulu ) 3. gradsku posadu cinili su : a) farisi ( konjica ) b) azapi (strazari) c) mustahfizi ( gradski cuvari ) d) posebani, asesi, asasi ( nocni cuvari ) e) tobdzije f) dzebedzije (oklopnici) g) derbendzije (cuvari klanada) h) gonulu (dobrovoljci) i) bešlije ( poseban vojni red konjice) j) delije ( lahka konjica) 4. sejmeni 5. mobilisano stanovnistvo (nefir –I amm) Borbe su nastavljene I u narednoj 1716. godini. Poslije vecih gubitaka Meltacka vojska je pocetkom marta minirala gabelu I povukla se u Dalmaciju. Ugledajuci se na svoje saveznike Mlecani pokrecu vewcu ofanzivu u okolini Dubrrovnika sa ciljem da njevogu teritoriju odvoje od ostalih osmanskih posjeda. U tome imaju uspijeha pod Duzdevu vlast dolaze Hutovo I Popovo polje. Medjutim I Meltacka vojska je tih mjeseci na vise mjesta napdala pogranicna osmanska ogranicenja. Poslije krace ali I zestoke borbe mlecani prvog augusta 1717 godine zauzese Imotski. Skoro mjesec dana trajale su borbe oko Zvornika. Carskom vojskom komandovao je general maksimilijan petras. Jos iz prvog rata dobro poznat braniocima bosanskog ejaleta. Poslije vise jurisa napadaca hrabra I disciplinovana zvornicka posada uspijesno se odbranila sto je rezultiralo da je 7 oktobra 1717 austrijaska vosjak neobavljena posla povuce u pravcu Race. Pozarevackim mirom dijelovi Bosanskog I Zvornickog sandzaka od usca Drine u Savu I Unu, do Novog Sirokim pojasom od 6-10 km koji je obuhvatao jos Brcko I Bijeljinu dosli pod austrijsku vlast. Poslije mirovnog ugovora u Pozarevcu 1718 godine na teritorij Bosanskog ejaleta nastupio je period relativnog mira sve do jula 1737 godine. Tada dolazi do novog austrijsko odmanskog rata. U neprekidnim borbama kod ova dva grada poginui je najveci dio bosnjaka sto

potvrdjuje I podatak da se u aprili 1728. godine sa ovog ratista u Bosnu vratilo svega 500 oficira. Druga veca vojna mobilizacija izvresna je 1736 godine. Tada je 10 000 ljudi pod komandom hercegovackog sandzak bega becir pase Cengia otiso na poziv Porte na rusko ratiste. U bici kod Ozije 14 jula 1737 skoro svi bosnjacisu izginuli zajedno sa becir pasom koji je svojim pozrtvovanjem zadivio I protivnicku stranu. I dok su bosanci na racun sultana ginuli daleko van svoje domovine do jula 1737 na teritoriji Bosanskog ejaleta vladao je prividan mir. Ali javljau se pobune. Pored Mostara, Sarajeva I drugih mjesta do bune seljaka, bosnaka doslo je 1747 godine I u Tuzlanskom kadiluku. Njih su podrzali tuzlanski kapetan derviš kadija, Abdulrahman, efendija Ahremic, Mulaosman I mnoge ugledne licnosti Tuzlanskog kadiluka I kapetanije. Poslije duzeg oklijevanja I zatezanja do vracanja izgubljenih teritorija doslo je tek 1797 godine. Tako je poslije dva stoljeca cestih ratovanja na teritoriji Bosnaskog ejaleta za duze vrijeme nastupio mir. To ne znaci da narednih godina, decenija njegovi stanovnici nisu ratovali ali ovog puta van granica BiH. •Literatura :

-H.Sabanovic, Upravna podjela jugoslovenskih zemalja pod turskom vladavinom do

Karlovackog mira 1699;

-Bosna I Hercegovina od najranijih vremena do kraja Drugog svijetskog rata, 1977,

Sarajevo

Godisnjak Istorijskog drustva BiH 1953, Bosanski pasaluk, postanak i upravna podjela,

Sarajevo 1959;