Poremećaji komunikacije kod dece tipičnog

i dece atipičnog razvoja

Poremećaji komunikacije uključuju:

- decu sa usporenim razvitkom sposobnosti OVK razvojne prirode (hereditarno ili akvirirano)

- decu sa usporenim ili ograničenim razvitkom sposobnosti čitanja i pisanja genetske ili razvojne prirode ili sa socio-kulturnom patologijom

- decu sa nerazvijenom sposobnošću VK, odnosno sa patologijom VK usled mentalne retardacije

- osobe sa nezadovoljavajućom razvijenošću sposobnosti i kulturom VK sa socio-kulturnom etiologijom

- osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu jezika

- osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu usmenog izražavanja - govora

- osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu fonacije tj. glasa

- osobe sa patologijom VK usled oštećenja, poremećaja ili ograničenja sluha

- osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu čitanja i pisanja

- osobe sa patologijom VK usled patologije u domenu većeg broja delova organizma i sistema sredstava VK

- fizički i duševno bolesne osobe kod kojih se patologija VK javlja kao sekundarna, propratna manifestacija ili kao posledično stanje privremenog ili trajnog karaktera

Govorno-jezički poremećajiUtvrđuje se zaostajanje u razvoju govora ili prisustvo govorno-jezičkih poremećaja.

Govorna razvijenost se procenjuje u zavisnosti od: uzrasta, rečnika deteta, razumevanja govora, fonemskog sluha, čula sluha, artikulacije, menjanja promenljivih reči, logičke sadržine i povezanosti govora, govornog tempa, intonacije, gestikulacije, mimike, motorike govornih organa, komunikativnosti uopšte, sposobnosti čitanja, pisanja, crtanja i postojanja govorno-jezičkih poremećaja.

Govorna razvijenost može biti: ispodprosečna, prosečna i nadprosečna. Nerazvijen govor je govor deteta koji ne odgovara njegovom uzrastu.

Dete sa nerazvijenim govorom:- ne diskriminiše veći broj glasova- ne artikuliše pravilno glasove za svoj uzrast- ima mali fonemski kapacitet- nepravilno akcentuje- ima kvalitet glasa koji ne odgovara uzrastu- govori monotono- nema dobru dikciju i govor mu je nerazumljiv- plašljivo je i ćutljivo- ima siromašan rečnik i nepravilno upotrebljava reči- pretežno koristi nepotpune i proste rečenice- ređe koristi složene i to uglavnom nezavisne rečenice- ima govor koji nije kreativan niti osmišljen- ne ume da sluša- ima razliku između sposobnosti razumevanja i sposobnosti

izražavanja

Alalija

Alalija (alalia) je stanje potpune nerazvijenosti govora i jezika kod dece normalnih intelektualnih sposobnosti i očuvanog sluha.

Postoje dva osnovna tipa alalije:- senzorna (impresivna, aferentna)- motorna (ekspresivna, eferentna)

U kliničkoj praksi najčešće postoje kombinovana oštećenja s pretežno izraženom jednom ili drugom formom.

Senzorna alalija: - deca ne govore ili nedovoljno govore za svoj uzrast - neka deca su ćutljiva, povučena u sebe i nedruželjubiva- neka deca su plašljiva, plačljiva sa povremenim napadima vriska i

drugim oblicima neadekvatnog ponašanja- imaju kratkotrajnu pažnju i nezainteresovana su - ne razumeju govornu poruku i ne komuniciraju - neka deca izgrade potpuno nerazumljiv govor za okolinu - govor koji čuju oko sebe liči im na šum iz kojeg ona nisu u stanju da

izdvoje pojedine glasove i reči, niti da shvate smisao verbalne poruke

- njihova frustracija i ponašanje proizilaze iz nemogućnosti komunikacije.

Motorna alalija:- imaju teškoće u ekspresivnom govoru- razumeju govor sredine u kojoj žive- imaju delimično izgrađen unutrašnji govor- komuniciraju gestovima ili sa nekoliko dvosložnih reči- raspolažu vokalima koji nisu diferencirani, pojedinim

plozivima ili nazalima- neka od ove dece ispoljavaju stalni nemir, dekoncentraciju i

slabo interesovanje za reč.

Poremećaji artikulacije

Artikulacija je način izgovaranja i obrazovanja glasova. Predstavlja zajedničku delatnost govornih organa prilikom proizvođenja glasova govora. Pravilna govorna artikulacija je usko povezana sa razvojem fonemskog sluha kod dece koji omogućava diferenciranje glasova reči.

Procenjuje se: kvalitet izgovorenog glasa, položaj govornih organa prilikom izgovora određenog glasa ili grupe glasova i prisustvo patološkog glasa.

Dyslalia (poremećaj artikulacije) – nemogućnost ili nepravilnost u izgovoru pojedinih glasova.

Može se javiti u vidu:1. omisija – nedostatak/neizgovaranje nekih glasova, kada je

njihov razvojni period prošao,2. supstitucija – zamene nerazvijenog glasa glasom koji već

postoji,3. distorzija – oštećenje, nepravilan izgovor pojedinih glasova;

artikulaciono-akustičko odstupanje prilikom izgovora nekog glasa ili većeg broja glasova od standardnih izgovornih normi

Dodavanje glasova ili slogova u reči, kao i njihova inverzija ne spadaju u dislalije.

Poremećaji glasa • Fonacija je kompleksna funkcija, u čijem ostvarivanju

neposredno ili posredno učestvuju brojni organi i sistemi. Ti organi su pluća, grkljan, ždrelo, usna i nosna duplja i oni stvaraju glas određene jačine, visine i boje.

• Do poremećaja fonacije može doći usled oštećenja bilo kog dela vokalnog aparata. Često se događa da je patološkim promenama zahvaćeno više struktura koje pripadaju fonacijskom aparatu.

• Uzroci poremećaja glasa mogu biti organske, funkcionalne i socijalno-profesionalne prirode.

• Neke od metoda fonopedske rehabilitacije su: vežbe disanja, vežbe fonacije, stvaranje glasovnog modela, uspostavljanje pravilne visine glasa, optimalne boje i jačine glasa, digitalna manipulacija i dr.

Razvojna disfazija

Razvojna disfazija je specifični razvojni poremećaj u kome je sposobnost deteta da koristi ekspresivni i/ili receptivni govor ispod očekivanog za njegov mentalni uzrast.

Isključuje se postojanje oštećenje sluha, mentalne retardacije, autizma i drugih poremećaja kao uzroka nastanka.

Razvojna disfazija se deli na:- razvojnu disfaziju ekspresivnog tipa i- razvojnu disfaziju receptivnog tipa

Simptomi:1. Poremećaj auditivne percepcije:- Teškoće percepcije fonema- Teškoće praćenja brzog govora odraslih- Teškoće sekvence (redosleda)- Otežano verbalno pamćenje

2. Jezički deficiti:- Fonološke i artikulacione teškoće - Teškoće u strukturi reči - Morfološke i gramatičke teškoće - Teškoće u strukturi rečenice - Usporen leksički i semantički razvoj - Narušen pragmatički aspekt govora

Karakteristike su: • neodazivanje na ime do prvog rođendana, nesposobnost da se

do 18 meseci identifikuje bar nekoliko prostih predmeta, ili nemogućnost da se do 2. godine starosti izvrše prosti nalozi

• odsustvo pojedinih reči do uzrasta od dve godine uz nesposobnost formiranja prostih rečenica od dve reči do 3. godine, ograničen razvoj rečnika, greške u sintaksi, naročito izostavljanje krajeva reči ili prefiksa, pogrešna upotreba ili nekorišćenje gramatičkih oblika kao što su predlozi, zamenice, članovi, padeži i vremena itd.

• dete kompenzuje nedostatak govora gestovima, mimikom ili neverbalnom vokalizacijom

• na školskom uzrastu se mogu javiti udružene smetnje u odnosima sa vršnjacima, emocionalni poremećaji, problemi ponašanja i/ili hiperaktivnost uz slabu pažnju.

Afazija Afazija je stečeni poremećaj simboličke komunikacije

uzrokovan oštećenjem mozga, koji se manifestuje poremećajem lingvističkih, paralingvističkih i kognitivnih procesa koji se nalaze u osnovi jezika.

• Poremećaj lingvističkih procesa: fonološki, leksički, gramatički, semantički i pragmatski deficiti, kako u procesu produkcije, tako i u razumevanju jezika.

• Poremećaji paralingvističkih procesa: oštećenje prozodijskih elemenata govora (melodija, intonacija, pauza, akcenat i dr.)

• Poremećaji kognitivnih procesa: deficiti pažnje, pamćenja i mišljenja.

• Afazija obično zahvata više modaliteta jezičke funkcije: usmeni govor, razumevanje, pisanje, čitanje i gestovni govor.

Pod dečjom afazijom podrazumeva se poremećaj u razvoju govora i jezika ili gubitak već stečenih jezičkih sposobnosti, uzrokovan oštećenjem mozga u detinjstvu.

Dva osnovna oblika dečje afazije su:• kongenitalna (urođena) - specifičan, primarni poremećaj u

razvoju jezika koji je uzrokovan lezijom mozga u prenatalnom, perinatalnom ili u ranom postnatalnom periodu (pre nego što je govor počeo da se razvija)

• stečena - gubitak ili poremećaj već stečenih jezičkih sposobnosti, uzrokovan cerebralnom lezijom (oštećenjem mozga u detinjstvu). Javlja se u slučajevima kod kojih je do oštećenja mozga došlo izmedju druge i desete godine života (poremećaj jezika se javlja posle određenog zdravog perioda razvoja jezika).

Poremećaji fluentnosti Poremećaji verbalne fluentnosti predstavljaju

kvantitativne i kvalitativne promene u jezičkoj fluentnosti. Mogu biti funkcionalne i organske etiologije.

Osnovna podela poremećaja fluentnosti govora uključuje:• mucanje (disartria spastica)• tahifemiju (tachyphemia, clattering)• bradilalija (bradyiphemia)

Mucanje je poremećaj fluentnosti govora koji se ispoljava u isprekidanosti i nepravilnosti govornog procesa usled grčeva organa za artikulaciju, fonaciju i disanje. Predstavlja poremećaj ritma i tempa govora pri čemu osoba tačno zna šta želi da kaže, ali je u isto vreme nesposobna da to kaže.

Mucanje se ispoljava na različite načine: ponavljanjem ili produžavanjem glasova, slogova ili reči, zastojem u govoru, neadekvatnim pauzama, ubacivanjem različitih glasova ili uzrečica, praćeno strahom od govora, pojačanim znojenjem, crvenilom lica, ubrzanim radom srca, izbegavanjem gledanja sagovornika u oči.

Obično se javlja između druge i treće godine života, oko pete godine života, pred polazak u školu ili u pubertetu.

Mucanje može biti: fiziološko, primarno, sekundarno, akutno ili naglo i ,,bezglasno,,.

Tahifemiju (brzopletost) karakterišu: preterana brzina govora, ponavljanje prvih slogova i kratkih reči, produžavanje vokala na kraju ili na početku reči, ubacivanje reči ,,ovaj, onaj‚‚,zastajkivanje, kratko i isprekidano disanje, monoton glas, nedostatak ritma i muzičke sposobnosti, kratkotrajna pažnja, slaba koncentracija, poremećaj čitanja, poremećaj pisanja, poremećaj izgovora glasova, mucanje i nedostatak uviđanja sopstvenog poremećaja.

Bradilalija je patološki spor govor koji može nastati kao posledica oboljenja CNSa, endokrinog oboljenja, intelektualne ometenosti i u toku puberteta. Prisutna je hipotonija mišića i usporena funkcija efektornog sistema. Postoji i opšta usporenost pokreta celog tela. Oštećeni su svi elementi suprasegmentne strukture govora.

Motorni govorni poremećaji

Anartrija predstavlja težak gubitak motorne funkcije govorne muskulature. Nevoljni pokreti respiratornih mišića, faringsa, laringsa, artikulatornih organa i facijalne muskulature blokiraju govor, stvaraju grimase, dovode do naglog prekida respiracije i fonacije, nejednakog intenziteta.

Dizartrija je sindrom poremećaja respiracije, fonacije, artikulacije, rezonancije i prozodije. To je neurogeni poremećaj govora koji se karakteriše usporenim, slabim, nepreciznim i nekoordinisanim pokretima govorne muskulature. U osnovi dizartrije se nalaze smetnje u mišićnoj kontroli nastale zbog oštećenja CNSa.

Apraksija govora je artikulacioni poremećaj koji se manifestuje oštećenjem sposobnosti programiranja položaja govorne muskulature i sekvenci mišićnih pokreta neophodnih za voljnu produkciju fonema u odsustvu paralize, slabosti ili inkoordinacije govorne muskulature.

Razvojna govorna apraksija se javlja u detinjstvu i slična je govornoj apraksiji kod odraslih. Najčešće se opisuje kao neurogeno zasnovan nedostatak sposobnosti da se izvedu koordinisani pokreti respiratornih, laringealnih i oralnih mišića za arikulaciju u odsustvu poremećaja neuromuskularne funkcije.

Poremećaji čitanja, pisanja i računanja

Aleksija (alexia) je stečeni poremećaj čitanja izazvan oštećenjem mozga.

Disleksija (dyslexia) je poremećaj u učenju čitanja i pored normalne inteligencije, dobrog vida i sluha, sistematske obuke, adekvatne motivacije i ostalih povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova.

Disleksija se sve češće definiše i kao razvojni jezički poremećaj koji se manifestuje nedostacima u govornom i pisanom jezičkom razvoju. Ona predstavlja značajno neslaganje izmedju stvarnog i očekivanog nivoa čitanja u odnosu na mentalni uzrast.

Razvojna disleksija je otežano učenje čitanja, nedograđenost sposobnosti čitanja u vreme kada su deca istog uzrasta, istog nivoa inteligencije i istog obima i metodologije obuke već ovladala sposobnošću čitanja.

Razvojnu disleksiju prati usporen psihomotorni i govorno-jezički razvoj deteta, kao i prenatalne, perinatalne i postnatalne moždane povrede.

Agrafija (agraphia) predstavlja poremećaj ili gubitak sposobnosti pisanja uzrokovan oštećenjem mozga.

Disgrafija (dysgraphia) je poremećaj u učenju pisanja ili sticanju sposobnosti pisanja i pored postojanja normalne inteligencije, dobrog vida i sluha, odgovarajuće edukacije i socijalnih uslova.

Razvojna disgrafija podrazumeva kliničku sliku koja zahvata celokupnu ličnost i ukazuje, kako na problem organizovanja psihomotorike tako i na problem razvijenosti praksije, koncepcije prostora i dozrelosti u oblasti osećanja, kao i na specifičnosti saznajne organizovanosti ove dece.

Razvojnu disgrafiju čine loši oblici slova i grafomotornog niza uopšte , koji prate dete od samog početka učenja pisanja.

Akalkulija (acalculia) je gubitak ili poremećaj sposobnosti računanja prourokovan oštećenjem mozga.

Razvojna diskalkulija (dyscalculia) je usporeno i otežano usvajanje matematičkih znanja, što znači da su sposobnosti računanja znatno ispod očekivanog nivoa u odnosu na uzrast deteta, opšte intelektualne sposobnosti i školovanje.

Ovaj poremećaj karakteriše specifično oštećenje sposobnosti računanja, koje se ne može objasniti mentalnom retardacijom ili neadekvatnim školovanjem. Deficit je uglavnom u oblasti računskih radnji sabiranja, oduzimanja, množenja i deljenja, a manje u oblasti apstraktnih matematičkih sposobnosti koje se primenjuju u algebri, trigonometriji i geometriji.