7. Goriva i maziva.pdf

TEHNOLOGIJA GORIVA

Doc. Dr. Novak Damjanovi

GORIVA

Pod gorivom se podrazumjevaju gorive materije koje podvrgnute procesu sagorijevanja pored produkata sagorijevanja daju odreenu koliinu toplote koja se moe ekonomino koristiti (kao toplotna ili pretvaranje u mehaniku ili elektrinu energiju). Da bi se neka materija koristila kao gorivo ona mora da zadovolji niz zahtjeva:

sagorijevanjem u kratkom vremenu mora se proizvesti znatna koliina energije;

mora je biti u prirodi u znaajnoj koliini; eksploatacija mora biti ekonomina; ne smije mijenjati sastav i karakteristike u toku transporta

i skladitenja; bezbjednost od poara i eksplozija; ekonomska opravdanost i uticaj na ivotnu sredinu i prevencija zagaenja.

Podjela goriva (II)

Pored opte podjele goriva se mogu podijeliti: prema postojanosti: toplopostojna i toplonepostojna; nainu koritenja: energetska i tehnoloka; zapaljivosti: samozapaljiva i nezapaljiva i primjeni u zavisnosti od stepena razvoja nauke i

tehnike (npr. goriva za motore sa unutranjima sagorijevanjem, goriva za loenje u domainstvima).

Sastav goriva

Sastav goriva je potrebno znati radi:

poznavanja i ocjene mogunosti primjene; odreivanja koliine toplote i proizvoda sagorijevanja; provjere stepena iskoritenja novoprojektovanih i

rekonstruisanih postrojenja i

uporeivanje simuliranog i stvarnog procesa sagorijevanja kod modeliranja procesa.

Elementarna analiza goriva

Elementarana analiza goriva omoguava izraunavanje:

potrebne koliine vazduha za potpuno sagorijevanje;

toplotne moi goriva;

koliine i sastava proizvoda sagorijevanja i

temperature sagorijevanja.

Gorivo se sastoji iz:

gorivih elemenata (ugljenik, vodonik i gorivi sumpor);

negorivih elemenata (kiseonik i azot) i

nevezanih elemenata (pepeo i voda).

Uobiajeno sastav vrstih i tenih goriva se izraava masenim udjelima a gasovitih zapreminskim udjelima pojedinih komponenti goriva.

Tehnika analiza goriva Zagrijavanjem goriva na povienim temperaturama bez prisustva vazduha dolazi do njegovog termikog razlaganja na isparljive i neisparljive sastojke. Sastav goriva na osnovu tehnike analize: isparljivi sastojci:

gorivi isparljivi sastojci (volatili) Vol (%): vol (kgvol/kgg) negorivi isparljivi sastojci (voda) W (%): vol (kgH2O/kgg)

neisparljivi sastojci: gorivi ugljenik (fiksni ugljenik) Cfix (%): cfix (kg Cfix/kgg) negorive materije (pepeo) A (%): a (kg CA/kgg)

Vol + W + Cfix + A = 100%

Tehnika analiza jo daje: gornju topotnu mo goriva (Hg) (J/kg) i donju topotnu mo goriva (Hd) (J/kg)

Toplotna mo goriva predstavlja koliinu toplote koja se oslogaa potpunim sagorijevanjem jedinice mase goriva.

Osnovne karakteristike elemenata goriva

Gorivo se sastoji iz:

gorivog dijela: ugljenik (C) prisutsn u najveoj mjeri i sagorijevanjam oslobaa

najveu koliinu topote. Toplotna mo 33829 (kJ/kg); vodonik (H) u gorivima se nalazi u sva tri agregatna stanja. Toplotna

mo - 142014 (kJ/kg); sumpor (S) u gorivima moe biti gorivi (u obliku organskih jedinjenja)

i negorivi (sulfati eljeza i kalcijuma); kiseonik (O) nije gorive element, njegovo prisustvo potpomae

sagorijevanja, moe biti u obliku jedinjenja ili slobodan i azot (N) nalazi se u neznatnim koliinama, proizvodi sagorijevanja

azota su tetni (kancirogeni i kisele kie).

negorivog dijela: voda i pepeo.

Negorive materije u gorivima

Negorive mineralne materije u gorivima su prisutne kao: primarne iz pramaterije iz koje je gorivo nastalo; sekundarne dospjele u gorivo u toku njegovog nastanka i tercijarne dospjele u gorivo u toku njegove eksploatacije.

Pepeo u gorivu predstavlja smjesu oksida mineralnih materija koja ostaje nakon zavretka sagorijevanja. Pepeo u veim koliinama je nepoeljan u gorivima jer: pogorava prenos toplote na grejne povrine; dovodi do habanja radnih elemenata mlinova priprema goriva; poveava transportne trokove; poveava otpor dima i smanjuje koeficijent prenosa toplote.

Vlaga u gorivu smanjuje njegovu topotnu mo, za isparavanje 1 kg vode troi se 2450 kJ/kg. U vrstom gorivu voda je prisutna kao:

gruba vlaga - dospjela u gorivo u toku eksploatacije, skladitenja ili transporta;

higroskopna vlaga dospijeva u gorivo kapilarnim silama i konstituciona vlaga hemijski vezana tzv. kristalna voda.

Toplotna mo goriva Pod toplotnom moi goriva (H) podrazumjeva se koliina toplote dobijena/osloboena potpunim sagorijevanjem jedinice koliine goriva, pod uslovom da:

ugljenik i sumpor iz goriva budu u proizvodima u obliku svojih dioksida u gasnoj fazi, a azot da ne podlijee sagorijevanju;

prozvodi sagorijevanja budu svedeni na temperaturu koju je gorivo imalo prije sagorjevanja (293 K) i

voda u proizvodima sagorjevanja bude u tenoj fazi (gornja toplotna mo goriva Hg goriva) ili da voda bude u obliku pare (donja toplotna mo goriva Hd).

Razlika u vrijednosti gornje i donje toplotne moi goriva predstavlja proistie iz toga u kakvoj fazi/agregatnom stanju se nalazi voda u proizvodima sagorijevanja goriva.

Voda u proizvodima sagorjevanja goriva potie iz vlage prisutne u gorivu ili nastaje kao proizvod sagorjevanja vodonika u gorivu.

Ukoliko se voda u proizvodima sagorjevanja nalazi u parnoj fazi jedan dio koliine toplote dobijen sagorjevanjem jedinice koliine goriva utroen na njeno zagrijavanje od 293 K do 373 K i prevoenje u gasnu/parnu fazu. Toplota potrebna za zagrijavanje i isparavanje prisutne i nastale vode u proizvoda sagorjevanja je 44 kJ/mol = 2444 kJ/kg).

vrsta goriva

vrsta goriva

vrsta goriva koriste se:

u kotlovskim postrojenjima:

ugljevi;

biomasa i

kriljci.

za individualna grijanja:

ugljevi;

drvo i

briketi.

Podjela ugljeva prema starosti i nastanku

U prirodi formiranje ugljeva se odvija u dva stepena:

prvi transformacija biljne mase u treset - djelovanjem pritiska i temperature na biljnu masu i ivotinjske ostatke u kombinaciji sa dejstvom anaerobnih bakterija (teorija Gumbel-a) i

drugi transformacija treseta u ugalj.

Prema starosti ugljevi se dijele:

kameni devon, prije 450x106 godina; mrki kreda, prije 1-60x106 godina; mrki (lignit) prije nekoliko miliona godina i treset prije oko milion godina. Prema materiji od koje su nastali ugljevi se dijele:

humusne pramaterija biljna; sapropelne pramaterija ostaci ivih organizama i lipotobilni pramaterija voskovi i smole.

Treseti Treset (rastresita masa sive do crne boje) predstavlja prvu fazu transformacije biljne mase u procesu koji prethodi nastajanju uglja.

Prema stepenu transformacije trest se dijeli na:

vlaknasti jo neraspadnuti ostaci biomase; zemljasti osnovni dio se ve transformisao u treset i smolasti homogena tresetna masa bez ostataka biomase.

Razlikuje se povrinski i dubinski. Lako se pali i gori dugim plamenom, sklon je samozapaljenju. Ima malu vrstou i toplotnu mo pa je poeljno njegovo briketiranje. Sastav treseta:

ugljenik 53-60%; vodonik 4,5-6,5%; kiseonik 30-40%; azot 1,5-3,0% sumpor do 0,3% pepeo 3-12%.

Toplotna mo 11,75-12,58 MJ/kg.

Mrki ugljevi

Mrki ugljevi prema stepenu ugljenisanja nalaze se izmeu treseta i kamenih ugljeva.

U zavisnosti od strukture, stepena ugljenisanja i karakteristika dijele se na:

lignite pretrpjeli su najmanje promjene u odnosu na pramateriju; smolaste proizvod duboke transformacije pramaterije i zemljasti po karakteristikama zmeu lignita i smolastih mrkih ugljeva.

Toplotno su nepostojani, male tvrdoe i vrstoe, skloni oksidaciji i samozapaljenju. Koriste se u velikim termoenergetskim postrojenjima i za dalju preradu (briketi i polukoks) ili za gasovita goriva.

Sastav treseta:

ugljenik 65-75%; vodonik 5-6%; kiseonik i azot 17-28%; sumpor do 5% pepeo 7-45% .

Donja toplotna mo 29.3 MJ/kg.

Kameni ugljevi

Kameni ugljevi predstavljaju proizvod skoro potpune transformacije poetne materije.

Kameni ugljevi su manje higroskopni, vee tvrdoe i vrstoe, hemijski stabilniji.

Sastav kamenih ugljeva:

ugljenik 75-90%; vodonik 4-6%; kiseonik 2-28%; sumpor do 5%; vlaga 3-15%; pepeo 20,9-29,3.

Donja toplotna mo 29.3 MJ/kg.

Antaciti

Antraciti predstavljaju ugljeve kod kojih je proces

ugljenisanja transformacije pramaterije skoro zavren.

U odnosu na kamene ugljeve jo manje su higroskopni, vee tvrdoe i vrstoe, hemijski stabilniji.

Sastav antracita:

ugljenik 97-98%;

vlaga oko 6%;

pepeo 8-20%.

Donja toplotna mo 21,1-27,2 MJ/kg.

Uljni kriljci

Uljni kriljci nastali su od organskog mulja nastalog raspadanjem biljnih i ivotinjskih organizama planktona stajaih voda.

Biogoriva

Biomasa kao gorivo

Biomasa ostaci biljnih kultura i materija nastalih biolokim procesima.

Biogoriva biomasa koja sagorijevanjem moe proizvesti odreenu koliinu energije koja se moe racionalno iskoristiti. Primjenom biogoriva dolazi do

znaajnog smanjenja zagaenja ivotne sredine.

Nedostaci:

sakupljanje;

transport i

ekonomski razlozi.

Biogoriva za motore sa unutranjim sagorijevanjem

Globalno zagrijavanje, emisija gasova staklene bate, rast cijena fosilnih goriva na svjetskom tritu i preporuke svjetskih organizacija dovele su do rasta upotrebe alternativnih i obnovljivih izvora energije.

S obzirom na konstrukciju motora i injenicu da njihova primjena ne zahtijeva znaajnije modifikacije motora i sistema za skladitenje i ubrizgavanje goriva, biogoriva predstavljau najadekvatniju alternativu

fosilnim gorivima.

Biogoriva za pogon motora sa unutranjim sagorijevanjem su tena ili gasovita goriva proizvedena iz biomase i mogu biti proizvedena

neposredno iz biljaka ili posredno iz industrijskog, komercijalnog, kunog i poljoprivrednog otpada.

Postoje vie vrste biogoriva koje zavisno od ulazne sirovine, koja se koristi za proizvodnju, i procesa proizvodnje mogu podijeliti na biogoriva:

prve za proizvodnju biogoriva prve generacije koriste se kukuruz, eerna trska, penica, sirak, krumpir, eerna repa, uljana repica, suncokret, soja, palma i dr;

druge proizvodnja biogoriva druge generacije zasniva se na preradi razliitih nejestivih sirovina koje ukljuuje i otpadnu biomasu (stabljike penice i kukuruza, drvo, ulja koritena za pripremu hrane) i

tree generacije biogoriva tree generacije dobijaju se procesima prevoenja biomase u izvore energije pomou mikroalgi.

Najznaajnija biogoriva prve generacije koja se koriste za pogon motora sa

unutranjim sagorijevanjem, bilo da se koriste kao ista ili u kombinaciji (smjesi) sa konvencionalnim fosilniom gorivima

su:

ista biljna ulja;

biodizel;

alkoholi i

biogas.

Pored biodizela i alkohola koji se mogu

proizvoditi iz nejestivih i otpadnih sirovina,

najnaajnija biogoriva druge generacije koja se mogu koristiti za pogon motora sa

unutranjim sagorijevanjem su:

biohidrogen;

biodimetileter (bio-DME);

dimetilformamid (DMF);

HydroThermal Upgrading (HTU) dizel;

Fischer-Tropsch dizel i

mjeavine alkohola.

Biogoriva tree generacije dobijaju se procesima prevoenja biomase u izvore energije pomou mikroalgi, ovi procesi se mogu biti:

biokemijski,

hemijski;

procesi direktnog sagorijevanja i

termohemijski.

Direktno sagorijevanje ulja bez obrade (SVO

Straight Vegetable Oil)

ista biljna ulja mogu se koristiti kao dizel gorivo bez obrade, mada su mnogo viskoznija od konvencionalnih

dizel goriva. ista biljna ulja ne sagorijevaju kao fosilno dizel gorivo i mnoge studije pokazuju da njihovim

koritenjem kao pogonskog goriva dolazi do formiranju taloga na unutranjim povrinama motora, habanja pumpe za gorivo, znatnog poveanje trokova odravanja i smanjenja ivotnog vijeka motora.

Ovi problemi se donekle mogu ublaiti instalacijom sistema sa dva rezervoara gdje se u jednom rezervoaru

biljno ulje predgrijava, a dizel motor startuje i zaustavlja

na fosilno dizel gorivo

Razrjeenje biljnog ulja fosilnim dizel gorivom ili kerozinom

Biljno ulje se moe koristiti razrijeeno fosilnim dizel gorivom ili kerozinom. Primjena ovakvog goriva moe prouzrokovati probleme koji se ogledaju u: oteanom paljenju, zaepljenju injektora za gorivo, taloenju u rezervoarima, poveanoj potronji ulja za podmazivanje, formiranju taloga na unutranjim povrinama motora i smanjenju ivotnog vijeka motora.

Mikroemulgovanje

Mikroemulzije su stabilne koloidne disperzije optiki izotropnih fluida, koje nastaju mijeanjem dvije nemjeljive tenosti i jedne ili vie povrinski aktivnih materija. Mikroemulzije biljnih ulja i alkohola nisu

pogodne za dugotrajno korienje u dizel motorima zbog: nepotpunog sagorjevanja, nastajanja ugljeninih taloga, poveanja viskoznosti ulja za podmazivanje, toplotna mo i cetanski broj mikroemulzija su manji i karakteristike mikroemulzija na niskim temperaturama

su loije u odnosu na fosilno dizel gorivo.

Piroliza

Pod pirolizom se podrazumijeva termika razgradnja (krekovanje) jedinjenja bez prisustvu vazduha, ili u struji

azota, sa ili bez prisustva katalizatora. Termikom razgradnjom triglicerida nastaje smjesa alkana, alkena,

alkandiena, aromatskih jedinjenja i karboksilnih kiselina.

Zastupljenost pojedinih vrsta jedinjenja u nastalom

proizvodu prvenstveno zavisi od vrste biljnog ulja,

temperature procesa i prisustva katalizatora i kiseonika.

Procesom pirolize poveava se cetanski broj i smanjuje viskoznost ulja. Zbog visoke viskoznosti, visokog sadraja pepela, ostataka ugljenika i loih karakteristika na niskim temperaturama pirolizovana biljna ulja ne ispunjavaju

zahtjeve standarda za kvalitet goriva (Schwab i sar., 1988).

Pored toga, u toku pirolize smanjuje se sadraj kiseonika, ime se gubi najvea ekoloka prednost biogoriva.

Transesterifikacija

Najei i po rezultatima najbolji vid modifikacije biljnih ulja je transesterifikacija, pri emu se proizvod dobijen ovim postupkom naziva biodizel.

Po hemijskom sastavu biodizel je monoalkilni ester niih alkohola i dugolananih masnih kiselina porijeklom iz ulja ili masti biljnog ili ivotinjskog porijekla. Ovo je ira, definicija koju navodi ameriki standard ASTM D 6751 (ASTM Standards, 2003), dok evropski standard EN 14214

(European norme EN 14214, 2003) govori o biodizelu kao

metilnom esteru masnih kiselina.

H C-OCOR

HC-OCOR + 3 ROH

H C-OCOR

2

2

I

I

ROCOR

+

ROCOR +

+

ROCOR

H C-OH

HC-OH

H C-OH

2

2

I

I

triglicerid alkohol smjesa alkil

estra

glicerol

katalizator

Aspekti primjene biodizela

Koritenje biljnih ulja i samog biodizela kao pogonskog goriva za dizel motore moe izazvati odreene probleme. Istovremeno, primjena biodizela ima niz prednosti. Prednosti

i nedostatake upotrebe biodizela potrebno je sagledati u

znatno irem aspektu, a oni u mnogome zavise od toga da li se biodizel koristi kao ist ili u mjeavini sa fosilnim dizel gorivom, kao i od uslova rada, vrste i tipa motora.

Generalno, problematika primjene biodizela, se moe posmatrati sa tri aspekta:

tehno-energetskog;

ekonomskog i

ekolokog.

Tehno-energetski aspekti primjene biodizela Sa tehno-energetskog aspekta primjene, biodizel predstavlja

visokokvalitetno gorivo za dizel motore sa unutranjim sagorijevanjem, ije se prednosti primjene u odnosu na fosilno dizel gorivo ogledaju u:

mazive karakteristike biodizela produavaju vijek trajanja dizel motora;

biodizel ima vii cetanski broj od fosilnog dizel goriva;

odsustvo sumpora u biodizelu znaajno produava vijek trajanja katalizatora za naknadnu obradu izduvnih gasova;

biodizel se moe koristiti u postojeim motorima sa unutranjim sagorijevanjem, a da se pri tome bitno ne mijenja sadanja tehnologija proizvodnje motora;

skladitenje biodizela i njegovih mjeavina s fosilnim dizel gorivom sigurnije je od skladitenja istog fosilnog dizel goriva, taka paljenja biodizela je iznad 150 C i

njegovom primjenom nije potrebno mijenjati postojee transportne i skladine sisteme.

Meutim, sa tehno-energetskog aspekta primjena biodizela moe da izazove i odreene probleme od kojih su najznaajniji:

biodizel ima loije niskotemperaturne karkteristike od fosilnog dizel goriva;

biodizel moe izazvati probleme na konstrukcionim materijalima sistema za ubrizgavanje i skladitenje goriva, posebno na vozilima proizvedenim prije 1994. god.;

biodizel sakuplja neistoe iz motora koje se akumuliraju u filteru goriva to dalje moe prouzrokovati zaepljenje filtera goriva;

toplotna mo biodizela je za oko 10 % nia od fosilnog dizel goriva;

za razliku od konvencionalnog fosilnog dizel goriva biodizel nema dovoljno razvijenu mreu distribucije, ali se ova infrastruktura unapreuje i

zbog vie viskoznosti biodizel ima loije ubrizgavanje i rasprivanje od fosilnog dizel goriva.

Ekonomski aspekti primjene biodizela

Pozitivni ekonomski aspekti primjene biodizela ogledaju se

kroz:

koritenjem biodizela smanjuje se ekonomska zavisnost od konvencionalnih neobnovljivih fosilnih goriva;

poveanje deviznih rezervi;

otvaranje novih radnih mjesta,;

poveanje industrijske proizvodnje,

dodatno prilivanje sredstava ka poljoprivredi i

doprinos ekonomskom razvoju ruralnih sredina.

Negativni ekonomski aspekti primjene biodizela u odnosu na

fosilno dizel gorivo ogledaju se u njegovoj cijeni. Cijena

biodizela u najvioj mjeri zavisi od izbora sirovina i kapaciteta proizvodnog pogona i u sadanjim uslovima proizvodnje teko se moe govoriti o konkurentnoj cijeni biodizela u odnosu na fosilno dizel gorivo.

Imajui u vidu injenicu da u ukupnoj proizvodnji biodizela uljna sirovina uestvuje sa vie od 80 %, jedan od naina smanjenje cijene biodizela je proizvodnja iz alternativnih

jeftinih sirovina kao to su otpadna (koritena) i nejestiva ulja ili sirovina sa viim sadrajem ulja.

Drugi, moda znaajniji nain smanjenja cijene biodizela, jeste ukidanje akciza na biodizel i uvoenje subvencija, kako u proizvodnji uljarica tako i u samoj proizvodnji biodizela.

Ekoloki aspekti primene biodizela Najvaniji aspekt primjene biodizela je ekoloki, odnosno injenica da njegovom upotrebom dolazi do znatnog smanjenja zagaenja ivotne sredine, a posebno je smanjena emisija gasova sa "efektom staklene bate".

Posmatrano sa stanovita ouvanja ivotne sredine, primjena biodizela ima niz prednosti koje se ogledaju kroz:

u toku sagorijevanja biodizela u motorima sa unutranjim sagorijevanjem znatno se smanjuje emisija tetnih izduvnih gasova (vrste estice, ugljen-monoksid, nezasieni ugljovodonici, sumpor-dioksid);

osnovna sirovina za dobijanje biodizela je obnovljiva;

biodizel je neotrovan i bioloki razgradljiv;

za proizvodnju biodizela mogu se koristiti i otpadna ulja, ime se rjeava problem njihovog odlaganja, a istovremeno se smanjuje i cijena biodizela i

biodizel smanjuje emisiju policiklinih i nitriranih policiklinih aromatskih jedinjenja koji su potencijalni uzronici kancera.

20

10

0

-10

-20

-30

-40

-50

-60

-70

-80

20 40 60 80 100 0

Pro

mje

na

u e

mis

iji, (

%)

Udio biodizela, (%)

Tena goriva

Tena goriva

Prednosti tenih goriva:

visoka toplotna mo;

mali sadraj balasta;

mali gubici pri sagorijevanju i

univerzalnost u primjeni.

Nedostaci:

opasnost od poara lakozapaljivi;

nastajanje statikog elektriciteta i

otrovnost.

Prema nainu nastanka dijele se na :

prirodna i

preraena.

Nafta sastav i nastanak

Nafta je smjesa velikog broja razliitih ugljovodonika (90%), ostatak su jedinjenja sumpora, azota, kiseonika i

metala, asfaltena i naftne smole.

Osnovne grupe ugljovodonika u sirovoj nafti su:

aciklini ugljovodonici alkani (parafini);

aliciklini ugljovodonici nafteni sa jednim ili vie prstenova u molekulu;

mono i vieciklini aromatski ugljovododnici i

vieciklini naftensko-aromatski ugljovododnici.

Od neugljovodoninih sastojaka nafte najznaajniji su:

jedinjenja sumpora sadraj sumpornih jedinjenja (merkaptani, sulfidi, polisulfidi, vodonik disulfid ...) preraunat na elementarni sumpor kree se u granicama do 6%. Sumporna jedinjenja su otrovi za katalizatore, korozivni su, sagorijevanjem nastaje SO2;

jedinjenja azota sadraj azotnih jedinjenja (piridin, hinolin, pirol, indin, karbazol...) je do 1%, smanjuju aktivnost katalizatora, sagorijevanjem nastaju oksidi azota;

jedinjenja kiseonika nalaze se u naftnim smolama, kao naftenske i masne kiseline, u obliku fenola;

jedinjenja metala nalaze se u obliku mineralnih soli (hloridi, sulfati) i u obliku sapuna (soli viih masnih i naftenskih kiselina) i

asfalteni i naftne smole nalaze se u obliku koloidno-dispergovanih estica, sloene su hemijske strukture u iji sastav ulaze C, H, O, S, N i matali. Teko su isparljivi i pri destilaciji najvie se koncentriu u ostacima destilacije.

Istraivanja i eksploatacija nalazita nafte zapoeti su u drugoj polovini XIX vijeka, a bri razvoj je uslijedio u dvadesetom vijeku razvoj automobilske industrije i peterohemije.

Dvije najznaajnije teorije o nastanku nafte su da je nafta:

biogenog porijekla nafta vodi porijeklo od organskog i ivotinjskog istaloenog materijala, prevashodno morski organizmi i

abiogenog porijekla nastanak nafte pripisuje se neorganskim karbonatnim stjenama, pri visokim temperaturama i pritiscima na velikim dubinama u prisustvu eljeza i nikla.

Eksploatacija nafte zapoinje buenjem slojeva zemlje ili morskog dna iznad leita. Kroz nastalu buotinu nafta pod dejstvom pritiska spontano izbija na povrinu, a kasnije kako se pritisak sniava nafta se crpi pumpama i otprema u rezervoare. Postupak eksploatacija nalazita nafte i njen transport naftovodima i tankerima mnogo je jeftiniji od eksploatacije i transporta uglja.

Prerada nafte

Sirova nafta se prerauje u rafinerijama. Preradom nafte dobije se vei broj proizvoda:

goriva rafinerijski gas, motorni benzin, dizel goriva i ulja za loenje;

maziva maziva ulja i masti i

sirovine za hemijsku industriju.

Postupci prerade nafte mogu se svrstati u dvije grupe:

primarni atmosferska i vakuum destilacija i

sekundarni katalitiki i termiki postupci (krekovanje, reformiranje, rafinacija, koksovanje,

piroliza i drugi).

Tena goriva dobijena preradom vrstih goriva

Tena goriva se mogu dobiti preradom vrstih goriva: mrkog uglja, kamenog uglja i uljnih kriljaca.

Pored tenih goriva (lako motorno ulje i teki benzin) dobijena preradom mrkog uglja postupkom suve destilacije (primarna 450-5000C, suva 600-8000C i visokotemperaturna 900-13000C) dobiju se i gasoviti proizvodi i vrsti ostatak (koks).

Proizvodi suve destilacije kamenog uglja su: polukoks, primarni ter i gasovi primarne destilacije (mogu se prevesti u teno gorivo). Ter kamenog uglja prerauje se u tena goriva: destilacijom dobijaju se laka pogonska ulja, ulje za loenje i

smola kao ostatak i

hidriranjem pod visokim prititskom dobije se gorivo za kotlove i benzin.

Preradom gorivih kriljaca ekstrakcijom, destilacijom i krekovanjem dobiju se benzin, ulje za loenje.

Tena goriva dobijena preradom nafte

Najkomercijalnija goriva koja se dobiju preradom nafte

su:

teni naftni gas (TNG);

motorni benzin;

gorivo za mlazne motore (kerozin);

ulje za loenje (lo ulje) i

mazut.

Svi navedeni proizvodi se dobijaju iz frakcija nafte

dobijenih atmosferskom destilacijom i vakuum

destilacijom i njihovom daljom preradom sekundarnim

postupcima.

Karakteristike goriva

Gustina (kg/m3) je masa tenosti po jedinici zapremine, mjerena na definisanoj temperaturi i pritisku.

Viskoznost je mjera unutranjeg otpora tenosti prema kretanju i jedan je od kljunih faktora u postavljnju zahtjeva u pogledu temperature pumpatibilnosti, ubrizgavanja, skladitenja i transporta goriva. Kinematska viskoznost (m2/s) je odnos dinamike viskoznosti i gustine fluida i predstavlja mjeru otpora tenosti prema teenju pod dejstvom sopstvene mase. Viskoznost biodizela moe biti dosta visoka i iz ovog razloga je vrijednost viskoznosti potrebno drati u okviru prihvatljivih vrijednosti kako bi se izbjegao njen negativan uticaj na rad sistema za ubrizgavanja goriva.

Taka paljenja (0C) definie se kao najnia temperatura na kojoj dolazi do paljenja para koje se razvijaju iznad goriva njegovim zagrijavanjem pri tano definisanim uslovima.

Taka zamuenja (0C) je vana za predvianje (obezbjeenje) dobrih karakteristika goriva na niskim temperaturama. Ova vrijednost je definisana lokalnim klimatskim karakteristikama.

Granica filtrabilnosti - CFFP (0C) je najnia temperatura na kojoj odreena zapremina uzorka goriva proe kroz standardnu jedinicu za filtraciju, u odreenom vremenu, kada se uzorak hladi po tano definisanim uslovima. Koksni ostatak (%) je ostatak koji ostaje nakon isparavanja i termike degradacije uzorka po tano definisanim uslovima. Cetanski broj je pokazatelj kvaliteta sagorijevanja fosilnog dizel goriva. Cetanski broj je mjera kanjenja paljenja, odnosno vremena izmeu poetka ubrizgavanja i poetka sagorijevanja goriva. Goriva sa viom vrijednosti cetanskog broja imaju krae vrijeme odgoenog paljenja, obezbjeuju vie vremena za potpuno sagorijevanje.

Cetanski indeks odreuje se raunski na osnovu destilacionih karakteristika i gustine.

Sulfatni pepeo predstavlja ostatak koji ostaje nakon to se uzorak ugljenie, tretira sumpornom kiselinom i grije do konstantne mase.

Destilacione karakteristike benzinski goriva:

- destilacione karakteristike

- napon para po Riedu

Sadraj olova (%) je

Sadraj sumpora (%) je

Korozija na bakarnoj traci je

Indeks isparljivosti je

Sadraj aromata (%)

Sadraj olefina (%)

Cetanski broj je mjera kanjenja paljenja, odnosno vremena izmeu poetka ubrizgavanja i poetka sagorijevanja goriva.

Motorni benzin

Jedan od najvanijih proizvoda dobijenih preradom nafte je motorni benzin. Motorni benzin predstavlja smjesu benzinskih frakcija ugljovodonika (proizvod katalitikog reforminga, krekovanja i alkilacije) i manjih koliina aditiva kojima se obezbjeuje zahtjevani kvalitet.

Najvaniji zahtjev koji se postavlja pred motorni benzin je sagorijevanje bez detonacija. Detonacija u benzinskom motoru nastaje kada se gorivo u cilindru motora zapali prije nego se pojavi varnica samozapaljenje. Posljedice samozapaljenja su poveana potronja goriva, pregrijavanje, gubitak snage motora i oteenje njegovih dijelova (leajevi i zaptivni elementi).

Mjerilo stabilnosti benzina na detonaciju predstavlja oktanski broj. Oktanski broj benzina odreuje se uporeivanjem naina njegovog sagorjevanja sa sagorijevanjem smjese n-heptana i izooktana u standardizovanom motoru za ispitivanje u laboratoriji. Oktanski broj se poveava dodatkom antidetonatorskih aditiva. Nekada se kao antidetonator koristilo tetraetilolovo. Iz ekolokih razloga ograniava se ili potpuno ukida upotreba tetraetil olova i tendencija je proizvodnje bezolovnih motornih benzina (BMB).

Goriva za mlazne motore

Frakcija nafte sa intervalom kljuanja od 180 do 2400C prvobitno se koristila za osvjetljenje petrolej. Pojava i razvoj elektrinog osvjetljenja doveli su do znatnog smanjenja potronje petroleja, pa se petrolejska frakcija nafte danas najvie koristi kao gorivo za mlazne motore mlazno gorivo ili kerozin.

Petrolejska frakcija nafte se koristi i za dobijanje dizel

goriva.

Dizel goriva

Goriva za dizel motore sadre ugljovodonike irokog raspona temperatura kljuanja od oko 170 do 3500C, uz dodatak aditiva. Dobijaju se mjeanjem frakcija nafte iz atmosferske destilacije (petrolejska i gasna ulja),

vakuum destilacije (gasno ulje) i nekih frakcija iz

sekundarnih postupaka prerade nafte.

Slino oktanskom broju kod motornog benzina, dizel goriva se karakteriu cetanskim brojem, kao mjerilom samozapaljenja goriva.

Za razliku od od motornog benzina, izraena sposobnost samozapaljenja, odnosno visok cetanski

broj karakteristika je kvalitetnog dizel goriva.

Ulja za loenje Ulja za loenje dobijaju se mjeanjem raznih ostataka destilacije nafte i tenih frakcija ugljovodonika kojima su prethodno odstranjena sumporna jedinjenja. Kao

komponente za mjeanje mogu se koristiti ostaci atmosferske destilacije i vakuum destilacije nafte,

gasna ulja iz atmosferske i vakuum destilacije i teko ulje koje se dobija pri katalitikom krekovanju.

Lo ulje ekstra lako (LUEL)

Lo ulje srednje (LUS)

Lo ulje teko (LUT)

Gasovita goriva

Gasovita goriva

Gasovita goriva se koriste za proizvodnju toplote u industriji i domainstvima, za pogon gasnih motora i turbina, za preradu u tena goriva i u razliitim procesima u industriji. Prednosti gasovitih goriva u odnosu na vrsta i tena goriva su: potpunije sagorjevanje; manji balast; sagorjevaju sa manjim koef. vika vazduha; lako se mijeaju sa vazduhom; sagorjevanje se lake regulie; proizvodi sagorjevanja su istiji i lako se transportuju. Prema porjeklu gasovita goriva se dijele na:

prirodna (zemni, jamski, barski i truli gas) i preraena (rafinerijska sporedni proizvod prerade nafte,

destilaciona proizvodi termike razgradnje vrstih i tenih goriva, generatorski gas proizvod gasifikacije vrstih goriva).

Prirodna gasovita goriva

Zemni gas je po sastavu smjesa ugljovodonika (metana i njegovih homologa) sa primjesama vodonika, kiseonika, ugljen dioksida monoksida i azota, se javlja kao pratioc nafte na naftonosnim poljima. Gdje se nalazi kao slobodan iznad nafte slobodan gas ili kao vezan odnosno rastvoren u nafti, u zavisnosti od pritiska koji vlada u naftonosnom polju.

Prema vrsti ugljovodonika koji ine osnovu zemnog gasa razlikuje se:

suvi (siromani) zemni gas osnova metan i etan sa malo propana, butana i ostalih sastojaka i

vlani (bogati) zemni gas pored metana i etana sadri veu koliinu propana i butana.

Jamski gas nastaje dekompozicijom jednog dijela materije uglja na odreenim dubinama. Po sastavu je uglavnom metan, opasan je zbog sklonosti ka eksploziji i ne koristi se kao gorivo.

Preraena gasovita goriva

Preraena gasovita goriva dijele se u tri osnovne grupe: goriva dobijena preradom nafte ili njenih proizvoda; goriva dobijena preradom gasovitih prirodnih goriva i goriva dobijena iz vrstih goriva.

Teni (kondenzovani) gasovi gasovita goriva, na sobnoj temperaturi i relativno niskim pritiscima mogu se prevesti u teno stanje. Sastoje se iz ugljovodonika sa tri ili etiri C atoma. Koriste se za pogon motora sa unutranjim sagorjevanjem i u hemijskoj industriji.

Rafinerijski gasovi nastaju u toku prerade nafte i njenih derivata. Sastoje se iz niih zasienih i nezasienih ugljovodonika. Koriste se za zagrijavanje industrijskih pei. Destilacioni gasovi nastaju u procesima suve destilacije drvne mase, ugljeva i uljnih kriljaca. Sastojci koji ulaze u njihov sastav su vodonik, metan i drugi ugljovodonici, ugljenmonoksid i njegove primjese.

Generatorski gas

Generatorski gas je proizvod gasifikacije vrstih prirodnih ili vjetakih goriva u gasnim generatorima uduvavanjem vazduha ili vodene pare ili mjeavine vazduha i vodene pare kroz uareno vrsto gorivo. U zavisnosti od postupka (koritenog fluida) dobije se gorivo odgovarajue toplotne moi i odgovarajueg sastava, pa se tako dobiju:

vazduni vodeni i mjeani gas.

Prednosti generatorskog gasa u odnosu na vrsta goriva: smanjenje aerozagaenja smanjuje se sadraj sumpora u odnosu

na vrsto gorivo iz kog se dobija; potpuna automatizacija procesa sagorjevanja; manji sadraj pepela; manji sadraj oksida azota u izduvnim gasovima i vea rentabilnost.

Vazduni generatorski gas

Osnovni sastojak vazdunog generatorskog gasa je ugljen monoksid, s obzirom da se proizvodi

produvavanjem vazduha kroz uareno vrsto gorivo:

Karakteristike vazdunog generatorskog gasa:

toplotna mo: 3,7-4,7 MJ/m3

sastav: CO, H2, CH4, drugi ugljovodonici, CO2 i N2 primjena: industrijske pei i SUS motori.

Vodeni-sintezni generatorski gas

Osnovni sastojci vodenog-sinteznog generatorskog

gasa su vodonik i ugljen-monoksid, proizvodi se

uvoenjem vodene pare kroz uareno vrsto gorivo:

Karakteristike vodenog generatorskog gasa:

toplotna mo: 10,88 MJ/m3

sastav: CO, H2, primjese: CO2, CH4, N2, O2 i H2S. primjena: dobijanje tenih goriva i maziva.

Mjeani generatorski gas

Mjeani generatorski gas proizvodi se istovremenim uvoenjem vazduha i vodene pare kroz uareno vrsto gorivo, tako da se istovremeno stvara vazduni i vodeni generatorski gas.

Karakteristike vazdunog generatorskog gasa:

toplotna mo: do 18,6 MJ/m3

primjena: dobijanje gasova vee toplotne moi, grijanje i pogon SUS motora.

Teni naftni gas

Gasoviti proizvodi primarne prerade nafte iz frakcije

koja se odvodi sa vrha atmosferske kolone dobiju se

loivi gas i teni naftni gas (TNG).

Loivi gas se sastoji od CH4, C2H6 i H2S i slui kao gorivo u samoj rafineriji.

TNG je najlaki komercijalni derivat nafte, sastoji se od smjese propana i butana prevedenih u teno stanje.

Koristi se kao gorivo u domainstvima, industriji i za pogon motora sa unutranjim sagorijevanjem.

Gasoviti ugljovodonici nastaju kao sporedni proizvodi u

nekim sekundarnim procesima prerade nafte.

Zemni gas

Nafta se u svojim leitima u Zemljinoj kori nalazi pod visokim pritiskom, zbog ega se u njoj nalaze i znatne koliine rastvorenih gasovitih ugljovodonika. Pri izbijanju nafte na povrinu, vei dio ovih ugljovodonika se oslobaa i na ovaj nain se izdvaja zemni (prirodni) gas. Pored ovoga zemni gas se javlja i u posebnim leitima gdje nema nafte.

Zemni gas je smjesa niih alkana od kojih najvei dio sadri molekule sa 1 do 4 C-atoma, pri emu je najzastupljeniji metan (60-90%). Pored ugljovodonika zemni gas moe sadravati i odreene koliine CO2, N2, H2S itd. Zemni gas se najveim dijelom koristi kao gorivo, pored ovoga on istovremeno predstavlja vanu sirovinu za hemijsku industriju proizvodnja amonijaka, metanola, drugih ugljovodonika.

EVROPSKI STANDARDI ZA GORIVA ZA MOTORE

SA UNUTRANJIM SAGORIJEVANJEM

Mazive materije

Mazive materije Povrine mainskih dijelova, koje se dodiruju pri kretanju nisu idealno ravne ve sadre manje ili vie neravnina. Ovom kretanju suprostavlja se otpor koji je uzrok trenja izmeu dodirnih povrina. Posljedice trenja su: utroak energije na savlaivanje otpora usljed trenja, zagrijavanje i habanje dodirnih povrina. tetne posljedice mogu se svesti na najmanju moguu mjeru smanjenjem hrapavosti dodirnih povrina i otklanjanjem dodir istaknutih dijelova slojem neke pogodne materije - podmazivanjem.

Materije koje u odreenim radnim uslovima mogu stvoriti i zadrati sloj pogonih osobina izmeu dodirnih povrina nazivaju se mazivom, a sam postupak koji omoguava nastajanje takvog sloja podmazivanjem.

Pored osnovne uloge, smanjenja trenja i njegovih posljedica mazivo ima i niz drugih uloga kao to su: odvoenje toplote tj. hlaenje pojedinih dijelova maina, zaptivanje odreenih elemenata, amortizacija udara, zatita metalnih dijelova od korozije, itd.

Klasifikacija maziva

Najjednostavniju i grubu klasifikaciju maziva

predstavlja podjela prema agregatnom stanju:

gasovita maziva (vazduh, neutralni gasovi);

tena maziva (maziva ulja);

poluvrsta maziva (mazive masti) i

vrsa maziva (grafit, molibdendisulfid).

Maziva ulja se mogu podijeliti i na:

prirodna (biljna i ivotinjska ulja i masti) problem primjene su tehnoloki nedostaci (termika i oksidaciona stabilnost), bioloki su razgradljiva

mineralna najee koritena, porijeklo iz nafte i

sintetika izuzetno dobre karakteristike, visoka cijena.

Klasifikacija maziva prema primjeni Prema nainu i mjestu primjene maziva se mogu podijeliti na: motorna ulja od motornih ulja se zahtijeva da izvre podmazivanje

mainskih elemenata, hlaenje sklopova i leajeva, zaptivanje zazora izmeu klipne grupe i cilindra radi odravanja kompresije, zatitu od korozije i odravanje istoe unutranjih dijelova moroa. Nivoe kvaliteta ulja i intervale zamjene propisuju proizvoai motora i vozila.

ulja za automatske mjenjae se upotrebljavaju za podmazivanje automatskih prenosnika, servo upravljaa i pretvaraa obrtnog momenta.

ulja za zupaste prenosnike vozila zadatak ulja za zupaste prenosnike vozila je podmazivanje i obezbjeenje sigurnosti u radu (smanjenjem trenja i habanja, hlaenjem, odvoenjem estica metala i neistoa iz kontaktnih zona i zatitom od korozije) sklopa mjenja-diferencijal, iji je zadatak prenos snage u vozilu.

tenosti za sisteme konica slue kao medijum za prenos sile koenja u koionom sistemu.

tenosti za rashladne sisteme tenosti za rashladne sisteme slue kao sredstvo za zatitu od smrzavanja, zatite od korozije, spreavanje kavitacije i pjenjenja.

ostali proizvodi za motrna vozila u grupu ostalih proizvoda za motorna vozila mogu se svrstati: aditivi za snienjetake mrnjenja goriva, sredstva za vjetrobranska stakla, sredstva za razblaivanje rashladnih tenosti, sredstva za zatitu kokpita i guma.

hidraulina ulja osnovna funkcija hidraulinih ulja je prenos snage u hidraulinim sistemima, pored ovoga hidraulino ulje mora da: obezbjedi adekvatno podmazivanje, obezbjedi odgovarajue zaptivanje, da titi sistem od ranja i korozije, da dobro odvodi toplotu, da posjeduje dobre viskozno-temperaturne karakteristike, da je

kompatibilno sa zaptivnim materijalima, da posjeduje dobru oksidacionu

i termiku stabilnost.

reduktorska ulja zadatak reduktorskih ulja je podmazivanje leajeva i zupanika u reduktorskom sklopu, smanjenje trenja i habanja, zatita od korozije, hlaenje, zaptivanje i zatita od visokih pritisaka;

cirkulaciona ulja slue za podmazivanje u cirkulaciji, uljnom kupkom ili uljnom maglom, kliznih i valjkastih leajeva, razliitih zupastih prenosnika, vretena i pripadajuih prenosnika;

ulja za klizne staze najvanija funkcija ovih ulja je da pri malim brzinama i visokim optereenjima ranomjerno kretanje kliznih elemenata, kao to su klizne staze, linijske i krune voice klizaa;

ulja za lance prvenstveno se misli na ulja za podmazivanje lanaca motornih pila, koja se odlikuju dobrim antihabajuim i antikorozivnim;

kompresorska ulja zahtijevi i uloga koje se postavljaju pred kompresorska ulja zavise od vrste kompresora i medija koji se

komprimuje.

elektroizolaciona ulja osnovne funkcije elektroizolacionih ulja su: izolacija elektrinih provodnika, odvoenje toplote, gaenje elektrinog luka varnica koje se javljaju u prekidaima i transformatorima;

sredstva za obradu metala osnovna uloga sredstava za obradu metala je hlaenje, podmazivanje, ispiranje strugotina i zatita od korozije;

mazive masti i specijalna maziva za industriju masti su polutena ili poluvrsta maziva koja se koriste za podmazivanje dijelova mehanikog sistema gaje ulja, kao tena maziva, iz tehnikih ili ekonomskih razloga, ne zadovoljavaju;

industrijski odmaivai Industrijski odmaivai su sredstva za odmaivanje na hladno dijelova kao to su spoljne povrine motora, leajeva, vretena, lanaca, dovoda maziva i dr. koje su zaprljane masnoama mineralnog i organskog porijekla.

Fiziko-hemijske karakteristike maziva Najznaajnije fiziko-hemijske karakteristike maziva su:

gustina (kg/m3) se definie kao masa jedinine zapremine i karakteristina je vrijednost za pojedine grupe ulja i masti. Gustina se mijenja sa temperaturom, pa se za ulja daju vrijednosti na 200C a za vrste masti na 50 ili 600C ;

viskoznost (kinematska m2/s, dinamika Pas) je mjera unutranjeg trenja molekula koje potie od intermolekularnih privlanih sila izmeu molekula.

indeks viskoznosti (kinematska m2/s, dinamika Pas) predstavlja mjerilo zavisnosti promjene viskoznosi od promjene temperature. Sa stanovita podmazivanja povoljnije je da ova promjena bud to manja;

konzistencija mazivih masti ima isti znaaj kao i viskoznost kod ulja i oznaava veliinu unutranjeg trenja masti odnosno tvrdou masti. Pod uticajem visokih pritisaka na leita meka mast e se istisnuti i potronja masti e porasti, dok suvie tvrda mast e teko da dopre do leita. Konzistencija masti odreuje se penatrometrima;

taka kapanja (0C) predstavlja temperaturu pri kojoj neka mast poinje da se topi odnosno prelazi iz vrstog u teno agregatno stanje. Ova karakteristika daje podatak o gornjoj/maksimalnoj temperaturi na kojoj se

mast moe koristiti;

taka stinjavanja (0C) predstavlja temperaturu na kojoj se ulje hlaenjem toliko zgusne da praktino postaje nepokretno;

taka paljenja (0C) definie se kao najnia temperatura pri kojoj dolazi do paljenja para koje se razvijaju iznad uzorka njegovim zagrijavanjem pri

tano definisanim uslovima;

neutralizacioni broj (mg KOH/g) definie se kao broj miligrama KOH koji je potreban za neutralizaciju svih kiselih sastojaka u 1 g uzorka;

oksidaciona stabilnost predstavlja mjeru maziva da se suprostavlja oksidacionom dejstvu kiseonika na povienim temperaturama, pri emu dolazi do pogoranja poetnih karakteristika maziva;

korozione karakteristike zavise od kvaliteta maziva i od prisustva agresivnih supstanci (organske i neorganske kiseline, voda), koje se

mogu obrazovati u ulju ili dospjeti u njega u toku eksploatacije.

Poboljanje karakteristika maziva

Aditivi su materije koje se dodaju mazivima u cilju

poboljanja ili dodavanja nekih novih osobina mazivu. S obzirom na mehanizme djelovanja aditivi se mogu

podijeliti u tri osnovne grupe:

poboljivai fizikih karakteristika maziva: depresanti take teenja, impruveri indeksa viskoziteta, aditivi emulgatori, aditivi deemulgatori, aditivi protiv

pjenjenja i aditivi za poboljanje otpornosti na optereenje;

poboljivai hemijskih karakteristika maziva: antioksidansi i

aditivi koji tite mainske elemente od tetnih materija nastalih u ulju: aditivi protiv hre i korozije, disperzanti, deterdenti, deaktivatori metala.

PODJELA I SPECIFIKACIJE MOTORNIH ULJA

KVALITETNI NIVO

VISKOZITETNE GRADACIJE

SAE

ISO

DIN

ACEA

API

OEM

VISKOZITETNA GRADACIJA -SAE-

XX-ukazuje na viskoznost na niskim temperaturama

(mjeri se na razliitim temperaturama)

yy-ukazuje na viskoznost na visokim

temperaturama (mjeri se na 100C i 150C)

SAE Viskozna gradacija

Niskotemperaturna viskoznost na

CCS-u (mPas)max.

Niskotemperaturna viskoznost na MRV-u

(mPas)max.

Kinematska viskoznost (mm2/s) na 1000C min.

Kinematska viskoznost (mm2/s) na 1000C max.

Dinamika viskoznost pri velikoj brzini smicanja (mPas)

na 1500C min.

0W 6200 na - 350C 60000 na -400C 3,8 - -

5W 6600 na - 300C 60000 na -350C 3,8 - -

10W 7000 na - 250C 60000 na -300C 4,1 - -

15W 7000 na - 200C 60000 na -250C 5,6 - -

20W 9500 na - 150C 60000 na -200C 5,6 - -

25W 13000 na - 100C 60000 na -150C 9,3 - -

20 - - 5,6 9,3 2,6

30 - - 9,3 12,5 2,9

40 - - 12,5 16,3 2,9 (0w-40,5w-40, 10w-40

gradacije)

40 - - 12,5 16,3 3,7 (15w-40,20w-40, 25w-40, 40 gradacije)

50 - - 16,3 21,9 3,7

60 - - 21,9 26,1 3,7

VISKOZITETNA GRADACIJA -SAE-

to je nia viskoznost na niskim temperatura, ulje je teljivije

to je via viskoznost na visokim temperatura, ulje je viskoznije

INTERVALI PRIMJENE U ZAVISNOSTI OD VISKOZNE GRADACIJE

KVALITETNI NIVO -ACEA SPECIFIKACIJE-

A/B Ulja za putnika vozila

C

Ulja za putnika vozila

E Ulja za komercijalna

vozila

A1/B1 A3/B3 A3/B4 A5/B5

C1 C2 C3 C4

E4 E7 E9 E6

Klasina ulja

Low SAPS ulja

Klasina ulja Low SAPS ulja

KVALITETNI NIVO -API SPECIFIKACIJE-

S Ulja za benzinske motore

C

Ulja za dizel motore

Od ega zavisi izbor pravog ulja?

Dizajn motora

Zahtjevi proizvoaa motora

Zakonski propisi o emisiji tetnih materija

Sistemi za obradu izduvnih gasova

Kvalitet goriva

Starost motora; nain rada motora

70ih i 80ih godina - jedini zahtjev interval zamjene ulja

Od 90ih godina - tri zahtjeva emisije tetnih materija uteda goriva intervali zamjene ulja

API SE API SF API SG

1972 1980 1989

Tri specifikacije za 17 godina

API SJ API SL API SM

1997 2001 2004

Tri specifikacije za 7 godina

Ogranienje emisije izduvnih gasova

Uteda goriva

Produenje intervala zamjene ulja

Emisije tetnih materija

Idealno sagorijevanje: ugljen dioksid i voda

tetne materije: Oksidi sumpora Ugljen monoksid Ugljovodonici Oksidi azota vrste estice

Kontrola emisije tetnih supstanci

EURO standardi

Intervali zamjene

Turbo-punjai

Direktno ubrizgavanje

Smanjenje veliine motora

Upotreba alternativnih goriva

Upotreba nekih sistema za obradu izduvnih gasova

Trajniji motori i materijali izrade

Kvalitetnija bazna ulja

Napredne tehnologije aditiva

Faktori koji utiu na smanjenje intervala zamjene

Faktori koji utiu na poveanje intervala zamjene

Uteda goriva

Zakoni o kontroli emisije CO

Takse za vozila koja proizvode vie CO

Cijene goriva

Uteda goriva se ostvaruje smanjenjem viskoznosti ulja tzv. Low HTHS ulja

Potrebni drugaiji sistemi aditiva da bi se ostvarilo dobro podmazivanje sa formulacijama nie viskoznosti

Potrebna kvalitetnija bazna ulja (visoki indeksi viskoznosti, nia isparljivost, dobra oksidaciona svojstva) hidrokrekovana bazna ulja i PAO

Smanjenje emisije CO (Kjoto protokol)

Smanjenje potronje goriva

Smanjenje trokova odravanja

Ulja niih viskozitetnih gradacija

Efikasniji modifikatori trenja

EURO II EURO III EURO IV EURO V

Novi dizajn klipova Turbopunjai EGR SCR DPF

Znatno vie tempertaure Vea koliina ai Nekompatibilnost sa

i pritisci Vei sadraj kiselina razliitim materijalima

Poboljana oksidaciona Poboljana kontrola ai Smanjen sadraj:

stabilnost TBN -sumpora -fosfora

-sulfatnog pepela

Recirkulacija izduvnih gasova (EGR)

Direktno vraanje izduvnih gasova u motor i mijeanje sa svjeim vazduhom Smanjuje se koliina kiseonika u usisanom vazduhu Izduvni gasovi apsorbuju vie energije u procesu sagorijevanja Nastaje manje oksida azota zbog:

Nieg sadraja kiseonika koji moe reagovati sa azotom Nia temperatura u cilindru

Manje NOx u izduvnim gasovima

Izdvajanje ai iz izduvnih gasova dizel motora

Pasivna regeneracija: -350-500C

-pretvaranje ai sa filtera u CO uz prisustvo katalizatora

Aktivna regeneracija: -uklanjanje ai uz ubrizgavanje

dodatnih koliina goriva

Katalitiki sistem za redukciju azotnih oksida

AdBlue

Selektivna katalitika redukcija (SCR)

TA JE ADBLUE?

AdBlue je reagens za redukciju oksida azota (NOx) u elementarni azot

32,5% rastvor uree, najvieg kvaliteta i istoe

Kvalitet i istoa AdBlue-a su definisani standardima DIN 70070 i ISO 22241

AdBlue nije aditiv za gorivo!!!

Vii sadraj ai

Vea koliina kiselih produkata

Poviene temperature ulja

Manje koliine ulja

Uguenje (porast viskoznosti ulja) Habanje izazvano prisustvom cai

Loija pumpabilnost ulja

Vodi pojavi korozije i skrauje uljni vijek

Vee termiko i mehaniko optereenje

Ubrzana oksidacija i polimerizacija

Sistemi za naknadnu obradu izduvnih gasova

Benzinski motori TWC + GPF

Dizel motori EGR + DPF + NOx apsorber + SCR

Potrebna ulja kompatibilna sa sistemima za naknadnu obradu izduvnih gasova

SAPS sumpor, fosfor, sulfatni pepeo jedinjenja koja se nalaze u detergentnim aditivima i ZDDP

Klasina motorna ulja sadre aditive koji doprinose nastajanju vrstih estica koje se ne mogu ukloniti spaljivanjem. Ove vrste estice dovode do zaepljenja filtera i time mogu da prouzrokuju smanjenu efikasnost ili kvar u radu motora. TWC (Three Way Catalyst) - sistem katalizatora osjetljiv na prisustvo fosfora NOx apsorber osjetljiv na prisustvo sumpora

DPF filter (Diesel Particulate Filter) Iz struje izduvnih gasova filtrira vrste estice koje nastaju u motoru. vrste estice se taloe na filteru i poslije odreenog vremena dolazi do pada pritiska i do smanjenog protoka izduvnih gasova. Da bi se izbjeglo zaepljenje filtera, vrste estice se povremeno uklanjaju spaljivanjem ili upotrebom katalizatora.

Ulja sa smanjenim sadrajem tetnih jedinjenja tzv. Low SAPS ulja

. Sulfatnog pepela

. Sumpora

. Fosfora

Blokiranje filtera dizel estica smanjen protok izduvnih gasova

Uticaj na formulaciju ulja Smanjenje sadraja metalo-organskih deterdenata

Smanjene koliine cink-dialkil-ditio-fosfata

Deaktivacija katalizatora i NOx adsorbera

Uticaj na formulaciju ulja Izbacivanje mineralnih baznih ulja grupe I

Korienje hidrokrekovanih baznih ulja grupe III Smanjenje koliine cink-dialkil-ditio-fosfata (ZnDDP)

Smanjenje koliine antihabajuih i deterdentnih aditiva

Deaktivacija katalizatora

Uticaj na formulaciju ulja Smanjenje koliine cink-dialkil-ditio-fosfata (ZnDDP)

Smanjene koliine aditiva na bazi fosfora

OEM SPECIFIKACIJE -VOLKSWAGEN-

SPECIFIKACIJA ZAHTJEVI SPECIFIKACIJA

VW 500 00; VW 501 01 Zastarjele

VW 502 00 Ulje za benzinske motore, bez produenog intervala zamjene

VW 503 00 Ulje za benzinske motore sa produenim intervalom zamjene

VW 505 00 Ulje za dizel motre, bez produenog intervala zamjene

VW 506 00 Ulje za dizel motre sa produenim intervalom zamjene

VW 505 01 Ulje za dizel motre sa pumpa-brizgaljka sistemom za ubrizgavanje goriva

VW 506 01 Ulje za dizel motre sa pumpa brizgaljka sistemom, sa produenim intervalom zamjene

VW 504 00, VW 507 00 Low SAPS ulja za benzinske i dizel motore, sa produenim intervalom zamjene


MB 229.1 Ulje za benzinske i dizel motore bez produenog intervala zamjene

MB 229.3 Ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i bez produenog intervala zamjene

MB 229.5 Ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i produenim intervala zamjene

MB 229.31 Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva, bez produenog intervala zamjene,

MB 229.51 Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore s utedom goriva i produenim intervala zamjene

MB 226.51 Low Saps ulje za benzinske i dizel RENAULT motore ugraene u MB vozila

OEM SPECIFIKACIJE -MERCEDES-BENZ-

SPECIFIKACIJA ZAHTJEVI

BMW Longlife-98 Ulje za benzinske i dizel motre ( modeli od 1998 godine) sa produenim intervalom zamjene

BMW Longlife-01 FE Niskoviskoziteno ulje za benzinske i dizel motore, obezbjeuju utedu goriva i produen interval zamjene

BMW Longlife-01 Ulje za benzinske i dizel motore, s produenim intervalom zamjene

BMW Longlife-04

Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore, s produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE -BMW-

SPECIFIKACIJE

GM-LL-A-025 Ulje za benzinske ( i neke dizelove) motore sa utedom goriva i produenim intervalom zamjene

GM-LL-B-025

Ulje za dizel motore, sa utedom goriva i produenim intervalom zamjene

Dexos 1 Napredna GM specifikacija za benzinske i dizel motore. Low SAPS ulje

Dexos 2 Napredna GM specifikacija za benzinske i dizel motore. Low SAPS ulje

OEM SPECIFIKACIJE -OPEL-

SPECIFIKACIJE

PSA B71 2295 Ulje za benzinske i dizel motore (modele proizvedene prije 1998) ACEA A2/B2

PSA B71 2294 Ulje za benzinske i dizel motore . ACEA A3/B4

PSA B71 2296 Ulje za benzinske i dizel motore. ACEA A3/B4; A5/B5

PSA B71 2290 Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore

OEM SPECIFIKACIJE -PSA-

OEM SPECIFIKACIJE -RENAULT-

SPECIFIKACIJE

RN 0700 Ulje za benzinske motore

RN 0710 Ulje za dizel motore bez DPF-a

RN 0720 Low SAPS ulje za benzinske i dizel motore


MB 228.0/1 Ulje za dizel motore, sa standardnim intervaom zamjene

MB 228.2/3 Ulje za dizel motre (SHPD) sa produenim intervalom zamjene ulja

MB 228.5 Ulje za dizel motore (UHPD) sa extra produenim intervalom zamjene

MB 228.31 Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MB 228.51 Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE -MERCEDES-BENZ-

OEM SPECIFIKACIJE -MAN-


MAN 270/271 Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene

MAN M 3275 Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MAN M 3277 Ulje za dizel motre sa extra produenim intervalom zamjen (UHPD)

MAN M 3575 Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

MAN M 3477 Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

MAN M 3677 Low SAPS ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene. Gradacija SAE 5W-30. Uteda goriva

MAN M 3271-1 MAN M 3271-2

Low SAPS ulje za motore pokretane gasom (prirodni gas, propan/butan) Low SAPS ulje za stacionarne gasne motore (prirodni gas)

OEM SPECIFIKACIJE -VOLVO-


Volvo VDS Ulja za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene

Volvo VDS-2 Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene

Volvo VDS-3 Ulja za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (SHPD)

Volvo VDS-4 Low SAPS ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene

OEM SPECIFIKACIJE -SCANIA-


Scania LDF Ulje za dizel motore sa standardnim inte3rvalom zamjene

Scania LDF-2 Ulje za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

Scania LDF-3 Low SAPS ulja za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

OEM SPECIFIKACIJE -RENAULT-


Renault RD Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene

Renault RLD Ulje za dizel motore sa izuzetno produenim intervalom zamjene (SHPD)

Renault RXD Ulja za dizel motore sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

Renault RXD-2 Low SAPS ulje za dizel motore, sa extra produenim intervalom zamjene (UHPD)

OEM SPECIFIKACIJE -CUMMINS-


Cummins CES 20072 Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene (ACEA E3)

Cummins CES 20075 Ulje za dizel motore sa standardnim intervalom zamjene (API CF-4)

Cummins CES 20076 Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (API CH-4)

Cummins CES 20077 Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (ACEA E5)

Cummins CES 20078 Ulje za dizel motore sa produenim intervalom zamjene (API CI-4)

Cummins CES 20081 Low SAPS ulje sa produenim intervalom zamjene

Ulja za mjenjae i diferencijale

Ulja za automatsku transmisiju

Zahtjevi za ulja za mjenjae i diferencijale

Antihabajua svojstva Oksidaciona stabilnost Dobra viskozno-temperaturna svojstva Dobra niskotemperaturna svojstva Niska sklonost pjenjenju Antikoroziona svojstva Kompatibilnost sa materijalima sistema prenosa

Zahtjev za duim radnim vijekom ulja (ak cijeli radni vijek) Zahtjev za utedom goriva

Vrlo dobra smina stabilnost Otpornost na visokotemperaturnu koroziju i oksidaciju EP zahtjevi (FZG)

SAE klasifikacija

Sa oznakom W: Niske temperature Monogradna: SAE 90, SAE 80W Multigradna: SAE 75W-90

Uteda goriva: Nii viskozitet Podmazivanje: Vii viskozitet Optimalan balans: SAE110, SAE 190

API klasifikacija

MIL-L-2105 specifikacija

MIL-L-2105B/C: Stroiji zahtjevi MIL-L-2105D: Uvedene tri nove gradacije MIL-L-2105E: Kombinacija MIL-L-2105D i API GL-5 SAE J 2360 zamjenie MIL-L specifikacije; namjera amerikih proizvoaa uvoenje svjetskog kvaliteta ulja

API kvalitetni nivo EP aditivi

GL-1 -

GL-2 -

GL-3 Srednje efikasnosti

GL-4 Visoke efikasnosti

GL-5 Visoke efikasnosti u veem sadraju

Evropski proizvoai

TDL: Total Driveline jedno vienamjensko ulje za cijeli sistem podmazivanja

Proizvoa Mjenjai Diferencijali TDL Napomene

MAN 341 342 3343 ZF; Eaton (norme 341-E2/341-Z3)

MB 235.1/4/10... 235.0/7/8... - Prema mjestima primjene

Volvo 97305/97307 97310/97312 - Sintetika ulja/Period zamjene

ZF Lista sa definisanim mjestima primjene/21 grupa Sastav baznog ulja/90 klasa TE-ML 02: za manuelnu i automatsku transmisiju TE-ML 02D: polusintetsko ulje za mjenjae

Zahtjevi za radnim svojstvima ulja za automatske mjenjae

Niskotemperaturna svojstva

Oksidaciona stabilnost

Smina stabilnost

Uteda goriva

Zahtjevi za zadovoljavanjem svih ovih svojstava postaju sve rigorozniji!

Sve otriji zahtjevi za boljim niskotemperaturnim svojstvima, a sa druge strane, zahtijevi za smino stabilnijim fluidima, dovode do toga da se u formulacijama ATF fluida sve vie koriste kvalitetnija bazna ulja, Grupe II i III, kao i sintetika bazna ulja. Poveani zahtjevi za oksidaciono stabilinjim uljima diktiraju primjenu kvalitetnijih baznih ulja!!! Zahtjevi za utedom goriva su diktirani zakonskim regulativama o isputanju CO. Nove konstrukcije transmisije, fluid treba da ima malu viskoznost i male gubitke pri pumpanju Potrebni su fluidi nieg viskoziteta, tj. kvalitetnija bazna ulja!!!

ASTM polutena ili vrsta maziva koja se sastoje od dispergovanog uguivaa u baznom ulju, uz dodatak aditiva za poboljanje pojedinih karakteristika

Uljna supstanca koja ne tee

Uguiva

Mineralno

Nesapunske (gel, bentonit)

Sintetsko

Vienamjenske

Oblast primjene

Sapunske (Li, Na, Ca, Al)

Bazno ulje

Leajevi

Specijalne

Klizni leajevi

Sposobnost podnoenja optereenja

Kotrljajui leajevi

Vrsti mainskih elemenata

Zupanici

eljeznika

Automobilska

Grana industrije

Visoko temperaturne

Normalni uslovi

Nisko temperaturne

Temperatura

Standardne

Sa poboljanim EP svojstvima

Valjaonice, itd

U sastav mazivih masti ulaze sledee komponente:

Bazno ulje

Uguiva

Aditivi Maziva mast

Osnovne komponente mazivih masti

Uee 75-95 %

Mineralna bazna

Sintetska bazna ulja

Biorazgradiva ulja

0-10 % Inhibitori oksidacije

Aditivi za prevenciju od korozije i re

Deaktivatori metala Dodaci protiv habanja

Dodaci za bolje podnoenje visokih pritisaka

Dodaci za prionljivost vrsti modifikatori trenja (molibden-disulfid, grafit)

Modifikatori trenja

5-19 %

Sapunski i nesapunski uguivai

Sapunski: jednostavni (Li, Na, Ca) i kompleksni (Li kompleksni, Ca kompleksni, Al kompleksni)

Nesapunski: organski (poliurea) i neorganski (bentonit,

silikatni gel)

Smanjenje trenja

Produi interval pdmazivanja

Zaptivanje

Zatita od korozije i re

Inhibiranje oksidacije

Suspendovanje vrstih aditiva

Zatita elastomernih zaptivki

Smanjenje buke i vibracija

Ako se zahtijeva stalno prisustvo maziva na mjestu podmazivanja

Ako se pored podmazivanja zahtijeva i odgovarajue zaptivanje i spreavanje prodora neistoa iz okoline

Kod velikih specifinih optereenja i malih brojeva obrtaja (maine sa estim zastojima)

Kod poviene temperature, iznad 90C

Na mjestima gdje se zbog konstrukcijskog rjeenja ne moe koristiti teno mazivo

Konzistencija

Prividna viskoznost

Temperatura kapanja


Poliurea/Bentonitne

Li/Al/Ca kompl.

Na kompleksne

Litijumove

Natrijumove

Aluminijumove/kalcijumove

Otpornost na vodu

Izdvajanje ulja

Sposobnost podmazivanja

Mehanika stabilnost

Zatita od korozije

Bolje performance stani-kreni

Problemi sa zaptivanjem

Kontaminacija

Podmazivanje u toku rada

Loije hlaenje/prenos toplote

Ogranienja u pogledu brzine leaja

Loija stabilnost pri skladitenju

Kompatibilnost

Loija otpornost prema oksidaciji

Kontrola kontaminacije

Oteana kontrola zapremine

Konzistentnost predstavlja merilo tvrdoe mazivih masti. NacionalniInstitut za mazive masti i ulja-NLGI, izradio je sistem klasifikacije mazivih

masti na osnovu penetracionih brojeva, takozvanih NLGI

brojeva. To su prosti brojevi i pokrivaju

vrlo iroku oblast konzistentnosti.

NLGI

klasa

Sa poveanjem penetracionog broja

opada NLGI klasa i mast je meka

NLGI 1 NLGI 2 NLGI 3

ISO klasifikacija L-XCCEA1 L-XCCEA2 L-XCCEA3

NLGI klasifikacija 1 2 3

Penetracije nakon 60 ciklusa, mm/10 310-340 265-295 220-250

Promjena penetracije nakon 10 000 ciklusa, mm/10

8 10 12

Taka kapanja, C 180 190 190

Zatita od korozije (Emcor) Bez promjena nakon testa

Prednosti upotrebe: dobra prionljivost koja daje dobru vrstou mazivog filma sa garancijom za visoku sigurnost podmazivanja i dug eksploatacioni vijek podmazanih dijelova, dobra mehanika stabilnost i svojstva teenja u irokom temperaturnom intervalu

Upotreba: za podmazivanje kliznih i kotrljajuih leajeva koji su izloeni poveanom broju obrtaja i drugih mainskih sklopova motornih vozila, transportnih sredstava, poljoprivredne i graevinske mehanizacije. Pogodna je za centralne sisteme podmazivanja.

NLGI 000 EP NLGI 1 EP NLGI 2 EP NLGI 3 EP

ISO klasifikacija L-XCCEB000 L-XCCEB1 L-XCCEB2 L-XCCEB3

NLGI klasifikacija 000 1 2 3

Penetracije nakon 60 ciklusa, mm/10

430-460 310-340 265-295 220-250

Promjena penetracije nakon 10 000 ciklusa, mm/10

- 8 10 12

Taka kapanja, C 150 180 190 190

Prednosti upotrebe: izvanredna vrstoa i nosivost mazivog filma, nizak koeficijent trenja, dobra svojstva teenja u sistemima sa centralnim podmazivanjem, modifikator trenja obezbjeuje efikasno podmazivanje kod podmazanih dijelova izloenih vibracijama

Upotreba EP: za podmazivanje kliznih i kotrljajuih leajeva koji su izloeni poveanom broju obrtaja i drugih tribomehanikih dijelova motornih vozila, transportnih sredstava, poljoprivredne i graevinske mehanizacije, te raznih industrijskih postrojenja i ureaja koji su izloeni poveanim radnim pritiscima, udarima i vibracijama. Pogodna je za centralne sisteme podmazivanja.

Upotreba EP MoS: za podmazivanje svih mainskih sklopova koji su optereeni povienim radnim pritiscima, vibracijama i silama trenja: u eljezarama, valjaonicama i drugim industrijskim pogonima, u transportnim sistemima, rudarskoj, poljoprivrednoj i graevinskoj mehanizaciji i sl., pogotovu gdje mast moe biti istisnuta, jer MoS ostaje na mjestu podmazivanja, dajui izvanrednu vrstou i nosivost mazivog filma i time omoguava produeno podmazivanje.

ULOGA RASHLADNIH TENOSTI

ZATITA SISTEMA OD MRNJENJA

ZATITA SISTEMA OD PREGRIJAVANJA

ZATITA OD KOROZIJE

SASTAV RASHLADNIH TENOSTI

Voda

Bazni fluid

Aditivi

TIPOVI RASHLADNIH TENOSTI

KLASINE (IAT)

OAT

HIBRIDNE (OAT+KLASINE)

TIP TEHNOLOGIJE

KONVENCIONALNA OAT HOAT LOBRIDNA

INHIBITORI mineralni OAT Mineralni +

OAT OAT +

mineralni

Neorganski, % >90 0 10-90 1-9

Organski, %

SPECIFIKACIJE RASHLADNIH TENOSTI

Tenosti formulisane na bazi glikola za automobile i lagane uslove primjene

Rashladne tenosti na bazi glikola namijenjene za upotrebu u teko

optereenim motorima. Zahtijevaju dodatak SCA aditiva.

Rashladne tenosti namijenjena za upotrebu u teko optereenim motorima.

Ne zahtijevaju dodatak SCA aditiva

Standard koji definie zahtijeve za rashladnu tenost za motore formulisanu

na bazi glikola. Najnii primjenski zahtijevi

ASTM D 3306

ASTM D 4985

ASTM D 6210

BS 6580

TIPOVI RASHLADNIH TENOSTI -PREMA STANDARDU ASTM D 3306-

TIP ANTIFRIZA OPIS

I KONCENTRAT NA BAZI ETILEN-GLIKOLA

II KONCENTRAT NA BAZI PROPILEN-GLIKOLA

V KONCENTRAT NA BAZI ETILEN GLIKOLA I GLICEROLA

III PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI ETILEN-GLIKOLA (cca 50 VOL%)

IV PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI PROPILEN-GLIKOLA (cca 50 VOL%)

VI PRIPREMLJEN RASTVOR NA BAZI ETILEN-GLIKOLA I GLICEROLA (cca 50 VOL%)

OEM SPECIFIKACIJE RASHLADNIH TENOSTI

VW SPECIFIKACIJE

G-11 (VW TL 774C)

G-12 (VW TL 774D)

G-12+ (VW TL 774F)

G-12++ (VW TL 774G)

G-13 (VW TL 774J)

GLYSANTIN G-48 G-30 G-40 GG-40

Tip Hibridni tip OAT tip

OAT tip 20% glicerola

GLYSANTIN G-05 G-33 G-34

Tip Hibridni tip OAT tip

PSA vozila OAT tip

GM vozila

ta se deava kod upotrebe neadekvatnog antifriza?

Stvaranje kamenca na hladnjaku Korozija

Pojava kavitacije

DIJAGRAM MIJEANJA ANTIFRIZA

33% -20 C

50% -40C

TENOSTI ZA HIDRAULINE KONICE

Uloga: prenos pritiska sa pedale konice na koione cilindre

Kljuanje koione tenosti i pojava parnih epova

Visoka taka kljuanja


Teljivost na niskim temperaturama

Zatita od korozije

Kompatibilnost sa zaptivkama

DOT 3

SAE 1703

ISO 4925 Class 3

DOT 4

SAE 1703/1704

ISO 4925 Class 4

DOT 5.1

SAE 1703/1704

ISO 4925 Class 5.1

Specifikacije DOT 3 DOT 4 DOT 5.1

Taka kljuanja (C) >205 >230 >260

Mokra taka kljuanja (C) >140 >155 >180

Viskozitet na -400C(mm2/s)

TIPINE KRIVE KLJUANJA KOIONIH FLUIDA

ADBLUE

SCR Sistemi

AdBlue je reagens za redukciju oksida azota (NOx) u

elementarni azot

32,5% rastvor uree, najvieg kvaliteta i istoe

Kvalitet i istoa AdBlue-a su definisani standardima

DIN 70070 i ISO 22241

ADITIVI ZA GORIVO

ADITIV ZA DIZEL GORIVO

Laki start motora, poboljana teljivost, filtrabilnost

DIESEL LUBE

Poboljava mazivost dizel goriva, za starija vozil (D2)

ADITIV ZA BENZIN

Efikasno sagorijevanje, visok stepen istoe ventila

Industrijska ulja

Evropska potranja industrijskih maziva 2009

Klasifikacija indusrijskih ulja prema viskozitetu ISO 3448

ISO broj viskoznosti (viskozna gradacija)

Srednja vrednost kinematike viskoznosti

mm2/s na 40 0C

Granice kinematike viskoznosti (mm2/s na 40 0C) najmanje najvie

ISO VG 2 2,2 1,98 2,42

ISO VG 3 3,2 2,88 3,54

ISO VG 5 4,6 4,14 5,06

ISO VG 7 6,8 6,12 7,48

ISO VG 10 10 9,00 11,0

ISO VG 15 15 13,5 16,5

ISO VG 22 22 19,8 24,2

ISO VG 32 32 28,8 35,2

ISO VG 46 46 41,4 50,6

ISO VG 68 68 61,2 74,8

ISO VG 100 100 90 110

ISO VG 150 150 135 165

ISO VG 220 220 198 242

ISO VG 320 320 288 352

ISO VG 460 460 414 508

ISO VG 680 680 612 748

ISO VG 1000 1000 900 1100

ISO VG 1500 1500 1350 1650

ISO VG 2200 2200 1980 2420

ISO VG 3200 3200 2880 3520

Hidraulina ulja

Osnovne specifikacije i podjela hidraulinih fluida

Mineralna hidraulina ulja

DIN 515 02, ISO 6743

DIN 51524 ISO 11158

HL HLP

HLPD HVLP

HVLPD

HH HL, HM HR, HV HS, HG

Teko-zapaljive hidrauline tenosti

ISO 6743/4, DIN 51502, ISO 12922,

Factory Mutual-USA

Sadre vodu Bez vode

HFAE HFAS HFB HFC

HFDR HFDU

Biorazgradive hidrauline tenosti

VDMA list 24568 ISO 6743/4 ISO 15380

Vodo- nerastvorive

Vodo- rastvorive

HETG HEES HEPR

HEPG

Hidraulina ulja za prehrambenu

industriju

FDA, USDA, NSF

NSF-H1 NSF-H2

Baza: -Bijelo ulje

- PAO

Baza: -Bijelo ulje

- PAO - mineralno

ulje

Zastupljenost pojedinih vrsta hidraulinih tenosti na tritu

Hidraulina ulja

mineralne osnove

85%

Teko zapaljive

hidrauline tenosti

7%

Bio-razgradive hidrauline

tenosti 7%

Ostale hidrauline

tenosti 1%

HM 45%

HV 20%

HH

20%

HL 15%

Klasifikacija mineralnih hidraulinih ulja prema ISO 6743-4

Rafinisana mineralna ulja bez inhibitora L-HH

Inhibitor oksidacije i

korozije

L-HL Impruver Aditiv za

zatitu od habanja

L-HM

L-HR

Impruver L-HV

Anti stick-slip

aditivi L-HG

Podjela mineralnih hidraulinih tenosti DIN 51502 I ISO 6743-4

Simbol DIN

Simbol ISO-L Sastav i tipine osobine Podruje primjene i radna temp.

-- HH Mineralno ulje bez aditiva Hidraulini pogoni bez posebnih zahtjeva, -10 do 900C

HL HL Mineralno ulje sa antioksidantima i antikorozivnim aditivima

Hidrostatiki pogoni sa visokim termikim optereenjem i dobrim odvajanjem vode, -10 do 900C

HLP HM Mineralna ulja tipa HL sa dodatkom antihabajuih aditiva

Hidrostatiki pogoni sa visokim termikim i hidr.optereenjima i dobrim odvajanjem vode, -20 do 900C

-- HR Mineralna ulja tipa HL sa dodatkom impruvera

Proireno podruje primjene primjene

HL-ulja, -35 do 1200C

HVLP HV Mineralna ulja tipa HM sa dodatkom impruvera

Hidrostatiki pogoni u mobilnoj hidraulici, -35 do 1200C

-- HS Sintetska tenost bez zahtjeva za teko zapaljive tenosti

Specijalna primjena u hidrostatikim ureajima, -35 do 1200C

(HLPD) HG Mineralna ulja tipa HM sa aditivom za Stick-slip

Hidrostatiki ureaji sa kliznim leajevima i niim brzinama rotiranja, -30 do 1200C

HLPD -- Mineralna ulja tipa HM sa DD-aditivima

Hidrostatiki pogoni koji rade pri povienim term. i meh. optereenjem i uz prisustvo pojaane kontaminacije, alatne maine i mobilna hidraulika

Sastav hidraulinih ulja

Bazno ulje

Paket aditiva

Depresant

Impruver

Sastav paketa aditiva

Deemulgator 4% Antipjenu.

7%

Metal deaktivator

11%

Antikoroz. 14%

EP aditiv 18%

Antioksidans 21%

Antihabajui 25%

Bazna ulja za proizvodnju hidraulinih tenosti

Ulja za industrijske zupanike Reduktorska ulja

spreavanje habanja

redukcija trenja i prenos snage

odvoenje toplote

zatita prenosa od neoekivanih udarnih optereenja

podmazivanje leajeva

zatita od korozije

Osnovna funkcija reduktorskih ulja

Industrijski zupanici i reduktori rade u uslovima hidrodinamikog i mjeovitog podmazivanja. Na rudarskoj opremi esto su izloeni udarnim optereenjima, to uzrokuje porast radnih temperatura i do 100oC.

OSOBINE KOJE MORA IMATI REDUKTORSKO ULJE

podnoenje visokih pritisaka

odgovarajua viskoznost

dobra oksidacina i termika stabilnost

deemulgivnost

smanjena absorpcija vazduha

DIN 51517/3, CLP

Mineralna ulja dobre oksidacione stabilnosti i visoke zatite od habanja i korozije. U oznaci CLP slovo L ukazuje na visoku oksidacionu stabilnost ulja i na sposobnost za zatitu od re i korozije. Slovo P ukazuje na sposobnost ulja za zatitu od habanja u uslovima graninog podmazivanja, odnosno na funkciju EP aditiva.

US STEEL 224

Specifikacija ulja za zatvorene zupanike prenosnike. Istie zahtev za poboljanu zatitu zupanika od habanja, posebno u uslovima graninog podmazivanja i ekstremnih pritisaka i poboljanom termikom stabilnou kod primjene u eljezarama.

AGMA 251.02, EP Definie mazivo sa poboljanim svojstvima protiv habanja i velikih optereenja otvorenih zupanikih prenosnika.

AGMA 250.04, EP Definie mazivo sa poboljanim svojstvima protiv habanja i velikih optereenja

CINCINATI MILACRON Propisuje zatitu zupanika i osovina u tekim uslovima rada, od udarnih optereenja i ekstremnih pritisaka: P 35 za ISO VG 460, P 59 za ISO VG 320, P 63 za ISO VG 68.

JUS B. H3. 319 Standard je zastario i nije usklaen sa klasifikacijom po viskoznosti ISO 3448, odnosno sa standardom JUS B. H0.511.

Specifikacije kvaliteta ulja za zupanike prenosnike

Ostala ulja za industrijska postrojenja

Komparativne viskozitetne gradacije

7. Goriva i maziva.pdf

Documents

Transcript of 7. Goriva i maziva.pdf