9 ap lm mod.3.v1.0 (2)

Kasaysayan ng Daigdig

Araling Panlipunan

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mag edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kaga-waran ng Edukasyon sa [email protected].

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng EdukasyonRepublika ng Pilipinas

Modyul para sa Mag-aaral

III: Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig: Ang Transpormasyon Tungo sa Pagbuo ng

Pandaigdigang Kamalayan

Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaralUnang Edisyon, 2014ISBN: 978-971-9601-67-8

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC

Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD

Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral

Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo,at Kalenna Lorene S. AsisMga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M. Pascual, Jeremias E. ArcosBook Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.

Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex

Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072

E-mail Address: [email protected]

5th Floor Mabini Building, DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

ii

Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaralUnang Edisyon, 2014ISBN: 978-971-9601-67-8

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC

Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD

Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral

Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo,at Kalenna Lorene S. AsisMga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M. Pascual, Jeremias E. ArcosBook Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.

Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor

Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)

Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex

Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600

Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072

E-mail Address: [email protected]

5th Floor Mabini Building, DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

PAUNANG SALITA

Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang maka-hubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, maka-kalikasan, makabansa, at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan.

Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig. Ang mga kaalaman at mga gawaing sa modyul na ito ay makakatulong upang higit mong mapahalagahan ang mga pangunahing pangyayaring naganap sa daigdig sa iba’t ibang lugar sa pagdaraan ng panahon. Mapupukaw ang iyong pag-unawa sa kahalagahan at epekto nito sa kasalukuyang panahon. Inaasahan ding malilinang ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa heograpiya, kasaysayan, politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng daigdig mula sa sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyang panahon.

Binubuo ng apat na Yunit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig. Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal na Panahon naman sa Yunit 2. Ang Yunit 3 ay ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Kontemporaryong Daigdig.

Halina at maglakbay sa daigdig sa iba’t ibang panahon at tuklasin ang mga gintong butil ng kasaysayan. Tara na. Aral na.

iv

TALAAN NG NILALAMAN

Modyul I Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig

Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Mga Aralin at Sakop ng Modyul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Panimulang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Aralin 1 Heograpiya ng DaigdigAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Aralin 2 Ang Mga Sinaunang TaoAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Aralin 3 Mga Sinaunang Kabihasnan sa DaigdigAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Ilipat at Isabuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Talasalitaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Modyul II Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal na Panahon


Aralin 1 Pag-usbong at Pag-unlad ng Klasikal na Lipunan sa EuropeAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Modyul III Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig: Ang Transpormasyon Tungo Sa Pagbuo ng Pandaigdigang Kamalayan


Aralin 1 Paglakas ng EuropeAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Aralin 2 Paglawak ng Kapangyarihan ng EuropeAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

Aralin 3 Pagkamulat: Kaugnayan ng Rebolusyong Pang-kaisipan sa Rebolusyong Pranses at AmerikanoAlamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .371Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424Ilipat at Isabuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428Talasalitaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433

TALAAN NG NILALAMAN

272

Mapa ng Minoan at Myceneanhttp://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece

Mapa ng Mycenean Greecehttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png

Migrasyon ng mga Austronesianhttp://en.wikipedia.org/wiki/Austronesian_peoples

Mauseleum in Timbuktuhttp://hopemarin.files.wordpress.com/2008/05/timbuktu2.jpg

Paglalarawan ng Digmaang Graeco-Persiahttp://althistory.wikia.com/wiki/Greek_Glory?file=GRECO-PERSIAN-WARS.gif

Paglalarawan kay Alexander the Greathttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/BattleofIssus333BC-mo-saic-detail1.jpg

Parthenonhttps://encrypted- tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcReawl5Xp8agCB- TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64yykmPzc7kg

Pisistratushttp://en.wikipedia.org/wiki/Cleisthenes

Pyramid of Kukulkanhttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Chichen_Itza_3.jpg

Punic Warshttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/First_Punic_War_264_BC.png

Romulus and Remushttp://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/She-wolf_suckles_Ro-mulus_and_Remus.jpg

Ruta ng Kalakalang Trans-Saharahttp://northafricanhistory.wikispaces.com/file/view/timbuktu.jpg/112619921/timbuktu.jpg

Solonhttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Solon2.jpg

274

MODYUL 3

Panimula

Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig.

Sa modyul na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa pagharap sa pagbabago ng daigdig.

Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, politika, at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa mga pangyayaring ito.

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1: Paglakas ng Europe

• Nasusuriangkonseptongbourgeoisie, merkantilismo, national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko, at repormasyon sa daigdig

• Napahahalagahanangkontribusyonngbourgeoisie,merkantilismo,national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at repormasyon sa daigdig

Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe

• Nasusuriangunangyugtongimperyalismoatkolonisasyonsa Europe

ANG PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG: ANG TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGKABUO NG PANDAIGDIGANG KAMALAYAN

274

MODYUL 3

Panimula

Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig.

Sa modyul na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa pagharap sa pagbabago ng daigdig.

Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, politika, at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa mga pangyayaring ito.

Mga Aralin at Sakop ng Modyul

Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1: Paglakas ng Europe

• Nasusuriangkonseptongbourgeoisie, merkantilismo, national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko, at repormasyon sa daigdig

• Napahahalagahanangkontribusyonngbourgeoisie,merkantilismo,national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at repormasyon sa daigdig

Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe

• Nasusuriangunangyugtongimperyalismoatkolonisasyonsa Europe

ANG PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG: ANG TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGKABUO NG PANDAIGDIGANG KAMALAYAN

275

• Natatayaangmgadahilanatepektongunangyugtongimperyalismoat kolonisasyon sa Europe

• NasusuriangmgakaganapanatepektongRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment, at Industriyal

• Nasusuri angmgadahilanat epektong IkalawangYugtongImperyalismo

Aralin 3: Pagkamulat: Kaugnayang Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Pranses at Amerikano

• NaipaliliwanagangkaugnayanngRebolusyongPangkaisipanngmgaRebolusyongPransesatAmerikano

• Naipahahayagangpagpapahalagasapag-usbongngkonseptongnasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig

Panimulang Pagtataya

Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na ito, sagutin ang panimulang pagtataya. Isulat ang letra ng wastong sagot sa bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.

1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang Panahon MALIBANsaanongaytem?

A. Mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian.

B. Tinagurian silang middle class o panggitnang uri.

C. Nagmulasilasamgabankeratmangangalakalsamgabayanatlungsod.

D. Nagamitangkanilangpropesyonatpanulatsapagbubunsodngrebolusyong pampolitika at pang-ekonomiya.

2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng renaissance?

A. Muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko

B. MulingpagsilangngkaalamangGriyego-Romano

C. Panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe

D. Panibagong kaalaman sa agham

3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?

I. Schism sa Simbahang Katoliko

II. Pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent

276

III.PagpaskilniMartinLutherngNinety-FiveThesessapintongWittenbergChurch

A. I - II - III

B. II - I - III

C. III - I - II

D. I - III – II

4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na “The end justifies the means ?”

A. Anuman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung mabuti ang kaniyang hangarin.

B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging may mabuting bunga.

C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.

D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng pamamahala.

5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay nagmumula sa karanasan? Binigyang diin niya na ang kaisipan ng tao ay maitutulad sa “tabula rasa” o blank slate.

A. JohnLocke C. ReneDescartes

B. JohnAdams D. Jean-JacquesRousseau

6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?

A. NapigilannitoangpaglaganapngProtestantReformationsatimogEurope.

B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming kamatayan ng walang sala.

C. NasugponitoangmgasalungatsaalituntuninngKatolisismo.

D. NagkaroonngmaramingkaawayangSimbahangKatoliko.

7. Suriin ang mapa ng Italy. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa ekonomiya nito?

A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.

B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.

C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.

D. Madali itong masakop ng ibang bansa.

276

III.PagpaskilniMartinLutherngNinety-FiveThesessapintongWittenbergChurch

A. I - II - III

B. II - I - III

C. III - I - II

D. I - III – II

4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na “The end justifies the means ?”

A. Anuman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung mabuti ang kaniyang hangarin.

B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging may mabuting bunga.

C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.

D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng pamamahala.

5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay nagmumula sa karanasan? Binigyang diin niya na ang kaisipan ng tao ay maitutulad sa “tabula rasa” o blank slate.

A. JohnLocke C. ReneDescartes

B. JohnAdams D. Jean-JacquesRousseau

6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?

A. NapigilannitoangpaglaganapngProtestantReformationsatimogEurope.

B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming kamatayan ng walang sala.

C. NasugponitoangmgasalungatsaalituntuninngKatolisismo.

D. NagkaroonngmaramingkaawayangSimbahangKatoliko.

7. Suriin ang mapa ng Italy. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa ekonomiya nito?

A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.

B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.

C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.

D. Madali itong masakop ng ibang bansa.

277

8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?

A. Napabilisangkalakalandahilsasistemangmerkantilismo.

B. NagingbatayanitongkapangyarihanngmgabansasaEurope.

C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang pangangailangan.

D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.

9. Sa ika-15 na siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na nagpaligsa-hansakapangyarihan.Nagbungaangpaligsahangitongpagpapalawakngkani-kanilang mga nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mga lupain?

A. Spain C. Portugal

B. England D. Netherlands

10 Ang cartoon sa ibaba ay ku-makatawan sa mga estado sa America. Ano ang mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa British?

A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.

B Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.

278

C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.

D. Walangmaaapikungwalangnagpapaapi.

11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang panahon?

1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.

2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.

3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa sar-iling bansa.

4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang Pilipino.

A. 1,2,3,4

B. 1,2,3

C. 2,3,4

D. 3,4

12.MatagalnangmayalitangpolitikalangmgabansangFranceatEngland.NangmagsimulaangRebolusyongAmerikano,nagpadalangtulongmilitarangFrancesaUnitedStatesnamalakiangnaitulongsapananagumpaynghuli. Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?

A. MagkakampiangFranceatUnitedStates.

B. MagkasabaynanilabanananngEnglandangUnitedStatesatFrance.

C. GalitangFrancesaginawangpananakopngEnglandsaUnitedStates.

D. GinamitnapagkakataonngFranceangRebolusyongAmerikanoupangmapabagsak ang England.

13.NaisakatuparanangRebolusyongPolitikalmataposumusbongangmgakaisipangliberalatradikalsadaigdig.AnoangugnayanngRebolusyongPangkaisipansaRebolusyongPolitikal?

A. AngRebolusyongPangkaisipanangnagtulaksapag-usbongngRebolusy-ong Politikal.

B. AngRebolusyongPolitikalangnagingsanhingpaglaganapngRebolusy-ong Pangkaisipan.

C. AngRebolusyongPangkaisipanatPolitikalaybunganalamangngRe-naissance sa Europe.

D. WalangdirektangugnayanangRebolusyongPolitikalatRebolusyongPangkaisipan.

278

C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.

D. Walangmaaapikungwalangnagpapaapi.

11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang panahon?

1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.

2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.

3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa sar-iling bansa.

4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang Pilipino.

A. 1,2,3,4

B. 1,2,3

C. 2,3,4

D. 3,4

12.MatagalnangmayalitangpolitikalangmgabansangFranceatEngland.NangmagsimulaangRebolusyongAmerikano,nagpadalangtulongmilitarangFrancesaUnitedStatesnamalakiangnaitulongsapananagumpaynghuli. Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?

A. MagkakampiangFranceatUnitedStates.

B. MagkasabaynanilabanananngEnglandangUnitedStatesatFrance.

C. GalitangFrancesaginawangpananakopngEnglandsaUnitedStates.

D. GinamitnapagkakataonngFranceangRebolusyongAmerikanoupangmapabagsak ang England.

13.NaisakatuparanangRebolusyongPolitikalmataposumusbongangmgakaisipangliberalatradikalsadaigdig.AnoangugnayanngRebolusyongPangkaisipansaRebolusyongPolitikal?

A. AngRebolusyongPangkaisipanangnagtulaksapag-usbongngRebolusy-ong Politikal.

B. AngRebolusyongPolitikalangnagingsanhingpaglaganapngRebolusy-ong Pangkaisipan.

C. AngRebolusyongPangkaisipanatPolitikalaybunganalamangngRe-naissance sa Europe.

D. WalangdirektangugnayanangRebolusyongPolitikalatRebolusyongPangkaisipan.

279

14. Sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon, ginamit na dahilan ng mga Europeo ang ideya ng white man’s burden upang bigyang katwiran ang kanilang pananakop. Ano ang white man’s burden?

A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na angkinin ang daigdig.

B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.

C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang kabihasnan sa kanilang sinakop.

D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga kagustuhan ng mga Europeo.

15.MaramingmakabagongideyaatimbensiyonangnabuonoongRebolusyongSiyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sasumusunodangpinakamahalagangambagngRebolusyongSiyentipikosa mga Kanluranin?

A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.

B. Nakapagtatagngmgapaaralangpang-aghamsaEurope.

C. NabagoangtinginngmgaKanluraninsasansinukob.

D. NagingpangunahingdahilanitongkamalayanngmgaKanluranin.

16 NagdulotangRebolusyongIndustriyalngpag-unladsalipunanatekonomi-ya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa sumusunod ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng RebolusyongIndustriyal?

A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsiya.

B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.

C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.

D. Nagingdahilanitonghidwaangpampolitika.

17.AlinsasumusunodangpangunahingepektongRebolusyongPranses?

A. Pagtanggal ng sistemang piyudal

B. Pagpirma ng “Deklarasyon ng Karapatan ng Tao”

C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika

D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay, at pagkakapatiran

280

18 - 20 Tama o Mali

Suriin ang bawat pahayag. Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Piliin ang letra ng wastong sagot.

Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18 - 20.

A. Tama ang una at ikalawang pangungusap.

B. Mali ang una at ikalawang pangungusap.

C. Tama ang unang pangungusap.

D. Tama ang ikalawang pangungusap.

18.

I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italy at lumaganap sa kabuuan ng Europe.

II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural ay ang pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.

19.

I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng Simbahang Katolika.

II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ay ang paniniwalang ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi ang Sim-bahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.

20.

I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng pananakop, naka-hihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.

II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.

280

18 - 20 Tama o Mali

Suriin ang bawat pahayag. Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Piliin ang letra ng wastong sagot.

Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18 - 20.

A. Tama ang una at ikalawang pangungusap.

B. Mali ang una at ikalawang pangungusap.

C. Tama ang unang pangungusap.

D. Tama ang ikalawang pangungusap.

18.

I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italy at lumaganap sa kabuuan ng Europe.

II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural ay ang pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.

19.

I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng Simbahang Katolika.

II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ay ang paniniwalang ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi ang Sim-bahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.

20.

I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng pananakop, naka-hihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.

II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.

281

Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...

ARALIN 1

PAGLAKAS NG EUROPENagmumulasaEuropeangpinakamayayamangmgabansasadaigdig.Malakiang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe bilang isa sa pinakamaunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.

ALAMIN

Gawain 1: Word Hunt

Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay sa paghahanap ng bawat salita.

A L A M E R K A N T I L I S M OD I M B S E T N A T S E T O R PV S I O L P R O T S E T O R P RC O K A T O L I K O W H P S E IE M D K E R A L S E A R L K E ST S K U Y M T T A P T K N G P RN I R S F A G U M O Y A S O O UM N L W C S B S N R B N C T R KP A T P L Y A S H R E O P Y U GE M Y M B O U R G E O I S I E AR U L R E N A I S S A N C E S PY H C R A N O M L A N O I T A N

282

1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko

2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe

3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig

4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano

5. K____________O Nangangahulugang “universal”

6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak

7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihang M____________Y ng hari

8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko

9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang”

10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay yumakap sa ibang relihiyon

Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita. Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout. Gawin ito sa kuwaderno.

282

1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko

2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe

3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig

4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano

5. K____________O Nangangahulugang “universal”

6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak

7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihang M____________Y ng hari

8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko

9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang”

10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay yumakap sa ibang relihiyon

Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita. Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout. Gawin ito sa kuwaderno.

283

Pamprosesong mga Tanong

1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita?

2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit?

3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo ang kaisipan?

GAWAIN 2: Kilalanin Mo!

Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa. Gawin sa kuwaderno.

?

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

284

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________


1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?

2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?

3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga naka-larawan?

4. Nakatutulongbasakasalukuyanangnasalarawan?Patunayan.

?

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

284

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________


1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?

2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?

3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga naka-larawan?

4. Nakatutulongbasakasalukuyanangnasalarawan?Patunayan.

?

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

______________________________________________________

285

GAWAIN 3: Think–Pair- Share!

Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pag-unawa ng aralin.

Pumili ng kapareha at basahin ang katanungan sa aralin. Sagutin ang tanong sa mga kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng aralin. Gawin ito sa kuwaderno.

Katanungan

Paano nakaapekto ang paglakas ng Europe sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig at sa pag-buo ng pandaigdigang kamalayan?

Mga Sagot

Aking Sagot Sagot ng Aking Kapareha

PINAGSAMANG IDEYA(Sagot ng magkapareha)

(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkata-pos ng aralin.)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website, at iba pa.)

Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.

286

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang bahaging ginampanan ng bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo, pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng Simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.

GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!

NatalakaysaAralin3ngModyul2angmahahalagangpamanangbayanatlungsod sa Panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.

Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa kanang bahagi ng diyagram. Gawin ito sa kuwaderno.

Nagbunsod ng kalakalang pan-daigdig dahil sa pagiging sentro

ng kalakalan at industriya

Naging saligan ng kalayaang pampolitika

PAMANA NG MGA BAYAN AT LUNGSOD

Diyagram Blg. 1.1

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 156

Nakatulong ang malayang kaisi-pan sa kaunlarang intelektuwal

Naging sentro ng kultura

286

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang bahaging ginampanan ng bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo, pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng Simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.

GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!

NatalakaysaAralin3ngModyul2angmahahalagangpamanangbayanatlungsod sa Panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.

Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa kanang bahagi ng diyagram. Gawin ito sa kuwaderno.

Nagbunsod ng kalakalang pan-daigdig dahil sa pagiging sentro

ng kalakalan at industriya

Naging saligan ng kalayaang pampolitika

PAMANA NG MGA BAYAN AT LUNGSOD

Diyagram Blg. 1.1

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 156

Nakatulong ang malayang kaisi-pan sa kaunlarang intelektuwal

Naging sentro ng kultura

287


1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito pinakamahalaga? Bakit?

2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa

paglakas ng Europe?

GAWAIN 5: Burgis Ka!

Malaki ang bahaging ginampanan ng mga burgeoisie sa paglakas ng Europe. Gusto mo ba silang makilala?

Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeoisie. Iyong itala ang maha-halagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie. Isulat ito sa kuwaderno.

?

288

Pag-usbong ng Bourgeoisie

Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan saMedievalFrancenabinubuongmgaartisanatmangangalakal.Angmgaartisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagam-itang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.

Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa pamu-muhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa, ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakade-pende sa sistemang piyudal at binabayaran sila sa kanilang paggawa.

Sa huling bahagi ng ika-17 na siglo, naging isang makapangyarihang puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker (nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagma-may-ari ng mga barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang sa kanila ang mga artisan na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.

MaiuugatangEnglishRevolution,AmericanRevolution,atFrenchRevolutionsapagnanaisngbourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan, at pagmamay-ari.

Nagkaroonlamangngpolitikalnakapangyarihanangmgabourgeoisie pagdatingngika-19nasiglo.Nagkamitsilangkarapatangpolitikal,panreli-hiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp.209-211

288

Pag-usbong ng Bourgeoisie

Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan saMedievalFrancenabinubuongmgaartisanatmangangalakal.Angmgaartisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagam-itang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.

Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa pamu-muhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa, ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakade-pende sa sistemang piyudal at binabayaran sila sa kanilang paggawa.

Sa huling bahagi ng ika-17 na siglo, naging isang makapangyarihang puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker (nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagma-may-ari ng mga barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang sa kanila ang mga artisan na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.

MaiuugatangEnglishRevolution,AmericanRevolution,atFrenchRevolutionsapagnanaisngbourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan, at pagmamay-ari.

Nagkaroonlamangngpolitikalnakapangyarihanangmgabourgeoisie pagdatingngika-19nasiglo.Nagkamitsilangkarapatangpolitikal,panreli-hiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp.209-211

289

Ang mga bourgeoisie ay ______________________________________________________________________________________________

PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE

Sino-sino ang mga bourgeoisie?

Dahilan ng Kanilang Paglakas Epekto sa Paglakas ng Europe

•••••••

________________________________________________________________________________________________________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

Katangian ng mga bourgeoisie

Halaga sa Lipunan (Noon at Ngayon)


1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?

2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?

3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?

4. Sino ang maituturing natin na bourgeoisie sa kasalukuyan?

5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging sa daigdig?

?

290

Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay-daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?

GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!

Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong mga tanong.

Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng mga kolonyang magkakaloob ng mga ginto at pilak.

Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan.

Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto, hindi na aasa ang bansa sa mga produktong dayuhan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al., pp. 211-212

Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang tinawag na merkantilismo ay nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state sa Europe. Nabuoangprinsipyongmerkantilismoupangitaguyodangkaunlarangpang-ekonomiya at kapangyarihang politikal ng isang bansa. Bagama’t kada-lasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ang merkantilis-mo ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal. Ang mga

290

Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay-daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?

GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!

Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong mga tanong.

Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng mga kolonyang magkakaloob ng mga ginto at pilak.

Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan.

Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto, hindi na aasa ang bansa sa mga produktong dayuhan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C.Mateo et al., pp. 211-212

Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang tinawag na merkantilismo ay nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state sa Europe. Nabuoangprinsipyongmerkantilismoupangitaguyodangkaunlarangpang-ekonomiya at kapangyarihang politikal ng isang bansa. Bagama’t kada-lasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ang merkantilis-mo ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal. Ang mga

291

layuning ito ay ang magkaroon ng malaking kitang magbibigay daan upang ang hari ay makapagpagawa ng mga barko, mapondohan ang kaniyang hukbo, at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig.

Ang doktrinang bullionism ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kung mas maraming ginto at pilak ang makukuha ng isang bansa, mas maraming pera angmalilikomnitobilangbuwis.Nangangahuluganitonamasmagigingmayaman at makapangyarihan ang naturang bansa.

MERKANTILISMO


1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang ka-hulugan ng merkantilismo?

2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin ang layunin ng merkantilismo?

?

MERKANTILISMO

292

3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng Europe?

4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.

5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating bansa?Ngdaigdig?Bakit?

Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.

GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!

Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng national monarchy sa paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.

Pagtatatag ng National Monarchy

Malaki ang naitulong ng pagtatatag ng national monarchy sa paglakas ng Europe. Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo, walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang mga noble na sila ring mga panginoong maylupa. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong may lupa.

Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa tulong ng mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag sa pamamagitan ng pagpapalawak ng teritoryo at pag-bubuo ng matatatag na sentralisadong pamahalaan. Humirang siya ng mama-mayang nagpapatupad ng batas at nagsasagawa ng paglilitis at pagpaparusa sa korte ng palasyo. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula

292

3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng Europe?

4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.

5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating bansa?Ngdaigdig?Bakit?

Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.

GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!

Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng national monarchy sa paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.

Pagtatatag ng National Monarchy

Malaki ang naitulong ng pagtatatag ng national monarchy sa paglakas ng Europe. Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo, walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang mga noble na sila ring mga panginoong maylupa. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong may lupa.

Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa tulong ng mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag sa pamamagitan ng pagpapalawak ng teritoryo at pag-bubuo ng matatatag na sentralisadong pamahalaan. Humirang siya ng mama-mayang nagpapatupad ng batas at nagsasagawa ng paglilitis at pagpaparusa sa korte ng palasyo. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula

293

sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahang protektahan sila. Handa silang magbayad ng buwis para sa proteksiyong ito.

Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari upang magbayad ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng panginoong maylupa. Dahil ang katapatan ng mga sundalo ay nasa hari, maaari silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng panginoong maylupa kung kinakailangan. Bukod dito, maaari nang humirang ang hari ng mga edukadong mamamayan bilang kolektor ng buwis, hukom, sekretarya, at administrador.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp. 212

Ano-ano ang salik na nakatulong sa muling paglakas ng kapangyarihan ng hari? Isulat ang sagot sa kuwaderno.

Pag-usbong ng mga Nation-state

Sa pagbabago sa konsepto ng monarkiya, naitatag na rin ang mga batayan ng mga nation-state sa Europe. Ang nation-state ay tumutukoy sa isang estado na pinananahanan ng mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan. Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na kultural, ang mga mamamayan ay isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging nasyon, isa rin silang estado sapagkat nananahan sila sa isang tiyak na teritoryo at may pamahalaan silang may soberanidad o kasarinlan. Isa silang nagkakaisang lahi na may katapatan sa kanilang bansa.

Mahalagang katangian ng nation-state sa panahong ito ang pagkakaroon ng sentralisadong pamahalaan sa ilalim ng isang pambansang monarkiya na may kakayahan at kapangyarihan na magpatupad ng batas sa buong nasasakupan. May mga bagong institusyon na umusbong bunga ng pagiging nation-state. Isa rito ang pagkabuo ng isang hukbo ng mga propesyunal na sundalo na tapat sa hari.

Tungkulin ng hukbo na palawigin ang teritoryo at kapangyarihan ng monar-kiyakahitmangahuluganitongdigmaan.Nagsimularinanginstitusyonngburukrasya sa mga opisyal o kawani na may kasanayan para patakbuhin ang pamahalaan ayon sa kautusan ng monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng mga opisya at kawani ang pangongolekta ng buwis, pagpapatupad ng batas, at pag-kakaloob ng hustisya.

294

PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY

Dahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong lakasangEurope.NabuosaEuropeangmgabagonginstitusyongpampolitika,panlipunan, at pang-ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay nagbigay-daan din sapagpapalawaknitongimpluwensiya.Naganapitosapanghihimasokatpa-nanakop ng mga Europeong nation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan, sa Africa.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., pp. 212-213

Paano nakatulong ang mga nation-state sa paglakas ng Europe? Isulat ang sagot sa kuwaderno.

294

PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY

Dahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong lakasangEurope.NabuosaEuropeangmgabagonginstitusyongpampolitika,panlipunan, at pang-ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay nagbigay-daan din sapagpapalawaknitongimpluwensiya.Naganapitosapanghihimasokatpa-nanakop ng mga Europeong nation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan, sa Africa.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., pp. 212-213

Paano nakatulong ang mga nation-state sa paglakas ng Europe? Isulat ang sagot sa kuwaderno.

295

Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa paglakas ng Europe.


1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?

2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at reyna?

3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe?

4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay hari at reyna? Bakit?

?

Paglakas ng Simbahan at ang Papel Nito sa Paglakas ng Europe

Habang nababawasan ang katapatan ng ordinaryong mamamayan sa mga panginoong maylupa, nakikita naman nila ang Simbahan bilang bagong sentro ng debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na naging dahilan upang lalong lumakas ang kapangyarihan ng Papa.

Sa pagsapit ng taong 1073, naging mas makapangyarihan ang Simbahan nang itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng kaayusang banal na napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang pinakamataas na lider-espirituwal at tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula kay San Pedro, ang Papa ang may pinakamataas na kapangyarihan sa pananampalataya at

Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa paglakas ng Europe.

296

Ang Investiture Controversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ng Simbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi nagustuhan ng haring German na si Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII. Para kay Henry, ang relihiyong panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang nakaaapekto sa mga kaugalian at usaping politikal sa Germany. Dahil dito, humingi ng tulong si Henry IV sa mga obispong German na pababain na sa puwesto ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na ekskomulgado si Henry IV sa Simbahang Katoliko. Hiniling ng hari na alisin ang ekskomulgasyon sa kaniya.NanghindiitoginawangPapa,tumayosiHenryIVnangnakayapaksa labas ng palasyo ng Canossa sa hilagang Italy ng tatlong araw noong 1077. Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.

Bagaman pinatawad din kalaunan ng Papa si Henry, ang nasabing insidente ay lalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan, upang malutas ang nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry iV. Ito ay tinatawag na Concordat of Worms noong 1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng Obispo bilang lider-espiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Simbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi napapasailalim sa sinumang hari.

doktrina. Kaugnay nito, ang lahat ng obispo ay dapat na mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang diumanong gamitin sa layuning Kristiyano. May karapatan ang Papa na tanggalin sa hari ang karapatang mamuno kung hindi siya tumupad sa kanyang obligasyong Kristiyano.

296

Ang Investiture Controversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ng Simbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi nagustuhan ng haring German na si Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII. Para kay Henry, ang relihiyong panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang nakaaapekto sa mga kaugalian at usaping politikal sa Germany. Dahil dito, humingi ng tulong si Henry IV sa mga obispong German na pababain na sa puwesto ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na ekskomulgado si Henry IV sa Simbahang Katoliko. Hiniling ng hari na alisin ang ekskomulgasyon sa kaniya.NanghindiitoginawangPapa,tumayosiHenryIVnangnakayapaksa labas ng palasyo ng Canossa sa hilagang Italy ng tatlong araw noong 1077. Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.

Bagaman pinatawad din kalaunan ng Papa si Henry, ang nasabing insidente ay lalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan, upang malutas ang nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry iV. Ito ay tinatawag na Concordat of Worms noong 1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng Obispo bilang lider-espiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Simbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi napapasailalim sa sinumang hari.

doktrina. Kaugnay nito, ang lahat ng obispo ay dapat na mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang diumanong gamitin sa layuning Kristiyano. May karapatan ang Papa na tanggalin sa hari ang karapatang mamuno kung hindi siya tumupad sa kanyang obligasyong Kristiyano.

297

GAWAIN 8: Discussion Web

Sundin ang sumusunod:

1. Pagkatapos basahin ang teksto, sagutan ang tanong sa discussion web.Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang.

2. Talakayin ang tanong sa iyong pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig ng Oo at Hindi.

3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat miyembro sa bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.

4. Magtulungan ang bawat miyembro ng pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.

5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa buong klase.

Ang Simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages. Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe bilangisangmalawaknakabuuangKristiyano–angRepublicaChristianana pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.

Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 na siglo hanggang sa ika-13 na siglo ay lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay naging nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan ng mga sumunod na panahon.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p. 214 -216

298

DISCUSSION WEB

OO HINDI

Mahalaga ba ang papel na ginagam-panan ng Simba-hang Katoliko sa

paglakas ng Europe?

DAHILAN DAHILANEBIDENSIYA EBIDENSIYA

KONGKLUSYON


1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?

2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?

3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at transpormasyon ng daigdig?

4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng Simbahan sa kasalukuyan? Patunayan.

GAWAIN 9: OO o HINDI!

Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral tung-kol sa paglakas ng Europe.

Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman ngHINDIkunghindipamalinawsaiyoangkonseptongitongaralin.Pag-katapos ay suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.

?

298

DISCUSSION WEB

OO HINDI

Mahalaga ba ang papel na ginagam-panan ng Simba-hang Katoliko sa

paglakas ng Europe?

DAHILAN DAHILANEBIDENSIYA EBIDENSIYA

KONGKLUSYON


1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?

2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?

3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at transpormasyon ng daigdig?

4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng Simbahan sa kasalukuyan? Patunayan.

GAWAIN 9: OO o HINDI!

Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral tung-kol sa paglakas ng Europe.

Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman ngHINDIkunghindipamalinawsaiyoangkonseptongitongaralin.Pag-katapos ay suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.

?

299

KONSEPTO/ KAALAMAN OO (NAUNAWAAN) HINDI (NAUNAWAAN)

1. Ang bourgeoisie ay binubuo ng mga mamamayan na kabilang sa panggitnang uri ng lipunan.

2. Dahil sa impluwensiya ng mga bourgeoisie nasimulan nila ang mga reporma sa pamahalaan.

3. Ang merkantilismo ay isang sistemang pang-ekonomiya na lumaganap sa Europe na naghahangad ng pagkaka-roon ng maraming ginto at pilak bilang tanda ng kaya-manan at kapangyarihan ng bansa.

4. Sa pagkawala ng kapang-yarihan ng mga panginoong maylupa, ang hari ang nagsilbing pinuno at nag-patingkad sa pagtatatag ng national monarchy.

5. Ang Simbahan ang nagsil-bing tagapangalaga ng ka-linangan sa imperyo noong panahong Medieval.

Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa huling bahagi ng ika-14 na siglo.

GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!

NakitamonabaanglarawannaMonaLisa?Nabasamonarinbaangkuwentong“RomeoatJuliet?”Kilalamobaanglumikhasamgaobramaestrangito?Kunggayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangkatang gawain.

300

Sa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-14 na siglo, isinilang angRenaissance.AngRenaissanceaynangangahulugang“mulingpagsilang”o rebirth. Maaari itong ilarawan sa dalawang paraan. Una, bilang kilusang kultural o intelektuwal na nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang kulturangGreekatRomansapamamagitanngpag-aaralsapanitikanatkultura ng mga nasabing sibilisasyon. Ikalawa, bilang panahon ng transisiyon mula sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon.

Mula sa iyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang Renaissance?

Pag-usbong ng Renaissance

Dahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa Europe noong Middle Ages. Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan ng mamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga lungsod-estadosahilagangItalyaynakinabangsakalakalangito.Noongika-11hanggang ika-12 na siglo, umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga lungsod-estadong umusbong ay ang Milan,Florence,Venice,Mantua,Ferrara,Padua,Bologna,atGenoa.Angyamanng mga lungsod-estado na ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at industriya. Sa katunayan, kung nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o panginoong maylupa, nanghihiram sila sa mga mangangalakal at banker ng mgalungsod-estadonaito.AngmgaMedicisaFlorenceayhalimbawangisangpamilya ng mangangalakal at banker. Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., ph. 219-220

300

Sa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-14 na siglo, isinilang angRenaissance.AngRenaissanceaynangangahulugang“mulingpagsilang”o rebirth. Maaari itong ilarawan sa dalawang paraan. Una, bilang kilusang kultural o intelektuwal na nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang kulturangGreekatRomansapamamagitanngpag-aaralsapanitikanatkultura ng mga nasabing sibilisasyon. Ikalawa, bilang panahon ng transisiyon mula sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon.

Mula sa iyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang Renaissance?

Pag-usbong ng Renaissance

Dahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa Europe noong Middle Ages. Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan ng mamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga lungsod-estadosahilagangItalyaynakinabangsakalakalangito.Noongika-11hanggang ika-12 na siglo, umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga lungsod-estadong umusbong ay ang Milan,Florence,Venice,Mantua,Ferrara,Padua,Bologna,atGenoa.Angyamanng mga lungsod-estado na ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at industriya. Sa katunayan, kung nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o panginoong maylupa, nanghihiram sila sa mga mangangalakal at banker ng mgalungsod-estadonaito.AngmgaMedicisaFlorenceayhalimbawangisangpamilya ng mangangalakal at banker. Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., ph. 219-220

301

Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang Renaissance?

BAKIT SA ITALY?

Itinuturing na isa sa maraming dahilan kung bakit naging tunay na sinilangan ng Renaissance ang Italy, ay ang magandang lokasyon nito. Dahil dito, nagkaroon ng pagkakataon ang mga lungsod dito na makipagkalakalan sa Kanlurang Asya at Europe.

Pagtataguyod ng mga ma-harlikang angkan sa mga taong mahusay sa sining at masigasig sa pag-aaral.

Mahalagang papel ang ginampanan ng mga unibersidad sa Italy. Naitaguyod at napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teknolohiya at pilosopiyang kaalaman ng kabihasnang Griyego at Romano.

Italy ang pinagmulan ng kadakilaan ng sinaunang Rome at higit na may kaugnayan ang Italyano kaysa sa mga Romano, o alinmang bansa sa Europe.

http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg







301


BAKIT SA ITALY?






302

AnghumanismoayisangkilusangintelektuwalnoongRenaissancena naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyonngGreeceatRomesapag-aaraldahilnaglalamanitong lahat ng aral na dapat matutuhan upang magkaroon ng isang moral at epektibong buhay.

Ang mga Humanista

Sa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tulig-sain. Ang mga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan nangnagwakas.Nagbigay-daanangmgakaganapangitosapagsilangngbagongpananawnadulotnginteressapag-aaralngsinaunangGreeceatRome,anghumanismo.

Ang mga iskolar na nanguna sa pag-aaral sa klasikal na sibilisasyon ng GreeceatRomeaytinawagnahumanist o humanista, mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanidades, partikular ng wikang Latin.” Pinag-aaralan sa Humanities o Humanidades ang wikang Latin at Greek, komposisyon, retorika, kasaysayan, at pilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gawing modelo ang mga klasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito.Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 220-221

`

Ano ang pagkakaiba sa pagtingin ng mga humanista ng sinaunang panahon sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle Ages?

302

AnghumanismoayisangkilusangintelektuwalnoongRenaissancena naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyonngGreeceatRomesapag-aaraldahilnaglalamanitong lahat ng aral na dapat matutuhan upang magkaroon ng isang moral at epektibong buhay.

Ang mga Humanista

Sa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tulig-sain. Ang mga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan nangnagwakas.Nagbigay-daanangmgakaganapangitosapagsilangngbagongpananawnadulotnginteressapag-aaralngsinaunangGreeceatRome,anghumanismo.

Ang mga iskolar na nanguna sa pag-aaral sa klasikal na sibilisasyon ng GreeceatRomeaytinawagnahumanist o humanista, mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanidades, partikular ng wikang Latin.” Pinag-aaralan sa Humanities o Humanidades ang wikang Latin at Greek, komposisyon, retorika, kasaysayan, at pilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gawing modelo ang mga klasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito.Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 220-221

`

Ano ang pagkakaiba sa pagtingin ng mga humanista ng sinaunang panahon sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle Ages?

303

MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA-IBANG LARANGAN

Sa Larangan ng Sining at Panitikan

Francesco Petrarch (1304 - 1374). Ang “Ama ng Humanismo.” Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano ang “Songbook,” isang koleksiyon ng mga sonata ng pag-ibig sa pinakamamahal niyang si Laura.

Goivanni Boccacio (1313 - 1375). Matalik na kaibigan ni Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang piyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon na nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.

William Shakespeare (1564 - 1616). Ang “Makata ng mga Maka-ta.”NagingtanyagnamanunulatsaGinintuangPanahonngEnglandsapamumunoniReynaElizabethI.Ilansamgasinulatniyaangmgawalangkamatayangdulagayang:"JuliusCaesar,""RomeoatJuliet,""Hamlet," "Anthony at Cleopatra," at "Scarlet."

Desiderious Erasmus (1466 - 1536). “Prinsipe ng mga Humanista.” May-akdang“InPraiseofFolly”kungsaantinuligsaniyaanghindimabuting gawa ng mga pari at mga karaniwang tao.

304

Nicollo Machievelli (1469 - 1527). Isang diplomatikong manunulat natagaFlorence,Italia.May-akdang“ThePrince.”Napapaloobsaaklat na ito ang dalawang prinsipyo:

“Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.”

“Wastoangnilikhanglakas.”

Miguel de Cervantes (1547 - 1616). Sa larangan ng panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na ku-mukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.

Sa Larangan ng Pinta

Michelangelo Bounarotti (1475 - 1564). Ang pinakasikat na iskultorngRenaissance,angunaniyangobramaestraayangestat-wa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni Kristo pagkatapos ng kaniyang Krusipiksiyon.

Leonardo da Vinci (1452 - 1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba-ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero, at pilosoper.

304

Nicollo Machievelli (1469 - 1527). Isang diplomatikong manunulat natagaFlorence,Italia.May-akdang“ThePrince.”Napapaloobsaaklat na ito ang dalawang prinsipyo:

“Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.”

“Wastoangnilikhanglakas.”

Miguel de Cervantes (1547 - 1616). Sa larangan ng panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na ku-mukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period.

Sa Larangan ng Pinta

Michelangelo Bounarotti (1475 - 1564). Ang pinakasikat na iskultorngRenaissance,angunaniyangobramaestraayangestat-wa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni Kristo pagkatapos ng kaniyang Krusipiksiyon.

Leonardo da Vinci (1452 - 1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba-ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero, at pilosoper.

305

Raphael Santi (1483 - 1520). “Ganap na Pintor,” “Perpektong Pintor”.PinakamahusaynapintorngRenaissance.Kilalasapag-kakatugma at balanse o proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang tanyag na gawa ang obra maestrang “Sistine Madonna,” “Madonna and the Child,” at “Alba Madonna.”

Sa larangan ng Agham sa Panahon ng Renaissance

Nicolas Copernicus (1473 - 1543).InilahadniNicolasangTeoryang Heliocentric; “Ang pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta at umiikot din ito sa paligid ng araw.” Pinasinungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding tinangkilik ng Simbahan.

Galileo Galilei (1564 - 1642). Isang astronomo at matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng kaniyang naimbentong teleskopyo para mapatotohanan ang Teoryang Copernican.

Sir Isaac Newton (1642 - 1727). Ang higante ng siyentipikong Renaissance.Sang-ayonsakaniyangBatasngUniversalGravitation,ang bawat planeta ay may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag-inog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na inihagis pataas.

Tinatayangangpag-usbongngRenaissanceayhindinatatapossapanahonna kung saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay nag-papatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang mga tanong.

306

Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa kasalukuyan?

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon patungo sa modernong panahon.

AngmgapangyayaringnaganapsapanahonngRenaissanceaynagbigay-daansa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid, at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay-daan dinsapag-usbongngRebolusyongIntelektuwalatmalawaknakaalamansadaigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.Halaw mula sa: Ease Modyul 10

ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE

SapanahonngRenaissance,iilangkababaihanlamangangtinanggapsamgaunibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman, hindi ito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang ambagsaRenaissance.HalimbawaaysiIsottaNogarolangVeronanamayakdang Dialogue on Adam and Eve (1451) at Oration on the Life of St. Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung teolohikal. NariyandinsiLauraCeretamulasaBrescianabagomamataysagulangna30ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para sa kababaihan.

Sapagsulatngtula,mahahalagangpersonalidadngRenaissancesinaVeronicaFrancomulasaVeniceatsiVittoriaColonnamulasaRome.Salaranganngpagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola mula sa Cremona na may likha ngSelf-Portrait(1554)atsiArtemisiaGentileschi,anakniOrazio,nanagpintang Judith and Her Maidservant with the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait as the Allegory of Painting (1630).

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p.224-225

306

Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa kasalukuyan?

Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon patungo sa modernong panahon.

AngmgapangyayaringnaganapsapanahonngRenaissanceaynagbigay-daansa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid, at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay-daan dinsapag-usbongngRebolusyongIntelektuwalatmalawaknakaalamansadaigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.Halaw mula sa: Ease Modyul 10

ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE

SapanahonngRenaissance,iilangkababaihanlamangangtinanggapsamgaunibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman, hindi ito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang ambagsaRenaissance.HalimbawaaysiIsottaNogarolangVeronanamayakdang Dialogue on Adam and Eve (1451) at Oration on the Life of St. Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung teolohikal. NariyandinsiLauraCeretamulasaBrescianabagomamataysagulangna30ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para sa kababaihan.

Sapagsulatngtula,mahahalagangpersonalidadngRenaissancesinaVeronicaFrancomulasaVeniceatsiVittoriaColonnamulasaRome.Salaranganngpagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola mula sa Cremona na may likha ngSelf-Portrait(1554)atsiArtemisiaGentileschi,anakniOrazio,nanagpintang Judith and Her Maidservant with the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait as the Allegory of Painting (1630).

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p.224-225

307

Veronica Franco Vittoria ColonnaIsotta NogarolaLaura Cereta

Ano-ano ang kontribusyon ng kababaihan sa larawan?

Pangkatang Pag-uulat:

Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang mahahalagang impormasyon tungkolsaRenaissance.

Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance

Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance

Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa Iba’t ibang Larangan

Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance

Pagkatapos ng inyong presentasiyon maglagay ng mga datos sa concept definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyong kaugnay ng paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamag-aaral kung mayroon kang hindi naunawaan.

308

CONCEPT DEFINITION MAP

KAHULUGAN

SALIK SA PAGSIBOL NG RENAISSANCE

SA ITALY

Kababaihan sa Renaissance

RENAISSANCE

Larangan/Nanguna Sa Ambag sa Kabihasnan


1. AnoangkahuluganngRenaissance?

2. Ano-anoangnagingmgasaliksapag-usbongngRenaissance?

3. BakitsaItalynagsimulaangRenaissance?

4. AnoangnagingepektongRenaissancesapagkakaroonngpanibagongpagtingin sa politika, relihiyon, at pag-aaral?

5. Sino-sinoangpangunahingtagapagtaguyodngRenaissance?

6. Ano-anoangmganaiambagngRenaissancesaatingkabihasnan?

7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?

?

308

CONCEPT DEFINITION MAP

KAHULUGAN

SALIK SA PAGSIBOL NG RENAISSANCE

SA ITALY

Kababaihan sa Renaissance

RENAISSANCE

Larangan/Nanguna Sa Ambag sa Kabihasnan


1. AnoangkahuluganngRenaissance?

2. Ano-anoangnagingmgasaliksapag-usbongngRenaissance?

3. BakitsaItalynagsimulaangRenaissance?

4. AnoangnagingepektongRenaissancesapagkakaroonngpanibagongpagtingin sa politika, relihiyon, at pag-aaral?

5. Sino-sinoangpangunahingtagapagtaguyodngRenaissance?

6. Ano-anoangmganaiambagngRenaissancesaatingkabihasnan?

7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?

?

309

Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman sa kuwento ng Repormasyon at Kontra Repormasyon.

GAWAIN 11: Palitan Tayo!

Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Sim-bahan dahil sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko, at panlipunan. Pagsapit ng ika-14 na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito nagsimulaangRepormasyon.BasahinatunawainangtekstosaRepormasyonupang masuri ang mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sa bahaging ito ng aralin.

Ang Repormasyon

Ang katawagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng Simbahang Kristiyano. Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga Protestante sa Simbahang KatolikoRomano,gayunpamanhindinagpabayaangmgaKatolikoRomano,sinimulan nila ang pagbabago sa sariling relihiyon nang hindi binabago ang kanilang doktrina.

Martin Luther, Ama ng Protestanteng Paghihimagsik

Isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng Teolohiya sa Unibersidad ng Wittenbergangnabagabagatnagsimulangmagdudanangmabasaniyaangkaiba-han ng katuruan ng Simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa kaligtasan…"Ang pagpapawalang sala ng Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya, atnagingganapsapamamagitanngpananampalataya”(Romans1:17).

8. Ano-anoangkanilangnagingkontribusyonsaPanahonngRenaissance?

9. PaanonakatulongangRenaissancesapaglakasngEurope?

10.NagaganapparinbaangmgapangyayarisaPanahonngRenaissancesakasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.

11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing maka-pagbahagi ng mga ito? Pangatuwiranan.

310

Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa bisa at kapangyarihan ng mga relikya ay kaniyang napatunayansapagdalawniyasaRomenoong1571.Ang nagpasiklab ng galit ni Luther ay ang kasuklam-suklam na gawain ng mga simbahan, ang pagbebenta ng indulhensiya. Ito ay isang kapirasong papel na nagsasaad at nagpapalabas na ang grasya ng Diyos ay maaaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan ng tao.

Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng Simbahan tungkol sa pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31 ng Oktubre, 1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon”(Ninety-fivetheses).

IpinanganaksiLuthernoongNobyembre10,1483,saEisleben,Germany.Ang kaniyang ama, si Hans Luther ay isang magsasaka na naging minero ng tanso, samantalang ang ina niyang si Margareth Linderman ay mula sa isang pamilyang kabilang sa gitnang uri.

Kumalat sa iba-ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther. Noongtaong1529,nagbigayangmgasumusuportangestadoatbayangAlemanng isang protestasyon- na siyang pinagmulan ng salitang Protestante. Sila ay ang mga sumasalungat sa mamamayang Katoliko at sa emperador ng Banal na ImperyongRomano.PagkataposngilangtaongalitanngProtestanteatKatolikoRomanonahumantongsadigmaan,itoaytinaposniCharlesVsapamamagitanngpaglagdasaKapayapaangAugsburgnoong1555.Nasasaadsakasunduanna kilalanin ng mga hari o namumuno ang malayang pagpili ng relihiyon ang kanilang nasasakupan.

Batay sa teksto, paano nagsimula ang Repormasyon?

Martin Luther

310

Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa bisa at kapangyarihan ng mga relikya ay kaniyang napatunayansapagdalawniyasaRomenoong1571.Ang nagpasiklab ng galit ni Luther ay ang kasuklam-suklam na gawain ng mga simbahan, ang pagbebenta ng indulhensiya. Ito ay isang kapirasong papel na nagsasaad at nagpapalabas na ang grasya ng Diyos ay maaaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan ng tao.

Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng Simbahan tungkol sa pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31 ng Oktubre, 1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon”(Ninety-fivetheses).

IpinanganaksiLuthernoongNobyembre10,1483,saEisleben,Germany.Ang kaniyang ama, si Hans Luther ay isang magsasaka na naging minero ng tanso, samantalang ang ina niyang si Margareth Linderman ay mula sa isang pamilyang kabilang sa gitnang uri.

Kumalat sa iba-ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther. Noongtaong1529,nagbigayangmgasumusuportangestadoatbayangAlemanng isang protestasyon- na siyang pinagmulan ng salitang Protestante. Sila ay ang mga sumasalungat sa mamamayang Katoliko at sa emperador ng Banal na ImperyongRomano.PagkataposngilangtaongalitanngProtestanteatKatolikoRomanonahumantongsadigmaan,itoaytinaposniCharlesVsapamamagitanngpaglagdasaKapayapaangAugsburgnoong1555.Nasasaadsakasunduanna kilalanin ng mga hari o namumuno ang malayang pagpili ng relihiyon ang kanilang nasasakupan.

Batay sa teksto, paano nagsimula ang Repormasyon?

Martin Luther

311

Kontra-repormasyon

BagonagsimulaangRepormasyongProtestante,nagsikapangmgapinunongKatoliko na maituwid ang mga maling pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory VII (1037-1085), na lalong kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng tatlong pagbabago sa Simbahan.

1. Pagbabawal sa mga pari na mag-asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at nang mailaan ang buong sarili sa paglilingkod sa Diyos.

2. Pag-aalis ng simony.

3. Pagbabawal sa mga tauhan na tumanggap ng pagtatalaga sa anumang tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno.

Upang harapin ang hamon ng Protestantismo, isang malakas na kilusan ang sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin ang Simbahang Katoliko. TinawagangkilusangitonaCatholicReformationoCounterReformation.Isinagawa ito ng Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus).

NagtagumpayangmgaHeswitasapagbawisaBohemia,Hungary,Poland,at timog Germany para sa Simbahang Katoliko. Sila ang naging makapangyari-hanglakasngKatolisismosakanlurangEurope.Nagtatagsilangmgapaaralanat naging dalubhasa bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon ng malaking kaugnayansapolitikangEurope.Nagingtagapayosilaatkatapatang-loobngmgahariatreynangmgakahariangKatoliko.Nagtamosilangmatataasnakarangalansa pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga iskolar at mga siyentista. Sa panahonninaHaringFerdinandatReynaIsabellaipinatupadangInquisition laban sa mga erehe at Hudyo at nakidigma sa mga Muslim ng Granada. Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at reyna.Halaw mula sa: EASE Modyul 12

Ano-ano ang binago ni Pope Gregory VII sa Simbahang Katoliko?

312

Ano ang naging bunga ng Kontra-Repormasyon?

Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang 17 dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng Simbahan ang tinuligsa ng mgarepormistapartikularsaimoralidadatpagmamalabisngSimbahan.Nagingtanyag ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng Himagsikang Protestante” na siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng Simbahan. Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang Simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng mga kawani ng Simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko.

Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protes-tante, at patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng sumusunod na epekto:

• nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling Katoliko;

• sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian, at iba;

• gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga suliraning pangrelihiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating tiwala ng mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa mga repormang kanilang ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng seremonya na tumutukoy sa pagbebenta at pagbibili ng mga opisyo ng Simbahan at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno sa Simbahan;

• ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europe (Katoliko at Protestante) ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panreli-hiyon at;

312


Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang 17 dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng Simbahan ang tinuligsa ng mgarepormistapartikularsaimoralidadatpagmamalabisngSimbahan.Nagingtanyag ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng Himagsikang Protestante” na siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng Simbahan. Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang Simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng mga kawani ng Simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko.

Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protes-tante, at patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng sumusunod na epekto:

• nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling Katoliko;

• sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian, at iba;

• gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga suliraning pangrelihiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating tiwala ng mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa mga repormang kanilang ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng seremonya na tumutukoy sa pagbebenta at pagbibili ng mga opisyo ng Simbahan at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno sa Simbahan;

• ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europe (Katoliko at Protestante) ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panreli-hiyon at;

313

• ang pagpapanumbalik ng katuruang espirituwal sa Kristiyanismo, ang pagpa-palaganap ng Bibliya, at ang doktrina ng kaligtasan base sa Bibliya. Isinasaad dito na ang kaligtasan ay makakamit hindi sa pagsapi sa Simbahan kundi sa pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo.

Halaw mula sa: EASE Modyul 12, AP III, pp.


Ano-ano ang naging epekto ng Repormasyon?

Mabuti ba o masama ang naging epekto ng Repormasyon? Patunayan.

Ano ang mahalagang aral na iniwan ng Repormasyon sa mga tao?

314

Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast-Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos, makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart tungkolsaRepormasyonatKontra-Repormasyon.

REPORMASYON KONTRA - REPORMASYON

PAANO SILA NAGKAKATULAD?____________________________________________________________________________________________

PAGKAKAIBA AYON SA

DAHILAN

NANGUNA

TURO/ARAL

BUNGA/PAMANA

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

314

Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast-Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos, makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart tungkolsaRepormasyonatKontra-Repormasyon.

REPORMASYON KONTRA - REPORMASYON

PAANO SILA NAGKAKATULAD?____________________________________________________________________________________________

PAGKAKAIBA AYON SA

DAHILAN

NANGUNA

TURO/ARAL

BUNGA/PAMANA

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

315

3Bagay na aking natutuhan sa naging dahilan ng pagkakaroon ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon

1.

2.

3.

2 Kontribusyon ng mga tao na aking nalaman sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon

1.

2.

1Mahalagang tanong sa paksa: Paano nakatulong ang Repor-masyon at Kontra-Repormasyon sa paglakas ng Europe?

Sagot


1. AnoangRepormasyon?

2. BakitiniugatkayMartinLutherangunangyugtongRepormasyon?

3. PaanolumaganapangRepormasyon?

4. AnoangnagingsagotngSimbahangKatolikosaRepormasyon?

5. Ano-anoangnagingpamanangRepormasyon?

6. PaanobinagongRepormasyonangEurope?

7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang pagkakaroon ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong paligid? Bakit?

GAWAIN 12: Tayain Mo!

Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa mo o hindi ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at mungkahi sa mga gawaing ito.

?

316

Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/ Mungkahi

1. Pagbabasa ng Bib-liya

2. Pagdalo sa mga gawain ng relihiyon (e.g., pagsisimba)

3. Pagsasabuhay ng mga aral ng kinabibilangang relihiyon

4. Pagrespeto sa pananampalataya ng iba

5. Pakikipagpalitan ng ideya at aral sa mga taong may ibang relihiyon

316

Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/ Mungkahi

1. Pagbabasa ng Bib-liya

2. Pagdalo sa mga gawain ng relihiyon (e.g., pagsisimba)

3. Pagsasabuhay ng mga aral ng kinabibilangang relihiyon

4. Pagrespeto sa pananampalataya ng iba

5. Pakikipagpalitan ng ideya at aral sa mga taong may ibang relihiyon

317

GAWAIN 13: Think – Pair-Share Chart

Balikan mo ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking mapag-uusapan ninyong magkapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may mga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin na rin. Huwag ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong kasagutan. Isulat ang sagot sa kuwaderno.

Katanungan

Paano nakaapekto ang paglakas ng Europe sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig at sa pag-buo ng pandaigdigang kamalayan?

Sagot ng mag aaral

Aking Sagot Sagot ng Aking Kapareha

PINAGSAMANG IDEYA(Sagot ng Magkapareha)

(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkata-pos ng aralin.)

Mga Sanggunian/ Batayan

(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website, at iba pa.)

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at iba-ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw?

Ngayongbatidmonaangmahahalagangideyatungkolsaaralin,palaliminpa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito.

318

PAGNILAYAN AT UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa paglakas ng Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at iyong simulan.

Gawain 14: Pagnilayan Mo!

Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga bourgeoisie (mga mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natin ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan ang Simbahan, mga mangangalakal, at maging iba pang propesyunal at ang pamahalaan ay nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala mo ang iyong reaksiyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong mga tanong.

“As we all know, the President is the Presi-dent not only of Roman Catholics but also of other faiths as well. He has to be above faith. Responsible parenthood is something which I believe is favorable to all faiths,” giit ni Edwin Lacierda, tagapagsalita ng Pangulo.

Ang gobyerno ang nagpapasan ng problema na may kinalaman sa pagdami ng populasyon at hindi ang Simbahan. Kung magpapatuloy ang walang kontrol na panganganak, maraming ina ang manganganib ang buhay. Kapag sobra-sobra ang dami ng tao, nakaamba ang kahirapan na katulad nang nangyayari ngayon sa bansa. Maraming walang trabaho, maraming bata ang hindi makapag-aral at maraming nakakaranas ng gutom.

Ang isyu sa paggamit ng contraceptives ay isyung lantad na lantad na. Kahit na gaano pa ang pagtutol ng Simbahang Katoliko sa paggamit ng kahit anong uri ng contraceptives --- condom, IUD at pills para mapigilan ang pagbubuntis, ito ay matagal nang ginagawa ng mga mag-asawa. Ang totoo’y natuto na ang mga mag-asa-wa na dapat ay magkaroon ng pagitan at may hangga-nan ang panganganak. Mara-mi nang mga mag-asawa ang natuto na ang dalawa o tatlong anak ay kaya nilang pakainin at pag-aralin.

http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg

PAGPAPLANO NG PAMILYA

318















318










318















319

Nasasayang ang pondo ng pamahalaan sa pagbili ng mga contraceptives sa halip na gamitin ito sa mas mahalagang suliranin ng bansa.

“Life begins at fertiliza-tion, anything that pre-vents the fertilized ovum to be implanted in the uterus may be considered as abortive and therefore, if prescribed, may violate our solemn oath as physi-cians to save and protect human life particularly the unborn.” -

Dr. Oscar TinioPMA President

Ang paggamit ng contraceptives ay masama sapagkat taliwas ito sa natural na pamamaraan ng pagkakaroon ng buhay. Natural family planning dapat ika nga at hindi mga contraceptives.

Ang RH Law ay naka-sisira sa moralidad ng mamamayan. Ang con-traception ay nakasasa-ma dahil nawawalan ng disiplina ang mga tao at tumatakas sa mga responsibilidad. Ang sex education ay nakasasa-ma dahil magdudulot ito ng pagkasira sa mu-rang pag-iisip ng mga batang nag-aaral.

http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_cathedral.jpg


1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong paniniwala ang iyong susundin; ang Simbahang Katoliko o ang sa pama-halaan? Bakit?

2. Lumalabag ba sa moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat gumamit ng contraceptives sa pagpaplano ng pamilya? Ipaliwanag ang sagot.

3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng contraceptives? Bakit?

4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and Re-productive Health Act of 2012). Sa iyong palagay, makatutulong ba ito upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.

5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon at ang hindi mabuting epekto nito?

?

Nasasayang ang pondo ng pamahalaan sa pagbili ng mga contraceptives sa halip na gamitin ito sa mas mahalagang suliranin ng bansa.

“Life begins at fertiliza-tion, anything that pre-vents the fertilized ovum to be implanted in the uterus may be considered as abortive and therefore, if prescribed, may violate our solemn oath as physi-cians to save and protect human life particularly the unborn.” -

Dr. Oscar TinioPMA President

Ang paggamit ng contraceptives ay masama sapagkat taliwas ito sa natural na pamamaraan ng pagkakaroon ng buhay. Natural family planning dapat ika nga at hindi mga contraceptives.

Ang RH Law ay naka-sisira sa moralidad ng mamamayan. Ang con-traception ay nakasasa-ma dahil nawawalan ng disiplina ang mga tao at tumatakas sa mga responsibilidad. Ang sex education ay nakasasa-ma dahil magdudulot ito ng pagkasira sa mu-rang pag-iisip ng mga batang nag-aaral.

http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_cathedral.jpg

320

GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!

Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do, Review, at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial cartoon ay maglala-man ng mga pamana sa kabihasnan ng bourgeoisie, merkantilismo, national monarchy,SimbahangKatoliko,Renaissance,atRepormasyon.Maaarimoitonggawin sa isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.

Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin din ang mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.

CRITERIA NAPAKAGALING

3

MAGALING

2

MAY KAKULANGAN

1

MARKA

IMPORMATIBO/ PRAKTIKALIDAD

Ang nabuong poster o editorial cartoon ay naka-pagbibigay ng kumpleto, wasto, at napakahalagang impormasyon tung-kol sa paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o editorial cartoon ay nakapag-bibigay ng wastong impormasyon tung-kol sa paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o editorial cartoon ay kulang sa sapat na impor-masyon tungkol sa paglakas ng Europe.

MALIKHAIN Ang pagkakadisen-yo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

Ang pagkakadisen-yo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

May kakulangan ang elemento ng pagdisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

KATOTOHANAN Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa madla.

Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may dating sa madla.

Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng iilang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay walang dating sa madla.

320

GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!

Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do, Review, at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial cartoon ay maglala-man ng mga pamana sa kabihasnan ng bourgeoisie, merkantilismo, national monarchy,SimbahangKatoliko,Renaissance,atRepormasyon.Maaarimoitonggawin sa isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.

Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin din ang mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.

CRITERIA NAPAKAGALING

3

MAGALING

2

MAY KAKULANGAN

1

MARKA


Ang nabuong poster o editorial cartoon ay naka-pagbibigay ng kumpleto, wasto, at napakahalagang impormasyon tung-kol sa paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o editorial cartoon ay nakapag-bibigay ng wastong impormasyon tung-kol sa paglakas ng Europe.

Ang nabuong poster o editorial cartoon ay kulang sa sapat na impor-masyon tungkol sa paglakas ng Europe.

MALIKHAIN Ang pagkakadisen-yo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

Ang pagkakadisen-yo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

May kakulangan ang elemento ng pagdisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.

KATOTOHANAN Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa madla.

Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may dating sa madla.

Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng iilang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay walang dating sa madla.

321


1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?

2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng Europe?

3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng ating daigdig sa kasalukuyan?

GAWAIN 16: Salamin ng Aking Sarili!

Ano ang naramdaman mo habang inaalam ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas nakapu-kaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag-aaral?

Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa pagpapaunlad ng iyong sarili.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Binigyang diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa paglakasngEurope.NakasentroangpagtalakaysamgasaliknanagbunsodnitotuladngpagsilangatkontribusyonngRenaissance,angRepormasyon,magingangnagingtugonngSimbahangKatoliko,atangKontra-Repormasyon.

Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil makatutulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig. Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa kasalukuyang panahon.

?

322

ARALIN 2

PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan ditoangmgasikatnalungsodtuladngRomesaItaly,ParissaFrance,atLondonsa Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali, magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong daigdig. Kontribusyon sa malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito.

ALAMIN

Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissance at Repormasyon, bibigyang diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan mo na.

GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!

Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout ang iyong sagot sa tanong. Gawin ito sa kuwaderno.

Panahon: 1430

Sitwasyon:Isangmakulimlimnaaraw.NasaisangdaungankangEuropeatnagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong mayroon sa kabilang dako ng karagatan. Ikaw ay naatasan na sumama sa isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda, may kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

322

ARALIN 2


Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan ditoangmgasikatnalungsodtuladngRomesaItaly,ParissaFrance,atLondonsa Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali, magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong daigdig. Kontribusyon sa malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito.

ALAMIN

Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissance at Repormasyon, bibigyang diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan mo na.

GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!

Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout ang iyong sagot sa tanong. Gawin ito sa kuwaderno.

Panahon: 1430

Sitwasyon:Isangmakulimlimnaaraw.NasaisangdaungankangEuropeatnagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong mayroon sa kabilang dako ng karagatan. Ikaw ay naatasan na sumama sa isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda, may kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

323

SPANISH GALLEON

Ang malalaking alon ay maaring sumira at magpa-lubog ng barko.

Ang barko ay maaaring maglaman ng ginto, mamahaling hiyas, at mahahalagang bagay na nagmumula sa kabilang bahagi ng karagatan.

SASAMA KA BA?

SPANISH GALLEON

Ang malalaking alon ay maaring sumira at magpa-lubog ng barko.

Ang barko ay maaaring maglaman ng ginto, mamahaling hiyas, at mahahalagang bagay na nagmumula sa kabilang bahagi ng karagatan.

SASAMA KA BA?

324


1. Ano ang pabuyang posible mong matanggap kung sasama ka sa pagla-layag?

2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa paglalayag?

3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang pamumuhay at lipunan ng Europe?

GAWAIN 2: Suriin Mo!

Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong buhay. Isulat sa ibaba ng bawat larawan ang naiisip mong naitutulong nito sa iyo.

?

NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

324


1. Ano ang pabuyang posible mong matanggap kung sasama ka sa pagla-layag?

2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa paglalayag?

3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang pamumuhay at lipunan ng Europe?

GAWAIN 2: Suriin Mo!

Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong buhay. Isulat sa ibaba ng bawat larawan ang naiisip mong naitutulong nito sa iyo.

?

NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

325


1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?

2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit?

3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?

4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa larawan? Ipaliwanag.

Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sa pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.

GAWAIN 3: Bahagdan ng Aking Pag-Unlad

Sagutan ang unang kahong Aking Alam at ang ikalawang kahong Nais Malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.


AKING ALAM NAIS MALAMAN MGA NATUTUHAN

HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN

?

326

BINABATI KITA!

Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol dito. Ang mga katanungang nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan ng iba’t ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang Una at Ikalawang YugtongImperyalismoatKolonisasyon,magingangiba-ibangRebolusyongnaganap, angRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment, atRebolusyongIndustriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi upang masagot ito pagkatapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.

GAWAIN 4: Maglayag Ka!

Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga Kanluranin saUnangYugtongImperyalismongKanluranin.Basahinmoatunawainangteksto tungkol dito.

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Nagsimulanoongika-15nasigloangdakilangpanahonngeksplorasyonopaghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo at; (3) paghahangad ng katanyagan at karangalan.

Noong ika-15hanggang ika-17na siglonaganapangunangyugtongImperyalismong Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.

Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak na karagatan noong ika-15 na siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng

326

BINABATI KITA!

Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol dito. Ang mga katanungang nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan ng iba’t ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.

PAUNLARIN

Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang Una at Ikalawang YugtongImperyalismoatKolonisasyon,magingangiba-ibangRebolusyongnaganap, angRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment, atRebolusyongIndustriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi upang masagot ito pagkatapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.

GAWAIN 4: Maglayag Ka!

Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga Kanluranin saUnangYugtongImperyalismongKanluranin.Basahinmoatunawainangteksto tungkol dito.

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

Nagsimulanoongika-15nasigloangdakilangpanahonngeksplorasyonopaghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo at; (3) paghahangad ng katanyagan at karangalan.

Noong ika-15hanggang ika-17na siglonaganapangunangyugtongImperyalismong Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.

Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak na karagatan noong ika-15 na siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng

327

pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa mga manlalakbay, at pagkatuklas, at pagpapaunlad sa mga instrumentong pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.

Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong Europeo.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al pp. 241

Mga Motibo at Salik sa Eksplorasyon

Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na "The Travels of Marco Polo" (circa 1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala, itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay saAsyaatAfrica.NakadagdagangmgatalaninaMarcoPoloatIbnBattutasa hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et. al pp. 241

Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.

Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at pagtuklas ng mgabagonglupain-angPortugalatSpain.NangunaangPortugalsamgabansangEuropeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-anyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, na makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal.

328

Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito noong 1469nangmagpakasalsiIsabellakayFerdinandngAragon.Silaangsumuportasapagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghaharirinnasupilangmgaMuslimsaGranadaatnagwakasangReconquista.

Noongika-17nasiglo,naitatagangmgabagongimperyosahilagangEurope,GreatBritain,France,atNetherlands.AngmgaitoangnagbigaylakassamgaEuropeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing sa Silangan.Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar

MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON

Batay sa binasang teksto, ano-ano ang motibo at salik sa eksplorasyon?


328

Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito noong 1469nangmagpakasalsiIsabellakayFerdinandngAragon.Silaangsumuportasapagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghaharirinnasupilangmgaMuslimsaGranadaatnagwakasangReconquista.

Noongika-17nasiglo,naitatagangmgabagongimperyosahilagangEurope,GreatBritain,France,atNetherlands.AngmgaitoangnagbigaylakassamgaEuropeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing sa Silangan.Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar


Batay sa binasang teksto, ano-ano ang motibo at salik sa eksplorasyon?


329

Ang Paghahanap ng Spices

Mula noong ika-13 na siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na matatagpuan sa Asya lalong-lalo na sa India. Ang ilan sa mga spices na may malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg.

Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay bumibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktang magkaroon ng kalakalan sa Asya ng mga spices na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan.

Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks, at medisina.

Bakit ibig ng mga Europeo ang mga spices?

Maliban sa mga spices, mayroon pa bang ibang nakukuha ang mga Europeo sa kanilang eksplorasyon?

Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad

Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa panggagalugad sa karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na Portuges hanggang sa kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan patungo sa Asya.

Ang Paghahanap ng Spices

Mula noong ika-13 na siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na matatagpuan sa Asya lalong-lalo na sa India. Ang ilan sa mga spices na may malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg.

Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay bumibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktang magkaroon ng kalakalan sa Asya ng mga spices na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan.

Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks, at medisina.

Bakit ibig ng mga Europeo ang mga spices?

Maliban sa mga spices, mayroon pa bang ibang nakukuha ang mga Europeo sa kanilang eksplorasyon?

330

Noong Agosto 1488 natagpuan niBartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa.

Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na seda, porselana, at pampalasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya

gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang Portugal ay nakilala siyang isang bayani. Dahil din sa kaniya kaya nalaman ng mga Portuges ang yaman na mayroon sa silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.Halaw mula sa : EASE Modyul 14, Araling Panlipunan III

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco da Gama

Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mgaEuropeo mula sa ika-14 na siglo

Si Prinsipe Henry, ay anak ni Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pag-aanyaya ng mga mandaragat.Siya ay tagagawa ng mapa, matematisyan, astrologo, at mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyangpangalanangkatawagang“TheNavigator.”DahilsakaniyangmgaitinaguyodnapaglalakbayaynakaratingsiyasaAzores,islangMadeira,at sa mga isla ng Cape Verde.

330

Noong Agosto 1488 natagpuan niBartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa.

Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na seda, porselana, at pampalasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya

gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang Portugal ay nakilala siyang isang bayani. Dahil din sa kaniya kaya nalaman ng mga Portuges ang yaman na mayroon sa silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.Halaw mula sa : EASE Modyul 14, Araling Panlipunan III

Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco da Gama

Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mgaEuropeo mula sa ika-14 na siglo

Si Prinsipe Henry, ay anak ni Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pag-aanyaya ng mga mandaragat.Siya ay tagagawa ng mapa, matematisyan, astrologo, at mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyangpangalanangkatawagang“TheNavigator.”DahilsakaniyangmgaitinaguyodnapaglalakbayaynakaratingsiyasaAzores,islangMadeira,at sa mga isla ng Cape Verde.

331

Ang Paghahangad ng Spain ng Kayamanan Mula sa Silangan

AngpagpapakasalninaHaringFerdinandVngAragonatReynaIsabellaIngCastillenoong1469aynagingdaanupang ang Spain ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ang naging daan sa pagpapadala ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus,isangItalyanongmanlalayag.Noong1492ay tinulungan si Columbus na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon patungong

India na dumaan pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, pagod at gutom sa kanilang paglalakbay, at haba ng panahon nakanilanginilagisakatubigan.Nguni’tnaabotdinniyaang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil sa ang kulay ng mga taong naninirahan

doon ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga itong Indians. Tatlong buwan ang inilagi ng kanilang paglalakbay ng maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mgabansangHaitiatDominicanRepublic)atangCuba.Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Spain nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya.

Ferdinand V

Amerigo Vespucci

Christopher Columbus

Bakit ang Portugal ang nanguna sa paghahanap ng spices at ginto?

Sino-sino ang mga Portuguese na naglayag at ano-ano ang lugar na kanilang narating?

332

Pagbalik niya sa Spain ay ipinagbunyi ang resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy, at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuanbagosiyamamataynoong1506.NaratingniyaangmgaislasaCarribean at sa South America nguni’t di siya nagtagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.

Masusuri natin sa pangyayaring ito na may kakulangan sa mga makabagong gamitangmgaginawangpaglalakbaygayangmapanadipamaunlad.Noong1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan ni Amerigo kaya nakilala ito bilang America . Ito ay naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla.Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14

Paghahati ng Mundo

Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at Spain humingi angmgabansangitongtulongsaPapasaRomeupang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan. Noong1493aygumuhitngline of demarcation ang Papa, isang hindi nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na ang lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para naman sa Portugal.

Bakit hinangad ng Spain ang yaman sa Silangan?

Si Pope Alexander VI ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaing maaaring tuklasin ng Portugal at Spain.

332

Pagbalik niya sa Spain ay ipinagbunyi ang resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy, at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuanbagosiyamamataynoong1506.NaratingniyaangmgaislasaCarribean at sa South America nguni’t di siya nagtagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.

Masusuri natin sa pangyayaring ito na may kakulangan sa mga makabagong gamitangmgaginawangpaglalakbaygayangmapanadipamaunlad.Noong1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan ni Amerigo kaya nakilala ito bilang America . Ito ay naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla.Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14

Paghahati ng Mundo

Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at Spain humingi angmgabansangitongtulongsaPapasaRomeupang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan. Noong1493aygumuhitngline of demarcation ang Papa, isang hindi nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na ang lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para naman sa Portugal.

Bakit hinangad ng Spain ang yaman sa Silangan?

Si Pope Alexander VI ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaing maaaring tuklasin ng Portugal at Spain.

333

NagdudaangmgaPortuguesesanagingkinalabasanngkanilangpagtatanongkaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa kanila atsaSpain.NakikitanilanabakalumawakangpaggagalugadngSpainsaKanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 nagkasundo sila na ang line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng mundo na di pa nararating ng mga taga Europe.Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14

Bakit hinati ni Pope Alexander VI ang mundo sa Portugal at Spain?

334

Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan

Taong1519nangmagsimulaangekspedisyonniFerdi-nand Magellan, isang Portuges na ang paglalakbay ay pinondohanngSpain.NilakbayngkanyangekspedisyonangrutangpakanlurantungongSilangan.Natagpuannila ang silangang baybayin ng South America o ban-sangBrazilsakasalukuyan.Nilakbaydinnilaangisangmakitid na daanan ng tubig; ang Strait of Magellan ngayon, pinasok ang malawak na Karagatang Pasipiko hanggang marating ang Pilipinas.

Sa haba ng paglalakbay, nakaranas sila ng pag-aalsa ng mga kasamahan at pagkagutom.Ngunitnalagpasannilaanglahatngitoatnakatagpongmalakingkayamanang ginto at mga pampalasa.

IsinilangsiFerdinandMagellannoong1480saSabrosa,Portugal.SiRuideMagalhaes, ang kanyang ama at Alda de Mesquita, ang kaniyang ina.

Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating ang Pilipinas

Ferdinand Magellan

334

Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan

Taong1519nangmagsimulaangekspedisyonniFerdi-nand Magellan, isang Portuges na ang paglalakbay ay pinondohanngSpain.NilakbayngkanyangekspedisyonangrutangpakanlurantungongSilangan.Natagpuannila ang silangang baybayin ng South America o ban-sangBrazilsakasalukuyan.Nilakbaydinnilaangisangmakitid na daanan ng tubig; ang Strait of Magellan ngayon, pinasok ang malawak na Karagatang Pasipiko hanggang marating ang Pilipinas.

Sa haba ng paglalakbay, nakaranas sila ng pag-aalsa ng mga kasamahan at pagkagutom.Ngunitnalagpasannilaanglahatngitoatnakatagpongmalakingkayamanang ginto at mga pampalasa.

IsinilangsiFerdinandMagellannoong1480saSabrosa,Portugal.SiRuideMagalhaes, ang kanyang ama at Alda de Mesquita, ang kaniyang ina.

Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating ang Pilipinas

Ferdinand Magellan

335

NagingmatagumpaydinsilanamadalasaKatolisismoangmgakatutubo.

Sa pangkalahatan, nagpatunay ang mga ekspedisyon na maaaring ikutin ang mundo at muling makababalik sa pinanggalingan. Pinatunayan ito nang ang barkong Victoria ay nakabalik sa Spain kahit pa napatay si Magellan ng isa sa mga tauhan ng katutubong si Lapu-lapu. Ito ang unang circumnavigation o pag-ikot sa mundo. Itinama nito ang lumang kaalaman ng mga Europeo na ang mundoaypatag.NaitalasamapaangibapangkalupaansaSilangankaya’tlalopang nakilala ang mga yaman nito.Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14

http://www.sandiegohistory.org/journal/66april/images/pg8map.jpg

Paano narating ni Magellan ang Pilipinas?

Ano ang mahalagang bunga ng paglalayag ni Magellan?

Ang mga Dutch

Sa pagpasok ng ika-17 na siglo, napalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang Moluccas mula sa Portugal at nagtatag ng bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga lupain ay pinataniman ng mga halamang mabili sa pamilihan. Ang naging epekto nito ay ang sapilitang paggawa na naging patakaran din ng mga Español sa Pilipinas.

Nagkaroon din ngmga kolonya angmgaDutch sa North America.Pinangunahan ito ng English na manlalayag na si Henry Hudson na naglakbay parasamgamangangalakalnaDutch.NapasokniyaangNewYorkBaynoong1609atpinangalananitongNewNetherland.Noong1624,isangtrade outpost ohimpilangpangkalakalanangitinatagsarehiyonnapinangalanangNewAmsterdam.ItongayonaykilalabilangNewYorkCity.

336

Kung ihahambing ang pananakop ng mga Dutch sa America, mas nagtagal ang kanilang kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng Dutch East India Company o Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) noong 1602. Ang mga daungan nito ang nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo ng mga Dutch sa paminta at iba pang rekado. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al. , pp.244-245

Paano pinalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya?

Kahalagahan ng mga Paglalayag at Pagtuklas ng mga Lupain

Nagbungangpagbabagongmgarutasakalakalanangpagtuklasatpaglalayagnoongika-15atika-16nasiglo.NawalasadatingkinalalagyanangItalysakalakalannakaniyangpinamunuansaMedievalPeriod.Nagingsentrongkalakalanangmgapantalansabaybay-dagatngAtlanticmulasaSpain,Portugal,France,Flanders,Netherlands,atEngland.Sapagkakatuklasngmgalupain,higitnadumagsaangmga kalakal katulad ng spicesnanagmulasaAsia.SaNorthAmerica,kape,gintoat pilak; sa South America, asukal at molasses; at sa Kanlurang Indies, indigo.

Kay Henry Hudson, ipinangalan ang Ilog ng Hudson sa Manhattan, USA.

NagtatagdinngpamayanansaAfricaangmgaDutchsa pamamagitan ng mga Boers; mga magsasakang nanirahansamayCapeofGoodHope.Nguni’tnoongika-17 na siglo, humina ang kapangyarihang pangkomersiyo ng mga Dutch at ito’y pinalitan ng England bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng Europe.Halaw mula sa : Araling Panlipunan III, EASE Modyul 14

336

Kung ihahambing ang pananakop ng mga Dutch sa America, mas nagtagal ang kanilang kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng Dutch East India Company o Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) noong 1602. Ang mga daungan nito ang nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo ng mga Dutch sa paminta at iba pang rekado. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al. , pp.244-245

Paano pinalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya?

Kahalagahan ng mga Paglalayag at Pagtuklas ng mga Lupain

Nagbungangpagbabagongmgarutasakalakalanangpagtuklasatpaglalayagnoongika-15atika-16nasiglo.NawalasadatingkinalalagyanangItalysakalakalannakaniyangpinamunuansaMedievalPeriod.Nagingsentrongkalakalanangmgapantalansabaybay-dagatngAtlanticmulasaSpain,Portugal,France,Flanders,Netherlands,atEngland.Sapagkakatuklasngmgalupain,higitnadumagsaangmga kalakal katulad ng spicesnanagmulasaAsia.SaNorthAmerica,kape,gintoat pilak; sa South America, asukal at molasses; at sa Kanlurang Indies, indigo.

Kay Henry Hudson, ipinangalan ang Ilog ng Hudson sa Manhattan, USA.

NagtatagdinngpamayanansaAfricaangmgaDutchsa pamamagitan ng mga Boers; mga magsasakang nanirahansamayCapeofGoodHope.Nguni’tnoongika-17 na siglo, humina ang kapangyarihang pangkomersiyo ng mga Dutch at ito’y pinalitan ng England bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng Europe.Halaw mula sa : Araling Panlipunan III, EASE Modyul 14

337

Ang mga produktong ito ang nagpalawak sa paglaganap ng mga salaping ginto at pilak na galing sa Mexico, Peru, at Chile. Ito ang nagpasimula ng pagtatatag ng mga bangko. Sa dami ng mga salapi ng mga mangangalakal, kinailangan nilang may paglagyan ng kanilang salaping barya. Kaya ang salaping papel ang kanilang ginamit at ipinakilala sa mga mangangalakal. Ang salapi ring ito ang nagbigay-daan sa pagtatatag ng kapitalismo, ang sistema kung saan mamumuhunan ng kaniyang salapi ang isang tao upang magkaroon ng tubo o interes.

NoongMedievalPeriod,hindialamngmgataoangpag-iiponngsalapi.Nasisiyahannasilakungsapatnaangkanilangkitaparasapangangailangan.Ngunitsapag-unladngkalakalan,dumamiangkanilangsalapingnaipon.Hindinila ito itinago. bagkus, ginamit nila itong puhunan para higit na lumago pa.

Paano nakatulong sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe ang paglalayag at

pagtuklas ng mga lupain?

Epekto ng Unang Yugto ng Kolonisasyon

Maraming mahahalagang epekto ang unang yugto ng kolonisasyon. Katulad ng sumusunod:

1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan ng mga Español at Portuguese ay nagbigay-daan sa malawakang pagkakatuklas sa mga lupaing hindi pa nagagalugad at mga sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin ang nagpalakas sa ugnayang silangan at kanluran.

2. Nakapukawitonginteressamgamakabagongpamamaraanatteknolohiyasa heograpiya at paglalayag.

3. Sumigla ang paglaganap ng sibilisasyong kanluranin sa silangan.

4. Nagdulotdinitongmaramingsuliraninsamgabansangnasakoptuladng pagkawala ng kasarinlan, paninikil , at pagsasamantala sa kanilang likas na yaman.

5. Nagkaroonngpagbabagosaecosystem sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitan ng mga hayop, halaman, pati na sa mga sakit sa pagitan ng OldWorldatNewWorld.

Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al.., pp. 185 - 186

338

Mabuti ba o masama ang naging epekto ng unang yugto ng kolonisasyon at imperyalismo? Patunayan.____________________________________________________________________________________________________________________________________________

GAWAIN 5: Talahanayan ng Manlalayag

Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga im-pormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.

MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON

PERSONALIDADBANSANG PINAG-

MULANTAON

LUGAR NA NARATING/ KONTRIBUSYON

Halimbawa:

Vasco Da Gama

Portugal 1498 India

338

Mabuti ba o masama ang naging epekto ng unang yugto ng kolonisasyon at imperyalismo? Patunayan.____________________________________________________________________________________________________________________________________________

GAWAIN 5: Talahanayan ng Manlalayag

Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga im-pormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.

MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON

PERSONALIDADBANSANG PINAG-

MULANTAON

LUGAR NA NARATING/ KONTRIBUSYON

Halimbawa:

Vasco Da Gama

Portugal 1498 India

339

Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif


1. Sino-sino ang nanguna sa paglalayag? Saang bansa sila nagmula? Anong mga lugar ang kanilang narating?

2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain?

3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na nanguna sa paggalugad sa daigdig?

4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?

5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang nakararating, papayag ka ba? Bakit?

GAWAIN 6: Pin the Flag

Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon? Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop.

Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang kanluranin na nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito. Tapatan din ng kanilang watawat ang mga lugar na kanilang narating at nasakop. Gawin ito sa malinis na papel.

?

340

Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang kanilang pangalan sa talahanayan. Gawin ito sa kuwaderno.

BANSANG KANLURANIN BANSANG NASAKOP

1.

2.

3.

4.

5.


1. Ano-anong bansa ang nanguna sa unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang nasakop?

2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?

3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang bansa?

4. Paano nabago ang buhay ng mamamayang nasakop ng mga Kanluranin?

5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?

6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnanais sumakop sa iyong bansa, ano ang iyong gagawin?

?

Portuguese Español French Dutch English

340

Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang kanilang pangalan sa talahanayan. Gawin ito sa kuwaderno.

BANSANG KANLURANIN BANSANG NASAKOP

1.

2.

3.

4.

5.


1. Ano-anong bansa ang nanguna sa unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang nasakop?

2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?

3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang bansa?

4. Paano nabago ang buhay ng mamamayang nasakop ng mga Kanluranin?

5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?

6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnanais sumakop sa iyong bansa, ano ang iyong gagawin?

?

Portuguese Español French Dutch English

341

GAWAIN 7: Mabuti o Masama?

Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang konseptong tinalakay.

Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot at sagutan ang mga pamprosesong tanong.

EPEKTO NG UNANG YUG-TO NG IMPERYALISMO AT

KOLONISASYONNAKABUTI NAKASAMA DAHILAN

1. Paglakas ng ugnayan ng silangan at kanluran.

2. Paglaganap ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan.

3. Pagbabago ng ecosystem ng daigdig bunga ng pagpapalitan ng hayop, halaman, at sakit.

4. Paglinang ng mga Kanluranin sa likas na yaman ng mga bansang nasakop.

5. Interes sa mga bagong pamaraan at teknolohiya sa heograpiya at pagla-layag.


1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto?

2. Sino ang higit na nakinabang sa unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa? Bakit?

3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating bansa? Bakit?

?

342

Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayayari at epekto ng unang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo. Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal.

GAWAIN 8: Ikaw at Ako. Lahat Tayo!

AlaminangpangyayaringkaugnayngRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment,atRebolusyongIndustriyal.Basahinatunawainangsumusunodnateksto.Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain

Ang Rebolusyong Siyentipiko

NaimbentoangaghamhindilamangsapanahonngRebolusyongSiyentipiko.Ito ay malaon ng ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman.” Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.

Noongika-15nasiglo,angpag-unawangmgaEuropeotungkolsamundoat sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyonal na kahiwagaan ng sansinukob.

Angika-16atika-17nasigloayanghudyatsapagpasokngRebolusyongSiyentipiko. Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa sansinukob.

Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagongsiyensiya.”Nagingtulongangpanahonngkatuwiran(age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyonal na ideya at nabigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ang lipunan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p. 18

342

Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayayari at epekto ng unang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo. Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal.

GAWAIN 8: Ikaw at Ako. Lahat Tayo!

AlaminangpangyayaringkaugnayngRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment,atRebolusyongIndustriyal.Basahinatunawainangsumusunodnateksto.Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain

Ang Rebolusyong Siyentipiko

NaimbentoangaghamhindilamangsapanahonngRebolusyongSiyentipiko.Ito ay malaon ng ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman.” Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.

Noongika-15nasiglo,angpag-unawangmgaEuropeotungkolsamundoat sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyonal na kahiwagaan ng sansinukob.

Angika-16atika-17nasigloayanghudyatsapagpasokngRebolusyongSiyentipiko. Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa sansinukob.

Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagongsiyensiya.”Nagingtulongangpanahonngkatuwiran(age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyonal na ideya at nabigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ang lipunan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p. 18

343

AngPolishnasiNicolausCopernicusaynagpasimulang kaniyang propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher Columbus sa America. Sa panahong ito ay nagpasimula na si Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog na taliwas sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating na ng isang manlalakbay ang dulo nito ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot

ng mundo sa sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang siyang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala bilang Teoryang Heliocentric.

Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng persekyusiyon, ekskomunikasyon, o pagsunog ng buhay sa pamamagitan ng inquisition.

Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul 13

Ano ang ibig sabihin ng Teoryang Heliocentric?

Ang Teoryang Heliocentric

Nicolaus CopernicusNicolaus Copernicus

344

Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist, at mahusay na matematisyan. Siya ay nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika na tungkol sa posibleng pag-ikot sa isang parabilog ang mga planeta at sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito ay tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis ng kanilang paggalaw nguni’t bumibilis ito kung papalapit sa araw at bumabagal kung ito’y papalayo.

NagkaroonngmgapagtatanongsiKeplersamgapinunosaacademics at Simbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa kilusang nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’tangkaniyangkontemporaryonasiGalileoGalileinaisangItalyanoatKatoliko ay nagkaroon ng malaking oposisyon sa Simbahan.

Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong teleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdiskubre sa kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at upang di ito maging daan ng pagtitiwalag sa

kaniya ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.Halaw mula sa: : EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

Paano ipinaglaban nina Kepler at Galilei ang kanilang paniniwala?

Johannes Kepler

Galileo Galilei

344

Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)

Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist, at mahusay na matematisyan. Siya ay nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika na tungkol sa posibleng pag-ikot sa isang parabilog ang mga planeta at sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito ay tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis ng kanilang paggalaw nguni’t bumibilis ito kung papalapit sa araw at bumabagal kung ito’y papalayo.

NagkaroonngmgapagtatanongsiKeplersamgapinunosaacademics at Simbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa kilusang nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’tangkaniyangkontemporaryonasiGalileoGalileinaisangItalyanoatKatoliko ay nagkaroon ng malaking oposisyon sa Simbahan.

Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong teleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdiskubre sa kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at upang di ito maging daan ng pagtitiwalag sa

kaniya ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.Halaw mula sa: : EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

Paano ipinaglaban nina Kepler at Galilei ang kanilang paniniwala?

Johannes Kepler

Galileo Galilei

345

Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig?

Ang Panahon ng Enlightenment

Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba-ibang aspekto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan ito upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment).Nagsimulaitosabatayangkaisipangiminungkahingmgapilosopo.

Bagama’t ang Panahong Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe noong ika-18 na siglo, maaari ding sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na paniniwala noong Middle Ages.

Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang kawalan ng katarungan sa lipunan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p. 254

Ang Makabagong Ideyang Pampolitika

Nagingdaanangmgapagbabagosasiyensiyaupangmapag-isipanngmgapilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging kasagutan sa paglikha ng sansinukob at kapaligiran, maaari ding maging gabay ang mga ito sa mga ugnayang politikal, pangkabuhayan, at panlipunan. Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong pangangatuwiran. Tunay na malaki ang impluwensiya ng siyentipikong pag-iisip sa teoryang pampolitika.

346

Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes Tungkol sa Pamahalaan

Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na “Leviathan” noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan.

Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatuwiran ang pamamalakad. Halaw mula sa: EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

Ano ang paliwanag ni Hobbes tungkol sa pamahalaan?

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke na may paniniwala kagaya ng kay Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng kanilang pinuno.Nguni’tnaiibasiyasapaniniwalanaang tao sa kaniyang natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may mataas na moral, at mayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan, at pag-aari.

Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at

Thomas Hobbes

John Locke

346

Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes Tungkol sa Pamahalaan

Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na “Leviathan” noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan.

Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatuwiran ang pamamalakad. Halaw mula sa: EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

Ano ang paliwanag ni Hobbes tungkol sa pamahalaan?

Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa England ay si John Locke na may paniniwala kagaya ng kay Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng kanilang pinuno.Nguni’tnaiibasiyasapaniniwalanaang tao sa kaniyang natural na kalikasan ay may karapatang mangatuwiran, may mataas na moral, at mayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan, at pag-aari.

Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang kasunduan sa pinuno kung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at

Thomas Hobbes

John Locke

347

ibigay ang kaniyang mga natural na karapatan. Binigyang diin din niya na kung ang tao ay gumagamit ng pangangatuwiran sila ay makararating sa pagbubuo ng isang pamahalaang may mabisang pakikipag-ugnayan na makatutulong sa kanila ng pinuno.

Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing “Two Treatises of Government”. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great Britain. Ang Deklarasyon ngKalayaannasinulatniThomasJeffersonaynagingmahalagangsulatinsapaglaya ng Amerika sa mga Ingles. Ito ay halaw sa mga ideya ni Locke ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul 13

Isa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang Pranses na si Baron de Montesquieu na naniniwala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isang pamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan: ang lehislatura na ang pangunahing gawain ay ang pagbubuo ng mga batas; ang ehekutibo na nagpapatupad ng batas, at ang hukuman na tumatayong tagahatol. Si Voltaire o FrancoisMarieArouet,satunaynabuhayatisaringPransesaysumulatngilangmgalathalainlabansaSimbahanatKortengRoyalngFrance.Itoangnagingdahilan ng kaniyang dalawang beses na pagkakabilanggo at nang lumaon siya pinatapon sa England. Pinagpatuloy niya ang pagsusulat sa England at binigyan niyangpagpapahalagaangpilosopiyaniFrancisBaconatsiyensiyaniIsaacNewton.Halaw mula sa: EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

Ano ang pagkakaiba ng paniniwala ni John Locke kay Thomas Hobbes?

Sa mga paniniwalang nabanggit, alin dito ang higit mong pinaniniwalaan?

348

Ang Rebolusyong Industriyal

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at industriya sa mga bansa sa Europe at sa United States. Ang transpormasyonnaitoaynakilalasakatawagangRebolusyongIndustriyaldahilpinalitan nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong makinarya.Nagbigayitongmalakingproduksiyonsamgabansa,karagdagangkita at pamilihan ng kanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya upang kumita nang malaki.

Paano binago ng Rebolusyong Industriyal ang agrikultura at industriya sa Europe?

Ano-ano ang pagbabagong naganap sa pamumuhay ng mga taga-Europe dahil sa Rebolusyong Industriyal?

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon

Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawagnaRebolusyongIndustriyal.Itoang panahon na kung saan ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sakanilangproduksiyon.Nagkaroonngmalaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Nagingdaanitoupangsila’ymagkaroon

ngmalakingkitaatmapaunladangkanilangpamumuhay.Nagsimulaitonoong1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura.Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul

348

Ang Rebolusyong Industriyal

Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at industriya sa mga bansa sa Europe at sa United States. Ang transpormasyonnaitoaynakilalasakatawagangRebolusyongIndustriyaldahilpinalitan nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong makinarya.Nagbigayitongmalakingproduksiyonsamgabansa,karagdagangkita at pamilihan ng kanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya upang kumita nang malaki.

Paano binago ng Rebolusyong Industriyal ang agrikultura at industriya sa Europe?

Ano-ano ang pagbabagong naganap sa pamumuhay ng mga taga-Europe dahil sa Rebolusyong Industriyal?

Ang Bagong Uri ng Rebolusyon

Ang tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahagi ng tinatawagnaRebolusyongIndustriyal.Itoang panahon na kung saan ang mga tao ay nagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sakanilangproduksiyon.Nagkaroonngmalaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito’y lumaki. Nagingdaanitoupangsila’ymagkaroon

ngmalakingkitaatmapaunladangkanilangpamumuhay.Nagsimulaitonoong1760 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sa pansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura.Halaw mula sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul

349

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng kalakal.

Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko (domestic system) ang trabaho sa pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggang sa makabuo ng isang tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan. Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng pagbubuo na matagal. Ang mayayaman lamang ang may oportunidad na magkaroon ng maraming damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga materyal sa bulak na dati ay ginagawa ng halos 50 manggagawa. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.

Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali ang pagprodyus ng mga tela at naging mura na itong bilhin. Halimbawa ang makinang spinning jenny na nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin ng isa na lamang sa tulong ng nabanggit na makinarya.

Halaw mula sa: EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

http://www.stamp-collecting-world.com/images/GB_Map_01.jpgEase Modyul 13

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL

Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng kalakal.

Noong taong 1760 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sa Great Britain. Dati sa ilalim ng sistemang domestiko (domestic system) ang trabaho sa pagproprodyus ng tela ay ginagawa sa mga tahanan. Ang namumuhunang mangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggang sa makabuo ng isang tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan. Nguni’t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng pagbubuo na matagal. Ang mayayaman lamang ang may oportunidad na magkaroon ng maraming damit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa tahanan na gawa sa tela ay itinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga materyal sa bulak na dati ay ginagawa ng halos 50 manggagawa. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.

Dahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali ang pagprodyus ng mga tela at naging mura na itong bilhin. Halimbawa ang makinang spinning jenny na nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya. Ang dating ginagawa ng walong manggagawa ay maaari nang gawin ng isa na lamang sa tulong ng nabanggit na makinarya.

Halaw mula sa: EASE Araling Panlipunan III Modyul 13

http://www.stamp-collecting-world.com/imag-es/GB_Map_01.jpgEase Modyul 13

350

Ang Paglago at Paglaki ng Rebolusyong Industriyal

Ang pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan ang suplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. Kaya mas marami pang mga sumunod na imbensiyon na ginawa ang tao na karaniwang gawa sa bakal gaya ng mga makinarya sa bukid, baril, sasakyangdumaraansamgariles.Na-katulong ito sa mabilis na pagdadala ng mga produkto sa iba’t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ng maka-bagong telekomunikasyon.

NagingkilalaangpangalanninaAlexander Graham Bell bilang imbentor ng unang telepono at ni Thomas Alva Edison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidad upang nang lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay maliwanagan nito at patakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman ay pinakilala

ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga mensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar.

Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine na naimbento noong 1705 at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapagsuplay ng tubig na mag-bibigay ng enerhiyang hydoelectric na nagpatakbo ng mga makinarya sa mga pabrika.

Bakit sa Great Britain nagsimula ang Rebolusyong Industriyal?

350

Ang Paglago at Paglaki ng Rebolusyong Industriyal

Ang pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan ang suplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. Kaya mas marami pang mga sumunod na imbensiyon na ginawa ang tao na karaniwang gawa sa bakal gaya ng mga makinarya sa bukid, baril, sasakyangdumaraansamgariles.Na-katulong ito sa mabilis na pagdadala ng mga produkto sa iba’t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ng maka-bagong telekomunikasyon.

NagingkilalaangpangalanninaAlexander Graham Bell bilang imbentor ng unang telepono at ni Thomas Alva Edison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidad upang nang lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay maliwanagan nito at patakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel B. Morse naman ay pinakilala

ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga mensahe sa mga kakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar.

Ang Newcomen steam engine at Watt steam engine na naimbento noong 1705 at 1760 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapagsuplay ng tubig na mag-bibigay ng enerhiyang hydoelectric na nagpatakbo ng mga makinarya sa mga pabrika.

Bakit sa Great Britain nagsimula ang Rebolusyong Industriyal?

351

AngRebolusyongIndustriyalaynakatulongdinsapagbibigayngmaramingoportunidad sa paghahanapbuhay ng mga tao. Maraming nagkaroon ng malaking puhunan na nakapagpabago sa kanilang pamumuhay hanggang sa mabuo ang middle class o panggitnang uri ng mga tao sa lipunan.Halaw mula sa: Ease Modyul 13

Ibigay ang naitulong ng sumusunod na imbensiyon:

1. team engine –

2. Telepono –

3. Telegrapo –

4. Bombilya –

Epekto ng Industriyalismo

Nagpabagosapamumuhayngtaoangindustriyalismo.Dumagsasalungsodangmgataongtaga-probinsiya.Nagdulotitongpagdamingtaosalungsodatnagingsquatter. Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang naging palaboy. Maging ang mga bata ay napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging napakabigat na suliraning panlipunanatpang-ekonomiya.Nagdulotdinitonghidwaangpampolitika.Gayundin ang pagkakaroon ng tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle class society.Nagbungaitongpagtatatagngmgaunyonngmgamanggagawahanggang noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo.

S a p a g - u n l a d n g industriyalisasyon, higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa pangangailangan nila ng mga hilaw na sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang mga produkto.

Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p.189

352

Ano-ano ang naging epekto ng Rebolusyong lndustriyal?

Nakatutulong ba ang mga imbensiyon ng Rebolusyong Industriyal sa pang-araw-araw mong pamumuhay? Patunayan.

Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makakasama mo sa gawaing ito at magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari ding magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.

Pangkat1:RebolusyongSiyentipiko

Pangkat 2: Enlightenment

Pangkat3:RebolusyongIndustriyal

Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa data chart ang mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa. Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasyon ng kamag-aral.

DAHILAN KAGANAPAN EPEKTO / KINALABASAN

Rebolusyong Siyentipiko

Enlightenment

Rebolusyong Industriyal

EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

352

Ano-ano ang naging epekto ng Rebolusyong lndustriyal?

Nakatutulong ba ang mga imbensiyon ng Rebolusyong Industriyal sa pang-araw-araw mong pamumuhay? Patunayan.

Pangkatang Pag-uulat: Bumuo ng pangkat na makakasama mo sa gawaing ito at magplano ng magiging sistema ng inyong paglalahad ng aralin. Maaari ding magsaliksik ng mga karagdagang datos tungkol sa inyong paksa.

Pangkat1:RebolusyongSiyentipiko

Pangkat 2: Enlightenment

Pangkat3:RebolusyongIndustriyal

Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa data chart ang mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa. Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasyon ng kamag-aral.

DAHILAN KAGANAPAN EPEKTO / KINALABASAN

Rebolusyong Siyentipiko

Enlightenment

Rebolusyong Industriyal

EPEKTO SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE

353


1. Ano-anoangdahilanngRebolusyongSiyentipiko,Enlightenment,atIndustriyal?

2. Sino-sino ang mga indibiduwal na nanguna sa bawat panahon?

3. Ano-ano ang naging epekto ng bawat panahon sa paglawak ng kapang-yarihan ng Europe?

4. BakitnaganapangRebolusyongIndustriyalsaGreatBritain?

5. Bakit dapat pahalagahan ng mundo ang naiambag ng mga rebolusyong ito sa panahon natin ngayon?

6. Maaari pa kayang magkaroon ng mga ganitong rebolusyon ngayon?

GAWAIN 9: May Ginawa Ako! Ikaw Ba?

Sa tulong ng mga kaalamang nakuha mo sa pag-uulat at sa mga tekstong binasa sa aralin, punan ng mahahalagang impormasyon ang talahanayan na maglalaman ng mga naging kontribusyon sa iba-ibang larangan ng mga personalidad. Sundan ang halimbawa upang malinaw na maisagawa ito.

PERSONALIDAD LARAWAN LARANGAN KONTRIBUSYON

Halimbawa:

Galileo Galilei

Astronomiya Teleskopyo

?

354


1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?

2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?

3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?

4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng kanilang mga kontribusyon?

5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabibigyang halaga ang naging kontribusyon nila?

GAWAIN 10: Magsurvey Tayo!

Susukatin ng gawaing ito ang lalim ng iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong maunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.

Eskala 3-LubosnaNaunawaan

2-Naunawaan

1 - Di-naunawaan

Pamantayan 3 2 1

1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng likas na agham at karunungang pangkulto.

2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong ng katuwiran.

3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang inductive method.

4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.

5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.

6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong Pana-hon ng Enlightenment.

?

354


1. Sino-sino ang personalidad na inyong itinala?

2. Ano-ano ang naging kontribusyon nila sa kanilang larangan?

3. Paano nakatulong ang kanilang kontribusyon sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?

4. Sa kasalukuyang panahon, paano tayo natutulungan ng kanilang mga kontribusyon?

5. Bilang isang mag-aaral, paano mo mabibigyang halaga ang naging kontribusyon nila?

GAWAIN 10: Magsurvey Tayo!

Susukatin ng gawaing ito ang lalim ng iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong maunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.

Eskala 3-LubosnaNaunawaan

2-Naunawaan

1 - Di-naunawaan

Pamantayan 3 2 1

1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng likas na agham at karunungang pangkulto.

2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong ng katuwiran.

3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang inductive method.

4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.

5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.

6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong Pana-hon ng Enlightenment.

?

355

7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng Rebolusyong Industriyal.

8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng huli na lumahok sa pamahalaan.

9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya ang tao ay likas na makasarili kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao.”

10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.


Alin sa mga kaisipang binanggit sa survey ang hindi mo naunawaan?

2. Ano ang iyong naramdaman habang ginagawa ang pagsagot sa survey?

3. Paano nakatulong ang survey na ito sa iyong pag-unawa ng aralin?

GAWAIN 11: I-collage Mo Ako!

MaramingnaiwangpamanaangmganaganapnaRebolusyonsaatingkabihasnanngayon. Upang maipakita ang pagbibigay halaga lilikha kayo ng isang collage na maglalamanngmganagingkontribusyonopamanangmganaganapnaRebolusyon(RebolusyongSiyentipiko,Enlightenment,atRebolusyongIndustriyal).

Gawin ito nang pangkatan. Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang. Isaalang-alang ang mga miyembrong hindi mo pa nakasama sa bubuuing pangkat.

Maging malikhain sa inyong gawain. Tiyaking makikiisa ang bawat miyembro ng pangkat. Pagkatapos magawa ang collage ay ibahagi ito sa klase. Sagutin din ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa pag-unawa ng gawaing ito.

Markahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria.

?

356

CRITERIA NAPAKAGALING3

MAGALING2

MAY KAKULANGAN

1

MAR-KA


Ang nabuong collage ay nakapagbibigay ng kumpleto, wasto at napakahalagang impormasyon tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang nabuong collage ay naka-pagbibigay ng wastong impor-masyon tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na re-bolusyon.

Ang nabuong collage ay kulang sa sapat na impormasyon sa tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na re-bolusyon.

MALIKHAIN Ang pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

May kakulangan ang elemento ng pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon at nagpapakita ng limitadong antas ng pagkamalikhain.

KATOTOHANAN Ang collage ay nagpapakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang collage ay nagpapakita ng pangyayari tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang collage ay nagpapakita ng iilang pangyayari lamang tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.


1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?

2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang iniwan sa kabihasnan ng mga rebolusyong naganap sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?

3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo ang mga pamanang ito?

?

356

CRITERIA NAPAKAGALING3

MAGALING2

MAY KAKULANGAN

1

MAR-KA


Ang nabuong collage ay nakapagbibigay ng kumpleto, wasto at napakahalagang impormasyon tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang nabuong collage ay naka-pagbibigay ng wastong impor-masyon tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na re-bolusyon.

Ang nabuong collage ay kulang sa sapat na impormasyon sa tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na re-bolusyon.

MALIKHAIN Ang pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

May kakulangan ang elemento ng pagkakadisenyo ng collage tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon at nagpapakita ng limitadong antas ng pagkamalikhain.

KATOTOHANAN Ang collage ay nagpapakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang collage ay nagpapakita ng pangyayari tungkol sa naging kontri-busyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.

Ang collage ay nagpapakita ng iilang pangyayari lamang tungkol sa naging kontribusyon o pamana ng mga naganap na rebolusyon.


1. Ano ang iyong masasabi sa nabuong collage?

2. Paano ipinakita sa collage ang naitulong ng mga pamanang iniwan sa kabihasnan ng mga rebolusyong naganap sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe?

3. Sa pang-araw-araw mong pamumuhay, paano nakatutulong sa iyo ang mga pamanang ito?

?

357

Sa nakaraang paksa ay nilinaw sa iyo ang mga pangyayari at kontribusyon ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Sa susunod na gawain ay pag-aaralan mo naman ang Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon

GAWAIN 12: Huwag Mo Akong Sakupin!

Itinuturing ang ika-19 na siglo bilang panahon ng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon. Gusto mong malaman ang mga dahilan ng kanilang pananakop? Anong uri na ng pananakop mayroon sa panahong iyon? Gaano kalawak ang imperyong Kanluranin? Sige, basahin at unawain mo na ang teksto tungkol sa aralin.

Ikalawang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin

Ang Pananakop sa Makabagong Panahon

NagsimulaangpananakopngmgaKanluraningbansasaibanglupainnangpumalaot ang mga barkong Europeo. Isa-isang nanakop ng lupain ang Portu-gal,Spain,Netherlands,France,atBritainatnagtayongmgakolonyasaAsiaatAmerica.Ngunitlahatngmgaimperyongitoaybumagsakbagonagsimulaangika-19nasiglo.NawalanngkolonyasaNorthAmericaangNetherlandsatFrance.Matagumpaynanakapag-alsalabansapamahalaanang13kolonyangBritain sa America, ang Timog Canada, at ang pinakamagandang kolonya ng Spain at Portugal.

Nabuoangmgamakabagongimperyonoongika-19nasigloatsaunangbahagingika-20nasiglo,habangnagaganapangikalawangRebolusyongIndustriyal.Ang panahon mula noong 1871 hanggang sa nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong 1914 ay panahon nang mabilis na paglawak ng pagkakanluranin o westernization ng ibang lupain. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 211-213

358

Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa paggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng Hilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ng kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga kolonyang kanilang sinakop.

Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa pag-lusob ng ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapa-tang pangnegosyo. Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan kontrolado ang pamahalaan at politi-ka ng makapangyarihang bansa.

Bunsod ng pangangailangan sa hilaw na mga sangkap, pagsunod sa sistemang kapitalismo at paniniwalang karapatan at tungkulin ng mga Kanluranin na magpalawak ng teritoryo at ipalaganap ang kanilang kabihasnang naganap ang ikalawang yugto ng pananakop. Maraming pagbabagong politikal, kultural, at pangkabuhayan ang naganap sa mga bansang sinakop. May mga mabuti at hindi mabuting dulot ito sa mga kolonya.

Dahilan, Uri, at Lawak ng Pananakop

Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo. Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolon-ya, protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakama-lawak ang imperyo ng Britain.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 211-213

358

Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa paggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng Hilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ng kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga kolonyang kanilang sinakop.

Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa pag-lusob ng ibang bansa. Concession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapa-tang pangnegosyo. Samantalang ang sphere of influence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan kontrolado ang pamahalaan at politi-ka ng makapangyarihang bansa.

Bunsod ng pangangailangan sa hilaw na mga sangkap, pagsunod sa sistemang kapitalismo at paniniwalang karapatan at tungkulin ng mga Kanluranin na magpalawak ng teritoryo at ipalaganap ang kanilang kabihasnang naganap ang ikalawang yugto ng pananakop. Maraming pagbabagong politikal, kultural, at pangkabuhayan ang naganap sa mga bansang sinakop. May mga mabuti at hindi mabuting dulot ito sa mga kolonya.

Dahilan, Uri, at Lawak ng Pananakop

Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo. Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolon-ya, protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakama-lawak ang imperyo ng Britain.

Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 211-213

359

Ano-ano ang mga dahilan at uri ng pananakop sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon?

Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng mga Kanluranin?

Ang Paggalugad sa Gitnang Africa

Hindi gaanong kilala ng mga Europeo ang Africa sapagkat mahirap marating ang kaloob-looban nito. Hindi maaasahan ang mga ilog dahil marami sa mga ito ang malalakas ang agos at lubhang mapanganib. Madilim ang gubat dito atmaraminghayopnanaglipana.Nagkaroonlamangngkaalamanditonangmarating ito ng isang misyonerong Ingles na si David Livingstone.

Noong1854,ginalugadniLivingstoneangIlogZambesi.Siyaangunangdayuhan na nakamasid sa magandang talon ng Victoria na ipinangalan sa reyna ngEngland.NakitarinniyaanglawangNyasaatTanganyika.Ditosiyanamataydahil sa sakit.

Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga Bansa sa Europe

Noongpanahonngkatanyaganngpananakop,angpaglaganapngrelihiyon,ang pambansang ambisyon, at mga pangangailangan ang nagbunsod upang pag-agawan ang gitnang Africa. Sa loob ng 30 taon, ang dating hindi kilalang mga pookaynaangkinlahatngmgakanluraningbansa.NakuhangBelgiumnoong1885 ang pinakamalaking bahagi ng Congo basin sa pamumuno ng pinakatusong mangangalakalngEurope,siHaringLeopoldoI.PinaghatianngFrance,Britain,Germany, Portugal, at Italy ang ibang bahagi.

NahahatisatatlongrehiyonangkontinentengAfrica-unaanghilagangbahagina nakaharap sa Dagat Mediterranean, pangalawa ang pinakagitnang bahagi ng tropiko o mainit na bahagi, at ang pangatlo ang malamig na bahagi sa may timog.

360

Madaling narating mula sa Europe ang unang rehiyon sa pamamagitan ng DagatMediterranean.NgunitmataposbumagsakangImperyongRome,nahi-walay ito sa Europe hindi lamang sa pamahalaan kundi maging sa relihiyon man. Islam ang naging malaganap sa hilagang Africa at naging mahigpit na kalaban ngKristiyanismopatinasaEurope.Yumamanangmgalungsodsarehiyongito tulad ng Tunis at Algiers dahil sa pangungulimbat sa mga sasakyang-dagat ng mga Europeo.

Sasimula,interesadolamangangmgaEuropeosakalakalanngalipin.Ngunitnaging interesado na rin sila sa likas na yaman ng mga pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas, citrus, butyl, pastulan ng hayop at mga pook na magandang panirahan. Pinaniniwalaang may mina ng bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco. Para sa kanila kahina-hinayang na palagpasin ang ganitong mga pagkakataon dahil ito’y makapagdadala ng kayamanan para sa mga Europeo.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 213 - 214

Makatuwiran ba ang ginawang pangangalakal ng mga alipin? Bakit?

Imperyalismong Ingles sa Timog Asia

Sa mga mananakop, hindi natinag ang Imperyong Great Britain. Sa halip, lalo panglumawakito.Bagamanlumayaang13kolonyasaAmericasaRebolusyongAmerikano, nadagdagan naman ito sa ibang dako. Ang British East India Company sa India naging lubhang makapangyarihan sa pamahalaan at dinala ang mga kaisipan, kaugalian, edukasyon, at teknolohiya sa bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol ng kompanya sa pamahalaan ng Imperyo ng Great Britain noong huling bahagi ng 1800. Tinawag na “pinakamaningning na hiyas” ng imperyo ang India. Sa Treaty of Paris noong 1763 na nagwakas sa pitong taong digmaan ngFranceatBritain,nawalanngteritoryosaIndiaangFrance.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 215 - 216

Bakit tinawag ng Great Britain ang India na “pinakamaningning na hiyas” ng Imperyo?

360

Madaling narating mula sa Europe ang unang rehiyon sa pamamagitan ng DagatMediterranean.NgunitmataposbumagsakangImperyongRome,nahi-walay ito sa Europe hindi lamang sa pamahalaan kundi maging sa relihiyon man. Islam ang naging malaganap sa hilagang Africa at naging mahigpit na kalaban ngKristiyanismopatinasaEurope.Yumamanangmgalungsodsarehiyongito tulad ng Tunis at Algiers dahil sa pangungulimbat sa mga sasakyang-dagat ng mga Europeo.

Sasimula,interesadolamangangmgaEuropeosakalakalanngalipin.Ngunitnaging interesado na rin sila sa likas na yaman ng mga pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas, citrus, butyl, pastulan ng hayop at mga pook na magandang panirahan. Pinaniniwalaang may mina ng bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco. Para sa kanila kahina-hinayang na palagpasin ang ganitong mga pagkakataon dahil ito’y makapagdadala ng kayamanan para sa mga Europeo.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 213 - 214

Makatuwiran ba ang ginawang pangangalakal ng mga alipin? Bakit?

Imperyalismong Ingles sa Timog Asia

Sa mga mananakop, hindi natinag ang Imperyong Great Britain. Sa halip, lalo panglumawakito.Bagamanlumayaang13kolonyasaAmericasaRebolusyongAmerikano, nadagdagan naman ito sa ibang dako. Ang British East India Company sa India naging lubhang makapangyarihan sa pamahalaan at dinala ang mga kaisipan, kaugalian, edukasyon, at teknolohiya sa bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol ng kompanya sa pamahalaan ng Imperyo ng Great Britain noong huling bahagi ng 1800. Tinawag na “pinakamaningning na hiyas” ng imperyo ang India. Sa Treaty of Paris noong 1763 na nagwakas sa pitong taong digmaan ngFranceatBritain,nawalanngteritoryosaIndiaangFrance.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 215 - 216

Bakit tinawag ng Great Britain ang India na “pinakamaningning na hiyas” ng Imperyo?

361

Ang United States sa Paligsahan ng mga Bansang Mananakop

Hindi nagpahuli ang United States sa mga bansang industriyalisado. Bagaman marami sa Africa ang hindi sang-ayon sa pananakop ng mga teritoryo, napasali ito nang nakipagdigmaan ang United States laban sa Spain noong 1898. Ang tagumpay ng America laban sa Spain ay nagdulot ng pagsakop sa Guam, Puerto Rico,atPilipinas.AyonkayPangulongWilliamMckinley,pinag-isipanpaniyakung ano ang nararapat gawin sa Pilipinas.

NakuhangUnitedStatesangPilipinasatibapangdatingmgasakopngSpaintuladngGuamnanaginghimpilang-dagatpatungosaSilanganatangPuertoRicobilang himpilang-dagat sa Carribean. Matapos ang Unang Digmaang Pandaig-dig, nakuha rin nila ang dalawang teritoryo - ang Samoa na naging mahalagang himpilang-dagat at ang Hawaii kung saan makikita ang Pearl Harbor na siyang pinakatampoknabasengpandagatngUnitedStatessaPacific.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 215 - 216

Paano napasali ang United States sa pananakop ng mga lupain?

Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng mga Kanluranin sa West Indies, Austra-lia, New Zealand, at Central America?

Ang Protectorate at Iba pang Uri ng Kolonya

MahihinaangWestIndies,Australia,NewZealand,atmgabansasaCentralAmerica at walang pagkakaisa ang mga ito upang maipagtanggol ang kanilang bansa. Ang hukbo ng America ay nagsilbing tagapangalaga sa mga pook na ito upang mapanatiling bukas ang pamilihan sa mga bayan na ito, makakuha ng hilaw na sangkap at mapangalagaan ang ekonomikong interes ng America. Ang malalaking samahan sa negosyo ng America ay nakakuha ng malalaking bahagi ng lakas-pangkabuhayan tulad ng pag-aari ng mga minahan, mga balon ng langis, mga taniman, mga daang-bakal, at samahan ng mga sasakyang dagat.

362

Ang iba pang pook na nakaligtas sa pagkakaroon ng hidwaan ng mga ban-sangmananakopayangAustraliaatangkalapitnaNewZealanddahilmatibayitong nahawakan ng Great Britain. Dito ipinadala ng Britain ang mga bilanggo mataposanghimagsikansaAmerica.NangmakatuklasnggintosaAustralia,maraming Ingles ang lumipat dito at ito na ang naging simula ng pagtatatag ng mgakolonyasaAustraliaatNewZealand.Itoangisanghalimbawakungpaanongang sakop na lupain ay magagamit na tirahan ng dumaraming tao.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p.17

Epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon

Epekto ng Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop

Maraming aspekto ng buhay ang naapektuhan ng pananakop. Ang mga gawaing pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan, espirituwal, at pangkultura ay gina-mit ng mga mananakop upang ganyakin ang mga bansang nasakop na sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad ng pagtatrabaho at pagsisilbi sa pataniman, sa pagawaan ng barko sa hukbong sandatahan.

Epekto ng Kolonisasyon sa mga Lupang Nasakop

Maraming pagbabago ang ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing sakop. May pagbabagong pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at pangkultura.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 217 - 218

Epekto ng Imperyalismo

Ang imperyalismo sa Africa at Asya ay naging daan upang makaranas ng pag-sasamantala ang katutubong populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ng mga dayuhan. Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin ang kanilang likas na yamanatlakas-paggawa.Nagingsanhirinitongpagkasirangkulturangkatutubosa ilang bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng hangganang pambansa, ang pamana ng mga Kanluranin ay ang hid-waan sa teritoryo na namamayani pa rin hanggang sa ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang hindi makatuwirang pagtatakda ng mga hangganan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C. Mateo et al., p. 294

362

Ang iba pang pook na nakaligtas sa pagkakaroon ng hidwaan ng mga ban-sangmananakopayangAustraliaatangkalapitnaNewZealanddahilmatibayitong nahawakan ng Great Britain. Dito ipinadala ng Britain ang mga bilanggo mataposanghimagsikansaAmerica.NangmakatuklasnggintosaAustralia,maraming Ingles ang lumipat dito at ito na ang naging simula ng pagtatatag ng mgakolonyasaAustraliaatNewZealand.Itoangisanghalimbawakungpaanongang sakop na lupain ay magagamit na tirahan ng dumaraming tao.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p.17

Epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon

Epekto ng Kolonisasyon sa mga Bansang Nanakop

Maraming aspekto ng buhay ang naapektuhan ng pananakop. Ang mga gawaing pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan, espirituwal, at pangkultura ay gina-mit ng mga mananakop upang ganyakin ang mga bansang nasakop na sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad ng pagtatrabaho at pagsisilbi sa pataniman, sa pagawaan ng barko sa hukbong sandatahan.

Epekto ng Kolonisasyon sa mga Lupang Nasakop

Maraming pagbabago ang ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing sakop. May pagbabagong pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at pangkultura.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 217 - 218

Epekto ng Imperyalismo

Ang imperyalismo sa Africa at Asya ay naging daan upang makaranas ng pag-sasamantala ang katutubong populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ng mga dayuhan. Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin ang kanilang likas na yamanatlakas-paggawa.Nagingsanhirinitongpagkasirangkulturangkatutubosa ilang bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng hangganang pambansa, ang pamana ng mga Kanluranin ay ang hid-waan sa teritoryo na namamayani pa rin hanggang sa ngayon sa ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang hindi makatuwirang pagtatakda ng mga hangganan.Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace

Estela C. Mateo et al., p. 294

363

Ano-ano ang naging epekto ng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

GAWAIN 13: Punuan Mo Ako!

Matapos mong mabasa at maunawaan ang teksto ay punan mo ang hinihinging impormasyon ng concept map. Ibahagi sa klase ang iyong sagot at hingan ng reaksiyon ang iyong mga kamag-aral. Magpalitan din ng mga pananaw tungkol sa mga konseptomg nakapaloob sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon.

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON

DAHILANURI NG MGA

TERITORYONG ITINATAGLAWAK NG KOLONYA

NG MGA MANANAKOP

364


1. Bakit naganap ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon?

2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga bansa?

3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala? Patunayan.

4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga bansa?

5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga dating kolonya?

6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop? Pa-tunayan.

7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.

GAWAIN 14: Talahanayan ng Pananakop

Sa tulong ng mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain, sagutan ang talahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa maayos na pagsagot sa gawain. Itala ang mga bansang nanakop, sinakop, at ang naging bunga ng pananakop sa dalawang bansa.

BANSANG NANAKOP

BANSANG SINAKOP

BUNGA NG PANANAKOP

Sa bansang nanakop Sa bansang sinakop

Halimbawa:

Great Britain India

Nakinabang sa mga hilaw na materyales ng India.

Nabago ang maraming aspekto ng kultura at tradisyon ng India.


1. Sino ang higit na nakinabang sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga bansang nasakop? Pangatuwiranan.

2. Nakaapektobasakasalukuyangugnayanngmgabansangnanakopatsinakop ang mga pangyayari sa panahon ng pananakop? Patunayan.

3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa ang panana-kop? Bakit?

?

?

364


1. Bakit naganap ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon?

2. Bakit naging madali sa mga Kanluranin ang manakop sa mga bansa?

3. Alin sa mga mananakop ang pinakamahusay mamahala? Patunayan.

4. Paano napasama ang United States sa pananakop ng mga bansa?

5. Paano naapektuhan ng pananakop ang pag-unlad ng mga dating kolonya?

6. Sa kasalukuyan, nararanasan pa rin ba ang epekto ng pananakop? Pa-tunayan.

7. Anong mga alaala ang naibahagi ng iyong mga ninuno na nakaranas ng pananakop? Ibahagi ito sa klase.

GAWAIN 14: Talahanayan ng Pananakop

Sa tulong ng mga impormasyong natutuhan sa nakaraang gawain, sagutan ang talahanayan ng pananakop. Sundan ang halimbawa para sa maayos na pagsagot sa gawain. Itala ang mga bansang nanakop, sinakop, at ang naging bunga ng pananakop sa dalawang bansa.

BANSANG NANAKOP

BANSANG SINAKOP

BUNGA NG PANANAKOP

Sa bansang nanakop Sa bansang sinakop

Halimbawa:

Great Britain India

Nakinabang sa mga hilaw na materyales ng India.

Nabago ang maraming aspekto ng kultura at tradisyon ng India.


1. Sino ang higit na nakinabang sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon: ang mga bansang nanakop o ang mga bansang nasakop? Pangatuwiranan.

2. Nakaapektobasakasalukuyangugnayanngmgabansangnanakopatsinakop ang mga pangyayari sa panahon ng pananakop? Patunayan.

3. Sa kasalukuyang panahon, makabubuti pa ba sa mga bansa ang panana-kop? Bakit?

?

?

365

GAWAIN 15: Timbangin Mo!

Nagingmabutibaomasamaangepektongikalawangyugtongimperyalismoat kolonisasyon? Sa gawaing ito ay titingnan mo kung alin ang mas maraming epekto ng pangyayaring ito: mabuti o masama? Itala ang mga naging epekto ng Iikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon. Pagkatapos ay ilagay ito sa nakahandang eskala. Suriin kung saan kumiling ang eskala. Ibigay mo rin ang iyong reaksiyon sa gawaing ito.

Matapos ang palitan ng kuro-kuro at reaksiyon sa gawain, bumuo ng kongklus-yon sa naging epekto ng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon.

Mabuti Masama

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON

Kongklusyon:

366


1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o masama? Bakit kaya?

2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o masama ang epekto ng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon? Ipaliwanag.


Balikan mo ang concept map na sinagutan mo sa unang bahagi ng aralin. Sagutin sapagkakataongitoangMgaNatutuhanatHalagangNatutunansaKasalukuyan.

?




366


1. Alin ang mas maraming epekto ng pananakop: mabuti ba o masama? Bakit kaya?

2. Kung ikaw ang tatanungin, mabuti ba talaga o masama ang epekto ng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon? Ipaliwanag.


Balikan mo ang concept map na sinagutan mo sa unang bahagi ng aralin. Sagutin sapagkakataongitoangMgaNatutuhanatHalagangNatutunansaKasalukuyan.

?




367

Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa tulong ng talakayan at iba-ibang gawain ang mga konseptong dapat maunawaan tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Balikan ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong sagot ang natalakay at nabigyang linaw?

Ngayongbatidmonaangmahahalagangideyatungkolsaaralin,palaliminpa ito sa pagpapatuloy ng mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito.

PAGNILAYAN at UNAWAIN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo ang mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe at sa bahaging ginampanan nito tungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at ating simulan.

GAWAIN 17: Manifest Destiny

AngiyongmababasaaybahagingpaliwanagnidatingU.S.Pres.WilliamMcKinleyhinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ng Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksiyon at saloobin hinggil sa nilalaman nito. Ang reaksiyon mo at saloobin ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapos sasagutin mo naman ang pamprosesong mga tanong.

Manifest Destiny, Continued: McKinley Defends U.S. ExpansionismHold a moment longer! Not quite yet, gentlemen! Before you go I would like to say just a word about the Philippine business. I have been criticized a good deal about the Philippines, but don’t deserve it. The truth is I didn’t want the Philippines, and when they came to us, as a gift from the gods, I did not know what to do with them. When the Spanish War broke out Dewey was at Hong-kong, and I ordered him to go to Manila and to capture or destroy the Spanish fleet, and he had to; because, if defeated, he had no place to refit on that side of the globe, and if the Dons were victorious they would likely cross the Pacific and ravage our Oregon and California coasts. And so he had to destroy the Spanish fleet, and did it! But that was as far as I thought then.

When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know what to do with them. I sought counsel from all sides—Demo-crats as well as Republicans—but got little help. I thought first we would take

368

only Manila; then Luzon; then other islands perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’t know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would be cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germany—our commercial rivals in the Orient—that would be bad business and discreditable; (3) that we could not leave them to themselves—they were unfit for self-government—and they would soon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and (4) that there was nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize and Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-men for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly, and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!

Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader

(Boston: South End Press, 1987), 22–23.http://historymatters.gmu.edu/d/5575/

Reaksiyon at Saloo-

Pamprosesong mga Tanong:1. Ano ang nararamdaman mo habang binabasa mo ang paliwanag ni Pres.

WilliamMcKinleytungkolsapagsakopngAmericasaatingbansa?Bakit?

2. Katanggap-tanggap ba ang paliwanag ni Pres. Mckinley kung bakit nito sinakop ang Pilipinas? Bakit?

3. Nakabuti ba sa ating bansa ang pagsakop ng mga Amerikano?Pangatuwiranan.

?

368

only Manila; then Luzon; then other islands perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’t know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would be cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germany—our commercial rivals in the Orient—that would be bad business and discreditable; (3) that we could not leave them to themselves—they were unfit for self-government—and they would soon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and (4) that there was nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize and Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-men for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly, and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!

Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader

(Boston: South End Press, 1987), 22–23.http://historymatters.gmu.edu/d/5575/

Reaksiyon at Saloo-

Pamprosesong mga Tanong:1. Ano ang nararamdaman mo habang binabasa mo ang paliwanag ni Pres.

WilliamMcKinleytungkolsapagsakopngAmericasaatingbansa?Bakit?

2. Katanggap-tanggap ba ang paliwanag ni Pres. Mckinley kung bakit nito sinakop ang Pilipinas? Bakit?

3. Nakabuti ba sa ating bansa ang pagsakop ng mga Amerikano?Pangatuwiranan.

?

369

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

4. Sa kasalukuyang panahon, nararanasan pa rin ba ang impluwensiya ng mga Amerikano sa ating bansa? Patunayan.

5. Sa panahong ito, paano ka makatutulong upang ipakita sa mundo na ang Pilipinas ay bansang may kakayahang pamahalaan at paunlarin ang sarili?

GAWAIN 18: Salamat sa Iyo!

Balikan ang napag-aralang mga pamana ng iba-ibang rebolusyong naganap sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Pagnilayan din kung alin sa mga pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang liham pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang social media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabig-yang halaga rin nila ang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakay sa aralin.

370

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Binigyang diin sa Aralin 2 ang mga pangyayari na nagbunsod sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang una at ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe ang siyang tatalakayin sa susunod na aralin.

Pamprosesong mga Tanong:

1. Ano ang nararamdaman mo habang ginagawa mo ang sulat pasasalamat at habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng iba pa ang liham?

2. Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa kasalukuyan, paano mo ito mapapagyaman?

3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang gusto mong mai-pamana sa susunod na henerasyon? Bakit?

GAWAIN 19: Aking Repleksiyon!

Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksiyon na naglalaman ng iyong naramdaman at naranasan sa pagsagot sa mga gawain ng aralin. Itala ang mahahalagang bagay na iyong natutuhan at kung paano ito nakatulong sa pagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais mong baguhin o paunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang indibidwal.

?

370

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Binigyang diin sa Aralin 2 ang mga pangyayari na nagbunsod sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang una at ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe ang siyang tatalakayin sa susunod na aralin.

Pamprosesong mga Tanong:

1. Ano ang nararamdaman mo habang ginagawa mo ang sulat pasasalamat at habang binabasa ng iyong kamag-aral at ng iba pa ang liham?

2. Bilang isa sa mga nakikinabang sa mga pamanang ito sa kasalukuyan, paano mo ito mapapagyaman?

3. Kung mabibigyan ka ng pagkakataon, anong bagay ang gusto mong mai-pamana sa susunod na henerasyon? Bakit?

GAWAIN 19: Aking Repleksiyon!

Sa puntong ito, sumulat ka ng sariling repleksiyon na naglalaman ng iyong naramdaman at naranasan sa pagsagot sa mga gawain ng aralin. Itala ang mahahalagang bagay na iyong natutuhan at kung paano ito nakatulong sa pagpapabuti ng iyong sarili. Itala rin ang mga bagay na nais mong baguhin o paunlarin tungo sa isang produktibo at mapanagutang indibidwal.

?

371

ALAMIN

Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensiya nito sa pagsilang ng nasyonalismo sa daigdig.

GAWAIN 1: Makinig, Mag-Isip, Magpahayag (3Ms)

Pakinggan ang awiting “TATSULOK.” Maaari itong awitin gamit ang lyrics sa kabilang pahina. Pagkatapos ay suriin ang mensaheng nakapaloob dito.

TATSULOK

PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO

ARALIN 3

372

Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan At baka tamaan pa ng mga balang ligaw Totoy makinig ka, wag kang magpagabi Baka mapagkamalan ka’t humandusay diyan sa tabi Totoy alam mo ba kung ano ang puno’t dulo Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito

Hindi pula’t dilaw tunay na magkalaban Ang kulay at tatak ay di siyang dahilan Hangga’t marami ang lugmok sa kahirapan At ang hustisya ay para lang sa mayaman

Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok Di matatapos itong gulo

Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao At ang dating munting bukid, ngayo’y sementeryo Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok





Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok Di matatapos itong gulo.......

Di matatapos itong gulo.....

http://www.metrolyrics.com/tatsulok-lyrics-bamboo.html

372

Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan At baka tamaan pa ng mga balang ligaw Totoy makinig ka, wag kang magpagabi Baka mapagkamalan ka’t humandusay diyan sa tabi Totoy alam mo ba kung ano ang puno’t dulo Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito



Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao At ang dating munting bukid, ngayo’y sementeryo Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok





Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok Di matatapos itong gulo.......

Di matatapos itong gulo.....

http://www.metrolyrics.com/tatsulok-lyrics-bamboo.html

373

Alam mo bang ang awiting “Tatsulok” ay orihinal na awitin ng bandang Buklod na nilikha bilang reaksiyon sa polisiyang

militarisasyon ng dating Pangulong Corazon Aquino? Layon ng administrasyong Aquino na supilin ang armed revolutionary

movement. Ang militarisasyong ito ay nagdulot ng kapahamakan sa malaking bilang ng sibilyan. Muling binuhay ni Bamboo ang

awiting ito bilang paalala sa di-pantay na istrukturang panlipunan ng bansa.


1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng sumulat ng awit?

2. Sino ang kinakausap sa awit?

3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy?

4. Bakit kaya ibig ng sumulat na baliktarin ang tatsulok?

5. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?

6. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito tungkol sa aralin sa rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.

7. Ano ang kaugnayan ng awiting ito sa kasalukuyang karanasan ng maraming Pilipino?

?

374

GAWAIN 2: Hagdan ng Karunungan

Punan ang kasunod na dayagram. Isulat sa bahaging initial ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

Ano ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Amerikano at Pranses?

INITIAL REFINED FINAL

Pagsasakonteksto:

Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa istruktura ng lipunan kung saan ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna, at ang mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok. Ito’y mababasa sa linyang, “Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo sa tuktok.”

Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang “rebolusyon?”

374

GAWAIN 2: Hagdan ng Karunungan

Punan ang kasunod na dayagram. Isulat sa bahaging initial ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.


INITIAL REFINED FINAL

Pagsasakonteksto:

Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa istruktura ng lipunan kung saan ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna, at ang mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok. Ito’y mababasa sa linyang, “Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo sa tuktok.”

Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang “rebolusyon?”

375

Sa susunod na gawain ay higit mong mapagtutuunan ng pansin ang konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay nakapokus sa ibang konteksto. Sa gagawing pagsusuri huwag limitahan ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.

Sa bahaging ito’y higit mong palalawakin ang iyong nalalaman tungkol sa paksang tatalakayin. Gamit ang iyong mapanuring pag-iisip, subukin ang susunod na gawain.

GAWAIN 3: Hula-Arawan

Suriin ang kasunod na larawan at sagutin ang mga tanong. Bigyang pansin ang mga simbolong makikita na makatutulong upang higit mong maunawaan ang mensaheng ipinahihiwatig.

376


1. Ano ang ipinakikita ng larawan?

2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan?

3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga taong makikita rito?

4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo?

5. Sino naman ang kinakatawan ng taong bayan?

6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan?

7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig, o nasaksihang katulad ng sitwasyong nasa larawan? Ikuwento ito sa klase.

8. Sa iyong pananaw, positibo ba ang mensaheng ipinakikita ng larawan? Pangatuwiranan.

?

PAUNLARIN

Inaasahan sa bahaging ito na iyong mauunawaan ang ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal, partikular ang Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay iyong maipapahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo sa Europe at iba-ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na babasahin.

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.

376


1. Ano ang ipinakikita ng larawan?

2. Sino-sino ang taong bumubuo sa larawan?

3. Mayroon bang pagkakahati o pagkakapangkat ang mga taong makikita rito?

4. Sino ang kinakatawan ng mga sundalo?

5. Sino naman ang kinakatawan ng taong bayan?

6. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng larawan?

7. Mayroon ka bang naranasan, nabasa, narinig, o nasaksihang katulad ng sitwasyong nasa larawan? Ikuwento ito sa klase.

8. Sa iyong pananaw, positibo ba ang mensaheng ipinakikita ng larawan? Pangatuwiranan.

?

PAUNLARIN

Inaasahan sa bahaging ito na iyong mauunawaan ang ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal, partikular ang Rebolusyong Pranses at Amerikano. Nilalayon din na pagkatapos ng aralin ay iyong maipapahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng nasyonalismo sa Europe at iba-ibang bahagi ng daigdig. Makatutulong sa iyo ang naunang mga gawain upang higit na maunawaan ang mga tekstong kasunod na babasahin.

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.

377

Pagsasakonteksto

Malaki ang ginampanan ng Rebolusyong Siyentipiko (1500s-1600s) sa pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay nagpatunay sa lakas ng reason o katuwiran. Nagpag-isipang kung ito ay nagagamit sa pag-unawa sa physical world (Physics, Geology, Chemistry, Biology at mga tulad nito) bakit hindi ito ginagamit upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan? Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan. Tinatalakay na sa nagdaang aralain ang konseptong ito ngunit palalalimin pa ito.

Rebolusyong Pangkaisipan

Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo’t higit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at konserbatibong pamumuhay.

Isa sa mga bunga ng pamamaraang makaagham ang pagbabagong ginawa nito sa iba-ibang aspekto ng buhay ng tao. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang ideyang ito sa paggamit ng reason o katuwiran sa pagsagot sa suliraning panlipunan, pampolitikal, at pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.

Pagsusuring Panteksto

Isa sa mga aral ng kasaysayan na hindi maitatanggi ang katotohanan ay ang isang pangyayari ay hindi sisibol kung walang pinag-ugatan o pinagmulan. Patutunayan ito ng ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan at Rebolusyong Pampolitikal sa Europe.

378

Kaisipang Politikal

Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan noong ika-18 na siglo (1700s). Isa sa kinilalang pilosopo sa panahong ito ay si Baron de Mon-tesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang nararanasan sa France ng panahong iyon.

Sa kaniyang aklat na pinamagatang “The Spirit of the Laws” (1748), tinalakay niya ang iba’t ibang pamahalaang namayani sa Europe. Hinangaan niya ang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ng pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan ay nililimitahan ng parliament.

Mas kinilala ang kaisipang balance of power ni Montesquieu na tumutukoy sa paghahati ng kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay (ehekutibo, lehislatura, at hudikatura).Ayon sa kaniya, ang paglikha ng ganitong uri ng pamahalaan ay nagbibigay proteksiyon sa mamamayan laban sa pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.

Paano kaya nangyayari ang balance of power sa isang bansang may tatlong sangay ng pamahalaan?

378

Kaisipang Politikal

Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan noong ika-18 na siglo (1700s). Isa sa kinilalang pilosopo sa panahong ito ay si Baron de Mon-tesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang nararanasan sa France ng panahong iyon.

Sa kaniyang aklat na pinamagatang “The Spirit of the Laws” (1748), tinalakay niya ang iba’t ibang pamahalaang namayani sa Europe. Hinangaan niya ang mga British dahil sa pagbuo nito ng isang uri ng pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan ay nililimitahan ng parliament.

Mas kinilala ang kaisipang balance of power ni Montesquieu na tumutukoy sa paghahati ng kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay (ehekutibo, lehislatura, at hudikatura).Ayon sa kaniya, ang paglikha ng ganitong uri ng pamahalaan ay nagbibigay proteksiyon sa mamamayan laban sa pang-aabuso ng kapangyarihan ng pamahalaan.

Paano kaya nangyayari ang balance of power sa isang bansang may tatlong sangay ng pamahalaan?

379

Philosophes

Sa kalagitnaang bahagi ng ika-18 na siglo, isang pangkat ng mga taong tinatawag na philosophes (FIHL-uh-SAHFS) ang nakilala sa France. Pinaniniwalaan ng pangkat na ito na ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspekto ng buhay, tulad ni Isaac Newton na ginamit ang katuwiran sa agham. Limang mahahalagang kaisipan ang bumubuo sa kanilang pilosopiya.

1. Naniniwala ang mga philosophes na ang katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit ang katuwiran. Para sa kanila, ang katuwiran ay ang kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag-unawa sa mga bagay-bagay.

2. May paggalang ang philosophes sa kalikasan (nature) ng isang bagay. Ayon sa kanila, ang likas o natural ay mabuti. Naniniwala rin sila na may likas na batas (natural law) ang lahat ng bagay. Tulad ng pisikal na may likas na batas na sinusunod, ang ekonomiya, at politika ay gayon din.

3. Ang kaligayahan para sa mga philosophes ay matatagpuan ng mga taong sumusunod sa batas ng kalikasan. Naniniwala sila na ang maginhawang buhay ay maaaring maranasan sa mundo. Taliwas ito sa paniniwalang medieval na kailangang tanggapin ang kahirapan habang nabubuhay upang matamasa ang kaginhawaan sa kabilang buhay.

4. Ang mga philosophes ang unang Europeong naniwala na maaaring umunlad kung gagamit ng “makaagham na paraan.”

5. Nagnanais ng kalayaan ang mga philosophes. Tulad ng mga British, ninais nilang maranasan ang kalayaan sa pagpapahayag, pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalan, at maging sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung gagamitin ang reason.

Sumasang-ayon ka ba sa mga philosophes sa kanilang paniniwala na maaaring maranasan ang kaginhawaan habang ikaw ay nabubuhay?

380

Isa sa i t inuturing na maimpluwensiyang philosophes s i Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire. Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang kasaysayan, pilosopiya, politika, at maging drama.

Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats, at maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga ito, ilang beses siyang nakulong. Matapos nito’y ipinatapon siya sa England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at hinangaan ang pamahalaang Ingles.

Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang pambabatikos sa batas at kaugaliang Pranses at maging sa relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa pamamahayag, at pagpili ng relihiyon, at tolerance.

Anong aspekto ng pamahalaang Ingles ang hinangaan ni Voltaire?

Bakit ganoon na lamang ang paghanga ni Voltaire sa pamahalaang Ingles?

380

Isa sa i t inuturing na maimpluwensiyang philosophes s i Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire. Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang kasaysayan, pilosopiya, politika, at maging drama.

Madalas gumamit ng satiriko si Voltaire laban sa kaniyang mga katunggali tulad ng mga pari, aristocrats, at maging ang pamahalaan. Dahil sa tahasang pagtuligsa sa mga ito, ilang beses siyang nakulong. Matapos nito’y ipinatapon siya sa England ng dalawang taon at kaniyang nasaksihan at hinangaan ang pamahalaang Ingles.

Nang makabalik ng Paris, ipinagpatuloy niya ang pambabatikos sa batas at kaugaliang Pranses at maging sa relihiyong Kristiyanismo. Nagkaroon man siya ng maraming kaaway dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa pakikipaglaban upang matamasa ang katuwiran, kalayaan sa pamamahayag, at pagpili ng relihiyon, at tolerance.

Anong aspekto ng pamahalaang Ingles ang hinangaan ni Voltaire?

Bakit ganoon na lamang ang paghanga ni Voltaire sa pamahalaang Ingles?

381

Samantalang bukod sa magkataliwas na ideya ni Thomas Hobbes at John Locke tungkol sa katangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mamamayan, isa pang philosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Jean Jacques Rousseau (roo-SOH).

Nagmula sa isang mahirap na pamilya, si Rousseau ay kinilala dahil sa kahu-sayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng kalayaang pang-indibiduwal (individual freedom).

Taliwas sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya ay naniniwala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnakaw sa kabutihan ng tao.

Ayon sa kaniya, likas na mabuti ang tao. Nagiging masama lamang ang tao dahil sa impluwensiya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nang umusbong ang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siya namang katangian ng sinaunang lipunan. Binigyang diin niya na ang kasamaan ng lipunan (evils of the society) ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yaman at labis na kagustuhan sa pagkamal nito.

Inihain niya ang paniniwala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyang aklat na The Social Contract. Naniniwala siya na magkakaroon lamang ng maayos na pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa ‘pangkalahatang kagustuhan’ (general will). Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa pamahalaan.

Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa France.

Pagpapalaganap ng Ideyang Liberal

Pinalaganap ni Denis Diderot (dee DROH) ang ideya ng mga philosophe sa pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng 28-volume na Encyclopedia na tuma-talakay sa iba-ibang paksa. Naglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisip ng mga tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mga usaping pamamahala, pilosopiya, at relihiyon.

Binatikos nila ang kaisipang Divine Right at ang tradisyonal na relihiyon. Bilang tugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng Encyclopedia at binantaan ang mga Katolikong bibili at babasa nito.

382

Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya ang naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika, naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europe kundi maging sa America at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkai-sipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa America at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment

Ang islogang “kalayaan at pagkakapantay” ay tinitignan ng mga philosophes na hindi akma sa kababaihan. Naniniwala sila na limitado lamang ang karapatan ng kababaihan kung ihahambing sa kalalakihan.

Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18 na siglo (1700s) nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. Kinuwestiyon nila ang paniniwalang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan.

Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft ang laban ng kababaihan. Sa akdang A Vindication of the Rights of the Woman ni Wallstonecraft ay hiningi niya na bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang magkaroon ng pagkakapantay-pantay ang kalalakihan at kababaihan.

Mahabang panahon bago binigyang pansin ang ideyang ito. Ngunit isa ang malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang diskriminasyon laban sa kababaihan.

Makatuwiran ba ang ipinaglalaban nina Mary Wallstonecraft? Pangatuwiranan.

Bakit kaya hindi agad pinakinggan ang ipinaglalaban ng kababaihan ng panahong iyon?

382

Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 20,000 kopya ang naimprenta sa mga taong 1751-1789. Nang ito ay maisalin sa ibang wika, naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkaisipan hindi lamang sa kabuuan ng Europe kundi maging sa America at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Naipalaganap ang mga ideya ng Enlightenment o Rebolusyong Pangkai-sipan hindi lamang sa kabuuan ng Europa kundi maging sa America at kalaunan ay sa Asya at Africa.

Mga Kababaihan sa Panahon ng Enlightenment

Ang islogang “kalayaan at pagkakapantay” ay tinitignan ng mga philosophes na hindi akma sa kababaihan. Naniniwala sila na limitado lamang ang karapatan ng kababaihan kung ihahambing sa kalalakihan.

Unti-unting nabago ang pananaw na ito sa kalagitnaan ng ika-18 na siglo (1700s) nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. Kinuwestiyon nila ang paniniwalang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan.

Pinangunahan nina Catherine Macaulay at Mary Wallstonecraft ang laban ng kababaihan. Sa akdang A Vindication of the Rights of the Woman ni Wallstonecraft ay hiningi niya na bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upang magkaroon ng pagkakapantay-pantay ang kalalakihan at kababaihan.

Mahabang panahon bago binigyang pansin ang ideyang ito. Ngunit isa ang malinaw: naisatinig sa Panahong Enlightenment ang diskriminasyon laban sa kababaihan.

Makatuwiran ba ang ipinaglalaban nina Mary Wallstonecraft? Pangatuwiranan.

Bakit kaya hindi agad pinakinggan ang ipinaglalaban ng kababaihan ng panahong iyon?

383

Kaisipang Pang-ekonomiya

Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago sa panahong ito. Kinuwestiyon ang merkantilismo na matagal ng namayani sa Europe at kinilala ang polisiyang laissez faire. Binibigyang diin sa kaisipang ito ang ma-layang daloy ng ekonomiya na hindi nararapat na pakialaman ang pamahalaan. Taliwas ito sa nakagisnang merkantilismo na ang pinagbabatayan ng yaman ay ang dami ng ginto at pilak.

Tinanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman. Tinawag na physiocrats ang mga naniwala at nagpalaganap nito ng ganitong kaisipan.

Si Francois Quesnay ay isa sa naniniwala sa doktrina ng malayang ekonomiya.

Katulad ni Quesnay, naniniwala si Adam Smith na kailangan ang produksiyon upang kumita ang tao. Isa siyang ekonomistang British na nagpanukala na ang market o pamilihan ay maaaring dumaloy nang maayos nang hindi pinakiki-alaman ng pamahalaan.

Ang pangunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ay ang pagbibigay proteksiyon sa mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan at pamahalaan at ang mga pangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo ng mga ospital at pagpapagawa ng mga tulay at kalsada.

Kung maisasagawa, ang mga ito’y higit na madaling magkakaroon ng interaksiyong pang-ekonomiko sa bawat indibiduwal na siya namang magpapaangat ng ekonomiya at pamumuhay ng mamamayan.

Ang Rebolusyong Pangkaisipan ay mabilis na lumaganap sa Europe at iba-ibang bahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinag-aralang Europeo ang nagnais na basahin ang Encyclopedia ni Diderot at iba pang babasahin na tumatalakay sa maling paniniwala at kaugalian.

Nagkaroon ng mga salon na naging lugar ng talakayan ng mga pilosopo, manunulat, artists at iba pang katulad nito. Nagmula sa Paris ang salons noong 1600s dito nagkakaroon ng pagbasa ng tula ang kababaihan. Sa pagsapit ng 1700s, ang kababaihang mula sa gitnang-uri ay nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon.

Kalaunan ay naging lugar ito ng pagkikita ng mga middle-class at no-ble na may pagkakaunawaang pantay sila lalo’t higit sa pagtalakay ng mga ideyang liberal.

384

1. Ano ang kaibahan ng prinsipyong merkantilismo sa prinsipyo ng laissez faire?

2. Ano ang pinaniniwalaan ng mga physiocrats?

3. Paano lumaganap ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europe?

Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan

Nagbigay ang pagkamulat-pangkaisipan ng ideya at wika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sa kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ng pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang makapili ng sariling pilosopiya.

Higit ngang naging mapanuri ang tao at iba-ibang pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami ang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyong matagal ng sinunod.

Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa estruktura ng lipunan samantalang ang iba ay nagnais na baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa pang uri ng rebolusyon ang Rebolusyong Politikal.

Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Politikal. Gawin mo ang unang hamon para sa iyo.

384

1. Ano ang kaibahan ng prinsipyong merkantilismo sa prinsipyo ng laissez faire?

2. Ano ang pinaniniwalaan ng mga physiocrats?

3. Paano lumaganap ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europe?

Impluwensiya ng Pagkamulat ng Pangkaisipan

Nagbigay ang pagkamulat-pangkaisipan ng ideya at wika na siyang ginamit ng mga Pranses at Amerikano sa kanilang rebolusyon. Naging epektibo ang impluwensiya ng pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang makapili ng sariling pilosopiya.

Higit ngang naging mapanuri ang tao at iba-ibang pananaw ang kanilang natutuhan sa panahong ito. Marami ang natutong magtanong sa mga kaugalian at tradisyong matagal ng sinunod.

Naging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa estruktura ng lipunan samantalang ang iba ay nagnais na baguhin ang estrukturang ito. Nagbibigay daan ito sa isa pang uri ng rebolusyon ang Rebolusyong Politikal.

Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Politikal. Gawin mo ang unang hamon para sa iyo.

385

GAWAIN 4: Tala-hanayan (3-2-1 Chart)

Punan ang sumusunod na chart. Gawin ito sa kwaderno.

MGA BAGAY NA AKING NALAMAN

MGA INTERESANTENG IDEYA

MGA TANONG NA NAIS MASAGOT

3

2

1

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________


1. Ano-anong pangkaisipang politikal, ekonomikal, medikal, at pilosopikal ang sumibol at kumalat sa malaking bahagi ng Europe?

2. Paano binago ng iba-ibang kaisipan ang pagtingin ng mga Europeo sa kanilang pinuno at pamahalaan?

3. Naging makatuwiran kaya ang mga kaisipang ipinanukala ng mga Philosophes? Pangatuwiranan.

4. Paano binago ng Rebolusyong Pangkaisipan ang pagtingin ng maraming mamamayan sa:

a. relihiyon

b. pamahalaan

c. ekonomiya

d. kalayaan

?

386

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal, napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.


Sa huling bahagi ng ika-18 na siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito ay naimpluwensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noong Panahon ng Enlightenment. Inilatag nito ang mga pagtatanong tungkol sa absolutong monarkiya at sa dominasyon ng Simbahan sa mga panlipunan at pampolitikang galaw ng mga tao. Ang ganitong kaisipan ay naging daan upang patalsikin ang tradisyonal na rehimen sa America at France.

Nagsimula ang digmaan noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya sa Timog America at Great Britain. Ito ang unang himagsikan na naghangad ng kalayaan at pagbabago sa lipunan. Naging daan din ito sa paglawak ng mga prinsipyong rebolusyonaryo sa France at sa isang madugong himagsikan noong 1789. Itinuturing na mas malaki ang naiwang epekto ng Himagsikan sa France sa kabuuan ng Europe at iba pang panig ng mundo sa dahilang iniwan nito ang tatlong mahahalagang prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado: ang kalayaan, pagkakapantay-pantay, at ang kapatiran.

Rebolusyong Amerikano: Sanhi, Karanasan, at Implikasyon

Ang digmaan para sa kalayaan ng America ay lalong kilala sa katawagang Rebolusyong Amerikano. Nagsimula ang himagsikan nang ang mga Ingles na naging mga migrante sa Timog Amerika ay nagrebelde sa labis na pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng Parliamentong Ingles dahil wala silang kinatawan sa Parliamento upang sabihin ang kanilang mga hinaing.

Nagdeklara sila ng paglaya sa mga Ingles noong 1776. Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang malakas na hukbo na naging tagapagtanggol sa British. Ang Digmaan para sa kalayaan ang naging dahilan ng pagbubuo ng United States of America.

386

Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal, napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.


Sa huling bahagi ng ika-18 na siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sa bahagi ng Atlantiko. Ito ay naimpluwensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noong Panahon ng Enlightenment. Inilatag nito ang mga pagtatanong tungkol sa absolutong monarkiya at sa dominasyon ng Simbahan sa mga panlipunan at pampolitikang galaw ng mga tao. Ang ganitong kaisipan ay naging daan upang patalsikin ang tradisyonal na rehimen sa America at France.

Nagsimula ang digmaan noong 1775 sa pagitan ng 13 kolonya sa Timog America at Great Britain. Ito ang unang himagsikan na naghangad ng kalayaan at pagbabago sa lipunan. Naging daan din ito sa paglawak ng mga prinsipyong rebolusyonaryo sa France at sa isang madugong himagsikan noong 1789. Itinuturing na mas malaki ang naiwang epekto ng Himagsikan sa France sa kabuuan ng Europe at iba pang panig ng mundo sa dahilang iniwan nito ang tatlong mahahalagang prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado: ang kalayaan, pagkakapantay-pantay, at ang kapatiran.

Rebolusyong Amerikano: Sanhi, Karanasan, at Implikasyon

Ang digmaan para sa kalayaan ng America ay lalong kilala sa katawagang Rebolusyong Amerikano. Nagsimula ang himagsikan nang ang mga Ingles na naging mga migrante sa Timog Amerika ay nagrebelde sa labis na pagbubuwis na ipinataw sa kanila ng Parliamentong Ingles dahil wala silang kinatawan sa Parliamento upang sabihin ang kanilang mga hinaing.

Nagdeklara sila ng paglaya sa mga Ingles noong 1776. Pagkatapos ay nagbuo sila ng isang malakas na hukbo na naging tagapagtanggol sa British. Ang Digmaan para sa kalayaan ang naging dahilan ng pagbubuo ng United States of America.

387

Ang Labintatlong Kolonya

Ang malaking bilang ng mga Ingles ay nagsimulang lumipat at manirahan sa Hilagang Amerika noong ika-17 na siglo. Karamihan sa kanila ay nakaranas ng persecution dahil sa kanilang bagong pananampalataya na resulta ng Repormasyon at Enlightenment sa Europe. Sa kalagitnaan ng ika-18 na siglo ay nakabuo na sila ng 13 magkakahiwalay na kolonya na ang hangganan sa hilaga ay Massachusetts at sa timog ay Georgia. Bawa’t isa sa mga kolonya ay may sariling lokal na pamahalaan. Noong 1750 ay gumastos ng napakalaking halaga ang British laban sa France upang mapanatili sa ilalim ng kanilang imperyo ang 13 kolonya. Nais ng British na ang mga kolonya ay mag-ambag sa kanilang gastusin sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga buwis

Makikita sa mapa ang labintatlong kolonya ng Britanya sa Hilagang America

Isa-isahin ang 13 kolonya ng British sa North America. Isulat ito sa kwaderno.

388

Walang Pagbubuwis Kung Walang Representasyon

Ang mga kolonya ay walang kinatawan sa Parliamento ng British sa London kaya sila ay nagprotesta sa pagbabayad sa labis na buwis na ipinapataw sa kanila. Ang kanilang naging paboritong islogan ay ang “walang pagbubuwis kung walang representasyon.” Noong 1773 ay isang pangkat ng mga kolonista ang nagsuot ng kasuotan ng mga katutubong Amerikano at nakapasok sa isang pangkalakal na bapor ng mga Ingles. Kanilang itinapon ang mga tone-toneladang tsaa sa pantalan ng Boston Harbor sa Massachusetts. Sila’y nagprotesta sa ipinataw na buwis sa tsaa na inaangkat sa mga kolonya. Kinilala sa kasaysayan ang pangyayaring ito bilang Boston Tea Party. Nagpasa ang pamahalaan ng Britanya ng kaparusahan sa mga kolonista na naging kabahagi ng nabanggit na insidente.

DAHILAN

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis para sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay ng mga selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga kolonya.

388

Walang Pagbubuwis Kung Walang Representasyon

Ang mga kolonya ay walang kinatawan sa Parliamento ng British sa London kaya sila ay nagprotesta sa pagbabayad sa labis na buwis na ipinapataw sa kanila. Ang kanilang naging paboritong islogan ay ang “walang pagbubuwis kung walang representasyon.” Noong 1773 ay isang pangkat ng mga kolonista ang nagsuot ng kasuotan ng mga katutubong Amerikano at nakapasok sa isang pangkalakal na bapor ng mga Ingles. Kanilang itinapon ang mga tone-toneladang tsaa sa pantalan ng Boston Harbor sa Massachusetts. Sila’y nagprotesta sa ipinataw na buwis sa tsaa na inaangkat sa mga kolonya. Kinilala sa kasaysayan ang pangyayaring ito bilang Boston Tea Party. Nagpasa ang pamahalaan ng Britanya ng kaparusahan sa mga kolonista na naging kabahagi ng nabanggit na insidente.

DAHILAN

Ang Stamp Act na ipinasa ng Parliamento noong 1765 ay nagdagdag ng buwis para sa pamahalaan ng Britanya. Naisagawa ito sa pamamagitan ng paglalagay ng mga selyo sa anumang produkto na dadalhin sa Britanya mula sa mga kolonya.

389

Ang Unang Kongresong Kontinental

Ang mga kolonyang bumubuo sa 13 kolonya ng Great Britain sa America ay dagling sumaklolo sa naging kinahinatnan ng insidente sa Massachusetts. Binuo nila ang Unang Kongresong Kontinental na dinaluhan ng mga kinatawan ng bawat kolonya maliban sa Georgia.

Ang pagpupulong na ito at pagsasama-sama ng mga kolonya ay isang pagpapakilala ng kanilang paglaban sa mga batas at polisiyang ipinatutupad ng mga Ingles sa kanila.

Noong ika-5 ng Setyembre, 1774, 56 na kinatawan ng mga kolonya ang dumalo dito. Binigyang diin ng grupo na sa pagkakataong iyon mula sa isang kilalang kinatawan na si Patrick Henry, na wala nang dapat makitang pagkakaiba ang isang taga-Virginia, Pennsylvania, New York, at New England. Dapat na tandaan na sila’y nagkakaisa at sama-samang magtataguyod para sa kapakanan ng kabuuang kolonya. Nagkaisa sila na itigil na ang pakikipagkalakalan sa Great Britain at ito’y nagpasimula pagkatapos ng Setyembre, 1775.

Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Great Britain. Sa bawa’t kolonya ay bumuo ng magiging kabilang sa boluntaryong army at handang makipaglaban sa pamamagitan ng digmaan.

Ang Pagsisimula ng Digmaan

Noong Abril 1775 nagpadala ang Great Britain ng tropa ng mga sundalo sa Boston upang kunin nang puwersahan ang isang tindahan ng pulbura sa bayan ng Concord.

Isang Amerikanong panday na nagngangalang Paul Revere ang naging kasang-kapan upang malaman ng mga tao na may paparating na mga sundalong British. Sa pamamagitan ng pagsakay sa kanyang kabayo at pagligid sa buong bayan ay napagsabihan niya ang mga tao na maghanda sa pakikipaglaban. Kaya mayroong grupo ng mga tagapangalaga at tagapagbantay na Amerikano ang humadlang sa mga sundalong British na papalapit sa bayan ng Lexington.

Nagpalitan ng putukan ang magkabilang pangkat hanggang walong Amerikano ang napatay. Dito na nagpasimula ang Digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano. Sa Concord naman ay nagkaroon ng pagkakataon ang mga Amerikano na mag-organisa at puwersahang mapabalik ang mga sundalong British sa Boston. Dito na nila tuluyang nakubkob ang mga sundalong British sa loob ng siyudad.

390

Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Great Britain.

Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang pagkakataon noong Mayo 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag nilang United Colonies of America (Pinagbuklod na mga Kolonya ng Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na Continental Army at ang naatasan na commander-in-chief ay si George Washington. Sinubukan ng hukbong militar na makuha ang Boston ngunit natalo sila sa Digmaan sa Bunker Hill.

Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada nguni’t natalo rin sila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay hindi pa rin sila nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga sundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso 1776.

1. Ano-anong polisiya ang nagtulak sa mga Amerikano na lumaban sa mga British?

2. Ano ang nais ipabatid ng 13 kolonya nang binuo nila ang Unang Kongresong Kontinental?

Ang Ikalawang Kongresong Kontinental



390

Marami sa mga kolonya ang determinadong bumuo at gumamit ng mga radikal na pamamaraan upang labanan ang puwersa ng Great Britain.

Ang Kongresong Kontinental ay muling nagpulong sa ikalawang pagkakataon noong Mayo 1775 at idineklara ang pamahalaan na tinawag nilang United Colonies of America (Pinagbuklod na mga Kolonya ng Amerika). Ang hukbo ng mga militar ay tinawag na Continental Army at ang naatasan na commander-in-chief ay si George Washington. Sinubukan ng hukbong militar na makuha ang Boston ngunit natalo sila sa Digmaan sa Bunker Hill.

Sinunod ng mga Amerikanong kubkubin ang Canada nguni’t natalo rin sila dito. Maski sunud-sunod ang pagkatalo ng mga Amerikano sa labanan ay hindi pa rin sila nawalan ng pag-asa hanggat tuluyang napaalis nila ang mga sundalong British na patuloy na nakukubkob sa Boston noong Marso 1776.



Ang Ikalawang Kongresong Kontinental



391

Ang Deklarasyon ng Kalayaan

Noong Hunyo 1776 ay nagpadala ng malaking tropa ang Great Britain sa At-lantiko upang tuluyang durugin at pahinain ang puwersang Amerikano. Upang matugunan ang ganitong pangyayari ay minarapat ng Kongresong Kontinental na aprubahan ang Deklarasyon ng Kalayaan noong Hulyo 4. Ang dokumento ay isinulat halos lahat ni Thomas Jefferson, isang manananggol. Binigyang diin ng dokumento na ang dating mga kolonya ay di na kasalukuyang teritoryo ng Great Britain. Sila, sa panahong iyon ay kinikilala na bilang malayang nasyon sa katawagang Estados Unidos ng Amerika.

Ang mapa sa ibaba ay nagpapakita ng digmaan sa pagitan ng Amerikano laban sa mga mananakop na British.

392

Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Great Britain at sinakop nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang pu-wersa ni George Washington na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang.

Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ng Disyembre 1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng huk-bo ni Washington ang Ilog Delaware upang maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton nguni’t sila’y di nagtagumpay sa pagkuha sa New York.

Paglusob mula sa Canada

Simula noong 1777 sinimulan na ng mga British ang pag-atake sa Amerika mula sa Canada, ngunit sa bawa’t pagtatangka nila sila ay napipigil ng mga hukbong Amerikano. Ang Continental Army ay lumaki at umaabot na sa halos 20,000 sundalo.

Noong Oktubre sa taon ding iyon ay nanalo sa labanan sa Saratoga ang mga Amerikano at ito ang naging dahilan sa pagwawakas ng mga pag-atake ng mga British mula sa Canada. Ang pagsuko ng hukbong British ay mula sa pamumu-no ni Heneral John Burgoyne laban sa hukbong pinamumunuan ni Heneral Horacio Bates.

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan

Ang bansang France ay tradisyonal na kalaban ng British at ang mga French ay naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang France ang United States of America bilang isang malayang bansa. Nagpadala sila ng mga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa kanilang pakikipaglaban sa mga British. Dahil sa lumalakas na puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng Great Britain na sakupin ang katimugang bahagi ng kolonya isa-isa.

Noong Disyembre 1778 ay nakuha ng mga British ang daungan ng Savannah

392

Buwan na ng Agosto nang tuluyang nakadaong ang hukbo ng Great Britain at sinakop nila ang siyudad ng Nueba York. Napilitan ang pu-wersa ni George Washington na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga British ay napakalaki na halos bumubuo sa 30,000 mga sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni Washington ay nasa 3,000 sundalo lamang ang bilang.

Nagkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si Washington kaya noong ika-25 ng Disyembre 1776 ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atake laban sa mga British. Ginamit ng huk-bo ni Washington ang Ilog Delaware upang maisakatuparan ang kaniyang balak. Ito ang naging dahilan kung bakit nila napagwagian ang Digmaan sa Trenton at Princeton nguni’t sila’y di nagtagumpay sa pagkuha sa New York.

Paglusob mula sa Canada

Simula noong 1777 sinimulan na ng mga British ang pag-atake sa Amerika mula sa Canada, ngunit sa bawa’t pagtatangka nila sila ay napipigil ng mga hukbong Amerikano. Ang Continental Army ay lumaki at umaabot na sa halos 20,000 sundalo.

Noong Oktubre sa taon ding iyon ay nanalo sa labanan sa Saratoga ang mga Amerikano at ito ang naging dahilan sa pagwawakas ng mga pag-atake ng mga British mula sa Canada. Ang pagsuko ng hukbong British ay mula sa pamumu-no ni Heneral John Burgoyne laban sa hukbong pinamumunuan ni Heneral Horacio Bates.

Pagtulong ng mga Pranses sa Labanan

Ang bansang France ay tradisyonal na kalaban ng British at ang mga French ay naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano simula pa lamang ng labanan. Noon pang 1778 ay nagsimula nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaang France ang United States of America bilang isang malayang bansa. Nagpadala sila ng mga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa kanilang pakikipaglaban sa mga British. Dahil sa lumalakas na puwersa ng mga rebelde ay minabuti ng Great Britain na sakupin ang katimugang bahagi ng kolonya isa-isa.

Noong Disyembre 1778 ay nakuha ng mga British ang daungan ng Savannah

393

at nakontrol ng buo ang Georgia. Dahil dito ay naging mahirap sa mga Amerikano upang muling makuha ang Savannah kahit may tulong na nagmumula sa mga Pranses. Kinubkob naman ng mga British ang Continental Army sa daungan ng Charleston at pinuwersa itong sumuko sa pamahalaan ng Great Britain.

Paano ipinaglaban ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan?

Ang Labanan sa Yorktown

Sa pamumuno ng British commander na si Heneral Charles Cornwallis ay tinangkang sakupin ng Great Britain ang Timog Carolina. Ngunit sa pamamagitan ng magkasamang puwersa ng mga Amerikano at Pranses ay natalo ang mga British sa Labanan sa King’s Mountain noong huling bahagi ng 1780 at sa labanan sa Cowpens ng mga unang bahagi ng 1781.

Nag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral Cornwallis kaya pansamantalang humimpil muna sila sa Yorktown. May karagdagan pang hukbo ng mga sundalong Pranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa 6,000 kaya napagpasyahan ni Washington na talunin nang lubusan ang mga British. Kaya noong Oktubre 19,1781 ay minabuti nang sumuko ni Heneral Cornwallis at dito ay tuluyan ng nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.

Paghahangad ng Kapayapaan

Ang pagkapanalo ng mga Amerikano sa digmaan ay malaking pagkamangha sa mga British sa mundo. Ang Great Britain ay itinuturing ng panahong iyon bilang isang malakas na kapangyarihan na mayroong mahuhusay at sinanay na mga sundalo subalit tinalo ng mga Amerikanong sundalo na di nagkaroon ng mga pagsasanay sa pakikipaglaban.

Sa isang kumperensiya sa Paris noong 1783 ay pormal na tinanggap ng Great Britain ang kalayaan ng kanilang dating kolonya, ang Amerika. Samantalang ang mga nasa Amerika na nagnanais pa ring pamahalaan ng hari ng England ay lumipat sa Canada na nanatiling kolonya ng Great Britain.

Ang digmaan para sa kalayaan ng Amerika ay nagbago sa mukha ng kasaysayan ng mundo sa dahilang ito ang naging daan sa pagbuo ng isang bagong nasyon na umunlad at naging isang makapangyarihang bansa sa hinaharap.

394

Ang mga ideyang iniwan ng digmaan para sa kalayaan ay naging simbolo at inspirasyon sa maraming mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga mananakop at lalo na sa mga rebolusyonaryong Pranses.

Ang mga rebolusyonaryong Pranses na ito ang naglunsad ng pagpa-pabagsak sa rehimen ng absolutong monarkiya sa France noong 1789 at nagbuo ng isang republika nang lumaon.

Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?

394

Ang mga ideyang iniwan ng digmaan para sa kalayaan ay naging simbolo at inspirasyon sa maraming mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga mananakop at lalo na sa mga rebolusyonaryong Pranses.

Ang mga rebolusyonaryong Pranses na ito ang naglunsad ng pagpa-pabagsak sa rehimen ng absolutong monarkiya sa France noong 1789 at nagbuo ng isang republika nang lumaon.

Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?

395

Pagtapos mong matutuhan ang Rebolusyong Amerikano, subukin mong isagawa ang sumusunod na gawain upang masukat ang iyong kaalaman sa paksa.

GAWAIN 5: Pulong-Isip

Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin ang mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.

LEARNING CENTER I

Ano-anong dahilan ang nagtu-lak sa mga Amerikanong

humingi ng kalayaan mula saGreat Britain?

LEARNING CENTER II

Paano isinakatuparan ng mga Amerikano ang tahasang

paghingi ng kalayaan?

LEARNING CENTER III

Paano nakaapekto ang pagtu-long ng France sa mga

Amerikano sa pagtamasa nito ng kalayaan?

LEARNING CENTER IV

Ano ang naging kinalabasan ng Rebolusyong Amerikano?

396


1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong Amerikano?

2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa kamalayan ng mga Amerikano?

3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang militar ng Great Britain?

4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng daigdig sa Great Britain? United States? Pangatuwiranan.

5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga Pilipino para sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatuwiranan.

Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi lamang

?

sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig. Tung-hayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng Rebolusyong Pranses.

Rebolusyong Pranses: Ang Pamumuno ng Karaniwang Uri

Mga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses

Ano ang mga salik na nagbigay daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mga ito ay kawalan ng katarungan ng rehimen; oposisyon ng mga intelektuwal sa namamayaning kalagayan; walang hangganang kapangyarihan ng hari; personal na kahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sa pananalapi na kinaharap ng pamahalaan.

396


1. Ano-ano ang pangyayaring nagbunsod sa pagsilang ng Rebolusyong Amerikano?

2. Ano ang naging epekto ng labis na pagbubuwis ng Great Britain sa kamalayan ng mga Amerikano?

3. Paano hinarap ng mga Amerikano ang malakas na puwersang militar ng Great Britain?

4. Paano binago ng pananagumpay ng mga Amerikano ang tingin ng daigdig sa Great Britain? United States? Pangatuwiranan.

5. Maihahantulad ba ang karanasang ito nang lumaban ang mga Pilipino para sa kalayaan mula sa mga mananakop? Pangatuwiranan.

Ang pananagumpay ng Estados Unidos ay nag-iwan ng aral hindi lamang

?

sa mga Amerikano kundi maging sa ibang bahagi ng daigdig. Tung-hayan ang kasunod na teksto at alamin ang dinamiko ng Rebolusyong Pranses.

Rebolusyong Pranses: Ang Pamumuno ng Karaniwang Uri

Mga Salik sa Pagsiklab ng Rebolusyong Pranses

Ano ang mga salik na nagbigay daan sa Rebolusyong Pranses? Ilan sa mga ito ay kawalan ng katarungan ng rehimen; oposisyon ng mga intelektuwal sa namamayaning kalagayan; walang hangganang kapangyarihan ng hari; personal na kahinaan nina Haring Louis XV at Haring Louis XVI bilang mga pinuno, at krisis sa pananalapi na kinaharap ng pamahalaan.

397

Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789

Simula ng taong 1789 ang France ay pinaghaharian ni Haring Louis XVI, isang Bourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay itinuturing na makapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang kanilang ginagamit na basehan sa kanilang pamumuno ay ang Divine Right Theory. Ito ay ang paniniwala na ang kapangyarihan ng isang hari ay nagmula sa kanilang mga diyos para pamunuan ang bansa.

Ang lipunang France naman ay nahahati sa tatlong pangkat na tinatawag na estates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari, at ilan pang may katungkulan sa Simbahan. Ang ikalawang estate ay binubuo ng mga maharlikang Pranses. Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng nakararaming bilang ng mga Pranses gaya ng mga magsasaka, may-ari ng mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol, doktor, at mga manggagawa.

Pagdating noong 1780 ay kinailangan ng pamahalaang France ng malaking halaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo ng una at ikalawang estate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa mga nagbubuwis at ang ikatlong estate lamang ang nagbabayad. Idagdag pa rito ang magarbo at maluhong pamumuhay ng hari at ng kaniyang pamilya kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlong estate. Gayundin, ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito ang tagumpay na digmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera para gamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniwang Pranses.

Paano nakatulong ang prinsipyong divine right sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng hari ng France?

Bakit ang nasa ikatlong estate lamang ang inatasang magbayad ng buwis? Makatu-wiran ba ito? Ipahayag ang iyong saloobin.

398

Ang Pambansang Asemblea

Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng France nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa Versailles.

Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi nagkasundo ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati, nagpupulong nang hiwalay ang tatlong estate. Matapos nito’y saka pa lamang sila boboto. Bawat estate ay may isang boto. Karaniwan na magkatulad ang boto ng una at ikalawang estate laban sa ikatlong estate kaya naman laging talo ang huli.

Dahil dito humiling ang ikatlong estate na may malaking bilang kasama ng mga bourgeoisie na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang boto. Sapagkat humigit-kumulang kalahati ng 1,200 delegado ay mula sa ikatlong estate, malaki ang kanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais na mga reporma.

Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17, 1789. Inimbitahan nila rito ang una at ikalawang estate .

Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring Louis XVI ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat sana’y pagpupulungan ng ikatlong estate kung kaya’t sila ay nagtungo sa tennis court ng palasyo.

Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling sa hari na bumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hangga’t hindi naisakatutuparan ang kanilang layunin.

Matapos ang isang linggo’y ibinigay na ng hari ang hiling ng ikatlong estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa pambansang asemblea.

Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong estate.

Ano ang nakatulong sa ikatlong estate upang makuha nila ang hinihingi sa hari?

398

Ang Pambansang Asemblea

Upang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng France nang panahong iyon ay minabuti ni Haring Louis na magdaos ng isang pagpupulong ng lahat ng kinatawan ng tatlong estate noong 1789 sa Versailles.

Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi nagkasundo ang mga delegado sa paraan ng pagboto. Dati, nagpupulong nang hiwalay ang tatlong estate. Matapos nito’y saka pa lamang sila boboto. Bawat estate ay may isang boto. Karaniwan na magkatulad ang boto ng una at ikalawang estate laban sa ikatlong estate kaya naman laging talo ang huli.

Dahil dito humiling ang ikatlong estate na may malaking bilang kasama ng mga bourgeoisie na ang bawat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang boto. Sapagkat humigit-kumulang kalahati ng 1,200 delegado ay mula sa ikatlong estate, malaki ang kanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais na mga reporma.

Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong estate ang kanilang sarili bilang Pambansang Assembly noong Hunyo 17, 1789. Inimbitahan nila rito ang una at ikalawang estate .

Dahil na rin sa panunuyo ng ikalawang estate, itinuloy pa rin ni Haring Louis XVI ang magkahiwalay na pagpupulong. Isinara ang lugar na dapat sana’y pagpupulungan ng ikatlong estate kung kaya’t sila ay nagtungo sa tennis court ng palasyo.

Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling sa hari na bumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hangga’t hindi naisakatutuparan ang kanilang layunin.

Matapos ang isang linggo’y ibinigay na ng hari ang hiling ng ikatlong estate nang kanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalawang estate sa pambansang asemblea.

Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagwawagi ng ikatlong estate.

Ano ang nakatulong sa ikatlong estate upang makuha nila ang hinihingi sa hari?

399

Ang Tennis Court Oath na Nangyarisa Versailles, France

Ang Pagbagsak ng Bastille

Nagkaroon ng malaki at popular na suporta sa Paris ang Bagong Asembleya. Noong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni Reyna Marie Antoinette, nagpadala ng mga sundalo sa Paris at Versailles ang hari upang payapain ang lumalaganap na kaguluhan.

Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon. Isang malaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 14, 1789 nang sugurin ng mga galit na mamamayan ang Bastille. Ito ay isang kulungan ng mga napagbintangan at kalaban ng kasalukuyang monarko sa kanyang pamamahala. Pinakawalan ang mga nakakulong dito. Ang pagbagsak ng Bastille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ng pagbabago sa pamahalaan.

Lumaganap ang kaguluhan sa iba-ibang panig ng France at tinawag na mga rebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban. Sila’y binubuo ng mga sundalong sinanay at handang ipagtanggol ang Asemblea.

Karaniwan silang nakasuot ng mga badges na pula, puti, at bughaw na naging kulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay na ito ay matatagpuan pa rin sa watawat ng bansang France.

400

Kalayaan, Pagkapantay-pantay, at Kapatiran

Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong katawagan sa Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng isang bagong saligang batas. Ang pambungad na pananalita ng saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karapatang Pantao at Mamamayan. Binigyang diin nito na ang lipunang Pranses ay kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan, pagkapantay-pantay, at kapatiran.

Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay lubusang napapayag si Louis XVI na pamahalaan na ang France sa pamamagitan ng bagong saligang-batas. Ang kapangyarihan ng mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at ang halalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos.

PRIMARYANG BATIS NG KASAYSAYAN

Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga Pranses ang Declaration of the Rights of Man. Ilan sa mga prinsipyong nakapaloob dito ay makikita sa apat na kahon. Unawain ang mga kaisipang nakapaloob sa bawat kahon at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

MEN ARE BORN AND REMAIN

FREE ANDEQUAL

IN RIGHTS …

LAW IS THE EXPRESSION OF THE GENERAL

WILL (OF THE PEOPLE).

THE AIM OF THE GOVERNMENT IS THE PRESERVATION OF THE …

RIGHTS OF MAN …

EVERY MAN IS PRESUMED INNOCENT UNTIL PROVEN GUILTY

400

Kalayaan, Pagkapantay-pantay, at Kapatiran

Taong 1789 nang ang Constituent Assembly, ang bagong katawagan sa Asembleyang Nasyonal ay nakapagpalabas ng isang bagong saligang batas. Ang pambungad na pananalita ng saligang-batas ay tungkol sa Deklarasyon ng mga Karapatang Pantao at Mamamayan. Binigyang diin nito na ang lipunang Pranses ay kinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan, pagkapantay-pantay, at kapatiran.

Makalipas ang dalawang taon, Setyembre 1791, ay lubusang napapayag si Louis XVI na pamahalaan na ang France sa pamamagitan ng bagong saligang-batas. Ang kapangyarihan ng mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabawasan din at ang halalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos.

PRIMARYANG BATIS NG KASAYSAYAN

Agosto 27, 1789 nang isinulat ng mga Pranses ang Declaration of the Rights of Man. Ilan sa mga prinsipyong nakapaloob dito ay makikita sa apat na kahon. Unawain ang mga kaisipang nakapaloob sa bawat kahon at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

MEN ARE BORN AND REMAIN

FREE ANDEQUAL

IN RIGHTS …

LAW IS THE EXPRESSION OF THE GENERAL

WILL (OF THE PEOPLE).

THE AIM OF THE GOVERNMENT IS THE PRESERVATION OF THE …

RIGHTS OF MAN …

EVERY MAN IS PRESUMED INNOCENT UNTIL PROVEN GUILTY

401

Ang Pagsiklab ng Rebolusyon

Maraming mga monarko sa Europe ang labis na naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga sundalong tutulong upang talunin ang mga rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang mga sundalong tumulong upang sila’y patigilin.

Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki sa pamamagitan ng pamumuno ng isang abogadong nagngangalang Georges Danton.

Pinagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na posibleng ang mga noble ng France ay bumubuo ng alyansa sa iba pang mga bansa sa Europa upang muling ibalik ang kapangyarihan ng hari at tapusin ang rebolusyong pinasimulan. Dahil dito ay hinuli nila ang hari at ang mga sumusuporta sa kanya at pinatay sa pamamagitan ng paggamit ng guillotine.

Tinawag ang pangyayaring ito sa France bilang September Massacres. Noong Enero 1793 ay napugutan naman ng ulo si haring Louis XVI. Sa taong ding iyon ay sinunod naman nila si Reyna Marie Antoinette. Dahil sa mga sunod-sunod nitong pangyayari ay idineklarang isang Republika ang France.

• Ano ang pangunahing layunin ng pamahalaan? Naniniwala ka ba dito? Bakit?

• Bakit mahalaga na paliwanagang inosente ang nasasakdal hanggat hindi napatutunayan ang kanyang kasalanan?

• Ano ang implikasyon sa pamahalaan ng mga prinsipyong nabanggit sa Declaration of the Rights of Man?

Ano ang sinisimbolo ng pagbagsak ng Bastille sa kasaysayan ng monarkiya sa France?

Ilarawan ang kalagayan ng France sa panahon ng rebolusyon.

402

Ang Reign of Terror

Marami sa mga bansa sa Europe kabilang na ang Great Britain ang suma-ma na sa digmaan laban sa France. Malaking bilang ng mga nakababatang kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano.

Ang Manananggol na Si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang reign of terror. Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang 1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

Ang France sa Ilalim ng Directory

Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng mga rebolusyonaryo at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa mga pinunong extremists ng Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre ay pinatay rin sa pamamagitan ng guillotine. Napagwagian naman ng France ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europe kaya ang mga ito ay lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain. Taong 1795 nang ang Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin ay magtatag ng isang direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na taon-taon ay ihahalal.

Nguni’t ang pamahalaang ito’y di nagtagumpay. Ito’y sa dahilang ang pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, iba-ibang pangkating pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang nais na bumalik sa monarkiya.

402

Ang Reign of Terror

Marami sa mga bansa sa Europe kabilang na ang Great Britain ang suma-ma na sa digmaan laban sa France. Malaking bilang ng mga nakababatang kalalakihan ang pinuwersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa ang bagong republika. Noong Abril 1794 ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang isang pansamantalang pamahalaan sa ilalim ng Committee of Public Safety. Ang pinakamabisa at aktibong miyembro rito ay ang isang manananggol na si Maximilien Robespierre, isang masidhing republikano.

Ang Manananggol na Si Maximilien Robespierre

Isa sa naging pangunahin niyang gawain upang maipagpatuloy ang rebolusyon ay ang pagpapadala ng maraming mga sundalo na uubos sa mga kaaway ng Republika. Ang mga kaaway na ito ay pawang pinatay sa pamamagitan ng guillotine at tinawag ang panahong ito bilang reign of terror. Umabot sa 17,000 katao ang pinatay sa pagitan ng 1793 hanggang 1794 at may 20,000 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

Ang France sa Ilalim ng Directory

Taong 1794 nang humina ang kapangyarihan ng mga rebolusyonaryo at nakuha ng mga moderates ang pamamahala. Kabilang sa mga pinunong extremists ng Rebolusyon gaya nina Danton at Robespierre ay pinatay rin sa pamamagitan ng guillotine. Napagwagian naman ng France ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang Europe kaya ang mga ito ay lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa Britain. Taong 1795 nang ang Republika ng Pransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na ang layunin ay magtatag ng isang direktoryo na pinamumunuan ng limang tao na taon-taon ay ihahalal.

Nguni’t ang pamahalaang ito’y di nagtagumpay. Ito’y sa dahilang ang pamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, iba-ibang pangkating pampolitika ang nagnais na hawakan ang pamamahala at maraming tao ang nais na bumalik sa monarkiya.

403

Ang Pagiging Popular Ni Napoleon

Kailangan ng France ng isang malakas na lider matapos ang rebolusyon, kaya noong 1799 ang pinakapopular at matagumpay na heneral, si Napoleon Bonaparte ay nahirang na pinuno. Sa panahon ng kaniyang pamumuno ay nasakop niya ang malaking bahagi ng Europe at kinilalang Emperor Napoleon I noong 1804. Ang kaniyang hukbo sa kanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng Rebolusyong Pranses, ang kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.

Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap sa Europe. Ang mga ideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang pampolitika gaya ng republikanismo at ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng sistemang metriko sa pagsukat. Naging susi ito upang maghangad ng mga pagbabago sa pamumuno ang mga tao at magtatag ng isang Republikang pamahalaan.

Iyong natunghayan ang masalimuot na kasaysayan ng Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.

Ano ang reign of terror?

Bakit ito lumaganap?

404

GAWAIN 6: Diyagram ng Pag-unawa

Gawaing Dyad

Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa iyong pagkaunawa.

REBOLUSYONG AMERIKANO

REBOLUSYONG PRANSES

PAANO NAGKAKATULAD?

404

GAWAIN 6: Diyagram ng Pag-unawa

Gawaing Dyad

Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa iyong pagkaunawa.

REBOLUSYONG AMERIKANO

REBOLUSYONG PRANSES

PAANO NAGKAKATULAD?

405

PAANO NAGKAKAIBA?

REBOLUSYONG AMERIKANO ASPEKTO REBOLUSYONG PRANSES

MGA DAHILAN

MGA SANGKOT NA AKTOR

DALOY NG MGA PANGYAYARI

BUNGA O IMPLIKASYON

SALOOBIN TUNGKOL SA PANGYAYARI


1. Paano nakaapekto ang kalagayang panlipunan ng karamihang mamamayang Pranses sa pagsibol ng rebolusyon?

2. Ano ang sinisimbolo ng pagbagsak ng Bastille sa pamahalaang monarkiya?

3. Naging makatuwiran ba ang paghingi ng mga Pranses sa pagbabago ng lipunan? Pangatuwiranan.

4. Paano namuhay ang mga Pranses sa panahong rebolusyunaryo?

5. Bakit hindi napigil ng puwersang monarkal ang rebolusyong Pranses?

6. Paano kumalat ang kaisipang liberal sa kabuuan ng Europe?

7. Paano binago ng Rebolusyong Pranses ang heograpiyang politikal ng Europe?

8. May pagkakatulad ba ang karanasan ng mga ordinaryong Pranses sa mga Pilipino partikular sa pagsisingil ng mataas na buwis? Pangatuwiranan.

?

406

Ang Napoleonic Wars

Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte na naging pinuno ng France noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang kaniyang ideya ng pamahalaan sa buong Europe. Ang Napoleonic Wars ay serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterloo noong 1815.

Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan

Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong Pranses. Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina ang kapangyarihan ng hari sa France at maitatag ang isang Republika. Dahil sa pangyayaring ito ay nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpabagsak sa kanilang mga pamumuno.

Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig-bansa. Noong 1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay minabuti ng Great Britain, Spain, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan.

1. Ano ang Napoleonic Wars?

2. Bakit inilunsad ang Napoleonic Wars?

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon

Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europe ay nanatili ang lakas ng France sa pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan bilang pinunong heneral si Napoleon Bonaparte.

406

Ang Napoleonic Wars

Ang Napoleonic Wars ay isinunod sa pangalan ni Napoleon Bonaparte na naging pinuno ng France noong 1799 at nagtangkang ipakilala ang kaniyang ideya ng pamahalaan sa buong Europe. Ang Napoleonic Wars ay serye ng mga digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte. Ang digmaan ay nagwakas nang si Napoleon ay natalo sa Digmaan sa Waterloo noong 1815.

Mga Pangunahing Dahilan ng Digmaan

Ang digmaang Napoleonic ay nagsimula sa panahon ng Rebolusyong Pranses. Nagtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina ang kapangyarihan ng hari sa France at maitatag ang isang Republika. Dahil sa pangyayaring ito ay nagkaroon ng takot ang iba pang mga monarko sa napipintong paglaganap ng rebolusyon na posibleng magpabagsak sa kanilang mga pamumuno.

Noong 1792 ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at Prussia ng hukbong sandatahan upang lusubin ang France. Natalo sila ng mga rebolusyonaryong Pranses kaya sa pananaw nila ang mabuting paraan para madepensa ang rebolusyon ay palaganapin ito sa karatig-bansa. Noong 1793 ay nagsimulang lusubin ng mga rebolusyonaryong Pranses ang Netherlands. Upang mapigil ang papalakas na puwersa ng mga Pranses ay minabuti ng Great Britain, Spain, Portugal, at Russia na sumali sa digmaan.

1. Ano ang Napoleonic Wars?

2. Bakit inilunsad ang Napoleonic Wars?

Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon

Sa mga ilang taon ng digmaan sa Europe ay nanatili ang lakas ng France sa pakikihamok sa kalupaan at ang mga British naman ay sa katubigan. Nagbago lang ang sitwasyon ng naging kilala ang kakayahan bilang pinunong heneral si Napoleon Bonaparte.

407

Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni Napoleon sa Europe ay naipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. Noong 1805 ay nasakop niya ang Hilagang Italya, Switzerland, at ang Timog Germany.

Tinalo niya ang mga Austrians sa Battle of Ulm at ang pinagsanib na puwersa ng mga Austrians at Russians sa Battle of Austerlitz. Taong 1806 nang durugin ng puwersa ni Napoleon ang hukbo ng mga Prussian sa Battle of Jena at sa kabuuan ay kaniyang nasakop ang Gitnang Germany na nakilala bilang Rhine Confederation.

Patuloy niyang sinakop ang iba pang bahagi ng Italy. Noong 1807 ay tinalo niya ang puwersa ng mga Ruso sa Battle of Friedland. Nakontrol din niya nang lumaon ang Poland. Napilitan ang mga Ruso na makipagkasundo sa France. Sinunod naman niya ang pagsakop sa Spain at Portugal.

Halos sa huling bahagi ng 1807 ay nakapagtayo at napalawak na ni Napoleon ang Imperyong Pranses sa Kanlurang Europa. Tanging ang Great Britain na lamang ang nakikipagdigma sa France. Dahil sa lakas ng kapangyarihan ni Napoleon ay nagtatag siya ng mga bagong pamahalaan at pinuno. Karamihan ay miyembro ng kanyang pamilya. Isa sa kanyang mga kapatid na lalaki, si Joseph, ay itinalagang hari sa Naples noong 1806 at nang lumaon bilang hari ng Espanya. Ang isa pa niyang kapatid na si Louis, ay naging hari sa Holland.

Ang mga bagong pinuno na ito ay nagpakilala ng mga reporma upang baguhin at gawing modernisado ang mga kaharian.

1. Sino si Napoleon Bonaparte?

2. Ano-anong mga bansa sa Europe ang naapektuhan ng Napoleonic Wars?

408

Peninsula War (1808)

Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng mga Pranses sa Spain at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo ang Great Britain sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa Spain kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang bahagi na ito ng Napoleonic Wars ay naging kilala bilang Peninsular War sa dahilang ang Spain at Portugal ay nasa bahagi ng Europe na Iberian Peninsula.

Ang Paglusob sa Russia (1812)Napagdesisyunan ni Napoleon na lusubin ang Russia sa dahilang kapag ito’y

kaniyang masakop madali na niyang mapapasok ang Britain. Noong 1812 ay nagpadala si Napoleon ng 600,000 mga sundalo na binubuo ng Polish, German, Italyano, at mga Pranses upang lumaban sa Battle of Borodino. Marami sa mga sundalong ipinadala ni Napoleon ang namatay sa labanan kaya kinulang ang bilang ng mga sundalo na magpatuloy ng paglaban. Nakaabot ang hukbo ni Napoleon hanggang sa Moscow ngunit laking gulat nila dahil wala silang naabutang tao dito nang sila’y dumating. Nang gabi ng Setyembre 14 ay nagkaroon ng malaking sunog sa Moscow. Ang mga gamit at tinitirhan ng mga sundalo ni Napoleon ay nadamay sa sunog kaya nawalan sila ng pananggalang sa malamig na klima.

Sino kaya ang maaaring nagsimula ng sunog sa Moscow? Pangatuwiranan.

Ang Pagkatalo ng France

Napilitan si Napoleon na pabalikin ang kaniyang hukbo sa France dahil sa nakamamatay na lamig sa Russia. Karamihan sa natirang mga sundalo na kaniyang nakasama sa Battle of Borodino ay namatay naman sa kanilang paglalakbay pagbalik sa France. Sila ay namatay dahil sa gutom, sa lamig ng klima, o napatay ng mga Russians. Mga 20,000 sundalong Pranses na lamang ang nakabalik nang maluwalhati sa France.

Habang abala sa pakikipaglaban si Napoleon sa Russia ay sinamantala naman ng mga British ang Spain at nanalo sila ng maraming beses sa kanilang pakikipaglaban.

Noong 1813 ay nasakop ng mga British ang Timog France at ang pinagsanib na puwersa ng mga Ruso at Austrian ang sumakop naman sa Hilagang France. Napulbos ang hukbo ng mga Pranses sa Digmaan sa Leipzig at unti-unting bumagsak ang imperyong itinayo ni Napoleon.

408

Peninsula War (1808)

Taong 1808 ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng mga Pranses sa Spain at Portugal. Nagpadala ng tulong na mga sundalo ang Great Britain sa mga rebelde ngunit tinalo sila ng mga Pranses sa Spain kaya minabuti ng mga British na magkonsentreyt na lang sa Portugal. Ang bahagi na ito ng Napoleonic Wars ay naging kilala bilang Peninsular War sa dahilang ang Spain at Portugal ay nasa bahagi ng Europe na Iberian Peninsula.

Ang Paglusob sa Russia (1812)Napagdesisyunan ni Napoleon na lusubin ang Russia sa dahilang kapag ito’y

kaniyang masakop madali na niyang mapapasok ang Britain. Noong 1812 ay nagpadala si Napoleon ng 600,000 mga sundalo na binubuo ng Polish, German, Italyano, at mga Pranses upang lumaban sa Battle of Borodino. Marami sa mga sundalong ipinadala ni Napoleon ang namatay sa labanan kaya kinulang ang bilang ng mga sundalo na magpatuloy ng paglaban. Nakaabot ang hukbo ni Napoleon hanggang sa Moscow ngunit laking gulat nila dahil wala silang naabutang tao dito nang sila’y dumating. Nang gabi ng Setyembre 14 ay nagkaroon ng malaking sunog sa Moscow. Ang mga gamit at tinitirhan ng mga sundalo ni Napoleon ay nadamay sa sunog kaya nawalan sila ng pananggalang sa malamig na klima.

Sino kaya ang maaaring nagsimula ng sunog sa Moscow? Pangatuwiranan.

Ang Pagkatalo ng France

Napilitan si Napoleon na pabalikin ang kaniyang hukbo sa France dahil sa nakamamatay na lamig sa Russia. Karamihan sa natirang mga sundalo na kaniyang nakasama sa Battle of Borodino ay namatay naman sa kanilang paglalakbay pagbalik sa France. Sila ay namatay dahil sa gutom, sa lamig ng klima, o napatay ng mga Russians. Mga 20,000 sundalong Pranses na lamang ang nakabalik nang maluwalhati sa France.

Habang abala sa pakikipaglaban si Napoleon sa Russia ay sinamantala naman ng mga British ang Spain at nanalo sila ng maraming beses sa kanilang pakikipaglaban.

Noong 1813 ay nasakop ng mga British ang Timog France at ang pinagsanib na puwersa ng mga Ruso at Austrian ang sumakop naman sa Hilagang France. Napulbos ang hukbo ng mga Pranses sa Digmaan sa Leipzig at unti-unting bumagsak ang imperyong itinayo ni Napoleon.

409

Pagtatapos ng mga Labanan

Ang Pagtakas ni Napoleon

Taong 1813 nang talunin ng pinagsamang puwersa ng Great Britain, Austria, Prussia, at Russia ang emperador na Pranses na si Napoleon Bonaparte. Ang imperyong binuo at itinatag ni Napoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko sa kaniyang nagbubunying kalaban. Si Louis XVIII, ang kapatid ni Louis XVI (ang haring pinapatay nang panahon ng Rebolusyong Pranses) ang naging hari ng France noong 1814 at si Napoleon ay ipinatapon sa isla ng Elba, malapit sa kanlurang baybayin ng Italya.

Ang Duke ng Wellington, si Arthur Wellesly (kaliwa) ng puwersang British at si Gebhard von Blucher (kanan) ng puwersang Prussia ay ang mga naging pangu-nahing aktor sa pagpapahina ng puwersa ni Napoleon Bonaparte.

Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte

Nakatakas noong Pebrero 1815 si Napoleon sa Elba at nakabalik sa France. Nang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay dali-dali siyang sinalubong ng dati niyang mga sundalo. Bumuo na muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong Paris upang agawin ang trono sa haring si Louis XVIII.

Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay Bonaparte at naglunsad ng digmaan laban sa kaniya. Nangyari ang labanan sa Waterloo na matatagpuan sa Netherlands.

410

Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia, madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon sa mga British. Natapos na rin ang kanyang “Isang Daang Araw.” Siya ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil sa arsenic poisoning. Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng France pagkatapos na maipatapon si Napoleon sa St. Helena.

Bunga ng Rebolusyon

Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig. Sang-ayon sa mananalaysay na si John B. Harrison, “Tulad ito ng kahon ni Pandora na nang mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at nakaimpluwensiya sa halos lahat ng sulok ng daigdig.” Ang simulain ng kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng maraming mga kilusang panlipunan, politikal, at pangkabuhayan.

Halaw sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul 15

source: Art resource, NY/Giraduon

410

Dahil sa pinagsamang puwersang militar ng Britain at Prussia, madaling natalo si Bonaparte. Hunyo 22 nang sumuko si Napoleon sa mga British. Natapos na rin ang kanyang “Isang Daang Araw.” Siya ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. Ito ang lugar na kaniyang kinamatayan noong 1821 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil sa arsenic poisoning. Si Haring Louis XVIII ang naluklok na emperador ng France pagkatapos na maipatapon si Napoleon sa St. Helena.

Bunga ng Rebolusyon

Lubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig. Sang-ayon sa mananalaysay na si John B. Harrison, “Tulad ito ng kahon ni Pandora na nang mabuksan ay nagpakawala ng mga kaisipang nakagimbal at nakaimpluwensiya sa halos lahat ng sulok ng daigdig.” Ang simulain ng kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang naging pagpapakahulugan ang naging tanglaw ng maraming mga kilusang panlipunan, politikal, at pangkabuhayan.

Halaw sa: Araling Panlipunan III, EASE Modyul 15

source: Art resource, NY/Giraduon

411

GAWAIN 7: Turn – Back Time ( Timeline Plotting )

Panuto: Sundin ang sumusunod.

1. Bumuo ng timeline tungkol sa mahahalagang pangyayaring naganap sa Rebolusyong Pranses kasama ang digmaang Napoleonic.

2. Itala ang mga esensiyal na pangyayaring magtutulak sa pag-usbong ng Rebolusyong Pranses kasama na ang pagtatapos nito.

3. Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit na maging malinaw ang timeline.

4. Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at tanungin ang kanilang saloobin tungkol dito.

5. Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging batayan ng pagmamarka sa ginawang timeline.

412

Timeline Rubric

Kategorya/Pamantayan

Pinakatama 4

MedyoTama 3

Malinaw 2

Malabo 1

Pamagat

Epektibo, nakata-tawag pansin at madaling maunawaan

Epektibo at madaling maunawaan

Simple at madaling maunawaan

Walang pamagat

Petsa

Kumpleto ang petsa ng mga pangyayari

Tiyak at tumpak ang lahat ng pangyayari

May kulang na 1-2 petsa ng mga pangyayari

May 2-3 mali o malabo sa mga pangyayari

May kulang na 3-5 petsa sa mga pangya-yari, mahigit sa lima ang hindi tiyak

Hindi tiyak ang nawawalang mga pangya-yari, halos lahat ng pangyayari ay di tiyak

Estilo at Organisasyon

Sumasakop sa lahat ng mahahalagang panahon, tama at pare-pareho ang pagitan ng bawat taon/petsa

Sumasakop sa lahat ng mahahalagang panahon, may 2-3 petsa sa panahon na hindi kapareho ang pagitan

Sumasakop sa lahat ng maha-halagang pana-hon, nagtata-glay ng 5 petsa / panahon na di pare-pareho ang pagitan

Dalawa lamang ang nasasakop ng mahahalagang panahon, hindi pare-ho-pareho ang pagitan ng mga petsa / panahon

Nilalaman

Nagtataglay ng 11-15 pangyayaring kaugnay ng paksa


Nagtataglay ng 6-7 pangyayaring kaugnay ng paksa

Nagtataglay ng 5 lamang pang-yayaring kaug-nay ng paksa

Layunin

Malinaw at tiyak Malinaw ngunit mayroong mga ideyang di-tiyak

Hindi malinaw Walang ibinigay na layunin


1. Ano ang ginampanan ni Napoleon Bonaparte sa pagkakaisa ng mga bansa sa Europe?

2. Paano sinakop ni Bonaparte ang iba’t ibang bansa sa Europe?

3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europe na ibalik ang pamahalaang monarkiya?

4. Paano isinakatuparan ang pagbabalik ng kapangyarihang monarkal sa France? Katulad ba ito ng dating monarkiya? Ipaliwanag.

?

412

Timeline Rubric

Kategorya/Pamantayan

Pinakatama 4

MedyoTama 3

Malinaw 2

Malabo 1

Pamagat

Epektibo, nakata-tawag pansin at madaling maunawaan

Epektibo at madaling maunawaan

Simple at madaling maunawaan

Walang pamagat

Petsa

Kumpleto ang petsa ng mga pangyayari

Tiyak at tumpak ang lahat ng pangyayari

May kulang na 1-2 petsa ng mga pangyayari

May 2-3 mali o malabo sa mga pangyayari

May kulang na 3-5 petsa sa mga pangya-yari, mahigit sa lima ang hindi tiyak

Hindi tiyak ang nawawalang mga pangya-yari, halos lahat ng pangyayari ay di tiyak

Estilo at Organisasyon

Sumasakop sa lahat ng mahahalagang panahon, tama at pare-pareho ang pagitan ng bawat taon/petsa

Sumasakop sa lahat ng mahahalagang panahon, may 2-3 petsa sa panahon na hindi kapareho ang pagitan

Sumasakop sa lahat ng maha-halagang pana-hon, nagtata-glay ng 5 petsa / panahon na di pare-pareho ang pagitan

Dalawa lamang ang nasasakop ng mahahalagang panahon, hindi pare-ho-pareho ang pagitan ng mga petsa / panahon

Nilalaman



Nagtataglay ng 6-7 pangyayaring kaugnay ng paksa

Nagtataglay ng 5 lamang pang-yayaring kaug-nay ng paksa

Layunin

Malinaw at tiyak Malinaw ngunit mayroong mga ideyang di-tiyak

Hindi malinaw Walang ibinigay na layunin


1. Ano ang ginampanan ni Napoleon Bonaparte sa pagkakaisa ng mga bansa sa Europe?

2. Paano sinakop ni Bonaparte ang iba’t ibang bansa sa Europe?

3. Bakit ninais ng mga pinuno sa Europe na ibalik ang pamahalaang monarkiya?

4. Paano isinakatuparan ang pagbabalik ng kapangyarihang monarkal sa France? Katulad ba ito ng dating monarkiya? Ipaliwanag.

?

413

Dahil sa Rebolusyong Amerikano at Pranses ay nagkaroon ng malaking bunga sa kaayusang politikal ang mga bansa sa daigdig. Isang siglo matapos ang mga ito’y ramdam pa rin ang bakas ng mga ideyang ipinaglaban. Tuklasin ang halaga nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo.

Pagsibol ng Nasyonalismo sa Iba’t ibang Bahagi ng Daigdig

Pagpapahalaga sa Nasyonalismo sa Iba-ibang Bahagi ng Daigdig

Isang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi maaaring biglaan. Kailangan itong madama, at paghirapan ng mga tao upang matutuhan nilang mahalin ang kanilang bansa. Sa iba, ang kahulugan nito ay damdamin ng pagiging matapat at mapagmahal sa bansa. Sa iba, ito ay pagsasakripisyo pati ng buhay.

Kakambal ng nasyonalismo ang kawalan ng kasiyahan ng mamamayan. Hangad ng mga tao na may ipagmamalaki sila bilang isang bansa. Habang tumitindi ang kanilang paghahangad, higit nilang nararamdaman ang pagiging makabayan.

Dumaraan ang lahat ng bansa sa iba-ibang pamamaraan kung paano nadama ng mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang kanilang bansa, may mga pangyayari na kung minsan ay nagpapasidhi ng kanilang damdamin na humahantong sa digmaan.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Soviet Union

Ang Soviet Union o Russia ang pinakamalaking bansa sa daigdig. Isa itong malawak na lupain na sumasakop sa dalawang lupalop ng Asia at Europe. Halos doble ang laki nito sa Estados Unidos. Noong 988, ipinalaganap ni Vladimir I sa Russia ang Kristiyanismong Griyego (Orthodox) (CE) kaya tinawag siyang Vladimir The Saint.

Ika-13 na siglo, dumating ang mga Tartar o Mongol mula sa Asia at sinakop ang mga mamamayan ng Russia nang mahigit sa 200 taon. Nag-iwan ng mga bakas sa pananalita, pananamit at kaugalian ng Ruso ang nasabing panahon ng pananakop. Naging tagapagligtas ng Russia, tumalo, at nakapagbagsak sa mga

414

Tartar sa labanan ng Oka si Ivan The Great.

Himagsikang Ruso

Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng mga Ruso na naganap noong unang bahagi ng ika-20 na siglo.

Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking burukrasya sa mundo, kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya. Magsasakang nakatali sa lupa ang apat sa bawat limang Ruso, walang karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang mga industriya ay nasa ilalim ng pamamahala ng czar.

Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga pagawaan upang pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral. Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas ang mga intelektuwal na Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni Karl Marx at Friedrich Engels. Nagtatag ang mga ito ng dalawang partido.

Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan na sina Josef Stalin at Leon Trotsky tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin ang dapat sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat agad ang komunismo

Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa mata-pos mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.

http://www.fine arte america.com

414

Tartar sa labanan ng Oka si Ivan The Great.

Himagsikang Ruso

Isa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng mga Ruso na naganap noong unang bahagi ng ika-20 na siglo.

Bago nagkaroon ng himagsikan, ang Russia ang pinakamalaking burukrasya sa mundo, kontrolado ito ng mga maharlika at pulisya. Magsasakang nakatali sa lupa ang apat sa bawat limang Ruso, walang karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang mga industriya ay nasa ilalim ng pamamahala ng czar.

Nakahikayat sa mga manggagawa ang pagtatayo ng mga pagawaan upang pumunta sa mga bayan at lungsod. Dito sila nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral. Dahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas ang mga intelektuwal na Ruso patungo sa kanlurang Europe at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni Karl Marx at Friedrich Engels. Nagtatag ang mga ito ng dalawang partido.

Nagkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan na sina Josef Stalin at Leon Trotsky tungkol sa kahalili ni Lenin at kung aling alituntunin ang dapat sundin ng Russia. Si Trotsky ang may paniniwalang dapat ikalat agad ang komunismo

Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa mata-pos mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.

http://www.fine arte america.com

415

sa pamamagitan ng rebolusyong pandaigdig.

Samantala, ayon naman kay Stalin, hindi ito napapanahon dahil mahina pa ang Russia. Nagtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si Trotsky. Nanirahan siya sa Mexico at doon namatay noong 1940.

Pinasimulan ang October Revolution ng mga komunistang Soviet. Sa unang pagkakataon, nagkaisa ang mga Ruso, nagapi ang mga czar at nagwakas ang aristokrasya sa bansa. Napalitan ito ng diktadurya ng Partido Komunista. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, sumanib ang bansa sa Alyado. Noong 1923, naging Soviet Union ang pangalan ng bansa. Namatay si Lenin at naghari si Stalin.

Bakit pinaalis ng mga Ruso ang kanilang pinunong czar?

Nasyonalismo sa Latin America Pagtapos makamit ng United States ang kanilang kalayaan sa Great Britain, nag-alsa ang mga lalawigan sa Latin America laban sa Spain.

Nagkabuklod-buklod sila sa kanilang pagkamuhi sa awtokrasyang Espanyol, katiwalian sa pamahalaan, walang kalayaang magpahayag ng mga batas na naghihigpit sa pangangalakal.

Nakatulong ang heograpiya ng Latin America sa pagpapaliwanag kung bakit ito umunlad bilang hiwa-hiwalay na bansa. Inihihiwalay ang Chile sa hanay ng Bundok Andes at ng Disyerto ng Atacama.

Nakalubog ang Paraguay sa malalim na gubat. Nahahati ng mga talampas at bulkan ang Bolivia mula kanluran. Nahihiwalay sa isa’t isa ang Colombia, Venezuela, at Ecuador, ng mga bahagi ng Bundok Andes.

Mapa ng South America na nasakop ng Spain at Portugal

Ang bawat isa sa 20 bansa sa Latin America ay pinamayanihan ng makabansang damdamin. May ilang mga tao ang nagkakamaling tawaging bansa ang Latin America.

Hindi ito nakapagtataka. Maraming Latin Americans ang nagsasalita ng Espanyol at may pananampalataya ng Katoliko Romano.

http://www.freepicture album.blogspot.com

416

Nakalilikha ng likas na hangganan ang malalaking daanan ng ilog upang paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang mga bundok, gubat, ilog, at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwa-hiwalayin ang mga ito sa iba’t ibang bansa.

Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo

Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad ng Argentina, Uruguay, Costa Rica, at Chile. Ang populasyon ng iba tulad ng Ecuador, Peru, Bolivia, at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic, itinuturing ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano, Indian, at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain, Germany, at Italy. Maraming Europeo ang naninirahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang nagkaroon ng pag-aasawahan ang iba-ibang lahi at nasyonalidad.Hindi tulad ng 13 kolonya sa United States, nag-alsa ang mga kolonya ng mga Espanyol sa iba-ibang panahon at sa ilalim ng iba-ibang pinuno. Nais ng mga bagong republika na mabigyang halaga ang kanilang mga naiambag gayundin ang kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa republika. Nagbigay diin ito sa mga pagkakaiba ng mga bansang Latin American. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilang pambansang pagkamuhi.

Ang mga Creole

Tinatawag na creole ang mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na may lahing Europeo. Minamaliit ang mga bansang Latin America na creole ang populasyon, tulad ng Argenti-na na may populasyong Indian at iba-ibang lahi. Sa magkahalong populasyon, kasa-ma ang mga mestizo (Espanyol at Indian), zambo (Indian at ibang lahi), at mulatto (puti at ibang lahi).

Ang pagkakaiba sa wika ang nagbigay ng kakaibang katangian sa mga bansang Latin http://www.Santo Domingo Creoles Callais.net/ph.images.

yahoo.com

416

Nakalilikha ng likas na hangganan ang malalaking daanan ng ilog upang paghiwalayin ang mga bansa. Nakahiwalay ang Argentina sa Uruguay dahil sa Rio de Plata at mga bahagi nito. Ang Ilog Orinoci ang naging hangganan ng Colombia at Venezuela. Nasa timog Brazil ang pinakamalaking ilog sa daigdig, ang Amazon. Ang mga bundok, gubat, ilog, at ang Dagat Caribbean ay nakatutulong na paghiwa-hiwalayin ang mga ito sa iba’t ibang bansa.

Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo

Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad ng Argentina, Uruguay, Costa Rica, at Chile. Ang populasyon ng iba tulad ng Ecuador, Peru, Bolivia, at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic, itinuturing ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano, Indian, at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain, Germany, at Italy. Maraming Europeo ang naninirahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang nagkaroon ng pag-aasawahan ang iba-ibang lahi at nasyonalidad.Hindi tulad ng 13 kolonya sa United States, nag-alsa ang mga kolonya ng mga Espanyol sa iba-ibang panahon at sa ilalim ng iba-ibang pinuno. Nais ng mga bagong republika na mabigyang halaga ang kanilang mga naiambag gayundin ang kanilang mga bayani. Sa Latin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas sa mga katiwalian ng monarkiya laban sa republika. Nagbigay diin ito sa mga pagkakaiba ng mga bansang Latin American. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilang pambansang pagkamuhi.

Ang mga Creole

Tinatawag na creole ang mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na may lahing Europeo. Minamaliit ang mga bansang Latin America na creole ang populasyon, tulad ng Argenti-na na may populasyong Indian at iba-ibang lahi. Sa magkahalong populasyon, kasa-ma ang mga mestizo (Espanyol at Indian), zambo (Indian at ibang lahi), at mulatto (puti at ibang lahi).

Ang pagkakaiba sa wika ang nagbigay ng kakaibang katangian sa mga bansang Latin http://www.Santo Domingo Creoles Callais.net/ph.images.

yahoo.com

417

America. Halos lahat ng Latin Amerikano ay nagsasalita ng Espanyol. Ngunit ang mga taga-Brazil ay nagsasalita ng Portuges. Ang mga taga-Haiti ay nagsasalita ng Pranses at maraming Indian ang nagsasalita ng kanilang katutubong wika.

Mga Sagabal sa Nasyonalismo

Maraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa Latin America. Naging pansarili ito kaya maraming mahihirap at mangmang ang hindi nakikilahok sa mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-19 na siglo.

Pinaghati-hati ng mga haring Espanyol sa kanilang mga paborito ang malalaking lupain at nagsisilbi lamang sa mga estado ng mga maharlikang Espanyol. Marami ang nakabaon sa utang kaya sila’y nanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. Nakilalang peones ang mga taong ito. Ito ang uri ng piyudalismong umunlad sa Latin America at nakasagabal sa kanilang nasyonalismo.

Ang mga bansang Latin Amerikano, ay napabayaan ang nasyonalismo sapagkat napatagal bago sila nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. Itinuturing na mababang uri ng gawain ang pangangalakal o iba pang gawain. Higit na mahalaga sa kanila ang pag-aari ng lupa, kaya marami sa kanila ang mahihirap.

Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong tao sa Peru, Ecuador, at Bolivia ang tumira sa bundok upang mapalayo sa pamamahala ng banyaga.

Bakit itinuturing na mahalaga ang pagkakaroon ng panggitnang uri ng lipunan sa pag-usbong ng nasyonalismo?

418

Si Bolivar Ang Tagapagpalaya

Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang nagnais na palayain ang South America laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang pagnanais na ito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga Espanyol noong 1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na matamo ang kalayaan ng Venezuela mula sa Spain.

Noong 1816, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina ng mga Espanyol. Matapos nito’y pinamunuan na ni Bolivar ang kilusan para sa kalayaan sa hilagang bahagi ng South America.

Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang Venezuela, ginulat niya ang mga Espanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay niya ay humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong hilagang pampang ng South America). Tinawag siyang tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo. Limang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang heneral, si Antonio Jose de Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng Ayacucho sa Peruvian Andes.

Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America, si Jose de San Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga Espanyol sa Argentina. Katulad din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa Peru. Mayroon din siyang heneral na tulad ni Bernard o’Higgins, isang Chileno.

Naging malungkot ang mga huling taon ng buhay ni Bolivar. Maraming tao ang naghinala na nais niyang maging diktador. Binalak naman ng iba na patayin siya.

Nasira ang kanyang pangarap na magtayo ng isang nagkakaisang South America nang mahati ito sa tatlong republika- ang Venezuela, Colombia, at Ecuador.

Mula sa: John Hopskin Magazine archived.magazine.jhu.edu/2010/09/whatkilled bolivar. Accessed on 28 June 2014

418

Si Bolivar Ang Tagapagpalaya

Isang creole na nagngangalang Simon Bolivar ang nagnais na palayain ang South America laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon Bolivar. Ang pagnanais na ito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de Miranda, isang Venezuelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga Espanyol noong 1811 ngunit hindi siya nagtagumpay na matamo ang kalayaan ng Venezuela mula sa Spain.

Noong 1816, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina ng mga Espanyol. Matapos nito’y pinamunuan na ni Bolivar ang kilusan para sa kalayaan sa hilagang bahagi ng South America.

Noong 1819, pagkatapos na mapalaya ang Venezuela, ginulat niya ang mga Espanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay niya ay humantong sa pagtatatag ng Great Colombia (ang buong hilagang pampang ng South America). Tinawag siyang tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo. Limang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang heneral, si Antonio Jose de Sucre, ang mga Espanyol sa labanan ng Ayacucho sa Peruvian Andes.

Kung si Bolivar ang naging bayani sa South America, si Jose de San Martin (1778-1850) naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga Espanyol sa Argentina. Katulad din ni Bolivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa Andes. Tumulong ito sa liberasyon ng Chile, gayundin sa Peru. Mayroon din siyang heneral na tulad ni Bernard o’Higgins, isang Chileno.

Naging malungkot ang mga huling taon ng buhay ni Bolivar. Maraming tao ang naghinala na nais niyang maging diktador. Binalak naman ng iba na patayin siya.

Nasira ang kanyang pangarap na magtayo ng isang nagkakaisang South America nang mahati ito sa tatlong republika- ang Venezuela, Colombia, at Ecuador.

Mula sa: John Hopskin Magazine archived.magazine.jhu.edu/2010/09/whatkilled bolivar. Accessed on 28 June 2014

419

Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa Latin America

Maraming pinuno ang Latin America na gumawa ng mga hakbang sa pagpapaunlad ng demokrasya na sinalungat naman ng mga diktador. Halimbawa, si Nivadavia, isang pinuno sa Argentina mula noong 1820 hanggang 1827, siya ang nagtaguyod ng edukasyon, nagsikap na matamo ang karapatang bumoto para sa lahat, at gumawa ng paraan upang magkaroon ng makatarungang sistemang legal.

Nawalan ng saysay ang mga ito dahil sa pananakot, pagpapahirap, katiwalian , at mga pagpatay na isinagawa ni Juan Manuel de Rosas, ang sumunod na namahala sa Argentina hanggang 1852.

Pag-unlad ng Nasyonalismo sa Africa

Mayaman ang kasaysayan at kultura ng Africa

Mula sa: en.wikipedia.org/wiki/jose.de_San_Martin. Accessed on June 28, 2014

420

Ang Sahara ang naghihiwalay sa black at Caucasoid Africa. Ang mga kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing itim sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa mga Bushman at Pygmy.

Binuo ang mga lahing puti ng mga mangangalakal na Arab, mga Asyano, at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang masalimuot. Samantalang ang puting minorya (dalawang bahagdan ng populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming lahing itim (98 bahagdan ng populasyon) naman ay naghihirap.

Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng magkakaibang pag-unlad.

Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malalayang bansa sa Africa- Ethiopia, Liberia, at Republic of South Africa. Sinasabing nagsimula ang una sa pamamahala ni Haring Solomon at ng Reyna ng Sheba. Itinatag ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong James Monroe ng United States ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910.

Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan. May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique, at Guinea Bissau noong 1975.

Bakit pagkaraan lamang ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumaganap ang nasyonalismo sa Africa?

Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ito ay nag-uugat sa pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at nagmumulat sa katotohanan na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya, at maging maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ay nagbubunga ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga mananakop.

May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapang paraan subalit marami ding mga bansa na may mga buhay na ibinuwis upang

420

Ang Sahara ang naghihiwalay sa black at Caucasoid Africa. Ang mga kayumangging Bushman ng Kalahari at ang mga Pygmy ang sinasabing unang tao sa Africa. Naitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing itim sa kanluran at mga Bantu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa mga Bushman at Pygmy.

Binuo ang mga lahing puti ng mga mangangalakal na Arab, mga Asyano, at mga Europeo. Lumikha ang pakikisalamuha ng kulturang masalimuot. Samantalang ang puting minorya (dalawang bahagdan ng populasyon) ay nagtatamasa sa kayamanan ng Africa, ang nakararaming lahing itim (98 bahagdan ng populasyon) naman ay naghihirap.

Pinaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon sa kanilang sariling kapakanan. Nagtayo sila ng mga daang bakal at industriya upang mapangalagaan ang kanilang kapangyarihan. Ang pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang naging dahilan ng magkakaibang pag-unlad.

Bago nagsimula ang 1914, tatlo lamang ang malalayang bansa sa Africa- Ethiopia, Liberia, at Republic of South Africa. Sinasabing nagsimula ang una sa pamamahala ni Haring Solomon at ng Reyna ng Sheba. Itinatag ang ikalawa noong 1810 sa tulong ng America at ipinangalan kay Pangulong James Monroe ng United States ang kabisera na Monrovia. Naging kasapi ng British Commonwealth of Nations ang ikatlo noong 1910.

Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan. May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique, at Guinea Bissau noong 1975.

Bakit pagkaraan lamang ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig lumaganap ang nasyonalismo sa Africa?

Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ito ay nag-uugat sa pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at nagmumulat sa katotohanan na ang bawat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya, at maging maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ay nagbubunga ng pagnanais na wakasan ang pang-aapi ng mga mananakop.

May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapang paraan subalit marami ding mga bansa na may mga buhay na ibinuwis upang

421

lumaya tulad ng mga Pilipino, Amerikano, Hindu, at iba pa. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan ang pinakamatibay na taling bumibigkis sa mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit ng layunin. Nakahanda silang magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyong ipinaglalaban.

Kasaysayan ng Daigdig, Vivar et al., pp 234-241

GAWAIN 8: Maalaala Mo Kaya?

Tukuyin ang konsepto, personalidad, o pangyayaring hinihingi sa bawat bilang. Ang initial letter ay ibinigay bilang iyong gabay.

S_______B______ 1. Siya ang tinaguriang “Tagapagpalaya ng South America.”

C______________ 2. Tawag sa mga ipinanganak sa Bagong Daigdig na may lahing Europeo.

N_______________ 3. Tumutukoy sa digmaang ipinangalan sa isang heneral na Pranses, naglalayong magpakilala ng kaisipang rebolusyunaryo sa kabuuan ng Europe.

L_______________ 4. Haring iniluklok sa France matapos magapi ang puwersa ni Napoleon Bonaparte.

M______R_______ 5. Siya ang pinakamabisa at aktibong miyembro ng Committee of Public Safety na nagtanggol laban sa mga nagtatangkang buwagin ito.

T______J_______ 6. Siya ang manananggol na nagsulat ng Deklarasyon ng Kalayaan ng Amerika.

B______________ 7. Ang kulungang ito ay sumisimbolo sa kapangyarihang monarkal ng France.

J_____S________ 8. Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR.

P______________ 9. Sila ang naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano laban sa mga British.

N____________ 10. Masidhing damdamin na nagtutulak sa isang taong ipaglaban ang kaniyang kalayaan,

karangalan, at karapatan.

422


1. Paano nakaapekto ang Rebolusyong Intelektuwal sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo?

2. Ano ang ginampanan ng mga kaisipang radikal sa Rebolusyong Ruso?

3. Paanong nakatulong ang wikang Latin at relihiyong Katolisismo sa pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Latin America?

4. Naging madali ba ang pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Africa? Patunayan ang iyong sagot.

5. Batay sa karanasan ng mga bansa sa iba-ibang bahagi ng daigdig, kailan nadarama ang nasyonalismo?

6. Ikaw, paano mo naipakikita ang iyong pagkamakabayan? Magbigay ng halimbawa.

GAWAIN 9: Who’s Who in the Revolution? Personality and History

(Group Dynamics) Upang higit mong makilala ang mga personalidad na malaki ang ginampanan sa Rebolusyong Politikal sa iba-ibang bahagi ng daigdig, hanapin ang sumusunod gamit ang internet.

Bukod sa larawan ay hanapin ang talambuhay ng mga personalidad na itinakda sa inyong pangkat. Humanap ng mga kawili-wiling bahagi ng kanilang buhay na maaaring ikuwento sa klase .

Kayo ay bibigyan ng pagkakataong iulat ang mga impormasyong nakalap sa klase. Makikita sa ibaba ang mga personalidad na inyong hahanapin.

Pangkat I- Patrick Henry

Thomas Jefferson

Pangkat II- Napoleon Bonaparte

Camille Desmoulins

Pangkat III- Vladimir Lenin

Josef Stalin

Pangkat IV- Simon Bolivar

Jose de San Martin

?

422


1. Paano nakaapekto ang Rebolusyong Intelektuwal sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo?

2. Ano ang ginampanan ng mga kaisipang radikal sa Rebolusyong Ruso?

3. Paanong nakatulong ang wikang Latin at relihiyong Katolisismo sa pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Latin America?

4. Naging madali ba ang pag-usbong ng damdaming nasyonalismo sa Africa? Patunayan ang iyong sagot.

5. Batay sa karanasan ng mga bansa sa iba-ibang bahagi ng daigdig, kailan nadarama ang nasyonalismo?

6. Ikaw, paano mo naipakikita ang iyong pagkamakabayan? Magbigay ng halimbawa.

GAWAIN 9: Who’s Who in the Revolution? Personality and History

(Group Dynamics) Upang higit mong makilala ang mga personalidad na malaki ang ginampanan sa Rebolusyong Politikal sa iba-ibang bahagi ng daigdig, hanapin ang sumusunod gamit ang internet.

Bukod sa larawan ay hanapin ang talambuhay ng mga personalidad na itinakda sa inyong pangkat. Humanap ng mga kawili-wiling bahagi ng kanilang buhay na maaaring ikuwento sa klase .

Kayo ay bibigyan ng pagkakataong iulat ang mga impormasyong nakalap sa klase. Makikita sa ibaba ang mga personalidad na inyong hahanapin.

Pangkat I- Patrick Henry

Thomas Jefferson

Pangkat II- Napoleon Bonaparte

Camille Desmoulins

Pangkat III- Vladimir Lenin

Josef Stalin

Pangkat IV- Simon Bolivar

Jose de San Martin

?

423

Rubric para sa Presentasyon

Criteria Natatangi

4 puntos

Mahusay

3 puntos

Medyo Mahusay

2 puntos

Hindi Mahusay

1 puntos

Kaalaman sa paksaKalidad ng mga impormasyon o ebidensiyaKaalaman sa kontekstong pangkasaysayanIstilo at pamamaraan ng presentasyonKabuuang Marka


1. Ibigay ang mga bagong impormasyong iyong nalaman sa gawaing isinagawa?

2. Ano ang iyong naramdaman habang binabasa mo ang talambuhay ng mga personalidad na sangkot sa rebolusyon?

3. Paano isinakatuparan ng mga taong ito ang mga radikal na ideya sa kanilang bansa.

4. Sa iyong palagay, lubusan bang naisakatuparan ng mga personalidad na ito ang kanilang naisin? Pangatuwiranan.

5. Kung ikaw ang nasa kanilang posisyon, gagawin mo rin ba ang kanilang ginawa? Bakit oo? Bakit hindi?

Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain tungkol sa pagsusuri ng awit, subukin muling sagutan ang mga katanungan.

1. Ano ang hinihiling o hinihingi ng may-akda ng awit

2. Sino ang kinakausap ng may-akda ng awit?

3. Sino ang kinakatawan ng batang si Totoy? Bakit kaya ninanais ng may-akda na baliktarin ang tatsulok?

4. Ano ang kahulugan ng tatsulok bilang pamagat ng awit?

5. Ano kaya ang kaugnayan ng awiting ito ukol sa aralin sa rebolusyon? Ipaliwanag ang iyong ideya.

?

424

6. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ng iyong kasagutan ?

7. Higit bang naging malinaw ang kaugnayan ng awit sa aralin? Bakit?

GAWAIN 10: Hagdan ng Karunungan …

Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

INITIAL

REFINED


FINAL

Naunawaan mo ba ang mga konsepto at ideyang tinalakay sa araling ito? Kung hindi ay malaya kang magtanong sa iyong guro at kapwa-mag-aaral upang higit mong maunawaan ang Aralin 3. Kung oo, isang pagbati ang ipinaaabot ko sa iyo.

Mahusay mong natapos ang bahaging Paunlarin sa Aralin 3.


Ngayong mayroon ka nang sapat na kaalaman sa ugnayan ng rebolusyong pangkaisipan sa rebolusyong politikal at ang implikasyon nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo, napapanahon na upang palalimin ang iyong kaalaman sa paksang ito. Inaasahan din na sa bahaging ito’y kritikal mong masusuri ang mga kaisipang may kinalaman sa paksa.

424

6. Ano ang pagkakatulad o pagkakaiba ng iyong kasagutan ?

7. Higit bang naging malinaw ang kaugnayan ng awit sa aralin? Bakit?

GAWAIN 10: Hagdan ng Karunungan …

Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

INITIAL

REFINED


FINAL

Naunawaan mo ba ang mga konsepto at ideyang tinalakay sa araling ito? Kung hindi ay malaya kang magtanong sa iyong guro at kapwa-mag-aaral upang higit mong maunawaan ang Aralin 3. Kung oo, isang pagbati ang ipinaaabot ko sa iyo.

Mahusay mong natapos ang bahaging Paunlarin sa Aralin 3.


Ngayong mayroon ka nang sapat na kaalaman sa ugnayan ng rebolusyong pangkaisipan sa rebolusyong politikal at ang implikasyon nito sa pagsibol ng damdaming nasyonalismo, napapanahon na upang palalimin ang iyong kaalaman sa paksang ito. Inaasahan din na sa bahaging ito’y kritikal mong masusuri ang mga kaisipang may kinalaman sa paksa.

425

Isang batikang mananalaysay na nagngangalang Dr. Jaime Veneracion ang nagsabi na sa pag-aaral ng kasaysayan ay mahalagang maunawaan hindi lamang ang pangyayari kundi pati ang ugnayan ng panahon at pangyayari. Ginamit niya ang terminong spirit of the time upang ilarawan ang ‘esensiya ng isang panahon’ at ang kuwentong pumapaloob dito. Kailangang lubusang maunawaan ang pangyayari at panahon kung ang nais ay makuha ang aral ng kahapon.

GAWAIN 11: Kuwentong may Kuwenta (Tanungin mo sila …)

Kapanayamin ang isa o dalawang taong may kaalaman o nakilahok na sumama sa Epifanio delos Santos Avenue Revolution noong 1986 (EDSA I). Maaaring ito ay iyong lolo o lola, magulang, tiyo o tiya, guro, kapitbahay, malayong kamag-anak, o kakilala. Maaaring idokumento ang panayam gamit ang video camera o anumang electronic gadget na makatutulong sa pagkuha ng impormasyon kaugnay ng pangyayari.

Itanong sa kanila ang sumusunod na mga tanong na magiging gabay sa pa-kikipanayam.

1. Ano po ang dahilan ng pagsama ninyo sa EDSA I?

2. Mayroon po bang pumilit sa inyo na sumama o ito ay kusang-loob ninyong desisyon?

3. Ano po ang naging karanasan ninyo sa pagsama rito? Maaari po bang ikuwento ninyo?

4. Nakuha po ba ang inyong ipinaglalaban (kung meron man) sa pagsali sa EDSA ?

5. Kung bibigyan po kayo ng pagkakataon, uulitin po ba ninyo ang pagsama dito? Ipaliwananag.

Ibahagi sa klase ang iyong dokumentaryo o impormasyong nakalap. Ikaw ay mamarkahan gamit ang kasunod na rubric.

* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pang-katan.

426

Rubric Para sa Presentasyon

Criteria Natatangi

4 puntos

Mahusay

3 puntos

Medyo Ma-husay

2 puntos

Hindi Mahusay

1 puntos

Kaalaman sa paksa

Kalidad ng mga impormasyon o ebidensiya

Kaalaman sa kontekstong pangkasaysayan

Istilo at pamamaraan ng presentasyon

Kabuuang Marka


1. Sino ang taong iyong nakapanayam tungkol sa itinakdang paksa?

2. Batay sa iyong nakalap na impormasyon, ano ang naging karanasan ng iyong kinapanayam sa kaniyang pagsama sa EDSA I?

3. Nakita o naramdaman mo ba ang katuwaan, kasiyahan, o kalungkutan na ipinakita ng iyong kinapanayam?

4. Ano ang iyong naramdaman habang ikaw ay nakikinig sa iyong kinapanayam?

5. Ibigay ang iyong natutuhan mula sa kuwentong iyong narinig mula sa kinapanayam.

?

426

Rubric Para sa Presentasyon

Criteria Natatangi

4 puntos

Mahusay

3 puntos

Medyo Ma-husay

2 puntos

Hindi Mahusay

1 puntos

Kaalaman sa paksa

Kalidad ng mga impormasyon o ebidensiya

Kaalaman sa kontekstong pangkasaysayan

Istilo at pamamaraan ng presentasyon

Kabuuang Marka


1. Sino ang taong iyong nakapanayam tungkol sa itinakdang paksa?

2. Batay sa iyong nakalap na impormasyon, ano ang naging karanasan ng iyong kinapanayam sa kaniyang pagsama sa EDSA I?

3. Nakita o naramdaman mo ba ang katuwaan, kasiyahan, o kalungkutan na ipinakita ng iyong kinapanayam?

4. Ano ang iyong naramdaman habang ikaw ay nakikinig sa iyong kinapanayam?

5. Ibigay ang iyong natutuhan mula sa kuwentong iyong narinig mula sa kinapanayam.

?

427

GAWAIN 12: Lesson Closure: A Good Ending

Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa pagsulat ng mga impormasyon.

LESSON CLOSURE

Sa araling Pagsibol ng Nasyonalismo …

Isa sa mahalagang kaisipan ay …

Ito ay mahalaga sapagkat …

Isa pang mahalagang ideya ay …

Nararapat itong tandaan dahil …

Sa pangkabuuan …

GAWAIN 13: Pangako Sa’yo (Reflection Journal)

Pagkatapos ng aralin, ikaw ay hinahamong magbigay ng panata na isasabuhay ang pagiging mapagmahal sa bayan o isasabuhay ang prinsipyo ng nasyonalismo.

• Paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bukod sa pagbili ng mga produktong Pilipino?

• Paano mo mahihikayat ang iba na maging panata na isabuhay ang prinsipyo ng nasyonalismo?

428

GAWAIN 14: Hagdan Ng Karunungan …

Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging final ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

INITIAL

REFINED

Ano ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Ameri-

kano at Pranses?

FINAL

Mahusay mong naisakatuparan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain sa Aralin 3.

ILIPAT AT ISABUHAY

Narating mo na ang huling bahagi ng Modyul na ito. Sa puntong ito nais kong unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain. Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.

428

GAWAIN 14: Hagdan Ng Karunungan …

Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging final ang iyong nalalaman tungkol sa tanong.

INITIAL

REFINED

Ano ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Ameri-

kano at Pranses?

FINAL

Mahusay mong naisakatuparan ang gawain sa bahagi ng Pagnilayan at Unawain sa Aralin 3.

ILIPAT AT ISABUHAY

Narating mo na ang huling bahagi ng Modyul na ito. Sa puntong ito nais kong unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain. Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.

429

Gallery Walk/ Every Child A Tour Guide

Magsasagawa kayo ng isang open exhibit tungkol sa mga kaganapan at naging pamana ng mga pangyayaring nagbunsod sa transpormasyon ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Gawin ito nang pangkatan lalo na sa bahagi ng paghahanda ng mga gagamitin para sa exhibit. Maaari ninyong gamitin ang mga ginawang poster, editorial cartoon, collage, at biograpiya ng mga indibiduwal na bahagi ng aralin sa nakalipas na mga gawain. Kung madadagdagan pa ito ng iba pang puwedeng i-exhibit ay gawin ito. Kung may gamit para sa audio-visual na presentasyon at marunong lumikha ng multi-media presentation ay maaari din isama ito sa exhibit.

Magtatalaga ang grupo ng mga tagapagpaliwanag o curator tungkol sa mga larawan o bagay na kanilang i-exhibit. Bibigyang diin nang bawat pangkat ang naging implikasyon ng mga kaganapan at pamanang ito sa pamumuhay, komu-nidad, at bansa ng daigdig.

Ang gawaing ito ay mamarkahan gamit ang rubric.

Pamantayan Pinakamahusay (4) Higit na Mahu-say (3)

Mahusay (2) Di Mahusay (1)

Presentasyon Nagpamalas ng 4 na kahusahayan ito ay ang pagkamalikhain, kahandaan, kooperasyon at kalinawan sa presentasyon ang pangkat

Nagpamalas ng 3 sa 4 na kahusayan sa pagtatanghal

Nagpamalas ng 2 lamang sa 4 na kahusayan ng pagtatanghal

Isa lamang ang naipamalas na kahusayan sa pagtatanghal

Nilalaman May tuwirang kaugnayan sa pananaw batay sa 4 na pamantayan tulad ng orihi-nal, pagkakabuo, pagkakaugnay ng ideya, at maka-totohanan ang mga ipinakita sa exhibit.

Naipamalas ang 3 sa 4 na pamantayan

Naipamalas ang 2 sa 4 na paman-tayan

Isa lamang sa 4 na pamantayan ang naipamalas

430

Pangkalaha-tang Impak

Sa kabuuan ng presentayon, tumpak ang mensahe, nakahikayat ng mga tagamasid, may positibong pagtanggap, at maayos na reaksiyon ng mga nagmasid.

Tatlo sa apat na paman-tayan ang naisagawa

Dalawa sa apat na pamantayan ang naipamalas


Transisyon sa Susunod na Modyul

Binigyang diin sa aralin na ito ang mga dahilan, paraan, patakaran, at epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Tinalakay din ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, Rebolusyong Industriyal, Rebolusyong Pampolitika at Panlipunan, at maging ang pagsibol ng Nasyonalismo sa iba-ibang panig ng daigdig. Ang mga kaganapan at pamanang iniwan ng mga pangyayaring ito ay nagdulot ng transpormasyon ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Subalit hindi rito natapos ang mga suliranin at hamon ng daigdig tungo sa Pandaigdigang Kapayapaan, Pagkakaisa, at Kaunlaran.

Ang mga kaganapan sa bahaging ito ng kasaysayan ng ating Daigdig ay iyong matutunghayan sa susunod na Modyul.

430

Pangkalaha-tang Impak

Sa kabuuan ng presentayon, tumpak ang mensahe, nakahikayat ng mga tagamasid, may positibong pagtanggap, at maayos na reaksiyon ng mga nagmasid.

Tatlo sa apat na paman-tayan ang naisagawa

Dalawa sa apat na pamantayan ang naipamalas


Transisyon sa Susunod na Modyul

Binigyang diin sa aralin na ito ang mga dahilan, paraan, patakaran, at epekto ng Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Tinalakay din ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, Rebolusyong Industriyal, Rebolusyong Pampolitika at Panlipunan, at maging ang pagsibol ng Nasyonalismo sa iba-ibang panig ng daigdig. Ang mga kaganapan at pamanang iniwan ng mga pangyayaring ito ay nagdulot ng transpormasyon ng daigdig tungo sa makabagong panahon. Subalit hindi rito natapos ang mga suliranin at hamon ng daigdig tungo sa Pandaigdigang Kapayapaan, Pagkakaisa, at Kaunlaran.

Ang mga kaganapan sa bahaging ito ng kasaysayan ng ating Daigdig ay iyong matutunghayan sa susunod na Modyul.

431

Talasalitaan

Absolute monarchy- Uri ng monarkiya na ang kapangyarihan ng hari ay hindi nalilimitahan ng sinuman

Bourgeoisie- Panggitnang uri o middle class na binubuo ng mga negosyante, banker, may-ari ng pantalan o daungan, at mga kauri nito

Enlightenment- Kilusang intelektuwal na naglayong gamitin ang agham sa pagsagot sa mga suliraning ekonomikal, politikal, at maging kultural

French Revolution- Rebolusyong pinasimulan ng mga Pranses na naglayong magkaroon ng pagkakapantay-pantay, pagkakaisa, at kalayaan.

Geocentrism- Paniniwala noong Panahong Medieval na ang Daigdig (Earth) ay ang sentro ng solar system

Heliocentrism- Paniniwalang ang araw ang sentro ng solar system

Humanismo- Isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at Rome. Humanista ang taong tumatangkilik sa ideyang ito.

Imperyalismo- Pagpapalawig at pagpapalakas ng kapangyarihan ng isang bansa sa pamamagitan ng pananakop, pakikipagkalakalan, panggigipit, at iba pang pamamaraan upang maisakatuparan ang layunin

Industriyalisasyon- Pagbabagong pang-ekonomiya na unang naranasan sa England na gumamit ng mga makinarya kaya nagkaroon ng mabilisang produksyon.

Kolonyalismo- Pananakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang Bansa

Kontra-Repormasyon- Kilusang pangrelihiyon ng Simbahang Katoliko na naglalayong panumbalikin ang tiwala ng mga mananampalataya sa Kristyanismo partikular sa Katolisismo

Laissez faire- Binibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloy ng ekonomiya at hindi nararapat na pakialaman ng pamahalaan

Merkantilismo-Patakarang pang-ekonomiya na nakatuon sa pag-iipon ng mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso

Monarchy- Uri ng pamahalaang pinamumunuan ng hari, reyna, at mga kauri nito

Napoleonic Wars- Digmaang pinangunahan ni Napoleon Bonaparte na naglayong pag-isahin ang buong Europe

432

Nasyonalismo- Damdamin at paniniwalang makabayan na nag-uugat sa

pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan

Nation-state- Terminong pampolitika na tumutukoy sa isang teritoryo na pinananahanan ng mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan at napasasailalim sa isang pamahalaan.

Philosophes- Grupo ng mga intelektuwal sa panahon ng Enlightenment na naniniwalang ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspekto ng buhay

Physiocrats- Mga taong naniniwala at nagpapalaganap ng ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman

Rebolusyon- Nangangahulugan ng mabilis, agaran, at radikal na pagbabago

sa isang lipunan

Renaissance- Tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth ng kulturang klasikal ng Greece na sumibol sa bansang Italya

Repormasyon- Kilusang panrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig sa Kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon na humantong sa pagkakahati ng Simbahang Kristiyano.

432

Nasyonalismo- Damdamin at paniniwalang makabayan na nag-uugat sa

pagmamahal sa isang bansa o estadong kinabibilangan

Nation-state- Terminong pampolitika na tumutukoy sa isang teritoryo na pinananahanan ng mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan at napasasailalim sa isang pamahalaan.

Philosophes- Grupo ng mga intelektuwal sa panahon ng Enlightenment na naniniwalang ang reason o katuwiran ay magagamit sa lahat ng aspekto ng buhay

Physiocrats- Mga taong naniniwala at nagpapalaganap ng ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman o nakatutulong sa pagpapayaman

Rebolusyon- Nangangahulugan ng mabilis, agaran, at radikal na pagbabago

sa isang lipunan

Renaissance- Tumutukoy sa muling pagsilang o rebirth ng kulturang klasikal ng Greece na sumibol sa bansang Italya

Repormasyon- Kilusang panrelihiyon na naglalayong manghingi ng reporma sa Simbahang Katoliko. Ito ay katawagan din sa mga kaganapan na yumanig sa Kakristiyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 dantaon na humantong sa pagkakahati ng Simbahang Kristiyano.

433

Sanggunian

A. Aklat

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al. pp., 185 – 186

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p.189

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp.209-211

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp. 214 -216

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp. 219-220

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp. 241

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp.244-245

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p. 254

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 211-213

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 213 - 214

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., pp. 215 - 216

Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et al., p. 217 - 218

Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p. 294

Kasaysayan ng Daigdig ni Teofisto Vivar et al., pp. 228-230

Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et al. (pp. 262-266)

Kasaysayan ng Daigdig ni Vivar, T. et al., pp. 222-225

World History: Connections to Today (Discovery Channel School)

World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553

World History: Connections to Today (Discovery Channel School)

Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom, eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 22–23.

434

B. Modules

Project Ease Araling Panlipunan III Modyul 10



Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15

9 ap lm mod.3.v1.0 (2)

Documents

Transcript of 9 ap lm mod.3.v1.0 (2)