ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ ΣΣΤΤΟΟΝΝ ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΟΟ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΣΣΜΜΟΟ

Σημαντικοί Σταθμοί του

Ελληνικού Πολιτισμού

ΤΟΜΟΣ Β’

7ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου

Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ενότητα 7.1 – ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ 1ος – 3ος ΑΙΩΝΑΣ ............................................... 2 Ενότητα 7.2 – Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΙΣΗΜΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Η ΑΠΟΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ ΤΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ, ΟΙ ΑΙΡΕΣΕΙΣ 4ος – 9ος ΑΙΩΝΑΣ ............................................................... 5 Ενότητα 7.3 – ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ & ΔΥΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, 9ος – 11ος ................................................................................................................... 12

Ενότητα 7.1 – ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥΣ ΡΩΜΑΪΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ 1ος – 3ος ΑΙΩΝΑΣ Μιθραϊσμός: Κοινά στοιχεία με τον χριστιανισμό.

Ο Μίθρας ένας μέσος θεός, γεννήθηκε 25 Δεκεμβρίου, όπως είχαν βεβαιώσει οι

Ποιμένες και πριν επανέλθει στον ουρανό, παραβρέθηκε με τους μαθητές του σ’ ένα

τελευταίο δείπνο. Ήταν ο αγαπημένος θεός των φτωχών, μεσίτευε στον Ύψιστο υπέρ

αυτών και απαιτούσε από τους πιστούς την τήρηση συγκεκριμένων ηθικών κανόνων,

ασκητική ζωή και πράξεις φιλανθρωπίας.

Ιουδαϊσμός:

Μονοθεϊστική θρησκεία. Εμμονή των ιουδαίων στη διατήρησης ανόθευτης της

θρησκείας τους και την αποφυγή πολιτισμικών προσμείξεων είναι μια από τις αιτίες

του αντιιουδαϊσμού.

Χριστιανισμός:

Οι μαθητές του Χριστού πίστεψαν στην ανάστασή του και τη μεσσιανική του

αποστολή και ίδρυσαν την πρώτη χριστιανική κοινότητα και εκκλησία στην

Ιερουσαλήμ. Αρχικά απευθύνονταν στους Ιουδαίους, πολλοί απ’ αυτούς κατοικούσαν

εκτός Παλαιστίνης. Έτσι πολλοί ελληνόφωνοι κατά κανόνα που είχαν αποδεχτεί το

χριστιανισμό έγιναν η γέφυρα προσηλυτισμού των Ελλήνων. Επικεφαλείς της

χριστιανικής κοινότητας τέθηκαν οι διάκονοι, πρεσβύτεροι και επίσκοποι ενώ τη

συνολική ευθύνη της εκκλησίας κράτησαν οι απόστολοι στην Ιερουσαλήμ.

Γνωστικισμός:

Με κέντρο την Παλαιστίνη τον 1ο αι. π.Χ. είχε δεχθεί ανατολικές, ιουδαϊκές, ελληνικές

(κυρίως πυθαγόρειες και νεοπλατωνικές) και χριστιανικές επιδράσεις.

Οι γνωστικοί δίδαξαν:

Σελίδα 2 από 14

1) την ύπαρξη ενός ανώτερου αγαθού απόμακρου και ακατανόητου θεού

2) και ενός άλλου κατώτερου, δημιουργού αυτού από αγαθά και κακά στοιχεία

του κόσμου.

Καταδίκαζαν την ατομική ιδιοκτησία και διακήρυσσαν αυστηρές ηθικές αρχές.

Λόγω της μεγάλης του διάδοσης και των επιδράσεων του σε χριστιανικές κοινότητες,

ο γνωστικισμός πολεμήθηκε από τον χριστιανισμό.

Μανιχαϊσμός:

Ιδρυτής ο πέρσης Μάνης, έδρασε τον 3ο αι. μ.Χ. και σταυρώθηκε ως μάγος το 276.

Διέκρινε όπως οι γνωστικοί δύο θεούς και κήρυξε την ύπαρξη των δυνάμεων του

φωτός και του σκότους, του απόλυτου καλού και απόλυτου κακού. Αρνούμενος

κάθε τελετουργίας, δεχόταν την ατομική προσευχή και ως μόνη γιορτή την επέτειο

θανάτου του.

Μοντανισμός:

Ιδρύθηκε σε Φρυγία στο τέλος του 2ου αι. μ.Χ. από τον Μοντάνο. Οι μοντανιστές

επιζητούσαν το μαρτύριο και απαιτούσαν την τήρηση αυστηρών ηθικών κανόνων.

Εθνικοί ονομάστηκαν στους ρωμαϊκούς χρόνους οι μη ιουδαίοι και οι μη χριστιανοί

Η χριστιανική εκκλησία για την καταπολέμηση όλων αυτών περιέβαλε τους

επισκόπους της με δικαιοδοσία ηγεμονική. Τους κατέστησε, αναγνωρίζοντάς τους το

χάρισμα της αληθείας, θεματοφύλακες της αληθινής χριστιανικής διδασκαλίας

(Αλάθητο).

Για λόγους αυτοπροστασίας και να μη νοθεύεται η χριστιανική διδασκαλία με

αλλότρια στοιχεία, απαίτησε κατά το βάπτισμα μια σύντομη ομολογία αργότερα

διατυπωμένη, κατά τον 3ο αιώνα ως Σύμβολο της Πίστεως.

Για τον ίδιο λόγο ανήγαγε σε κανόνα (κείμενα) όσα δέχθηκε ως γνήσια αποστολικά

και αποτέλεσαν αυτά τα βιβλία την Καινή Διαθήκη: τα τέσσερα Ευαγγελία, τις

Σελίδα 3 από 14

Πράξεις των Αποστόλων, Επιστολές και την Αποκάλυψη, όλα γραμμένα στα

ελληνικά.

Προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις άλλες θρησκευτικές διδασκαλίες (ιδίως των

γνωστικών), διαμορφώθηκαν σχολές θεολογικής σκέψεις στην αλεξάνδρεια,

Αντιόχεια, Ρώμη και Καρχηδόνα.

Σχολή Αλεξάνδρειας (Κλήμης και Ωριγένης) Ωριγένης: πλατωνικής και νεοπλατωνικής παιδείας με το έργο του «Περί αρχών»

αναδείχθηκε θεμελιωτής της ελληνικής θεοκεντρικής θεολογίας και άσκησε μεγάλη

επίδραση στη διαμόρφωση του δόγματος της εκκλησίας. Χάρη σ’ αυτόν απέκτησε

μεγάλη φήμη.

Σχολή της Αντιόχειας (πρεσβύτερος Λουκιανός) Χρησιμοποίησε την ιστορική και γραμματική μέθοδο, λιγότερο πνευματική από την

Αλεξανδρινή, την κατά γράμμα ερμηνεία της Αγίας Γραφής (Παλαιά και Καινή

Διαθήκη), της οποίας πραγματοποίησε την κριτική έκδοση,

Σχολή Καρχηδόνας (Τερτυλλιανός) Έγραψε στη λατινική και ελληνική και επέμενε ότι η χριστιανική σκέψη έπρεπε να

στηριχθεί στη μελέτη της αρχαίας φιλοσοφίας.

Αυγουστίνος Επεδίωξε να ενώσει την πίστη με τη διάνοια, με το λόγο, τον αρχαίο πολιτισμό με το

χριστιανισμό, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό. Λόγω της πτώσης του πρώτου

ανθρώπου (προπατορικό αμάρτημα), ο άνθρωπος δεν έχει τη δύναμη να σώσει τον

εαυτό του και ότι η σωτηρία του μπορεί να προέλθει μόνο από τη θεία χάρη.

ΑΝΤΙΘΕΤΑ Στην Ανατολή δόθηκε έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο, ο άνθρωπος αν θελήσει,

μπορεί να σωθεί, το προπατορικό αμάρτημα δεν είναι καθοριστικό, η θεία χάρη

προσφέρεται σε όλους.

Σελίδα 4 από 14

Ενότητα 7.2 – Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΕΠΙΣΗΜΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Η ΑΠΟΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ ΤΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ, ΟΙ ΑΙΡΕΣΕΙΣ 4ος – 9ος ΑΙΩΝΑΣ Διάταγμα του 311 => και με άλλες αποφάσεις αλλαγή στάσης της Ρώμης απέναντι

στους χριστιανούς. Επέτρεψαν ελεύθερη τέλεση της λατρείας τους και την κατάληψη

δημόσιων αξιωμάτων.

Κωνσταντίνος Α’ => οι χριστιανοί ευνοήθηκαν απ’ αυτόν. Οι άλλες θρησκείες δεν

έχασαν τα προνόμιά τους, αλλά πήρε πολλά μέτρα υπέρ των χριστιανών όπως:

απαλλαγή του κλήρου από φορολογικές υποχρεώσεις, το εκκλησιαστικό δικαίωμα

ιδιοκτησίας, αναγνώριση χριστιανικών εορτών ως κρατικών κ.α. έφεραν το

χριστιανισμό σε πλεονεκτική θέση.

Α’ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ (325) => ο αυτοκράτορας υπολογίζοντας με τη

ενότητα του δόγματος στην ενότητα της χριστιανικής εκκλησίας καθώς και στη

μεγαλύτερη πολιτική ενότητα του κράτους, συνεκάλεσε τη σύνοδο για να επιλύσει

δογματικές διαφορές.

337 => οι όροι αντιστράφηκαν οι «εθνικοί» βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Για πρώτη

φορά διατάχθηκε το κλείσιμο των ναών τους και η δήμευση των ακινήτων που

ανήκαν σε ναούς. Από την εποχή του Κωνσταντίνου και των διαδόχων οι θησαυροί

των αρχαίων ναών άρχισαν να παραχωρούνται στη χριστιανική εκκλησία, η οποία

απέκτησε από τον πρώτο αιώνα της επικράτησής της απέραντη ακίνητη περιουσία.

Διάταγμα Θεοδοσίου Α’ (του Μεγάλου Θεοδοσίου) => ο χριστιανισμός

χαρακτηρίστηκε ως η μόνη, επίσημη, θρησκεία του κράτους.

Με εντολή του Θεοδόσιου, ο πρώτος αξιωματούχος του αυτοκρατορικού παλατιού

έφτασε στην Αλεξάνδρεια και με τη βοήθεια του κλήρου και των μοναχών κατέστρεψε

εθνικούς ναούς, μνημεία, ανάμεσα σ’ όλα αυτά το 392 και το Σεράπειο.

Σελίδα 5 από 14

Το 529 ο Ιουστινιανός έκλεισε τη Σχολή των Αθηνών, απομάκρυνε από τα δημόσια

αξιώματα τους εθνικούς και επέτρεψε να επιβληθούν σε πολλούς αρχαιοελληνικής

παιδείας διδασκάλους ακόμη και σωματικές ποινές.

Οι θρησκείες της αρχαιότητας εξαλείφθηκαν στην ύπαιθρο με μεγαλύτερη δυσκολία

απ’ ότι στις πόλεις.

Η λατινική λέξη paganus, που δήλωνε τον κάτοικο των αγροτικών περιοχών, έχασε

την αρχική σημασία. Η λέξη παγανιστής προσέλαβε την απαξιωτική σημασία του

άθρησκος, ειδωλολάτρης.

Για να αποκτήσει όμως ενότητα η εκκλησία έχει ανάγκη από μια Θεολογία, από μια κλειστή αλήθεια, δηλαδή από ένα δόγμα που να το προβάλλει ως τη μόνη ορθή πίστη (δόξα), την ορθοδοξία.

Ρεύματα: 1) ένα ρεύμα θεολογικής σκέψης, που διεκδικούσε και το όνομα της ορθοδοξίας,

δεχόταν το τριαδικό δόγμα, ότι δηλ. ο Θεός είναι τριαδικός (Πατήρ, Υιός και

Αγ. Πνεύμα) και ότι ο «υιός αεί ην» (υπήρξε πάντοτε)

2) ένα δεύτερο θεωρούσε τον Υιό ως Θείο πρόσωπο και τον ενσαρκωμένο

Χριστό πλασματικό όχι πραγματικό πρόσωπο

3) κι ένα τρίτο υπήγε τον Υιό στον Πατέρα, υποστηρίζοντας πως ο Θεός είναι

ένας, μονάδα, μόνο αρχή, Θεός πατέρας και Υιός, ο Χριστός λογικά δε

μπορούσε να είναι παρά απλός θεόπνευστος άνθρωπος

Αρειανισμός: (Άρειος – πρεσβύτερος στην Αλεξάνδρεια)

Ο Υιός δεν είναι όμοιος με το Θεό αλλά δημιούργημά του, κτίσμα του, σε χρόνο

προγενέστερο της δημιουργίας του κόσμου, όχι όμως εξαρχής. Ο Άρειος αρνούνταν

τη τριαδικότητα και τη θεότητα του Χριστού.

Α’ Οικουμενική Σύνοδος 325 μ.Χ. – Νίκαια: Προς αντιμετώπιση του δογματικός ζητήματος ο Κωνσταντίνος κάλεσε σε σύνοδο,

όπου και καταδικάστηκαν οι διδασκαλίες του Αρείου και άλλων και διατυπώθηκε το

πρώτο επίσημο σύμβολο της πίστεως, στο οποίο διευκρινιζόταν ότι ο Υιός είναι

Σελίδα 6 από 14

ομοούσιος με τον Πατέρα. Στη σύνοδο διακρίθηκε ο Μέγας Αθανάσιος (από το 328

επίσκοπος της Αλεξάνδρειας).

Β’ Οικουμενική Σύνοδος 381 μ.Χ.: Συνεκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη ο Θεοδόσιος Α’.

Καταδικάστηκε εκ νέου ο αρειανισμός και όσοι είχαν ανάλογες αντιλήψεις (οι

πνευματομάχοι).στο σύμβολο της πίστεως που διατυπώθηκε με πολλές διαφορές

από εκείνο του 325 προστέθηκε ένα επιπλέον άρθρο για το «εκ του Πατρός

εκπορευόμενου» Αγ. Πνεύμα, πηγή χριστιανικής ζωής και θείας χάρης. Αυτό το

«πιστεύω» κρατεί αναλλοίωτο ως σήμερα η Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία.

Χριστολογικό δόγμα: Συναφές με τριαδικό είναι και το χριστολογικό δόγμα που προκάλεσε σφοδρές έριδες

και οδήγησε σε αιρέσεις μεγάλης διάδοσης ως σήμερα. Ο μοναχός Νεστόριος

(ορθόδοξος αρχικά), της σχολής Αντιοχείας, πατριάρχης Κωνσταντινούπολης το 428,

παρέκκλινε από την ορθοδοξία. Υποστήριξε: «πως δεν ήταν ο Θείος Λόγος που

γεννήθηκε και σταυρώθηκε αλλά το πρόσωπο που ενσαρκώθηκε». Επομένως, η

Μαρία δεν υπήρξε Θεοτόκος αλλά Χριστοτόκος. Το Νεστόριο αποδοκίμασε ο

Κύριλλος, πατριάρχης Αλεξάνδρειας. (Νεστοριανισμός)

Γ’ Οικουμενική Σύνοδος, 431 μ.Χ. – Έφεσος: Ο Νεστοριανισμός καταδικάστηκε. Η Παναγία αναγνωρίστηκε ως μητέρα του Υιού

και Θεού ως Θεοτόκος.

Μονοφυσιτισμός: Μοναχός Ευτύχης. Μια φύση του Χριστού, τη θεία παραγνωρίζοντας την ανθρώπινη,

δίδασκε ο μονοφυσιτισμός. Ο Απολλινάριος πρώτος τον 4ο αιώνα υποστήριξε πως ο

Χριστός είχε θεία μόνο φύση, όταν ενσαρκώθηκε. Ο μοναχός Ευτύχης, τον 5ο αιώνα,

ο θεωρούμενος αρχηγός του μονοφυσιτισμού υποτίμησε την ενσάρκωσή του και τη

σταυρική θυσία για τη σωτηρία του ανθρώπου.

Το Χριστολογικό Δόγμα, αποσαφηνίστηκε με νέα επιχειρηματολογία από το

θεολόγο Πρόσπερο στη Δύση: ο Θείος Λόγος, ο Χριστός, πρόσωπο πραγματικό

διέθετε ταυτόχρονα δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη.

Σελίδα 7 από 14

Δ’ Οικουμενική Σύνοδος, 451 μ.Χ. Χαλκηδόνα Η θέση «ο Χριστός διέθετε δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη» επιβλήθηκε. Ο Χριστός

είναι τέλειος στη θεία του φύση και τέλειος στην ανθρώπινη φύση, αληθινός θεός και

αληθινός άνθρωπος, ομοούσιος «τω Πατρί» και ομοούσιος με μας.

Μονοφυσίτες (πλεόναζαν στη Συρία, Παλαιστίνη και Αίγυπτο) αντέδρασαν και

προκάλεσαν επεισόδια. Η αντίδραση δεν πρέπει να θεωρηθεί μόνο δογματική αλλά

και πολιτική, πολιτισμική αντίδραση, απομάκρυνση από την κατά κανόνα Ελληνική

γλώσσα της Ορθοδοξίας και από την κεντρική εξουσία. Ανάμεσα στους στυλοβάτες

της ορθοδοξίας διέπρεψε ο Μέγας Ευθύμιος.

Ε’ Οικουμενική Σύνοδος, 553 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη: Οι μονοφυσίτες των ανατολικών επαρχιών αποστασιοποιήθηκα. Στην οριστική

απομάκρυνσή τους συνέτεινε και η κατάληψη των επαρχιών αυτών από τους

μουσουλμάνους Άραβες τον 7ο αιώνα. Από τότε στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ο

μονοφυσιτισμός με τις μετριοπαθέστερες μορφές του ως μονοθελητισμός και

μονοενεργητισμός εξακολουθεί να αποτελεί την κυρίαρχη εκδοχή του

χριστιανισμού. Ακολουθούν:

Ιακωβίτες => Συρία, με γλώσσα συριακή

Μαρωνίτες => Λίβανο

Κόπτες => Αίγτυπος, με γλώσσα την κοπτική (αρχαία αιγυπτιακά που γράφεται με

ελληνικούς χαρακτήρες)

Αρμενία => με γλώσσα αρμενική

Ο Χριστός αναγνωρίστηκε ως ένα πρόσωπο με δύο φύσεις, μια θέληση και ενέργεια

του θείου Λόγου.

ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος, 690/1 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη: Καταδίκασε τον μονοθελητισμό. Κι απάντησε πως ο Χριστός έχει δύο φυσικές

ενέργειες και δύο φυσικές θελήσεις, από τις οποίες η ανθρώπινη ακολουθεί και

υποτάσσεται στη θεία.

Σελίδα 8 από 14

Άρειος => ο Υιός κτίσμα Νεστόριος => Χριστοτόκος Κύριλλος => Θεοτόκος Ευτύχης => μια φύση, θεία Πρόσπερος => δύο φύσεις, θεία και ανθρώπινη Μέγας Αθανάσιος => ομοούσιος

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ: 730, διαμάχη για τις εικόνες, με ένα διάλλειμα 26 ετών (787-813) και κράτησε ως το

843.

Ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος (Συριακής καταγωγής) καταδίκασε την αισθησιακή τάση για

λατρεία των εικόνων και για εύκολη αναγνώριση θαυμάτων. Πίστευε πως η

βυζαντινή κοινωνία απομακρυνόταν από το ιδεώδες της ηθικής διάπλασης και της

ψυχικής σωτηρίας. Έτσι, αυτός και ο διάδοχος του Κων/νος Ε’ καταδίκασαν την

εικονολατρία, πολλές εικόνες καταστράφηκαν ο αριθμός των ιερέων και μοναχών

μειώθηκε και μοναστηριακά κτήματα δεσμεύτηκαν υπέρ των ακτημόνων.

Εικονομάχοι: αυτοκράτορες και στρατιωτικοί, οι ικανοί να προασπίσουν το κράτος

Εικονολάτρες: μοναχοί, οι πιστοί στην παράδοση των εικόνων.

Σύνοδος το 754 στη Χαλκηδόνα καταδίκασε τη λατρεία των εικόνων χαρακτηρίζοντάς

της ως αίρεση και ειδωλολατρική εκδήλωση.

Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος, 786 μ.Χ. Κωνσταντινούπολη, εκ νέου 787 στη Νίκαια Συνεκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία. Στηρίχθηκε στις απολογητικές υπέρ των εικόνων

θέσεις του Ιωάννη του Δαμασκηνού (θεολόγου). Δέχθηκε, όπως εκείνος, ότι στις

εικόνες δεν αρμόζει η λατρεία αλλά η απόδοση τιμής και η προσκύνηση.

Νέα σύνοδος το 815 ακύρωσε τις αποφάσεις της Ζ’. Ο Θεόδωρος Στουδίτης

υποστήριξε ότι όσοι δε δέχονται την απεικόνιση του Χριστού αρνούνται την αναγκαία

ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης του, προσδίδοντας έτσι μία δογματική διάσταση. Το

ζήτημα έληξε με την ανάληψη της εξουσίας από τη Θεοδώρα και την επαναφορά σε

ισχύ, το 843, της Ζ’ Συνόδου. Η πρώτη Κυριακή της Μεγάλης σαρακοστής

γιορτάζεται ως Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Σελίδα 9 από 14

Την αντίθεσή τους στις εικόνες, στην εκκλησιαστική και κοινωνική κατάσταση του

καιρού τους εξέφρασαν δύο άλλες τάσεις (αιρέσεις για τις εκκλησιαστικές αρχές) ο

Παυλικιανισμός και ο Βογομιλισμός.

Παυλικιανισμός: Στρέφονταν στην Καινή Διαθήκη, ιδιαίτερα στις επιστολές του Απόστολου Παύλου και

ασκούσαν έντονη κριτική στην ορθόδοξη εκκλησία, στην ιεραρχία της, στην

τελετουργία της και τυπολατρεία της. Οι απόψεις τους τράβηξαν την προσοχή των

Ισαύρων.

Βογόμιλοι: Εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην ιεραρχία και σε κάθε μορφή εξουσίας τον 10ο

αιώνα. Προέρχονταν από τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, προσεύχονταν πολύ

και απείχαν από τα καθιερωμένα μυστήρια.

Τα θεολογικά γράμματα: Σχολή Αντιόχειας: Θεόδωρος Μοψουεστίας, διακεκριμένος ερμηνευτής της Γραφής

Ιωάννης ο Χρυσόστομος, κορυφαίος εκκλησιαστικός ρήτορας

Κύρου Θεοδώρητος

Συριακή Σχολή:

Εφραίμ ο Σύριος

Σχολή Αλεξάνδρειας:

Ο Καισαρείας Ευσέβιος

Πτολεμαίος Συνέσιος

Μέγας Αθανάσιος

Μικρασιατική Σχολή: Μέγας Βασίλειος

Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός

Γρηγόριος Νύσης

Ικονίου Αμφιλόχιος

Σελίδα 10 από 14

Εκκλησιαστική οργάνωση και ιεραρχία:

Επισκοπές υπάγονταν σε μητροπόλεις και αυτές σε εξαρχείες

Πατριάρχης

Έξαρχος

Μητροπολίτης

Επίσκοπος

Πρεσβύτερος

Διάκονος

Σελίδα 11 από 14

Ενότητα 7.3 – ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ & ΔΥΤΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, 9ος – 11ος

Αίρεση => διαφορετική δογματική αντίληψη

Σχίσμα => διάσταση απόψεων μέσα στους κόλπους της εκκλησίας όχι για δογματικό

αλλά για εκκλησιαστικό ζήτημα

Τα δύο παραπάνω έχουν πολιτικό και πολιτισμικό χαρακτήρα

Filioque => και εκ του υιού

Σχίσμα του 867 => ενέργειες πάπα Νικόλαου Α’ υπήρξαν πραγματική αιτία του

σχίσματος. Ο πάπας για να δείξει πως αυτός είναι η κεφαλή της εκκλησίας

συνεκάλεσε σύνοδο επισκόπων της Ιταλίας στη Ρώμη το 863, και με την κατηγορία

της αντικανονικής εκλογής του Φωτίου ως πατριάρχη, είχε την απαίτηση να ζητηθεί

δική του γνωμοδότηση, προχώρησε στη καθαίρεσή του. Ο Φώτιος δεν έμεινε

αδρανής. Σε σύνοδο επισκόπων στην Κωνσταντινούπολη το 867 απάντησε με

καθαίρεση του Νικολάου, επειδή αναμείχθηκε στα εσωτερικά της εκκλησίας της

Βουλγαρίας, που υπαγόταν στο Πατριαρχείο.

1054, με αμοιβαία αναθέματα, το σχίσμα έγινε πολύ βαθύτερο και ίσως οριστικό.

Πολιτισμικό επίπεδο => δεν ήταν εύκολο στους Ανατολικούς να παρακολουθούν τα

γραφόμενα στη λατινική κι εξίσου οι Δυτικοί τα γραφόμενα στην ελληνική. Η

θεολογική σκέψη στις δύο πολιτισμικές περιοχές διαπλάθεται με διαφορετικά νοητικά

εργαλεία και κάτω από διαφορετικές συνθήκες.

Πολιτικοί λόγοι => η επιθυμία του πάπα το 755 ως αρχηγού του παπικού κράτους

στη Μέση Ιταλία να ηγεμονεύσει και να θέσει υπό τον έλεγχό του όχι μόνο όλες τις

χριστιανικές εκκλησίες αλλά και κάθε κοσμική εξουσία, αυτοκράτορες και βασιλείς.

Σελίδα 12 από 14

Σελίδα 13 από 14

Θεοκρατική αντίληψη του κόσμου => η ιδέα ότι η διακυβέρνηση των ανθρώπων

εξαρτάται καθ’ όλα από την εκκλησιαστική εξουσία. Ο πάπας, προβάλλεται ως

αλάθητος και η εξουσία του μοναδική οικουμενική και πρέπει βασιλείς και

αυτοκράτορες να του φιλούν το πόδι.

Οι αντιδράσεις ήρθαν και από την ίδια την Ανατολική Εκκλησία και τους ηγεμόνες

αλλά και από την ίδια τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.