runriYE BELEpiyErEn ninridi

MERKEZTYONETiMYEREL YONETIM irigKit,ERi:

a a a

OZERKLIK

5. Ulusal Yerel Yiinetimler Sempozyumu2l-23 Kasrm 201..I

Ankara UniversitesiSiyasal Bilgiler Fakiiltesi

Temmuz,2013Ankara

-----

yONEriu irigrisi.vE vEREL OznnxrixKoray KARASII

Etimolojik kcikeni itibariyle 6zerk,'kendi, ben, tin, temel,kigiligi olugturan varhk' anlamlarrm taglyan tiz ve 'gidi;, yeti,yetenek' anlamlaruu tagryan erk scizctiklerinin birlegimindenttiretilen yeni bir sozctiktiir. Bah dillerindeki '62, kendi' anla-mrndaki autos ve 'kural, diizeru hukuk, y0netin{ anlamlanrutagryan nomos s6zctiklerinin birlegmesinden olugan autos-nomoss6zciiklerinin eksiksiz kargrh$rdu. Ozerk s0zcti$ii ile ayru an-lamr tagryan muhtar s6zcii$ii de Arapga 'hayr/segmek' k6ktin-den gelmekte ve 'kendi kendini segen' anlamrm tagrmaktadu.Ozerk sozcti$"tiniin, tizellik arJranuru katan ve olma halirtr ifadeeden '-lik' eki ile birlegmesi ile meydana getirilen dzerklik ise,'kendi iglerinde dzgtir davramg', 'kendi istencine gdre davra-nan' 'kendi kendini ydnetme durumu', 'kendi kurallanna ya dahukukuna sahip olma' anlamlanm tagrmaktadr. (Eyubo$lu,2004:542; Dworkin, 1988: 12).

Ozerklik, birinin di$erini cinceledigi iki eylemi igerir. Di$e-rini de dnceleyen birinci eylem, dUgtinsel niteliktedir. Castoria-dis'in Ozerklik tarumr bu iEeriktedir: " Sonu olmayan bir hareketdahilinde kendi kendini yaratan, ayru zamanda hem bireysel, hem detoplumsal bir aklm diigiinsel/yansfttu eylem tarztdtr" (Castoriadis,1993: 56). Bu bigimiyle cizerkli$in on kogulu, yaprrun (toplu-luk/toplum/drguq kendi varh$rna dair bir dtigtince olugtur-masrdu. Castoriadis'a gdre bu dugtinsel nitelikteki eylem, yapr-mn kendi varolugunu sorunsallagtrrmastru/ kendi kendini vedtizeni sorgulamayr igeren bir tasandr. Ozerkligin igerdi$iikinci eylem, yaprrun ige ve drga dontik davramglanndan olu-gur. Ozerklik igiru yaplyl olugturan unsurlarrn bir araya gelmeamacrna adanmrgh$r, Castoriadis'in ifadesiyle'6zgtirlti$e vehakikat amacrna" yilrtelmeleri bir zorunluluktur. Ancak bu ye-terli de$ildir. Sonraki agamada yaprmn, kendini olugturan un-

. Doq. Dr., Ankara Universitesi, Siyasal Bilgiler Faktiltesr, Siyaset Bilimi ve KamuYdnetimi Bdliimti.

'rErE | 397

\ r i l rh i . r i \ { . i \ l : ' l l f t . i 1 ' l : l t { i l . \ '0 \ l , I }M I t . i$KI l "Hi l :0zF: l tK l . lk

surlara kendi varolug yasalarrm benimsetmeye y6nelik eylemleri devreye girer. Yaprmn kendi varh$rru, Ozyonetimini stirekhhale getirmeye y6nelik eylemleri de Ozerkli$in olmazsa olmaz-lanndandrr. Ozerkli$in derecesi, yukarrda belirtilen iki eyleminolug biqimine ve gerEekle$me diizeyine ba$h olarak ortaya gr-kar. Bu nedenle ozerklik iligkisini Oncelikle yapuur(iqe/kendisine ve drga donuk) eylemleri tizerinden diigiinmelgerekir (Castoriadis, 1993:55-54. Yaprrun 'kendisi'ndery iEe radrga donuk davramglanndan hareketle yaprlan dzerkli$e dairbu aqrklamalar, hukuk ve ydnetim alarunda yaygm olarak g0r-dti$umuz drgsal olarun eylemlerine odaklanan ve yaprsalq sl-rurhhSa sahip agrklamalardan oldukga farkhdu, ydnetim iligki-sinde ozerkli$ anlamak agrsrndan katkr sa$layrcr niteliktedir.

Yonetim iligkisinde cizerklik, en az iki yaprrun varh$ru gerektirir. Ozerklik kavranurun, yaprlarrn ilkesel ditzeyde egit vetam serbestiye sahip oldu$u (di$erine ba$rmh olmadr$r) durwmu ifade eden ba$rmsvhk kavramrndan temel farkhh$ da b'unoktada doSmaktadrr.t E$er tam serbestiye sahip egit yapilarsdz konusu ise, bir bagka deyigle herhangi bir Usttin yapr (anayapr) yok ise bu durumda Ozerklik iligkisinden sdz edilemezBir yaprnrn kendisi ile ilgili konularda belirlenmig kurallar qer-qevesinde drgsal mtidahale olmaksrzrn hareket serbestisine sahip olabilmesi onun ba$msrz oldu$unu gostermez. Srrurb 6z-ydnetim hakkr Ozerkli$e kargrhk gelir.

Ozerklik iligkisi, tistiin olan yapmm egemenlik hakkuurrdi$er yaprlarrn da boyun e$me Odevlerinin oldu$u bir otoriteiligkisidir. Ozerklik dtizeyi, tisttin yapnm otorite toplammdnkipaymm artmast ya da azalmasma ba{h olarak de$igmektedir (Figek2005: 189-190).'Ozerklik iligkisi elbette tek ydnlti de$ldir, teky6nlt belirlenmez. Mizakereyi, miicadeleyi ve hatta go$u za-man qatrgmayr igerir. Ozerklik, bir y6niiyle 'kendisi'nin eylem

1 Cemal MrhEro$lu Srizctiklerin OytUsti adh kitabrnda, 'kendi bagura buyruk, kendikendine yeter, tam ba$rmsz" anlamlanru tagryan otargi (autarchie) s0zc0$One'6?:l-killik' kargrh$m tiirehnekte, bu tiiretrneye dair agrklamalarlna yer vermektedir(Mrhgroglu, 1996: 332).z K. Figek'ten aktardr$rmrz tanrmlama orijinal metinde Ozerklik d"Brl, merkezcilik veyerinden ydnetim gerEevesinde yaprlmaktadrr.

398 | -T*ffiffi

yrirlelim lliqlisi v9

alarum di$er ydntiyle de kendisi drgrndakilerin mtidahale srmr-larrnt belirler. Ozerklik ile ilgili agrklamalar da buna ba$h ola-rak degigebilmektedir. Ozbelirleme, ozyonetim hakkr, karar vetakdir yetkisi, uygulama gticti ya da hareket serbestisi gibi kav-ramlar temelin de ' 6z'den ya da 'kendisi'nden hareketle yaprla-bildigi gtbi kendisi drgrndikinin ya dadrgsal olamn d.avrarusrn-dan (denetim, kontrol, mtidahale, srmrlanur gtbi) hareketle deyapilabilmektedir.

Kamu drgtitlenmesinde Ozerklikten s6z etmek igin, yaprsalayn$mamn, bir bagka deyigle en azrndan iki ayn yaprrun varolmast gerekir. Ozerklik, Usttin olan yapr (devlet tiizel kigiliSi)ile ondan ayn hukuksal/yonetsel kigili$e (ttizel kigilik) sahipyaprlar arasrndaki iligkiyi ifade eder.a Niteli$ gere$ bazt liz-met alanlarrnda hizmete ozgtilenen ttizel kigilik ya da belirlico$iafyada yagayan kigi topluluklanna kendi ortak ihtiyaqlanrudrgiitlemek iizere Ozgtilenen ttlzel kigilik Ozerkli$in yaprsal bo-yutunu olugturmaktadu. Strekli amaEflar) Eergevesinde birleg-me dugtincesinin olugmasr, bu amaca daha iyi hizmet edebilme-si igin gerqek kigilerden ba$rmstz olarak hak ehliyetine sahip birvarh$-rn olugturulmasr ihtiyacr tiizel kigili$ ortaya grkaran ne-denler olarak srralanmaktadu (Hatemi ,19i9: s-6i. Tiizel kigilik,amaE aqnmdan bir aragtrr. Bu tizellikleri ile bir yaprya tiizel ki-gilik tamnmasr ile yukanda aktardr$mrz Ozerklik tarumrndakiunsurlar arasrnda rahathkla bir ba$ kurulabilmektedir.

Yaprsal boyutuyla bakrldrSrnda ozerklik, ayru zamandaamaglan yerine getirebilmelerine ydnelik olarak yaprlara tanr-nan bir yetkidir. Uluslararasr sOzlegmelerde, Anayas a'da ya dayasalarda OzerkliSe dair hUktimlerin yer almasr ya da Orgtittturttizel kigili$e sahip oldu$unun belirtilmesi tek bagma, o 6rgti-

' Y6netim iligkisi boyutuyla tizerklik, elbette sadece hukuksal aEdan yaprsal ayng-mayt (ayn ttizel kigili$i) gerektirmez; sadece onun varh$r ile agrklanamaz. Aksi tak-dirde aym orgtitsel/hukuksal yapuun (tiizel kigilik) bir pargasr olmakla birlikte or-ne$in Turkiye'de maliye btirokrasisinin ya da bir d0nem (dtinugfiiriilmeden Oncekiadryla) Devlet Planlama Tegkilah'mn (buraya ordu da eklenebilir) siyasal iktidarlarkargrsrnda zaman zaman sahip olduklan karar ve hareket serbestisini ya da di$eri'aprlar kargrsrnda sahip oldu$u usttinlu$ti agrklamak miimkiin olamazdr. yonetimrligkisi boyutunda ozerklik Biie ve ba$mhhk iligkisi gergevesinde deSerlendirilmeli-l i r .

-rEler 1399

, , i .

[,1I1I{KTZI YONETIM YEREL YONETiM iTiSXiTENi: OZNNXTIX

ttin 6zerk olduBrnu gdstermez. Anayasal ya da yasal dflzenlemeler Orgtitlerin ozerkliginin gtivence altrna ahnmasr agrsmdanOnemlidir; ancak dzerklik aErsmdan yaprcal boyut tek bagurayeterli deSildir.+ Yasal diizenlemelerden ya da tiZel kigili$invarh$rndan kaynakh dzerklik yetkisine sahip olma, her zamanyetkinin kullarulabilmesi, bir bagka deyigle 6zerk davranabilmeanlamma gelmeyebilir. O. Onaran'ur,'karar vermede serbestliKile 'karar verme yetkisi' arasmda yapmrg oldu$u ayrrm 6zerkli-gi degerlendirmemiz aEsrndan yol g6stericidir: " Bir iist belli hiralanda karar verrne yetkisini astlanna deoretse bile, ast karar aerirkentistiiniln bu konudaki gdrilg ae isteklerini griz ciniine altr, elindeki sorunlt tistriniln nasil grizece{ini tqhmin edip kararmr ona giire aerebi-lir. Orgiltteki genel otoriter hnua bunu gerektirebilir. Bu durumdiastm belki gdrilntigte karar aermeye yetkisi oardtr, ama bunu kulbnamamaktadtr" (Onaran, t975: 280).

inceleme konumuz olan yerel ycinetimler aeisrndan cizerk-lik merkez-yerel ikili$i tizerinden tammlanmaktadu. A. Alada,yerel ydnetimlerin dzerkli$ini " merkezi dwletin yerele btrakmqoldu{u inisiyatif - eylem alaru ae grirece tizgtirlegtirilmig bir kurum*ldltrum" biqiminde ifade etmektedir (Alada 2008: 5). Yerel yonetimler aqrsrndan dzerklik iki noktada cinem kazanr (Kel6

4 Ti.irkiye'de 1960'lardan itibaren tizerklik, gerek yerel ydnetimler gerek Ozellibtiniversite ve TRT Ozelinde yo$'unlagan 6zel bir tarhgma ve dtizenleme konusudur-Askeri darbeler dcineminde ve Anayasalann yaplm strecinde ve uygulanmasrndrfarkh ydnleriyle (idari, mali, bilimsel, siyasal) Ozerklik tarhgmalan glindemin Arsralarmda yer almrgtrr. Yakrn geqmige ait dtizenlemelere ve uygulamalara balrldr

$rnda <izerklik noktasmda gegitli hassasiyetlerin ve tercihlerin oldu$u goriilmekbdirBunlardan kaynakh olarak ashnda t0zel kigilik kuramr gerEevesinde duguntilduggDde ashnda anlamsrz olan birgok diizenlemeye Tiirkiye'de mevzuatta yer vedl.litigdrtilmektedir. Bunun en tipik Orneklerinden biri yeni yerel y0netim yasalannda Iozel idarelerinin ve belediyelerin idari ve mali Ozerkli$e sahip olduklarrnrn belirt}mig olmasrdrr. Ashnda kamu ti.izel kigisi olmasr yerel y0netimlerin idari ve melagrdan ozerkli$e sahip olduklan anlamrna gelmektedir. Kendi kendini yonetu:.kendi btitqesine sahip olma, kendi personeline sahip olma gibi ttzellikler idari ve meltizerklik gcistergesidir ve bir kamu t[zel kigisinin asgari Ozellikleridir. idari ve mllOzerklik kamu ttizel kigileri igin do$al bir sonugtur (Siyasal Ozerklik igin durum tart-hlagmaktadrr). Aksi durumda herhangi bir kamu ttizel kigisinin idari ya da m*dzerkli$e sahip olmayabilece$ gibi btu anlam g*ar ki bu ttizel kigiligin dopsruaykrndrr. Bu aqrdan yerel yOnetim kuruluglannrn bir kamu tiizel kigisi olduklanrrrbelirtildi$i yeni yerel ydnetim yasalannda aynca idari ve mali dzerklikten s0z edrl-mesi belirli hassasiyetlere baSh olarak dzerkliSi vurgulama amacuu gfltse dahi vaseteknigi aqrsrndan gereksizdir. Yasa maddesinde mtikerrerlik yarahnaktadr.

400 I TEtsr

I!i1gg111l!*isi ve Yerel Ozerklik

2006) 52-53). Birincisi yukarrda da de$indigtmrz yap$al boyu-tuyla ilgilidir ve yerel birimlerin devlet ttizel kigili$inden ayrlttizel kigili$i olan yaprlar olmasrnda somutlagrr (corporate auto-nomy). Yaprsal dzerklik yerel ortak ihtiyaglanru Org0tleyebilme-lerine y6nelik olarak ttizel kigili$e tarunan bir yetkidir.s Yerelbirimlerin kendi iglerini merkezin mtidahalesi olmaksrzrn yiirti-tebilmelerinin 6n koguludur. Kamu drgiitlenmesinde devletttizel kigiligi drgrndaki yaprlara ayn tiizel kigilik tarunmasr, birbagka deyigle srrurh dzydnetim yetkisinin verilmesi esas olarakustiin yapmm bu alanlara miidahalesini dnleme amaclru gtit-mektedir. Ancak Ozerklik sadece tistiin yaprdan (bu noktadasiyasal iktidarlardan) korunma amaq ile srmrh de$ildir (Soysal,1990:99). Ydnetim iligkisi boyutuyla ilzerklik, egemen gevrelerbagta olmak tizere her ttirlt gUC yaprlanmasr kargrsrnda 6rgti-tiin irade, karar ve hareket serbestisine sahip olmasrru ifadeeder. ikincisi yerel toplumun/toplulu$un/halkrn Ozerkli$idir(ciuic autonomy). Bu boyut daha gok yapuun kendini var etme,varhirm stirekli krlma davraruglarrnda somutlagrr. Yerel birim-lerin kendisini olugturan kigi topluluSunu temsili ya da yereltoplulukqa denetlenebilir olmasr da yerel 6zerkli$"in bu boyutu-nu olugturmaktadrr. Yerel ydnetimler aqrsrndan dzerkli$in buboyutu yaprsal (yasal ya da kurumsal) ozerklikten daha yagam-saldrr. A. Alada'run ifadesiyle yerel toplumun cizerkli$i yerelydnetimin dzerkligini Onceler (Alada, 2008: 6).

Yerel ydnetimler birer toplumsal yaprdrrlar. Bu nedenledo$al olarak bu drgtitlerin ana yapr (devlet ttizel kigili-gi/merkezi ydnetim/siyasal iktidar) ve di$er yaprlarla kurduk-larr iligkiler de toplumsal niteliktedir. Yukarrda sdzti edilen ikiboyutunda da yerel yonetimler agrsmdan ozerklik toplumsaliligki bigimlerinden, bu kapsamda miicadele biqimlerinden ba-

s Yerel yonetimler ile ilgili bir karannda Anayasa Mahkemesi, dzerkli$in bir yetkioldu$una vurgu yapmaktadn "Ozetklik, sosyal bir toplulu$un ya da tiizelkigili$inkendilerini yoneten kurallarrn tiimiinti ya da bir b0liimiini bizzat saptayabilmeleriveya anayasa ve yasalann qizdiSi srmrlar iqinde hareket edebilme dzgtirlii$ii ve yet-kisidir. Yerel yonetimler aqrsrndan dzerklik ise, anayasa ve yasalann betirledi$i kamuhizmetlerinin dnemli bir bdli.inniintin yurttaglarrn yaranna olarak, yerel ydnetimlerinsorumlulu$u altrnda yerine getirilmesi yetkisidir." Anayasa Mahkemesi, T. 22.6.198,E. 1987 / 1,8, K. t988 / 23, RG, 26.1']...L988, 20001.

TE Et | 401' : : l i , -

\ il if" t\ i.l r y{.i \ b l- i h'f Yti t{. tit. YCIN }:l'Ir,1 !!{$KI t,ERt; Ozti rtKl-t K

$rmsrz dtigtintilemez. Yerel yonetimlerin cizerkligt, bu yaprlannmerkez ve di$er yaprlar ile kurduklan Eo$unlukla da gahgmahnitelikteki toplumsal iligkilerin sonucunda biqimlenir. Dar biryaklagrmla, salt idarenin kuruluquna dair bir ilke olarak bakll-dr$rnda Ozerklik/ aragsal nitelik ile srrurh kalmaktadr. Merkez-yerel iligkisini, hizmet paylaguruna, vesayet iligkisine ya da maliiligkiye dair duzenlemelerle srmrh olarak ele alan liberal yaklagrmlarda araqsal bakrgr gormek mtimktindUr. Ekonomik ve toplumsal drgtitlenme bigiminden soyutlarurug, bu agrdan birgokyontiyle yonetim

Qrkarrlmasr Sonrasr Heniiz Yrl Gegmeden SnUtMadde'ye Y1p{an Ekleme ite Merkezi YiinetimYatrrrmlarlnrn il Ozel idarelerine Dewi

4.3.2005 tarih ve 25745 sayrh Resmi Gazete' de yayrmlanan5302 sayrh il Ozel idaresi yasasrrun 6. maddesi g6yledir:

5302/ 6 (MADDENIN iLK HALi-2oos)il tizel idaresinin g6rev ve sorumluluklanMADDE 6. - il Azel idaresi mahallt miigterek nitelikte olmak Earhyla;a) Safihk, tartm, sanayi ae ticaret; ilin gnre diizeni pl6ru, baymdtrhk u

iskhn, topra{tn korunmast, erozyonun dnlenmesi, sosynl hizmet oe yardtnrlar, yoksullara mikro kredi aerilmesi, Qocuk yuaalan ae yetigtirme yurtlan;ilk ae orta o{retim kurumlannrn arsa temini, binalanntn yaptm, baktm oelnartmt ile di{er ihtiyaglanrun kargtlanmastna iligkin hizmetleri iI smtrlaniEinde,

b) imar, yol, su, kanalizasyon, kafi attk, ganre, acil yardtm ae kurtarma,killtrir, turizm, genglik oe splr; orman koylerinin desteklutmesi, a{aglan-dtrm a, p ark a e b ahge tesisine iligkin hi zmetleri b ele diy e stntrlart d6mdn,

Yapmakla goreali ae yetkilidir,il geare dtizeni plfrru; aalinin koordinasyonunda, bilyilkgehirlerde bfi-

ytikgehir belediyeleri, di{er illerde il belediyesi ae il rizel idaresi ile birlikEyaptltr. il gnre drizeni plfrru belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndanonaylarur,

Hizmetlerin yerine getirilmesinde cincelik flrafl, il ozel idnresinin maTtdurumu, hizmetin iaedilifr ue aerildi{i yerin geliEmiglik dilzeyi dikkate abnarak belirlenir.

il c;zel idaresi hizmetleri, aatandaglara en yakm yerlerde ue en uygunyontemlerle sunulur. Hizmet sunumunda riztirlil, yagh, drigktin ue dar gelir-Iilerin durumuna uygun yontemler uygularur.

402 | "i" i:;Jti$

Hizmetleritndti{eer;;;;;;r,,i)rni;;r;;":r:;:;r';r:;:;;rri;rttinhik ae uyum iginde yilnitillmesine ydnelik koordinasyon o ilin aalisitarafindan sa{larur.

4562 sayilt Organize Sanayi Bdlgeleri Kanunu ile Sanayi ae TicaretBakanh{tna ae organize sanayi bdlgelerine tantnan yetki ae sorumluluklarbu Kanun kapsamt fugmdafur.

Maddenin htikiimlerini ozetle ele alnsak, goze Earpan ilk6zellik, tek tek sayrlmrgbazr gdrev ve sorumluluklann yarunda,bazt alanlar aqrsrndan (6rne$in sa$hk, tanm, kulttir, turizm)listeleme yaprlmaksrzrn sadece hizmet alamrun belirtilmig ol-masrdr. Dikkati qeken di$er bir unsur, genel idarenin sorumlu-luk alamndaki birqok hizmetin il 6zel idarelerinin g0rev ve so-rumluluk alaru olarak sayrlmrg olmasrdrr. Her ne kadar bagrnda"mahalli mtigterek nitelikte olmasl" gartl belirtilmig olsa da,g6revler belirtilmeksizin temel kamu hizmeti alanlanmn sayrl-masl beraberinde "genel yetkili kurum" tartrgmasrru da getir-mektedir. il 6zel idarelerinin gdrev ve sorumluluk alaruru ge-nigleten bu madde htikmti ile 20M yrhnda grkanlan, ancak vetonedeniyle yrirtirhi$e giremeyen 5227 sayrh (Kamu YdnetimiTemel Kanunu olarak da bilinen) yasa ile amaglanan iglevseldontigtimtin bir ydntiyle ya$am buldu$unu s0ylemek milm-kiindur. Konumuz kapsanuru agtrSr iEin, bu madde htiktimleriile yaganan iglevsel geniglemenin belirli agrlardan il Ozel idare-lerinin yetki alanlarrru artrrdr$ru, bunun yarunda merkezi y6-netim ile il 6zel idarelerinin ayru faaliyet alanlarrnda yetkili kr-lmmasr nedeniyle Onemli oranda hizmet tekrarlanrun ve Eakrg-malarrrun yagandr$rru sdylemekle yetinelim.

il ozel idarelerinin g0rev ve sorumluluklarrru diizenleyen5302/ 6. maddenin bu ilk halinde merkezi ydnetimin il 6zel ida-relerine g6rev ytikleyebileceSine ya da merkezi ytinetim yatr-nmlanrun il 6zel idarelerine devredebilece$ne dair bir hiiktimyoktur.

5302 sayrh yasarun ytirtirlti$e grrmesinden birkag ay sonra,yine bagka bir yerel yonetim birimi olan belediyeleri duzenle-yen 5393 sayrh Belediye Kanunu ErkanlmrSflr. Bu yasamn 85/emaddesiyle 5302 sayrh il Ozel idaresi yasasrnrn 6. maddesinebir huktm eklenmigtir. Eklenen hUkUm g6yledir:

5302/ 6 (DEci$iruir 1- EK FrKRA 200s)

+B; i4oi

turu-i{.KLZi v0xrriur yEREL yONETiM irisximni: Ozsnxlix

"Merkezi idare tarafrndan yiiriitiilen giirev ve hizmetlereait yatrrrmlardan ilgili bakanhkga uygun gdriilenler, il bznlidareleri eliyle de gergeklegtirilebilir. Bu yatrrrmlara ait tide-nekler, ilgili kurulug tarafrndan o il ozel idaresi biitgesineaktarrlrr. it 6zel idaresi bu yatrrrmlann yinde yirmibeginekadar olan krsmr igin kendi biitgesinden harcama yapabilir.Merkezi idare, ayrrca, desteklemek ve geligtirmek istediSihizmetleri proje bazrnda gerekli kaynaklannr ilgili il 6zr,lidaresine aktarmak suretiyle onlarla igbirli$i iginde yiiriitebi-lir. Bu kaynak ve tidenekler 6zel idare biitgesi ile iligkilendi-rilmez ve bagka amagla kullanrlamaz."

Eklenen bu fikra, merkezi ydnetimin kendi yahnmlarlru,6dene$i ile birlikte il 6zel idarelerine devrine olanak tarumak-tadrr. Ashnda bu iqerikte bir dtizenleme daha tinceki yrllardabagka yasalarda da yer almaktaydr. Krsaca bunlara bir bakahm.

23.12.1985 tarih ve 3242 sayrh L986 Mali Yrh Btitqe Kanu-nu'nda ("Yatrrrm Harcamalarr" baghkh 1l / 3 maddesi) merkeziyonetim yatmmlarrmn il 6zel idarelerine devredilebilece$"inedair bir htiktim yer almaktadrr. 5302/ 6.maddesine 2005 yrhndaeklenen fikra ile btiytik oranda paralellik igeren bu diizenleme-yi bazr kiigtik degigik/eklemelerle 2008 yrhna kadar olan di$erbutqe kanunlartrun ttimtinde de gdrmek mtimktindUr.6 BfltEekanunlanndaki hukme krsaca bir bakahm.

5724 sayrh 2008 Yrh Merkezi Ydnetim BiitEe Kanunu'nun"Yatnm Harcamalart" baghkh 8/c maddesi:7

"Yrlhk Yatrnm Programrna ek yahrrm cetvellerinde yeralan projelerden ilgili bakanrn onayr ile il 6zel idarelerincevalinin yetki ve sorumlulu$"unda gergeklegtirilmesi uygungtirtilenlerin bedelleri, miinhasrran proje ile ilgili harcama-larda kullanrlmak izere, hizmetin ait oldu$u il tizel idaresinetidenir. Mahalli hizmet niteli$i tagryan iqler, bu frkrada belir-

61986 yrhndan itibaren 2008 yrhna kadar botqe kanunlannda yer verilen dtizenleme-ye 2009 ve sonrasl yrllara ait btitqe kanunlannda yer verilmemigtir. Bunun nedeni, buhi.ikmtin 2005 yrhnda 5302 sayrh il Ozel idaresi yasasmrn 6. maddesine eklenmigolmasrdrr. Boylece her yrl butqe kanunlarrnda yer verilen diizenleme, 2005 yrhnda ilOzel idaresi yasasrna eklenen bir hi.ikiim sonrasrnda bir anlamda siirekti hale geti-rilmigtir.z ikinci f rkra btitge kanunlarm a 1990' b yrllarda eklenmigtir.

404 | *rffiffi

Yiint,tinr itiyt<isi ve Ycrel Ozerkl_il-

tilen esaslar gergevesinde program ve proie safhasrnda da va-lilerin yetki ve sorumlulu$una dewedilebilir.

Bu kapsamda yiirtitiilecek projelerin etiit, kegif ve kontrolhizmetleri ilgili bakanhk ve genel mtidtirltgtin il tegkilatlanncayaprlrr. Bu projelerin ihale edilmek suretiyle yaphnlmasl vebedellerinin Odenmesi ise valinin onayr ile il 6zel idarelerincegerqeklegtirilir."

Mahalli hizmet niteli$ tagryan iElerin ddenekleri ile birliktemerkezi ydnetim tarafindan il 6zel idarelerine dewini dtizenle-yen bu Btitge Yasasr htikmtinde dikkati geken unsur il dzel ida-resi ttizet kigiliSinden gok valinin 6ne grkarhlmrg olmasrdrr. Ilcizel idareleri denilmesi yeterli olabilecekken maddede Ug farkhyerde 6zel olarak valiye tamnan yetki vurgusu yaprlmaktadu.Maddede dikkat geken di$er nokta il genel idaresi ile il 6z.elidaresi arasrnda yatrnmlar agrsrndan bir igb0ltimtiniin 6ng0-rtilmtig olmasrdr.

5302/ 6. maddesine 2005 yrhnda eklenen hUkmtin bir ben-zerini Onceki il 6zel idaresi yasasmda da g0rmek mtimktindiir.Bilindi$i iizere L913 yrhndan itibaren ytirtirltikte olan idareiUmumiyei Vilayat Kanunu Muaakkati, 1987 yrhnda 3360 saphyasa ile Onemli oranda de$igikli$e u$camrgtu. (Bu arada di.izen-lemenin adr da il Ozel idaresi Yasasr olarak de$igtirilmigtir).Yaprlan qok sayrda de$igiklik ve eklemeler arasrnda konumuzagrsrndan il Ozel idaresi yasasrmn 78. maddesine eklenen bent-ler (L3, 'l"4ve 1"5. Bent) onem tagrmaktadrr. 13. bentte il 6zel ida-resinin gorevli oldu$-u mahalli mtigterek ihtiyaglarrn kapsam veslrurlnln Bakanlar Kurulu'nca tespit olunaca$r hiikmtine yerverilmigtir. Bu hUkUm sonrasrnda Anayasa Mahkemesilnce ip-tal edilecektir. Di$er bentlerde ise yrlhk programlann hazlr-lanmasr, yatrrmlar ve Odenek aktanmlan konulannda merkeziydnetimin sahip olduSu bazt yetkilere yer verilmigtir. iptat edi-len 13. bent de dahil eklenen bent hflkflmlerine yine d6nece$iz.

- 5302/ 6. maddesine 2005 p*0" Belediye Kanunu ile ekle-nen fikraya ddnersek, eklenen fikra hukUmlerine gdre;

. Merkezi ydnetim kendi ytir0ttt$ti yatrmlarr il 6zel idare-sine devredebilecektir

T-€€ 1405: l i ) '

o Devredilecek yatrrmlar ile birlikte bu yatrnmlara yiinehiodenekler de aktanlacaktr. Merkezi ydnetim belirledi$i hizmet alanlannda yine kar-naSrm da aktararak il Ozel idareleri ile igbirli$i iqinde prq"b aztnda hizmetle r ytiriitebilecektir.o Yukandaki her iki durum agrsrndan da irade biittinul'lc

l1ffi#Tl'?S;""ti* t*ur*dan il ozel idarelerine at-tanlacak yatrrrmlara dair bir hizmet alam tammlamasr yapl-mamrghr. Bir bagka deyigle daha cince yer verdigirniz BUfKanunlarr'ndaki 'mahalli hizmet niteli$i tagryan igler" srnrr-lamasma 5302/ 6. maddesine eklenen fikrada yer verilmemi*tir. (Maddenin tist bagh$'rnda bu niteligin belirtilmig olmcyeterli gdriilmiig olabilir)

Uq duzenlemeden soz ettik. Birincisi 1986 yrhndan 2008 p'hnda kadar olan butge kanunlanndaki hiikumler, ikincisi 1S7yrlrnda il 6zel idaresi yasasrna eklenen htiktmler, Uqtinctls02005 yrhnda 5302 sayrh il Ozel idaresi yasasura eklenen htikum-ler. Bu tiq diizenleme dtigtinflldt$Unde merkezi y0netime il6zel idarelerine g0rev ve sorumluluk yflkleme yetkisi venmhUktimlerin 1986 yrhndan gtintimiize kadar mevzuatta siirekliolarak yer aldr$r gilrtilmektedir. 5302 sayrh yasarun 6. maddesi-ne yaprlan ekleme ile artrk merkezi y6netime tarunan bu yetkisiirekli hale getirilmigtir.

Merkezi y6netime bu dtizenlemeler gergevesinde tanunnyetki yerel y6netimlerin Ozerkli$ gergevesinde akademik ya

406 | -rffiffi

zrnda hemen hemen hig sorgulanmamrg, tartrgtlmamrglr.Sve9 3udurumu iki ayn donem aErsmdan ayrl ayrr de$erlendirmek g"-rekebilir. 2005 yrh dncesi (5302 sayrh yasarun Erkarrlmasr Once-sindeki) durum, il 6zel idaresinin yasal ve kurumsal Ozellikleri-ne (6rne$in il 6zel idaresi orgi,itlenmesinde valinin konumu,yatrnm ve hizmetler agrsrndan il 6zel idareleri ve il genel idare-sinin birgok ydniiyle ig ige geemiq nitelikte olmasr gibi) ba$lrolarak il 6zel idarelerinin 6zerk bir yapr oldu$una dair bir algr-mn olugmanus olmasr ile agrklanabilir. Peki, yerellegme savlart-nr iqeren ve 6zel olarak da madde htikiimlerinde idari ve maliozerklik vurgusu yaprlan 5302 sayrh yasa agrsrndan durum na-srl aqrklanabilir? Merkezi y6netimden it 6zel idarelerine bumaddeye dayamlarak gergeklegtirilerek yatrtm devri her du-rumda yasalhk ilkesine uygunluk anlamrna gelir mi? Merkeziydnetim mahalli mtigterek nitelikte olmayan hizmetleri il 6zelidarelerine devredebilir mi?

Devredilecek yatrnm ya da hizmetin yasalarda il 6zel ida-relerine verilen gorevler iginde yer ahp almamasl ya da mahallimrigterek nitelikte olup olmamasr (yasalhk ilkesine uygunluk)

a Butqe Yasasr hukumleri yazrnda konu edilmemigtir, ancak hukuka aykmhk iddia-sryla yargrya tagrnmrgtn.24.12.1990 tarih ve 3690 sayrh 79VL Mali Yrh BUtee Kanunu(madde 9/c) ile ilgili olarak Anamuhalefet Partisi'nin Anayasa'mn 151. maddesineaykrnhk iddiasryla bu yasanrn belirli maddelerinin iptali istemiyle Anayasa Mahke-mesi'ne aEtr$r davada Mahkeme dtizenlemeyi Anayasa'nm 161. maddesine aykrngdrmemigtir. Gerekge griyledir: "Mahalli hizmet niteli$i tagryan proielerin finansma-nrm kargrlamak tizere genel btitgeden yaprlacak transferlerin etkin bigimde harcan-masrrun sa$lanmasr ve merkezi ytinetimin plAn ve proje tizerindeki ig yo$unlu$ununvalinin sorumlulu$una terk edilerek hafifletilmesi, yatnmlarur qabuklagbnlmasramacmr gergeklegtirmek tizere yaprlan bu duzenleme genel butgeden yaprlacaktransfer Odemeleri nedeniyle btitgeyle ilgilidir." Mahkeme, merkezi ycinetim ile yetely0netim iligkisini dUzenleyen1.27. madde kapsamrnda bir de$erlendirme yapmamrg-trr. Kararm kargr oylannda tig Mahkeme iiyesi ise tam da bu noktada itirazlarrm dilegetirmigler, bu diizenlemenin Anayasa'nrn 127. maddesine (yerel y6netim 6zerkli$)aykrrr oldu$u g6riigtinti belirhniglerdir. Anayasa Mahkemesi, T.30.1.192,E.\W7/8,K. 1992 / 5. RG, 16.06 .1994, 21962.e Bir i.ist dipnotta belirtilen itirazrn benzerlerini 2000'li yrllann baglarurdaki b0tgekanunlan ile ilgili olarak da g6rmek mumkundur. Apr igerikli iptal istemleri kargr-srnda Mahkeme yine L991'deki gibi konuyu btitge ile ilgili httktimler gergevesindede$erlendirmig ve duzenlemeyi Anayasa'ya aykrn g0rmemigtir. Ome$in bkz.:4833Sayrlr 2003 Mali Yrh Biitqe Kanunu ile Ilgili Anayasa Mahkemesi, E. 2ffi3/47, K.2004 / 4, RG, 8.12.2004, 2566/.

-rElEt | 4U7

: r i i ' -

i t i t i i i . l ; t i t * r r : t i t { } 'L r t t j t .

dnemlidir; ancak onemli olmakla birlikte konunun sadece birydntinti olugturmaktadrr. inceleme konumuz agrsrndan dahakritik nokta, 5302/ 6. maddeye eklenen ve merkezi y0netimin il6zel idarelerine yatrnm ve hizmet dewini diizenleyen frkranrnyerel ydnetimlerin Ozerkli$ine uygunlu$udur. ilerleyen baghk-larda bu konular ele ahnacaktrr.

Bir Baqbakanhk Genelgesi Qergevesinde Yerel OzerklikOnceki baghkta bir yasa hfikmtine ba$h olarak yaptr$mrz

incelemeyi biraz daha ozellegtirdi$miz bt soru gergevesindeyapalrm: Merkezi ydnetim idnn karar ae diizenlemeleriyle, idari iyIemleriyle il ozel idarelrine yeni gtiranler, yeni yiikimltiliikler ytikle-yebilir mi?

18 Mart 2008 tarihinde 2A08/3 sayrh 'Boltinmtg YollannYaprmr" konulu bir Bagbakanhk Genelgesi yayrmlanmrghr. BuGenelge ile il 6zel idarelerine, bazr g0rev ve yiikiimlifluklerytiklenmigtir.lo

Genelge'nin konumuz ile ilgili maddeleri goyledir: litalikolarak iqaretlenen yerler, il6zel idaresine gtirev vermekte ya damali ytikumltiltik getirmektedirl

3. YoI yaptm ue iyilegtirme gahgmalart nedeniyle kurulacak gan-tiyeler, il ozel idarelerinin sorumlulufiunda agilacak ve buralardakullarulacak makinelerin yedek puqa, bakrm-onarlm, akaryakrt,lastik ve benzeri btittin ihtiyaqlan ait olduklarr kurumlarca kar-gtlanacaktrr. Bu igler igin odenek yetersizli{i hallerinde il iizel idarele-ri btitgelerinden yararlantlacakttr. Gorevlendirilen personelin ye-mek, bannma, ulagrm, gahgma ofisi gibi ihtiyaqlturn temini ilegantiyelerin giivenli$i ve makinelerin park edilece$i alanlannbelirlenmesinde valiler yetkilidfu. Yol yapm ae iyileEtirme igleri, ilcizel idareleri tarafindan koylere hizmet gtitiirme birliklerine tidenekqktarm ak sur etiyl e de y ap tmlabilir .

4. Yol yaplm ve iyilegtirme Eahgmalanmry ig Kanunununilgili hukumleri Eergevesinde, tazla Eahgma ticreti ddenmeden

10 Bagbakanhk 24.7.2n9 tarihinde yine b0lunmtig yollara iligkin 2W/14 saph birGenelge daha yayrmlamrghr. Bu Genelge'de 20CF/3 saph Genelge'nin uygulanma-srnda yaganan sorunlara dikkat Eekilmekte ve bazr yeni diizenlemeler getirmektedir.Odenekle ilgili bazr duzenlemeler drgrnda inceleme konumuz aqrsrndan 2009 C'enel-gesi onemli bir de$giklik getirmemektedir.

408 | .rms

yapilmasr esastu.linde, fazla Eahgmatr.

Ylinetir-n ili.lkfsi vrl Yergl Ozerklik

Fazla galqma yryilmasrna ihtiyag duyulmas ln-iicretlri il rizel idareleri tarafindan karEilanacak-

5. Mticavir alan srrurlarr iginde belediyeler, bu alanlann dr-grnda kalan yerlerde ise il tizel idareleri tarafrndan yaprlacakimar uygulamalannda dtizenleme ortakhk paylan Oncelikle yolyaprmr iqin aynlacak, bu iE igin ridenmesi gereken lumulagtrmagiderleri, imkilnlan i)lgiisiinde il cizel idareleri taraftndan kargilanacak-tr.

1"0. Yeni yaprlan yollann etrafrndaki a$aglanduma ve pey-zaj igleri, belediye ve mticavir alan srrurlarr iginde belediyeler,bu alanlarm dtgmda iI rizel idareleri tarafindan yapilacakhr. Buamaqla valiler, ilgili kurumlar arasrnda gerekli koordinasyonusaSlayacaktrr.

Genelge ile devredilen btlltlnmtig yollara iligkin g6revler5302/ 6. maddesinde (Genelge'nin yayrmlandr$ andaki halin-d") sayrlan gorev ve sorumluluklar iginde yer almamaktadr.Bdliinmtig yollara iligkin olarak di$er yasalarda da il ozel idare-lerine bir gorev verilmemigtir. Merkezi ydnetim (Bagbakanhk)bir iglemle il 6zel idarelerine kendi yasalarrnda yer almayanyeni bir gdrev (ve mali y0ktimltltkler) ytiklemigtir.

il ozel idarelerinin yasalarda sayrlmrg gdrevler drgrnda g6-rev edinmesi ya da il ozel idarelerine yasadan kaynaklarunayanbir gdrev ytiklenmesi yasalhk ilkesine (Anayasal?3. madde) ve" HiEbir kimse asya organ knyna{mt Anayasadan almayan bir Dwletyetkisi kullanamaz" geklindeki Anayasa'run 6. maddesindekihi.ikmtine aykrrrhk igermektedir. Ayrrca Genelge ile dewedilenbdltinmtig yollar 5302/6. maddenin bagh$nnda ve Anayasa'nm127. maddesinde belirtildi$i gekliyle mahalli miigterek niteliktebir hizmet alaru de$ildir. Bu y6ntiyle de yasalhk ilkesine aykn-hk iqermektedir.

Genelge aqrsrndan dikkati geken bir bagka nokta, il 6znlidarelerine yeni bfu g6rev verilirken bu g6revlere dair malikayna$rn verilmemig olmasrdrr. Hatrlanaca$r iz-ere 53A2/ 6.maddesine 2005 yrhnda eklenen htiktimde merkezi yonetiminyattrtmlnnntn iI rizel idarelerine aktartlabilecefri belirtilirken yineaynr maddede bu yatmmlara ait iideneklerin de ilgili laruluE tara-

ree 1409: i r i . . .

\{r :rii s,ri !qilr, r ivr vl;nn1vr)lln11l\.! i l, isfiL[,lt! Of.l,{{rpix

findan o il ozel idaresi btitgesine aktanlacafit hukmtine de yer ve-rilmigtir. 5302/ 6'ya eklenen fikrada g0rev ve kaynak ba$ kopa-rrlmamrgkery yukanda aktarrlan maddelerinde de gbri,ildugotizere bu Genelge'de ddenek aktarrmr Ong0rillmeden il 6zel ida-relerine qok sayrda gorev verilmigtir. Genelge, bir yandan kendikarar organlarlmn iradesi drgrnda il Ozel idarelerine gbrevlervermekte, di$er yandan yine kendi karar organlanrun iradesidrgrnda bazr gdrevler igin il cizel idaresi butgesinin kullarumrruongdrmektedir.tt Genelge'deki dtizenlemeyi 5302/ 6'daki " il 6zdidaresi bu yatrtmlartn yiizde yirmibegine lcadar olan ktsmt igin kendibutgesinden harcama ynpabilir" htikmiine sr$drrmak da mtimktinde$ldir; qtinkti Genelge'deki "kargrlanacaktr" geklindeki elruredici nitelikteki ifadeler il genel meclisine bir takdir alam, ter-cih olana$r brrakmamaktadr.tz

B6ltinmtig yollann il 6zel idarelerine yasalarca verilmig birgdrev olup olmamasr ya da mahalli miigterek nitelikte bir hiz-met alam olup olmamasr elbette iinemli noktalardr. AncakBagbakanh$rn bir Genelge ile ayrr bir tfizel kigilik olan il 6zelidarelerine gorev ve mali ytikumluluk yiiklemesinin yerel yt>netimlerin OzerkliSine ne derece uygun oldu$u konumuz agr-srndan gok daha onemlidir. Merkezi y0netimin kural koyucubir iglemle (Genelg") il ozel idareleri iqin bir g0rev tarumlamasr,mali ytikiimluliik getirmesi yerel y0netimlerin Ozerkli$ne agrkbiqimde aykrndrr. Bu durumu iki yiintii dtigtinmek gerekir. Ge-nelge'yi yayrmlayan merkez aEsrndan bakrldr$nda, mevcutmerkezilegme biqimi ve dtizeyi dtigtintildu$iinde Bagbakanh$nbu ttir bir iglemi gok gagrrtrcr gelmeyebilir. $agrtrcr olan ve yerel

11 Benzer bir gekilde iradeleri drgrnda il Ozel idarelerine kaynak sa$lama yUkumlultF

Sti getiren bagka Genelge'ler de vardr. Orne$in 22 Kasrm 20O4 tarih ve2004/25 sayrh"Karadeniz Sahit Yolu" konulu bir bagka Bagbakanhk Genelgesi: "Yol gtizergahri.izerinde bulunan iqme suyu, kanalizasyon gebekeleri, enerji nakil hatlan ve haber-legme hatlarrnrn deplasmanlaruun ilgili kurumlarca zamamnda yaprlmasr sa$lana-cak, gereken hallerde bu igler igin il Ozel idarelerince de gerekli kaynak sa$lanacak-trr."12 Benzer bir dtizenlemeyi bir bagka Bagbakanhk Genelgesi'nde de gdrmek mtirn-ktindur. 23 Mart 2010 tarih ve 2070/6 sayrh "Mevsimlik Gezici Tanm igEilerinin Qa-hgma ve Sosyal Hayatlanmn iyilegtirilmesi" konulu Bagbakanhk Genelgesi'nde de il6zel idarelerine gok sayrda g6rev verilmekte, sayrlan g0revlerin imkanlar Olgtistindeil 6zel idareleri btitqelerinden kargrlanaca$ belirtilmektedir.

410 | a*qffiffi*

I"9l s $* i!rl.i$-rg-Yer9t Q"rrslllb

dzerklik boyutunda dikkat gekilmesi gereken nokta, |apmlan-drktan sonra Genelge'nin muhatabr olan il ozel idarelerinin buGenelge kargrsmdaki tutumlandr. Ayrr bir ttlzel kigilik olduk-lan halde hemen hemen butun il 6zel idarelerinin kendi kararorganlanrun (meclisler) iradelerini bir tarafa buakarak bir Bag-bakanhk Genelgesi'yle kendilerine verilen, tistelik de kendi ya-salarmda yer almayan g6rev ve yttktimltltkleri tistlenmeleri veplan ve butgelerinde bagka hizmetler igin aynlan Odenekleri bugdrevler iqin tahsis etmeleri yerel y0netimlerin hem yasalhk veozerklik algrlarrrun ne derece dtiglik dtizeylerde oldu$unu g6s-termektedir. Bagbakanhk Genelgesi'ne az saytdaki itiraz genel-likle muhalefet partilerinin meclis go$unlu$una satrip olduf,"uya da mecliste etkin oldu$u il Ozel idarelerinden gelmigtir.l3 ve 14

Yasalhk ilkesine Uygunluk Yerel Y0netimlerinOzerkliB,r.e Uygunluk mudur?

Yukarrda ele aldr$mrz 2008/ 3 saph Bagbakanhk Genelg"-si'nden birkag ay sonr a 5302 saph il Ozel idaresi'nin 6. madde-sinde yine bir de$igiklik yaprlmrgbr. Daha Once 2005 yrhndaBelediye Kanunu ile eklenen htiktim, 24.7.2008 tarih ve 5793sayrlr "Bazr Kanun ve Kanun Htikmtinde Kararnamelerde De-

$igiklik Yaprlmasrna Dair Kanun"vn 42. maddesi ile de$gtiril-migtir.

Maddenin de$igik hali gdyledir:

13 Ozerklik vurgusuyla Genelge'ye itiraz Mu$la il Ozel idaresi'nden gelmigtir. itGenel Meclisi'nin 9.10.2W tarih ve 561 sayrh kararurda ilfuaza dayanak noktasr ola-rak Mufla il Ozel idaresi Stratejik Plam'ndan ifadelere yer verilmigtir: "Genel idaretarafindan il tizel idaresinin progranunda ve bfitgesinde yer almayan genel idareyeait yatrrrmlara il Ozel idaresinden harcama yapunlmamasr (karayollanna ait yolyaprmr gibi) htikmU ile il Ozel idaresinin kendi gOrev alanlan drgrnda merkezi idarekuruluglarmm yapmasr gereken gahgmalan yapmamasr gerekti$ (Ozellikle karayol-larr iqin) ortaya konmuqtur."la itirazrn geldi$i illerden biri de Eskigehir'dir. itirazrn smuhhklar igerdigini belirt-mek gerekir.-$6yte ki Eskigetrir il Genel Meclisi 2.4.20M tarihinde duble yol yaprmrigin gerekli harcamalann mali yrl Sahgma progranuna ahrunasr karanm almrghr. Birbagka deyigle Meclis, Genelge ile kendisine yilklenen g0revleri kabul efrnigtir.7.4.2008 tarihindeki toplanhda ise bit4ede yeterli tidenek olmadr$r gerekgesiyle Ge-nelge ile kendilerine ytklenen gorevlerden bir bOlumunun il Genel Meclisi tarafin-dan uygun gorttlmedi$ belirtilmekdir.htrp:/ /www.eskisehirozelidare.gov.tr/documenb/mec-karar/2CISnisarLkarar.doc,(6'2'2011)'

rE= i ;t,

r.l i.ri t*. r,r i y{ }\}: r ifvt YtjnIt. YtiNfi], il! i1-i1x!1,1,1ti; -OznRxt.i t;

5302/5 (DEcigirrir 2- DEGi$ir EK FrKRA - 2008)"Bakanhklar ve di$er merkezi idare kuruluglan; yaprm,

bakrm ve onanm igleri, devlet ve il yollan, igme suyu, sulamasuyu, kanalizasyon, enerji nakil hath, sa$h( e$itim, ktilttir, tu-rizm, eevre, imar, bayrndrrhk, iskan, genglik ve spor grbi htz-metlere iligkin yatrnmlar ile bakanhklar ve di$er merkezi idarekuruluglarrmn g6rev alamna giren di$er yaturmlan, kendi btit-qelerinde bu hizmetler igin aynlan Odenekleri il 6zel idarelerineaktarmak suretiyle gergeklegtirebilir. Aktarma iglemi ilgili ba-kamn onayryla yaprlu ve bu cidenekler tahsis amacr drgrndakullarulamaz. ig, il 6zel idaresinin tabi oldu$u usul ve esaslaragore sonuqlandurlu. il tizel idareleri de butge imkanlan 6lqri-stinde bu yatrrrmlara kendi btitgesinden ddenek aktarabilir. Bufrkraya gdre, bakanhkl€u ve di$er merkezi idare kuruluglan ta-rafindan aktanlacak ddenekler ile gergeklegtirilecek yahnmlar,birinci frkrada Ongoriilen gdrev alaru strurlamasuur tabi olmak-srzln butun il srmrlan iginde yaprlabilir."

Degigiklik birkag agrdan gok Onemlidir. Maddede 2005 yr-hnda yaprlan de$giklikte "merkezi idare tarafrndan ytir0ttileng6rev ve hizmetlere ait yatrmlar" ifadesine yer verilmekteydi.Bir bagka deyigle ig, g6rev ya da hizmet tammr yaprlmamakta-drr. Oysa 2008 degigikli$inde bakanhklar ve di$er merkezi yd-netim kuruluglarrmn il 6zel idarelerine devredebilece$ ig, hiz-met ve g6revler sayrlmrgtrr.ts Ancak fikrada ayru zamanda "ba-kanhklar ae di{er merlcezi idare kuruluglanntn grirn alanma girendi{er yatttmlar" geKindeki daha genel bir ifade ile il 6znl idare-lerine devredilebilecek yatrnmlar agrsndan adeta hizmet alamsrmrlamasr da kaldrrrlmrgtu. Nitekim fikraya eklenen hiikmi.insonunda "bu frkraya grire, bakanhklar ae di{er merkezi idare kuru-luglan tarafindan aktartlacak iidenekler ile gergeklegtirilecek yahnm-lar, birinci fikrada ringdrillen gorea alaru smtrlamastna tabi olmaks-zt?i biltiin il stntrlart iEinde yapilabilir" geklinde bir ifade gilzeearpmaktadrr. Her ne kadar 5302/ 6. maddesi iist bagh$rnda

ls Dikkati geken onemli noktalardan biri Mart 2008 Bagbakanhk Genelgesilyle il ozelidarelerine devredilen "devlet ve il yollan" ile ilgili gdrevlerin 2008 phndaki de$igik-lik ile 5302/6. maddede sayrlan gdrev ve sorumluluk alanlarrur eklenmig olmasrdu.Bu durum, ashnda Genelge'deki hukmtin yasal olmadr$rm da g0stermektedir.

412 | ", iffi{at' ' , i ' ,

-

Yilntitim lJi;kisi vtl Yqref Orcrklil.

gorev ve sorumluluklar aqrsrndan mahalli miigterek nitelikte hiz-met lle ilgili srrurlamaya yer verilmekte ise de gorev alam srrur-lamasrna tabi olunmayabilece$ine dair huktim ile bu srrurlamada bir ydntiyle anlamrru yitirmektedir.t0

Gerek Anayasa'run 127. maddesinde gerek g6rev ve sorum-luluklann diizenlendiSi 5302/ 6. maddesinin rist bagh$rnda, il6zel idarelerinin tistlenebilece$i g0rev ve sorumluluklann"mahalli mtigterek nitelikte" olmasr garh diizenlenmigtir. Buagrdan anayasal ve yasal bir zorunluluk olarak dewedilecekyatrnm ya da hizmetlerin mahalli mi.igterek nitelikte olmast do-

Saldrr. Yukanda belirtti$"imtz gibi 5302/ 6. maddede birgokhizmet alaru sayrlmaktadrr. Peki, bu genig Olgekli hizmet alanla-nndaki (6rne$in sa$hk, tanm) gdrevlerin hangilerinin mahallimtigterek nitelikte oldu$unun tespiti nasrl yaprlacaktrr? il genelmeclislerinin kararlanna dayah olarak ytiriittilen hizmetlerinmahalli mtigterek nitelikte olup olmamasr noktasrnda merkeziydnetimin vesayet denetimi bUytik oranda belirleyici olmakta-drr. Nitekim bu konu ile ilgili vesayet denetimi kapsamrndamerkezi ydnetimin kararlanru g6rmek mtimkiindiir. Konumuzaqrsmdan ilginq nokta, il Ozel idaresine yatrrmr deweden ve il6zel idaresinin ytir0ttiigt faaliyetlerin niteli$ni denetleyen ku-rum (merkezi y6netim) ay* oldu$u durumda dewedilen liz-metin mahalli mtigterek nitelikte olup olmadr$rna dair karan

16 Yerel yonetimlerin g6rev ve sorumluluk alanrrun srnunu belirleyen "mahalli mtig-terek nitelik" son yrllarda birgok yasa dtizenlemesi ile giderek anlamsrz krhnmakta-drr. Orne$in: 5355 sayrh Mahalli idare Birlikleri yasasuun 18. maddesinde 2008 yrhn-da yaprlan degigiklikle, aynen 5302/6. maddede Ongortildtigu gibi merkezi y0netimkuruglannrn mahalli idare birliklerine yabnmlarr dewedebilece$i htikme ba$lanmr g-trr. Maddeye eklenen fikrada, "Bakanhklar ve di$er merkezi idare kuruluglan ile ilozel idareleri tarafindan aktarrlacak Odeneklerle gergeklegtirilecek yahnmlar, bitli$t"hizmet ve gorev alam srmrlamasrna tabi olmaksrzrn yaprlabilir" htkmtine yer veril-migtir. "Birden fazla mahalli idarenin, ytirtitrnekle g0revli olduklan hizmetlerdenbazrlarm birlikte g6rmek tizere kendi aralarrnda kurduklan kamu tiizel kigisi" ola-rak mahalli idare birliklerinin mahalli miigterek nitelikte olmayan bir hizmeti yttrtit-mesi, yahnm gergeklegtirmesi do$al olarak dtigtiniilemez. Aynr gekilde yine yasalhkilkesi gere$i mahalli idare birliklerinin kendi kurulug duzenlemesinde (y"ta) belirle-nen hizmet ve gdrev alamrun dqrnda bir gilrev tistlenmesi, hizmet yiirtitmesi dedugtintilemez. Ancak 5355 sayrh yasada 2008 yrhnda yaprlan de$$rk, her iki noktaaqrsrndan su"urlamalan ortadan kaldrmakta, kamu Orgiitlenmesine, yerel y0netimorgtitlenmesine dair bagta yasalhk olmak lrzere temel y6netim ilkelerini bir anlamdavok saymaktadrr.

-rE s | 413

. . , . ) .

kim, nasrl verecek, bu iki kurum arasmdaki iligki nasil sonugla-nacaktrr?

illeri birbirine baflayan yollar, o illerde yagayanlann da birihtiyacr olmakla birlikte sadece o il co$raffasrnd a yagayanlar ilesrnrrh bir ihtiyag de$ildir; ulusal niteliktedir. il ozel idarelerininyetki boyutuyla gerek co$rafi aqrdan kendi il srrurlan ile gerekiglevsel boyutuyla da mahalli mtigterek nitelikteki ihtiyaqlannsunumu ile srrurlandrnlmrg bir kamu idaresi oldu$u unutul-mamahdrr. Basit bir 6rnek iizerinden diigtintirsek, mahalli mUg-terek ihtiyag oldu$u kabulti, Eskigehir ve Ankara'yr birbirineba$layan bir devlet yolunun yaplm, onarrm ve di$er dtizen-lenmelerinin bu iki ilin il 6zel idarelerinin iradelerine brakrl-masr anlamma gelir ki bu durum hizmetin do$asrna lymaz. Buyollar, aym ydrede birlikte yagamaktan doSan eylemli durum-larm yarctfi{r, yo$unlagtrdr$ ve gtincellegtirdi$i, ilztJnde yerelve kamusal hizmet karakterinin a$lr bastr$ ortak beklentileriifade eden nitelikte bir hizmet de$ldir. Bir bagka deyigle sadecebu iki ilde yagayanlann orada yagamaktan kaynakh ortak birihtiyacr de$ildir. Bir yerel yonetim birimi ile ilgili yasamn gdrevve sorumluluklar ile ilgili maddesine 'devlet ve il yollan'nrneklenmig olmasr, aksi y0nde bazr yeni igtihatlar var olsa da bugorevi dogrudan mahalli mtigterek niteli$e bUrUndtirmez.lT

17 Anayasa Mahkemesi, daha once de yer verdiSimiz karannda (K:1938/23)'mahallimtigterek ihtiyag' ve'OzerkliK iligkisini 96yle kurmaktadrr: "Gerek bu fikrada gerek123. maddenin birinci frkrasrnda silzti edilen "gOrevler] s0zcti$tini.tn, yine Anaya-sa'run 127. maddesinin birinci fikrasrnda ifadesini bulan umahalli mtigterek ihtiyag-lar"t kapsadr$r aqrktu. Bu kavtam, herhangi bir yerel y6netim biriminin srnrrlaniqinde ya$ayan kigi, aile, ztimre ya da srmfin 6zel Erkarlanru de$rl aym yorede birlik-te yagamaktan doSan eylemli durumlann yarath$, yo$unlaghrdrs ve glincellegtir-di$i, Oztinde yerel ve kamusal hizmet karakterinir a$o bash$ ortak beklentileriifade etmektedir. Bu gereksinimleri yerel planda kargrlama olanak ve Onceliklerinitakdir yetkisinin o yorede ya$ayan halkrn yasalara dayah olarak olugturdukliul or-ganlara buakrlmasr, hem Ozerklik ilkesine, hem de demokratik yagam bigimine dahauygun bir yoldur. ...

,9u halde yaprlan duzenlemeyle Bakanlar Kuruluna, "il ozel idarelerinin gorevli ol-du$u mahalli ve mtigterek ihtiyaglann kapsamr ve srurt ..."ru saptama yetkisininverilmesi, Anayasa'runlZ7. maddesinin ikinci fikrasrnda yer alan ve daha 6nce aEk-lanan "yerinden y6netim ilkesi" ile, bir bagka iladeyle "Ozerklik" kavramryla ba$dagturlamaz."

414 | *r#6{ffi

Ygl"-tirn i I i 6ki si yq Yetgl_ Oae{.tlh

5302/6. maddesi ek fikrasrnda 2008 yrhnda yaprlan de$gik-ligin 2005 de$'igikliSinden farkr sadece hizmet alanlan ile srruhde$ildir. Di$er bir Onemli de$igiklik, "ig, il 6zel idaresinin tabioldugu usul ve esaslara g0re sonuElandrrrlu" htikmiintin ek-lenmig olmasrdu. Bu de$giktik ile ihaleler de dahil btitiin hiz-met ve yatrrrm stireci agsrndan merkezi yonetim kuruluglannrntabi oldu$u srkr nitelikteki kural ve dtizenlemelerden ba$grkolma, daha esnek kurallara gore ig yapma hedeflenmigtir. Bunuiki nokta aE$mdan dugunebiltiz: Birinci nokta, il Ozel idareleri,merkezi y6netim kuruluglanna gore bazr noktalarda daha es-nek mali esaslara (Orne$n Btitge ve Muhasebe Ydnetmeli$ ileHarcama Belgeleri Yiinetmeli$i) tabidirler. ikinci noktA merke-zi ydnetim yatrrrmlanmn il 6zel idarelerine devrini, mahalliidare birlikleri ile birlikte dtigiinmek gerekmektedir. 5302 sayrhyasa il ozel idarelerinin mahalli idare birlikleri ile igbirli$ ya-pabilmesine olanak tammaktadu. Ayru gekilde L6 no'lu dipnot-ta yer verdi$miz htikUmde de giirflldfl$ti izere 5355 sayrhMahalli Idare Birlikleri yasasr da il 6zel idarelerinin Odenekleriile beraber mahalli idare birliklerine gdrev aktanlabilece$inihtikme ba$lamaktadr. Merkezi ycinetim tarafindan il 6zel ida-relerine aktarrlan yatrnmlann bir b0ltmii il 6zel idareleri tara-findan koy ttizel kigilikleri tarafurdan olugturulan mahalli idarebirlikleri olarak Kdylere Hizmet G6ttirme Birlikleri'ne (KHGB)aktanlmrgtrr. Bilindi$ KHGB 4734 sayrh Kamu itrate Kanu-nu'na tabi de$illerdir. Btrylece merkezi ycinetim tarafindan il6zeI idarelerine aktanlan yaturmlar, bagnda merkezi ycinetimingdrevlisi kaymakamlann bulundu$u KHGB tarafrndan KamuIhale Kanunu'ndan muaf olarak gergeklegtirilmiglerdir. Bu damerkeze qok daha esnek bir hareket alam sa$lamrgtu.

iki ayn ttizel kigilik (d"";tiizel kigiligi - il 6zel idaresi)arasmdaki iligkide devlet ttizel kigili$i (merkezi y6netim) tara-findan il 6zel idarelerine yeni gOrevler ytiklenmesinin her za-man mUmktin olabileceSini savunan g0rtigler vardu. Bu g6riiEesahip bazt maliye bilimciler devlet (ttizel kigili$i) ile di$er kamutizel kigilerinin kamu kudreti bakrmrndan egit olmadrklanm,devletin birbirini tamamlayrcl pargalan olan bu iki ayrl ttizel

-rFm | 415

r l i i . , -

' \ i i ir. i .cf ./t 1'{ '}\ i l ] i}r yrlt}rr{. !t)Nnritur i1!6xit,nni: ozrRxr.rx

kigilik arasrndaki iligkide, egemenlik sahibi devletin (devlet tti-zel kigilili/genel idare) ikinci derecedeki idarelere belirli kuralve diizenlemelere baSh olarak gdrevler yiikleyebileceklerinisavurunaktadrrlar (Oncel, 1998: 24)r Merkezi y0netimin, ttiz-metlerin ve yabrrmlarrn ulusal nitelikteki kalkmma planlartnauygun olmasrm sa$lamak agrsrndan yerel y6netimler tizerindebazr yetkiler kullanmasr, mahalli hizmet niteli$i tagryan alan-larda planlama, kaynak, eggUdUm ve yaturm deste$i yapmasrdo$aldrr, gereklidir. Ancak ele aldrbmt madde hiikmtinti bugenel qerqevede dtigtinmek olanakh deSildir. 5302 / 6. maddeyeeklenen fikrada ayru tltzel kigilik iginde bir gdrev-sorumlulukaktarrmrndan s6z edilmemektedir. Merkezi yiinetimin il tlzelidarelerine yatrrrmlan devretmesi ile ilgtli olarak de$erlendir-mede qrkrg noktasr ttizel kigilik ve buna ba$h olarak da ilzqkHkolmalrdrr. Karar organlarlrun olugumu ve karar stiregleri 6znrk-li$in en temel unsurlanndan biridir. Hizmet ve yatrrm tercihle-rinde tiizel kigilerin kendi karar yaprlan belirleyici olmahdn.Oyru bu madde hukmtine ba$h olarak merkezi y0netimden il6ze| idarelerine devredilecek yatmmlar agrsmdan il Ozel idare-sinin karar orgaru olarak il genel meclisinin bir iradesi, bir kara-n s\z konusu de$ildir. (il genel meclislerinin kendilerine dev-redilen yahrrmlar ile ilgili kararlan sdz konusudur. Ancak bukararlar devrin kendisi ile ilgili de$ldir, devredilen yahnmla-nn ytirtittilmesine dairdir.)

Birkaq yrl once verdi$ bir kararda Anayasa Mahkemesi,Anayasa'nln t27. maddesinde merkezi yonetime tamnan idarivesayet yetkisinin "yerindelik denetimini de kapsadrgt* be-lirtmektedir: " Aynca fikradaki idnri aesayet yetkisinin, hukul* uy-gunluk denetiminin yarunda yerindelik dsnetimini dc igerdi{i agtk-ttr."te Peki, 5302/ 5. maddenin ek fikra hiikumleri hukuka uy-gunluk ve yerindelik iqeri$iyle merkezi ytinetime tamnan vesa-yet denetimine grer mi? Ek fikrada merkezi y0netime tanrnan

n 1940'Iann sonunda bir yazar bu g0riigo daha ileri bir noktada g6yle savunmakta-drr: "idare hiyerargik olarak dtizenlenmigtir ve devlet ilin tisttinde, il belediyenin vekoyun tisttindedir. Efendi olan devlet diSer idari tiizelkigiler tizerinde'idari vesayet'denilen kanunun srnrlandudr$ bir kudreti kullamr. il de belediyeler iizerinde idarivesayeti haizdir." (Sevig, 1949: 6).1e Anayasa Mahkemesi,T.4.2.2010, E. 2408/27,K.2010/29, RG, 22.06.20L0,27619.

476 | I ffirf:

r.jing!!r1 l!$kisi ye Yerg! or-g1k!i$

yetkiler, kamu hizmetlerinde biitiinlu$ii sa$lama, toplum ytra-rlnln korunmasr, yerel ihtiyaglann gere$i gtbi kargrlanmasl yada genel idarenin ulusal kalleruna planlanna uygrnhso sag-lama ya da dengeleme-egitleme iglevi gtbi gerekgelerle devletttizel kigiligine tarunan yetkiler kapsamrnda da dUgUntilemez.Nitekim ashnda ortada vesayet denetimini gerektiren il genelmeclislerinin bir eyle*i ya da iglemi de yoktur.53A2/ 6. madde-ye eklenen fikrada il 6zel idarelerinin kararlan dUzenlememek-tedir. Bu fikra kapsamrndaki yatnm dewi merkezi ytinetiminbir karandrr.

Onceki baghklarda 1987 yrlnda 3360 sayrh yasa ile il Ozelidaresi yasasrna eklenen"il ozel idarelerinin gi)raili otdu{u malutliae milgterek ihtiyaglann krpsamt ve stntn Balunlar Kurulu'nca tespitolunur" htkmUnden sdz etmigtik. Anayasa Mahkemesi buhukmti iptal etmigtir. iptal gerekqesinde gu ifadelere yer veril-migtir:zo

"336A sayrh Yasarun 2. maddesinin getirdi$i dtizenleme,Bakanlar Kurulu'na genel, srrurslz, takdire ba$h, zaman igindesrk srk de$igebilen, hiyerargi benzeri, Olg0tleri belirsiz yetki ta-nrmaktadrr. idari vesayet yetkisini de agan bu htikmtin Anaya-sa'nln 127. maddesinin beginci fikrasrna aykurh$r agrktr."

Bu iptal kararmdaki gerekge,53A2/6. maddeye eklenen fik-ra htikrimlerini de$erlendirirken dnemlidir. iptal edilen hUkUmmerkezi y6netime qok daha genel nitelikte bir yetki (il 6zel ida-relerinin gdrev ve sorumluluk alammn kapsamrm ve srrunmbelirleme) tammaktadrr. Bu agrdan 53A2/6 maddeye eklenenfrkradaki htikiimden farkhlagmaktadrr. Bununla birlikte $A2/ 6fikrasrndaki htiktim de iptal edilen hUkUmle ayru sonucu ya-ratmaktadrr. Yetkili karar organlanrun karan olmaksrzrn il Ozelidarelerine merkezi ydnetim tarafindan gdrev ve sorumlulukytiklenmesi bir ydntiyle merkezi yonetimin il ozel idarelerining0rev ve sorumluluk alarunr belirlemesi anlamrna da gelmekte-dir. 5302/ 6.madde qereevesinde merkezi y6netimin il 6zel ida-

-rgleri iizerinde kullandr$ yetki, belirsizlikler igeren, takdirebaSh olarak zaman iqinde de$igebilen, sonuglan itibariyle de

20 Anayasa Mahkemesi,T.22.6.L988, 8.1987 /1,8,K.1988/23, RG, 26.11.1988,20001..

-rErH | 417

,,rr: ir n" i: l i 1'{}\ [ I ' int ylttrt- yONI,I. i\,r i i lsri lnni: CIzcRxt..ix

merkezi yonetimin takdirine ba$h olarak il Ozel idaresi agrsrn-dan zorunlu eylem gerektirery bu niteli$'iyle de adeta hiyerargibenzeri sonuqlar yaratan bir niteliktedir.zt Bu agrdan, 5302 sayrhyasaya eklenen fikra, bu uygulamarun yasal dayana$ru olug-turmug olsa da (sadece bu ydntiyle yasalhk ilkesine uygunluk)merkezi ydnetimin il ozel idarelerine kendi karar organlaruuniradesi drgrnda gorev ytiklemesi tiizel kigili$n varh$na l1 6zelidarelerinin dzerkli$ine aErk bigimde aykrrrhk igermektedir.

BirkaE citmle eklenen frn*r il ozel idarelerine etkilerinede$inelim.z 2005 yrhnda 5302/ 6. maddesine eklenen fikra son-rasrnda il 6zel idareleri, kendi stratejik ve yrlhk planlannd4butqelerinde yer verdikleri yarunda, n€ zaman ve ne miktardaolaca$r kendileri tarafindan belirlenmeyen gok sayrda gdrevi deristlenmek durumunda brrakrlmaktadrrlar. Bu ig yUkU kendimeclislerince kararlagtrrlan, asli gdrevler agrsrndan ciddi sorun-lar doSurmaktadrr. il 6zel idarelerinin yiirtitb0kleri yatrrmlarlnoransal da$rhmrna bakrldr$nda, birgok ilde merkezi yrinetim-den aktanlan yaturmlann, il 6zel idarelerinin karar organlann-ca belirlenmig yahrrmlardan qok daha fazfa oldu$-u g6riilmek-tedir. ig hacimlerini dnemli diizeyde artrran bu geligme kargr-srnda il 6zel idareleri kimi zaman kendi karar organlanmn be-lirledi$i igleri geri planda buakmak durumunda kalmaktadr-lar.n Merkezi yonetim kuruluglanrun, ihale siireci de dahil yatr-nmlar ile ilgiti hemen hemen bUttin igleri il 6zel idarelerinedevretmesi, il 6zel idarelerine kapasitelerinin gok tizerinde birytik getirmekte, kamu hizmetlerinin ytirtittimtinde sorumluluk

zt Yetkinin niteli$ine ydnelik tamrnlamada bir tistteki dipnotta yer verdi$imiz Ana-yasa Mahkemesi kararrndaki ifadeler temel ahnmrgtr.22 Burada yapaca$mrz saptamalann yar;lr:. aragtrmasura, belirli duzeylerdeki.do$ru-dan g6zlemlere ve internet aracrh$yla ulagrlan bazr verilere dayah oldu$unu, ancakdo$rudan do$ruya bir gorgtil aragtrmaya dayanmadr$'un belirtmemiz gerekir.zs Daha 6nce de yer verdi$imiz bottinmug yollarla ilgili Mu$la I Genel Meclisi'nin9.10.2009 tarih ve 561 sayrh karanndaki gu ifade bu durumu agk bigimde ontayakoymaktadrr: "il 6zel idaremizn2Wg mali ph butgesine yakrn bir odene$i bu yolla-ra ayrmak, il 6zel idaresinin kendi asli g0revlerini yerine getirememe ve Ozelliklekusal alanlara hizmet giJfiirememe tehlikesiyle kargr kargrya getirebilecektir. Kaldr kiilk etapta sulama tesisleri projeleri ve kanalizasyon-dere rslahr projeleri ddenekleri'nin karayollan iqin aynlmasr bile bu tehlikeyi ortaya koymaktadu."

418 I *nres

i

Yiinetinr it isl<1qi y g _Ygrql_Oze$l!!

aqrcmdan belirsizlikler yaratmakta, il Ozel idarelerinin gok sayl-da yeni hukuksal, y0netsel ve mali sorumluluk Ustlenmesi so-nucunu do$urmaktadrr. Yaturmlarrn devrinde ytikiimltilU$Unkayna$ merkezi yonetim ikery sorumlulu$u tistlenen il 6zelidaresidir. 5302 /6. madde yaturmlar ve hizmetler agrsrndan il6zel idaresini, karar verici ve denetleyici olarak asrl irade ko-numundaki merkezi ycinetimin (merkez siyasetin/htiktimetin)adeta tageronu konumuna getirmektedir. Yukanda yer verilensorunlara yol aqan bu eklenen fikra kapsamrndaki uygulamalarryerel ydnetim Ozerkli$i ile ba$dagttrmak elbette mtimktin de-gildir.

Btittin olarak bu fikrarun devletin toprak tizerinde Orgtit-lenmesi aqrsrndan sonuqlarr yukanda de$ndi $imtz sorunlardandaha dnemlidir. Bu fikra kapsamrndaki uygulamalar ile miilkiidare de$il, ancak merkez siyasetin uzanhsr olan ve merkez si-yaset ile yerel siyaset arasrnda ktiprti kurma g6revi verilen vali-ler etkin krhnmaktadrr. Iki gapkah valiler, bu fikra kapsamrnda-ki uygulamalar aqrsmdan genel idare kuruluglan/mtilki idareyaprlanmasmdan soyutlanarak formtile edilmigtir. Frkra hu-ktimleri genel idarenin tagra Org0tlerini/mtilki idareyi iglevsiz-legtirmektedir. Bu fikraya dayarularak kultiir, qevre, sa$hk vb.gibi qok sayrda alandaki yabnmlarrn buyUk oranda il mtidtir-luklerinden il 6zel idarelerine devredildi$i gortilmektedir. Hat-ta ozellikle bazr alanlar agrslndan il mtidtirliiklerinin neredeysedtikkaru kapatma noktasrna geldikleri bile soylenebilir.

Bir Yerel Ytinetim Yasasr Maddesinde Ug Farkh TiizelKigilik ve MerkezileEme

5302 sayrh yasarun daha once farkh yrllarda de$giklikler veeklemeler yaprlan 6. maddesinin fikrasrna 2011, yrhnda yine ek-lemeler yaprlmrgtrr. Torba Kanun olarak da bilinen 62?5 BazrKanun ve Kanun Hiikmtinde Kararnamelerde De$igiklik Ya-prlmasrna Dair Kanun ile yaprlan ek g6yledir:

5302/6 (DEcigiruir 3 oEGigir EK FTKRAYA EK_cuMLE 2011)

"(Ek ctimle: 6/4/2011,-6?2511 md.) Bu frkra kapsamrndabelirli bir projenin gerqeklegtirilmesi amacryla il 6zel idaresineaktarrldr$r halde, aktanldr$ mali yrh takip eden yrl sonuna ka-

:rEts | 419

' r ' i

i i , i., i s i 1 {. i\ i, i I &{ }lIX{ii l" 1'Oi\ L, I 'f} 'I It. l$KI l.. l Rl: CIZtil{ Kl.lK

dar tahsis edildigt proie iqin kullarulamayaca$ anlagilan 0de-nekler, ilgili Bakarun onayr ile bu fikra kapsamrnda de$erlendi-rilmek ve bagka bir projede kullamlmak tizere ayru veyabagka bir il 6zel idaresine veya ilgili mevzuatr gerEevesindekullanrlmak tizere Toplu Konut idaresine aktanlabilir.'

2011'de eklenen bu htiktim, il 6zel idarelerine dewedilecekmerkezi yonetim yatrrrmlarma dair Odeneklerin akrbetini dU-zenlemektedir. Eklenen ctimle sonrasrnda fikrarun son bigimi,bir kamu idaresi (devlet tiizel kigili$/merkezi ydnetim), yinebir bagka kamu idaresi (il cizel idaresi) ve bir kamu kurumu(TOKI) arasrndaki trdenek iligkisine yer vermektedir.

Maddede gdze earpan unsur, ilg farkh hukuki/y6netsel ki-gilik arasrndaki Odenek iligkisine dair kararlann ttimiintin mer-kezi yonetimin inisiyatifine brrakrlmrg olmasrdu. $Oyle ki: yatr-rlmrn ve yatrrma ba$h 6dene$in il 6zel idaresine aktanlmasrkaran, il 6zel idaresi tarafindan Odene$in kullanrlamayaca$rnadair karar, kullamlmayan 6dene$n bagka bir proje igin yineaynr il 6zel idaresine ya da bagka bir il Ozel idaresine aktanlma-srna ya da bir hizmet yerinden ydnetim kurumu olan TOKi'yeaktarrlmaslna dair kararlann ttimtinti merkezi yiinetim almak-tadrr.

ilk bakr gta " cidenek zaten merkezi ycinetimden gelmiEtir; tahsisedilen odenefiin akfuetini yine merkezi ytinetimin belirlemesi de do$al-dtr" denilebilir. Bu ttir bir deSerlendirme ttizel kigili$in do$asr-na aykrndrr. Ne il 6zel idareleri ne de TOKI bir merkezi y6ne-tim kurulugudur. Maddede Odenek aktarrml€ulna konu olanorgritlerin her biri ayn bir ttlzel kigiliktir. Her birinin 6zerk ka-rar organlan, yonetsel ve mali kapasitelerine g6re kendi kararorganlarlnca belirlenmig ayn planlan, ayrr btitgeleri vardr.Odenek/bUtge kullarumr trafi$i ydnetim iligkisinde otorite ilig-kisinin y6ntinti de g6stermektedir. Merkezi y6netimin inisiyati-fine brrakrlan kararlarm ttimti agrk biqimde merkezilegmeyi sa$-lamakta, ayrr ttizel kigili$e sahip il 6zel idarelerinin ve TO-Ki'nin ozerkli$ine mtidahale sonucunu do$urmaktadr.

420 l'-n-ffi*ffi

Yiirletim iligkisi ve Yerel Ozerklik

DEGERTENDiRME5302/6. maddenin merkezi ydnetim yatrnmlanmn il tizel

idarelerine devrini diizenleyen fikrasrnrn son hali aga$dakigibidir:

5302/6. Maddenin Yaturmlann Dewini Dtizenleyen Frkra-srrun Son Hali (2011)

(Ek fikra: 3 / 7 / 2A05-5393 / 85 md.; De$sik ikinci fikra:24/7/2A08-5793/42 md.) Bakanhklar ve di$er merkezi idarekuruluglarv yaplm, bakrm ve onanm igleri, devlet ve il yollan,iqme suyu, sulama suyu, kanalizasyon, enerji nakil hath, sa$l*,e$itim, kulttir, turizm, gevre, imar, bayrndrrhk iskan, genglik vespor gibi hizmetlere iligkin yatrnmlar ile bakanhklar ve di$ermerkezi idare kuruluglartrun g6rev alaruna guen di$er yatrrrm-lan, kendi butqelerinde bu hizmetler igin aynlan Odenekleri il6zel idarelerine aktarmak suretiyle gergeklegtirebilir. Aktarmaiglemi ilgili bakamn onayryll yaprlrr ve bu ddenekler tahsisamacr drgrnda kullamlamaz. Ig, il 6zel idaresinin tabi oldu$uusul ve esaslara gdre sonuqlandrnlrr. il ozel idareleri de btitgeimkanlan olqtistinde bu yatrnmlara kendi biitgesinden Odenekaktarabilir. Bu frkraya gdre, bakanhklar ve di$er merkezi idarckuruluglan tarafindan aktarrlacak Odenekler ile gergeklegtirile-cek yatrnmlar, birinci fikrada dng6rtilen g6rev alam srmrlama-slna tabi olmaksrzrn bUtun il srrurlan iginde yaprlabilir. (Ekctimle: 6/4/20\1-6225/1 md.) Bu fikra kapsamrnda belirli birprojenin gerqeklegtirilmesi amacryla il 6zel idaresine aktartl&grhalde, aktanldr$r mali yrh takip eden yrl sonuna kadar tahsisedildi$i proje igin kullamlamayaca$r anlagrlan Odenekler, ilgiliBakanrn onayl ile bu frkra kapsamrnda de$erlendirilmek vebagka bir projede kullamlmak tizere ayru veya bagka bir il 6zelidaresine veya ilgili mevzuatr qerqevesinde kullanrlmak tizereToplu Konut idaresine aktartlabilir.

Agama agama gerqeklegtirilen de$"igiklikler ve aktardr$nmrzson biqimi diigiintildi.i$tinde 5302 sayrh il Ozel idaresi Yasa-sr',nrn 6. maddesine eklenen fikra (ve fikrarun evrimi) ile esasolarak neyin amaglandt$ sorusu akla gelmektedir. Eklenen fik-ranrn sadece merkezi ydnetim ile il 6zel idareleri arasrndakihizmet-gdrev bolUgumrinti dUzenledigini diigtinmek do$ru de-

-rHrffir | 421

\i[:itk{rll i 't}Nl:'I IN{ YillEL YONItl Itvl l!:l$f illERi: OZnnHlix

$ildir. Btitiin olarak bakrldr$nda gerek 2005 yrhnda eklenenfikra, gerek fikrada farkh yrllarda yaprlan ekleme ve de$giklerdevletin toprak tizerinde Orgtitlenmesindeki ve ig yapma biqi-mindeki de$igen tercihleri ve Ozerkli$e dair bakrgr yansrtmak-tadrr.

Her ikisi de Anayasa'da yer verilen yerel yonetim kuruluguolarak il ozel idareleri (il iizel idaresi do$'rudan geemese de) ilebelediyeler, yOnettikleri co$cafyamn ve kigi topluluBurun nite-ligi, iq yapilanmalan (organlan, karar stiregleri, mali yaprlanvb. gibi) tu merkezi y6netim ile iligkileri boyutlarryla farkhlag-maktadrr. Bu farkhhklar do$al olarak her iki Orglitsel yaprmnozerklik diizeyine de etkide bulunmaktadu. iki yuprmn farkh-hklarr temelde il 6zel idarelerinin alansal y6netim niteli$ndebelediyelerin ise kentsel yonetim niteli$nde olmasmdan kay-naklanmaktadrr.u ll 6zel idareleri ile ilgili bir incelemeder yoiuqrkarak Ttirkiye'de yerel ydnetimlerin dzerkli$nin do$asrnadair bir de$erlendirme yapmarun belirli noktalarda eksik kala-bilece$i geklinde hakh bir itiraz gelebilir. Hatta il 6zel idareleri-nin yeni yasal dtizenlemelerdeki de$gikliklere ra$men halatam bir yerel ydnetim kurumu olmadlgt, bu nedenle de yerelOzerklik incelemesi igin uygun olmadr$ da iddia edilebilir. il6zel idaresi ttizel kigili$inde temsil edilen kigi toplulu$u genigbir co$r4uyu yayrlmrg bir bigimde yagarnaktadrr. Buna ba$holarak il ozel idaresini olugturan kigi topluluBunun ortak amag-lar do$,rultusunda kendi varhSrna dair bir dugtince olugturma-sr, kendi varh$rru ve Ozydnetimini stirekli krlmaya yOnelik igeve drga donuk eylemlerde bulurunasr, daha dar bir cografyadadrgrith.i kentsel ydnetim yap$r olan belediyelere g6re gok dahagtigttir. Belirtti$miz bu Ozellikler aEsrndan farkhlagmakla bir-likte il 6zel idareleri de belediyeler grbi Anayasa ve yasalarla(en azrndan bigimsel/yapsal yontiyle) ozerkligr govence altrnaalrnmrq, ayr: tizel kigili$e sahip (yaklagrkyiuyrldrr devlet ttizelkigili$inden ayrr olduklan unutulmamahdrr), ayrr karar organ-larr ile kendi kendilerini y0neten, ayn bUtgeleri olan drgtitler-

z+ Buytikqehir belediyelerinin iI iizel idarelerinin yerini alarak il co$rafyasrmn tii-mtinde drgtitlenmesini Ong6ren son yrllardaki Onerilerin alansal y6netim ile kentselyonetim arasmdaki farkhhklar noktasrnda de$erlendirilmesi gerekmektedir.

422 | *?**ffirffi

dir. Bu nedenle, il dzeliaur"irinin r"J;il;#ffiff;:temsil niteliSine sahip olmadr$r soylenemez.

Burada yerel ydnetimlerin Ozerkli$ ile ilgili bir incelemeaqrsmdan belki de daha onemli olan bir bagka noktaya dikkatgekmek gerekmektedir. Ttirkiye'de merkezin, di$er yaprlarlakurduSu yonetim iligkisinin (bigimsel y^ da biqimsel olmayan)niteli$ini, di$er yaprlann niteli$i, yaprsr ya da algrlarr de$il bu-ytik Olqride merkezin tektiplegtiren ve gegitli biqimlerde ba$rm-hhk iligkisi yaratan davrarug kodlarr, otorite tesis araglari veydntemleri belirlemektedir. Bir bagka deyigle mevcut yaprdayerel y6netimlerin ozerklik dtizeyiniry ttizel kigili$in tarundr$rkigi toplulu$unun (ydre halkrmn kendi adlanna 'irade izhan'iqin seqtikleri organlann)2S dzyonetime dair algrsrnc a ya da buyondeki davraruglarmca belirlendi$ini sdylemek giiqtiir. Mer-kezin, bigimsel ve biEimsel olmayan nitelikteki otorite tesisaraqlanyla yerel ozerinde kurdu$u denetim, sogu zamanyere-lin ayrr bir giig yap$r olma ozelli$ini ortadan kaldrracak boyut-larda gerEeklegmektedir. Ttirkiye'de yerel ydnetim birimlerininyaprsal ozerkli$ vardrr; karar verme yetkisine sahip olduklarr-na gtiphe yoktur. Anayasal-yas al dinenlemeler ile dzerkliklerigtivence altrna ahnmrg, bir bagka deyigle dzerklik yetkisine sa-hip krhnmrglardrr. Ancak aym geyi ycinetim iligkisi agrsrndan(6zerk davranabilmek) sdylemek olanakh de$ldir. Ayn bir hu-kuki/yonetsel kigilik olsalar da merkez siyasetin bigimlendirdi-$i kamu Orgritlenmesindeki genel otoriter hav aya bafih olarakyerel yonetim Orgtitlerinin de karar serbestisine sahip olama-drklan g6rtilmektedir. Kendini var etme, varh$nr stirekli krlmaydntinde toplumsal mticadele bigiminin, eylem tarzrrun gelig-memesi nedeniyle ozerklik dtizeyini btiyiik oranda merkezi-legme bigimi belirlemektedir. Bu ortamda yerel yonetimlerindzerkli$i ile ilgili bir incelemede ele ahnacak 'diSer yaprrun/

25 Ifade, 21 no'lu dipnotta yer verilen Anayasa Mahkemesi karanndan ahnmrgtr.

rmm | 423

u{ i{.r\r,./ i y(}hit i ' t i \.1 y[nnr' yoxrriu it"i$xit"nni: $znRrlix

belediye ya da il 6zel idaresi olmasr26 de$erlendirme agrsmd€u:lgok btiyiik bir farkhhk yaratmamaktadr.zz

5302/6. maddesinin krsa bt zamandaki bag dondtiructl ev-riminizsve2e il 6zel idarelerinin Ozerkligt"i artuma ya da demok-

26 Merkezilegme biqiminin ozerklik agrsrndan yansrmalan sadece kigi topluluklanagrsrndan olmamaktadr. Orre$in hizmete ozgfllenen tllzel kigilik 6rne$ olarak ken-di karar organr, plam ve bttEesi olan TCDD'nin h{iktimetler ile iligkisi (orgtittin bir-gok faaliyetinde Ulagtrma, Denizcilik ve Haberlegme Bakam'nrn on planda olmasr)Tiirkiye'de kamu kurumlan agrsrndan da dzerklik anlayrgrmn geligmemig olduSunugostermektedir.zz BtiyiikSehir belediyelerinin ilin ttimtinden sorumlu yerel y0netim birimi halineddniigttirtilmesi ve il ozel idarelerinin kaldrnlmasr y0ntindeki planlar yagama geeer-se bu durumda buyukgehir belediyelerinin merkez ile olan iligkisinde bir farklrlagmaolmasr beklenebilir mi? Yukandaki aEklama qergevesinde, Ttlrkiye'nin mevcut siya-sal ve yonetsel yaprsrndaki merkezilegme biqimi, y0netimlerarasr iligkilerin do$asr,yerel toplumun dzerklik algrsr de$igmedikge buytikgehir belediyelerinin il ozel idare-lerine oranla daha 6zerk olacaklanm duqtinmek iyimser bir yaklagrm olacakbr. Belediyelerin yetkilerini merkezi ydnetime devreden yakm bir tarihteki bir merkezi y0ne.tim Genelgesi de bu yargrp hakh Erkarak niteliktedir. igigleri,Bakanh$'nrn (Mahallildareler Genel Mtidiirlu$ti) 24.4.20f..2 tarih ve 11085 sayilr Genelgdsi merkezi yone-time, 6zerk bir yerel y0netim birimi olan belediyelerin eylem ve iglemleri ttzerindeAnayasa'run127. maddesinde gizilen smulan agan" idari ve mali ozerkli$e miidahaleniteli$i tagryan bir nitelikte yetki tammaktadr. Srmrh da olsa bazr tepkiler gelmeklebirlikte bu Genelge uygulanmrghr. Belediyeler ya da belediyelerin olugturduf,u Or-gtitler dzerkli$e aykn bu igleme direng g0ster(e)memiglerdir.28 Uzun yrllar yrirtirhikte kalmrS bir yasanrn yerine yeni bir anlayrgul tiriinti olarakortaya konulan yeni bir yerel ytinetim yasaslnln en Onemli maddelerinden birinde(maddenin hem ttimtinde hem de ele aldr$mrz fikrasrnda) birkaq yil iginde Eok sayr-da ve qok dnemli eklemeler ve de$igiklikler yaprlmrg olmasr da yasa yaprm stireciaqrsmdan aynca tarhgrlmasr gereken bir konudur. Bu durum, kamu yonetimindegiderek yerlegik uygulama haline gelen ve Orneklerini gokga gttrdu$timuz yasalhkilkesine ya da y6netimin temel <irgtitlenme ilkelerine uygunlutuna bakrlmaksrzrn"6nce eylem sonrasrnda gerekirse dtizenleme/ dttzeltme anlaylgl"nm da bir yansrma-srdrr.

424 | *{-ffiffi

Yoletim itietis1 y9 Ygrg! QzgI!!

ratiklegmeyi sa$lama hedefleri ile agrklamak mtimktin mtidtir?Bi.ittin inisiyatifin merkezi ydnetime brakrldr$r, 6zerk kararyaprlarrmn iradeleri drgrnda merkezi ytinetim kararlan ile il6zel idarelerine yeni g0rev ve ytikUmlflltk veren bu yasa mad-desinin demokratiklegmeyi sa$ladrgmL Ozerkli$e uygun oldu-

$unu s6ylemek elbette olanakh de$ildir. Buna kargrhk merkeziydnetim yahnmlannln il tizel idarelerine dewini dngiiren yasahUkUmleri yerellegme savunuculannca olumlu g0r0lmtigttir.Buna gdre, il ozel idarelerini, merken yonetim yahnmlanrunytirtitiicti kurumu haline getiren bu dtizenleme ile atama ilegdreve gelen kurumlardan segilmig yaprlara do$'ru yetki akta-rlmr gergeklegtirildi$'i, bu gekilde de demokratiklegme y0n{indebir adrm atrlmrp oldu$u savunulmaktadu. il 6zel idarelerinemerkezi ydnetim kuruluglanndan devredilen yaturmlann mik-tarr gok onemli bir toplamr olugturmaktadu. Akla gu soru gel-mektedir: Bir iktidar, bu derece Onemli miktarda paramn kulla-nrruna dair karan (iirne$in yahnm ihalelerini) neden rl 6znlidarelerine devreder? Bu soru, yerellegme tercihi ile de$I, aksi-ne yerel siyasetin, merkez siyasete eklemlerune biqimini de be-lirleyen merkezilegme biEimi ile yarutlanabilir. Merkea y0ne-timden devredilen yatnmlann ihalelerini il 6znl idarelerininyapacak olmasr, il ozel idareleri agrsrndan Onemli bir yetki alaruyarcftr{r bir gerqektir. Merkezi y0netimin yafinm ve hizmetleriil 6zel idarelerine devri, bir yetki dewidir, bir sorumluluk akta-

2s Btu tist dipnotta belirtilen durumun bir benzerini 2011 phnda birgo$u yetki kanu-nunun stiresinin dolmasrna bir gtin kala arka arkaya gkanlan gok sayrda KHK agr-srndan da gdrmek mumkundur. KHK'lar bakanl*lann orgtltlenmelerinde kOkludegigiklikler getirmigtir. Bilindi$ ttzere bakanhklar 3M6 sayrh yasa gergevesindeOrgtitlenmektedir. Bu yasada ig Orgiltlenmeye dair bir aynm yer almaktadr. Bunag6re bakanhklar ana hizmet, danrgma ve denetim ve yardrmcr birimler geklinde Or-giltlenir. Orgutlenmedeki bu aynm bu yasa ile getirilmig kegfedilmig dq$ildir.Top-lumsal igbolumtine ba$h olarak yonetsel igbolumunun bir gereSi olarak ortaya grk-mrgtrr. Y6netsel iqb0ltimtinde bu ayrmu gerektiren nedenin (bu nedenlerin kendiside aynca tartrgrlabilir) ortadan kalkn$rru s0ylemek mttmkiln de$ldir. Son KHKlar,yclnetim bilimcilerin en temel drgtttlenme ilkelerinden biri olarak ortaya koydu$ueylemci birimler ftomuta) - destek birimler fturmay) aynmmr ortadan kalduarakytiriittti$U iglevin niteli$ine bakmaksrzn bakanhk birimlerini "gunlardu" geklindeliste halinde sayma yoluna Shigtir.KHK'lardaki bu d0zenlemenin g0a6 saylh yasa-ya aylcrr olmasr konunun hukuksal y0nttnti olugturmaktadr. Bundan daha daOnemlisi di$er boyutlan dugunUlmeden gerqeklegtirilen bu dUzentemelerin bakanhkorgiitlenmesinde y0netim iligkisini sakatlayacak bir niteli$e sahip olmasrdr.

ree 1425: l t ) ' -

1ii i i f . i " / i \ . f l \1: I i \4 Yf: l( f"I . YO\kl i ] l { i t . igK i t . frni: OZfinxt. ix

nmrdil/ ancak var olan biqimiyle iktidarrn devri de$ildir.5302/6. maddesinin ek fikrasl uygulamalarr ile merkez siyase-tin (valilerin aracrh$ryla) kontroltinde il iktisadi yaprsr dontigtU-rtilmektedir.so Bu aqrdan merkez siyasetin iktidarrm pekigtirenbir sonug yaratmaktadrr. Bu durumu yerel ydneticiler agrsrndanda de$erlendirmek gerekmektedir. A. Alada'run, merkez siya-sete eklemlenme Eabasr igindeki yerel ydneticilerin bir yandanbireysel konumlarlru iyilegtirirken di$er yandan giderek gokdaha fazla oranda yerel tuplumdan iizerklegtikleri y6ntindeki sap-tamasr bu noktada Onemlidir (Alada,2008: 6).

Bir yerel ydnetim yasasrndaki bir frkramn hflktmleri nasrloluyor da aym anda hem yerellegme savuculannca destekleni-yor hem de merkezilegme sonucu yaratabiliyor? Bu, sadece ilOzel idaresi yasasrnrn bir madde fikrasrna ait bir geligki de$l-dir. 1980'lerden itibaren uluslararasr kuruluglann ve neo-liberalpolitikalarr benimsemig htikumetlerin savunduklan, uyguladrk-larr yerellegme politikalarrmn bir qeligkisidir. Yerellegme politi-kalarrnr sadece demokratiklegme talepleri ya da beklentisi ileaqrklamak mtimktin deSildir. Giictin ve otoritenin merkezde(hatta kigilerde) yo$unlagtr$ yeni tilr merkezilegme bigimi y0n-temi itibariyle 20. yy'daki uygulamalar ile benzegir. Ancak bir-qok noktada farkhlagrr. Merkezin niteligi, merkezilegmenin he-defi, denetimin/kontroliin de$gen do$asrna uygun olarakmerkezilegmeyi sa$layan araglar de$igmigtir. Yeni merkezileg-me biqimini tek bagrna gue ya da otorite sever liderlerin varh$ragrklamak elbette mtimktin de$ildir. Bu merkezilegme tercihi,neo-liberal ekonomi politikalanndan beslenen kiiresel piyasala-rrn a$sal yonetigim yaprcrru ydnetebilmenin bir gere$ olarakgortilmektedir. Bu merkezilegme bigiminde, merkeze esnek-lik/harcket serbestisi sa$lamaya y0nelik araglar son derece

30 Bu durum, htikumetin giindeminde olan il Ozel idarelerinin kaldrnlmasrna y0nelikpolitikalar ile de iligkilendirilebilir. iti kapsayan co$rafyada tek yetkili yerel kurumhaline donugtUrtilmesi dUgUnUlen bUyukgehtu belediyeleri,ld6zel idareleri aracrh$-ry-la il diizeyinde donugttirulmtg bir iktisadi yapryr ve kurumsallagmrg bir y0netimiligkisini miras alacaklardr.

426 | -rffiffi

: : t i , -

dnemlidir.3l ulus a",,rut ;;;;;;,;:;;'ffiff;:prlarrry Orgtitlenme ve iligki biqimlerinin zayflarlmasr ya daortadan kaldurlmast hedefi agrsrndan yerellegme ve Ozerklegmesdylemi ve politikalarr, yeni ttir merkezilegmenin bir aracr ola-rak bu noktada devreye gumektedir. Yerellegme savlarlna raf-men merkezilegmenin artmasr elbette bir qeligkidir. Ancak bumerkezilegme bigimi agrsrndan ashnda bir geligki de$ildir; kaer-rulmaz bir sonuqtur. Yerellegme savlyla grkanlan yeni yerel y0-netim yasalannda birqok aqrdan agrk bigimde merkezilegmeyevol agan htiktimlerin varh$r ya da yerellegme sciylemine srkgabagvuran htiktimetler doneminde merkezilegme dtizeyininartmasr basit olarak kotu uygulamalardan kaynaklanan sapma-lar de$ldir. Yeni ttir merkezilegme bigiminde Ozerklik, gergekolmaktan gok, duruma gore benimsenen bir 'imge' olarak kargrmrzaqrkmaktadrr.gz Bu durum do$aldrr, giinkti yerel ydnetimleringerqek anlamda ozerk olmasr bu merkezilegme bigiminin do$a-srna uygun de$ldir

Yerel ycinetimlerin dzerkliSinden s0z edebilmek igin, hergeyden once yerel toplumun/kigi topluluklannrn kendini varkilma, hareket ve karar serbestilerini siirekli krlma, bir arayagelme ortak amaqlarrru ya da bir arada yagamaktan kaynakhyerel nitelikli ihtiyaglaruu Orgiitlemek igin Ozy6netim talepleri-

31 5302 sayrh yasamn 6. maddesine 2005 yrhnda eklenen frkaya,2077yilnda eklenenctimlede TOKi'ye yer verilmig olmasr da bu kapsamda de$erlendirmelidir. 2011yrhnda Bagbakanh$a ba$r olan gok sayrda kurulug Bagbakanhk ile ba$ kopanlarakhizmet alanlarma gore ilgili bakanhklarla iligkilendirilmiglerdir. Buna kargrhk do$-rudan Bagbakanhk orgiittinttn g0revleri ite ilgili olmamakla birlikte gok btiyuk malikaynak kullanan TOKI'nin Bagbakanhk ile olan ba$ (ba$h kurulug) korunmugtur. Bunoktada 5302/ 6. maddesine eklenen frkradaki bir dtizenlemeye daha dikkat gekmekgerekmektedil. Frkrada tideneSin TOKi'ye aktanlmasr durumunda odene$in kulla-numrun TOKi'nin tabi oldu$"u (son yrllarda genigletilmig, derinlegtirilmig ve esnetil-mig) mevzuata gore olaca$ belirtilmektedir. Buttin bu ozellikleri ile TOKI, tam dayukanda yer verdi$miz yeni merkezilegme bigimine uygun bir yaprdr. Yonetimiligkisi ve ozerklik kapsamrnda ayrrca ele ahnmasr gereken bir konudur.:z K. Fi$ek'in 1950'lerden sonra luzla yaygrnlagan ve dev Olgekli hale gelen gok uluslugirketlerin drgritlenme yaprsrndaki dzerkliSe dair yapm$ olduS'u bir nitelemedir(Bkz.: Fisek 2fi)5: 1,4n. K. Figek'in, A. Sampson'dan yapb.F almadaki ifadedeler degtiniimtiz y0netim iligkisinin kodlanru ortaya koyar niteliktedir: "(Qok uluslu girket-ler), alt birimlerine sanilu bir ozerklik tamrken bile, onlann harcama ve yahnmlanmqok yakrndan ve ayru sinir merkezinden izleyen sistemler geliEtirmiglerdir" (Flgek,2005: 141).

TErEt 1427. . 1 l .

. i " ' i '1 +. I \, I l ' i .1.1 I [ l l i .I:[. Yo,\ t: f Ivl I Ll$KIt"t:I i l: ozii l(K1..1K

nin olmasl gerekir. Oysa Ttirkiye'de yerel toplumun yerel nite-likteki ortak ihtiyaglanru Orgtitleme noktasrnda bir dzerklik ta-lebinin varh$rndan s6z etmek gosttir.s3 Yerel siyaseti biittintiylemerkez siyasetin bigimlendirdi$i, kamu Orgiltlenmesindeki y0-netim iligkilerinin ttimi,intin merkezilegme biqimine ba$h olarakbelirlendigi mevcut yaprda, yerel ycinetimlerin Ozerkli$ini'62'dett ya da 'kendisi'nden hareketle tarumlamak da miimkiinde$ildir.e+

KAYNAKLARAlada 8., Adalet (2008), "Turkiye'de Yerel Y6netimleri 'Ozerklik

Meselesi' Uzerinden Yeniden Dtigtinmek," Qa$dag Yerel Yiinetimler,$7 /a):5 - 44.

Castoriadis, Cornelius (1993), Dtiny ay* insana ve Tabiata Dair(Qev.: H. Tufan) (Istanbul: Iletigim Yapnlan).

Dworkin, Gerald (1988), The Theory and Practice of Autonomy(United Kingdom: Cambridge Un. Pres.)

33 Bu noktada kimtik temelli Ktirt siyasal hareketinin etkili oldu$u co$afyadakisiyasal ozerklik taleplerini ayn bir yere koymak gerekmektedir. Bu talepleri sadecebir arada yagamaktan kaynakh yerel nitelikli ihtiyaglarrm Orgttleme ile srnrh dti-gtinmek elbette miimkiin de$ildir.Y Kendi dzerkliklerine miidahale sonuglan do$uran gerek 5302/6. maddesinde de-

Sindifimiz farkh donemlerde yaprlan de$igikliklere gerek Bagbakanl* C€nelgeletineil 6zel idarelerinin ya da "tilke dltzeyinde kurulan idari ve mali Ozerkli$u sahip, il6zel idarelerinin do$al tiyesi oldu$u kamu t0zel kigisi" olarak birlik statiisllndekiVilayetler Hizmet Birli$'nin ya da Ttirkiye il Genel Meclis Uyeleri Derne$'nin tepkigostermemig olmasr il 6zel idarelerinin ozerklik algilanmn ne duzeyde duguk oldu-

$unu ortaya koymaktadr. Ozerklif,e aykrn uygutamalar kargrsmda tepki geligmeme-si, yerel siyasetin, yerel ihtiyaglar de$il merkez siyasetin belirleyicili$i.tde bigimlen-digini, ona eklemlenme yangr iginde otdu$'unu da gostermektedir. Bu noktada in6t-tere'deki kalkrnma ajanslannrn kuruldu$u donemdeki tarbgmalara lasaca goz atmakfayda sa$layabilir. Yerel y0netimlerin iglev alanlannda faaliyet g0steren buna kargr-hk segimle goreve gelmeyen ve merkezin denetiminde olan kurum olarak aianslannkurulmasmr bir tiir merkezilegme uygulanursr olarak g0ren ve kendi Ozerkliklerinemiidahale olarak algrlayan belediyeler, il meclisleri ve aym zamanda ulusal diizeydeyerel ybnetimlerin birli$ stattistindeki Yerel Y6netim Bhhgi gok sert aEklamalarlabu geligmeye kargr qrkmrglardu. Bu kargr qrk$ ile ilgili iki noktaya dikkat gekmekgerekmektedir. Birincisi, kargr grkan yerel y6netim birimlerinin btylik bir b0liim0-ntin ajanslarr kuran hiikflmet ile ayru partiden olmasrdu. itinci nokta, yine kargrErkan Yerel Yonetim Birli$i nin o donemde hiiktirnetin yerellegme ile ilgili politikala-nm biiytik tllgtide benimseyen bir Orgltt olmasrdu. Bu iki nokta ingiltere'de yerelsiyasetin/toplumun/kurumlann, Ozerklik s0z konusu olduSund4 merkez siya-set/iktidardan net olarak ayrr durabildiklerini gostermektedir (Karasu,2009).

428 | -rffiffi

\lti,netim lli,s,lisi r,-9 Yeref Ory1!l!f<

Entwistle, Tom (2010), " organi zng Intergovemmental Relations:Insights From cultural Theoryi' Environment and planniry; (2s):630-645.

.: lriugBtu, ismet Teki Q004), Tiirk Dilinin Etimoloji sozliigii(Istanbul : Sosyal Yayrnlar).

Figek, Kurthan (2005), Yiinetim (Ankara: paragraf yayrnevi).Hatemi, Htiseyin (1979), Medeni Hukuk Ttizel Kigiteri I (istan-

bul: istanbul Un. Yayrnr).Karasu, Koray (2009), "Yerellegme ftiylemi ve B6lge Kalkrnma

Ajanslan," Memleket Siyaset Yiinetim, (11): l-.49.Keleg, Rugen Qaaq, Yerinden yiinetim ve siyaset (istanbul:

Cem Yayrnevi).Mrhqro$lu, Cemal (1996), Sdzciiklerin Oykiisii (Ankara: Ktilttir

Bakanh$r Yayrnlarr).onaran, oE* $975), Orgtitterde Karar verme (Ankara: eUsnr

Yaymr).

Oncel, Yenal (1995), Mahalti idareler Maliyesi (istanbul FilizKitabevi).

Peters, Gry ve Pierre, Jon (2001), "Developments in Intergo-vernmental Relations: Towards Multi-Level Govem artce,,, policy &Politics, (29 / 2): 131-135.

sevig, vasfi Ragid (1949), "idare Hukukunda Onemin umumiHizmete veya Amme Velayetine Verilmesi Uzerinde G6ztiken Tar-trymalar," Aii HF Dergi si, (6/ 24):1-10.

soysal, Miimtaz (1990),1.00 soruda Anayasanrn Anlamr (istan-bul: Gerqek Yayrnevi).

iee i+zq: ' i i '