1

2

Хэл ярианы чадвар эрчимтэй хөгжиж, 7 настай хүүхэд ойхролцоогоор 2 500 гаруй үгийн

сантай болдог.

3

4

Хамт олны дунд хүүхэд амьдарч, сурч, хөдөлмөрлөснөөр тэдэнд үүрэг, хариуцлага

хүлээх,өөрийнхөө хэрэгцээ сонирхлыг хамт олнйы ашигт нийцүүлэх, хамтран ажиллах,

харилцан туслалцах, биеэ зөв авч явах, бусдыг хүндэтгэх зэрэг бие хүний харилцааны

энгийн чанарууд энэ насанд төлөвшдөг.

Бага ангийн суралцагчдын нэг онцлог бол тэдний ѐс суртахууны сэтгэл хөдлөл нь ѐс

суртахууны талаарх мэдлэгээс нь түрүүлэн хөгжиж байдаг. Иймд ѐс суртахууны зан

үйлийн туршлагыг хөгжүүлэх нь чухал. Мөн энэ насанд байгаль орчинтой танилцаж, ан

амьтныг хайрлан хамгаалах сэтгэлтэй болгох, хөгжим, урлагийн бүтээлийн гоѐ сайхныг

мэдрэх мэдрэмжийг хөгжүүлэх, хөдөлмөрийн дадал чадварыг эзэмшүүлэх, эрүүл мэндээ

хамгалах мэдлэг олгож, хэвшил суулгах шаардлагатай.

5

6

2. Сургуулийн дунд буюу өсвөр нас /12-16 нас/

Энэ насны Хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, сэтгэц нийгэмшихүйд огцом өөрчлөлт гарч

эхлэх тул “шилжилтийн” нас гэж нэрлэдэг. Өсвөр насанд

Бэлгийн бойжилт явагдаж энэ нь хүүхдийн бие бялдар, сэтгэцийн шинэ шинж үүсэж

хөгжихөд нөлөөлдөг.

Өөрийнхөө “Би”-г олж авах, бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлэх, өөрийгөө үнэлэх, өөрийгөө

бусадтай харьцуулж ойлгох, өөрийнхөө дотоод сэтгэлийг мэдрэх зэргээр өөрийгөө

нээж хөгжүүлэх хэрэгцээ бий болдог. Энэ нь бусдаас ялгарах, чөлөөтэй нээлттэй

байхыг хүсэх,өөрийгөө илэрхийлэх арга замыг эрэлхийлэх байдлаар илэрдэг. Иймд

ухаалгаар, эв дүйтэй хандаж тэдэнд туслах явдал чухал.

Аливаад бие дааж хандах идэвх санаачлагатай, урам зоригтой, өөрийгөө удирдах,

юмс үзэгдэлд үнэлэлт дүгнэлт өгч, шүүмжлэлтэй хандах чадвартай болдог.

Тэдний амьдралын туршлага харьцангуй бага, зарим зүйлийг буруу ойлгосноос

болжзөрүүд зан, гэнэн болчимгүй байдал гаргахад хүрдэг.

7

Энэ насны хүүхдийн харилцааны хүрээ өргөжиж, найз нөхөд, үе тэнгийнхэн, хамт

олонтой харилцах сонирхол хүсэл улам их болдог.

Хамтын үйл ажиллагаагаар хүүхдэд нэр төрөө бодох, үерхэл нөхөрлөл, хамтач үзэл,

хүмүүнлэг энэрэнгүй харьцаа зэрэг бие хүний эрхэм чанаруудыг төлөвшдэг.

Өсвөр насанд охид хөвгүүдийн үерхэл нөхөрлөлд өөрчлөлт гарч таашаах, таалагдах,

шохоорхох байдлаар үерхэж эхэлдэг. Иймд бэлгийн боловсрол, хүмүүжил олгох ажлыг

зөв зохион байгуулах хэрэгтэй.

Хүний амьдралд хөдөлмөрийн гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдлыг ухамсарлан ойлгож

чадсан байдаг тул хөдөлмөрийн үнэ цэнийг ойлгуулах, арвич хямгач, хөдөлмөрөө үр

ашигтай зохион байгуулах дадал чадвар эзэмшүүлэх,мэргэжлийн чиг баримжаа

олгоход чиглэгдсэн ажлуудыг зохион байгуулна.

̺í 8-9-ð àíãèä /14-16 нас/ õè÷ýýëèéã òºëºâëºæ, çîõèîí áàéãóóëàõäàà ýíý íàñíû

õ¿¿õä¿¿äèéí òàíèí ìýäýõ¿éä íèéòëýã àæèãëàãääàã äàðààõ õýä õýäýí îíöëîã õ¿÷èí ç¿éëñèéã

òîîöîõ øààðäëàãàòàé áîëîõûã çºâëºæ áàéíà.

Õ¿ðòýæ áàéãàà þìñ, ¿çýãäëèéã çàäëàí øèíæëýõ, íýãòãýí ä¿ãíýõ ÷àäâàðòàé áîëíî. Èéìýýñ áàéãàëèéí áîäèò þìñ, ¿çýãäëèéã ñóäëàõ àðãà áàðèë, çàäëàí øèíæëýõ, íýãòãýí ä¿ãíýõ ¿éëä ñóðàëöàõàä íü ò¿ëõ¿¿ àíõààðàõ.

Þìñ, ¿çýãäëèéã ãîë òºëºâ ºðººñãºë òàëààñ íü òóñãàæ àâäàã ó÷ðààñ õ¿ðòýõ¿éä ãàæóó òóñãàë ÿâàãäàæ áîëçîøã¿éã áàãø àíõààðàëäàà áàéëãàõ. Òóõàéëáàë, õóðö òîä, îíöãîé ñýòãýãäýë òºð¿¿ëñýí ç¿éëèéã õàìãèéí ò¿ð¿¿íä òóñãàí àâ÷ òóõàéí þìíû ãîë øèíæ ÷àíàð, õàðèëöàí õîëáîîã àíõààðàõã¿é áàéõ ãýõ ìýò.

Òýä ýõëýýä þìíû áîäèò áàéäëûã õ¿ðòýæ, äàðàà íü òýäãýýðèéí õàðèëöàà õîëáîî, øèíæ ÷àíàðûã ëîãèê ñýòãýìæèéí ¿íäñýí äýýð ä¿ãíýæ òîãòîîõ ÷àäâàðòàé. Èéìýýñ àëü áîëîõ áîäèò ç¿éëèéã ¿ç¿¿ëæ õàðóóëàõààñ ýõëýõ, õè÷ýýëä áàÿëàã ¿çìýð õýðýãëýõ, ñîðèõ òóðøèõ ¿éëèéã ò¿ëõ¿¿ õèéëãýõ. Òýä ëîãèê õ¿ðòýõ¿éãýýðýý áàãà àíãèéí õ¿¿õä¿¿äýýñ ÿëãàãäàíà.

Õýë ÿðèàíû õºãæèë óëàì íàðèéñ÷ õºãæèíº. Èéìýýñ õèìèéí õýë, óõàãäàõóóí, òýäãýýðèéã ¿ãýýð èëýðõèéëýõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ. Èéìä õèìèéí õè÷ýýë íü ÿìàãò ýíãèéí àìüäðàë àõóéí õýëíýýñ ýõýëæ õèìèéí øèíæëýõ óõààíû õýë ýçýìøèí óëìààð ìàòåìàòèê õýë áóþó òîîöîîëîõ àðãàä ñóðàëöàõ ãýñýí äàðààëëûã áàðèìòëàõ íü ç¿éòýé.

Òîãòîîõ, ñýðãýýí ñàíàõ, õàäãàëàõ çýðýã îé òîãòîîëòûí ¿éë àæèëëàãààíä íü õóâèðàë, ººð÷ëºëò ãàðíà. Èéìýýñ õè÷ýýë äýýð áîäîõ, áè÷èõ, ñýòãýõ, àíãèëàõ, ñèñòåì÷ëýõ, åðºíõèéëºõ, ä¿ãíýõ çýðýã õàðàà, ñîíñãîë, õºäºë㺺íèé õ¿ðòýõ¿éí õýëáýðèéã ºðãºí îðîëöóóëñàí ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòã¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé.

Ýíý íàñíû õ¿¿õäèéí ñýòãýöèéí õºãæèëä õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, íèéãìèéí õàðèëöàí õàìààðàë, õàðèëöàà ãîë ¿¿ðýãòýé. Èéìýýñ áèäíèé ýðãýí òîéðîíä áîëæ áóé áîëîí íèéãìèéí àìüäðàëä òîõèîëäîæ áóé àñóóäëóóäàä àíõààðëûã õàíäóóëàõ, ò¿¿íèé ñºðºã ¿ð äàãàâðûã èëð¿¿ëýõ, àðèëãàõ àðãà çàìóóäûã ýðæ õàéõ çýðãýýð òýäíèé èäýâõèéã ºðí¿¿ëñýí áàéõààð õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëàõ, õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîîã ñàéòàð òîîöîõ øààðäëàãàòàé.

Òýä ººðñäèé㺺 íàñàíä õ¿ðñýí õ¿í ãýæ òîîöäîã òóë ìýäëýã, ÷àäâàð, äàäàë øààðäñàí äààëãàâàð ºãºõºä äóðòàé õ¿ëýýí àâäàã. Èéìýýñ ñóðàëöàã÷äûíõàà ã¿éöýòãýëèéí ÷àäâàðò èòãýæ, çîðèãæóóëàí çºâ ñýäýë òýì¿¿ëýë òºð¿¿ëýõ. Ãýõäýý ºñâºð íàñíû õ¿¿õýä þìñ, ¿çýãäëèéã ò¿¿íèé á¿õýë øèíæ¿¿äèéí öîãöîîð íü íýãòãýí ä¿ãíýõ, íýãýí á¿õýë ç¿éë áîëãîæ ¿íýëýõ òàëààð äóòìàã áàéäãèéã ÿìàãò òîîöîõ.

8

ªñâºð íàñíû ñóðàã÷äàä áàãø, ýöýã ýõèéí íºëºº áàãàñ÷ ¿å òýíãèéíõíèé õîîðîíäûí õàðèëöàà ã¿íçãèéðäýã îíöëîãòîé. Ýíý îíöëîãèéã àíõààðëûí òºâä áàéëãàæ ñóðàã÷äàä õàìòðàí àæèëëàõ, íýã íýãíýýñýý ñóðàëöàõ, õàðèëöàí èòãýõ, õ¿íäëýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýí àæèëëàõ íü ç¿éòýé.

Ýíý íàñíû ñóðàã÷äûí ñýòãýä ç¿éä “Ýãî” áóþó “Áè” õàíäëàãà èõýýð äàâàìãàéëæ èðäýã ó÷ðààñ ¿íýëãýýíèé ÿâöàä òýäíèéã óðàìøóóëàõ, íýð õ¿íäèéã íü áóñäûí ºìíº óíàãààõã¿é áàéõ, ººðòºº èòãýõ èòãýëèéã òºð¿¿ëýõ ãýõ ìýò àñóóäëûã àíõààðàõ íü ç¿éòýé.

Îð÷èí ¿åèéí ºñâºð íàñíû õ¿¿õä¿¿ä ðîê, ïîï, õèï ïîï, òåõíî ã.ì. õºãæìèéí óðñãàëóóä, èíòåðíåò, êîìïüþòåð ìàø èõ ñîíèðõäîã áîëæýý. Òýäíèé öàã ¿åý äàãàí ãàð÷ èðæ áóé ýíýõ¿¿ ñîíèðõëûã íü õàðãàëçàí ñóðãàëòàíä ìýäýýëëèéí øèíý òåõíîëîãè àëü áîëîõ àøèãëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõýä àíõààðàõ.

¨ñ ñóðòàõóóí, óõàìñàð, ¿çýë ñàíàà, èòãýë ¿íýìøèë, åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë á¿ðýëäýæ ýõýëíý. ßëàíãóÿà õ¿í, àìüäðàë õýðõýí ¿¿ññýí, õ¿íèé ¿¿ñýë õºãæèë, îä ãàðèãèéí á¿òýö, ã.ì. åðòºíöèéã òàíèõ ñîíèðõîë ýðìýëçëýëä àâòàõ òóë áàéãàëèéí óõààíû õè÷ýýëèéí õýðýãöýý, ¿¿ðýã ÷óõàë áîëæ èðäýã. Èéìä õèìèéí õè÷ýýëýýð ýçýìøèæ áóé ìýäëýã,

÷àäâàðûã íü áóñàä áàéãàëèéí óõààíû õè÷ýýëèéí àãóóëãàòàé àëü áîëîõ õîëáîæ íýãòãýõ, åðºíõèéëºõºä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Áàéãàëèéí ¿çýãäëèéã òàíèí ìýäýõýä ÷èãëýãäñýí òàíèí ìýäýõ ñîíèðõîë íü òýäýíä

øèíæëýõ óõààíû ¿íäñèéã ñóäëàõ ÿâöàä ¿¿ñýæ õºãæèíº. ªñâºð íàñíû õ¿¿õäèéí òàíèí

ìýäýõ ñîíèðõîë íü øèëýí ñîíãîõ øèíæ ÷àíàðòàé. Èéìä ºñâºð íàñíûõàí çàðèì õè÷ýýëèéã

èë¿¿ ñîíèðõîí, òýð ñàëáàðûã ò¿ëõ¿¿ ñóäàëæ эхэлдэг.

Математикийн хичээлд дээрх онцлогийг харгалзах нь:

Ôèçèîëîãèéí îíöëîãèéã õàðãàëçàõ íü:

12-16 наñíû õ¿¿õäèéí áèå áÿëäðûí ºñºëòèéí ãîë îíöëîã

Ñààòëààñ õººðëèéí ïðîöåññ äàâóó áîëæ èðýõ òóë àëèâààä íÿãò íÿìáàé, äýñ

äàðàà ýìõ öýãöòýé, õ¿ëýýöòýé, áèå äààñàí áàéäàëä ñóðãàõûã àíõààðàõ.

Áèåý áàðèõ, ººðèé㺺 õÿíàõ ÷àäâàð ñóëàâòàð òóë ººðèé㺺 óäèðäàí ó÷èð

óòãàòàé ¿éëä ñóðàëöàõàä ñóðãàõ.

Ñýòãýëèéí õºäºë㺺í íü ò¿ðãýí èëýð÷ ,çàðèìäàà æîëîîäëîãîã¿é áîëäãèéã

àíõààð÷ áóñäûí ¿çýë áîäëûã õ¿íäýòãýõ, ñîíñîæ ñóðàõ, ººðèé㺺 áóñäàä çºâººð

îéëãóóëàõ õàðèëöààíû ÷àäâàðò ñóðãàõ

Îþóíû õºãæëèéí õóðä ò¿ðãýñýõ òóë ñóðàëöàã÷ íýã á¿ðèéí õºãæèëä ãàð÷ áóé

ººð÷ëºëò, ÷àíàðûí àõèöûã ñóäëàí, îíîøëîõ

Òàðõèíû ¿éë àæèëëàãàà èäýâõæèæ, óõàìñàðò ¿éë äàâàìãàéëàõ òóë àìüäðàëä

òîäîðõîé çîðèëãî ÷èãëýëòýé áàéõàä ñóðãàõ, ìýðãýæèë ñîíãîõ, íàéç íºõºä人

òóñëàõ çýðýã àìüäðàë àõóéí àñóóäëûã áàãø, ýöýã ýõ, ñóðàëöàã÷äûí õàìòûí

øèéäâýðýýð øèéäâýðëýõ.

Áýëãèéí áîéæèëò ÿâàãäàíà.

¯ã ÿðèàíû öî÷ðîîã÷ íü äîõèîíû ñèñòåìä øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé áîëæ èðýõ áà

õýëýìãèé, ø¿¿ìæëýìòãèé, ººðèé㺺 á¿õíèéã ìýäýæ áàéíà ãýæ áîääîãèéã

àíõààðàõ.

9

Ñýòãýë ç¿éí îíöëîãèéã õàðãàëçàõ íü:

Ýíý íàñíû õ¿¿õä¿¿äýä ñýòãýë ñóäëàà÷äûí òîãòîîñîí õýä õýäýí îíöëîã øèíæ¿¿ä áèé.

Áîäèò ¿çýãäëèéã ñóäëàõ àðãà áàðèë, çàäëàí øèíæëýõ, íýãòãýí ä¿ãíýõ ÷àäâàðòàé

áîëäãèéã àíõààðàõ.

Þìñ ¿çýãäëèéã ãîë òºëºâ ºðººñãºë òàëààñ íü òóñãàæ àâäàã ó÷ðààñ õ¿ðòýõ¿éä ãàæóó

òóñãàë ÿâàãäàæ áîëçîøã¿éã àíõààðàëäàà àâàõ õýðýãòýé. Òóõàéëáàë, õóðö òîä

ñýòãýãäýë òºð¿¿ëñýí ç¿éëèéã õàìãèéí ò¿ð¿¿íä òóñãàí àâ÷, òóõàéí þìíû ãîë øèíæ

÷àíàð, õàðèëöàí õîëáîîã àíõààðàõã¿é îðõèäîã òàëòàé.

Òýä ýõëýýä áîäèò áàéäëûã õ¿ðòýæ, äàðàà íü òýäãýýðèéí õàðèëöàí õîëáîî, øèíæ

÷àíàðûã ëîãèê ñýòãýìæèéí ¿íäñýí äýýð ä¿ãíýõ ÷àäâàðòàé. Èéìýýñ àëü áîëîõ áîäèò

ç¿éëñ, îð÷èí àõóéãààñ æèøýý àâ÷ ìàòåìàòèêò ñóðãàõûã õè÷ýýõ.

Ýíý íàñíû õ¿¿õä¿¿ä ëîãèê ñýòãýõ¿éãýýðýý áàãà íàñíû õ¿¿õäýýñ ÿëãàãäàíà.

Õýë ÿðèàíû õºãæèë óëàì íàðèéñ÷ õºãæèíº. Èéìýýñ ìàòåìàòèê óõàãäàõóóíûã ¿ãýýð

èëýðõèéëýõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Æèøýý íü: Ýíãèéí

õýëëýãèéã ìàòåìàòèê õýëëýãò õóâèðãàí øèëæ¿¿ëæ, ìàòåìàòèê èëýðõèéëýë,

òýãøèòãýë çîõèîõ ãýõ ìýò

Òîãòîîõ, ñýðãýýí ñàíàõ, õàäãàëàõ, îé òîãòîîëòîíä õóâèðàë ººð÷ëºëò ãàðàõ òóë

ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýë äýýð áîäîõ, áè÷èõ, ñýòãýõ, àíãèëàõ, ñèñòåì÷ëýõ, åðºíõèéëºí

ä¿ãíýõ çýðýã õàðàà, ñîíñãîë, õºäºë㺺íèé õ¿ðòýõ¿éí õýëáýðèéã ºðãºí õ¿ðýýòýé

õàìàðñàí øèíý ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãààã áàéíãà ã¿éöýòã¿¿ëýõ øààðäëàãàòàéã

àíõààðíà. ̺í ñóäàëæ áóé àãóóëãûã á¿õýëä íü ñýðãýýí ñàíàõ, õýðýãëýõ ¿éë ÿâöûí

õîîðîíäûí öàã õóãàöààã óðòàñãàõ, ìýäëýãýý àøèãëàí àñóóäàë øèéäâýðëýõ îð÷èí

á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

Ýíý íàñíû õ¿¿õäèéí ñýòãýöèéí õºãæèëä õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, õàðèëöàà ãîë ¿¿ðýãòýé.

Èéìä íèéãìèéí àìüäðàëä òîõèîëäîæ áóé àñóóäëóóäàä õ¿¿õäèéí àíõààðëûã

õàíäóóëàõ, ò¿¿íèé ñºðºã ¿ð äàãàâðûã èëð¿¿ëýõ, ãàðàõ ãàðö, àðãà çàìóóäûã ýðæ õàéõ

çýðãýýð àëü áîëîõîîð òýäíèé ýðýëò õýðýãöýýã ò¿ëõ¿¿ õàðãàëçñàí, èäýâõ ñîíèðõëèéã

ºðí¿¿ëñýí áàéõààð áîäîëöîæ õè÷ýýëýý çîõèîí áàéãóóëàõûã ýðìýëçýõ,

ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéí áóñàä õè÷ýýëòýé õîëáîãäîõ õîëáîî áîëîí àãóóëãà

õîîðîíäûí çàëãàìæ õîëáîîã ñàéòàð òîîöîõ øààðäëàãàòàé.

Òýä ººðñäèé㺺 íàñàíä õ¿ðñýí õ¿íä òîîöäîã òóë õè÷ýýëýýð ìýäëýã ÷àäâàð , äàäàë

øààðäñàí äààëãàâàð ºãºõºä äóðòàé õ¿ëýýí àâäãèéã òîîöîîëîõ

ªñâºð íàñíû õ¿¿õýä þìñ ¿çýãäëèéã ò¿¿íèé á¿õýë øèíæ¿¿äèéí öîãöîîð íü íýãòãýí

ä¿ãíýõ, íýãýí á¿õýëëýã ç¿éë áîëãîæ ¿íýëýõ òàëààð äóòìàã áàéäãèéã ÿìàãò òîîöîæ,

ñóðàëöàã÷èéí ººðèéíõ íü ã¿éöýòãýëèéí ÷àäâàðò èòãýë ºã÷, óðàìøóóëàí

çîðèãæóóëàõ, ìàòåìàòèêò ñóðàëöàõ çºâ ñýäýë òýì¿¿ëýë òºð¿¿ëýõýä àíõààð÷

àæèëëàõ

Îð÷èí ¿åèéí ºñâºð íàñíû õ¿¿õä¿¿ä ãàð÷ èðæ áóé øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí

äýâøëèéã ñîðãîãîîð õ¿ëýýí àâ÷ ñîíèðõîëòîéãîîð õàíääàã. Õºãæèì, äóó, á¿æãèéí ÿíç

á¿ðèéí óðñãàëóóä, êîìïüþòåð, èíòåðíåò òýäíèé õóâüä ñîíèðõîëòîé îáúåêò ó÷ðààñ

ìàòåìàòèêààð ã¿éöýòãýõ äààëãàâàð, ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéí õýðýãëýãäýõ¿¿í íü

ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè àøèãëàí ñîíèðõîëòîé õýëáýðýýð õèéãäñýí, àøèãëàãäàõààð

áàéõûã àíõààðàõ

Ñóðàëöàã÷èéíõàà ìàòåìàòèêèéí ìýäëýã, ã¿éöýòãýëèéí ÷àäâàðò áàãø èòãýëòýé áàéæ,

ñóðãàëòûí ÿâöàä çºâõºí øàëãóóðò áàðèìæààëñàí / ñóðàëöàã÷ á¿ðèéí ñóðëàãûí

10

àìæèëòûã ñòàíäàðò÷èëàãäñàí ìýäëýã, äàäëàãà, ÷àäâàð ýçýìøèëòòýé õàðüöóóëàí

ä¿ãíýëò õèéõ/ áèø, íîðìä áàðèìæààëñàí /ñóðàëöàã÷èéã ã¿éöýòãýëèéã áóñàäòàé

õàðüöóóëæ ä¿ãíýëò õèéõ / ¿íýëãýýã õîñëîí áàðèìòëàõ ººðººð õýëáýë, ÿìàð íýãýí

ä¿í òàâèõäàà ãîë áèø ñóðàëöàã÷èéí ñóðàõ, áàãøèéã ñóðãàõ ¿éë àæèëëàãààíä

çºâëºõ, ñóðãàëòûí ÷àíàð, ¿ð ä¿íãèéí òàëààð ¿íý öýíýòýé ìýäýýëýë õóðèìòëóóëàõ,

õ¿¿õäèéã õºãæ¿¿ëýõ, ìýäëýã íü õýðõýí õàíäëàãà, äàäàë, ÷àäâàð áîëæ òºëºâøñºíèéã

¿íýëýõýä èë¿¿ àíõààðàõ

3. Сургуулийн ахлах буюу орь залуу нас /16-18 нас/

Энэ үед суралцагчид дунд сургуулиа төгсөж, их дээд сургуульд элсэн орох, ажил

хөдөлмөр эрхлэх, цаашид бие дааж амьдралаа зохиох зааг дээр ирдэг.Нийгмийн

амьдралд идэвхтэй орж, нийгэмд тодорхой байр суурь эзэлж, нийгэм хамт олны дунд биеэ

зөв авч явах, нийгмийн хэв журмыг сахих зэрэг бие хүний зан төлөвийн эрхэм чанарууд

төлөвшинө.

Сурах үйл ажиллагаанд хандах хандлага өөрчлөгдөнө. Бие дааж суралцах, амьдрах

зааг дээр ирлээ гэдгээ ойлгож, амьдралын туршлага, мэдлэг нь баяжин, сурах үйл

ажиллагаанд ухамсартай хандаж эхэлнэ.

Цаашид би ямар мэргэжил эзэмших вэ гэсэн асуудал чухлаар тавигдаж тодорхой үйл

ажиллагаа, мэдлэгийн салбар, шинжлэх ухааныг тогтвортой судлан үзэж сонирхож,

аливаа юманд бие дааж зорилго чиглэлтэй, идэвхтэй, сэтгэл, оролдлого,

санаачлагатай хандах болдог.

Эрэл хайгуул хийж, өөрийгөө туршин үзэж байдаг.Тэд “эгоцентризм”-ын байр сууринд

байж, өөрийгөө бусдаас илүү онцгой гэж боддог үзэл түгээмэл байдаг.

Энэ насанд хүүхдэд багшийн зүгээс сурах үйлд нь туслан дэмжих, өөрийн хүчинд

итгүүлэх, зөв харилцах, сэтгэл хөдлөл-зоригийн шинжүүдийг хөгжүүлэх, зарчимч хатуу

шаардлага тавих, өөрсдөөр нь ухамсарлуулах зэргээр эв дүйтэй, уян хатан хандлага

онцгой үүрэгтэй.

Нийгэмшихүй

1. Эгоцентр үе /3-4 нас/

Өөрийн хамгийн ойр байгаа, хамтран тоглож буй хүнээ найзаа гэж сонгоно.

Өөрийн үзэл бодол, эрх ашиг эн тэргүүнд байна.

Харилцан зөвшилцөж буулт хийх нь ховор, өөрийнхөөрөө тоглохыг хүсдэг.

2. Хэрэгцээгээ хангах үе /4-6 нас/

Эгоцентр хандлага буурч, харилцан нөхөрлөх харьцааг сонирхож эхэлнэ.

Хувь хүнээс илүү найз нар илүүтэй байна. Гэхдээ зөвхөн өөрт байгаа хэрэгцээгээ

хангах илэрхийлэл байдаг!

Найз нараа удирдах, өөрөө асуудлын эцсийн шийдвэрийг гаргахмэтээр өөри

байгаа хэрэгцээгээ бусадтай, найз нартайгаа харилцах явцдаа хангана.

3. Харилцан зөвшилцөх үе /6-12 нас/

Харилцаа нь харилцан зөвшилцсөн шинж чанартай болж ирнэ.

Зөвхөн өөрийн хэрэгцээнээс гадна найз нөхөр, харилцагчийнхаа сонирхол

хэрэгцээг анхаарч сонирхох болно.Энэ үеэс нөхрийнхөө чанарыг үнэлж эхэлнэ.

11

Энэ харилцаа нь хүйсийн ялгаатай байдлыг хадгалдаг.

4. Дотносох үе /12-15 нас/

Найз нөхөрлөлийн сонголт нь насанд хүрсэн үеийнхтэй ойролцоо байдаг ба энэ

үеийн үерхэл нөхөрлөл нь насан туршийн сайхан дурсамж үлдээх нь бий.

Нөхөрлөлийн гол шалгуур нь өөрт байгаа мэдээллээ хуваалцах явдал.Өөрийнх нь

нууцыг хэр хадгалж байна вэ гэдгээс шалтгаалан найз нөхрөө үнэлдэг.

Гэр бүлийн хэв маяг, харьцаа, зуршил нь тэдний нийгэмшилд чухал суурь болдог.

Хүмүүстэй харьцаж, ойлголцож, хамтран ажиллах чадварын төлөвшил нь тэдний

нийгэмшлийн гол шалгуур болдог.

Сурах арга барилд:

1. Оюуны үйлийн арга барилууд

Анализ, синтез, харьцуулан жиших, хийсвэрлэх, загварчлах зэрэг сэтгэхүйн

үйлдлүүдийг гүйцэтгэх чадварууд орно. Эдгээр нь 6-12 насанд төлөвших тул энэ

насанд оюун ухааныг хөгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Оюуны үйлийн арга барилтай

болсон хүүхдийн сурах чадвар өндөр байдаг. Дунд, ахлах ангид улам гүнзгийрэн

хөгжинө.

2. Сурах үйл ажиллагаагаа төлөвлөх, зохион байгуулах арга барил

- Цаг хуваарилах: цаг бол алт, хэмжих аргагүй үнэт зүйл гэдгийг ойлгуулах, бага

цагт ихийг хийх ажлаа төлөвлөх, ажил амралтаа зохицуулах, ядрахгүйгээр

амжилттай суралцах зэрэг нь зах зээлийн нийгмийн үндсэн шаардлага болсон.

- Гэрийн даалгавар хийх: Бие дааж ажиллах чадвартай болох үндсэн арга зам

бөгөөд гэрийн даалгаврыг хэрхэн хийх талаар багшийн өгсөн тайлбар, зааврыг

анхааралтай сонсох, өмнө нь 1-2 цаг амрах, шаардагдах зүйлийг бэлтгэж

бүрдүүлэх,өмнө үзсэнээ давтах, ноороглох, даалгавраа өөртөө тохирсон

дарааллаар хийх, хийж дуусаад заавал эргэж шалгах,гэрийн даалгавараа

тогтмол хийх цагтай байх/ 9-11 цаг, 16-18 цаг гэх мэт/, өдөрт нь хийх зэргийг

суралцагчдад зөвлөх

- Гэрийн даалгавар хийх цаг хугацаа : 1-р анги 1-1,5 цаг / унших 20-25 мин, бичих

20-25 мин, бусад 10 мин-аасдоошгүй/,

2-5-р анги 1,5-2,0 цаг/ хичээл бүрт 30 орчим мин/,

6-9-р анги 2,5-3,0 цаг / хичээл бүрт 30-35 мин/,

10-11-р анги 3,5-4,0 цаг / хичээл бүрт 35-40 мин/

Оюутан өдөрт 4-5 цаг

3. Мэдээллийн эх үүсвэртэй ажиллаж сурах ерөнхий арга барил

- ном сурах бичигтэй ажиллах

- эхтэй ажиллах

4. Шинжлэх ухааны мэдээлэлтэй ажиллаж сурах тусгай арга барил ордог.

Суралцагчийн ерөнхий төлөвшлийг үнэлэх дараах чадваруудыг авч үздэг.

Сурах арга барилын төлөвшил

Гол шалгуур нь:

12

- унших, бичих, ойлгох ерөнхий чадвар

- ном, сурах бичиг болон мэдээллийн хэрэгсэлтэй ажиллах

- хийх зүйлээ төлөвлөх, түүнийгээ биелүүлэх

- идэвх санаачлагатай ажиллах

- өөртөө шаардлагатай байх

- нягт нямбай, бүтээлчээр хандах

- хийсэн зүйлээ шалгадаг, хянадаг байх

- мэдлэг, чадварын чанар/ түвшин, хэрэглээ, илэрхийлэх арга г.м/

- цаг ашиглах, төлөвлөх чадвар

Бие дааж ажиллах төлөвшил

Гол шалгуур нь:

- сургалтын хэрэглэгдэхүүнтэй ажиллах

- хийх зүйлийнхээ зорилтууд болон шийдэх асуудлаа томьѐолох

- асуудлын шийдлийг олох арга замаа болон эцсийн үр дүнг томьѐолох

- өөрийн үйл ажиллагаандаа дүн шинжилгээ хийж, шийд гаргах, хяналт тавих

- бусдаас зөвлөгөө, туслалцаа авах

- аливаа ажлыг цагт нь гүйцэтгэх

Бусадтай хамтран ажиллах чадварын төлөвшил

Гол шалгуур нь:

- анги, нийтийн ажилд хувь нэмрээ оруулах

- бусадтай хамтран ажиллахдаа санаачлагатай байх

- бусдын санаа бодлыг сонсох

- өөрийн үзэл бодлоо бусдад ойлгуулах

- бусдаас суралцах эдгээр болно.

Суралцагчдын мэдлэг, чадвар, төлөвшлийг үнэлж дүгнэх

Сургалтын эцсийн үр дүн нь суралцагчдын мэдлэг, чадвар эзэмшилт, хөгжил

төлөвшлөөр үнэлэгдэнэ. Явцад болоод эцэст үнэлдэг.

Явцын үнэлгээ нь сургалтын явцад хяналт тавихаас гадна доголдол дутагдлыг

цаг алдалгүй илрүүлж засах боломжийг бүрдүүлэх үүрэгтэй.

Эцсийн үнэлгээ нь сургалтын үр дүнг илрүүлэх, дараагийн шатны сургалтанд

бэлтгэх баримжаа чиглэлийг тогтоох үүрэгтэй. Үнэлэх гэдэг нь хүний бүтээл,

чадварыг зорилго, зорилт, стандарт шаардлагатай жиших үйл ажиллагаа юм.

Үнэлгээнд тодорхой шалгуур, түүний үзүүлэлт тодорхойлогдсон байх учиртай.

Шалгуур гэдэг нь тухайн үнэлэгдэж байгаа зүйлийн тодорхой чанарууд байна.

Үзүүлэлт нь тэдгээрийн илрэл байна. Жишээ нь: мэдлэгийн шалгуур нь түүний

шинжлэх ухаанч чанар бол үзүүлэлт нь шинжлэх ухааны нэр томьѐог ашиглаж

байгаа байдал байж болно.

Суралцагчдын мэдлэг, чадварыг үнэлэхдээ хандлагыг үнэлэхийг орхигдуулж

болохгүй.Сурах хөдөлмөртөө хэр зэрэг өөриймсөг, үнэнч шударга хандаж байгааг

харгалзах шаардлагатай.үнэлүүлж дүнгүүлэхдээ амар хялбар арга хайж, хуурч

аргалахыг оролдох нь амьдралд тийм байдлаар хандах хандлага төлөвшихийн

эхлэл болдог гэдгийг санаарай.

13

Сургалтын зорилго нь их юм мэддэг болгоход бус, ер нь сурч , ажиллах чадвар,

амьдрах ухаантай болгоход чиглэдэг тул сургалтын явцад сурсан мэдсэнийг

үнэлэхээсээ илүү суралцахуйн ерөнхий арга барил, хандлага хэр төлөвшиж

байгааг илрүүлэн, гарч буй алдаа засаж залруулахыг үндсэн зорилтоо болгож

ажиллах нь чухал гэдгийг анхаараарай.

ЮУГ ШАЛГАЖ, ҮНЭЛЖ ДҮГНЭХ ВЭ?

А. Эзэмшсэн мэдлэг / ухагдахуун, дүрэм, зарчим, онол, зүй тогтол, хууль г.м/

Б. Эзэмшсэн сурах арга барил, чадвар, дадал / унших, бичих, зоиох, найруулах,

тэмдэглэл хийх, төлөвлөгөө зохиох, санаа бодлоо илэрхийлэх, нотлох, харьцуулан

жиших, дүгнэлт хийх г.м/

В. Эзэмшсэн мэдлэг, арга барил, чадвар, дадлаа танил болоод шинэ нөхцөлд

ашиглах чадвар / бодлого бодох, тулгамдсан асуудлыг шийдэх г.м /

Г. Бие хүний шинжийн төлөвшил / бие хүний эрхэм чанар: цэвэрч нямбай,

хичээнгүй, хариуцлагатай, бусдыг хүндлэх, хайрлах, хамтач, тусч, хөдөлмөрч,

эелдэг зөөлөн, даруу төлөв, үнэнч шударга чанар - хүний хүмүүний шинж төлөвших

үйл явц буюу хүмүүжил /

Сурагч хүний ерөнхий хөгжил, төлөвшил нь өөр хоорондоо холбоо бүхий нэгдсэл

шинжтэй үйл явц бөгөөд түүний үр дүн удаан хугацааны ухамсартай үйл

ажиллагааны эцэст хүний үйл хөдлөлөөр илэрч гардаг онцлогтой.