Merhabalar, Bizler, yurt dışında yaşayan kadınların bir dayanışma platformu olan ‘Göçmen Anneler

Facebook Grubu’ nun ve http://www.göçmenanneler.com/ sitesinin kurucularıyız. Haziran 2017’de kurduğumuz grubumuz kısa zamanda hızla büyüdü. Bizler bugün, dünyanın 80'den fazla ülkesinde yaşayan veya yurt dışına taşınmayı planlayan, yaklaşık 13 bin kadınız!

Kurduğumuz bu dayanışma grubunda taşınmak, yerleşmek, uyum sağlamak, dil öğrenmek, çocukları

adapte etmek, kreş/bakıcı/okul bulmak, bilingual çocuklara anadilini unutturmamak, yeni bir şehirde sosyalleşmek, iş bulmak, evi özlemek, ırkçılıkla ya da kadına karşı şiddetle mücadele etmek gibi ortak konularımızı konuşuyor, sorularımızı ve öğrendiklerimizi birbirimizle paylaşıyoruz. Taşındığımız ülkelerdeki komşularımızı öğrenip anadilimizde paylaşmanın, zaman zaman dertleşmenin, sanal

ilişkilerimizi gerçek bir temasa dönüştürmenin yollarını arıyoruz.

Grubumuzda, eski yaşantılarımıza kıyasla nispeten yalnızlık çektiğimiz bir ortamda, her gün

neredeyse her şeyi birbirimizle paylaşırken, bir çok ortak noktamız ve farklılığımız olduğunu gördük. Rakamlara ve hikayelere gönül vermiş, araştırma kökenli iki kadın olarak; elimizi araştırmaya bulaştırmadan edemedik. 60 farklı ülkeden 986 üyemiz ile 1 Aralık 2017 - 23 Ocak 2018 tarihleri

arasında Göç Yolları Araştırması'nı yürüttük. Araştırma'da sağlık sistemi, eğitim sistemi, çevre, sosyal hayat, iş olanakları gibi birçok konuda ülke karşılaştırmalarına, yurt dışında çocuk yetiştirmenin zorluklarına, taşınmayı düşünenlerin endişelerine dair bir çok bilgiyi rakamlarla hikayeleştirdik.

Örneğin; Göçmenlerin yaşamaktan en memnun oldukları ülkelerin; Avustralya ve Kanada olduğunu

Yurt dışında yaşayan 4 kadından 1’inin yabancı düşmanlığı ve ırkçılığa maruz kaldığını

Göçmenler ailelerinden ve arkadaşlarından hemen sonra Türkiye’nin yemeklerini özlediklerini, özellikle Kanada’lıların ise Türkiye’nin iklimini ve sıcak havasını arkadaşlarından bile çok özlediklerini,

Çalışmayan göçmen kadınların tamamına yakınının üniversite mezunu olduğunu ve Türkiye’de iken

çalışıyor olduğunu ve yöneticilik, akademisyenlik, doktorluk gibi nitelikli mesleklerini bırakarak yeni

şehirlerinde tam zamanlı annelik yaptıklarını keşfettik. Özellikle bu resim, hem son yıllarda yaşanan beyin göçünün, hem de nitelikli kadın iş gücünün buharlaşmasının çarpıcı bir kanıtı niteliğindeydi.

Bizim için çok kıymetli olan bu hikayeyi sizlerle paylaşmanın mutluluğunu yaşıyoruz! İlginiz için şimdiden teşekkür eder, keyifli okumalar dileriz...

Esra İyidoğan Pencereci; esra@göçmenanneler.com

Pınar Erbaş Erdurmaz; pinar@göçmenanneler.com

GÖÇ YOLLARI ARAŞTIRMASI

Yurt dışında yaşayan Türk kadınları için bir dayanışma networkü oluşturmak amacıyla kurulmuş olan Göçmen Anneler Facebook Grubu’nun pazar araştırması

kökenli iki kurucusu olarak üyelerimiz tarafından yaratılan içeriğe karşı duyarsız kalmamız imkansızdı. Bu içeriğin altında yatan rakamsal dünyayı keşfetmek, o

rakamlardan veriler üretmek ve verileri hikayeye dönüştürmek bizlerin tutkusu. Dolayısıyla da bu tutkumuzu 'Göç Yolları Araştırması' ile taçlandırmak ve 'göçmenlik'

verilerimizin hikayesini yazmak istedik.

Bu amaçla yola çıkılarak tasarlanan Göç Yolları Araştırması’nın sahası kantitatif yöntemle, online araştırma araçları kullanılarak, 11 Aralık 2017 - 23 Ocak 2018 tarihleri

arasında yurt dışında 60’dan fazla sayıda ülkede yaşayan 986 kadın ile görüşülerek

gerçekleştirildi.

Araştırma kapsamında deneklerin demografik profilleri, göç güzergahları, göç etme

motivasyonları, göç etmelerine aracılık eden hukuki yollar ile göç hikayelerine eşlik eden

özlem gibi zorlu duyguların yansımaları ve birer göçmen olarak yaşamaya başladıkları yeni ülke ile Türkiye hakkındaki değerlendirmeleri ele alındı. Araştırmada öne çıkan ana

iki grup olan ‘Yeni Nesil Göçmenler (son iki yılda Türkiye’den göç etmiş olanlar)’ ile ‘Potansiyel Göçmenler (yakın gelecekte taşınmayı planlayanlar)’ ise birer alt

segment olarak raporda detaylı olarak incelendi.

Araştırma Raporu İçindekiler ve Kapsam

1. BÖLÜM – GÖÇÜN ÖZNESİ: GÖÇMENLER

1-a) Arastırma Katılımcılarının Demografik Profili

1-b) Beyin Göçü; İş Gücü Kaybı Ve Korunan İş Gücü Karşılaştırması

2. BÖLÜM – GÖÇ YOLLARI GÖRÜNDÜ BİZE

3. BÖLÜM – GÖÇÜN ANATOMİSİ; ARTILARI VE EKSİLERİ

3-a) Göçün Anatomisi: Olumlu Yönleri

3-b) Madalyonun Öteki Yüzü: Zorluklar, Irkçılık Ve Özlem

3-c) Dönmek, Mümkün mü Artık Dönmek

4. BÖLÜM – YENİ NESİL GÖÇMENLER

5. BÖLÜM – POTANSİYEL GÖÇMENLER

1.BÖLÜM: GÖÇÜN ÖZNESİ: GÖÇMENLER

BÖLÜM 1-A) ARAŞTIRMA KATILIMCILARININ DEMOGRAFİK PROFİLİ

Göç Yolları Araştırması katılımcılarının büyük çoğunluğu (%59) 35-44 yaş arasında; %25'i ise 25-34 yaş grubunda. Katılımcıların neredeyse %90’ı anne ve ağırlıkla

1 çocuklu annneler. Annelerin %35’inin 0-3 yaş arasında bebeği, %42’sinin ise 4-12 yaş

arasında çocuğu bulunuyor.

Araştırma'ya katılan kadınların %55’i üniversite mezunu (2 veya 4 yıllık), %40’ı ise

yüksek lisans ve üzeri eğitim seviyesine sahip. Türkiye’de yaşayan bütün kadınlarla kıyaslandığında, üniversite ve üzeri eğitime sahip olma oranı yaklaşık 9 kat daha fazla.

Araştırma katılımcıları Güney Afrika ve Güney Amerika'da daha az yoğunlukta

olmakla birlikte, 60 farklı ülkede yaşamaktalar. Katılımcıların 39%’u bugüne kadar Türkiye dışında 2’den fazla ülkede yaşamış.

Şu an yaşadıkları ülkeler içinde % 22 ile en yüksek katılım ABD’den. %10 seviyesi üzerinde olan diğer ülkeler ise; Birleşik Krallık (İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda, Galler),

Almanya ve Kanada. Bu ülkeleri %3 ile Hollanda ve Birleşik Arap Emirlikleri (Dubai, Abu Dhabi), %2 ile Avustralya, İsviçre, Fransa, İrlanda, İsveç, Belçika ve Katar takip ediyor.

Diğer ülkeler katılım oranı Avusturya, Yunanistan, İspanya, İtalya, Norveç, İsrail,

Singapur, Rusya, Çekya, Macaristan, Suudi Arabistan, Danimarka, Portekiz, Mısır, Endonezya, Cezayir, Kırgızistan, Kuveyt, Tayvan, Dominik Cumhuriyeti, Çin, Malezya,

Polonya, Güney Afrika, Slovakya, Yeni Zelanda, Arjantin, Kamboçya, Romanya, İran, Güney Kore, Lübnan, Uruguay, Malta, Bahreyn, Azerbaycan, Zambiya, Finlandiya, Fas,

Lüksemburg, Bulgaristan, Ukrayna, Meksika, Gürcistan, Kolombiya ve Karadağ olarak sıralanıyor.

Katılımcılar Türkiye'nin hangi şehrinde yaşarken göç etmişler diye bakıldığında,

Türkiye nüfusunun yaklaşık 20%’sini İstanbul oluştururken, göçmen nüfusunun yaklaşık 70%’inin İstanbullu olduğu görülüyor.

Türkiye’deki en yüksek nüfuslu 10 il düşünüldüğünde, 3 büyük şehrin ardından

beklendiği gibi Bursa, Antalya, Kocaeli, Adana göçmenler arasında da yaygın ancak Mersin ve Muğla Türkiye’deki nüfus dağılımından farklı şekilde yurt dışına göç vermiş

diğer iki şehri oluşturuyor. Göç veren diğer şehirler ise; Tekirdağ, Aydın, Kayseri, Sakarya, Çanakkale, Denizli, Eskişehir, Hatay, Konya, Samsun, Balıkesir, Bolu,

Diyarbakır, Edirne, Kahraman Maraş, Malatya, Manisa, Ordu, Osmaniye, Sinop ve Yalova.

Dikkat çeken bir nokta, Gaziantep ve Konya’nın yurt dışına verdikleri göçün, nüfuslarından beklenmeyecek ölçüde az olması.

BÖLÜM 1-B) BEYİN GÖÇÜ; İŞ GÜCÜ KAYBI VE KORUNAN İŞ GÜCÜ

KARŞILAŞTIRMASI

Araştırmaya katılan göçmen kadınların yarıya yakını çalışırken, yarıdan biraz fazlası

ise çalışmamakta. Şu anda yaşamakta olduğu ülkede çalışmadığını belirtenlerin %94’ü

Türkiye’de çalıştığını ifade etmiş. Bu, çok büyük bir işgücü kaybına işaret ediyor.

Çalışma hayatında halen aktif olan göçmen kadınların ağırlığı (%64) maaşlı olarak

bir şirkette ya da devlet kurumunda çalışıyor. Halen çalışan her 5 göçmen kadından 1'i ise serbest meslek sahibi.

Diğer yandan Türkiye’deyken çalışan göçmen kadınların %42’sinin nitelikli uzman/işçi, %40’ının ise yönetici olduğu görülüyor (%4 üst düzey yönetici). En büyük

payı oluşturan uzman ve yöneticileri %10 ile serbest meslek sahibi uzmanlar, %4 ile

akademisyenler takip ediyor. Bu rakamlarda oldukça nitelikli bir iş gücü kaybını gözler önüne seriyor.

Katılımcıların %46’sı hem şu anda bulundukları ülkede hem de Türkiye’deyken

çalıştıklarını belirtmişler. Bu kadınların %25’i taşındığı ülkede yeni bir sektöre geçiş yaparken, %75’i varolduğu sektörü korumuş.

Sektörden bağımsız olarak pozsiyon değişimlerine baktığımızda; çalışanların %32’si daha yüksek bir pozisyona geçiş yapar veya kendi işini kurarken, %34 pozisyonunu

korumuş, %35 ise daha düşük bir pozsiyona geçiş yapmış. Çalışan her 10 kadından

yaklaşık 7'sinin pozisyonunu korumuş, yükseltmiş ya da kendi işini kurarak girişimciye dönüşmüş olması ise olumlu bir tablo çiziyor.

Göçmen kadınların kariyer değişimlerine daha detaylı bakıldığında; yaklaşık her 4 kadından 1'inin aynı sektörede / alanda pozisyonunu da koruyarak, aynı titrede kalarak

çalışmaya devam edebildiği görülüyor. %16'lık bir kesim ise yine aynı sektörde / alanda

kalırken daha yüksek bir pozisyona da yükseldiğini belirtmiş. Çalıştığı sektörü / alanı değiştiren göçmen kadınlar da dikkat alındığında; %7'lik daha yüksek bir pozisyona

yükselen kadın kadar, %5'lik pozisyonunu koruyan, aynı titrede kalarak çalışmaya devam eden kadınlar da düşünüldüğünde yukarıda bahsedilen olumlu tabloyu destekler şekilde iş

hayatına devam edenlerin %51'lik bir çoğunlukla - yeniden üniversite okuyan, kendi işini kuranlar dışarıda bırakıldığında dahi- yine olumlu yönde çalışma hayatında varlık

gösterdikleri görülüyor.

BÖLÜM 2: GÖÇ YOLLARI GÖRÜNDÜ BİZE

Göç Yolları Araştırması'nın ikinci bölümünde katılımcıların göç süreçlerinin

anlaşılabilmesi için Türkiye'den ilk taşındıkları tarih, hangi ülkelerde hangi oturum hakkı

ile yaşadıkları ve şu anki ülkelerinden memnuniyetleri ile tavsiye skorları ele alındı.

Katılımcıların kaç yıl önce Türkiye'den göç ettiğine bakıldığında %75’inin son 7 yılda, %48’inin ise son 2 yılda göç ettiği görülüyor.

1980’den önce taşınan veya yurt dışında doğan katılımcıların oranı ise sadece %1.

Dolayısıyla 1950-60 yıllarında çalışma amacıyla Orta Avrupa‘ya taşınan nesillerin ve o nesillerin çocuklarının araştırma katılımcıları arasında yer almadığı anlaşılıyor.

Katılımcıların %49’u iş sebebiyle bulundukları ülkede oturum hakkı elde ettiklerini

belirtmişler. İş sebebiyle yurt dışında bulunan kadınların %43’ü kendi işi, %57’si eşinin işi sebebiyle oturum hakkı edinmiş. Aynı zamanda bu işlerin %59’u süreli/sözleşmeli

işlerken, %41’i süresiz olarak bordrolu işler. Göçmen kadınların 30%’u bulunduğu ülkede vatandaş iken, %12'si eğitim sebebiyle orada bulunuyor (%86’sı kendi eğitimi, %14’ü

eşinin eğitimi). %9'luk bir kısım ise iltica, göçmenlik başvurusu, başka bir ülkeye yapılan

yatırım gibi gerekçelerle oturum hakkı elde etmiş.

Analiz edilebilir büyüklükte katılımcısı olan ülkeleri bütün göçmenlerle

karşılaştırdığımızda, ABD’ye ve Kanada’ya vatandaşlık hakkı edinerek (evlililik, green card, göçmenlik başvurusu) gidenlerin oranı oldukça yüksek. Eğitim için en çok tercih

edilen ülkelerin başında yine Kanada ve ABD geliyor. İngiltere’de iş ve eğitim diğer ülkelerdeki gibi öncelikli sebepler ancak yatırım yaparak oturum hakkı edinme oranı diğer

ülkelerin çok üzerinde. Almanya ve Hollanda’ya en çok iş sebebiyle gidilirken, Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) neredeyse sadece iş için gidilidği görülüyor. BAE’de iş için

bulunanların %88’i süreli/geçici iş sözleşmesi ile bu ülkede bulunuyor. Ayrıca analizler BAE'de iş için bulunan kadınların çoğunlukla (80%) kendi işleri için değil eşlerinin işleri

için gittiklerini gösteriyor.

BAE'deki durumdan hareketle yukarıdaki grafikte yeşil alanları oluşturan, dolayısıyla grafiği domine eden iş sebebiyle oturum hakkı elde etmiş olmanın göçmen kadınların

yaşantısına yansımasına bakıldığında; Almanya, Avustralya ve İsveç gibi ülkelerde BAE ve

Katar gibi ülkelere kıyasla kadının çalışma hayatında daha yüksek bir oranla varlık gösterdiği görülüyor.

Almanya, Avusturalya ve İsveç’te yaşayan kadınlar diğerlerine kıyasla daha çok

çalışırken, en düşük çalışma oranlarının BAE ve Katar’da olduğu görülüyor.

Farklı ülkelerde yaşayan göçmen kadınların, ülkelerindeki bazı kriterleri 1 ve 5 arasında puanlayarak (1=çok kötü, 5=çok iyi), kriterlerden ortalama memnuniyetleri

hesaplandığında hayatından en memnun olanların Avustralya, Hollanda ve Kanada’da yaşayanlar, en az memnun olanların ise Katar, İtalya ve Yunanistan’dakiler olduğu

görülüyor.

Bir sonraki aşamada göçmen kadınlarca en çok tavsiye edilen ülkeler hangileridir diye bakıldığında, ortalama memnuniyet skorlarıyla da paralel olacak şekilde en çok

tavsiye edilen ülkelerin Avustralya, Hollanda ve Kanada olduğu, en az tavsiye edilen

ülkelerin ise İtalya ve Yunanistan olduğu görülüyor.

BÖLÜM 3 - GÖÇÜN ANATOMİSİ: ARTILARI VE EKSİLERİ

Bölüm 3-A) GÖÇÜN OLUMLU TARAFLARI

Göç Yolları Araştırması'nın üçüncü bölümünde göçü artıları, eksileri, zorlukları ve

çok zorladığı yerde Türkiye'ye geri dönme ihtimali ile birlikte incelemek istedik. Bu

doğrultuda katılımcılar hem yaşadıkları ülkeleri belirli sosyal, kültürel, çevresel faktörlere göre değerlendirerek bir nevi kendilerine bu göçmen hayatta nelerin cazip geldiğini

paylaştılar, hem de göçmen olarak yaşadıkları zorlukları dile getirerek Türkiye'ye geri dönme ihtimallerini değerlendirdiler.

Göç Yolları Araştırması'nın üçüncü bölümünde göçü artıları, eksileri, zorlukları ve

çok zorladığı yerde Türkiye'ye geri dönme ihtimali ile birlikte incelemek istedik. Bu doğrultuda katılımcılar hem yaşadıkları ülkeleri belirli sosyal, kültürel, çevresel faktörlere

göre değerlendirerek bir nevi kendilerine bu göçmen hayatta nelerin cazip geldiğini paylaştılar, hem de göçmen olarak yaşadıkları zorlukları dile getirerek Türkiye'ye geri

dönme ihtimallerini değerlendirdiler.

İlk olarak yurt dışına taşınmış olan göçmen kadınlara Türkiye'deki bazı kriterlerle ilgili fikirlerini sorulduğunda; en memnun oldukları koşulların hava durumu ve iklim, canlı

ve dinamik şehir hayatı olduğu görüldü. Bunları az sonra raporda değinilecek olan yurt dışı örneklerinin aksine sağlık sistemi ve iş olanakları, kariyer fırsatları takip ediyor.

Göçmen kadınlara göre Türkiye'nin en olumsuz taraflarıysa yoğun siyasi gündem,

eğitim sistemi, toplum refahı ve huzuru, bireysel özgürlükler, yeşil alan ve parkların yetersizliği.

Bir sonraki aşamada göçmen kadınlardan bulundukları ülkelerdeki bazı şartları 1-5 arası puan vererek değerlendirmeleri istendiğinde; en memnun oldukları

konuların yaşadıkları ülkelerde yeşil alan ve parklar, bireysel özgürlükler, ibadet etme veya inanmama özgürlüğü, toplumun refah ve huzuru olduğu görüldü.

Güvenlik, hava ve çevre temizliği, sosyal ve kültürel olanaklar, eğitim sistemi, yabancılara yaklaşım ve siyasi gündem daha az da olsa yine memnun oldukları diğer

kriterler.

En az memnun oldukları kriterler ise şehrin canlı/dinamik olmaması, iş/kariyer fırsatlarının yeterli olmaması, ürün ve hizmetlerin fiyatları, hava durumu, iklim ve en

belirgin olarak memnun olunmayan kriter ise sağlık sistemi.

Buradan hareketle ülkelerden bağımsız daha genel duruma bakıldığında, yurt

dışında yaşayan kadınların, ülkelerindeki bazı kriterleri 1 ve 5 arasında değerlendirdiklerinde (1=çok kötü, 5=çok iyi), en memnun oldukları kriterin «Yeşil

alanlar ve parklar» olduğu görüldü. Bireysel özgürlükler, spor olanakları, ibadet ve inanmama özgürlüğü, toplumsal refa ve huzur, hava ve çevre temizliği, sosyal ve kültürel

olanaklar ise genel anlamda tüm ülkelerde diğer memnun olunan kriterler. Türkiye'de alışık olunan sitem ve düzen sonrası, göçmen kadınların tüm ülkelerde en az memnun

oldukları kriterler ise sağlık sistemi, hava durumu, iklim ve fiyatlar.

Bu verilerden yola çıkarak bir sonraki aşamada sorgulanan her bir kriterin ülkeler detayında aldığı puan ve ülke sıralamalarına bakıldı. Sistemlere ve yönetimlere verilen

puanlar değerlendirildiğinde; sağlık sistemi, eğitim sistemi ve yönetim açısından en

beğenilen ülkeler İsviçre, İsveç ve Belçika oldu. Hollanda ve Kanada’nın eğitim sistemi ve yönetiminden memnun olunurken, sağlık sistemi bu ülkelerdeki en büyük

memnuniyetsizlik olarak öne çıkıyor. Avusturya’nın sistemleri memnuniyet sağlasa da yönetiminden yana memnuniyet düşük. İrlanda’da ise tam tersine hem sağlık hem eğitim

isteminden yana memnuniyet düşük ancak yönetimden yana bir memnuniyet söz konusu. Güney Avrupa ülkelerinde de göçmenlerin yönetimden memnun olmayışları dikkat çekiyor

(İtalya, Yunanistan, İspanya).

Bireysel özgürlüklerin ve toplumsal huzura dair memnuniyetin yüksek olduğu

ülkeler benzeşiyor; Hollanda, İsveç ve Kanada.

Güney Avrupa ülkelerindeki göçmenler (Yunanistan ve İtalya) toplumsal huzurdan

memnun değilken, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar’daki göçmenler de bireysel

özgürlüklerden yana memnun değiller.

İsveç, İngiltere, İrlanda, Almanya ve İsviçre yeşil alanlar ve parklar anlamında en beğenilen ülkeler; Birleşik Arap Emirlikleri, Yunanistan ve Katar’da yaşayanlar ise

yeşillikten yana pek memnun değiller. En çok Avustralya, İsveç ve ABD’dekiler spor

olanaklarından memnunlar. İspanya, İngiltere, Fransa, Hollanda ve Kanada ise sosyal ve kültürel olanaklarından en çok memnun olunan ülkeler. Katar, İtalya ve Yunanistan’da

yaşayan göçmenler ise her iki kriterde de bulundukları ülkeden çok memnun değiller.

Katar, İtalya ve Fransa’da yaşayanlar çevre temizliğinden; İrlanda, Belçika, İngiltere ve Katar’da yaşayanar ise hava durumu ve iklimden memnun değiller. Çevre ve

hava temizliğinden en memnun olanlar İsveç, İsviçre ve Avustralya’da yaşayanlar. İklimden ve hava durumundan en memnun olanlar ise İspanya, Yunanistan ve yine

Avustralya’da yaşayanlar.

Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere ve Güney Avrupa ülkelerinden İspanya ve Yunanistan canlı ve dinamik şehir hayatından yana daha mutlular. İsviçre, Avusturya,

Belçika gibi Orta Avrupa ülkeleri ise bu konuda en muzdarip olanlar. ABD, İngiltere,

Avustralya, Hollanda ve İrlanda’da yaşayanlar kendi ülkelerindeki iş ve kariyer olanaklarının iyi olduğunu düşünüyorlar. Güney Avrupa ülkelerindeki (Yunanistan, İtalya,

İspanya) göçmenler ise kendi ülkelerinde kariyer fırsatları olduğunu düşünmüyorlar. Ürün ve hizmetlerin fiyatlarından en çok yakınanlar Katar, İsviçre ve İtalya, memnun olanlarsa

Hollanda, Almanya ve ABD'dekiler.

Yabancılara yönelik tutum konusunda en mutsuz olan göçmenler Avusturya, İsveç ve İtalya’da yaşayanlar. BAE, İrlanda ve Avustralya ise bu konuda en mutlu göçmenlere

ev sahipliği yapıyor. Güvenlik çoğu ülkede memnun olunan bir kriter. Katar, BAE, İsviçre

en güvenli bulunan ülkeler iken Fransa, İtalya ve İngiltere görece daha az güvenli bulunan ülkeler.

Aşağıdaki tablo farklı koşul ve kriterlerin farklı ülkelerde yaşayan göçmenler tarafından nasıl farklı değerlendirildiğinin kümüle verilerini içermektedir.

BÖLÜM 3-B) MADALYONUN ÖTEKİ YÜZÜ: ZORLUKLAR, IRKÇILIK VE ÖZLEM

Göçün anatomisinde yaşanılan yerin değişimi ile sistemsel olarak hayatlara dahil olan artılara değindikten sonra, elbette madalyonun öteki yüzündeki eksilerden de

bahsetmek gerekiyor. Göçmen kadınlar ağırlıkla başta özlem olmak üzere, diğer birçok

zorluk ve yer yer ırkçılıkla mücadele ediyorlar.

Katılımcıların 'ilk ne zaman zorlandıklarının' sorgulandığı soruya verdikleri cevaplara

bakıldığında; katılımcıların %30’unun ilk taşındığı günlerde, yaklaşık %20’sinin ise ilk

aylar geçip de tatilde olmadıklarını anladıklarında zorlandıkları görülüyor. Türkiye tatillerinin dönüşü de bir çok kişinin zorlandığı durumlardan. %21 ise hiçbir zaman

zorlanmadığını ifade etmiş.

İfade edilen diğer zorlanılan dönemler ise;

Yurt dışında çocuk sahibi olduğumda / Anne olduğum zaman,

Çocuğumu desteksiz büyütürken,

Aile'de bir hastalık / vefat olduğunda, Ailemi özlediğim dönemlerde,

Dil sorunu yaşadığım dönemde, İşsiz kaldığım, iş hayatına dönemediğim dönemde.

Ağırlığı annelerden oluşan katılımcılara yurt dışında çocuk yetiştirirken çocuklarıyla ilgili en çok hangi konularda zorlandıkları sorulduğunda ise diğer tüm cevaplardan açık

ara yüksek bir oranla 'aile, akrabalardan uzakta çocuk yetiştirmek' seçeneğinin öne çıktığı

görülüyor. Bunu çocukların arkadaş edinmede yaşadıkları zorluklar, Türkçe'yi öğrenmeleri ya da unutmamaları için yaşanan zorluklar ve bir önceki veriyi destekleyecek şekilde,

yurt dışında yaşanılan yerde Türkçe yayınlara ve kitaplara erişmede yaşanan zorluklar takip ediyor. Göçmen Annelerin çocukları ile ilgili yaşadıkları zorluklarda yabancı

düşmanlığı, ırkçılık ya da okullarda zorbalığa maruz kalmanın son sıralarda yer alması sevindiri bir veriyi ortaya koyuyor.

Irkçılıkla ilgili veriler değerlendirildiğinde; katılımcıların %67’sinin hiçbir zaman

ırkçılığa maruz kalmadığını, %25'inin ise nadiren maruz kaldığını belirttiği görülüyor. Ancak ırkçılığa maruz kalan azınlığın ülke memnuniyet skorunda veya Türkiye’ye geri

dönme planlarında önemli bir farklılaşma görülmüyor. Yaş, eğitim ve çalışma durumlarının ırkçılığa maruz kalmak konusunda bir fark yaratmadığı görülüyor ancak

ülkeler az da olsa birbirinden farklılaşıyor.

Başta Avusturya olmak üzere, Almanya, İsveç, İsviçre, Fransa, Belçika gibi Orta ve Kuzey Avrupa ülkelerinde ırkçılığa maruz kalma oranı ortalamanın üzerinde. Bu ülkelerde

1950’lerden itibaren çalışmak için gitmiş Türklerin yoğun olarak bulunması, daha fazla

hissedilen ırkçılığın bir etmeni olabilir. İngiltere, ABD, Kanada, Hollanda ve Avustralya ortalama seviyelerdeyken, Körfez ülkeleri ve Yunanistan göçmenlerin en az ırkçılık

hisettiği ülkeler olarak belirtilmiş.

Araştırmada başlı başına bir bölüm oluşturabilecek 'özlem' konu ele alındığında ise, yurt dışında yaşayanların en çok aile ve akrabalarını, ardından da arkadaşlarını özledikleri

görülüyor. Sosyal destek ihtiyacının ardından en çok özlenenlerse denizler, sahiller, yemekler, içecekler ve iklim. Özlenmeyenlerse eğitim olanakları, ormanlar, parklar ve

toplu taşıma olanakları.

Anneler genel olarak her şeyi çocuksuz kadınlara göre daha çok özlüyorlar; özellikle öne çıkanlar ise aile, akrabalar, arkadaşlar, komşuluk ilişkileri, yemekler ve içecekler.

Çocuksuz kadınlara göre daha az özledikleri şeylerse eğitim, spor ve sosyal olanaklar, ki

bu durum bulundukları ülkelerin olanaklarından daha memnun olmaklarından kaynaklanıyor olabilir. Anneler ayrıca canlı şehir hayatını ve gece hayatını da özlüyorlar;

ancak bu Türkiye'ye özlemden ziyade çocuksuz gençlik günlerine özlem gibi de duruyor.

Çalışmayanların çalışanlara göre daha çok konuda özlem yaşadıkları görülürken, en farklı olarak çalışma hayatını, dinamik ve canlı şehir hayatını, insanları ve toplumu,

Türkiye’deki uygun fiyatları çalışanlara göre daha çok özlüyorlar. Çalışanların ise

Türkiye'deki çalışma hayatını ve toplu taşıma olanaklarını özlemedikleri görülüyor.

Yurt dışında yaşayan herkesin ülke farketmeksizin en çok özlediği şey «Aile ve akrabalar». İkinici sırada ise «Arkadaşlar» geliyor; Kanada ve Avusturya hariç. Kanada’da

yaşayanlar denizleri ve sahilleri, Avusturya’da yaşayanlar Türkiye’nin iklimini arkadaşlarından daha çok özlediklerini belirtmişler. En az özlenen unsurlar ise ormanlar,

parklar ve toplu taşıma/ulaşım olanakları. Bu iki unsuru diğer ülkelerden farklı olarak daha çok özleyenler ise Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar’da yaşayanlar.

Aşağıdaki tablolarda araştırmaya en çok katılım gösteren ilk 10 ülkenin ortlamadan farklılaşan özlemlerine yer verilmiştir;

BÖLÜM 3-C) DÖNMEK, MÜMKÜN MÜ ARTIK DÖNMEK?

Göçün anatomisinde göçmenliğin artıları ve eksilerini değerlendirdikten sonra

gündeme 'Türkiye'ye geri dönme' ihtimali geliyor. Verilere bakıldığında göçmenlerin %30’u Türkiye’ye geri dönmeyi düşünmezken, 20%’si gerekli şartlar oluştuğunda geri

dönmek istiyor. %30 ise hem bulunduğu ülkede, hem Türkiye’de yaşamayı sürdürmek istiyor.

En çok İsveç, Kanada ve Avustralya’da yaşayanlar Türkiye’ye geri DÖNMEMEK konusunda kararlı.

Eğitim sebebiyle yurt dışında bulunanlar, %40 ile en yüksek Türkiye dönmeyi DÜŞÜNMEME oranına sahip. Vatandaşlık hakkında sahip olanların en yüksek oranda

düşündükleri ise hem bulunduğu ülkede hem Türkiye’de birer ev sahibi olarak her iki

ülkede de yaşamını sürdürebilmek

Göçmenler Türkiye’ye dönecek olurlarsa yaşamayı tercih ettikleri şehirler arasında %32 ile İzmir başı çekiyor. Katılımcıların %60’ı İstanbul’dan gelmiş olmasına rağmen, sadece

%24’ü İstanbul’a geri dönmek istiyor.

İzmir ve İstanbul’dan sonra, sahil ilçeleriyle ön plana çıkan Muğla ve Çanakkale geliyor. Muğla’ya geri dönmek isteyenler içinde Bodrum başta olmak üzere, Marmaris, Fethiye,

Datça ve Selimiye ilçeleri özellikle belirtilmiş. Göçmenlerin yaşları ve dönmek istedikleri şehirler karşılaştırıldığında 45 yaş üstündekilerin daha çok İstanbul'a ve Muğla'nın

ilçelerine, 35 yaş altındakilerin ise daha çok Adana, Eskişehir, Bursa gibi kendi geldikleri şehre geri dönmek istedikleri görülüyor.

BÖLÜM 4) YENİ NESİL GÖÇMENLER

Göç Yolları Araştırması'nda 'son iki yıl içinde Türkiye'den yurt dışına taşınan' kişiler

'yeni nesil göçmenler' olarak tanımlanmıştır. Bu segment neredeyse araştırmaya

katılanların yarısını temsil etmektedir. Aşağıdaki tabloda da görülebileceği gibi katılımcıların %48'i son iki sene içinde Türkiye'den göç etmiştir.

Demografik profillerine bakıldığında görülüyor ki; yeni nesil göçmenler, bütün göçmenlere göre daha gençler (bütün göçmenlerin %14’ü 45 yaş üzerindeyken, yeni göçmenlerin

%8’i 45 yaş üzerinde). Bu durum, eğitim sebebiyle yurt dışına çıkışların artmasından ve global şirketlerde iş imkanlarının çoğalmasından kaynaklı olabilir. Ayrıca yeni göçmenlerin

çalışma oranı bütün göçmenlere göre belirgin bir şekilde daha düşük. Bunun altında yatan gerekçe son 2 yılda henüz iş bulamamış olsa dahi yurt dışına çıkmak istemek

konusundaki kararlılık olabilir veya kıdemli göçmenler yurt dışında geçirdikleri yıllar

içerisinde iş bulabilmişken yeni göçmenler henüz iş aramamış/iş bulamamış olabilirler.

Yeni göçmenlerin %96’sı üniversite mezunu, bu anlamda bütün göçmenlerden önemli bir

farklılık göstermiyorlar.

Yeni göçmenlerin sadece %34’ü yeni taşındığı ülkede çalışıyor. Bu kişiler içinde en büyük oranı %51 ile Türkiye’deki pozisyonlarına benzer bir pozisyonla sürdürenler

alırken, %27’si daha düüşük bir pozisyonda çalışmaya başlamış. Çalışan yeni

göçmenlerin %69’u Türkiye’de çalışmakta olduğu sektörü korurken, %31’i değiştirmiş. Eski göçmenlerin sadece %45’i çalışmakta olduğu sektörü koruyor. Eski

Göçmenlerin daha büyük bir kısmının (%57) çalıştığını hatırlayacak olursak, yeni ülkesinde ilk iki yıldan sonra iş bulan göçmenlerin daha farklı sektörlerde çalışmaya

başladıklarını, 2 yılın ardından başka sektörlerde iş aramaya başladıklarını (veya ilk 2 yıl başka bir sektör için kendilerini geliştirdiklerini) düşünebiliriz.

Göçmenlerin %48’i yeni nesil göçmen iken, bazı ülkelerde bu oran oldukça yüksek.

Yeni Göçmenlerin tüm göçmenler içinde oranına bakıldığında; yeni nesil göçmenler için

Birleşik Krallık, Hollanda, Singapur, İsrail, Yunanistan ve İrlanda popülerliğini artırmış görünüyor. ABD, İsviçre, Fransa, Avusturya ve Belçika ise yeni nesil göçmenlerin daha az

görüldüğü ülkeler.

Son 2 yılda en çok yurt dışında göç veren ilin İstanbul olduğunu düşünebiliriz. Yeni nesil göçmenler, eski göçmenlere kıyasla daha yüksek oranda (%20 dafa fazla)

İstanbul’dan gelen kişiyi içeriyor. Yeni Göçmenler içindeki İzmirli oranı fazla

değişmezken, Ankaralı oranı azalmış.

Yeni nesil göçmenlerin daha yüksek oranda iş sebebiyle yurt dışında oturum hakkı elde ettikleri görülüyor. Eski göçmenlerin vatandaşlık oranı daha yüksek; bunun sebebi

yaşadıkları ülkelerin vatandaşlık için şart koştuğu yılı tamamlamış olmaları veya başka bir sebeple yurt dışında bulunuyorken evlenerek vatandaşlık almaları olabilir. Girişim ve

yatırım sebebiyle edinilen oturum hakkı, yeni nesil göçmenlerde eski göçmenlerin 2 katı seviyesinde.

Yeni nesil göçmenler ile eski göçmenlerin Türkiye değerlendirmelerinde önemli bir fark görülmüyor.

Sağlık sistemi ve kariyer fırsatlarıyla ilgili olaran yeni göçmenler daha iyimser

gözükürken; eğitim sistemi, canlı şehir hayatı, güvenlik, hava ve çevre temizliği konusunda daha kötümserler. Bu fark, eski göçmenlerin Türkiye’de bulunmadığı yıllarda

gerçekleşen ve yeni nesil göçmenlerin şahit olduğu olumlu ve olumsuz değişimlerden

kaynaklanıyor olabilir.

Yeni nesil göçmenler, eski göçmenlere göre arkadaşlarını, iklimi ve çalışma hayatını daha çok özlemişler. Çalışma hayatının özlemi, yeni nesil göçmenlerin çok daha yüksek

oranda işlerini bırakarak ev hanımı olmalarından kaynaklanıyor olabilir. Eski göçmenlerin iklimi daha az özlemeleri ise yıllar geçtikçe bulundukları ülkelerin iklimine alışmak olarak

yorumlanabilir. Eski göçmenler ise deniz ve sahilleri, canlı şehir hayatını, gece hayatını ve kültürel olanakları yeni göçmenlere göre daha çok özlüyorlar. Son 2 yılda taşınmış

olanların son yıllarda Türkiye'de deneyimledikleri gece hayatı ve şehir hayatı, daha önce

taşınmış olanların özlediklerinden çok farklı ve daha az cazip olduğu için olabilir.

Yeni nesil göçmenler ile eski göçmenlerin Tükiye’ye dönüp dönmeme kararlarını karşılaştırdığımızda eski göçmenlerin içinde Türkiye’ye DÖNMEME kararı verenlerin oranı

daha yüksek, yeni nesil göçmenler ise daha çok kararsız barındırıyor; yeni nesil

göçmenler karar verebilmek için bazı şartların gelişmesini ve belirsizlikten kurtulmasını bekliyor gibiler.

BÖLÜM 5) POTANSİYEL GÖÇMENLER: SIRADA KİM VAR? YOLCULUK NEREYE?

Göç Yolları Araştırması'nın son bölümünde katılımcılardan halen Türkiye'de

yaşamakta olanlarla görüşme yapıldı ve kendilerine yurt dışına taşınma planları ile kaygıları hakkında sorular yöneltildi.

Göç Yolları Araştırması'na katılan ve yurt dışına taşınmak istediğini belirten 179

kişinin demografik profili incelendiğinde potansiyel göçmenlerin, hali hazırda göçmen olanlara göre; daha genç, daha çok çocuksuz oldukları görülüyor. İçlerinde çalışanlar,

çalışanların içindeyse şirket sahibi veya üst düzey yönetici olanlar daha yüksek.

Diğer yandan; potansiyel göçmenlerin %61’i üniversite, %33’ü yüksek lisans mezunu. Bu grup içinde çalışanlar, çalışanların içindeyse şirket sahibi veya üst düzey yönetici olanlar

daha yüksek.

Potansiyel Göçmenlerin yarısından çoğunun (%55) planı önümüzdeki 1 yıl içinde taşınmak. Her 10 kişiden 3'ü ise 2-4 yıl gibi yakın gelecekte taşınma planı yapıyor.

Potansiyel göçmenlerin yeni hayatlarını kurguladıkları ülkeler arasında Kanada ilk sırada yer alıyor. Kanada'yı ABD, Birleşik Krallık ve Almanya takip ediyor. Gerçekleşen

göç ile planlanan göç arasındaki ilişkiye ülkeler bazında bakıldığında; Kanada'ya ve Birleşik Krallık'a varolandan daha büyük oranda bir göç planlanırken, Amerika'ya ise

varolandan daha düşük oranda bir göç planlandığı görülüyor. Almanya hem bugüne kadar aldığı göç hem de gelecekte planlanan göç anlamında değerlendirildiğinde benzer oranda

cazibesini koruyabilmiş ülkelerin başında geliyor.

Potansiyel göçmenlerin göç senaryolarının ilk unsurunu eşlerinin süreli yurt dışı görevi, yani “expatlık” oluşturuyor. Bunu girişimcilik, yine eşlerin ancak bu defa süresiz

olan bir sözleşme ile taşınmaları ve eğitim unsurları takip ediyor. Potansiyel göçmenlerin

girişimci, yatırımcı olarak veya taşınmaz satın alarak oturum hakkı kazanma planları, göçmenlerin bu sebeplerle oturum hakkı edinme oranlarının çok altında. Eşinin işiyle veya

evlenerek taşınma oraları ise planlananların üzerinde gerçekleşmiş.

Potansiyel göçmenlerin önlerindeki göçmenlik süreci ile ilgili endişelerinin başında aile, arkadaş, komşu özlemi, yurt dışında yaşayabilecekleri sağlık sorunları ve bu

sorunlarda sağlıkçılara erişimdeki zorluk ve maddi kaygılar oluşturuyor. Özlem çok 'ortak ve olmazsa olmaz' bir endişe olarak baş sırada yer alırken, devamında gelen daha

yaşamsal geçim derdi, iş kaygısı gibi endişeleri daha sosyal, çocukların adaptasyonu, yalnızlık ve iklimle alakalı endişeler takip ediyor.

Potansiyel Göçmenin endişeleriyle, göçmenlerin yaşadığı zorlukları ve özlemleri

karşılaştırdığımızda ise; aile, arkadaş özlemi konusunda her iki kesimin de hemfikir olduğunu görüyoruz. Maddi kaygılar ve geçim derdi de göçmenlerin en zorlandıkları

konular arasında yer aldığı için yerinde bir endişe olarak ortaya çıkıyor. Göçmenlerin yurt dışında en az memnun oldukları unsur sağlık sistemi olduğu için potansiyel göçmenler

sağlık sistemiyle ilgili endişelerinde de haksız sayılmazlar.

Sosyalleşememek, yalnızlık, çocukların okula adaptasyonu ve ırkçılığa maruz kalmak; potansiyel göçmenin endişesinin aksine, göçmenlerin zorluk yaşadıkları alanlar

arasında ilk sıralarda yer almıyor; ancak potansiyel göçmenlerin hafife aldıkları bir konu

varsa; o da kesinlikle yemekler ve mutfak! Zira Türk mutfağına ve yemeklere olan özlem Göçmenler için ilk sıralarda yer alıyor.

Teşekkürler…

İletişim için; info@gocmenanneler.com

Esra İyioğan Pencereci: esra@gocmenanneler.com Pınar Erbas Erdurmaz: pinar@gocmenanneler.com