PSIHOLOKI PROBLEMI ONKOLOKIH BOLESNIKA

Oboljeli od malignih tumora mogu imati kako fizikalne, tako i psihike probleme.

Pored toga, psihike potekoe su este i meu njihovim blinjim.

Fizikalne tegobeRelativna uestalost ( % )Psihiki problemiRelativna uestalost (% )Nedostatak snage73Zabrinutost72Bol63Osjeaj tuge67Pospanost60Osjeaj nervoze62Suhoa usta55Poremeaj sna53Munina45Razdraljivost47Nedostatak apetita54Nedostatak koncentracije40

Mnogi od psihikih problema su vezani za postojei i budui gubitak. Slian psiholoki odgovor se sree kod gubitaka bilo koje vrste, npr. posla, razvoda, smrti lana porodice, kao i predstojeeg gubitka vlastitog ivota.

Postoji nekoliko izraenih tipova odgovora kod onkolokih bolesnika:kod saoptavanja dijagnoze i neposredno nakon togau vrijeme prvog recidiva bolestikod svakog znaajnog znaka progresije bolesti

Psiholoke reakcije na gubitak

FAZA I Poremeenost

Simptomi nevjerica poricanje ok oaj

Tipino trajanje: manje od jedne sedmice

Faze koje e biti navedene nisu odvojene. este su oscilacije u raspoloenju bolesnika.FAZA II Promjena raspoloenja

Simptomi StrahNesanicaLjutnjaOsjeaj kriviceNedostatak koncentracijePrekid aktivnosti

Tipino trajanje Nekoliko sedmica FAZA IIIAdaptacija

SimptomiNormalizacija raspoloenjaSuoavanje sa posljedicamaPostavljanje novih ciljevaVraanje i preusmjeravanje nadeUspostavljanje aktivnosti

Tipino trajanjePoinje nakon 2-3 sedmice

Negiranje est mehanizam suoavanja sa gubitkom. Sposobnost poricanja, ili umanjenja prijetee realnosti kroz njeno ingorisanje. Praen fizilokim ili drugim, neverbalnim znakovima straha.

Veina bolesnika i njihovih srodnika koriste negiranje stvarnosti u manjoj ili veoj mjeri. Pacijent doivljava borbu izmeu elje da zna istinu i elje da izbjegne strah. Poricanje je jedan od naina rjeavanja tog konflikta.

Negiranje - tretmanStruna pomo moe biti potrebna ukoliko negiranje perzistira ili utie na:prihvatanje tretmanaplaniranje budunostiodnose sa okolinom

LjutnjaNeprijatna i dinamina emocija koja varira od blage iritacije do nekontrolisanog bijesaKod onkolokih bolesnika uglavnom prolazna, ali moe biti i produena ili hronina."Neka osoba gubi mir ako situacija u kojoj se nau prevazilazi njenu emocionalnu snagu"."Ljutnja je emocionalni odgovor na percepciju nesavladive prijetnje"

Ljutnja - posljediceporast energije i snageomoguava izraavanje negativnih osjeanjaremeti odnose (privremeno ili stalno)pokretanje impulsivnih reakcijapomae individui da se zatiti, emocionalno i fizikipodstie agresiju

Ukoliko se ljutnja usmjeri ili projecira na porodicu ili osoblje, ona moe dovesti do otuenja onih koji bi eljeli da uestvuju u pruanju njege. Ljutnja takoe moe da utie na spremnost da se prihvati stanje smanjenih fizikih sposobnosti ili invaliditeta i onemui bolesnika da ini pozitivna prilagoavanja novonastaloj situaciji. Ukoliko se ljutnja potiskuje, bolesnik moe postati povuen, nekooperativan, ili ak depresivan.

Uzroci ljutnje kod bolesnika sa uznapredovalim karcinomom

Karakteristike linosti

Zakanjela dijagnoza

Nain na koji je bolesniku saoptena dijagnoza

Dio reakcije prilagoavanja na dijagnozu i prognozu

Zakanjeli tretman

Nekominakativan ljekar

Neuspjean tretman

Osjeaj nepravde to je bolestan

Osjeaj naputenosti od Boga

Frustracija zbog ogranienja koja namee uznapredovala bolest

Depresija

TretmanLjutnja je normalan odgovor na loe vijesti, ali moe biti usmjerena i na ljekara.

Vano je pri tom:paljivo sluati ono to bolesnik izraavacijeniti njegova osjeanja, npr. "Imajui u vidu sa im se morate boriti, imate pravo da se ljutite".upamtiti da period tiine moe djelovati terapijskirazjasniti uzroke ljutnje, npr. "Jeste li u stanju da mi tano kaete ta vas ljuti"razmotriti da li je ljutnja dio klinike depresije; ukoliko je to vjerovatno sluaj, potreban je odgovarajui tretman ukoliko ljutnja traje due i postaje hronina, obezbijeiti strunu pomo psijatra, psihoterapeuta ili svetenog lica

Tokom vremena veina bolesnika uspijeva da svede ljutnju na podnonjiv nivo, ali se to ponekad i ne desi. Neki pacijenti umru ljuti.

StrahUniverzalni neprijatan emocionalni doivljaj . Akutan / prolazan ili perzistentan / hronian. Moe se povlaiti i ponovo javljati, biti varijabilan u svom intenzitetu.Mnogi onkoloki bolesnici loe spavaju, imaju zastraujue snove, ili se plae da ostanu sami nou, a nekad i tokom dana. Svi ovi simptomi ukazuju na rastui strah.

Fizikalne manifestacije:

este, ali se razlikuju meu pojedinim osobama: drhtanje, bol u grudima, guenje, suhoa usta, nedostatak apetita, munina, proliv, uestalo mokrenje, vrtoglavica, znojenje, tremor, glavobolju, napetost miia, slabost u nogama, malaksalost.

Evaluacija

Vjerovanje da onkoloki bolesnik ima pravo da bude uplaen zato to boluje od karcinoma je esta prepreka adekvatnoj evaluaciji i tretmanu straha. Potrebno je pregledati koje lijekove koje pacijent prima i razmotriti i mogue organske uzroke straha. Najveu pomo u dijagnostici predstavlja vjeto voen razgovor sa bolesnikom i njegovim bliskim srodnicima.

Lijeenje

Tretman zavisi od uzroka straha.

Opte mjere obuhvataju:

otklanjanje bola i drugih tekih simptomaomoguavanje razjanjenje i podjele briga i strahova: muka koja se s nekim podijeli je prepolovljena muka korigovanje pogrenih shvatanjarazvijanje naina za borbu protiv nesigurnosti

Medikamentozna terapijaTreba je koristiti uporedo sa psiholokom podrkom i ona obuhvata: benzodiazepine: noni sedativi, diazepam antidepresive u sluaju ankioznosti i depresije i paninih napada neuroleptike u sluaju deliriuma ili ukoliko benzodiazepini ne pomau

Psihoterapija je izvan domena ovog izlaganja ali obuhvata irok spektar pristupa.

DepresijaTeko depresivno stanje se javlja kod oko 5-10% bolesnika sa uznapredovalim karcinomom. Daljih 10-20% ima neke od simptoma depresije.

Depresija koja se ne lijei:pojaava druge tegobevodi socijalnoj izolacijisprijeava bolesnika da obavi "nezavrene poslove"

Faktori rizika

Bioloka predispozicijaNaruen izgled i funkcija tijelaDepresija koju je bolesnik imao ranijeStrah od smrtiNesposobnost izraavanja emocijaGubitak neovisnostiTajenjenje bolestiDuhovne potekoeNedostak podrke i povjerenja blinjihStalan bolNedavna oaloenostHiperkalcemijaLijekovi: antihipertezivi, benzodiazepini, kortikosteroidi, citostatici, neurioleptici

Neprepoznavanje

Ljekari i sestre zanemaruju loe raspoloenje pacijenta, smatrajui ga razumljivim i reaktivnimDnevne varijacije raspoloenja: u vrijeme kad ga ljekar vidi bolesnik se moe osjeati bolje nego kasnije tokom danaDepresija sa smjekom - lijepo ponanje u drutvu maskira depresivno raspoloenjeSomatizacija - depresija izraena preko jednog ili vie fizikalnih simptoma, kao to je bolDepresija maskirana istovremenim prisustvom strahaDepresija se manifestuje kao pogoranje karakteristika linosti, npr. tenja da se privue panja

Dijagnoza

Osnovne potekoe u postavljanju dijagnoze depresije predstavljaju njene somatske manifestacije koje se mijeaju sa simptomima maligne bolesti:nedostatak apetitagubitak teineopstipacijaporemeaj snaseksualni poremeaji

Tretman

ObjanjavanjeNain objanjavanja je razliit i zavisi od fizkog i psikog stanja bolesnika. Ponekad je od pomoi da se pacijentu kae da depresija nije sramna.

Socijalna integracijaPrisustvo u dnevnim centrima za palijativnu njegu je od koristi za pacijente koji su zbog bolesti, slabosti i iscrpljenosi izolovani u svojoj kui:socijalnu integracijupsiholoku podrkumedicinski nadzor

Lijekovi antidepresivni

"Polako, uim o vanosti bespomonosti. Spoznajem imam svoj vlastiti ivot i ja ga ivim i u mom poslu.Tajna je ne bojati ga se - ne bjeati.Umirui znaju da mi nismo Bog.Oni svi trae da ih ne napustimo."

Problemi sa spavanjem

Problemi uspavljivanja (anksioznost)Problemi prospavljivanja (depresija)Spavanje tokomdana (organski sindrom)

Uzroci besanih noi kod onkolokih bolesnika

Fizioloki uzroci

Razbuujui stimulusi: svjetlo, zvuk,

esto mokrenje

Spavanje tokom dana: dugo spavanje nakon ruka, mnogobrojno kratko spavanje, sedativi

Ritam sna koji je normalan kod starih ljudi

Uzroci vezani za nekontrlisane simptome

Bol

Dispneja

Munina

Inkontinencija

Diareja

Pruritus

Nemir u ekstremitetima

Psiholoki uzroci

Ansioznost

Depresija

Strah od smrti u snu

Uzroci vezani za lijekove

Diuretici

Kortikosteroidi

Kofein

Simpatomimetici

Iskljuenje nonih sedativa

Benzodiazepini (ukoliko su kratko djelujui mogu izazvati naknadnuanksioznost)

Alkohol (moe uzrokovati naknadnu nesanicu)

Lijeenje

Tretiranje primarnog uzrokaotkloniti tegobe koje optereuju bolesnikaukoliko nou postoji bol, razmotriti povienje doze morfina u 22 sata, kako bi se izbjeglo davanje lijeka u 4 sata

Nemedikamentozne mjereHigijena (reim spavanja)

LijekoviHipnoticiSedirajui antidepresivi

Sekundarni mentalni poremeaji

Poremeaji koji nastaju sekundarno, vezano za organsku bolest ili za uzimanje hemijskih supstanci (lijekovi, alkohol), ili oboje. Sinonim za njiih je organski mentalni poremeaj.Sekundarni mentalni poremeaji se uglavnom klasificiraju u odnosu na njihova najvanija svojstva.Kod bolesnika sa uznapredovalim karcinomom mogu se sresti sve vrste sekundarnih mentalnih poremeaja.

Sekundarni mentalni poremeajiDelirijumDemencijaPoremeaj pamenjaAnksioznostPoremeaji raspoloenjaPromjene karakternih osobinaIntoksikacijaStanje povuenostiPsihoza

Terminalna uznemirenostU terminalnoj fazi delirijum je est i za njegovu kontrolu potrebno je davanje haloperidola u dozi od 10-30 mg/24 sata i/ili midazoloma10-60 mg/24 sata kontinuiranom subkutanom infuzijom.

Ukoliko je bolesnik uznemiren i pored haloperidola i midazolama, zamijeniti ih levomepromazinom u poetnoj dozi od 25-50 mg i nastaviti sa 50-200 mg/24 sata. Alternativno, umjesto haloperidola i midazolama se moe dati phenobarbiton, u poetnoj dozi od 100-200 mg subkutano, a zatim nastaviti sa 800--160 mg/24 sata.

DEMENCIJADemencija je hronini modani sindrom i sekundarni amnezija su stanja koja se sva karakteriu promjenama svijesti. HroninaObino je progresivna IreverzibilaOteenje mozga-informacije se ne zadravajuGovor sterotipan i ogranienStalna (u odmaklom stadiju)Nesvjestan i nekoncentrisan(u odmaklom stadiju)

Uzroci demencijeDemencija je obino uzrokovana Alzheimerom boleu ili cerebralnom arteriosklerozom; povremeno je paraneoplastina.

Uzroci sekundarnih mentalnih poremeaja su:lijekovibiohemijski poremeajiorganske promjenemodani tumoriparaneoplastin sindrom

NE POSTOJI NAIN SAOPTAVANJA DA LOE V IJESTI ZVUE DOBRO.Ne postoji jedinstven pravilan nain na koji se reaguje i prihvata loa prognoza. Zadatak ljekara je da pomogne bolesniku da se prilagodi na najbolji mogui nain, uzimajui u obzir i specifinu situaciju, porodini, kulturoloki i duhovni aspekt svakog bolesnika. Mnogi bolesnici uz pomo svoje unutranje snage i podrke od porodice i drugih bliskih osoba, uspijevaju da prihvate istinu bez dugotrajne i teke krize. esto su uz socijalne i psiholoke mjere potrebni i medikamenti, sedativi i anksiolitici.

Adekvatan tretman treba da omogui bolesniku:

da ima to je mogue bolji kvalitet ivota tokom svoje bolestida se pripremi na smrtda do kraja sauva individualnost i samopotovanje