64 აკაკი წერეთელი, კრებული (პოეზია) ·...
Transcript of 64 აკაკი წერეთელი, კრებული (პოეზია) ·...
აკაკიწერეთელიკრებული
პოეზია
მომაკვდავისფიქრები
თუჩემსსამშობლოსგამოაღვიძებსჩემისიკვდილი,აჰა,მეცმზადვარ!..
მოდი,ჯალათო,შენიმახვილიშეუბრალებლადზედგულზედამჰკარ!
ყოველიწვეთიჩემისისხლისათუკიგამოზდისმამულიშვილსა,ცოდვაარარის,რომმოვერიდო
მაშინმეტანჯვასდათვითსიკვდილსა?არა!სიკვდილივერშემაშინებს,
მომზადებულსამამულისმსხვერპლსა!მზადვარშევსწიროსულიდახორცი
დასამშობლოზევჰყრიდეთვითფერფლსა!თუმცაპირადიჩემიცხოვრება
ყოველთვისიყოტანჯვა-ვაება,მაგრამსიკვდილშივჰპოვებსიცოცხლეს
დაისიქნებათვითუკვდავება,თუკიიმედიმესაიქაოს
გამყვაუკეთესმომავალისა,რომჩემსშემდეგიშთამომავლობაიქნებაშემგნეთვისისვალისა!დიახ!თუმოძმეთგამოადგება
ჩემისიკვდილი,მზადავარმეცა...გამოღვიძებულსსურვილსქვეყნისას
ხელსმოუმართავს,მრწამსმე,თვითზეცა!..1911წ.
მუხამბაზი
ნახევარიცხოვრებისგზაგავლიე,სიტკბოზედამწარემეტიდავლიე.არმშორდებამწუხარებადაჭირი,
მაგრამმაინცსულვიცინი,არვტირი.რასმიქვიანპირადიმწუხარება?
-მოკვდესკაცი,თუპირუტყვსედარება!ვიღასახსოვსთავისისატკივარი,
თუსატრფოცჰყავსიმდროსმასცოცხალ-მკვდარი?მაგრამიცით,ჩემისატრფოვინარი?
-ძველიტურფა,დღესმკვდარივითმძინარი!ფეხშიშველა,თავზელეჩაქმოხდილი,
უგრძნობლადჰხდისსაწყალსსაღათასძილი!თავსვადგივარმისიჭირისუფალი;
თუმცაგულსმწვავსმწუხარებისმეალი,მაგრამმაინცვიცინისხვანაირად,
დამჭვრეტელთაცესააქვთგასაკვირად:“ჭირისუფალსმხოლოდცრემლიშვენისო!
ესიცინის!..როგორარარცხვენისო?!”რაიციან,რომესგულიმკვდარია!...
რომსიცილიბევრჯელცრემლზემწარია!...1872წ
ჭაღარა
ისაღარავარ,რაცვიყავ,ძნელიყოფილაჭაღარა...ვეღარგაჰკივისთამამადჩემიდაფიდანაღარა.
გულიარიშლისგულობას,მაგრამვერმოსდევსძალ-ღონე!..
ვარბევრი“ვაის”მნახველიდაბევრი“უის”გამგონე.
ამევსოგულიწვეთ-წვეთადნაღველითადაშხამითა,ისე,ვითსაუკუნები-
სხვადასხვამრავალწამითა.მაშრაღადმინდასიცოცხლე
მე,აწმყო-გამწარებულსა,თუ,ვისაცვეტრფი,ვინცმიყვარს,
ვხედავმასაოხრებულსა?მაგრამიმედი,ცისნიჭი,
რომგამიელვებსგლახ-გულსა,თავიტარიელმგონია,
ოცნებითგარემოცულსა.ვუხმობფრიდონსდაავთანდილს,მხარიმხარსმივცეთ,ხელიხელს,ნესტან-დარეჯანქაჯებსჰყავს,მოელისტურფაგამომხსნელს!რავუყოთ,თეთრიმერიოს!?სისხლითშევღებავჭაღარას
დასულსხვახმაზედავუკრავამჩემსდაფსადანაღარას.მაგრამვაიმე,რომეჭვიმოუგზავნიაჯოჯოხეთს:
მაცდურსარკეშიმახედებს,ოცნებასმიკლავს...გულსმიხეთქს!..ამბობს:“ფრიდონდაავთანდილჯერვერგადიხდისომსაო!...დაშენცტარიელსმოჰგავხარ
ისე,ვითკატალომსაო”.მართალიარის,მაგრამრა?რისთვისდავკარგოიმედი?
გმირსწინა-უძღვისყოველთვისუძლურიწინამორბედი!..არა!აყვავდესიმედი!...
გულსვერგამიტეხსჭაღარა!..გმირებსუძახის...უყივისჩემიდაფიდანაღარა!..
1886წ.
ახალიგზა
ნუიფიქრებ,დაგაყვედრო,შემაცდუროჩემომუზა,
იმისთვის,რომშენისრჩევითეკლიანიშემხვდამეგზა!
გმადლობკიდეცმისთვის,რომშენამიხილებრმასათვალი,
თუმცკიჩვენშიცხოვრებისთვისმწარეარისეგწამალი:
სადვერციტყვი,ვერცაისმენ,ვერცრასნახავსაამურსა,
იქრადუნდაბაგეთსიტყვა,თვალთხილვადასმენაყურსა?!ჩემსსამშობლოსკარგადვიცნობ,
მომივლიაკიდით-კიდე;მართლისთქმითდაგულწრფელობით
ჭირიჭირზეგადვიკიდე!აქმონებაჭკუაარის,
ორპირობა-სიბრძნედიდი,დამასრჩებამოედანი,
ვინცკიარისმეტადფლიდი!ცოტამაღლაასასვლელადძმაძმასიხდისკიბე-ხიდად;
მშობელსშვილი,შვილსმშობელი,ქმარსცოლიჰსურსგასასყიდად.აქთვითსჯულიფარისევლებსხელთუპყრიათბადე-ქსელად,
ძლიერებისსაპირფეროდ,უძლურებისმოსაწველად!
.......
.......
მხოლოდსაწყალმიწისმუშასარავინჰყავსგამკითხავი,მისიოფლითთავსიკვებენ,ქურქადმიდისმისიტყავი!
მაგრამვინრასგვათქმევინებს?ჩემომუზავ,ტყვილაელი!..დროა,სიტყვაუკუვაგდოთ,
სხვებრმოვკიდოთსაქმესხელი.თორემისეჩვენიშრომა
ემსგავსებაბებრისბუქნას!რაცყოფილა,დღესარარის,
რაცდღესარის,ხვალისნუჰქნას!ყარიბოდაგანწირულო,ნუშეკრთები,ჩემომუზა!
სანამკიდევძალ-ღონესვგრძნობთ,ვერდაგვაფრთხობსახალიგზა!
1880წ.
საიდუმლობარათი
საიდუმლობარათო!გითხრეს:“ექმენმარადოსიხარულისმიმნიჭედდასევდისაფარადო”.მისთვისგიდებუბეში,
გალბობცრემლისგუბეში,ამისრულო,რაცგითხრეს,თუხარჩემინუგეში!
ვერამხედავმდუმარეს,ცრემლებსრომვღვრიმდუღარეს?
რადარმეტყვიმისამბავს,ნუგეშსარმცემმწუხარეს?
როცამისიმარჯვენა
გრძნობითგხატავდაშენა,თვალთცრემლივერშენიშნე,
ვერცსახეზედმოწყენა?როცაამსიტყვებსსწერდა,გულიხშირადუძგერდა?
დათანტკბილისგრძნობითასიყვარულსადაგმღერდა?ანროსფარულადმანა
შენჩემთანგამოგგზავნა,ანგელოსისუფევდა
მისგულში,თუსატანა?არა!ამგრძნობასგანამიჰბედავდასატანა?!მაშინუკუღმაბრუნვასიწყებდათვითქვეყანა!საიდუმლობარათო,
მექმენ…მექმენმარადო
სიხარულისმომნიჭედდასევდისაფარადო!
1859წ.
ქუთაისი
მშვენიეროქუთაისო,სავარდოდასამაისო!ვინყოფილაშენიმავნე,
გულსეკალირომდაგისო?შენიციხე-გალავანი,
ბევრჯერსისხლითგანაბანი,მიწასთანვინგაგისწორა,ერთხელმტკიცე,ახოვანი?
თავსდაგყურებაოხრებულს,ქვითდაეკლითრომივსებგულს!ვეღარვხედავოქროსჩარდახს,
ერთდროსგანთქმულსდადიდებულს!ეგფაზისითავმომწონი,
სახელცვლილიდღესრიონი,გულამღვრევითრასბუტბუტებს,
გადასულიდროსმომგონი?აგონდებაოქროსკრავი,ვითქონებარამუძრავი?
დამრისხანეზვირთებზედაცარგო,ფრთხილადმომცურავი?
შიგიაზონელინებით,ვერშემრთველისურვილ-ნებით,
მედეიასმომპარავიმედიასვემანქანებით?
სადღაარისოქროსსილა?შლამ-ტალახითამოვსილა!..მწუხრისზეწარსდაუფარავსმაგისმზედამაგისდილა!..გარბისშენგანმგლოვიარე!ცრემლითირწყვისარემარე
დაშავზღვასვეშეჰღრიალებს:“ჩემიტანჯვამიიბარე!”მაგრამ,ჩემოქუთაისო,
ძალითსხვასთანშენათვისო!მოთმინება!..მოთმინება!..სევდითგულიარაივსო!..
1893წ.
ქართველიქალი
მწუხარედასევდიანისერზედიდგაერთიქალი,
ფერმიხდილსამღელვარებითშორსეჭირაგზისკენთვალი.მასუნდოდა,რომშეეტყომისიქვეყნისბედისწერა;
შიკრიკსმოჰკრაშორითთვალიდადაუწყოგულმაძგერა.მიაძახაახლოსმოსულს:
“ნუდაჰფარავნურაფერსო,თორემბოლოსგაზღვევინებ,
გეფიცებიზეციერსო!”წინწამოდგამონამბიჯი,
ტირილითამოახსენა:“ვაიჩემსთავს!..სჯობსდამებას
ცოდვილიდამწარეენა!“ვხედავ,შენზედუჩხავლიაშავბედითსაყორანსშავსო!რაღაგითხრამესაბრალომ
შენ,შვილებისდამკარგავსო!”ქალმაუთხრა:“სუ!..არგკითხავ!
ჯერმითხარიშენესაო:თათრებსდარჩაგამარჯვება,თუჩვენსძლიერსმეფესაო?”
“ეგრაბრძანეთ?!.ქართველჯარსაგანასძლევდათათარიო?
თვითარმივა,დამოსულმტერსრომდაუხვდეს,მზადარიო!“ზარიდასცესსერასკირსა,არმოსულაჯერაცგონსა!
ქართველებიღმერთსმადლობენ,ადიდებენსოლომონსა!”
ქართვლისქალიპირჯვარსიწერს:“მადლიზენაქართველებსო!
აბაახლამომიყევი,რაცგადახდაჩემსშვილებსო”.“შენიპირმშოაღარაგყავს:ალექსანდრემოგიკლესო,უმცროსიძმამიეშველა,იმასაცდღეუმოკლესო.
“თათრისტყვიამგაუხვრიტათორთავგულისფიცარიო;
მოკვდენ,მაგრამსახელიკინახესდაუვიწყარიო!..”
დედასცრემლიუნებურადწამწამებზედშეუჩერდა;ნაცრისფერიგადაედვა,
გულიხშირადაუძგერდა.მაგრამესსთქვა:“გამიზრდია
ქართველქალსაქართვლისშვილი!ესნაღველიდედისათვის
მწარეარისდათანტკბილი!“მამულისთვისმიშობიამისიჭირისსანაცვლოდო;
ქართველდედებსვალადგვაძევს,ამჭირსუნდაგავუძლოთო”.ესასთქვადაისევჰკითხა:“საშუალომრაღაქნაო?ამოიგოძმებისსისხლი?
თათრისმძორისდასდგაძნაო?”“არა,ჩემოქალბატონო,
ვერგავბედავტყუილსაო;ეგსახელიარუნახავს
ქალაჩუნათქვენსშვილსაო!
“უფროსიდაუმცროსიძმამტრისრაზმშირომგაჰკიოდა,
საშუალოტყეშიიწვა:გულ-მუცელიასტკიოდა”.
ესრომესმა,ქართვლისქალიუცნაურადდაიღრიჯა,ამოჰყარაძუძუები,
მოთქმითთავიმოიგლიჯა:“ვაილეჩაქს,შერცხვენილსა,ვაჰძუძუებსგაკიცხულსო,
ვაიდედას,თითქმისპირშავს,რამახვილიმეცაგულსო!“არავსტირიიმორშვილსა,
ომშიმოკლულსგმირულადო,ვიგლოვცოცხლადდარჩენილსაუსახელოდ...ვირულადო!”
1881წ.
იუბილე
ესჩემსთავზერამოსულა?სადავარ?სიზმარია,თუსასიზმროზღაპარი?
ღარიბ-ღატაკსდაბნელშიმყოფსაქამდე,ვინამინთოამბოლოსდროსლამპარი?
ყეენივითშემასკუპესმაღლობზე,ჩემსწინდადგათითქმისმთელიქვეყანა;
მილოცვენდამადლსმიხდიან...დარისთვის?რამიმიძღვისსამსახურიმისთანა?ქალი,კაცი,ერი,ბერი,ბავშვები,
გაურჩევლადტომისადაწოდების,აქარიან,რომგამიქრონმიზეზი
ჩემიტანჯვისდაჩემიცეცხლმოდების!..მაგრამმეკი,რომვგონივართ,ისარვარ!..
სხვაიქნებამომავალიისგმირი!..მეუბრალომიზეზივარდღეის-დღის,იმმომავლისაჩრდილირამდაპირი!
ჩემსსუსტშრომასესაჭარბებსყოველი!..საამისო,აბა,რამომიცია?
ესეკუთვნისყოლიფერიმომავალსდაიმისიარისრეპეტიცია!
მაშ,ამნაირხალხისაღფრთოვანებასშევუერთებდღესჩემსსურვილს,გულისთქმას:
“ვაშა!ვაშა,სათაყვანომომავალს!”ამ-თავითვეწარვუგზავნიჩემსსუსტხმას!..
1908წ.
გაზაფხულისმაყრები
მიიპარებაზამთარი,ძალ-ღონეგამოელია,
დათვალსარიდებსგაზაფხულს!..რაცუდიმასპინძელია!
კარის-კაცებითანმიჰყავს:ანთება,სურდოდახველა:“წინწყალი,უკანმეწყერი!..წყალმაწაიღოსუყველა!”..
მისნაცვლადველითგაზაფხულს:ჟუჟუნა,მშვენიერია!..იმისიტანისამოსი
უცხოდამრავალფერია!წინმოუძღვიანჩიტები
მაყრულითსაამურითა,ბულბულიჩანგითდახვდება
დაშაშვისალამურითა.მერცხალიმახარობელიჭიკჭიკითმონავარდეა
დასუნნელებისმფრქვეველადმზადზამბახ,ია,ვარდია.ქვეყანამაჯასგაიხსნის,გულიდაუწყებსძგერასადასაიდუმლოსიმებითიწყებსბუნებაჟღერასა.
1893წ.
იმერულისიმღერა
პატარასაყვარელო,რისთვისმომიკალგული?
გალიაშიგაგზარდე,ვითმაისისბულბული.
შაქრითმყავდიგაზრდილი,შენთვისვლეკიდის-კიდე!
პატარასაყვარელო,ცეცხლირადმომიკიდე?გულიშენმოგიძღვენი,სულიცხომშემოგწირე!პატარასაყვარელო,
შენრაღადდამამცირე?რომდამგმეუმიზეზოდ
დაგამცვალესხვაშია;მიჯობსდამწვაცეცხლითა,
ანჩამაგდოზღვაშია!პატარასაყვარელო,
ჩემომკვლელო,უგულო,გალიაშიგაზრდილო,
გაზაფხულისბულბულო!1876წ.
ჩემისიმღერა
ტიალმაწუთისოფელმანაღველიდამალევია;
არცმომკლა,არცდამარჩინა,არცსულიდამალევია.
გაჩენისდღესავიწყევლი,სიცოცხლისწამსავაჩვენებ;მატყუარსოფელსვატყუებ:
რასაცვგრძნობ,მასარვაჩვენებ!ცრემლირომმაღრჩობს,ვიცინი...
ჩემიპირბადეისარი!სხვასხელთრადმივსცეჯირითად
მეჩემიგულისისარი?!ჩემიეკალისხვებისთვის
იაა,ზამბახ-ვარდები.თავო,ნუეძებთანამგრძნობს,-
სისულელეშივარდები!სჯობს,ისევმწარესოფელმა
ნაღველიდამალევიოს;არცმომკლას,არცდამარჩინოს,
არცსულიდამალევიოს!
***
ღმერთო,წვიმამოიყვანეწითელიდაშხაპუნაო,რომგავიდეთსამუშაოდ
დადავსძახოთ“ჰოპუნაო!”რომქალებიცგვერდშიგვედგენ
ნამგლითადაცელითაო;ჩვენგანმოჭრილთავთავსჰკრებდენ
მადლიანისხელითაო!შვილებიცთავსდაჰხაროდენმობრუნებულსალოსაო;“ოროველას”დასძახოდენმამა-პაპურკალოსაო!
ღმერთო,წვიმამოიყვანე,
მიწისგამალბობელიო,რომგასწყვიტოსჭია-ჭუა,ქვეყნისდამამხობელიო!
1882წ.
გოდება
გულო,გლახ-გულო,დაგულო!რადერთწერტილზეჩერდები?როგორცსხეული,შენცისეარსჭკნები?...არაჰბერდები?
რატომარჰკარგავშენცხორცთანგრძნობისძალსადაღონესა?დარათაცდუნებმოხუცსა,ჭაბუკადთავისმგონესა?წყეულიმციყოსაწჩემიც
უდროვოგრძნობა-გონება!...ადრესხვისდამმონებელსა,დღესსხვისიმინდამონება!
მაგრამმონადაც,გულგრილსა,
აღარუნდებვარ...აღარა!ზიზღსჰგვრის...აშინებსესჩემი
თვალშისაჩხიროჭაღარა!უთანაგრძნობოდვიდაგვი,
ცეცხლისოხვრითამკვნესარი!ვაი,რაცეცხლშიჩავვარდი!რაღადროსჩემიესარი?!გამწირა!...იმანგამწირა,ვისაცშევსწირეყოველი!
სიცოცხლემიჩანსსიკვდილად,სიკვდილსსიცოცხლედმოველი!ქვეყნისმკურნალნიცშემოკრბენ,
ვეღარმარგებენრამესა:დღესსისხლისცრემლითვაღამებ,
ოხვრითვათენებღამესა!ის,ჩემიტანჯვითდამტკბარი,
ეძლევანეტარებასა!
დასცინისგრძნობა-გონებასჩემსასდააღსარებასა!
დედისსიმღერა
ცხრათვესმუცლითგატარებდი,“ვაით”გშობე,“უით”გზარდე,
დარადგიკვირს,ყოველსქალზედუფროდედასრომუყვარდე?ქალიმამასქმარშიგასცვლის,ცოლიქვრივისხვასწაჰყვება;მაგრამდედასშვილისტრფობა
სამარეშითანჩაჰყვება!ახლოსგულიმისთვისუძგერს,
შორსმყოფსფიქრითთავსევლება:უფიქრელადთავსშესწირავს,-დედათვისშვილსენაცვლება!..მაგრამშვილიხშირადდედას
გასცვლისხოლმესაყვარელში!..არიცის,რომმოტყუებულს
სხვისისატრფორჩებახელში!..მაგრამნებაბუნებისაესარისდაასეიყოს:
დედამუნდაშვილისათვისთავის-თავიდაივიწყოს!..
რამოგშორდი,შვილო,შემდეგშავიფიქრიგულსმიბურავს...ვაჰ,თუგშია!ანგწყურია!ანგცივადაარაგხურავს!
ეგებგდიხარბრძოლისველზედ,გულსგასვიამტრისისარი
და,რომწყლულიშეგიხვიოს,დედა-შენიარსადარი!..
ვაი,თუშენსლამაზსთვალებსყვავიჰკორტნისდაყორანი,
დაუნაგრითუპატრონოდდაგხვიხვინებსთავსმერანი!..ვაჰ,თუშენსახუჭუჭთმასაჩიტიბუდესშიგუფენდეს?მაშინდედა-შენიცჩიტად
გადაიქცეს,შენსკენჰფრენდეს!..1875წ.
ჩემითხა(ხალხური)
ჩემოლამაზობეკეკა,შენჩემოთხაობელაო!ჩემიმტერიდაორგულიშენგენაცვალოსყველაო.წვერიგაქვსდეკანოზისადარქებიეშმაკისაო,
კბილები,ნამგლადნალესი,ნეკერსკვრეხს,ბალახსმკისაო.
მთაშირომწაკოკინდები,დააგდებმინდორ-ველსაო,ჯიხვებსეწვევიკლდეებში,
იქმოიღერებყელსაო!
გაძღები,გასისინდები,ჯიქანსგაივსებრძითაო,
რაგზითაცდილასწასულხარ,ბრუნდებიიმავგზითაო.
მოხვალდასაწველსამივსებ,არდამამადლიწველასო!..მეძღვნეოჩემიშვილების,შენმირჩევნიხარყველასო.თვალის-ჩინივითმოგივლი,
ნუგეშინიამტერისო!..მაგძუძუებისჭირიმე:საწველშიჩაიმღერისო!..ბეკეკავ!ჩემობეკეკავ!შენჩემოკარგობელაო!..ჩემიოჯახისურგები
შენგენაცვალოსყველაო!1894წ.
აღმართ-აღმართ
აღმართ-აღმართმივდიოდიმენელა,სერზედშევდექ,ჭმუნვისალიმენელა;
მზემანსხივიმომაფინამაშინა,სიცოცხლევგრძენ,სიკვდილმავერმაშინა.
შემიდუღდამაშინსულიდაგული;იმნადუღშითვითმევიყავდაგული.
გულმაძგერა,სულმაშფოთვადამიწყო,ჩანგმაცთვისიმესიმებიდამიწყო.ხმასიმართლისშეუპოვრადგაისმა,(აწიგიხმავერისმინოსგაისმა).
ცისმახლობლადფეხ-ქვეშვიგრძენმიწამე,ვსთქვი:“ცხოვრებავ,მეცერთკაცადმიწამე!”
დავიფიქრე“ჩემისატრფოსადარი?
ნისლიჰბურავს,თუდღეუდგასსადარი?”გადვიხედე,ვნახე,რომსხვასჰმონებდა!
გამიკვირდა!ვსთქვი:“მტერსროგორმონებდა?მოხიბლულა,შემცდარია,ისარი…
ალერსითმთვრალსვერუხილავსისარი!”მივაძახე:“ჭინჭარშინუვარდები!..
ნუგგონიაიქიადავარდები!შეიბრალეთავიშენი,იცოდე!
მაგშარბათშისაწამლავსსვამ,იცოდე!”არმისმინამწუხარებითდანაგულს,დადამასოსაუკუნოდდანაგულს!
აღმართ-აღმართმივდიოდინეტარად,თუამსერზედთავსვერვგრძნობდინეტარად?
ჩემოთავო!ვეღარგკურნვენწამალით!დაღმართ-დაღმართდაუყევი,წამალით!იქჩაბრძანდი,სადგელიანლოდებით,ბარით,ნიჩბით,კუბოთიდალოდებით!
დაივიწყე,ვინცგახსოვდა,მარადის!ხელ-დაკრებითგანისვენემარადის!
1876წ.
ხანჯალს
შენიჭირიმე,ხანჯალო,რკინაოხვარასნისაო,
შენერთად-ერთოიმედომტრისაგანგამოხსნისაო!..
გლესავდაგლესავ,ხანჯალო,ამოგიფერავგულსაო!შენუნდაეძმოდაეყმო
უმართლოდდაჩაგრულსაო!ნესტარიცახარ,ბასრიცხარ,ორივეგვერდითმჭრელიო;გპატრონობსგულიფოლადიდაგიპყრობსრკინისხელიო.
მისიგამჩენისჭირიმე,
ვინცრომშენგამოგჭედაო!ჭირიმე,შენიჭირიმე,
მტერსაუტირედედაო!ბევრინაღველიშეასვეს
მტრებმაამჩემსაგულსაო,შენმიმკურნალე,მახვილო,უმართლოდდაჩაგრულსაო!მიმოციქულემტრისგულთან,
მიმიძღვენჩემისალამი:ისვითომსაწერელია,
ჩაერჭვე,როგორცკალამი!მისიწითელიმელნითაშემაღებინეჭაღარა,იმისიკვნესაიქნება
ჩემთვისდაფიდანაღარა!გლესავდაგლესავ,მახვილო,
ფოლადო,ჩემორკინაო!
დროა,ამოდიქარქაშით,აღარგაქვსაწმანდბინაო.
1882წ.
გამზრდელი
ნამდვილიამბავი
ვუძღვნიჩემსპედაგოგებს
I
მთისმწვერვალზე,ცისმახლობლად,მერცხლისბუდედრაღაცმოჩანს;თვალთისარი,შენატყორცნი,
ვერარჩევსმისსიგრძესდაგანს.ისფაცხაა,მღვიმისპირადმიწნულიდამიგრეხილი,დროდაჟამისშესაფერად-
ზამთართბილი,ზაფხულგრილი.როდესაცმთაბარსდავაკესემუქრებაწარღვნა-ღელვას,-
ფაცხაცღრუბელსგარსიბურავს,ეკრძალებაჭექა-ელვას.
მაგრამ,როცადაჰქათქათებსთავზეიქვემზედამთვარედათვალისწინფიანდაზად
ეფინებაარემარე,მაშინფაცხაუბრალობითმომხიბლავადლამაზია
დაიმასთანყველატყუის,რაც-კიციხე-დარბაზია.
გზამიუძღვისსაცალფეხო,მიხვეული,მოხვეული;
მასზეგამვლელსუნდაჰქონდესმარჯვეთვალი,მტკიცეგული;
ანუჰყავდესრაშიცხენი,მთაშიგაზრდილ-გამოწვრთნილი:კლდიდანკლდეზეგადამფრენი,
უშიშარიდათანფრთხილი.ამშორეულფაცხა-მღვიმესვინჰპატრონობს,ვისიარის?
დასაამოკარ-მიდამოსვინშესტრფისდავინშეჰხარის?
ერთივინმეახალგაზრდააფხაზია,ამმთისშვილი,
რთულცხოვრებისუარმყოფი,მცირედითაცკმაყოფილი.კარგითოფი,კარგიხმალი,კარგიცხენიდანაბადი!…
რასინატრებსსხვას,ამისმეტს,კაცი,მისებრდანაბადი?
მხოლოდერთსკი…დაისერთიც
არისმარტოსიყვარული,რითაცმხოლოდქვეყნიურინეტარებაარისსრული.ბედმაესეცარდააკლო,
განასხვავა,ვითრჩეული…სიყვარულსა,მისმონაშუქს,
მიაშუქასიყვარული:ერთითვეა,რაცრომცოლადმიიყვანავინცუყვარდა,ვისაცგულშიცასქვეშეთიშეუწონა,შეუფარდა…ნაზიბროლა-სახელია,სამეგრელოსასულია,
მოწყვეტილიცითვარსკვლავიედემსალვადასულია!…ელფერობითვარდიარის,სინაზით-კი-მორცხვიია…
ტრფობისათვისჯერპირველადგულისკარიგაუღია.
ცადაქვეყნისშუამავლადმიაჩნიამასაფხაზი!…
გულშიგულსსდებს,სულშისულსცვლის,ხორცსეწმახვნისსურო-ვაზი!…ნეტავიმათ!…მათსიყვარულსდამათუხმოაღსარებას!…
ერთადგრძნობენამქვეყნადვესასუფევლისნეტარებას…
მაგრამხანგრძლივესსოფელიგაახარებსვისმეგანა?
თაფლშიურევსმწარენაღველს…მტრისასმისიგამოცანა!…
II
ბნელაისე,რომაღარჩანსთითი,თვალთანმიტანილი!…ცამრისხანებს,ელვა-ჭექამ
ნადირსაც-კიუფრთხოძილი!…ქარიზუისგულსაკლავად,ვიმაუშვებსკოკისპირად;ხანაქ,ხანიქმთა-ღრეებშიგავარდებამეხიხშირად.
თითქომართლათვითჯოჯოხეთსაუშვიაქვეყნადზარი!აიტანაშიშისქარმა
თანასწორადმთადაბარი!ამდროსხოლმეთვითეშმაკიცეძებსძრწოლითთავშესაფარს,მაგრამ,დახეთ,ვიღაცმგზავრი
სტუმრადმოსდგააფხაზისკარს!…დაურეკადახმამისცა:
“გამომხედეთ!…ვინხართშინა?სტუმარიღვთისკარზევდგავარ,ცხენსდაკაცსაგვინდაბინა!”გაუკვირდააფხაზსდასთქვა:“ამთავსხმაშიესვინარი?!”შეუკიდაცეცხლსდაუცბად
გამოაღოფაცხისკარი.გავიდადაშემოუძღვა
ფეხებამდედასველებულს,მიიყვანაცეცხლისპირად,
უდგამსსამფეხსსკამს-დაღალულს.ხმასარიღებსჯერსტუმარი,
ნაბდისთასმებსნელაიხსნის…თავ-პირიაქვსშებუდნულიყაბალახითდაიცინის!…ჯერნაბადიმიაყუდა,
ბნელკუთხისკენმიდგაწყნარა
და,ბაშლიყირომგადიძრო,მოტრიალდაუკანჩქარა:
“მასპინძელო!-სიცილითსთქვა-წახდაჩემიხუმრობაო!…ვერმიცანი,თუგეწყინა
ესუდროვოსტუმრობაო?”-საფარ,შენხარ?…ენაცვალოსძიძისშვილიმაგშენსთავსო…
ესთვალებირაღასნახვენშენსუკეთესსანახავსო?მოეხვია,გადაკოცნა,
როგორცძმადათვისიტოლი,დამერეკიგააღვიძა
შიგნითმწოლიმისიცოლი.შეეხვეწა:აბაჩქარამოამზადევახშამიო:
შორიგზააქვსგამოვლილი,
არექნებანაჭამიო.-არა,ბათუ,ვახშამსარვჭამ,
არმცალიაიმისთვისო!მესხვამადამაქვსაშლილი,სხვანაირიგულისთქმისო…
უპასუხადამოუყვა:“მინდაგითხრაჩემიჭირი:დღემდისმტკიცეპირიანსა,დღესმიტყდება,ძმაო,პირი!
“ალმასხიტსხომკარგადიცნობ,თავმომწონეინალიფას?მისცხენსადამისიარაღს
ვერვინდასდებსღირსეულფასს.“ვაჟკაციათვალ-ტანადი,ცხენოსანიუებარი!…მეტოქეაჩემიმხოლოდ,ერთადერთისაშიშარი.
“შორსგაისმისმისიქება,ჩვენიცხშირისტუმარია;ბიჭობითდასილამაზითქალებიცკიგადარია.
“ერთიმხოლოდზია-ხანუმარადაგდებს,არცუყურებს,რადგანიცის,რომსხვებსავით
იმასისვერიმსახურებს.“ზია-ხანუმ,შენცკიიცი,
რომმშვენებითგანთქმულია;ბევრიკარგიახალგაზრდამისიეშხითდაბმულია;
“მთვარესავითხელუხლები,-სხივებსჰფენსდაარვისათბობს;
მომხიბლავიშორეულადთანასწორადყველასატკბობს.“ჯერგაჰღალავს,მიიბირებს,
დაიმონებს,იგდებსხელში,მერეუნდაგამოსცადოს:
აგდებსმისმსხვერპლსგანსაცდელში!..“მეცმომხიბლაჯადოსანმა,დამამარცხა,დამიმონა!…და,თუქალიმაჯობებდა,
არვფიქრობდი,არმეგონა…“დამაჩემა:“თუგიყვარვარდახარჩემიმოგვარეო,ინალიფასლურჯიცხენიამსამდღეშიმომგვარეო!”“ინალიფამისბედაურს
არდაუთმობსნებითგამჩენსდა,თუვინმეძალასიხმარს,შეაკვდება,არშეარჩენს!
“სხვაგზაარმაქვს:მოპარვაამხოლოდერთადერთიღონე,
თუმც-კისხვადროსარიკადრებსამასკაცითავმომწონე.
“აი,რისთვისმოვსულვარაქ,ჩემოკარგომეგობარო!
მემინდა,რომალმასხიტისლურჯილაფშამოვიპარო”.მოუსმინაძიძიშვილმა,ყველაკარგადგაიგონა,
მაგრამსაქმემუკუღმართმაშეაწუხა,დააღონა.
უთხრა:“ვწუხვარ,რომეგსაქმეუკადრისიგიკისრია,
მაგრამ,რადგანსიყვარულისტკბილისენიშენცშეგყრია,
“გზააღარგაქვს!…უნდაგულიდაუდვადაემსახურო,
რომსატრფოსწინშენსირცხვილის
ოფლიაღარმოიწურო:“მისოცნებას,მისგულისთქმას
უნდამიჰყვე,დაემონო,გინდსიცოცხლეცშენიტკბილიმწარესიკვდილსშეუწონო.“ესშენციცი,-არხარქვეყნის
უცადიდაუმეცარი,-სავაჟკაცოდგამოსული,უდრეკიდაუშიშარი!
“მაგრამმარტოუშიშრობაძლევისათვისარაკმარა,
თუსიფრთხილეცგონივრულიდროზემასარდაეხმარა.
“ერთმანეთისმინამსგავსი,შიშისხვაა,სიფრთხილესხვა,ისე,როგორცსხვადასხვაა
ღვთისწყალობადაღვთისრისხვა.
“რომმიდიხარ,სადმიდიხარ?მართალია,გიჭრისთვალი,
მაგრამჩვენშიროგორცუცხოს,აგებნევაგზადაკვალი.“შენეგსაქმემემომანდე,მევიზამშენსმაგივრობას:
ანმოგიყვანიმცხენს,ანთავსშევწირავშენსმეგობრობას!“შენაქდარჩი,დაიძინე,
გამოშუშდიცეცხლისპირას!..და,თუდამრჩაგამარჯვება,მაშინმოგთხოვფეხისქირას”.
გაეხუმრა,გამოეწყოსამგზავროდდაგავლოკარი.მიდის,ელვაგზასუნათებსდადაჰზუისთავზექარი.
III
ირიჟრაჟა,ქარიჩადგა,გადიყარა,დადგადარი;
ლურჯბედაურსმოაგელვებსმეგობრისთვისმეგობარი.
მოიყვანა,დააბადაშინშევიდაწყნარად,ფრთხილად.გრძელნაბადშიგამოხვეულს
სტუმარსსძინავსიქვეთბილად.აუარაგვერდი,მიდისიქ,სადაცისეგულება,
ვინცსიცოცხლესურჩევნია,სულსსწირავსდათავსევლება.გულშიამბობს:“ერთსდავხედავტკბილადმძინარნაზიბროლას,თუგავუძელგულისძგერას,
სულისბრუნვას,ხორცისჟრჟოლას”…სასოებითშედისქვაბში
დარასჰხედავსიქსაკვირველს?!ნაზიბროლაჩუმადტირის,
პირსიხოკავს,იკაწრავსყელს!…თმაგაშლილი,ტინისკედელსთავსახლისდახმასარიღებს…მინგრეულსდამონგრეულსაჰხედავსიქვემისქვეშაგებს!..მიჰხვდაქმარი,რაცმომხდარა,ზარმადაჰკრა,ელდაეცა!…
და,რომკრინტიცარდაუძრავს,იქვეუხმოდჩაიკეცა.
დიდხანსიჯდარეტდასხმული,უყურებდაცოლისტანჯვას;ბოლოსღონემოიკრიფადამოეგოისევჭკუას.
მივიდადაუთხრამტირალს:“ჩუ,ნუტირი,გენაცვალე!რაცგინახავს-სიზმარია,დაივიწყეისევმალე!
“ყოველგვარიმოსავალიკაცისთავზეუნებური,
ღვთისრისხვაადატყვილადბედსრასუჩივი,რითემდური?“გადაიგდეგულიდანეგ
ცრუზღაპარიდასიზმარი!…მედაშენისიყვარული
წმინდაარის,ვითლამპარი”.ოეხვიადაცრემლები
ამოუშროთვალშიკოცნით,დააწყნარა,დაამშვიდა
ალერსითდაბევრიხვეწნით.მაშინმხოლოდგამობრუნდა
სტუმრისაკენდაუთხრაეს:“ადე,ძმაო,გაღვიძებას
არაპირებ,მგონია,დღეს!”წამოვარდაზეზესაფარ
შემკრთალიდადარცხვენილი!…მაგრამროცამშვიდსახეზე
შეამჩნიამასღიმილი,გაიფიქრა:“მადლობაღმერთს!
არაფერიშეუტყვია,თვარაგულ-მკერდსგამიხვრეტდა
ხანჯლისწვერიდაანტყვია!“არუთქვამსქალს,რაცშევცოდე,
ჩანს,ნამუსიშეუნახავს.ჩემსაქციელს,სამარცხვინოს,ვინგაიგებს,ვინდამძრახავს?”მერეუთხრამისძიძიშვილს:“გატყობ,რომხარკმაყოფილი,
შეასრულეგანაჩემიძნელინატვრადასურვილი?”-“შევასრულე:მოგიყვანე,
დროააწ-კიგაეშურე!ნუდამძრახავ,საკმარისადთურომვერაგემსახურე!”
ხანესასთქვეს,ხანისასთქვეს,ისაუბრესჯერერთხანად,მერეწყალიცმოუტანა
მისხელ-პირისდასაბანად.გამოაწყო,არდააკლო,რაცწესია,სამსახური,
რომსტუმარიარგაუშვასგულნაკლიდაუმადური.შეუკაზმაცხენი,შესვა,
თვითონშეჯდანაქურდალზედაორივემმათრახები
ატკაცუნესერთხანსძალზე.გაახურვესმათცხენები,ააღელვეს,ააჩქარეს
დავიწროგზითისდაღმართისულკუნტრუშითჩაატარეს.რომჩავიდენშორიახლოს
მინდვრისპირად,იქვედაბლა,მასპინძელმაშეაჩერაცხენიდახმააიმაღლა:
-”საფარ-ბეგო!პირშავობაშენივიცი,შემიტყვია!…
დადღეიდანჩვენორსშუამოციქულიარისტყვია!
“არასთქვარა!…არცმეგკითხავ:არისზოგიშეცოდება,
რომსათქმელადსაძნელოა…არცშენდობაუხერხდება!
“ახლაწადი!დამეკარგე!ფრთხილად!არსადშემეყარო,რომცუდგულზეუცაბედადშენისისხლიარდავღვარო!”ესრომუთხრა,შეკრთასაფარ,გაშრა,ფერიდაედვამკვდრის,
ჩაუვარდაენაპირში,გაქვავდადააღარიძვრის…
ძლივსწარმოსთქვა:“მართალიხარ!..აღარამაქვსმესათქმელი!…შემაცდინათვითეშმაკმა
დადამრიაცოდვილსხელი!..“შენიტყვევარ!..ჰა,ხომხედავ,
იარაღიდამიყრია…სასიკვდილოდჩემინებითშენწინთავიდამიხრია…
“ჩემსიცოცხლესსიკვდილისჯობს,
მომკალ…ტანჯულსრამმიშველე,მაზღვევინე,რაცშეგცოდე,სინიდისიგამიმრთელე!..”-“არა!შენვერშეგეხება
სასიკვდილოდჩემიტყვია:დედიჩემისგაზრდილიხარ,
მისიძუძუგიწოვია…“რაცქვეყანასმიაჩნია
რჯულზეუფროუმტკიცესად,რომგასტეხე,ისგეყოფა
სიკვდილამდეშენსაკვნესად.“წადიჩემგანშენდობილი,
მაგრამშორსკი…დამშვიდობით!…დღეიდანჩვენწმინდაგულითერთმანეთსვერმივენდობით!“მაგრამერთსკიდაგავალებ,
ამისრულეუეჭველად:
რომმიხვიდეყაბარდოში,იცოდე,რომსულპირველად,“წადი,ნახეისმოძღვარი,
ვინცშვილივითგამოგზარდა,დაუამბეშენიპირით,
რაცსირცხვილიდაგემართა!”გადმოხტადალურჯილაფშა
მისცახელში,ჩააბარა,მოტრიალდადააღმართიძლივსბარბაცითაიარა.
IV
არცგვარით,არცვაჟკაცობით,არცსიმდიდრით,არცქონებით,
ჰაჯი-უსუბცნობილიამხოლოდჭკუითდაგონებით.ჭირში,ლხინშისაზოგადოდ
უმისობაარიქნება;ხელისგულზეუწერია
თვითმაჰმადისწმინდამცნება.ზღვადახმელიმოვლილიაქვს,
მნახველიაცადაქვეყნის;ჯერისევეჭანმაკია,
თუმცარარისკიმცირეხნის.ხელ-ფეხსერჩის,თვალსაცუჭრის,-
არტყუილიქადილია;სადაცკიაგვარიშვილი,ყველამისიგაზრდილია.საფარ-ბეგიცმანგაზარდაისე,როგორცსხვებიყველა,
მაგრამმარტოწრთვნარასიზამს,თუბუნებამცარუშველა?აი,სწორედამუსუბთანმიდისახლასაფარ-ბეგი,
მორდუობისგამტეხიდაჩვეულებისგადამდეგი.ეუბნებაყოველისფერს,უნებურადრაცშეემთხვა;ცრემლებისდისდაეჩრება
ბურთადყელშიმწარესიტყვა.ყურსუგდებდაჰაჯი-უსუბ,
სახემოინაღვლიანა:სიდიადეამმუხთლობისთვალწინგაისიგრძეგანა.
ოხვრითჰკითხა:“მერე?მერე?რომგაიგო,რასთქვაქმარმა?”
-”მაპატივაშეცოდება,როგორცძმამდამეგობარმა!..“მხოლოდეს-კიდამავალა:ნახეშენიგამზრდელიოდამაგშენისაქციელის
პასუხსმისგანმოველიო!”-”მესმის,მესმისდაპასუხიც
ჩემიმხოლოდესარიო,რომნამუსისგასაწმენდად
ჩემიხელითსისხლსდავღვრიო!…”შეაყენაზედაფეხზე
მანდამბაჩაგატენილი;მორჩილებითგულ-მკერდსუშვერს
საფარ,მისიგამოზრდილი.მაგრამუსუბეუბნება:
“შენსიკვდილისრაღირსიხარ?!სასიკვდილომევარმხოლოდ,რომკაცადვერგამიზრდიხარ!”წარმოსთქვადასაფეთქელშიმიიჭედაცხელიტყვია!…ჩაიკეცასულთამბრძოლი,წამლისკვამლშიგაეხვია…
1898წ.
გორი(მესტვირული)
გორო,ქართლისშუაგულომეთაუროქართლისაო,
ადრეღირსადწამებულო,დღესაცმთქმელომართლისაო!ძირსგორის-ჯვარიდაგყურებს,მაღლითთვალიუფლისაო,ერთგულოდასაიმედო
წილხვედრისღვთისმშობლისაო!ძველადმისთვისსისხლისმღვრელო.
დღესცრემლისდაოფლისაო;ტყვისდამხსნელადმონამზადო,
საიმედოვობლისაო!
გამხნევდი,გაგვილომგულდი,მუხლიმოიბიმგლისაო,
გაჰკაფე,გადაიარეგრძელიგზამომავლისაო.დასთესეთესლიკეთილი,
შესარგომამულისაო,დანახავნამგლისტრიალსა“ჰოპუნით”მომკელისაო.
1884წ.
ღამურა(ზღაპარი)
ერთმაუგნურმათაგუნამიუკადრისათაგვობა,
დასწყევლათვისიგაჩენა,ბუნებისიწყომანგმობა:“იმუსამართლობუნებამთაგვადრადგამაჩინაო?
მესხვაგანყოფნამინდოდა,მანჭერ-ქვეშმომცაბინაო!“ვისეკადრებათაგვებთანკუდისბზეკადალხენაო?მეშემშვენოდაჩიტობა,რომმეწყოაღმაფრენაო.
“რომვინმეჩიტადმაქცევდეს,გამომაბამდესფრთებსაო,
გავფრინდებოდი,ერთსწამსაგადავივლიდიმთებსაო!”რომდაასრულაესნატვრა,ნახა,რომფრთებიესხმებადამეტისსიხარულითა
საბრალოსთავბრუესხმება...ზიზღითშეხედათვისტოლებს,
დაუყოვნებლივავარდა,ჩიტებშიგამოერია,იმანაცგაინავარდა...
ჩიტებმაახედ-დახედეს,სთქვეს:“ვინმოსულაესაო?რასჯულისცხოველიარის?ჩვენთანვინგააწესაო?
“თვალ-ტანადობათაგვსუგავს,
ფრთებიასხიაჩვენიო!როგორღაცკეთილსულსარჰგავს...
ჭირიარისდასენიო!“ეგებამტრებმამოგზავნეს,
შემოჩენილიიყოსო!არიქა,ფრთხილადიყავით,არავინგაგვაბრიყვოსო!...”
დაჰჟღივლეს,ჩაუნისკარტეს,გაჰკრეს-გამოჰკრესბრჭყალები,
სისხლიადინესღამურას,გამოუბნელესთვალები!დაღმადაეშვაღამურა,
მიმართაისევძველსადგურს...მაგრამიქუფროშავიდღედაუდგამაშინუბედურს:თაგვებმააითვალწუნეს,აღარმიიღეს,რომნახეს,
მივარდნენერთადსაკბენად,“ჰკამაგასაო!”დასძახეს...მაშინკიმიხვდაღამურა,რომანგარიშიწაუხდა
დამისინატვრაუგნურისაჭირბოროტოდაუხდა!გვიანღაიყო!გაფრინდა
გაკიცხულ,თავლაფდასხმული,ერთძველნანგრევშიშეფრინდა
დამოიბრუნაიქგული.მასშემდეგნანგრევშიბუდობს,
დღე-დღევერჩნდებასირცხვილითდამუდამამასწრიპინობს
კვნესითდაგულისტკივილით:“კრულიყოსმისისახელი,
ვინცმთაგასცვალოსბარზედა!თვისტომისდამწუნებელსა
ჭირიმიუვაკარზედა!“ნურავინისხამსსხვისქურქსადანუსცვლისთვისსაენასა,თორემბოლოდროსმოიმკისჩემსავითცრემლთადენასა!“გადაგვარებისმოსურნებუნებისაგანკრულია!მისიპირადიღირსება
ყოველგანდაჩაგრულია!“ძველტომშიგამოსხლეტილსა
არმოუშლიანკბენასადაახალტომშიცგაჰკიცხვენ:
დაუწუნებენფრენასა!“კრულიამისიხსენება,
ვინცდაჰგმობსდედა-ენასა,თვისტომსჰღალატობსდამითი
თვითჰფიქრობსმაღლაფრენასა!”...
1880წ.
გაუბედავისიყვარული
ათიწელი,მწარედმწველი,
გულსმიდაგავსტრფიალება!დაუბრალოდსავალალოდ
ჩემსგულშივეიმალება!მიძგერსგულიაგზნებული,
მაგრამგონიმიბამსენას.მისისხივითსანთელივით
ვდნებიდათანცვმადლობზენას!..თუისიცმცნობს
დაისიცგრძნობს,ჩემებრიწვისუხმოდერთი...
მაშ,ოხ,ღმერთო,რადწაგვერთო
ჩვენკავშირიშემაერთი?!ვიცი,გზნობის,
ნამდვილგრძნობისნიშანიამდუმარება,ცხადადტკბილირამღიმილი,
ჩუმადცრემლი,მდუღარება.მაგრამმაინც,
მეტრფისმევინც,მსურს,რომერთხელგამაგონოს:
“შენჩემიხარ!გულსმიზიხარ!”
მითხრასეშხით...დამაღონოს!
ორთავვიცით,ფიცითმტკიცით
გრძნობაჩვენიშეგვიტყვია!თუმც-კივხედავთ,თქმასვერვბედავთ,
გულზეგვაწევს,როგორცტყვია!ათიწელი,
მეტადმწველი,გულშიგვაქვსესნეტარება!
ვუგდებთრაყურს,ორივესგვსურს
დავერგვითქვამსაღსარება!1873წ.
მინდარამვთქვა
მინდარამვთქვა,მაგრამრავთქვა,უსამართლოდალაგმულმა?ჩემიგრძნობაუნდაუხმოდ
შიგჩაიკლასწყლულმაგულმა!მეამლაგამსწავიძრობდი,არმაქვსუცხოსმორიდება;
მაგრამრავქნა,რომხელმარჯვედჩემივეძმამეჭიდება!
იმისაზრისულსხვაარისდასულსხვასგრძნობსჩემიგული;
მესხვარამემენატრება,-მაგასჯილდო,ანუფული!ეჰ,რამეთქმის?მირჩევნია
უხმოდმოვკლაგრძნობაგულშიდაარვისკიარმივყიდო
არცჯილდოშიდაარცფულში!..1880წ.
გაზაფხული
დღესმერცხალიშემოფრინდა,-ჭიკჭიკითაგადმომძახა:
“გაზაფხული!გაზაფხული!”გულსიმედიდამესახა.
მივდექსარკმელს,გადვიხედე,არემარემესხვაფერა!-სასოებამფრთაგაშალა,გულსამკრადაამიძგერა!სუნიმეცაგაზაფხულის,უცნაურივიგრძენძალი...
ვსთქვი,თუ:“გულსარაღადვიტეხ?ახლოსარისმომავალი!
“მოვესწრები,რაცმინდოდა
ზამთრისაგანდაჩაგრულსა:ვნახავქორწილსბუნებისას,გავიგონებმისმაყრულსა.
“დავყნოსვარდსაგადაშლილსა,ვუჭვრეტნაზადდახრილიასდაბულბულიცგამაგონებსმისებურად“ტია,ტიას!”
1881წ.
სიყვარული
სიყვარულო,ნიჭოსრულო,წამტკბილოდახანგრძლივმწარე,
ჯერაკვანონეტარების,მერმეკუბოვდასამარე!
დღესჩემიხარ,ხვალსხვისიხარ,უგზო-უკვლოდმოარული!სადარსშენიდასაბამი?
ანსადაგაქვსდასასრული?ზოგიგყვედრის,ზოგიგვედრის,ყველასკიჰსურს,რომგემონოს!..ვინარის,რომშენსასიტკბოსსიცოცხლეარშეუწონოს?
დიდისხნობით…მაღალგრძნობით
თუმცარავისარახარებდაწამიერსიტკბოებასსაუკუნოდწაამწარებ,
მაგრამმაინცყველაგეძებს!..ცოცხალმავითდაგიწუნოს?ვინარის,რომიმერთსწამშიარგასწირავსსაუკუნოს?!
1886წ.
***
ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!
ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!..მითჯოჯოხეთსმარადგულითვატარებ!თუმარტოვარ,თავსმომაკვდავსვადარებ,თუხალხშივარ,ძალითღრუბელსვადარებდამოწყენითჩემზედმტერსარვახარებ,რომარასთქვანჩემზედ:“რაოხერია!”
ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!
ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!..
აღარააქვსბოლოამჩემსსატანჯველს,არვინმაძლევსსანუგეშოდძმურადხელს;
ჩემსშარბათშინაღველსვჭვრეტდავარდშიგველს,მისთვისვწყევლიდავემდურიამსოფელს,
რომლისგანაცმეგზებიამერია!..ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!
ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,
რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!რაღასველი,დროარსგანქრესიმედი;გინდმეწვიოს,ვერასმარგებსაწბედი!დამწვარივარისე,როგორცაბედი!
ახა,ღმერთო,რაუდროოდდავბერდი:საფლავისკენფეხიგამიშვერია!…ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!
ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,
რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!დავუძლურდი,განქრაგიჟიოცნება…ნაღვლიანადჩემსთავზედმეცინება
დაღმერთსვვედრებ:“ღმერთო,მომეცინება,რომმეღირსოსსაფლავშიდაძინება!..
სჯობს,სულგაქრესკაცი,რადგანცმტვერია!”ჩემოთავო,ბედიარგიწერია!
ჩემოჩანგო,ეშხითარგიჟღერია!ჩემოგულო,ტკბილადარგიძგერია,
რადგანცსატრფო,ვხედავ,ჩემიმტერია!1871წ.
ზღვაო,აღელდი,აღელდი!
ზღვაო,აღელდი,აღელდი,ქარტეხილსდაემორჩილე!აამთაგორეტალღები,კიდეებსგადააცილე!
მარგალიტებისსალაროშენიუფსკრულიგულია,
მყუდროებისდროსისგანძიქვეყნისთვისდაფარულია.
მხოლოდროდესაცმრისხანებ,გულსუხსნიმზესდამთვარესა,იმმარგალიტებსშესტყორცნიშენშემკვრელსარემარესა.პოეტო!ნურცშენეკრძალვი
მრისხანეგულისღელვასა!..ძილისდროსქუხილსნუმოშლიდასიბნელისდროსელვასა!
1894წ.
უკანასკნელილექსი
აღარგსურსჩემიანთება,მნათეხარსხვისილამპრისა!..დამწუნებელობულბულის,
გიყვარსჭიკჭიკისხვამხრისა!…უშენოდვეღარჭიკჭიკობს,ენაჩავარდაბულბულსა,მოუახლოვდასიკვდილი,შხამიაპკურამისგულსა.მაგრამესშენთვისერთია:
ცოცხალივიყო,გინდმკვდარი!აღარაენთვისაწსხვისგანჩემიდამქრალილამპარი!
სიზმარი
ერთხელმხოლოდ,-ისიცძილში,-ქართველქალთავნახეკრება;
გეფიცებით,მისინახვაახლაცისევმენატრება!
ტახტზეიჯდათამარმეფე,მომხიბლავი,ეშხიანი!..
მარცხნითუდგათინათინი,მარჯვნით-ნესტან-დარეჯანი.გარსეხვიენსხვაქალებიც,
როგორცმთვარესვარსკვლავთკრება,ცალ-ცალკედაყველაერთად,სიცოცხლედანეტარება!..შემოვიდარუსთაველი,
ისსულმნათიდამგოსანი,ხელშიეპყრამოწიწებითმისი“ვეფხის-ტყაოსანი”.თაყვანისცასწორუპოვარს,მისწინმუხლიმოიყარა…გაიღიმატახტზემჯდომმადაცრემლებიგადმოღვარა!..
მზისჭიატისდარიიყოუცნაურიისღიმილი
დათვითგრძნობისორჭოფობაცცრემლშიიყოჩალესილი:
მასაცმგოსნისთანაგრძნობაგულშიედვა,როგორცქალსა,
მაგრამუნდადაეჭირათავი,როგორცდედოფალსა!
ბრძანა:“გმადლობ,ვერგადვიხდი,როგორცმეფე,დღესშენსვალსა,-
უკვდავებისმოსახვეჭადმიგაპირებმომავალსა!..”
მიუბრუნდამერეიქმდგომნესტანსადათინათინსა:
“თქვენგილოცავთამქვეყნიურსიყვარულსდაშვება-ლხინსა:გიანდერძებთსაქმროდყველასტარიელსდაავთანდილსა,
რომქართველიქართველგმირადგამოზრდიდესშვილიშვილსა!”ესრომბრძანა,ნათელსვეტად
გადმოეშვაცისარტყელა:აიტაცაშუქმაშუქი
დამასგაჰყვათანვეყველა!მეკიდავრჩი…შემეშინდა!..მიმოვავლეგარსთვალები
დარავნახეიმათნაცვლად?!..
სხვახალხიდასხვაქალები!..არცთამარი,არცთინათინ,აღარცნესტან-დარეჯანი!…აღარცერთსარეტყობოდაქართველობისრამნიშანი!..გულიდამწყდა!…გამეღვიძა,
ნაღვლიანადგამეცინა!..ვთქვი:“ნეტავიარმენახა,საუკუნოდდამეძინა!..”
1898წ.
განთიადი
მთაწმინდაჩაფიქრებულა,შეჰყურებსცისკრისვარსკვლავსა;მნათობისხივებსმაღლითჰფენს
თავდადებულისსაფლავსა.დადუმებულამთაწმინდა,
ისმენსდუდუნსამტკვრისასა:მდინარენანასუმღერის
რაინდსა,ურჩსამტრისასა…მთაწმინდაგულშიიხუტებსსაშვილიშვილოსამარეს,მამადავითსაავედრებს,
აბარებსქვეყნისმოყვარეს...მგოსანიგრძნობამორევით
თვალსავლებსარემარესა.დაგულის-პასუხსნარნარადუმღერისტურფამხარესა:
“ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,ჩემოსამშობლომხარეო,
სნეულიდავბრუნებულვარ,მკურნალადშემეყარეო!...“ვერავიტანეობლობა,
სისხლისცრემლებივღვარეო;წამძლიასულმადაგულმა,შენსნახვასდავეჩქარეო.“წინმომეგებენღიმილითშენიმზე,შენიმთვარეო,
გუნდიდაგუნდივარსკვლავი,მოკაშკაშ-მოელვარეო.“გულშიიფეთქასიამემ,სევდებიუკუვყარეო,-
იადავარდიდამჭკნარიხელახლადგამიხარეო!...
“ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,სულისჩამდგმელომხარეო,
შენივარ,შენთვისმოვკვდები,შენზედვემგლოვიარეო!...
“ნურცმკვდარსგამწირავ,ნურცცოცხალს,ზეკალთადამაფარეო...
და,რომმოვკვდები,გახსოვდეს,ანდერძიდავიბარეო:
“დედა-შვილობამ,ბევრსარგთხოვ:შენსმიწასმიმაბარეო!...
ცა-ფირუზ,ხმელეთ-ზურმუხტო,ჩემოსამშობლომხარეო!”
1892წ.
ავადმყოფიმგოსანი
ბედოშავპირო,უპირო,ამრევოგზადაკვალისა!
სულსნუამომხდი,მაცალედახამხამებათვალისა!...
აჩრდილიღავარწარსულისდალანდიმომავალისა!...ვისშერჩენია,მეშემრჩესგადახდასოფლისვალისა?მაგრამსურვილმამომხიბლა
ცრუმოიმედეხვალისა;ჩამიხმატკბილაჩანგურმადაგულიგამიხალისა:
ჩონგურო!ჩემოჩონგურო!
ოცნებისზღვაშიმცურავო!შენიკრიმანჭიწკრიალიხელახლადმომეწყურაო;ჯორაგაქვსია-ვარდისა,სიმი-ბულბულისენაო;ფრთებიარწივისგასხია,შეგშვენისაღმაფრენაო;
მიმოფრენ,მეცთანდაგყავარ,წამის-წამ,კიდის-კიდესო!ვეღარმერევასიკვდილიმე,შენსაგადამკიდესო!...დიდებაშენსამოვლენას,ციურო,ტკბილოძალაო!...დაადნაგულიშენსსიმებს
დასულიდაიცალაო.1894წ.
ილიასმოკვლისგამოI
ნუმიწამლავთმოხუცსგრძნობასდანუამბობთ,რაცარმჯერა!..ნუთუმართლადღესგადაწყდა
საქართველოსბედისწერა?ესმშიშარატყუილია...
ისმშობელიარმოჰკვდება,წარმოშობავინცილია!
გრძნობაკვდება,გონებაკიეკუთვნისწინ,მომავალსა...გაჰყავსხიდიცხოვრებისთვისდაუკაფავსგზადაკვალსა.დამიტომაც,ვინცმოჰკვდება,განაყველაითქმებამკვდრად?
ზოგიჩადისბნელსაფლავში,ზოგიაქვერჩებალამპრად.დაილიაცარმომკვდარა...
მამულისთვისრჩებალამპრად,მაშინროცამისიგვამი
გადიქცევამიწადდამტვრად.რაცკიჰქონდამაღლითნიჭიბუნებისგანმოცემული,
მთლადმიუძღვნამისსსამშობლოს,ფიანდაზადდასდვაგული!..თავიდასდვაქვეყნისათვის,
მიჰბაძაძმებსთავდადებულთ:მეფესადაყიფიანსა...
იმორქართველს,განდიდებულთ!მაგრამამათსიკვდილშიაცგანსხვავებაარისდიდი:უფრომწარედამწვავია,
როცაშინგკლავსშენივფლიდი!..მეფემოჰკლესმონღოლებმა,
დიმიტრიცმტრისმოკლულია!..მაგრამნუთუშინჩვენმავეგამოგვტაცაჩვენილია?!
ნუმიწამლავთმოხუცსგრძნობას!..ისქართველადარამჯერა,ვინცგაბედადაილიასდაუმოკლაბედისწერა!..თვითიესომაცხოვარმა,
ვისხელთეპყრაქვეყნისგული,თანაშემწედაირჩია
ათორმეტიმოციქული.დამათშიაცგაერიაგამცემელიისიუდა,
შურმა,მტრობამ,ბოროტებამვისაცგულშიდაიბუდა!..
მაგრამრჯულირჯულადდარჩადაიუდამხოლოდკრულად.
ამასსაღმრთოისტორიასაუკუნოდამბობსსრულად!..
დამთელქართლშირომგამოჩნდესმოღალატეერთი-ორი,მსგავსიისკარიოტელისდაიუდასთანასწორი,
ამითჩირქიმთელქვეყანასგაურჩევლადარედება!
მხოლოდხალხსკი,ჭირისუფალს,გულშიცეცხლიეკიდება!..
IIახლაშენთანმაქვსსაქმე,იუდავ,
წინწამოდექი!ნუიმალები!დავერაგობითძლევამოსილი
გამოაჩინეშენითვალები!ღრმამოხუცებულსდანაამაგარს
რომჰკლავდი,მაშინარგითხრაგულმა,გარეშემტრებისსასიხარულოდისევმათგანვემოტყუებულმა,-
რომმაგსიკვდილითიმასთანერთადშენგულსუკლავდითვითქართველობას
და,შემბღალავიწმინდა-წმინდათა,იორკეცებდითვითსაძაგლობას?
მაგრამშენვინხარ?ვინმოგცაგრძნობა?ვითჰეროსტრატემ,დასწვიტაძარი
დაგეგონა,რომორივემხარესსაშვილიშვილოდაეცთავზარი?
რაშემცდარიხარ!..თვითილიასთვისმაგგვარსიკვდილშიარისსიცოცხლედასაქართველოსკიძველიაღთქმა
ისტორიულიმითგაუახლე.
დროებითდაღლილსდამიძინებულს,-ისგამოახელსმაგითითვალებსდაშეაჩვენებსსაშვილიშვილოდშენებრმეთაურსდანაძირალებს.
1907წ.
ავადმყოფი
არმომკვდარა!...მხოლოდსძინავსდაისევეგაიღვიძებს!..
ვინცშენატრისიმისსიკვდილს,უმალმასვედაამიწებს.
ბევრისბრძოლითდაღალულსაეჭირვებამოსვენება!
შემცდარია,ვინცგულსიტეხს:წესიარისდაბუნება!
ჩვენკიჩვენდათავადგეტყვით:გულსასწამსდაჭკუასსჯერა,რომჯერკიდევარგამქრალა
მომავალიბედისწერა!მისთვის,რომდღესვეღარგვარჩენს,
არგვიმართებსორგულობა!ჩვენსწინაპრებსთუჰქონიათ,ჩვენცაგვქონდესდიდსულობა!დეე,მისთვისგავღარიბდეთ,
ზურგსმოვიდვათსაწყლისგუდა:პატიოსანსღარიბსრითსჯობს
გამდიდრებულიიუდა?არმომკვდარა,მხოლოდსძინავს
დაროდესაცგაიღვიძებს,მოიგონებსიმათსახელს,
ვინცდღესიმასარივიწყებს!..1880წ.
პატარამურია
რასწუწკუნებსისპატარამურია?ხომარჰშიადაანხომარსწყურია?
ვისიარისდაანსადაურია?ქუცი,ქუცი!კუდქიცინამურია!
რომარმოდის?!.თითქოსუმადურია!რაყოფილა,ხედავთ,ბრიყვიმურია?!კიდეცრომჰყეფს?!.რაღაცუცნაურია!
თათი,თათი,სალახანავმურია!მისიყეფამხოლოდმარტოშურია...ვისაშინებსსასაცილომურია?!
მაგისხერხი-ერთილუკმაპურია:გადაუგდებ,გაჩუმდებამურია.ვინცგააძღებს,მისიშინაურია,
იმასჰმონებსდაკუდსუქნევსმურიაანკირაქნას?ბუნებითუძლურია!ქუცი,ქუცი!საცოდავომურია!..ლაქუცააკუდქიცინამურია,
თუარჰშიადაანარცასწყურია.1888წ.
ფუტკარი(ვუძღვნის.ამირეჯიბისას)
სხვებმაუმღერონვარდ-ბულბულს,ადიდონლომიძლიერი;
თვალ-მარგალიტითშეამკონშვენიერებაცბიერი.
სხვაარისჩემიგალობისდაჩემისჩანგისსაგანი:პატარაბუზი…ფუტკარი,
იობისჭიათაგანი.ფუტკარო,ჩემოფუტკარო,ბზუილავ,მოუსვენარო,
უსამართლობითდევნილო,სამართლიანადმკბენარო!..
სიტკბოსრომეძებსათაფლოს,მიტომხარმოუსვენარი…
დავინცხელსგიშლისშრომისდროს,-მხოლოდიმისიმკბენარი.მაგრამქვეყანაუძღები
განადაეძებსსიმართლეს?ბნელსშენისანთლითინათებს
დაბნელსჰფენსშენსასინათლეს.შენარგიკარებს,თაფლსკისჭამს,
მშრომელისუმადურია…ოღონდკიდასტკბეს,რასდასდევს,
თუსიტკბოსადაურია?!დაშენკი,ჩემოფუტკარო,არუსმენქვეყნისჭორებსა,ერთიუგნურირომშეთხზავს
დაასიიმეორებსა.მაინცდაბზუი,დაფრინავ,
არციშლიდროზეკბენასა,ქვეყანასთაფლუჭსუმზადებდასანთელსუნთებზენასა…სარკედასახემგოსნობის,ემბლემაცახარშრომისა,-შენათხზისიყვარულისა
დაწმინდაგულისწყრომისა.ფუტკარო,ჩემოფუტკარო,იობისმატლომცირეო!
ჩანგიგთხოვს,მგოსნისსიტყვებიმსხვერპლივითშეიწირეო!
1902წ.
იმერულინანინა
ვუძღვნისაბატონოყმებისახალშობილშვილებსგაპუტულოგლეხისშვილო,შენპაწაწინაო!აგრეტკბილად,უდარდელადრამდაგაძინაო?დედისმკერდშიმიგიგნიაშენტკბილიბინაო...
დაიძინევარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...დედაეტყვის:“გენაცვალოსშენიმშობელიო,
ძუძუებშიჩაგივლიაპაწაწახელიო!შენსვაჟკაცობასმომასწრებსმეღვთისმშობელიო,მამიშენისბედისარხარ,შენსხვაბედსელიო:შენივარსკვლავისხვაარის!-ბედმაგიცინაო!
იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...ღმერთსშენიბედნიერებაწინეთუსახავსო,
შენცმისნაცვლადემსახურე,ნურასიზამავსო,
დედასთმასნუმაწეწინებ,ნუჩამაცმევშავსო!სხვებრაგიჭირს:ხომშეიტყვე,ბატონიარგყავსო!რისთვისშეკრთი?მართალია!...რამშეგაშინაო?
იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...გაიზრდები,გენაცვალე,თავისუფალიო;
ბატონივერშეგაწუხებს,ვერცგაგტეხსვალიო;შენსმტერსადამოშურნესადაუდგესთვალიო;ჭირისადაავთვალისგანგიხსნისუფალიო!
ხომგიამა,გენაცვალე!მანგაგაცინაო?იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...
დიდი-კაცისშვილსსკოლაშიგვერდთმოუჯდებიო;აბაშენიცი,ბიჭოჯან,როგორეცდებიო;
ძველბატონისშვილსსწავლაშინუჩამორჩებიო,გლეხსანიჭიარააქვსო,არაფიქრებიო!..შენიდაჩაგრულიძმებიშენუნდაიხსნაო,
იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...ჩინოვნიკებიცარიანჩვენიგამწვალეო:
ჩვენსსაქმეზეროცამივალთ,გვეტყვიან:“ხვალეო”,და,ჩვენროცადაგვსაქმებენ,მაშინკი-“მალეო!”
ამასშენვეღარგეტყვიან,შენგენაცვალეო,ომვეღარდაგიბრიყვებენ,თურომთავისცნაო!
იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...პაწაწინაიადონოდავარდისკონაო,
დღესხომკარგადგაიგონეჩემინანინაო?და,თუკარგადგაიგონე,ხომმოგეწონაო?მაშნუგძინავს!გაიღვიძე!იცანქვეყანაო!შენცშეიტყვეამასოფლისცრუგამოცანაო!
იავ-ნანა,ვარდო-ნანა,იავ-ნანინაო!...1864წ.
პოეტი
ხანუგნურივარ,ხანბრძენი,ხანარცისავარ,არცისა!გარემოებისსაყვირი,
არცმიწისავარ,არცცისა.ნუმკიცხავ,მნახოუგნურად,ნურცგაიკვირვებბრძნობასა;სულსხვაჰყავსხელისუფალიამჩემსგონება-გრძნობასა.ესგული,სარკედქცეული,ბუნებისნათავხედია:
მხოლოდმისსახესგიჩვენებთ,რასაცშიგჩაუხედია.
ენაცმასამბობს,რაცსმენას
სხვისაგანგაუგონია;ანთვალსუნახავსდაჭკუას
გაუზომ-აუწონია!თქვენრომგგონიათ,ისარვარ,სხვებსრომჰგონიათ,არცისა!
შუაკაცივარუბრალო,ხანმიწისავარ,ხანცისა.
1886წ.
ხარაბუზადაფუტკარი
ხარაბუზაფუტკარსშეხვდა,მიაძახა:“გზამომეო!
ვერმიცანი,განა,ვინცვარ?როგორგამეთამამეო?
“თუვერატყობთავს,ვინცახარ,გამიგონე,რომგითხრაო:
შენრომფრთებიგამოგბმია,ღმერთიცმაშინგაგიწყრაო!“ბზუილასა,ტყუილასა,შხამიანსა,მკბენარსაო,
ვინარგიცნობსუსაქმურსა,მფრინავსმოუსვენარსაო?!
“მეკიდარბაისლადმცნობენ,
შრომისავარმოყვარეო...ჩემთვისავარ,არვისავკბენ,
არვარშენიმოგვარეო!“ქვეყნისთვალშიმესულსხვავარ,შენსულსხვახარ...ხომხედავო?
ჩამოდექი,გზამომეცი!..ურჩობასნუმიბედავო!”ფუტკარმაესუპასუხა:“ნუმაცინებ,ხა-ხა-ხაო!
ვინცრომქვეყნადგაგაჩინა,ნეხვისჭიადდაგსახაო!
“ბევრსრომშრომობ,ნუთუჰფიქრობ,რომმთადაბარსასწორებო?..მხოლოდფუნესაგუნდავებ,
იქვეახლოაგორებო.“ისხომშენისაზრდოარის?შენსმეტსარვისარგიაო!
შენაკეთებ...შენვეჰზიდავ...საკუთარიბარგიაო!
“დარბაისლადიმუშავებ,რაღადირბენ,აბა,შორსო?ყოველფეხისგადადგმაზე
ნახავ,გინდამთელგოდორსო!“მეკისხვავარ...სულსხვამუშა
დასხვაგვარადმოღვაწეო:ზეცისმუშასმეძახიან,არვარმარტოსამიწეო!
“მისთვისდავფრენმოუსვენრად,რომმოვძებნოყვავილიო,გულისწვენიამოვწუწნო,სამკურნალორამტკბილიო.“შევუმზადომითქვეყანასთაფლი,ზეცას-სანთელიო,რომიქწმინდადშეიწიროს
დაანათოსაქბნელიო.“ვინცმეიმდროსხელსშემიშლის
ქვეყნისმტერიცისარიო,დამისთვისმაქვსმომართული
გესლიანიისარიო!”ესუთხრადაფრთაგაშალა,
მიაშურაყვავილებსა...დაჩვენცამგვარპასუხსვკადრებთ
ზოგიერთჩვენსყმაწვილებსა.1884წ.
მუშური
სიმინდსათოხნადავუწყოთ,ერთხმადდავსძახოთმუშური;ეგებმაშინდაგვავიწყდეს,
რომგლეხნივართუბედური!მარტოჩვენთვისარვმუშაობთ,სხვისაცგვმართებსსამსახური:ბატონიგვყავს,ვართსაწყალი,
უპატრონო,უბედური!ყველათავშიგვიჩაჩქუნებს,
გარეშედაშინაური;ცხელსამიწასუხვადალბობსოფლი,ჩვენგანმონაწური.ჩვენიჯაფითმონაყვანი
სხვასთანმიდისსაზრდოპური,შინცოლ-შვილსშიმშილიგვიკლავს,
მაგრამვინმიუგდოსყური?მათსასაზრდოსსხვაიტაცებს,სტირისცოლიმეძუძური,შიმშილისგანრძეუშრება,წივისშვილიუსუსური!ღმერთსბატონადმოუციაჩვენთვისერთიაზნაური,
მისთვისსუყველაჩვენავართ-მებეგრეცადამსახური.
მისგანტანჯვასრომმოვრჩებით,მაშინგვტანჯავსმისიფური!უპატრონოდცარვარგივართ,როგორცცხვარიუმწყემსური.
მაშინყველაბატონია!გამკითხავისადღაარი!...
მდივანბეგისბოქაულებსგაეღებათსახლისკარი.
სულმათმიაქვთ,რაცრომაგვაქვს:ქათამი,თხა,ძროხა,ცხვარი.
ჩვენყოველდღეტანჯვასველით!..გლეხებსრაგვაქვსგასახარი?სამართალსკოლოფშისძინავს,
ისარსფულისმეგობარი,არიღვიძებს,თუუფულოდმასთანმივიდასტუმარი!შინდისწკნელებზესწერიაჩვენისახელიდაგვარი...
განვაგრძოთ,ძმებო,მუშური,ჩვენისევდისგანმაქარი!
ბანსგვეტყვიანნაღვლიანადარე-მარე,მთადაბარი!
ნუთუგულგრილადუყურებს
ჩვენსტანჯვასამაცხოვარი!...1861წ.
ახალისიმღერა
პატარაბიჭივიყავი,პატარაბიჭუკელაო;
“დაურჩიდედას,კარგიხარ!”შემომნატროდაყველაო.პატარაგოგომიყვარდა,პატარაგოგუცანაო;
ცაშივარსკვლავიცარბრწყინავსლამაზიიმისთანაო.
თავიმოგვწონდაორივეს,გულსკარიჰქონდაღიაო;
შიგჭიკჭიკობდაბულბული,ვარდიჰყვაოდა,იაო.
გვეგონა,დაბლაქვეყანა
მაღლაცითდათაფლულაო,შიგსიყვარულინათესიჩვენსკარზეამოსულაო!
თავზედავიდგითგვირგვინი,მივდექითსაყდრისკარსაო;მამასახლისმადაგვჩხავლა:
-“მღვდელო,რადსწერდიჯვარსაო!ნეფესსალდათადიწვევენ,უნდამოხადონვალიო;
სამწლამდისქვრივადდარჩებახემწიფისპატარძალიო”.ავტირდიპატარაბიჭი,პატარაბიჭუკელაო;
“ვაიშენსდედას,საბრალოვ!”შემომტიროდაყველაო.პატარაგოგოცატირდა,პატარაგოგუცანაო,
მაგრამჩემდაბრუნებამდესხვანახაჩემისთანაო.
1889წ.
ნატვრა
ასრულდათითქმის,რასაცვნატრობდითჩვენამნახევარსაუკუნეში
და,როგორცსვიმონმოხუცებულსა,მეცმომეფინა,მოხუცს,ნუგეში.გამოიღვიძახალხმამძინარმა,რომმოიპოვოსთავისუფლება
სიტყვის,მწერლობის,კრება-ერთობისდააასრულოსსაერთონება!..გუშინარიყო,რომაკრძალული
ძალმომრეობითგვქონდაესყველა?ბიუროკრატი,როგორცრომჩრჩილი,კაცურღირსებასღრღნიდანელ-ნელა!მადლობაუფალს!მოვიდაწარღვნა,
რომწაილეკოსუსამართლობადადაემკვიდროსამიერიდან
“შვება”,“თანხმობა”,“ძმობა”,“ერთობა”!შრომახალხისა,შეერთებულიძალთა-ძალიასტიქიონური,ვერშეაჩერებსმასვერაფერი,
გინდაბრძანებაციყოსმეფური!…ახლაკისწორედშემიძლიავთქვა:თუმცაგავლიეცხოვრებისგზანი,მაგრამნუგეშადმიმყვებამეთანდიდიიმედი,კარგინიშანი!…
ესარისმხოლოდპირველიბიჯიდათანმოჰყვებამასსიარული!
შვილებისპირველფეხისადგმაზემისიმშობელიარსმხიარული.ესეცპირველინაბიჯიარის,
ჩვენისხალხისგანდღესგადადგმული.
ჯერიბარბაცოს!…რომგამაგრდება,მაშინწინწავაგამხნევებული.ადრეცმეჯერადაახლაცამწამს:სიტყვათესლია,საქმე-ნაყოფი!
თუარხანგრძლივისმოვლა-წამლობით,არიკურნებახომავადმყოფი?!
ბედმაგვარგუნაჩვენხვნადათესვა,რაცკიმოითხოვსხანდახანგასვრას!
თქვენმომკლებიხართ!ხელსთუგაიჭრით,ნუერიდებითცოტასისხლისღვრას!თუმცამოვხუცდი,არშემიძლიადავატრიალოთქვენებრნამგალი,მაგრამმაინცკიგადაბმულივარ
დათქვენშეგყურებთსიამითთვალი!აბა,“ჰოპუნა”დააგუგუნეთ
პურისსამკალად,ეკლისსაჭრელად,დამეცშორიდანბანსგეტყვითყველას
სიამოვნებით,უკანასკნელად!1905წ.
პატარა-კახიხუთმოქმედებიანიისტორიულიდრამა
მოქმედნიპირნი:კახეთისმეფეთეიმურაზII.დედოფალითამარ-მისიმეუღლე.პატარა-კახი-მისიძე,მემკვიდრე.გივიჩოლოყაშვილი-პატარა-კახისგამზრდელი.ლევანქვაბულიძე.რევაზბებურიშვილი.მწყემსი.მოხუციბრმა-გელადწოდებული.ტურფა-მისიქალი.თედორამაზიშვილი-რევაზისმსახური.ელენე-ლევანისდა.
ბაადურ-კუტი.მუშები.შიკრიკებიდაამალა.
მოქმედებაპირველი
დიდიტყე,წინვაკით.შორითუზარმაზარიმთებიმოსჩანან.ერთპატარაგორაზეზისმწყემსიდასალამურსუკრავს.
გამოსვლაპირველი
(ჩამოდისვაკეზედამარჯვნივტყისკენიყურება)დაიგვიანეს,ჯერარსადსჩანან!მაგრამსალამურსთუმოჰკრაყური,ანდამატურისძალითგამოსწევს
აქეთკენმისგულსხმაუცნაური.(დაფიქრდება.ნაღვლიანისღიმილით)ვინქვაბულიძედავინმეცხვარე?!იქ,ბარში,ყველაჩემიტოლებიმტრებშივეფხვივითდანავარდობენდამეკიცხვარშიაქვიმალები!..ისინიმტრისსისხლსჰღვრიანუწყალოდ,ზიზღითევსებათმრისხანეგული,მეკიქალივითაქცრემლებსვაფრქვევდასიყვარულითმიძგერსგლახ-გული!..მერეროგორდროს?მაშინ,როდესაცსხვაუდიდესიწინგვიძევსვალი!(დაფიქრდება)მაგრამესმოხდაჩემსუნებურად,გულთამხილავო,დაარმაქვსბრალი!..კიდევარსჩანან...ეგებწავიდენ,გაიარესდავერმოვკართვალი?აჰ,ღმერთოჩემო!ჯერუმისოდაც
დაბნეულიმაქვსმეგზადაკვალი!(მიბრუნდებადამაყვალსდაუწყებსკრეფას)
გამოსვლამეორე
ბრმამოხუციდაახალგაზრდაქალიმოხუციაქშევისვენოთ!ქალი(აქეთ-იქითიყურება)თქვენინებაა!სწორივაკეა...ჩრდილიცყოფილა...წამოწექ!..მუხლზედამადევთავიდადაიძინე!..აქკიდეცგრილა.მოხუციმუხლზე?კი,მაგრამრომგეტკინება!ქალიმაშქვასმოვიტან...სადმეიქნება...
მოხუციაჰ!არა,შვილო,რასაჭიროა?უსასთუმლოდაცდამეძინება.(ჯდება)საკვირველია,თითქოსგაგრძელდაესპატარაგზადღესერთიორად;ამასთანკიდევმხარიცმომექცადამომეჩვენაუსწორმასწოროდ.(ამთქნარებს)ასესცოდნიათურმესიბერეს:დააუძლურებსთვალებსადაყურს...ერთიხანიაყურიცმიწივის,თითქოსუკრავდენსადღაცსალამურს!ქალი(გაწითლდება)ეგ,მამავ,მართლაცსალამურია.მოხუცისალამურია?!მერევინუკრავსიმდროს,როდესაცურიცხვიმტერიამჩვენქვეყანასგარშემოაკრავს?!
მაშინ,როდესაცბარშიქვრივ-ობლებსმტრებიმუსრვენდასარზეაგებენ,აქედანჩვენიესმთიულებისალამურისკვრითუპასუხებენ?..ქალიმწყემსებიუკვრენდათავსიქცევენ;ხელშიკომბლებითაქუდგიანცხვრებს.მოხუციეგუკეთესი!..ვაჰ,ჩემსმოსწრებას!რაესმისამჩემსდასადგომყურებს?..ამისთანადროსიმშერცხვენილებსრაემწყემსებათდარაეცხვრებათ?!მაშინ,როდესაციმათმოძმეებსმძიმებორკილიფეხშიეყრებათ...(დაფიქრდება)ეჰ,თეიმურაზ!რამტყუანიხარ,რომმოაშურეამმთისსიმაგრესდაბარელებიოხრადდაჰყარე,
რომარუყუროიმათსიმწარეს.შენრომგულსიტეხ,მტერითამამობსდაშეუპოვრადქართველსაძრობსტყავს!..დამნაშავეხარ!..მაგრამმეფეხარდავინრასგეტყვის?ვინრასმოგკითხავს?..ქალიკარგია,მამავ!მაგდენსრომშფოთავ,კიდევაცმიტომარგეძინება.მოხუციმგზავრმარაგითხრა?ქოშისგორამდემისასვლელიგზაშორიიქნება?ქალიარა!..ასესთქვა:“აგერარისო”,თუმართალიადაარმოჭორა!..(სიჩუმე)მამილო!ვისიაგებულიადაანრათჰქვიანმასქოშისგორა?მოხუცი
ძველიდროებისამბავიარის,მეზღაპარივითგამიგონია,დაგეტყვი,შვილო,რადგანცსურვილიმაგისშეტყობისგულშიგქონია:ამბობენ,ვითომცრომთამარმეფემერთდროსარავინინახულაო;ორმოციდღედაორმოციღამეაქ,შუამთაში,იმარხულაო.რომგაიწმინდასულითდახორცით,ქოშიგაიძრომოჭედილიო,აავსომიწითდათანწაიღო,რომდაენიშნაისადგილიო,სადაცერთდროშიკახელყმაწვილებსთავიდაედვათწამებულადო,დაიქდაჰყარანაკურთხიმიწა,ძღვნადდასაკურთხადდიდებულადო.იმისმაგალითსსხვებმაცმიჰბაძეს:
ყოველიკუთხითიწყესდენაო;გაკეთდაგორადაზედთამარმაწმინდატაძარიააშენაო.როდესაცთურმეპირველადსწირეს,მაღალმამთებმაიწყესდრეკაოდათამარმეფეს,ნათლითშებურვილს,ზეცითმოესმაზარისრეკაო!ქალინეტავიიმდროსდამაშინდელხალხს,რომსასწაულითვალითუნახავს!..მამილო!ახლაქართველქალებშითამარისთანააღარავინგვყავს?მოხუცი(იცინის)რასამბობ,შვილო?იმისთანებიგანაყოველთვისიბადებიან?!ოცნებასავითსამაგალითოვარსკვლავებივითნათლადჰქრებიან!..
(სიჩუმეა.რაღაცასიგონებს)სიტყვაუდროოდგამაწყვეტინე!არმაგონდება...შვილო,დავბერდი...ჰო,ქოშისგორავისსახელზეა?ისუნდამეთქვა...მაზეგავჩერდი...ტაძარიყოვლადწმინდისსახელზესულჩუქურთმებითაგებულიადასასწაულისმოსაგონებლადხვალინდელიდღედადებულია.მივალთდავნახავთიმძლიერტაძარს!..გულსდავიმშვიდებთსიწმინდისნახვით!..ჩვენცგვმართებს,შვილო,რომსხვებთანერთადღამევათიოთლოცვითდამარხვით.ქალიმაგასრაღასჯობს?!მაგრამთუმართლაამაღამძილიარშეიძლება,აქვერომცოტაგამოიძინო
დაშეისვენო...რაგენაღვლება?მეცცოტახნობითტყისაკენწავალ,სოკოსმოვძებნი,ანმოვკრეფმაყვალს,მაგრამაქვეკიახლოსვიქნები,არმოგაშორებარცერთწუთასთვალს.მოხუციჰო,კარგი,შვილო!მაყვალსკინუსჭამ,რომდასუნთქულიარჩაატანო.მანამდემეცაქთვალსმოვატყუებ,მაგრამშენკიარდამაგვიანო.(მიწვება).ქალი(მიდისტყეშიდააქეთ-იქითიხედება)რაამბავია,რომაღარმოდის?ამდენხანსრისთვისდაიგვიანა?რომარმოვიდეს?როგორარმოვა?ჩემსუნახავადდღესგასძლებსგანა?არა!კიმოვა,მისიჭირიმე!
მაგრამ,ვაი,რომროდესაცვხედავ,გულშიბევრიმაქვსმასთანსათქმელიდაპირადადკივერასვუბედავ!..გულიმიტოკავსდარაღაცყელში,როგორცრომბურთი,ისემეჩრება...ენამებმევა...ხმასვეღარვიღებ,სიცხესმაძლევსდაპირიმიშრება!..ჩუ!..სალამური...სწორედისარის!..იშ!..შეხედვასაცრომვერავბედავ!..მაყვალსდავუწყებჩემთვისაქკრეფას,ვითომარმესმის!..ვითომვერცვხედავ...(ზურგსშეაქცევსდამაყვალსდაუწყებსკრეფას)
გამოსვლამესამე
იგინივედამწყემსი(გამოდისმარჯვნივ)მწყემსი(მიუახლოვდება)
ტურფავ!ქალი(შეკრთება)უიმე!მწყემსირამშეგაშინა?მევარ,ვერმხედავ,შენგეთაყვანე?ქალიუეცრადშევკრთი...აღარგელოდი...ამდენხანსრისთვისდაიგვიანე?მწყემსიმეკიარა,თქვენდაგიგვიანდათ.დიდიხანიარაცმეაქვიცდი.ქალივერმოვატანეთ...გზაგაგვიგრძელდა,რადგანაცგანგებბევრჯელგადავცდი.მწყემსიგადასცდი?რათა?
ქალიროგორთურათა?ბრმაარის,მაგრამარავიწყდება...სულიმერთიგზითრომმოვიყვანო,დაუკვირდებადამიგვიხვდება.რაცშემიძლია,ვუბნევგზადაკვალს!..კიდევკარგი,რომგზაგამშრალია!..ხანაღმამიმყავსდახანთავდაღმა,ვატყუებ,მაგრამშენიბრალია!..მწყემსიშენგენაცვალოსჩემისიცოცხლე,რომჭკვიანიხარ!..მოხერხებული!..მაგნაირცოდვასზეცაცარგიწყენს...თავდებიარისთვითსიყვარული.ქალიმეცმაგრევფიქრობ,რომბევრსშეუნდობსდააპატიებსკაცსსიყვარული...
მაგრამრავიცით,რომამჩვენორშიერთიარარისმოტყუებული?უფროსებისგანგამიგონია:კაცებიქალებსაბრიყვებენოდა,სიყვარულსრომგამოსტყუებენ,გალგრილადხელსაცაიღებენო.მწყემსიეგმართალია!..მოხდებახოლმე,მაგრამმესხვავარ!..ნუგამრევმათში!..მაშინშემირცხვესგვარისშვი...ჩემი...ჩემიბიჭობადაწვერ-ულვაში!..(გამოიგლეჯსულვაშისღერსდააძლევს)აი,წაიღე!ესსიყვარულისსაწინდარია!..შენშეინახე!..თუგიღალატო,“ფუ”უთხარ,დამგმე!შემარცხვინედაცუდადდამსახე!მამაპაპურიესჩვეულება
დღესრჯულადარისგადაქცეულიდა,ვისაცქუდიახურავსთავზე,ვერგასტეხს...თუარშეჩვენებული.ქალიარვიცი,რავქნა?ერთიხანიარაღაცაძალიგარსშემომედო...ჯერვინაობაცშენიარვიცი,მაგრამგულიკისრულადმოგენდო.შენგანმოხიბლულსდადამონებულსრასაცკიამბობ,უეჭვოდმჯერა,ამასგიმოწმებსდღესჩემისახე,ჩემითვალებიდაგულისძგერა.ახლაშენიციდაშენმაღმერთმა...შენმოგაბარებამჩემგულისთქმასდაჯერ,სანამდისჯვარსარდავიწერთ,ისეგენდობი,როგორცჩემღვიძლძმას!მაგრამმაინცმსურს,რომშემოგფიცო...
(გამოიძრობსთმას,გამოსკვნისდააძლევს)აჰა,წაიღეჩემგანსაწინდრად!თუდაგივიწყო,ჩააგდეცეცხლში,რომმეცდავიწვადავიქცენაცრად.მწყემსი(აღტაცებით)ოჰ,ნეტარებავ!სიტკბოებისზღვავ,გაუზომელო,სივრცითუძირო!თვითუკვდავებისკამკამოწყარო,ჩემთვისცისადაქვეყნისკავშირო!..შენშემოგევლოსგარსჩემითავი!უშენოდქვეყნადგანაკიგავძლებ?ასისიცოცხლეცრომმქონდეს,ერთადშენშემოგწირავ!..შენდაგანაცვლებ!(უპირებსმოხვევას)ქალი(ხელსაჰკრავს)უი!..რასშვრები?მწყემსი
მინდაგაკოცო.ქალიჯვარისწერამდის?ცოდვარომარი?ჰ!არა!არა!...წადი...გამშორდი!..ვერა!..ჯერ,სანამარახარქმარი...მწყემსი(დაღონებით)მოგშორდე?კარგი!შენინებაა...ქალი(აღშფოთებით)ჰო!წადი...წადი...მომშორდიმალე!(მწყემსიმიდის)მიდიხარ?კარგი,მაშიქამოდი...ქოშისგორაზე...შენგენაცვალე!..მიდის!..წავიდა...არა,ნუწახვალ!..(მივარდებადამიეკვრისგულზე,მერეისევმოშორდება)ოჰ,ღმერთოჩემო,რამემართება?!(ხელსჰკრავს)ახლაკიწადი!..ნუღარმოიცდი.ნუ!ნუ!ხომჰხედავ?!არშეიძლება!..
(თვალებზეხელსიფარებს.მერეისევმობრუნდება)წასულა!..აგერმთაზეგადადის...აი,მობრუნდადაიყურება...ნეტავრათარისერთსდაიმავდროსტკბილიცდამწარეცბედნიერება?..(ჩაჯდება,თავსჩაღუნავს,ხელებსმიიფარებსდატირილიაუვარდება)მოხუცი(წამოვარდებაზეზეშეშფოთებული)რაამბავია?..აქავარ,შვილო!..რადაგემართა?რამშეგაშინა?ძაღლმახომარსადშემოგიტია!წყეულმაგველმახომარგიკბინა?ქალიარა,მამილო,არაფერია!..მოხუციმაშ,შვილო,მაგრერამმოგაწყინა?ქალი
მარტოროდავრჩი,ჯავრმაწამიღოდაუნებურადგულიმატკინა.მწარენაღველიც,ცრემლშიჩართული,თვალთმომეჩქეფა,გადმომეწურა!..თვითონარვიცი,რაძალაიყო,რამამატირა...ცრემლადდამწურა!მოხუციჰმ!..სულეგიყო,სხვაარაფერი?მივხვდი!..ეგ,შვილო,არაფერია:სისხლითამაშობსმოჭარბებულიდაგულიცმისგანანაძგერია.მოგწყინდაგანა?რაღათქმაუნდა,სულმარტოობავისიამება?მეჩემსმომვლელადამიყვანიხარდაშენკიგულისხვასგეუბნება.შენიყვავილიახლაიშლება,ჩემი-ფესვებიცკიდამზრალია
დაერთუღელშირომგაბმულივართ-ეს,მერომბრმავარ,მისიბრალია!მაგრამ,ეჰ,შვილო,მოიცაცოტა:ჩემიცხოვრებისგზაგავლილია,აწ,სადაცარის,მომიკითხავენ,ჩემიდღეებიგამოთვლილია!..ქალიაბა,რასამბობ?!.კიდეცეგარის,რომმემატირებსდასულსმიხუთავს!შენგეჭირვებაყურისმგდებელიდამაგისთანაკიარვინაგვყავს.მწყემსირომჩვენარმოგვშველებოდაიმდღეს,ძაღლებისმოსაგერებლად,ხომდაგვწიწკნიდენსულლუკმა-ლუკმადდაგავხდებოდითყვავ-ყორნისმსხვერპლად?არა,მამილო,ქალისუსტია,კაცისოდნობასროგორშეიძლებს!
ნეტავიერთივაჟიგყოლოდა!მოხუციეჰ,რათმაგონებდაკარგულშვილებს?ვაიმათმომგონს!..განაარმყავდა,მაგრამარშემრჩა!გამიწყდაყველა!..სამიერთსომშიერთსდღესმომიკლესდაესთვალებიცმანდამიბნელა;ცოდვაარარის,მეკიდევვიყოდაისინიკი?!(სტირის.სიჩუმეა)ქალინეტავიერთიმაწვილივინმეგეშვილებოდეს,რომჩემთანერთადშენყურსგიგდებდეს,სულშენთანიყოს!თავსგევლებოდეს!..მაშინმეც...მოხუციშენრა?შენრასიზამდი?..
გამიზიარეშენიგულისთქმა!ქალიიმას,რომ...მაშინმეყვარებოდაშენიგულისთვის,როგორცღვიძლიძმა.მოხუციჰმ...მესმის!მესმის,თურაღვიძლიძმა!ქალიროგორთურაძმა?..ეგრასიტყვაა?მოხუცივიცი,რაცარის!განავერმივხვდი?შენრომძმასამბობ,ისძმასულსხვაა!(იცინის)ქალიიჰ,რაებსამბობ!(მორცხვობით)რადროსეგარის?მზემშუბისტარზეგადმოიხარა.მოხუციმართლა?მაშახლაკიდროყოფილა,აბა,ჰე,შვილო,წავიდეთჩქარა!(მიდიან)|
მოქმედებამეორე
გამოსვლაპირველი
(ტყიდანგამოდისპატარა-კახიდააღტაცებითიხედებააქეთ-იქით)პატარა-კახიძლივსმარტოდავრჩი!..ოჰრაკარგიასამოთხისნიჭი,თავისუფლობა!რადმინდა,რომვარბატონიშვილი?დარაღადმიღირსუფლისწულობა,თუჩემსნებაზედბიჯსაცვერგავდგამ?უნდამივდიოქვეყნისმაცდურხმას!..მძიმეუღელიდავდგაჩემსსიყრმესდაშევაკვეცოფრთებიგულისთქმას!(შორიდანსალამურისხმამოისმის)
ჩუ!..სალამური!..მწყემსიასწორედ.აი,სადარისბედნიერება:სცხოვრობსთავისთვისბუნებისშვილიდაგულსუსრულებს,რაცენატრება.(დაჯდებადაყურსუგდებსსალამურს)ვიშ!რაკარგიაესსალამური!..როგორიტაცებსგრძნობა-გონებას!..სიამითჰხიბლავსუსაზღვროსურვილსდააფერადებსმაცდუროცნებას!მიგვაფრენსსადღაცლაჟვარდუფსკრულში,ედემისკიდითშორეულმხარესდააქაერთებსნათლისკავშირითჩვენსსიტკბოებასდაჩვენსსიმწარეს.(დაფიქრდებადაყურსუგდებსსალამურს)გამიგონია,ვითომცლერწამიობლისსაფლავზეამოსულიყოსდათავისქნევით,დამუქრებული,
მაღლაზეცისკენისწასულიყოს,რომმიეტანოსიქჩვენისქვეყნისმწარეამბავიდასაჩივარი;მაგრამიმავდროს,ეშმაკისსული,დასტაკებოდესგრიგალიქარი,გადაეღუნოს,გადმოეღუნოსდამოეთხაროსსულძირიანა;მერეენახოსმწყემსსწაქცეული,ხელშიაეღოსპატარადანადაგამოეჭრასმასსალამური,რომმოწყენისდროსსულიჩაჰბეროს,დამთადაბარისდასატკბობელადააკვნესოსოდააატიროს...ესუნდაიყოსისმაცდურიხმა,პირველმწყემსისგანმოგონებული!აქისმისცისდაქვეყნისამბავი,ერთადშეთხზული,შეზავებული!..
ხმატყიდანბატონიშვილო!..უუუ!პატარ-კახი(შეკრთება)უჰ,ღვთისრისხვა!რომარმომნახო,არშეიძლება?!დარბაისლურიზრდილობითმოხვალ,რომმომიწამლოტკბილიოცნება!..უუუ!აქვარ!..აქეთწამოდი!..
გამოსვლამეორე
იგივედაგივიგივიბატონიშვილო,სადბრძანდებოდი?ერთხანსგეძებეამუტეხტყეშიდა,რომვერგნახე,შიშითვკვდებოდი!..კახი
რამშეგაშინა?მგელიშემჭამდა?რისთვისჩამომრჩი?ვისიბრალია?გივიწინშემხვდაერთიმოხუცებული,იმასთანშევდექ,შემიყოლია.კახიმართლა?!.მეცშემხვდა...ვგონებ,გიჟია!ანდღესუთუოდსადმედამთვრალა:ფულიმივეციმასსამოწყალო,იუკადრისადადამამწყრალა!გივირომსცოდნებოდა,თუვინბრძანდებით,კადნიერებასვერგაბედავდა.მაგრამბრმაარისის,უსინათლო,დაბატონიშვილსვერაჰხედავდა!..კახიგლახაკი,ბრმადაამპარტავანი?!
გივიგლახაარარის,თუმცკიგახლავსბრმა:სახელოვანიიყოისერთდროსდადღესაცსხვაამაგისგულისთქმა!..სხვასრამესითხოვსმაგისიგრძნობა,სხვაგანმიჰფრინავსმაგისგონება!მაგისიღვაწლიდასამსახურისამოწყალოთიარიწონება!..გიორგიარის...გვარადხმალაძე...ჰშვენოდასიმხნედამამაცობა...მტერთანსაომრადმაგასდაჰყავდადაბალიხალხიდაგლეხკაცობა...მთაშიდაბარშისწორადნაქებსადღესაციგონებსმაგასსუყველა;გასაოცარივაჟკაცობისთვისმეტისახელიდაარქვეს“გელა”.კახი
ეგარისგელა?გივიდიახ,ეგგახლავს.დაბრმავებულაერთიხანია...მიკვირს,აქამდისრომცოცხალია,რაცმაგასჭირიაუტანია.ამდგარა,დადისსოფლიდანსოფლად,წინდაუძღვებაპატარაქალი,დაგლეხკაცობასურჩევს,რომიმათგამოახილონამცუდდროსთვალიდამიეშველონძმურადბარელებს,მტრისგანდაჩაგრულსდადამონებულს!გულისგასახეთქსაყვედურებითმათაცაშფოთებსდაუღელვებსგულს.კახიხალხირასამბობს?გივი
სიტყვასუჯერებს:ემზადებიანმტერთანსაომრადდა,მეთაურითუგამოუჩნდათ,თანმიჰყვებიანყველაერთპირად.კახიმეთაურიო?..მერებატონითეიმურაზირაღასაბრძანებს?გივიერლოცვაშია!..ხალხსღმერთსავედრებს,დამტერთანბრძოლასკიაგვიანებს.კახიმერედაარსჯობს,რომუპატრონოსდაყურიუგდოსდაჩაგრულმოყმებს?ცრემლითვედრებადაწირვა-ლოცვამიანდოსმხოლოდმანწმინდამამებს?გივიეგმართალია!მაგრამბატონი
გულისფრიალმადაასნეულა...დღესქვეყნისთვალითქვენშემოგყურებსდამხოლოდთქვენზეიმედობსყველა.კახიმე?გივიდიახ!დათქვენცგმართებთსიფრთხილე!..დღესჩაგვაშხამეთკინაღამდილა:დაკოდილდათვზეხმალდახმალმისვლავისგანნახულა?სადგაგონილა?კახიმინდოდამკლავიგამომეცადა,ერთისმოქნევითგამეპო,მსურდა,დაისმაწუხებს,რომუღონობითჩემისურვილივერშემისრულდა.გივირასბრძანებთ?!მაგრემტერსროშემოჰკრათ,
თვითბუმბერაზსაცჩამოაგდებთძირს.კახინეტავპირველადჩემიმახვილიმტერსმოხვედროდადაარანადირს.გივიგანამაგასკივერმოესწრებით?!კახირაღადროს,ჩემომოჭირნახულე?მეჩვიდმეტეშიგადამდგარივარ!..თექვსმეტიწელიდღესშევისრულე.მაგრამმორჩილირომვარტანადად,მიტომგგონივართყველასპატარადანადირობითგინდათგამართოთ!..ტყვილანუჰფიქრობთ!..ახლაკიკმარა!საკუთარტანჯვადმემიმაჩნიაჩვენისამშობლოსუბედურებადავერვუყურებგულდამშვიდებით,
როცაამდენისისხლიიღვრება!..რადროსლხინიადანადირობა?!განაესარისდღესჩვენივალი?!წადი,მშობლებთანმიშუამდგომლე:გზადამილოცონ,მიკურთხონხმალი!გივი(აღტაცებით)გმადლობ,ღმერთო,რომამდღესმომასწარ!ამასელოდამოხუციგივი!..დაჭირნახულირომარწამიხდა,ბედსარვემდური!აღარასვჩივი!..ბატონიშვილო,ეგსიტყვებია,შენგანრომმსურდამეგამეგონა...მომეციხელი,რომგეამბორო!(იჩოქებს)შენწინმუხლსვიდრეკ,ერთგულიმონა.კახინუ!ნუ!ადექი!..ჩემოგამზრდელო!ეგშენსჭაღარასარეკადრება...(აყენებს)
მამაშვილურიშენიმოხვევაგულსასწყურია!..სულსენატრება!(გადაეხვევიანერთმანეთსდაჰკოცნიან)ახლაკიდროა,ჩემოგამზრდელო,საქმესშევუდგეთ...დროძვირადგვიღირს!..რევაზმარისთვისდაიგვიანა?საფათერაკოეგებრამესჭირს!..გივიარა,ბატონო,თქვენსდაკოდილდათვსისგამოუდგაწეღანკვალდაკვალ...შორსარიქნებადა,თუმიბრძანებ,მედავუძახებ,ახლავეწავალ!კახიკარგიიქნება!მანდ,ვგონებ,ახლოსმწყემსიავიღაც,სალამურსუკრავს,დაგადასძახე,რომჩამოვიდეს,მაგრამნუეტყვიჩემსვინაობას!
(გივიგადის.კახიდაფიქრდებადაცოტახნისშემდეგამბობს)რაებიმითხრაჩემმაგამზრდელმა?გულიდამწყვიტადაამიძგერა!..ღვთისმშობლისხვედრისაქრისტიანორომამოვარდეს-სწორედარმჯერა!..მაშინ,როდესაცბრმაცთურმესცდილობს,რომაუხილოსქვეყანასთვალი,მეთავხედობადრათჩამეთვლება,რომავასრულოსამეფოვალი?თუმამაჩემი,ნამდვილიგმირი,სახელგანთქმულიდათავმომწონე,დღესსნეულებამისედასძლია,რომმიხდილიაქვსძალიდაღონე...მეაქარავარ?..შვილიარავარ?!იმისივალიმეარამხდება?რამშობელიამამა,რომელიც
ნაშობისაგანარითავსება?კმარამონება!კმარამოთმენა!დროარისადგესერთპირადერი,ანბრძოლისველზესულიდალიოს,ანმოიგეროსმოსულიმტერი!..მონასრადუნდაკრულისიცოცხლე?ვისთვისაანთოსწმინდალამპარი?სჯობსმონებაშიგადიდკაცებულსთავისუფლებისძებნაშიმკვდარი!
გამოსვლამესამე
იგივედამწყემსი(მოუახლოვდება)მწყემსიბატონიშვილო!..(თავსუკრავსქუდმოხდით)კახითითქოსმეცნობა!..
გამარჯობა!შენმწყემსიხარ,ვგონებ?მწყემსიმწყემსიგახლავარ,შენიკვნესამე!რისათვისმიხმედარასმიბრძანებ?კახიმაგდენსარაფერს!-ისშენიყავი,რომაკვნესებდიწეღანსალამურს?მწყემსიმეგახლდი!კახიმარტოშენთვისუკრავდი,თუსხვაცგიგდებდააქვესადმეყურს?მწყემსიჩემთვისვუკრავდი,ჩემობატონო,მწარენაღველისგასაქარვებლად.კახიკიმაგრამ,შენთანრაუნდანაღველს?
მთებშიდადიხარაქთავისუფლად!მწყემსიეჰ,დალოცვილო,რაგამოვიდა,რომვიყომარტოდთავისუფალი...მაშინ,როდესაცმთელსჩვენსქვეყანასრისხვითდაჰყურებსმაღლითუფალი?..კახისჩანს,ბარელიხარ?მწყემსიარა,ბატონო!კახიმაშაქაურითუხარ,მთიული,რაღაგაწუხებსამსიმაგრეში?მწყემსიიქაურებზეშემტკივაგული!..განამარტომე?მთლადმთიულებიიმათიცოდვითიდაგებიან!
მაგრამვერჰხედვენვერსადმეთაურსდათავისთავადრასგახდებიან?..კახიბატონიმეფე?მწყემსიაქამობრძანდა...თავიაქმოსცა,ამსიმაგრეში,დაბარელებიოხრადდაჰყარა,სულუპატრონოდ,თათრებისხელში.კიდევკარგი,რომამისმნახველიჯერარიტეხენმთიულებიგულსდაიმედირამპატარა-კახის,როგორცმომაკვდავს,მათუბრუნებსსულს.კახიპატარა-კახის?მწყემსიდიახ,ირაკლის.
ძალიანრამესმოგახსენებენ.ჯერმისისაქმეარვისუნახავს,მაგრამისეკიმეტადაქებენ!განაგონობით...ასეამბობენ:გივისგაზრდილისხვაიქნებაოდაარშეარჩენსთათრებსჩვენსსირცხვილს,ღმერთმაცწყალობათუინებაო.კახიმართლა?მაშრომსთქვასბატონიშვილმა:“მტერზედმივალო”,ხალხიგაჰყვება?მწყემსიგანაკაცებიმარტო?ქალებიცთანგაჰყვებიან...არვინდარჩება!..კახიშენცთანგაჰყვები?..მწყემსიმერადამიშლის?
კახიცხვრებსრაღასუზამ,ჩემოძამია?მწყემსიცხვრებსრაღასდავდევ?..ამისთანადროს!..სუყველამგლებსაცდაუჭამია.ნეტავკიმართლამოვესწროთიმდროს,რომწინგვიძღოდესბატონიშვილიდაქართველებიცთანმოსძახოდენ:“ანგამარჯვებადაანსიკვდილი!”კახიამინ!გისმინოსღმერთმა...ინებოს!ეგრეცრომმოხდეს,კიშეიძლება...(დაფიქრდება)მწყემსი(თავისთვის)მოედვა!..(სიჩუმე)კახიდაცხა!..წყალიმომწყურდა!..(მწყემსს)ახლოსხომწყალიარგეგულება?
მწყემსიცოტაშორსგახლავს...კარგიწყაროა,მაგრამროგორვქნათ?არგვაქვსჭურჭელი.კახიაი,თანამაქვსაგერმათარა,დაესწაიღე!მოჰკიდეხელი!..(გადაუგდებს;მწყემსიაიღებსდაგაუდგებაგზას)(ფიქრისშემდეგ)ჰე!ვერაჰხედავთ,რასამბობსმწყემსი?თურმეიმასაცკისტკივაგული,რომუცხოხალხიშემოგვესიადაჩვენცთავსვუხრითსულგანაბული!..მაგრამჯერკიდევ,მადლობაუფალს,არშესჩვევიახალხიმონებასდასაქვემძრომოდარავარჯიშებსმონურისხერხითჭკუა-გონებას!..დიახ,მონობასმიუჩვეველი
ჯერკიდევგულისხვასგვეუბნებადასავაჟკაცოპირდაპირობასმოითხოვსმუდამმტკიცებუნება!ჩვენცთუახლავეარმივაწოდეთსამართლიანიმასსულისსაზრდოდახანგრძლივობამთავისიკვალინელ-ნელშეპარვით,ერთხელვედასდო,მორჩა,გათავდა...ამოიფხვრება...ტყუილიღაამერეიმედი...დაისსჯობს,ბარემახლავევნახოთ,რასაცგვექადისმერმისთვისბედი.(დაფიქრდება)
გამოსვლამეოთხე
იგივე,რევაზდაგივიკახი
რევაზ?სადიყავ?რევაზთქვენდაკოდილდათვსგამოვუდექი,კვალშიმივყევი,თუმცსასიკვდილოდარისდაჭრილი,მაგრამგადავლოისდიდიხევიდაჩაიმალაისეთნაპრალში,რომადამიანსარმიესვლება.კახიყორნებიხომკიჩაფრინდებიან?დეე,ილხინონ,ჰქონდესთუფლება!(იცინის)რევაზყორნებს,ბატონო,რომარსცალიათ?ჯერკაცისხორცსაცვერერევიან!..გადაფრენილანაქედანბარშიდაჩვენსმოძმეებსთავსდასჩხავიან!..კახი
რევაზ!რათაგაქვსეგმწარეენა?სიტყვასარიტყვი,თუარდაშხამულს!..არიცი,რომეგშენიპასუხიეკლადესობაჩემნაღვლიანგულს?რევაზრავქნა,ბატონო,რომმეცამგულშიჩამგუბებიამწარენაღველიდატკბილადვეღარმისველებსენას,რომტკბილრამესივიყომეცმთქმელი!ღმერთმახომიცის...(დაინახავსმწყემსს,წყალირომმოაქვსდაუცბადშეკრთება)ჰა!ესვინარის?!ამასრასხედვენჩემითვალები?ახლაკიგიცან,ვინცხარ,შემხდალო!..გაჩერდი!ვეღარდამემალები!(ხმალსამოიღებსდამიაშურებს)
მწყემსირევაზ!მიცანი?კეთილი!მაგრამხომარგაშინებსჩემიკომბალი?აჰა,ესეცკიგადამიგდია,რომარწაგიხდესშენშიშითთვალი!გინდახელებიცმქონდესშეკრული,მაშინაცმაგხმლითვერშემაშინებ!დროგაქვსმოხვიდეხელცარიელზე,ძლევადაგრჩებადაგაიცინებ!..რევაზ(ხმალსჩაიგებს)ჰა,დედაბერო!შენმაგსიტყვებით,იცოდე,დღესთავსვერშემაბრალებ!..ხანჯალიხომგაქვს?მოჰკიდეხელი!მეცმარტოხანჯალსდავატრიალებ.(იღებენხანჯლებსდაიწევენერთმანეთზე)კახიეი!..შეჩერდით!..არიცით,სადხართ?
მაგთავხედობასაქვისთანჰბედავთ?დაგვიწყებიათ,ანთქვენვინახართ,დაანმევინვარ?ვეღარამხედავთ?ვფიცავთავსდამზესდედიჩემისას,თუწინწაგიდგამსთაწკიდევფეხი,მაშინთქვენჩემიძლიერირისხვათავზედაგატყდესთ,როგორცრომმეხი!..გივო!რასნიშნავსესმოქმედება?გივიმტრებიგახლავანერთიმეორის!კახიბებურიშვილი?!მტერიამწყემსის?!ვიღაცმეცხვარის,ვიღაცმეღორის?!გივიეგმწყემსილევანქვაბულიძეა...რევაზჩემიძმისმკვლელი,ჩემიმოსისხლე!
კახიმართლა?!ლევანმემოვკალსწორედმაგისძმა,მაგრამარავარმაგისმოვალე.დასასახლიდანგამოგდებული...გივი(სიტყვასაწყვეტინებს)აღარშეეძლომეფესჰხლებოდა.რევაზამდენიხანითურმემწყემსებში,სჩანს,უსირცხვილოდიმალებოდა!..ლევანსცდები!..არეთქმისუსირცხვილობაიმას,ვინცჩვენშიამისთანადროსტყეშიგაჭრილაყაჩაღადმისთვის,რომქვეყნისმტრებზემანინადიროს.ურცხვიისარის,ვინცდღეობებში
ლხინებსუნდებადააშიყობას!..გლახაკადდავრჩე,ისმირჩევნია,თუმცკიდიდკაცობ,შენსავითყოფას.რევაზთუკაციიყავდაწვერიგესხა,უმალმეუნდაგამსწორებოდი.ლევანპირადიმტერიარავყოფილვარდაუბრალოსისხლსვერიდებოდი.რევაზროგორ?ნოდარიშენარმოჰკალი?დაისჩემიძმაგანაარიყო?ლევანესმხარეცჩემისამშობლოარისდავალადმედვასისხლიამეღო.კახირაებიმესმის?
ლევანდიახ,ბატონო!ისიყოჩემიგულისტკივილი,რომთავსდაგვესხენმტერნითუარა,მათმიეკედლაბებურიშვილი...ქართველობაზეუშვერდამათთითსდა,თავმომწონედ,ქიზიყისმხარესურცხვადაძლევდაბოროტმაგალითს!რევაზსტყუი!..ისმხოლოდმტერსიტყუებდა,თვალებსუბამდა...დადროსეძებდა...ლევანგულშირაჰქონდა,ეგვინრაიცის,დასაქმითკისულსხვასგვიჩვენებდა.რევაზაგრეცრომიყოს,შენარშეგეძლომაინცჩემიძმისგასამართლება!
ლევანქვეყნისორგულირომარდაზოგოს,ყოველკაცსააქვსსრულიუფლება.გივიეჰ,ყმაწვილებო,ყურიდამიგდეთ!უადგილოასიტყვებიმწარე!..გეტყვითუბრალოჭეშმარიტებას...მასდამიმოწმებსყველამეცხვარე:როცამეცხვარისძაღლებსმოუვათჩხუბიდამწარედერთმანეთსჰკბენენ,მაშინპატრონსაცაღარჰზოგავენ,თუმიეშველა...მასაცუღრენენ...მაგრამიმავდროს,თუგაჩნდამგელიიმარემარეს,სადმემახლობლად,|შესწყვეტენბრძოლასდაყველაერთადიმმტერსმისდევენმოსაგერებლადთუკიოთხფეხსაცჰქონია,ვხედავთ,
ამდენიგრძნობადამოსაზრება,მაშადამიანს...მაღალქმნილებას,განაშეჰშვენისდაეკადრება,რომმთლადგადაჰყვესმისპირადობას,შინაურებზეარისხებდესგულსდავერჰხედავდეს,მეტისსიფიცხით,მისდასაღუპვადმტერს,მასზემოსულს?ნუთუვერჰხედავთრადღეგვადგია?რამდაგავიწყათთქვენთქვენივალი?გინდათდაჩლუნგოთთქვენერთმანეთზემტრისსასიკვდილოდნალესიხმალი?!ეგღალატიადადროკისხვასგთხოვსთ...მიეცითხელიერთმანეთსძმურად,დაწმინდასისხლიერთადდასთხიეთმამულისათვისმამაპაპურად!ლევანთუარმაგმიზეზს,სხვასრასშეეძლო,
რომქვაბულიძეგამოეცვალა.(ტანზეიხედება)რევაზაღარასვიტყვი!დრომდიმოვიცდი!..რაგაეწყობა:“აღმართსხნავსძალა!”კახიბებურიშვილო!ვერვინდაგძრახავს,რომგულსგიკლავდესდამკლისუფლობადამიტომუფროგეკუთვნისდღესშენმოთმინებისთვისჩვენიმადლობა!..შენ,ქვაბულიძევ!კარგადვერგიცნობ,მაგრამისეკიბევრჯელმსმენია,რაცშეგმთხვევიაქვეყნისგულისთვისდაანსიმდაბლითმოგითმენია...ხომგაიგონეთგივისსიტყვები?იმასთანერთადმეცპასუხსველი!დაწინდაწინვევიცი,ამრჩევასრომვერუარჰყოფსვერაქართველი!
დიახ,თქვენგმართებსთ,რომერთად,ძმურადმტრისშესარცხვენადმისცეთხელიხელსდავაჟკაცობათქვენიმიუძღვნათამჩვენსქვეყანას,როგორცტკბილმშობელს.მინდა,რომთქვენთანერთადმეცვიყო,საასპარეზოდმოგცეთმხარიმხარსდაჩვენსმაგალითსყველამიჰბაძავს,ვისაცსამშობლოკისწამსდაუყვარს!მტერიდაგვცინის!..ჩვენხმასარვიღებთ!რადროსშიშიადარადროსძილი?წავიდეთ!საქმესშევუდგეთერთად!ანგამარჯვებადაანსიკვდილი!..(მიდისდაისინიცთანმიჰყვებიან)გივი(მარტო)გმადლობ,უფალო,ახლაკივხედავ,არწამხდენიამეჭირნახული!ატარა-კახისგმირულმასიტყვამ
რაღაციმედითამივსოგული!..თუმცაუდროოდდაგვისნეულდაძველიარწივი,თეიმურაზი,დამისშემყურემამულისშვილებსგულსსასალბუნოდააჩნდათხაზი,მაგრამმისნაცვლადმაღლითბუდიდანგადმოფრენილადღესშევარდენი!..ახლაკიდროასვიმონივითვთქვა:“აწგანმიტევემე,მონაშენი!”ფარდა
მოქმედებამესამე
სცენაპირველი(მაღლობზეშორითქოშისგორამოჩანს,ზედეკლესიით.თემობაა.დაბლავაკეზე,გზისპირად,მუშებისიმინდსსთოხნიანდამღერიან)
გამოსვლაპირველი
მუშებიყანაო,მუშისსამოთხე,გლეხისდიდებავ,ყანაო!ცისკრისსხივებმაშეგმოსესდანამმაგადაგბანაო,დაგქროლადილისნიავმა,ალერსითგითხრანანაო,ჟუჟუნაწვიმამზედდაგკრა,ზურმუხტადაგამწვანაო!მეთაურიაბა,ბიჭებო,თქვენიჭირიმე!ნუშეჩერდებითჯერ!..ნუდაღალდით!ესერთიცკიდევჩამოვუაროთ!სულჯარასავითდაუტრიალდით!..
მუშებინუგეშინია!წაგვიძეხ!გასწი!..არჩამოგრჩებითჩვენც,მეთაურო!..1-ლიგლეხიხომხედავ,ისეცალმურიაგვდის?..რათგინდა,უფრორომგაგვახურო?მეთაურიჰო!მაგრე!მაგრე!თქვენდაგენაცვლეთ!დაჰკარით,სანამმიწაცსველია!..მოხუციესყველაკარგი,მაგრამუქმსრომვტეხთ,ესგანაკარგისაქციელია?ახალგაზრდავითომრაიცის?მოხუციროგორრაიცის?მაშაღარარისმადლიდაცოდვა?
მღვდელმარაგვითხრა?..ახალგაზრდამღვდელსრასუყურებ?!ასეიციანსულიმათროტვა.მე-2გლეხიიმანთუარსთქვა,ჩვენკიარვიცით,რომუქმისტეხა,მართლა,ძნელია?!მე-3გლეხინეტავრასამბობ?რადროსეგარის?გეტყობა,საქმეშემოგელია!ვერჰხედავ,ბარშირაამბავია?თესლადმარცვალიცარსადვარდება!ჩვენრომაქახლაუქმესმივდიოთ,ბარიშიმშილითამოვარდება!..მე-4გლეხიახლასხვადროა!ღმერთიცარგვიწყენს:შრომამისივენაბრძანებია!
ახალგაზრდაკარგიაერთი!რაებსაჰბოდავ?ვგონებ,სიზმარიდაგზმანებია!..მეთაურიგაუსვითჩქარა!..ტყვილანუსცდებით!ცოდვაჩემთავზემემიმიღია!ახალგაზრდააბა,დავიწყოთისევმუშურიდაბანიგვითხარშენ,პირაღია!..მუშებიყანაო,გულ-ხელგაშლილო,ქვეყნისმოკეთევ,ყანაო!მოყვრულადშემოგსევივართ,მტრულადგიმეტებთგანაო?გავმარგლავთბალახ-ბულახსა,გაგთოხნითყოველგანაო...(ბუკსაყვირებენ)ახალგაზრდა
რაამბავია?მე-2გლეხირაუნდაიყოს?ხატობაადაბუკსაყვირებენ.ახალგაზრდავითომრათაო?მე-3გლეხიაყვირონ,თვარამაგითიყეენსგააკვირებენ...მოხუციგელაიქნება!უთუოდუნდაშეჰყაროსხალხიდაუთხრასრამე...მეთაურიაბა,ბიჭებო...გაუსვითჩქარა!..მომყევითწყობით(ახალგაზრდას),შენცმხარიმამე!მუშებიზედუფლისთვალიდაგყურებს,
შენიბარაქაბრძანაო!აგშორდესგვალვადასეტყვა,მოსავლისგამოცანაო!..ყანაო,ოქრო-ზურმუხტო,ყანაო,ჩემოყანაო!მაღალმაღმერთმააკურთხოსსხვაცბევრიშენისთანაო.(შეჩერდებიან)მეთაურიბიჭოს!..სამხრობაწამოგვპარვია!..ახლაკიდროა,რომშევისვენოთ!..წავიდეთჩრდილში!სამხარიგველის,მოეწყინებამარტო,უჩვენოდ!..ახალგაზრდააბა,ჰე!..მოდი,წავიდეთერთად!თუმაგრეარის,უნდავუშველოთ!მოხუცისწორედარგვაწყენს,რომცოტაყელი
ჩვენცჩავიწმინდოთდაჩავისველოთ.(მიდიან)
გამოსვლამეორე
მოხუციდაყმაწვილიქალიმოხუცისადჩამოვედით?ქალიყანაში!მოხუციმერე?რატომმუშებიაღარმღერიან?ქალიწასულანიქით,სამხრადდამსხდარან,აგერმუხისქვეშ,ჩრდილშიარიან!..მივიდეთ?მოხუცი
არა,სჯობსმოვუცადოთ,აქავემოვლენ,რომისამხრებენ.(სხდებიან,სიჩუმეა)ქალიამდენხანსთემირომარიშლება,რაამბავია?რასუყურებენ?მოხუციაწ,სადაცარის,დაიძვრისხალხი;ქვეითადამგზითჩამოივლიან.ქალიცხენდაცხენრატომარავინმოდის?მოხუციჩვეულებაადავერშესცვლიან!ქვევითბარშიჰყავთდაყენებულიდიდკაცებსმათიბედაურები...წესისგატეხაძნელია,შვილო!სასწაულსაგრენუეხუმრები!იჰ,ვენაცვალეიმისძალსდამადლს,
რომარსჩვევიაკაცისგარჩევა:გინდდიდიიყოს,გინდაპატარა,ერთიამისირისხვა-კურთხევა!..ქალირახალხიიყო!მოხუცისულდიდკაცობა!..ბატონიშვილიციქბრძანდებოდა?ქალიასეამბობენ...იმდენისულისუყველაიმასშესჩერებოდა!მოხუციშენრომელსუფროშესჩერებოდი:იმასთუიმისვიღაცშინაყმას?ჰა?..რათგაჩუმდი?რაღათმიმალავგულისპასუხებსშენსმშობელმამას?ქალი
აკიგითხარი!მოხუციჰმ...სულისიყო?სწორედმაკვირვებს,სადმიგიგნია?დადიდიკაცისშვილიროიყო,ვითომაქამდისარაგცოდნია?ქალირასმივხვდებოდიდარავიცოდი?უბრალომწყემსადთავსმაჩვენებდა,უკანდაგვდევდაყველგანლანდივით,გზაშიგვხვდებოდა,არმასვენებდა.მოხუციპირველად,შვილო,სადგაიცანი?ქალიარგახსოვს,ძაღლირომმოგვიგერა?!მოხუციმაშიმტყეშიაცხომისარიყო,
უეცრადგულირომაგიძგერა?..ახლაკიმესმის!..ესეცმითხარი:მწყემსურადრაღათიმოსებოდა?ქალიაკიგაიგეწუხელი?!თურმებატონისრისხვასემალებოდა.მაგრამ,რაღაიბატონიშვილმაიცნო,ვინციყო,დათანიახლა,ტანისამოსიგამოიცვალადათავსაცაღარიმალავსახლა.მოხუციშენრაღაგითხრა?ქალირაუნდაეთქვა?ფიციხელახლადგამიმეორა.მოხუციეგებიუნდაგაცდინოს,შვილო,
დაყმაწვილურადრამემოჭორა?..თორემსადჩვენდასადდიდიკაცი?შორი-შორსგვიძევს,შვილო,საზღვარი!შენარშეგირთოს,განაცოტაათავადისქალიგასათხოვარი?ქალიისასეამბობს,რომსიკვდილამდეარგაგეყრები...ჯვარსდავიწერო.მოხუციაჰ,არა,შვილო,გულშინუიდებმაგსიტყვებს!..სჯობს,როარდაიჯერო!ქალიიცი,რამითხრა:“გელასქალიხარ,მერედედოფლისმონათლულიოდა,რომშეგირთო,ვერვინდამძრახავს,ვერცმცირედავერცდიდებულიო!”მოხუცი
ეგმართალია!..ღმერთმაქნას,შვილო!მაგაზეკარგირაღაიქნება?ქალიარა,მამილო,რომარმატყუებს,გულიმარწმუნებსდამეუბნება.მოხუცირატომაქამდისარმითხარირა?ქალიმეუბნებოდა:“ჯერდავფაროთო,მერეუეცრად,ჯვარისწერისდროს,მოხუციმამაცგავახაროთო!”მოხუციქრისტემახაროსდააძლიეროს,თუცბიერობითარამბობსტყუილს!..ქვაბულიძეა...სიტყვა,ვგონებ,რომდაეჯერებამამამისისშვილს!მამამისსზაალსკარგადვიცნობდი,
ერთხელსიკვდილსაცგადავარჩინე,როდესაცტურარამაზიშვილიმისწინსატევრითძირსდავაწვინე.თუარმომეკლა,ჰე,ის-ისიყოზაალსმოჰკლავდაისმოღალატე,მაგრამმივასწარ,დღედავუმოკლედაიმისიდღეზაალსშევმატე.ისრომმოვკალი,მისიწუნკლები,ლეკებიც,შეკრთენ...გაიქცაყველა!..დამეტსახელადმაშინდამერქვავაჟკაცობისთვისგულადი“გელა”.
გამოსვლამესამე
(რევაზბებურიშვილიდათედორამაზიშვილიჩამოივლიანდაშორიახლოსდგებიან:ათვალიერებენქალს)
რევაზესარის?მართლაკარგიყოფილა!..თედომეგანატყუილსმოგახსენებდით?..კარგია,მაგრამრაგამოვიდა?ამდაწყევლილთანრომვერასგავხდით!რევაზეგები,ბიჭო,თავპატიჟსიდებს:მაგითიუნდამეტიდაგვცინცლოს!..თედორაბრძანებაა!ცოტავაძლიეთ?არმიიკარა,არიქნა,ახლოს!იმდენიფულიდასამკაულიგადმომიყარა,თავშიმახალა!“მეშენიგულისარგავხდებიო!..დამეთხოვეო!”შემოგითვალა.რევაზ
ნეტავრასნიშნავსეგგულმაგრობა?თედოლევანზეარისგადარეული:იმასიგონებს,იმაზეჰფიქრობსდამისთვისუძგერსუტყუვრადგული.რევაზმეკილევანზერაღანაკლევარ?თედომეცეგარმიკვირს!მაგრამთვალია:ჯერერთსშეჰხედავს,მოეწონება,მერემეორეს...ეგეცქალია!..მეკიდევისევიმაზრზედავარ:რომმოვიტაცოთ,კარგიიქნება!მაგრამლევანიგადაირევა,რომგაიგონებსდაეწყინება!..რევაზლევანვინგდია?იმასრასდავდევ?
ნეტავშემეძლოსგულზეცგავხეთქო!ერთხელაცარის,ხომუნდაშევხვდეთ...დასასიკვდილოდუნდავაფეთქო.მეიმასვფიქრობ,რომსასახლეშიეუცხოებათ,გაჯავრდებიან!..თედოთათრობაარის...მათდაჰბრალდება...ეჭვსვინაიღებს?რასმიჰხვდებიან?სულმარტოდმარტო,შორსმთაშიცხოვრობსმოხუცებულიჩემიმამიდა...რომმოვიტაცოთ,იქმივიყვანოთდაიქდავმალოთ!მეტირაგვინდა?მაშინსულსხვაა...მამიდაჩემიდაგვეხმარება,რაცშეიძლება...დადაგნებდება,როცაიქნება:ქალია,გულიგამოეცვლება.რევაზ
კარგი,მაგრევქნათ!რაგაეწყობა?უნდავუცადოთუნებურადდროს!ახლაკიუნდაისევწავიდეთ:ბატონიშვილმაარჩამოგვასწროს!(მიდის)თედოჰმ,გელავ!გელავ!მეშენისისხლი,დიდიხანია,უნდაამეღო,მაგრამ,ბრმარომხარ,დრომდისვიცდიდი,-დამოთმინებაახლაკიმეყო!რომმომეკალი,რაიქნებოდა?რაღასჰგრძნობსკაცი,როცაგაქრება?არა,ამგვარადვალისგადახდაარიქნებოდაშურისძიება!..ქალისდაკარგვით,ამსიბერისდროს,უნდადაგტანჯოდაგაგამწაროდამამიჩემისმკვლელის,ამგვარად,გულიდანჯავრიამოვიყარო!..
გამოსვლამეოთხე
ჩამოდიანგივიდაბაადური(აყვანილიმოჰყავთ)ბაადურსადახარ,ჩემოყმაწვილკაცობავ?..როგორდავკუტდი!..როგორდავბერდი!..სადღააისდრო,ჯეირანივითაქრომავირბენ-ჩამოვირბენდი?!გივიმეცმაგასვჩივი,ჩემობაადურ!ვინდაგვიბრუნებსისევგაზაფხულს?!მხოლოდსხეულიძალასვერატანს,თორემსურვილიშერჩენიაგულს?ბაადურშენკირაგიჭირსჯერ,ჩემოგივო?მაინცვერდაგრევსჯერხელსჭაღარა...
მეთუასევარ...განასიბერით?უფროჭრილობამდამასაპყარა.რაღავარახლა?აღარვეკუთვნიაღარცაქცოცხლებსდააღარციქმკვდრებს?..გივიცოტამიგიძღვისგანააქღვაწლი?უმსახურობასვინდაგაყვედრებს?!.რასაცგვინიშნავსბედისვარსკვლავი,გადუვალიაჩვენთავზეყველა...(სიჩუმეა)ჩვენრომვეძებდით,ა,სადყოფილა!აქჩამოსულა,ეგერზისგელა.ბაადურაქარის?მართლა?მაშმიმიყვანეთ!აღარმინახავსდიდიხანია...ბრძოლისველიდანბევრიდაჭრილიორივესერთადგაგვიტანია.(ქალიგანზემიდგება.მიიყვანენ)
ვისვხედავკიდევ?გმადლობ,უფალო!ჰა!გამარჯობა!რასაიქ,გელა?გელაღმერთმაგაცოცხლოს,მაგრამვეღარგცნობთ:უსინათლოვარ...ჩემთვისდღეცბნელა.ხმასაცრომვეღარვარჩევ,ბატონო?!ელახულიმაქვსსიბერითყური...ცოტათი,ვგონებ,კიმენიშნება:ხომარბრძანდებითთქვენბაადური?ბაადურგამოიცანი!სწორედისავარ!შენბრმახარდამედაკუტებული!..სხვებხომკარგადხარ?რასაიქ,გელა?არგაგტეხიაგანაჯერგული?გელაგულირომმერჩის,იმისნახევრად,ნეტავ,მიჭრიდესძალიდაღონე.
ბაადურგულიმეცმერჩის,მაგრამსიბერესთავიმივეციდადავემონე...წავიდა,გელავ,ჩვენიდრო,გაქრა,სულსხვადროარისდასხვაკაცები!..გივიმეცეგმაწუხებს,ჩემობაადურ,დაგულსმიწყლულებს,ღმერთსგეფიცები!..დროსაცსცოდნიადაჩიავება:აღარავინჰგავსთავისწინაპარს...დაამმიზეზითწაქეზებულიშემოგვეხვიამტერიმედგრადგარს!გელაარა,უფალისულარგასწირავსღვთისმშობლისწილ-ხვედრსაქრისტიანოს!მხოლოდგამოსცდის,რომშეცოდებამანიგულისხმოსდაშეინანოს!..
(ქუდსიხდიანდაპირჯვარსიწერენ)
გამოსვლამეხუთე
პატარა-კახი,რევაზ,ლევან,თედოდასხვამხლებლებიკახიხედავთ,ბებრებისადაყოფილან?ეგერთავისთვისლაპარაკობენ!..რევაზუთუოდახლაჩვენსდროსჰკიცხავენდათავისასკიდიდადამკობენ!კახიგანაარააქვთ,რომვთქვათ,სიმართლე?რევაზკიმაგრამ,მაგითრაგაკეთდება?ლევან
ძველიამბავიმოხუცებულებსსულსადაგულზემალამოდხვდება.კახიეგმართალია!(გაჰხედავს)ე,დაგვინახეს...გივიწამოდგა...მოხუციცდგება.მივიდეთ,ვუთხრათთქვენიამბავი,რომგაიგონებს,გივსიამება!(მიდიან)გივო,ერთრამესგიმახარობლებ,რაღათქმაუნდა,რომგიამება!ლევანდარევაზდღესშევარიგედამათიშუღლიაწგათავდება.ერთიმეორისდაშორებული,აქამდისმეტისშურითდამტრობით,დღეიდანუნდაშევაკავშიროსაშვილიშვილოდტკბილისმოყვრობით:ჩვენგადავწყვიტეთ,რომქვაბულიძემცოლადშეირთოსამრევაზისდა...
ქალიუი!(ხელებსმიიფარებსპირზე)ყველანირაიყო,ნატევ,რაამბავია?(მისცვივდებიან)კახირამშეგაშინა,ქალო,რამოხდა?მოხუცი(თავისთვის)ვიცი,რაცარის!(ქალს)რასშვრები,შვილო?ქალიბუზი!..კინაღამბუზმამიკბინა!..ლევანბუზიკიარა,ფუტკარიიყო,მეცდავინახე!რამშეგაშინა?მაგისნაკბენიდიდხანსარგასტანს,წყლულიადვილადმოგიშუშდება!ახლარომგულშიჩაითქვარამე,გამიგონია,აგისრულდება.
კახიიცივინარისეგქალი,ლევან?ქალი(თავისთვის)რამომივიდა,ვაისირცხვილო!..რევაზგელასქალია.(ხელსადებსგელას)კახიგელაეგარის?გელაგახლავარ,ჩემობატონიშვილო!..გივიდიახ,ესგახლავსთდამისიქალიცბატონდედოფლისმონათლულია!გელასწორედ!..დაესეც,დიდიხანია,მათიდანახვისმონატრულია.კახი
მართლა?მაშრატომთავისნათლიასარამოუყვანდაარაჩვენებ?იცოდე,ხვალვეამოიყვანედადღესკიდედასმემოვახსენებ.(ქისასიღებსდაუჭირავსხელში)შენ,ჩემოგელავ,გუშინაცშევცდი,რომმოგაწოდეესსამოწყალო...მაგრამნათლულსკინებამაქვსმივცე;ჰა,გამომართვიესქისა,ქალო!გელაბატონიშვილო,ნუგამიწყრებით!ვინბრძანდებოდით,არგამიგია,თორემ,ვიცი,რომთქვენიწყალობატალახიანიჯოხიცკარგია.სადახარ,შვილო?მოდი!იახელ!დამოეხვიემუხლებზებატონს!ღმერთიმოხედავსმაგშენსობლობას
დაგამოგვიჩენსმფარველსდაპატრონს!(ქალიუპირებსმოხვევას,ირაკლიარაძლევსნებას)კახიმაგასნუიზამ,სულიეროდავ!მოდი,როგორცძმას,მომხვიეხელი!(თვითონმოჰხვევსხელსქალსდაჰკოცნის)აბა,მოხუცო,არდაგავიწყდეს!ხვალსასახლეშიუთუოდგელი!..(მხლებლებს)დროაწავიდეთაწ,ყმაწვილებო!რევაზთქვენინებაა!როგორცგვიბრძანებთ!..გივიჩვენცგამოგყვებით,ჩემოხელმწიფევ!ბაადურვიახლოთ,ნურცჩვენდავიგვიანებთ!(მიდიან,რევაზდათედოჩამოსხდებიან)რევაზ
რაუთხრაგელასბატონიშვილმა,ხომგაიგონე,ახლაშენიცი!სულორიბიჭიდაერთიცხენი...ჩამოართვიკიორივესფიცი!(მიდის)თედომესმის,ბატონო!განაარვიცი?ეგსულადვილისამსახურია...(თავისთვის)მეცგადაგიხდისამაგიეროს,გელავ!მეშენისისხლიმწყურია!..
გამოსვლამეექვსე
მოხუციდაქალიმოხუციშვილო,რაიყო,რომშემარცხვინე?ქალირავქნა,მამილო,უეცრადშევკრთი!
მოხუციაკივამბობდი:ტყუილია-თქო!გენიშნა,განა?ახლახომმიხვდი?რაღარევაზისდასდანიშნავდა,თუნდომებოდაჯვარისდაწერა?..ქალიარა!..მგონია,აქსხვასაქმეა,რომმიღალატოს,მაინცარმჯერა.ფუტკრისარაკირომმოაყოლა,ჩემგასაგონადსთქვადაარასხვის!ა,აგერმოდის,დაბრუნებულა,დავნახოთ,თვითონ,აბა,რასიტყვის?
გამოსვლამეშვიდე
იგინივედალევან(მობრუნებული)ლევან
დავბრუნდი,რომშენგისაყვედურო:ისეშეკრთომაგანაიქნება?ქალიგულიბუდიდანამომივარდა!ახლაცკიმიძგერს!..შენგეცინება?..ლევანსჩანს,არყოფილხარჩემსიყვარულზეჯერკიდევკარგადდარწმუნებული,თორემრასდასდევ,ვინცრაუნდასთქვას?ნუთუსაგულესარაგაქვსგული?გელაგაფიცებ,ლევან,მამიშენისსულს,ამსაცოდავქალსნუეხუმრები!მართალიარის,ბრმაკივარ,მაგრამგონებისთვალითჯერვიყურები:თქვენმხოლოდხუმრობთ...ლევან
(სიტყვასაწყვეტინებს)როგორთუვხუმრობ?ვგონებთვითონშენმწუნობსასიძოდ!გელამეთქვენსსიძობასვერდავიჯერებ,რავქნა?ხატზედაცრომშემომფიცოთ!..ლევანშენ,ჩემოგელავ,კაგრადვერმიცნობ:სიტყვისგატეხასარვარჩვეულიდასათამაშო,საბავშვობურთადარმიმაჩნიაესჩემიგული!უცნაურძალითდაუნებურადშემყვარებიაეგშენიშვილი,დარაღაგაგვყრისამიერიდანუკუნისამდე,თუარსიკვდილი?გელაკარგი!..იმაზემაშრაღასიტყვით,ბატონიშვილმარომაქგიბრძანა?
ლევანიმანრობრძანა,მერერააო?ვალდებულივარდავთანხმდეგანა?თუსაჭიროამედარევაზისშეკავშირებადადამოყვრება,მეცმყავსერთიდა:განაელენერევაზსსაცოლოდარეკადრება?იმათსაცოლქმროდდაახლოვებას,რაღათქმაუნდა,რომმეცვეცდები!და,თავისდროზე,ჩემსაიდუმლოსბატონიშვილსაცგამოვუტყდები!ქალიმაშარშეირთავიმრევაზისდას?ლევანრომმკითხავ,თვითონვერაგრძნობგანა?ქალივიცი!..ვიცი,რომარმომატყუებ,
გინდაგაცრუვდესცადაქვეყანა!მაგრამმამაკივერდავაჯერე,გულგატეხილისხვასმეუბნება!ლევანნუგაუგონებ,ჩემოსიცოცხლევ,ჩემოიმედო,ჩემოოცნებავ!მოხუციყველაეჭვიანიადაარიჯერებს,რაცმართალია...მაგრამხომნახავს?..ახლამშვიდობით!მათუნდადავწვდე,არამცალია!(მიდის)ქალიაბა,რასიტყვი,ხომგაიგონე?მაგისსიტყვებიარცახლაგჯერა?გელარავიცი,შვილო...ვეღარასვიტყვი!შემთხვევაარისდაბედისწერა...
გამოსვლამერვე
იგინივედამუშებიმოვლენ.მუშებიჰაა...გამარჯობა!რასაიქ,გელა?არაფერსგვეტყვიდღესახალამბავს?გელაცოტარომადრემოსულიყავით,თვითონნახავდითკაისანახავს:აქბრძანდებოდაპატარა-კახიდარბაისლებით...დიდისამალით!მოხუციგლეხიმართლა?ნეტავიერთიმენახამობრძანებულიაქ,ჩემისთვალით!ახალგაზრდამართლარომკარგისანახავია!..მეთაური
რაო?რაბრძანა?რასაჰფიქრობენ?გელაგაუკრავსთპირითავადიშვილებს!..რაღაცაამბავსკიაპირობენ...ამბობენ:“კმარა,რაცუსჯულოებსვემონებოდითამდენხანსაო!ახლაკიდროა,რომმათისისხლითწითლადვღებავდეთალაზანსაო!”1-ლიგლეხიეტყობა,ახლააღარხუმრობენ.მე-2გლეხიემზადებიან!..მე-3გლეხიჩვენრაღასვშვრებით?მოხუციგლეხირაღაუნდავქნათ?ჩვენცკაცებივართდაქუდიგვხურავს,რათჩამოვრჩებით?
მე-4გლეხიგანაროდესმეჩამოვრჩენილვართ?მე-3გლეხიანუკანროდისდაგვიხევია?..მეთაურიმათხმალთანერთადუჭრიაჩვენსასდაფარიცერთადდაგვიხვევია.მოხუციკი,მაგრამყველასრომაღარაგვაქვსთოფ-იარაღი?ახალგაზრდარათგვინდამეტი?ჩარეულომშირაღანაკლეაშენსხმალ-ხანჯალზექვებიდაკეტი?1-ლიგლეხიცულიდაწალდიხომყველასაგვაქვს?მე-2გლეხი
დაესკიგანაარგამოდგება?..(უჩვენებსთოხს)პირიცკარგიაქვს,ყუაცკარგიაქვს,გამომდგარია...რათუნდაქება?..ვითომგიმტყუნოსთ?!.თქვენარმომიკვდეთ!ნუგეშინიათ,დაატრიალეთ!გელათქვენიჭირიმე,ბიჭებო,თქვენი,რომმაგასამბობთ!..თქვენგენაცვალეთ!1-ლიგლეხიჩვენიმამებითუკიომობდენ,იმათზენაკლეჩვენრიღათივართ?თუწინწამძღოლივინმეგვეყოლა,გულდაგულმივალთ!..ყველამზადავართ!გელაწინამძღოლსეძებთ?მეაქარავარ?..რათგავიწყდებათნაცადიგელა?
მეთაურიკი,მაგრამ,დღესრომვეღარახედავს,საუბედუროდმისათვისბნელა?!.გელაეგარაფერი!..მართალიარის,ვეღარასვხედავ,დამიდგათვალი,მაგრამ,სანამდისგვერდშიმიდგიადახელსაცმკიდებსესჩემიქალი,არამიჭირსრა,ისევგულადადმივეგებებიჩვენიქვეყნისმტერს.გელასდანახვაჩვეულებრივადმათშეაშინებსდაშეუცვლისფერს.თქვენკიმომყევით!..მაგრამჯერუნდაჩვენსმეზობლებსაცშევატყობინოთდასავაჟკაცოჩვენიგანზრახვა,წასაქეზებლად,ყველგანმოვფინოთ.არაგვიშავსრა,ჩვენიქვეყანა
ისემაგრადსდგას,როგორცრომმუხა:მტერიმუმლივითეხვევა,მაგრამჯერვერგაახმო,თუმცშეაწუხა...“მუმლიმუხასა”მუშურსრომვამბობთ,არვმღერთუაზროდდაუადგილოდ:არა,იმაშისიბრძნეახალხის,გადმონაცემისაშვილიშვილოდ.მუშებიშენიგამჩენისჭირიმე,შენი,რომმაგრეგიჭრისჭკუა-გონება!ეგშენიკარგისიტყვა-პასუხი,გულსრომგვიმთელებს,სულსეფონება!წავიდეთ,აბა,რაღასვგვიანობთ?მეთაურიმართლა,აწდროაწავიდეთყველა!ესგზასიმღერითგადავიაროთ!აბა,წაგვიძეხისევშენ,გელა!..
(თოხებსგაიდებენმხარზე.გელაქალსმიჰყავსწინდასიმღერითმიდიან)მუმლიმუხასაოგარსეხვეოდაო!გარსეხვეოდაო,ვერასაკლებდაო!მუმლიწყდებოდაო,მუმლიქრებოდაო,ხეარხმებოდაო,ხედვერჩებოდაო!მუმლიმუხასაო,გარსეხვეოდაო!
მოქმედებამეოთხე
სურათიპირველისასახლისწინ
გამოსვლაპირველი
რევაზდასასახლისკაცირევაზჯერგამობრძანდამეფე,თუარა?კაციიქაბრძანდებადარბაისლებით,გივითანახლავსდაბაადურიცახლაშევიდა.რევაზჩვენცვეახლებით.კაცივერა,ბატონო!არშეიძლება!..ნაბრძანებიმაქვს,სხვაარმივიღო.რევაზბატონიშვილისმოციქულივარ
დაროგორმიშლი?რასამბობ,ბრიყვო?!კაციმაინცვერშეხვალთ,ჯერმოიცადეთ!
გამოსვლამეორე
იგინივედათედოშემოიჭრება.თედობატონო!გეძებთთავქუდმოხდილი...სასახლეშიაცგახლდით,ვერგნახეთ!ლამისგავგიჟდემეცოდვისშვილი.რევაზრაამბავია?თედორაღარაარის?ვერავარკარგიმახარობელი!..რევაზ
მოკვდა?თედოავადაცარაყოფილა,იმასწაუწყმდესშემქმნელ-მშობელი!რევაზდაეგარასჯობს?თედოიჰ,როგორთუსჯობს?ამდგარაჩუმადდაგაპარულა!რევაზსადგაპარულა?თედოღმერთმანუიცის...რევაზმერემამიდა?..თედომოტყუებულა!..
ახლაკიტირისდათავშიიცემს,მაგრამტირილითრაღასგააწყობს?დილასმდევრებიგამოვუყენე...რევაზეტყობა,კარგადიცნობსავადმყოფს!შენრაღასუცდი!წადი,მონახე!უმისოდნუღარდამენახვები,თორემურმითგდევ!..თედოწავალ,ბატონო,თუვერვიპოვნე,თანგადავყვები!(მიდის)
გამოსვლამესამე
რევაზ,ლევან(შემოდის)ლევან
რასშვრები,რევაზ?ბატონიშვილიმოულოდნელადმიელისპასუხს!რევაზრომარშემიშვეს?!.დარბაისლებიშეუყვანიადაგულიუწუხს.შეყრილანერთადნათუსალებიდამეფეიმათეთათბირება!..ლევანრადროსეგარის!იმდალოცვილმაარიცისახლარაგვეჭირვება?რევაზკიდეცეგარის,რომკარგადიცის,გულსაცეგუტეხსდაეგაღონებს;სიფრთხილეჰმართებსამისთანადროსდაპატარა-კახსრასდაუჯერებს?მართლაცთათრებთანპირდაპირობა,უნდაგამოვტყდეთ,საეჭველია!..
ლევანმეალისკანტიუფრომაფიქრებს:ლეკებთანბრძოლაუფროძნელია!..რევაზმეცმაგასვამბობ...ამდენიჯარიერთადჯერკახეთსარმოსდგომია.ლევანმეტირაგზაა?უნდაგავბედოთ!..ერთიწამალიმხოლოდომია!ანგავიმარჯვებთანსულგავწყდებით,მოვიდეს,რაცრომმოსასვლელია!..თორემამდენიტანჯვისატანა,სწორედსიგლახე-სისულელეა!..(ცოტასიჩუმისშემდეგხელსდაადებსრევაზს)რევაზ,მეერთისათხოვარიმაქვს,ისუნდაგთხოვოდაამისრულე!თუგამაწბილოდადაივიწყო,
ღვთისდაკაცისწინიყომოვალე!რევაზრა?ლევანალისკანტისჯინიმიჭირებს,იმანმომტაცასწორედისქალი...და,თუსანაცვლოარგადვუხადე,მერაღადმინდათავიცოცხალი?დავლურშიმინდაგამოვითხოვო,ანუნდამოვჰკლაანშევაკვდები!თუ,ვინცობაა,მედამამარცხოს,შენმოერიდე,ნუღარგაჰყვები!რევაზრასამბობ,ლევან?შენჩემწინმოგკლანდაავიტანოისმეგულგრილად?ლევანსწორედ!..ორგვარიგაწევსშენვალი,
რომარაჩქარდედაიყოფრთხილად:პირველიის,რომთავისგაწირვითვეღარასმარგებ,კარგადიცი,მკვდარს!..დამეორეცის,რომშენმაგიერვინღამოუვლისჩვენცხენოსანჯარს?ერთსაცამასგთხოვ,თუ,ვინცობაა,ისქალიკიდევსადმეგამოჩნდეს,შენუპატრონე,ჩემმაგიერად,როგორცღვიძლიდა,გებრალებოდეს!რევაზნეტავრასამბობ?რადროსეგარის?მერთმაგაშოროს,ძმაო,სიკვდილი!
გამოსვლამეოთხე
იგინივედაშიკრიკიშემოდისშიკრიკი
გიცდიან!..გთხოვენ,მალემობრძანდეთ!რევაზვინგვიცდის?შიკრიკივინდაბატონიშვილი!..(მიდიან)
სურათიმეორე
დარბაზი
გამოსვლაპირველი
მეფე,დედოფალი,გივი,ბაადურდასხვანიბაადურსაპყარიმოველ,ვერგადავუდეგ
ბატონიშვილისმოციქულობას...დათქვენისრისხვით,ჩემოხელმწიფევ,ნუშეურაცხყოფთშუამდგომლობას!მეფეჩემობაადურ!რაუნდაგითხრა?მაგისპასუხიახლაძნელია!..სიჩქარით“ჰო”და“არა”არითქმის,როდესაცსაქმესაეჭველია.უანგარიშოდდაუფიქრელადსაშიშიარისბედისმინდობა!ვაი,თუუფროგავაზვიადოთახალგაზრდებისჩვენთავხედობა!გივიგვიანღაგახლავსთახლასიფრთხილე!ამდენმუქარასდაამდენსირცხვილსარგვირჩევნია,ღმერთივახსენოთდადავეთანხმოთდღესბატონიშვილს?
მეფეთქვენ,დედოფალო,რაღასგვიბრძანებთ?დედოფალიგივსვეთანხმები,რადგანფრთხილიადა,ძნელსაქმეშიწინდახედული,ყველაზეუფროგამოცდილია.მეფეაქამდისსწორედმაგრემეგონა,მაგრამდღესეგეცკიშემცდარია:ჯერუმისოდაცწამხდარისაქმემაგანსულუფროარივ-დარია!ვერახედავდა,რომჯერირაკლიამოდენჯარსვერმოგვიგერებდა?რათარურჩია?როგორცმისგამზრდელს,მაგასხომსიტყვასდაუჯერებდა?გივიჩემოხელმწიფევ,ეგებისსჯობდეს,
ბატონიშვილირასაცაპირებს!მეფეროგორთუსჯობდეს?!შენიპასუხივერგამიგია,სწორედმაკვირვებს:ავადთუკარგად,დღემდისვუძლებდითშინშემოსეულმტრებისმონებას,დადღეიდანკიგარისხებულნიგამოგვაცლიანყოველქონებას.ვერგაიგონე,რაშემოთვალეს?..როგორისიტყვადარამუქარა?დღეიდანმაგათდასამშვიდებლად,ხარკირომმივცეთ,ისაღარკმარა...უღელზეკიდევუღელსდაგვადგმენ,აუტანელიგახდებატვირთი!..თუგავუძალდით,სრულადწაგვლეკავსმაგათიღელვა,მაგათიზვირთი.დედოფალი
ჩემოხელმწიფევ,არცმაგრევარგაგულისგატეხადაშეშინება!ბაადურბარემსულგავწყდეთ,ისგვირჩევნია!..გივიჩვენგავცემთპასუხს,გვიბოძეთნება!..საშვილიშვილოდრომამოვვარდეთ,აგრეღმერთსროგორდავავიწყდებით?უთქვამთ:“ცდაბედისმონახევრეა!”ანგავიმარჯვებთ,ანსულგავწყდებით!მეფეკერძოდთუმკითხავთ,მეცთანახმავარ,როგორცმეფესკი-არმაქვსუფლება:ჩემხელშიარისმთელისამეფო,-ბედისგამოცდაარშეიძლება!..როგორგავწირომთელიქვეყანა,ღმერთთანდაკაცთანდავრჩემოვალე?!.
ესდროდაჟამიცვალებადია!..დღესვინრაიცის,რასგვეტყვის“ხვალე”.თუყმაწვილობითბატონიშვილმამოულოდნელადცეცხლშიჩაგვყარა,რომგაასწოროსაწისშეცდომა,მოვალეარისჩვენიჭაღარა.დედოფალირასიტყვი,გივო,ხომგაიგონებატონიმეფისბრძნულიბრძანება?გივითანახმაარვარ,ჩემოხელმწიფე,დაპასუხსვკადრებ,თუმომცანება...მეფესთქვიდამოვისმენთ!გივიგმადლობთ,ბატონო!ღმერთმაგიკურთხოსთდიდსულოვნება!
ყველავხედავდით,რაცჩვენსქვეყანასმოადგამტრისგანტანჯვადავნება...ყოველსოფელში,ყოველციხეშიჩამდგარიიყოიმათიჯარი;აღარრჩებოდათშეუბღალავადარასიწმინდე,ხატიდაჯვარი.სიამტკბილობადამოთმინებაჩვენიიმათთთანარგადიოდა,ქვეყნისორგულებსპატივსასცემდენდაერთგულსყველასცრემლისდიოდა;ამითუნდოდათ,რომსაქართველოზნეობითსრულადდაცემულიყოდასაუკუნოდ,მონებისჯაჭვით,მომხიბლველმტერთანგადაბმულიყო!..დღესდახვალობითცოტ-ცოტადსენიგაუჯდამხარესრბილშიდაძვალში!რომცოტახანიკიდევდასცლოდა,
სიკვდილსუქადდამასმომავალში.მაგრამგამოჩნდამკურნალადგმირი,რომზნეობითიშეევსონაკლიდაუწინამძღვრა...დედოფალი(სიტყვასაწყვეტინებს)ესგმირიიყოპატარა-კახი!ჩემიირაკლი?გივიდიახ,ირაკლი!ანდამატივითგარსშემოისხაყმაწვილკაცობადამათუჩვენასამაგალითოდპირადიღვაწლიდამამაცობა:აჰყოცალ-ცალკეგუნდებადჯარი,ყველაკიმასვეეთანხმებოდადამტერს,თუსადმეშეიგულებდა,მოულოდნელადთავსესხმებოდა.ციხე-კოშკებშიჩაემწყვდამტერი,
გარეთგამოსვლასვეღარჰბედავდა...მეფე(სიტყვასაწყვეტინებს)ყმაწვილკაცობაცწაქეზებულიმწარემომავალსვეღარჰხედავდა!დააგდომტერმასიმაგრეებიდააქმოგვადგაშეერთებულად,რომსრულისძალით,ბარემერთთავად,საშვილიშვილოდგაგვსრისონსრულად!გივიეგმართალია!მაგასჰფიქრობენდაალისკანტიციმათვეჰშველის,მაგრამარსძინავსარცპატარა-კახს!..მომსვლელს,იცოდეს,დამხვედრიცელის!..ბაადურჩემოხელმწიფევ,იყოდრო,როცადიდსულოვნებითმეცმიგდებდითყურს:დღესსნეულ-საპყარსრაღამეკითხვის?
მაგრამარიშლისგულისამსახურს!..მეცუნდაგკადროთუგნურისიტყვა,რომარჩავიკლაგულშიუთქმელად;ამდროშიყველაარგამოდგება,რაცსასარგებლოყოფილაძველად.ცვალებადიაწუთისსამყარო...რაცკიარსებობს,ყველაიცვლება!წარსულიარჰგავსაწმყოს,მომავალს,სხვადასხვაარისმოთხოვნილება.ჩვენიდროებასულსხვადროიყო,ახლაკისულსხვადროდაჟამია!მადლობაუფალს,ავადთუკარგად,ჩვენჩვენიპურიმოგვიჭამია!ესდრომივანდოთახალთაობას,იმისრიგია,იმანგანაგოს!წაახდენსრამესთუგააკეთებს,ღვთისდაკაცისწინპასუხიცაგოს...
წინდახედულიპატარა-კახიარასჩაიდენსსასინანულოს!არიკისრებდაპირდაპირობას,თუარხედავდესსასურველბოლოს.მეფე(დედოფალს)თქვენრაღასბრძანებთ?დედოფალითქვენსდიდგონებასრაღასშემატებსსიტყვადარჩევა,მაგრამსიბრძნესაცკიეჭირვებაზეცისთანხმობადაღვთისკურთხევა.თვითმამაჩემი,მეფევახტანგი,ამისმაგალითსგვიჩვენებსნათლად:სიმხნითდასიბრძნითთანსწორგანთქმულმათავიშესწირამისსამშობლოსმტლად.მისისულისდგმა,მისიგულისთქმაქვეყნისთვისჰქონდამასშეწირული...
ყოველიმისიბიჯისგადადგმათვითსიბრძნეიყო,წინდახედული!..მაგრამშავბედისუკუღმართობამასხელსუშლიდაყველგან,უეცრად,დამისყოველიმეფურიღვაწლი,ბოლოსრჩებოდამტვრადადანაცრად.დაუცხომხარეს,იმნათლითმოსილს,სიკვდილისწინეთესწარმოეთქვა:“აქვედამმარხეთდასაქართველოგულზემედება,ვითსამარისქვა!ზედეწერება:“სადაცვეღარსჭრისსიფრთხილედაშორსგამჭვრეტელობა,იქსჯობნებიაგამბედაობადაღვთისნანდობისაეჭველობა”...დღესამდღეშიასწორედსამეფო!..მეფეთქვენცმაგასბრძანებთ?
დედოფალიდიახ,ბატონო!მეფემაშგაგიწირავს,რაღა,ქვეყანა?მაგრამმსურსერთიცრამმოგაგონო:ჩვენქვეყანასთანხომუნდაიქნესპატარა-კახიცთანგანწირულიდა,როგორცდედასერთიშვილისას,რასგეუბნება,რასგირჩევსგული?დედოფალიროგორცქართველქალს,ჩემიირაკლიქვეყნისსამსხვერპლადგამომიზრდიადასხვადედებთანმეცერთადჩემიმოვალეობაგადამიხდია!გადახდესმასაცგადასახადი,ქვეყნისსამსხვერპლოსესხიდავალი!..დაჩვენცღმერთსვთხოვოთ:აუმჯობესოს
მისივარსკვლავიდამომავალი.მეფე(დიდისფიქრისშემდეგ)მაშკარგი!ახლამეცგეთანხმები!უკუმიგდიაჩემისურვილი!..ნებაგაქვს,გივო,ახლავწახვიდედაშემომგვაროთავხედიშვილი.
გამოსვლამეორე
იგინივედაპატარა-კახიამალითმეფედარბაისლებისმოციქულობამდადედაშენისსურვილმაგასჭრა!..მაგრამხომჰხედავ,რომსნეულობამასეუეცრადგულსისარიმკრა?არშემიძლიაჩვეულებრივადრაზმისდაწყობა...ომშიტრიალი...
დამოახერხებშენ,რომიკისროწინდახედულადდღესჩვენივალი?კახივეცდებითქვენისხელმძღვანელობით.მეფეკეთილი!მაგრამრისიიმედით?იმათიჯარიუთვალავია!კახიარაგვიჭირსრა,ჩვენცმზადავართღვთით...მართალიარის,იმათიჯარიჩვენსაზეცხადადუფრობევრია,მაგრამგავუძლებთმათვაჟკაცობას!..რიცხვითმეტობაარაფერია!..გივიიმათზეუფრომეალისკანტიმეჩოთირებადაისმაფიქრებს:სამიათასილეკითმოსულა
დამისასვლელზემტერსზურგსუმაგრებს.ბადურდალახვროსღმერთმა!რამედროვეა!რომვეღარგაძღაისჩვენისისხლით?!.ნეტავშემეძლოს,ახლაცდავლურშირომგამოვიხმო,თქვენისსიცოცხლით!ჩემდროშიმაგასბევრისხვასჯობდა,მაგრამსუყველასდედავუტირე!..კახინუგეშინია...იმასამდროშიცმეფეთუშიბევრიგვყავს?!კახისამასიკაცი!მეფეფშავ-ხევსურები?კახი
ცხრაასიოდე!მეფესარდლადმიეციმათჭავჭავაძე!..ლეკებსეომონმხოლოდ,იცოდე!კახიჩვენცეგდავსკვენით...მეფემემარჯვნესარდლადვინაგყავს,შვილო,გამორჩეული?კახიქვაბულიძეა,ლევან...მეფემემარცხნედ?კახიმემარცხნედრევაზბებურიშვილი.მეფემიმშველიჯარის?
კახიჯანდიერია!მეფემოწინავესი?კახიმევარ,ბატონო!მეფეშენახარ?ეგკიუხერხულია!არშემიძლია,რომმოგიწონო!შენუნდადარჩემთავარსარდალთან,რომყოველისმხრითგეჭიროსთვალი!სარდალსარჰფერობსმოწინაობა,როდესაცსულსხვაიწოდებსვალი...კახითქვენინებაა!მეფემაშკარგი,შვილო!
ახლაკიდროაგზადაგილოცო!..ესმინდა,გულზერომგადაგკიდო...ჯერკიმუხლმოყრითუნდააკოცოამძელჭეშმარიტსდაამსასწაულს!ესიყოს,შვილო,შენიმფარველი!ახლაკიადექ,მომიახლოვდი,გადაგეხვევი,მომხვიეხელი!(ჰკოცნის)მშვიდობით,შვილო!მაღალმაღმერთმაგიწინამძღვროსდამოგმადლოსძლევა!ახლადედასთანმიდი...იახელდაგამოსთხოველოცვა-კურთხევა!(ცრემლებიერევა)დედოფალიდედაშვილობისგამჩენმაღმერთმაგაკურთხოს,შვილო,გზაწარგიმართოს!(ჰკოცნის)გივო,გაბარებუკანასკნელადდანუგაუშვებსაომრადმარტოს!
(ეთხოვებიან. ირაკლი გადის ამალით. გივი გაჰყვება.სიჩუმეა;მეფეაღელვებულიადაორივე ხელები გულზე აქვს მიდებული;დედოფალიცრემლებსიწმენდს;ქალებიჩუმადქვითინებენ).
ბაადურროგორბრძანდები,ჩემოხელმწიფევ?გულისფრიალმაგიკლოთთუარა?მეფელამისმამიდნოს,ჩემობაადურ!ახლაკიცოტაგადამიარა.(სიჩუმე)(დედოფალს)მტერიმიიღებსპასუხსთუარა,უეჭველია,ბრძოლაცასტყდებადადედა-წულისაქდატოვებასაშიშიარის...არევარგება!..
ჩვენც,დედოფალო,უნდაწავიდეთ,აქაღარავისმოგვასვენებენ.სუყოველიფერაქაურამბავსიქშიკრიკებიმოგვახსენებენ.დედოფალიჩემოხელმწიფევ,მესუყოველთვისვყოფილვართქვენისურვილისმონა,მაგრამდღესუნდასიტყვაშეგკადროდაშემისრულეთესერთითხოვნა:მინდა,რომშვილისმახლობლადდავრჩე...მისმოქმედებასთვალითვუყუროდათანდასწრებით,ანმწუხარების,ანსიხარულისცრემლებივღვარო!ელენედიდოხელმწიფევ,ჩვენცგადავწყვიტეთ,რომაქვედავრჩეთყველამახლობლად,ჩვენისქმრებისდაჩვენისშვილების
სანუგეშოდდაგასამხნევებლად.ბაადურბატონომეფევ!მეცმინდადავრჩე,ამათიხვედრიგავიზიარო;რომფეხალაგობ,შემომსევმტერზე,ესძველიხმალიკიდევვიხმარო!(სიჩუმეა)დედოფალიპასუხსმოველითდარასგვიბრძანებ?მეფერაღაუნდავთქვა?(აღელვებით)მეცთქვენთანავარ!(დედოფალს)ერთადსიცოცხლე,ერთადსიკვდილი,ჩემისგვირგვინისგვირგვინო,თამარ!..ფარდადაეშვება
მოქმედებამეხუთე
სცენა:მაღლობიადგილი
გამოსვლაპირველი
მეფე,დედოფალი,ბაადურ,ელენედაამალამეფე(დურბინდითგადაჰყურებს)საკვირველია,ამსიშორიდანისესჩანსყველა,თითქოსსარკეში:ალაზნისპირადდამდგარაჯარი,მხოლოდლეკებიჩამსხდარანტყეში.დედოფალიომიდაიწყო?მეფედიდიხანია...შემოკრულიჰყავსმტერიქართველჯარსდაიერიშითპატარაგუნდიტყისკენაწვებალეკებისსაფარს...მაგრამესმცირეცშუაგაიყო!..
ნეტავრასნიშნავს,ვერშემიტყვია?!თუშისჯარსაჰგავს,ჩამოშორდასხვებსდამარჯვნითგანზეგადაუხვია!ბაადურეგნოშრევანისხერხიიქნება:გამოსძებნიდასადმესუსტმხარესდა,ორთაშუათუმოიმწყვდია,მტერსდააყენებსსიცხე-სიმწარეს!დედოფალიღმერთო,მოგვხედეწყალობისთვალით!ქალებინუმოგვაკლებდღესშენსმოწყალებას!ბაადურამინ!..უფალო!გადაგვარჩინემათმწარეუღელსდაამწვალებას!მეფედაიძრალეკი...მინდვრადგამოდის!..
მიკვირს,საფარშირომვეღარდგება?!ბაადურარმოგახსენეთ?!უთუოდსხვამხრითთუშიმოექცადაისაწვება.გაიქცენ?მეფეარა,წინარუშვებენ,ყოველიკუთხითშეუკრესგზები.დედოფალიოჰ,ღმერთო,შენსმადლს!ღმერთო,მოგვხედე!მეფეროგორმისცვივდენფშავ-ხევსურები!ბაადურჰიი,თქვენსგამჩენსკივენაცვალედათქვენსმარჯვენას,თუშ-ფშავ-ხევსურო!მეფელეკისსაფრიდანგამოდისჯარი,
თუშიყოფილა,თუშმაცმოასწრო!ჰა,ჩაერიენ...გუნდიგუნდსებრძვის...გაერთდენ!ომიხელდახელია!ორივემხარესაოცრადიბრძვის,ჯერგამარჯვებასაეჭველია.აგერვიღაცალეკისრაზმიდანგამოდის...ცხენიგამოახტუნა...ბაადურდავლურშიიწვევსუთუოდჩვენსას,მაგრამთუერთიბედმაუმტყუნა...მეფეგაჰყვავიღაცა...მაგრამ,ჰო!ჰო!ჰო!მისვლისუმალვეძირსჩამოვარდა.მეორეგადის...ესეცდამარცხდა!რავქნა?ჩვენებსდღესრადაემართა!ბაადურვაითუთვითონალისკანტია?
ბევრსგააფუჭებსშეჩვენებული!..მოდიდაახლა,ამისგამგონეს,ნუმოგიკვდება,ბაადურ,გული!(თავსიქნევს)მეფეორიგავიდაერთად…პირველმამოატრიალაუკანვეცხენი...ძირსჩამოვარდა...მეორემმოჰკლა!..ეჰე!ჩვენსასვეჰკლავსისევჩვენი?ბაადურმტერიიქნება!ალბათვერჰხედავთ...მეფეკიდევაპირებსვიღაცგამოსვლასდაარუშვებენ,გარსეხვევიან…ბაადურშეჩვენებულმაეგეცარმოჰკლას!მეფე
ვერშეიკავეს...გამოდის...ღმერთო!ამასრასვხედავ?..ვგონებ,ირაკლი!..დედოფალიირაკლი?!მეფედიახ,ირაკლისმოჰგავს!ბაადურღმერთო,შენმიეცძლევადამადლი!მეფემოჰკლეს!დედოფალი(იკივლებს)ირაკლი?!.მეფემოპირდაპირე,-ნუღარასწუხარაწ,დედოფალო!დედოფალისჩანს,ბედიისევჩვენსკენყოფილა,
დიდებაშენდა,ღმერთო-უფალო!..ბაადურ(აღტაცებით)არგაჰყვებოდაპატარა-კახი,თუარჰქონოდაგულისაგულეს.მეფეგატყდენლეკები!აღარიბრძვიან...ახლაკისწორედჩვენებმასძლიეს!ლეკებთანერთადსხვებიცშეჩერდენ,პირიიბრუნა,გაიქცამტერი!ჰა!დაედევნაცხენოსანთჯარი,რასაოცარიავარდამტვერი!..თვალითაღარაიხედებარა!..მაგრამცხადია,რომდაგვრჩაძლევა!..ქალებიწმინდაგიორგიალავერდისა,მოგვმადლეშენილოცვა-კურთხევა!..
გამოსვლამეორე
იგინივედაშიკრიკიშემოდისშიკრიკიბატონომეფევ!ნუმოგიშალოსღმერთმადიდებადაგამარჯვება!დამარცხდამტერი...გაიქცაკიდეც|დაშიშითუკანვერიხედება!..თულეკებსარა,ჩვენაქამდისაცდავამარცხებდითყოველგანთათარს,მაგრამლეკებმანამეტანიჰქნეს:სამაგალითოდუმაგრებდენმხარს!საოცრადჰბრძოდენ,სანამალისკანტარმოჰკლეს,მათიბელადი-ლომი;მაშინკისწორედშეშინდალეკი,ზარიდაეცათდაშესწყდაომი.მეფე
საპირდაპიროდრომგამოვიდა,ისალისკანტიხომარყოფილა?შიკრიკისწორედისგახლდათ,ჩემოხელმწიფევ,დაჩვენისმხრითაცბევრიიმსხვერპლა,ვინცკიგავიდა,ზედიზედმოჰკლა!გაძნელდამისიპირდაპირობა!..ბოლოსგავიდალევანიც,მაგრამაღარდასცალდამისიგმირობა:თანგაჰყვალევანსბებურიშვილი,რომგასაჭირშიმოხმარებოდა,მაგრამ,როდესაცლევანბელადისშუაგაპობასეპირებოდა,გავარდათოფიიმდროსრევაზისდაუცაბედადლევანდაიჭრა.ელენეუი!ჩემსთვალებს!
(გულსეყრება.ქალებიმისცვივდებიან).დედოფალიმხოლოდდაჭრილა...შიკრიკინუგეშინიათ,არაუჭირსრა!..შეშინებულმალეკმარომნახამოულოდნელადსხვისგანდაჭრილი,გულიმოეცადაიქვემოკლახმალდახმალრევაზბებურიშვილი...მეფემერეგავიდაბატონიშვილი?..შიკრიკიბევრიუშალეს,არდაიშალა...მასაცმოასწროწყეულმათოფიდამოსულსუმალგულზეახალა.დედოფალი(იკივლებს)ირაკლიდასჭრეს?..
შიკრიკიარა,ბატონო!მისძელჭეშმარიტსმოხვდაისტყვია,ხატიგაჭეჭყადაბატონიშვილსარცკიუგრძვნია,არშეუტყვია.მიაგდოცხენიხმალდახმალმტერზე,შუაგაჰკვეთაერთისშემოკვრითდამაშინმტერმაცომიშესწყვიტაყოველისკუთხითდაყოველისმხრით.ბაადურგაიქცენ?შიკრიკიდიახ,დაჩვენიჯარიცუკანმოექცა,აღარასვენებს.დედოფალიგივისადარის?შიკრიკი
ბატონიშვილთან!ორივეერთადწინუძღვისჩვენებს.
გამოსვლამესამე
იგინივედამეორეშიკრიკიშემოიჭრებამეორეშიკრიკიბატონომეფევ!მეფერაამბავია?მეორეშიკრიკიცუდიამბავი!დამარცხდაჯარი!..მეფეკი,მაგრამვისი?მეორეშიკრიკიჩვენი,ბატონო!გამარჯვებულიდარჩათათარი!
მეფეთათარი?!(1-ლშიკრიკს)აკიჩვენგავიმარჯვეთ?პირველიშიკრიკიმერომიქგახლდით,მტერიგაიქცა!მეორეშიკრიკიგადატრიალდახელახლაბედიდარისხვითთავზედაგვატყდაზეცა:ალაზნისპირად,ერთხეობაში,მტერიყოფილაჩასაფრებული,ჩვენარვიცოდით...იქშეგვიტყუესდაასტყდაბრძოლაგამწარებული.დიდძალიჯარიამოგვიწყვიტეს,გივიმოგვიკლესდაჯანდიერი.ბატონიშვილიდარჩაშუაშიდაგარსეხვევაურიცხვიმტერი...მეფევაიმე,შვილო!
დედოფალიუიშენსდედას!ქალებივაიდაუი!ამდღისმოსწრებას!ბაადურ(მსახურებს)წამიღეთჩქარა,იქმიმიტანეთ,რომმივეგებოუბედურებას!..დედოფალიმეცწამიყვანეთ!ჩემირაკლისთან,რომმისიბედიგავიზიარო!მეფემეკივიღასთვისდარაღათდავრჩე?წავალ,რომმათთანსისხლიდავღვარო!ელენეჩვენრაღასვუცდით?ქალებიწავიდეთყველა
ჩვენძმებთან,ქმრებთანდაჩვენშვილებთან!ელენედამათთანერთადპირნათლადწარვდგეთშეურცხვენელადიმჩვენძველებთან!(ლეჩაქებსმოიხდიანდამიდიან)
გამოსვლამეოთხე
იგინივედაპატარაკახიყველაამასრასვხედავთ?კახიგამარჯვებულითვითონმოვდივარმემახარობლად!ისეგავწყვიტეთმთელილაშქარი,რომაღარდარჩაარცერთიმთხრობლად.დედოფალი
რასამბობ,შვილო?კახიძლევასგილოცავთ!მეფემაშესშიკრიკი?კახიმეგაახელითმაშინ,როდესაციმედმიხდილისიკვდილსვფიქრობდიჩემივეხელით:მოულოდნელადშემოგვკრამტერმა,გზააღარგვქონდაჩვენწასასვლელი,ვეღარვითვლიდითმკვდრებსდადაჭრილებს,ისეაივსოიქტყედაველი!..მაგრამმოგვესმაშორითგუგუნი,ხმა“ჰკამაგასა”დაზედკიჟინა;მოზღვავდაუცბადსულგლეხკაცობა,მტერსმიესიადადაუშინა!
შეიქნაქვებისზუზუნ-ზუზუნი,თოხისდაკეტისგაჩნდატრიალი;ამუცნაურმასანახაობამმტერსწაუხდინაგულიდათვალი:დაჰყარესშიშითმათიფარ-ხმალი,მხოლოდსიცოცხლესგვევედრებოდენდა,გასაქცევიგზარომარჰქონდათ,ალაზანშიაცკივარდებოდენ!გადაწყდაომი!მტერიმოისრა,ნუმოგეშალოსთშვებადალხენა!მეფე(აღტაცებით)აკურთხოსღმერთმაშენიგმირობადასასიკეთოდგიძღოდესზენა!(ეხვევა)დედოფალიაქმოდი,შვილო,ჩამეკარგულში!შენგენაცვალოსესძუძუები!შენგანგამოხსნილჩვენსამშობლოსთან
მეცერთად,შვილო,დღესვიბადები!(ეხვევა)ბაადურგვიბოძეთხელი,რომგეამბოროთდასიხარულისცრემლიდავღვაროთ!კახიმაგრამსიხარულსნაღველიცთანსდევს,საუბედუროდდასამწუხაროდ!..ნათლისგვირგვინიცუფერულია,თუგარეშემოაღარაქვსსხივი!რაღააჩვენიდღესგამარჯვება,როცააღარგვყავსმოხუციგივი?არდაუგდიამასბრძოლისველი,თუმცსასიკვდილოგულსაჯდატყვია;და,გაქცეულირომნახამტერი,უკანასკნელადგადამეხვია!..მითხრა:“მშვიდობით,ჩემოგაზრდილო,გახსოვდესღმერთიდასაქართველო”.
ესსთქვადამეტიაღარდასცალდა,წითლადშეღებამანმწვანემდელო.მეფეღმერთმააცხონოს!..დედოფალიაცხონოსღმერთმა!ჩვენისქვეყნისთვისუძგერდაგული.ბაადურდაღირსეულიღირსადმომკვდარასამაგალითომამულისშვილი!..კახიბედმაესტანჯვარომარმაკმარა?!გამიორკეცაგულისტკივილი:ლევანი,ჩემიმარჯვენახელი,მეტადსაეჭვოდარისდაჭრილი!..ნაბრძანებიმაქვს,აქმოიყვანონ...რომმოვუაროთ,ჩვენივალია!..(მოჰყავთ)
ა,კიდეცმოჰყავთ!ხომცოცხალია?მსახურებითქვენსსასახლესთანსულიდალია!ელენეუი,მიშველეთ!(ქალებიმისცვივდებიან)ქალებისსსუ!დაგავიწყდა,სადახარ,ქალო?ვისეკადრება?კახივაიმე,ძმაო!..შენიდაკარგვითგამიორკეცდადღესმწუხარება!..მსახურებიბატონო,ვიღაცუცხოყმაწვილივნახეთდაჭრილი,ტყისპირადეგდოდაშეგვეხვეწა:“ნუდამაშორებთ,ლევანთანერთადმეცწამიღეთო”.მეფე
ვინყმაწვილია?კახიერთივიღაცა,უცხოჩვენჯარშიგამოერია;იმისმშვენიერ,ბავშვურსახეზეჯერარცულვაშიდაარცწვერია;ლევანსდასდევდა,არშორდებოდა,ნაცნობსვერავისვერმივამგვანეთ!..მეფევინცუნდაიყოს,ჩვენიყოფილა!..მიდითდაახლავშემოიყვანეთ...
გამოსვლამეხუთე
იგინივედაშემოაქვთდაჭრილიდაჭრილისადარისლევან?აბამიჩვენეთ!
ესარის,აგერრომასვენია?რისთვისმიშორებ,შენგენაცვალე?რომმიმატოვე,არაგრცხვენია?!.“ერთადსიცოცხლე,ერთადსიკვდილი”,ასეარიყოჩვენიპირობა?დაშენკიგინდასიტყვაგასტეხო?ამასიფერებსშენიგმირობა?აჰა,გიბრუნებშენსვესაწინდარს,(იხსნისგულს,აიგლეჯსრაღასაცდაგულზეადებს)თვითღმერთიიყოჩვენითავმდები!..შენკიაქავემიშორიებდი,მაგრამმეიქაცარმოგშორდები!..წავიდეთერთად...(ჩაეკვრებადაკვდება)მსახურიქალიყოფილა!ყველაქალიყოფილა?!!
მეფევინარის,ნეტავ?
გამოსვლამეექვსე
იგინივედამოხუციშემოდისმედიდურადმოხუცივიცი,ვინცარის,ჩემოხელმწიფევ!უსინათლოვარდამაინცვხედავ!..მაგრამმაგისთვისჯერარმცალია...ბატონომეფევ,ძლევამოსილო,ადიდოსღმერთმაშენიმეფობა!დაშენცგმირთგმირო,ბატონიშვილო,ამიერიდანსაშვილიშვილოდკურთხეულიყოსშენისახელი,რომშენთანერთადიდიდებოდესშენიმშობელი,შენიგამზრდელი!..
დღემდისტანჯულიჩვენიქვეყანაშენითსულსითქვამსაწთავისუფლად,დაშენც,უფალო,ამდენიტანჯვასამარადისოდიკმარემსხვერპლად!..ახლაკი,შვილო,შენთანმოვდივარ!..აბა,მიჩვენეთ,მივიდე,ვნახო,რომხმალაძიანთუკანასკნელსმსხვერპლსუკანასკნელადხელიშევახო.(დაუჩოქებს)აქახარ,შვილო?ესვინღაარის?შენილევანიცაქაგყოლია?მადლობაუფალს,რომმაგისჯავრისამარეშითანარჩაგყოლია!ერთადწასულხართ...აქარგეღირსათბედნიერება,შვებადალხინი,მაგრამიმსოფელს,სამაგიეროდ,დაგედგასთთავზენათლისგვირგვინი!(მოეხვევა.ზარებისრეკამოისმის)
მეფეჩუ!დედოფალინიკოლოზიალავერდელიპარაკლისსიხდის,სჩანს,სამადლობელს!..ჩვენცღმერთსმადლობითავუპყრათხელი,რომთაყვანივცეთმისდიდგანგებასდამოვიყაროთმუხლებიმისწინ.(იჩოქებს)მეფე“აღდეგინღმერთიდაგანიბნინენყოველნიმტერნიიმისნი!”ყველაამინ!(ისმისრეკა.ფარდანელ-ნელაეშვება)1890წ.
ძმობა,ერთობადასიყვარული
მთელქვეყანაზედაკაცთაშორისიყოსწყეული...ისიყოსკრული,
ვისაცარსწამდესდაარუნდოდეს:“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.საერთშორისომტკიცეკავშირი,
ესარისქრისტესსწავლადამცნება,საყოველთაო,სამარადისო,-
დაარსაწუთოსიზმარ-ოცნება.ვისაცესასწამსწრფელისგანზრახვითდაჭეშმარიტადარსგამსჭვალული,
მასშეერგებაციურმანანად
“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.ვინცგაიძახისცარიელსიტყვებს
დაგულშისულსხვააქვსდამარხული,ამაოარისმისინათქვამი:
“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.მთელქვეყანაზედაკაცთაშორისიყოსწყეული...ისიყოსკრული,
ვინცმხოლოდსიტყვითგაიძახოდეს:“ძმობა,ერთობადასიყვარული”.
1911წ.
ობოლი(ხალხური)
დედისტკბილირძისჭირიმე!ძუძუებსვენაცვალები!!ვინცმათიგემოარიცის,ახვეულიაქვსთვალები.ხელშიჩამიგდოობოლი
კუდურმადედინაცვალმა.დამწყევლაენაბოროტმა,
გამღალამისმამეთვალმა…აღარცვიზრდები,არცვკვდები,
შევკვნესისხვისაკერასა,დედისსახელსაცვერვამხელ,
ვაიჩემსბედისწერასა!..
დედასვეძახი-“მამასა”,ვეძახიმამას-“პაპასა”;
არცერთიპასუხსარმაძლევსდაიმანგამაკაპასა.
ოჰ,რაძნელიაობლობადაუძნელესი-გერობა!დედინაცვალისდედობა,
მისიმოყვრულიმტერობა!!.დედისრძეთაფლიყოფილადადედინაცვლის-ნაღველა:დავლიე-ყელზედამადგა,ძირმწარედწამომახველა!..ისევდედისრძისჭირიმე,ძუძუებსვენაცვალები!
ოცნებითმაინცშევეტკბო,სიცხადითგანაწყალები!
1895წ.
ხალხური
მინდვრადეგდოთეთრიქვა,დავკარხელი,თანამყვა...ქალო,შენისიყვარული,სადაცწაველ,თანწამყვა.
ქვაუბეშიჩავიდევი,დამამძიმა,დამძალა!..ქალო,შენისიყვარულიგამწარდა,ვითსამსალა.ქვაავიღე,გადავაგდე,მივუმატეძველყორეს...ქალო,შენისიყვარულიცგადვულოცემეორეს!
იმქვასწვიმადაასველებს,-
ცრემლები-შენსსიყვარულს...მაგრამწვიმაქვასვერალბობსდაცრემლებიკაცისგულს.
1892წ.
თქვენიჭირიმე
ამდღესველოდი,მოვესწარ!…ვიცინი,აღარვტირიმე.
ახალგაზრდებო,აწკითქვენგამოდით,თქვენიჭირიმე!…
ბევრირამმითქვამს…რომმეთქვა,დავიმახინჯეპირიმე!..
ახლაარგვგლეჯენენასა,-სთქვითრამე,თქვენიჭირიმე!“ასჯერგაზომეთდაერთჯერგამოსჭერთ,”ახლაცვყვირიმე.ნუაჩქარდებით!ნურცშიშობთ,გამტკიცდით,თქვენიჭირიმე!ბევრივეცადე,ძირმწარეს
ვერგავუთხარეძირიმე.ახლაკითქვენიჯერია,
დაჰბარეთ,თქვენიჭირიმე!კუბოსკარამდემისულირაღავარ,განაწირიმე?
მაგრამთანთქვენიიმედიმიმყვება,თქვენიჭირიმე!ნუგამიმტყუნებთიმედსა,ხომხედავთ,აღარვტირიმე!
დრომოდის-ერთადვიცინოთ!ვიცინოთ,თქვენიჭირიმე!
1905წ.
ქებათა-ქება
სხვებმასვანღვინო,მეუღვინოდაცმთვრალივარპირადბედნიერებითდანეტარებასმიმრავალკეცებსმიდამომისისმშვენიერებით.
ვიშამსაღამოს,მშვიდსა,საამოს,
ტკბილნეტარებითშეზავებულსა!..რაუცნაურად,
მაღლითციურადსამოთხისაკენიტაცებსგულსა,
რომსაიდუმლო,სასიქადულო,
კაცსაცბუნებისშეატყობინოს
და,სადაცჭკუასცდებადასტყუა,
იქმარტომხოლოდგულსაგრძნობინოს!აჰა,ვგრძნობმეცა,რომარისზეცა,
აღვსილირაღაცძალითსაგზნობით,დაესქვეყანა,
ყოვლგნითყველგანა,თავსუხრისშემქმნელსმადლითსაგრძნობით!
დახეთამმთვარეს,სხივმომფინარეს,
თითქოსტკბილსევდითივსებსოგულსა!..მოკაშკაშენი,მოთამაშენი,
ვარსკვლავნიირგვლივაბმენფერხულსა.ძალთადიდება,შექმნათაქება,
არსსაიდუმლომათივედრება.ქვეყნითბუნებაბანსეუბნება
დაესბანია“ქებათა-ქება”.ყვავილთაენა-
არსსუნნელთფშვენა,საგალობელადაღმაკმეული,
წყალთაჩქრიალი,ფოთოლთშრიალი,
ბალახთბიბინირაღაცგრძნეული,ბუნებისმაყრულს,
საქორწილოდსრულს,ეკავშირება,ზეემატება,-დაახლამეცვგრძნობ,საიდუმლოდვცნობ,
რომარისკაცშიღვთისახატება!..რამამამაღლა?ვინმაგრძნობინა
ესსაიდუმლო,ღვთიურიძალა?..ადამისცოდვითმკრთალიბუნებაძლევამოსილადგარდამიცვალა?!-შენ,სიყვარულო,ცისადაქვეყნისკავშიროდათანშუამავალო!
შენ,რომლისერთწამს,იმსანეტაროს,მზავარ,სიცოცხლემთლადვანაცვალო!..
შენ,ვისაცუგნურთუმეტესობავერგიგრძნობს,ვერცგცნობს,მხოლოდცილსგწამებს,
დაშენმაგიერშენისსახელითისაღიარებსპირუტყვულწამებს!შენდამხოლოდშენ,ციურონიჭო,გამოუთქმელოკაცთაენითა...
შენგანმგოსანიფრთებშესხმულივარდამონავარდეაღმაფრენითა,
რომმეც,გედივით,სიკვდილისწინეთუცნაურჰანგზეჩავიხმატკბილო...
გცხოწმინდასიმებსციურმალამოდდავსთქვაგალობასაშვილიშვილო.მემასვუგალობ,ვისაცგანგებამმშვენიერებაუსხივცისკარა!...
ვინცვარდსელფერი,იასსინაზედაბულბულსენაერთადმოჰპარა!..
ისარისჩემიტკბილისიზმარიდამომხიბლავიმძლავრიოცნება...სიყვარულირომტახტადუდგია,
ეგვირგვინებაპატიოსნება!..როცაჭაბუკიგამოუცდელი
მასთაყვანსვცემდითავდადებულად,ვხედავდინინოს,თამარს,ქეთევანს,
იმაშიშენათხზ-შეერთებულად;და,საამქვეყნოდგულგრილმოხუცი,
დღესაცთაყვანს-ვცემ,როგორცპირველად,თითქოჭაბუკივიყომეახლა
დავყოფილიყომოხუციძველად!..სხვებმასვანღვინო!..მეუღვინოდაცმთვრალივარმეტისსიხარულითა!..
ემატასოფელსმშვენიერებაჩემსთვალშიმისისსიყვარულითა!..
1882-1900წწ.
ვაჟა-ფშაველას
ენასგიწუნებ,ფშაველო,მგოსანომაღალმთისაო,
თუმცკიგვითესავმარგალიტს!..მკითხველიციმასმკისაო!
ჯერარვყოფილვარფშავეთში,მაგრამკივიცნობცნობითა;შენდამიხატეისმხარე
ფშაურისჭკუა-გრძნობითა.დარაცარგადმოგიციამისშვენებაზეენითა,
მეთვითონმივხვდიყოლიფერს,შენთანვეაღმაფრენითა.
ვიცი,რომფშავლისსოფელი
წმინდაა,მაღალმთისაო,ენა-მეტყველისიმართლის,გულ-მკერდი-ფოლადისაო.წინეთრომხმალიუჭრიდათ,სადღეისოდსჭრისკალამი…გადაეცბარისმგოსნისგანმთიულებსძმურისალამი.
1913წ
***
სანამვიყავახალგაზრდადასიამითძგერდაგული,ვნატრობდიდაარმეღირსაბედუკუღმართსსიყვარული.როსდავბერდი,დავუძლურდი,
სახედაჭკნა,დამეღარა,სიყვარულირაღადმინდა,გინდიყოსდაგინდაარა!სიღარიბეკვალშიმდევდა,კარის-კარზედდამატარა,
აწსიმდიდრერაღადმინდა,გინდიყოსდაგინდაარა!
ვინცმინდოდასამეგობროდ,
ყველამგვერდიამიარა,დღეისიქითმეგობარი
გინდმყავდესდაგინდაარა!უსამართლოდაცინებამ
ჩვენშიბევრჯერგამამწარა.ცხრამთასიქით,რაღადმინდა,გინდმაქონდაგინდაარა!ვისაცვთხოვდიშემწეობას,ჩემთვისწყალიცარდაღვარა,რომმოვკვდები,რაღადმინდა,გინდმიტირონ,გინდაარა!
სულიკრული,გულიწყლული,სახემჭკნარი,თმაჭაღარა,ამისთანასიცოცხლეცკიგინდიყოსდაგინდაარა!
1893წ.
ციცინათელა
ჩემოციცინათელა!რადმიჰფრენნელა-ნელა?შენმაშორითნათებამდამწვადადამანელა!ანათებდაკარგიხარ,
მეთუმცარასმარგიხარ!ჩემიიყო,ისმინდა,
შენკისხვისიბარგიხარ!აბრეშუმისპეპელა,
ფუტკარიდაწურბელა,შენზედსარგებლიანიშენგენაცვალოსყველა!წურბელამკურნალია,
მაგრამცოტამყრალია…მშიერი-სისხლისმტერი,რომგაძღება-მთვრალია!მაშრადმინდაწურბელა?მანგულიდამიბნელა!ისევშენდაისევშენ,ჩემოციცინათელა!
მეორეთაფლსდასანთელსგვიკეთებსდასარგებელს
მითგვაძლევს,მაგრამკბენითგვისივებსცხვირ-პირსდახელს!
მაშრადმინდაფუტკარი,მკბენარი,მოისარი?ისევციცინათელა,უწყინარიისარი!
მესამეტანსგვიმოსავს,წყნარიადაარიქმსავს,
მაგრამუგნურებითაპარკშიიღრჩობსთავისთავს!
მაშრადმინდაპეპელი,უგნურადთავისმკვლელი,
დაროგორარმერჩიოსმასაცციცინათელი?ჩემოციცინათელა,
საითჰფრენნელა-ნელა?მევარშენიერთგული,სხვამოგატყუებსყველა.მებრალები,-კარგიხარ!დავაი,სხვისბარგიხარ!სხვებსბნელშიაცუნათებ,მეკიდღეცარმარგიხარ.ნეტავრისაგაქვსრიდი?ჩემსკენაცგამოფრინდი,
ნათელიმომაფინე,
მეცგამინათებინდი!კმა,რაცდღემდისვიწამე;აწსაყვარლადმიწამე
დამაშინშენსსიყვარულსდამავიწყებსმიწამე!..ჩემოციცინათელა,
სადღაჰფრენნელა-ნელა?შენმაშორ-შორნათებამუდროოდდამანელა!..
ნათელა
ძველებურიამბავი
შესავალი
ამაღლდით,გრძნობავ,გონებავ!..ასცილდითმზედამთვარესა!..შეუკავშირდითვარსკვლავებს,
მოციმციმ-მოელვარესა!შეიტყვეთსაიდუმლობაზეციურტკბილიხმებისადაშეისწავლეთკანონიიმათიშეთანხმებისა!
მემაშინმხოლოდგავბედავ,
ხელიშევახოჩანგურსადამწარეზარიამქვეყნის
შევრთოიმქვეყნისზევსურსა,რომმეცგალობით,გედივით,დავაგდოქვეყნისსაზღვარი,ჩავდნეჩემსავეჰანგებში
დაგავქრე,როგორცლამპარი…დიახ,მსურსდავდნედაგავქრე,რომმასმოვფინონათელი!…
ნათელაარისიმისი,ვისაცმევამბობ,სახელი.
ნაწილიპირველი
თავიI
ერთხელთურმემზედამთვარეს
მოუვიდათჩხუბიდიდი:გაშორდენდაშემაერთიჩაინგრიესგზადახიდი.შუაჩადგაგველეშაპი,დროიხელთა,ჩაეპარა…
აღარცმზესჩანს,აღარცმთვარე…ორივერთადმიეფარა.დადგაბნელისაზარელი
დრო,მხეცებისსანავარდი!…მზისსხივებისვეღარმჭვრეტი,გახმაია,დასჭკნავარდი!…
სწორედამდროს,სიბნელისდროს,მოევლინაქართველსჭირი!…აღარცძმობა,აღარცყმობა,აღარცსიტყვა,აღარცპირი!..ერთიძუძუთგამოზრდილი,ერთიდედისორიშვილი,
ერთსჭირსადაერთსველხინშიშეთანხმებულ-გამოცდილი,
ამერიდაიმერეთიაირია,აიშალა!…
დაორივესჩამოაკლდასიმტკიცედაძველიძალა.
ესუნდოდათმონგოლებსაც!გაიხარესგულითდიდად,შუაჩადგენდაძმებშუა
შურიგასდვესგზადახიდად.გაეგონათ,ქართველები
პირდაპირადვერვინსძლია,დაიმათიდამჩაგვრელი
მხოლოდსულისსიმდაბლეა!…გზასდაადგენცბიერების,
ხალხსაჰრყვნიდენმრავალგვარად,სიცრუედაორპირობა
ხელთეჭირათხმლადდაფარად.სიმართლესდაკარგკაცობას
აღარჰქონდაგასავალიდასდევნიდენკაცურკაცებს,არჰქონოდათ,გინდა,ბრალი.
ჩამოაგდესქვეყანაშისიღარიბე,სიღატაკე;
მთადაბარიგაასწორეს,შეაერთესზღვადავაკე.
დღეს-ხვალობითშელახული,დაიჩაგრა,გატყდაერი:შიგადაშიგგამოუჩნდა
ძმასმისივემოძმემტერი!…მამა-პაპისწაღმახნული
შვილიშვილთადაღმაფარცხეს.დაამერეთ-იმერეთმაცერთმანეთიდაამარცხეს.
ძველიქებადადიდებადაჭკნაუცბად,როგორცმდელო:
ადრინდელისჩრდილიიყოდაჩაგრულისაქართველო!…ყოველიმხრითგაისმოდა
სულთაბრძოლის“ვაი”-“ვიში”!..დადაცემულქართველობის
აღარჰქონდათმისმტრებსშიში!..ეგონათთუქართლისბედი
საუკუნოდმიეფარადამომავალსიცოცხლესაც
შავიმიწამიეყარა!…რაიცოდენ,რომმისწილხვედრს
დედაღვთისაარსწირავდადატანჯვაშიგამობრძმედილსმომავლისთვისიფარავდა!ზოგჯერკერაჩამქრალია,
ცივინაცრისგარეპირი…დაუსითბო,უსიცოცხლოზედაყრიამასნახშირი!
მაგრამ,თურმე,შუა-გულშისძინავსობოლნაკვერცხალსადაინახავსმერმისისთვისჩვეულებრივნათელძალსა!
ქვეყნისკერაცასეთია:გინდდახუჭოსმტრულადთვალი,
იმისგულშიმაინცღვივისდაფარულინაპერწკალი!…
თავიII
ცაშივარსკვლავივარსკვლავზეღვთისაგანდანათესია,მაგრამიმათშიყველაზე
შუქურაუკეთესია!…ბევრიასაქართველოში
პირთამზე,მზეთუნახავი;მაგრამ,“ნათელას”რომსჯობდეს,
არავინარისმნახავი.ტანადობააქვსალვისხისდათვალადობამთვარისა,
ღიმილი-ცისკრისვარსკვლავისსხივოსან-მოელვარისა.
ვარდსმიუძღვნიაელფერი,სინაზე-ტურფაიასა;ზედშუქიმოუფენიასამოთხისკარსაღიასა.ცისფერიმისითვალებისამოთხისჩამსახველია!
კოჭებამდესცემსხუჭუჭი,შავი,უკუნი,ბნელია!…
ქალიაქველიწერეთლის,პატრონი“მოდინახისა”,უნებლიეთადდამგებისასიყვარულომახისა!
აღარცდედაჰყავს,არცმამა,ობლობითგანაზარდია…
ცითმოწყვეტილივარსკვლავი,ედემშირგულივარდია!სადაცკისაქართველოშიგანთქმულიმეომარია,-თვალიიმისკენუჭირავს,
ნათელასმაძებარია.მაგრამნათელასპასუხისაერთოდგადაჭრილია:
“ჯერჩემიგულიყველასთვის,როგორცსამარე,გრილია!“დავერაფერიგაათბობს,
თუარსხვაგვარიგმირობა!საცოლოდიმანმიგულოს,ვინცშეასრულოსპირობა:“მეერთიჩოხაშევკერე,
თეთრირამ…მშვენიერია!წელშივიწროა,წერწეტი,
ბეჭებშიგანიერია.“არსადეტყობანაკერი,ძაფებიდაკარგულია.
დაოქრო-მკედითნაჭედი,სახეებ-მოქარგულია.
“შვიდიმტკაველისიგრძეაქვს,დაშესაფერიგანია!…
ოქროსღილებიშემიბამს,ცრემლებითგამიბანია.“ვისაცისტანზემოუვა,იმანჩაიცვას,სხვამარა!…
მაგრამსხვაცარისპირობა,ესერთიმარტოარკმარა:“წავიდეს,მტრებშიიომოს,გვიჩვენოსძალამკლავისა,წითლადშეჰღებოსსაპირეამჩემინახელავისა!…“ნახოსსახელიმისთანა,
რომარენახოთარცძველად:ასოცითავიმომართვასჩემისარებისსარქველად;რომშემოევლოსმესერად
ამჩემდიდციხე-დარბაზსა…დამაშინმხოლოდესგული
გათბება…დასდებსმასფასსა!”ყოველიკუთხითგაისმაესუცნაურიპირობა!
ყველასუნდოდაესინჯა…
გამოეცადაგმირობა.მთლადმოეხიბლაქვეყანანათელასციურსახესა:
გუნდადდაგუნდადმოატყდენგმირებიმოდინახესა!…
სინჯვენ…არერგოისჩოხაარავისტანადობასა!…ეთხოვებიანნათელას
დასჯერდებიანდობასა.დღედღეზემიდის,თვე-თვეზე,
გარბიანწელიწადები!დაფრთებსიკვეცავსსურვილი,
ნათელასგულშინადები:“ვაი,თუცუდადვკარგავდეჭაბუკდროს,სანეტაროსა,დაჩემმაგიჟმაოცნებამამაოდჩამიაროსა?”
თავიIII
მაღლიდანგადმომდგარიყომზეთუნახავინათელა;სარკმელშიიყურებოდა,გულიუცემდანელ-ნელა.სევდარამშემოსწოლოდაშავიფიქრებითმღელვარეს;შეეკრატევრიწარბები,
სახესჩრდილავდაელვარეს.ხანფიქრითგატაცებული
შორსაშტერებდათვალებსა.ხანისევგონზემოსულიგადაჰყურებდაჭალებსა.ყვირილაადიდებული
მოიკლაკვნოდაღრიალით,რეტიესხმოდაჭალებში
აქეთდაიქითტრიალით!ხიდიწახვეტა,რაციყო,
შეჰკრაგზაგაღმა-გამოღმის!…დიდზეუწევდამუქარამისიმყვირალაცივიხმის.ანაზდადშორითგამოჩნდამხედარითეთრიცხენითა,მოაგელვებდამერანსა,
თითქოსმოჰყავდაფრენითა.მოადგა.ხიდიარდახვდა,ცხენიმოაგდოკიდესა!
დეზიჰკრა,წყალშიგადუშვა,ისველებსჩაფხუტ-რიდესა.გამოეხვიენტალღებშიცხენიდაკაცი,ორივე!…
ღმერთზეჰკიდიამათიხსნა,საეჭვოარისმათისვე!
თვალიმოავლონათელამ,იკივლა:“იღუპებაო!…
დაშველაცხორცშესხმულისგანიმათიარეგებაო!”…
დაღუპვასრომარუყუროს,თვალთმიიფარახელები!…მაგრამგასცურამხედარმა,
გადააჭენაველები;შეუდგააღმართს!..გულდაგულ
მიადგამოდინახესა!…სარკმელსშეჰყურებსმღელვარე,
ეძებსსასურველსახესა.არავინასჩანს…ხორციელს
ვერავისჰხედავსისთვალით!…მხოლოდმაღლიდანდაეშვაიმისწინჩოხაფრიალით.აიღოხელში,გასინჯა,
ჩაიცვა,-ერგოკიდეცა!…გაიორკეცასურვილი,
მისთვისგაიხსნაკიდე-ცა!..კოცნაშესტყორცნასარკმლისკენ,
მოახტამარდადთეთრასა!..და,რომელგზითაცმოვიდა,
დაადგაისევიმგზასა!არსთქვა:ვინიყო?რაგვარი?
საიდანიყომოსული?…წავიდადათანწაიღო
ნათელასგულიდასული.
თავიIV
ერთიხანია-ნათელასძღვნადმოსდისოქროსკავებიდაზედაცჩამოხირხლული
სამშობლოსმტრებისთავები.არავინიცის,ვინგზავნის?ვისმოაქვსციხისკარზედა?დღითიდღეთავებსაგებენ
სარქველადგამხმარსარზედა.ერთიაკლიაასოცსა!
იმასაცელისნათელა…მაგრამდროგადის,არმოაქვთ,
არიქნა…არაეშველა.ფიქრშიჩავარდალამაზი:
“ვაითუმოჰკლესგმირიო?!მაშინდაბნელდესჩემთვისცა,ჩაინგრესქვეყნისპირიო!…
წარმოიდგინაავირამ,ოცნებითდართოჭირიჭირს;თმაგაიშალა,ძირსდაჯდა
დააღარციკრავსგულისპირს.
არიხედებასარკმელში,აღარადევნებსმგზავრსთვალსა!
ისეიქცევა,როგორც-კიშეჰფერისჭირისუფალსა.თმაგაშლილსშავისამოსიუმატებსელვარებასა.
რაშეედრებაქვეყნადმისგულ-მკერდისმღელვარებასა?!
შევიდამასთანგამდელი,მისისაყვარელ-რჩეული;მიუალერსაგაზრდილსა
დასიტყვაჰკადრაჩვეული:“ბატონიშვილო,ვისაჰგლოვ?
რათემონებიოცნებას?!ლოცვა-ვედრებაშეჰფერის
დაარყვედრებაღვთისნებას!“ეგებარიყოსისმკვდარი…
შენკიიგლოვდეცოცხალსა,ცეცხლსიკიდებდეუჯეროდ
დაზედასხამდეცხელწყალსა!…“ადე,ნუზიხარ!ჩაიცვი,მოირთესამკაულითა…
და,ვინცგსურს,იმისსიცოცხლეღმერთსშეავედრეგულითა”.დასთანხმდაქალი,წამოდგა,მიჰმართადედაღვთისასა:
სთხოვდამასშუამდგომლობასდაშემწეობასძისასა!გათენდადილასაამო,ქვეყანამგამოიღვიძა:
ცადედამიწასდაჰხარისდაცასშეჰნატრისძირსმიწა.კაცი,პირუტყვი,მცენარემზესმოელიანსაამურს,
ბულბულიჩანგურსუმზადებსდაშაშვიუკრავსსალამურს.ტოროლამაღლაჰაერში
ზარსაწკარუნებსრიკრიკით,ჩაუქროლ-ჩამოუქროლებს
მერცხალიტკბილიჭიკჭიკით!ქვეყანააღტაცებულიუგალობსქებათ-ქებასა
დაყვავილებისამსხვერპლოდუკმევენსურნელებასა!…არსძინავსარცანათელას:ხატისწინმუხლმოყრილია,
ცრემლსაღვრისსავედრებელსა,მითსასოებატკბილია!…უცბადგაიღოკარები,
მსახურმაფეხიშემოდგა;არმოელოდამლოცველი,
შეკრთადაზეზეწამოდგა.უბრძანა:“კადნიერებაეგშენიმეუცხოება;
მაგრამშლეგიხარ,უზრდელი,ბევრირამმოგეთხოვება?!“უდროვოდ,განაარიცი,ჩემთანარავისუვლია?!…
ნებააქვსმხოლოდერთსგამდელსდაისიცმოკრძალულია”.
-ჩემოხელმწიფევ,ნუმრისხავ!არაგხლებივარნებითა:
შეგვემთხვაუჩვეულორამ,გიახელიძულებითა.
კარზემოგვადგამხედარი,არამბობს,თუვინგვაწვია;წითელცხენზეზისდატანზე
ჩოხაცწითელიაცვია.
პირდაპირმოდისუშიშრად,არცარავისიჰრცხვენია!…კალთაშიგამოხვეული
მოაქვსრაღაცა!…ძღვენია!ნახვასურს,სულიმიუდის!ამბობს:“მაჩვენეთჩქარაო!ვარკარგიმახარობელიდაარამეტიჩარაო”.
გულმაუმთხრობლანათელას,ვინციყომისისტუმარი!ბრძანადაგააღებინამაგარიციხისმანკარი.შინშემოვიდასტუმარი,მისნახვასარრასჯობია!ედემშიზრდილიალვისხესამოთხისშენამკობია!
ჯერთაყვანისცამასპინძელს,
მუხლებიმოიყარამან…ვერგამოჩნდებაიმასთან
ზღაპრულიგმირიყარამან!…ჰკადრა:“მოვსულვართქვენიტყვე,
პირობისშემსრულებელი!თქვენისსხივისდაჯავარისშეფრქვევითმადიდებელი.“უბრძანეთ,ცხენიგაბანონ,
ჩოხაცგარეცხონთბილწყლითა.ცხენიცთეთრია,ჩოხაცა,შეღებილიასისხლითა!
“დააწ,მიიღეთჩემგანძღვნადვითპირისსანახავიო,
ქვეყნისმტრისადაორგულისესმეასოცეთავიო!”
გაჰმსჭვალავაჟისსიკეთემ,შეკრთაწერეთლისასული!
მადლობისგადასახდელადძლივსმოიბრუნამანსული!
“კურთხეულიყოს”-წყნარადსთქვა-“შენიაქმობრძანებაო!
თვალითგიყურებ,არმჯერა…მგონიხარმოჩვენებაო.
“თუღვთითხარმოვლინებულიცხადირამ,ხორციელიო,
ვინხარდასიდანმოსულხარ?მითხარი!პასუხსველიო!”…ყრმამანმიუგო:“მაგისიძნელიარარისცოდნაო:
მთავრისშვილივარ,მთავარი,დადიანივარცოტნაო!”…
ქალმასთქვა:“ცოტნესსახელიგამიგონიამეცაო.
კურთხეულიყოსმარადის
ჩვენიშემყრელიზეცაო!”ხელიხელსმისცეს,გულიგულს,
თვალითვალსგაუყარესა,დაგაიმართანადიმი
ყველგანსაჩხერისმხარესა.
ნაწილიმეორე
თავიI
იქ,სადაცხოპისნაპირზედღესძველიმონასტერია,მთავრისსასახლეყოფილა,მიდამოცდიდისჭერია.იმისიკოშკიმაღალი
უჭვრეტდაოთხსავმხარესა;მახლობლადთავზეივლებდა
დღისითმზეს,ღამითმთვარესა.მისჩერებოდაიალბუზს,
გადაჰყურებდაშავზღვასა,შეფერადებულჭალებსა,სანახავსსხვასადასხვასა!
არცერთიკუთხითმომსვლელიმტერიარგაუცდებოდა:
მისიპატრონისმხარ-მკლავიშორითშორამდესწვდებოდა!ისიყოცოტნესსადგური,იქმიიყვანანათელა!დამიიწვიაქორწილში
მანქვეშევრდომისუყველა.შემოკრბენაფხაზ-მეგრელნი,სვანებთანერთადჭანები;
ქართლ-კახეთ-სამესხეთოდანმეგობართვისიანები.
ააგესფანჩატურები,საჯდომიბევრათასისა;ქვეშორხოებიდაფინეს,დაუდებელიფასისა.
თავშიდაბრძანდამთავარიდაგვერდითდედოფალია;
სხვებიჩამწკრივდენრიგ-რიგად,როგორცწესიდავალია.
გახურდალხინიჩვეულებრ,შეიქნაყანწისტრიალი!..ხელიდანხელშიგადადისთას-აზარფეშა-ფიალი!…
დავინცბევრსარჰსვამს,შიგდაშიგარაკრაკებენ“კულითა!”…გაჩნდაღიღინი,გალობა,სიმღერაკრიმანჭულითა.იქისმის“დილა-ოდილა”,
“კაბდური”,“თინა-თინაო!”-აქ“შადი”,“მრავალჟამიერ”,“მზემსხივიმოგვაფინაო!”გამხიარულდაერთგვარადსუყველა,დიდი,პატარა,
მაგრამდედოფლისსახეს-კიღრუბელიგადაეფარა!
შეწუხდაცოტნედაუთხრა:“აგრერათმოიწყინეო?
მასპინძელიხარ,ხომიცი,რიგია,მოილხინეო!
“თუსაწერეთლოსდათმობამშენმაგრეშეგაწუხაო,
სჩანს,ზეცაგამრისხებიადარისხვითგადმომქუხაო!”…მზერომჭიატობსწვიმისდროს,ამბობენ:“მზეპირსიბანსო,
დაცისარტყელაშვიდფერიმასმხარსუმშვენებსდაგანსო”.
იმასმოჰგავდანათელასთვალცრემლიანიღიმილიდაანგელოზისგალობას-მისიპასუხიხმატკბილი:
“ჩემოხელმწიფევ!შენთანმყოფს,მომაგონდებამევინა?
მაგრამსხვარამემშორიდანსაგრძნობლადგულზემიკბინა!“ვეღარმოვისმენგულგრილად“შადსა”და“მრავალჟამიერს”,
სანამდესაქართველოშიბატონადვხედავქვეყნისმტერს.“თვალწინმეხატვისერთირამ,ისამკლავსდაისმაღონებს:ლიხსიქითმოძმექართველი
ყმადგაუხდიათმანგოლებს!“დღესაქლხინიგვაქვსსაერთო
ყანწ-აზარფეშისტრიალი;იქკვნესაისმისდაჭრილთადაქვრივ-ობლებისღრიალი!“ხომხედავამდენვაჟკაცებს,
გმირთაგმირს,ლომთალომებსა?ცოდვაარარისესენი
ერიდებოდენომებსა!?…“აქრასუსხედან?წავიდენ!…შენუწინამძღვრე,მთავარო!დამეცათქვენთან,იცოდეთ,
მამულისმსხვერპლადმზავარო!”სთქვადაგაჩუმდა,მისსახესდაადგათითქოსნათელი;თავიმოხარასიმდაბლით,გულზედაიდვარახელი.
ზეზეწამოდგამთავარი,შემკრთალიგაოცებითა!…
ხალხიცშეჰყურებსდედოფალსუბიწოაღტაცებითა!…მოულოდნელმაპასუხმაგრძნობა-გონებაარია!…
თითქოგაქვავდაესხალხი,უხმოდ,უძრავადმდგარია.პასუხისვეღარმიმღებმა,
ნათელამგაიმეორა:“ქალივარჩემოხელმწიფევ!…ნუმრისხავ,თურამგეჭორა!”…
გამოარკვიაამსიტყვამმთავარიგაბრუებული
დაათქმევინა,რაცჰქონდაგულშიიდუმალდებული:“სწორუპოვარომშვენებით,
სიბრძნითაცამაღლებულო!ოჯახისშვილო,ნაზარდო,ქართველადაყვავებულო!“დიდიხანია,ჩემგულსაც
ეგევსურვილიჰმსჭვალავდა,მაგრამსიფრთხილესაჭირო,ვითსაიდუმლოს,ჰმალავდა.“გონზემოსულან,შეთქმულან
ამერთადიდებულები,მათშიჯაბანსა,საეჭვოს,არავისარვეგულები!
“მოუწერიათჩემთვისაც,ითხოვენშემწეობასა…
დღეისწორსმივალჯავახეთს,მითდავუმტკიცებძმობასა.“ჭირიდალხინისაერთომოძმეთაშუავალია…
ამისთავდები,ვფიცავღმერთს,ბრწყინვალემომავალია!
“ესხალხიცმიტომშევყარე,რომგამემჟღავნაყველაეს,
მოსამზადებლადმესხვადროსხელთვერვიგდებდიუკეთესს!”
ესრომსთქვა,მოუბრუნდასხვებს:“ხომგაიგონეთთქმულიო?
ჩვენშეთანხმებულსურვილზერასამბობსთქვენიგულიო?”ერთხმადდასძახეს:“იცოცხლე,
მრავალჟამიერ!..ჟამიერ!..ჭირიცდალხინიცსაერთო-კავშირიიმერ-ამიერ!”…
ღიმილითბრძანამთავარმა:“მეცმაგასმოველოდიო:
თქვენითდათქვენგანმომეხსნა,
გულზერომმაწვა,ლოდიო!კმარა!მაგაზესაუბარს
ჩვენხვალაცმოვესწრებითო,დღესსათხოვარიმაქვსერთი
დაიმასგევედრებითო:“დაჯექით!..გამხიარულდით,
ნუმოჰშლითლხინსდამღერასო!ვინგაჰქცევიაუდროოდ
ვარსკვლავსდაბედისწერასო?!”გამხიარულდენსტუმრები,გამრავალკეცდალხინიცა…მოლხენითარისმთავარიდამისითვალისჩინიცა!ღიმილითამბობსნათელა:“ჩანგურიმომაწოდეთო!
ვეღარასფარავსდღესგული,რაცვიცი,თქვენციცოდეთო!”
სიმებზებროლისთითებიდააწყონაზად…რბილადა!ყელმოღერებითდაჰმღერის,
ჩანგურიცმოსთქვამსტკბილადა:“ჩანგურსსიმებიგავუბი,მოვმართენელა-ნელაო;
შევუხმატკბილეერთმანეთს:“ოდელა-დელა-დელაო!”
“თავისჰანგებზე,თავისხმითწკრიალებსერთადყველაო,ერთი-მეორისთანხმობით:“ოდელა-დელა-დელაო!”
“ერთიმათგანიცრომგაწყდეს,მაშინვეუნდაშველაო,
რომარგაფუჭდესჩანგური:“ოდელა-დელა-დელაო!”“ჩანგურისაქართველოა,
სიმებიჩვენვართყველაო,სხვადასხვაკუთხისმცხოვრები:
“ოდელა-დელა-დელაო!”“ჩვენცხომსიმებისსისუსტემსინათლედაგვიბნელაო!…ბნელშირასასიმღეროა:“ოდელა-დელა-დელაო!”“შორიდანშემოგვეპარამტერი,ვითტურა-მელაო
დასულსხვახმებზეგვამღერებს,არმოსწონს“დელა-დელაო!”
“მწერიცკიცხოვრობსთანხმობით,ფუტკარი…ჭიანჭველაო!…
დაჩვენრათვმღერითცალ-ცალკე:“ოდელა-დელა-დელაო”?!“ერთობაჩვენთვისტახტია,
მტრებისთვის-სახრჩობელაო!..
მტრებს“ვაი-დედა”ვაძახოთდაჩვენვთქვათ:“დელა-დელაო!”
“კმარა!ამდენმაცრემლებმასიმებიდამისველაო!…
ვერცვუკრავ,ვეღარცავმღერი:“ოდელა-დელა-დელაო!”
სთქვადაგადასდგაჩანგური,შეხედაღიმითმთავარსა:ნათელანათელსადიდებს,ამკობსჯავარიჯავარსა!
თავიII
ხმალსილესავსიმერეთი,აწყობს,ჰმართავსმშვილდ-ისარსა!
ლიხსგადივლის“ორირაშით”,იქაურებსმისცემსმხარსა.
საიდუმლოდემზადება,მიჰყავსცოტნედადიანსა!…წინწაიძღვანსჭყონდიდელსა,კურთხეულსდამადლიანსა.გაიხსენებსბაგრატისდროს,დავითისდათამარისას!…
სამშობლოსთვისცხელსოფლსდაჰღვრისდასისხლსშეჰსვამსმისისმტრისას.
ისეგასწყვეტსძირიანად,არგაუშვებსარცერთსმთხრობლად!..
მაშინმხოლოდდაბრუნდებაიმერეთშიმახარობლად!…
ასეფიქრობსგმირიცოტნე!…ამასავეჰფიქრობსერი…
ბატონიყმით,ყმაბატონით,ორივერთადბედნიერი!მაგრამ,ვაი!გაუცუდდათ
იმედიდაგულისძგერა…ბედუკუღმაგადუბრუნდათსაწაღმართობედისწერა!წიგნიმოსდისდადიანსა,მეგობრობისმონაწერი!წაიკითხა…შეიცხადა:
დაიგლიჯათმადაწვერი!…მოეწერათ:“ნუღამოხვალ!თავსუშველე,ნუაჩენო!..
შეთქმულებაგაგვიმჟღავნდა,დაგვიჭირესყველაჩვენო.“ნუმოსცდები,ნუიფიქრებ,გზაარააქვსჩვენსაშველსო!..ანისქალაქსგვაგზავნიან,
გვიმზადებენგანსაცდელსო.“რადგანღმერთმააგვაშორაჩვენიბედი,ჩვენისვეო,
იცოცხლედამაგიერიმტერსროგორმემიუზღეო!”
წაიკითხა,დაიყვირა:“რაშეგცოდეთ,ღმერთო,შენო,-
შენსმორწმუნეს,ღვთისმშობლისხვედრს,ამსატანჯველსრომუჩენო?
“ნუთუყველაიღუპებასაქართველოსღირსიძეო,ბურჯიმისისეროვნებისმომავალისსიმტკიცეო?!…
“მაშპირშავადრაღათდავრჩე,მათიტანჯვისმოწამეო?
მათთანჭირი,მათთანლხინი…უიმათოდრავარმეო?!”
სთქვადაგულშიგადიწყვიტა:“მათთანწავალმეცმალეო,
ტოლებშირომარგამოვსხლტე,
ვარამისიმოვალეო”.
თავიIII
ვინმოსთვლის,ჭირირამდენიუნახავსანისქალაქსა!..
სისხლითმორწყულიარიყოს,ვერნახავმტკაველალაგსა!ყოველიმტერიძველთაგანამკუთხესმოაწყდებოდა;
მკვიდრი,დამხვდურიმამაცად,თავგამეტებითწყდებოდა.
დღესერთიიყო,ხვალსულსხვა:მტერიმტერსენაცვლებოდა!…
ურდოურდოზემოსული,არვისგანდაითვლებოდა.მაგრამქალაქიტანჯული,
განსაცდელსუმაგრდებოდა,და,ვითამირანსგულ-მკერდი,
წყლული-წყლულუმთელდებოდა!…ძლივსღასულმობრუნებული,
ხელახლააოხრებულა:შესულაურდომონგოლთა,ნოინიგამთავრებულა!..
სამეფოტახტზედამჯდარა,ის…სისხლითუმაძღარია!…
აქედანმიდისსაომრადოთხკუთხივ!..მიუხარია!..
სხვაქვეყნისტანჯვა,აკლებამათიწესიდარჯულია!
დღესგამარჯვებისლხინიაქვსთ,უზომოსიხარულია.
ზურნისჭიჭყინშიგაისმისკიჟინაგამარჯვებისა
დაჭიანურში-ქვითინისხვადასხვამხარეებისა.
ფიალადხელშიუჭირავსთკაცისგამხმარითავები!…ზიზღისბუდეაიმათიყოველგვარსანახავები.
სწორედამავდროსგარეთ-კისულსხვაამბავირამეა:
დამდგარატანჯვა-კრულვისდღედამწუხარებისწამია!…
ალყადშეუკრავსდარაჯებსდიდიმოედნისპირები,შუაშიხელფეხშეკრული
ჰყრიანქართველიგმირები.ტიტველზეთაფლიწაუსვამთმზესუფიცხებენმხურვალსა!
წყალსნატრულობენ,არააქვსთ…
ყელიუშრებათმწყურვალსა.გარსეხვევიანბუზები…სადარისმომგერებელი?!
შორსაჰყავთჭირისუფლებიდამათიდამტირებელი!..
ჰკითხავსმტარვალი:“ვინაგყავთმომხრედამოზიარეო?”
-ამქვეყნადზღვადახმელეთი,მაღლაცა,მზედამთვარეო!
დაცინვითეუბნებიან,შიშიარააქვსთრისხვისა…რაიცისგულშინადები
დასაიდუმლოსხვამსხვისა!გამოჩნდაშორითმხედარი;ცხენიმოჰყავდაოთხითა,მოედნისპირზეშეჩერდა,
თვალსავლებსყველაკუთხითა.
უბრძანადარაჯთუხუცესს:“ვინავარ,ვერმიცანიო?ნოინისუცხოსტუმარი,ცოტნევარდადიანიო.
“ქართველერისთვებს,დიდკაცებს,სადააქვსთმათიბინაო?მეცუნდამათთანმივიდე,წამყევ,წამიძეღწინაო!”
დაცინვითუთხრადარაჯმა:“არბრძანდებიანშორსაო!…
დაჩვენცშინაყმადვახლავართ,როგორცნოინისსწორსაო!”შევიდაწრეშიქვეითად,პირდაპირმიეშურება,
გულ-ღვიძლსუსივებსნაღველიდასიმწრითპირიუშრება!…
მივიდა,ნახატყვეები…
შეჰყვირა:“ვაშა!ვაშაო!დღესუფრობრწყინავსთქვენიმზე,
ვარსკვლავმაიკაშკაშაო!“გმირნიხართ,კვდებითგმირულად,
საქრისტიანოსმსხვერპლადო,ამიერსაშვილიშვილოდ,
სამშობლოსსადიდებლადო!“მაგრამრასმერჩითმეგობარს,ყველგანთქვენსმოზიარესო,რომგამომწირეთთქვენშიდადამაგდეთიქითმხარესო?!”ესსთქვადაგაიძარცვატანს,
დაჯდატყვეებთანტიტველა!…თავიგასწირანებითა
დაგააკვირვასუყველა!..
თავიIV
ლხინგადახდილინოინიტახტზეზისდაფიქრებული:თვალწინეხატვისქვეყნებიგადამწვარ-აოხრებული!…ბევრისხვადასხვარჯულისადატომისარისმნახველი,
მაგრამსულსხვაამისთვალშიუცნაურობითქართველი:“არავისებრძვის,პირიქით,დამხდურადმეომარია!..
ვინცმისქვეყანასარერჩის,მოძმედამეგობარია.
“არსადგაუდისმოყვრობა,დაარცმტერებიაკლია;
მაგრამხომმაინცპირწმინდადჯერეცვერავინდასძლია?!
“რაგამოვიდა,რომვძლიეთ?განაძლევააესძლევა?!…რაცუფროჭირშივარდება,მითსიმხნეცმეტიეძლევა.“გაგვინახევრდალაშქარი.
ერთშიათსავცვლითმონგოლსა,დარაღაძალიშერჩება
მომსვლელსადამისმომყოლსა?!“ნუთუჩვენცმართლასხვებსავით
დიდხნობაარგვიწერიადადროებითიაქყოფნა,
ვითსაქარ-ბუქომტვერია?!“რაშიარაჰგავს?შეთქმულნი
ასამდედაგვიჭერია…რომასჯერმეტიცარიყოს,
აბა,რადასაჯერია?!“მაგრამარიქნა,არგატყდენ:
არუდრკებიანგანსაცდელს!…ვინიყომათთანღალატში,
არცგვარსამხელენ,არცსახელს.“არასითხოვენ!..ზვიადად,ამაყადიტანჯებიან!…
რაღაცმომავლისიმედითდასასოებითკვდებიან.“ძნელიამათზეუფლება
დამათგანსხვისიმონება!…სულსხვაგზაუნდა…სხვახერხი…
დაგამჭრიახეგონება!..“ვერგასჭრისმათზე,ვითსხვაზე,
ესსასტიკობა-ავობა!..სადაცლომობაარგადის,იქუნდამელიაობა”.
ამასჰფიქრობდანოინი,უსივდებოდანაღველი,
რომმოახსენეს:“ქალიავიღაცო,თქვენიმნახველი”.შავითმოსილი,პირბადითშინშემოვიდასტუმარი…ანიშნამარტოდარჩენა
დაგადუკეტასხვებსკარი.წადგაწინშორიახლოსა,პირბადეგადაიხადა:მისიციურიმშვენება
ნოინისგულმაიხატა!…ჯერმისიმსგავსიამქვეყნადარსადენახასულდგმული;სულმაწასძლიაბინძურსადააუძგერდაგლახგული.ზეზეწამოდგა…იმავდროსწინბიჯიწადგათვითქალმადაიმისბროლისთითებში
უცბადიელვახანჯალმა.უთხრა:“შეჩერდი!..ნუმოხვალ!რომდაიმშვიდო,სჯობს,გული;
შენსატრფიალოდარავარამსიშორსშორითმოსული!…
“სათხოვარიმაქვსწმინდარამ…მოგენდვეწმინდისგულითა!…
ნუშეურაცხჰყოფკაცობას,ნუდამდაბლდებისულითა!…“ნუშფოთავ!დაჯექ,დაწყნარდი
დამოისმინევედრება!სულგრძელობასთანზრდილობას
ანრასჯობს,ანრაედრება?!”ვითგაღალულითვალისკვრით,
ჩაჯდაუსიტყვოდნოინი;დაუცხრავნებაჩვეული,გაქრასურვილიდაჟინი!
ჯერარცჰსმენიაამგვარიდაარცრამგაუგონია!
ჰფიქრობს,თუმოჩვენებაა,დაანსიზმარიჰგონია!…
უყურებსთვალით,არსჯერა!ისმენსდამაინციჭვშია:
უმტყუნაძალამსულ-ხორცისდაუჩვეულოშიშშია!…
ქალიშეჰყურებსპირდაპირ,ლამისგახვრიტოსმანთვალით!კაცი,ძლივსგონზემოსული,ოდნადხმასიღებსკანკალით:
“მაშმითხარ,რისთვისმოსულხარ?რაარისშენისურვილი?
მისთანასრასმთხოვ,ვერმოგცე,ვერმოვკლანდომისწყურვილი!?
“გინდა,ტახტსმოგცემ,დედოფლად
დაგსვამდაგეთაყვანები!მონადგაახლებმეფეებს…ჩიტისრძითგაიბანები!”ქალიმიუგებსღიმილით:-“დედოფალივარისეცა!მაგგვარდიდებასარვეძებ,
არდამიგმიაისეცა!”-“მაშსულსშეგწირავ,თავსმოგცემ,
გულსდავდგამსაფეხურადა!დაშენსსურვილშიდავდნები,დავიწვიუცეცხლურადა!”…-“არა,ნოინო!ნუჰფიქრობ!..ვერდავთმობჩემსაკერასა!
გულისხვასმივეცდაშენთვისვეღარდაიწყებსძგერასა!”-“ეგებორჯულიგიშლიდეს,მეაღვიარებშენსრჯულსა!…
ზეცაშიახვალ-აგყვები,ჩახვალ-ჩაგყვებიუფსკრულსა!”…-“ეგარასუშლის!ღმერთიხომ
ყველასთვისიგივერთია!რჯულიგზაარისსხვადასხვა,იმქვეყნადშენაერთია!…
სხვამიზეზია:სხვამიყვარს,ისარისჩემიქმარიცა!
მისივარ,იმასვეკუთვნიმეცოცხალიცდამკვდარიცა!…
აქგადმოვარდა,როდესაცგაიგოსხვებისტყვეობა!
ობლადდაგვყარასუყველა,დასთმოლხინიდადღეობა!აღარგამიძლოგულმადა
შევუდექმეცმისკვალობას:ვეთხოვებოდისამშობლოს,
ვიგლოვდიყმაწვილქალობას!…მსურდა,მომესწრო,მენახა,მომეკრასადმემეთვალი!დაანმისუცხოსაფლავზეგულშიჩამერჭოხანჯალი!…მოველ,ვიკითხეყოველგან…ცოცხალიარის,შევიტყვე…
ტიტვლებთანტიტვლადდამჯდარა,ნებითგამხდარაშენიტყვე.იმასგთხოვ,იმასგავედრებ!მისთვისმოვსულვარ,ნოინო;
სულიარგამაწირვინო…სიცოცხლემომაპოვინო!”გაოცდამშვენიერებით…სიტყვა-პასუხიცუკვირდა!
ისერთიწამინოინსამთელსაუკუნედუღირდა!…
დღემდისეგონა,თუქალიმარტოვნებისთვისშექმნილა!…
ახლა-კიხორციდადუნდადასულისულსაეტკბილა!იგრძნორაღაცაციური,
მიუწვდომელიმანძალა!..გარდიქმნამისიარსება,ბუნებაგამოეცვალა.
დაუმაღლესისსურვილითშეჰყურებს,როგორცღვთაებას!…რასჯობს,რომგულიუბიწოციურიჯაჭვითდაებას!…
სთქვა:“საქართველოსმფარველიდიდიყოფილა…ძლიერი!
სადაცშობილხარ,გაზრდილხარ,რათუნდაგაქრესისერი?!
“რაცმოხდაჩვენში,დავიწყდეს!…
მოვითხოვმეშენდობასა!..აწ-კიმსურს“მამა-შვილობა”
დავნატრობმეშენ“დობასა!”…“ახლამოვიყვანშენსქმარსაც…
ვნახავ,თუშენიღირსიადათანაცჩემისიძობისშესაფერ-საკადრისია?
“კუთხეშიდაჯექპირბადით!მოისმენჩვენსასაუბარს!
იმანაცგვითხრას:ვისეტრფის?თავსვისშესწირავს,ვინუყვარს?
თავიV
ოქროდავერცხლშიჩამჯდარი,მარტოშემოდისმთავარი.არახლავსმისიმოყმები
დაარცმოჰყვებამტრისჯარი.თავიდაუკრაზრდილობით
დაჰკითხა:“რაგსურს,მიბრძანეთ!”ნოინმაშეკრაწარბები,
სცდილობსეჩვენოსმრისხანედ.-“ვინხარ?დასადაურიხარ?
ვერვხედავშენსაქმომყვანსა!…თუსაქართველოსშვილიხარ,
დღემდისვერმცემდითაყვანსა?”-“მესათაყვანოდმოსული
არცდღესგახლავარ,ნოინო!…ნუჰფიქრობ,ცოტნედადიანსტყუილიშენათქმევინო!”
-“ა!შენხარცოტნე?ისცოტნე,რომარადაგდებსმანგოლსა?!
სცდილობსსამშობლოსგამოხსნასდასხვებსაცეძებსამყოლსა?”
-“დიახ,ისავარ,ნოინო!მართალიგაგიგონია”.
-“მაშჩემთანროგორმობედე?..მადლობასგეტყვი,გგონია?!”-“არმიფიქრიამაგაზე!…სხვაიყოჩემიგანზრახვა:
აქმოყვრებსვეგულებოდი…მომინდამათიდანახვა!”-“ხომნახეისეთპატივში,როგორცმათშეეფერება?!”-“ვნახედაგავიზიარემეცმათიბედნიერება.
“ჭირშიდალხინში,ყოველგანვყოფილვართგაუყრელადა…დღესაცმოვსულვარმათთანვე
სისხლისდაცრემლისმღვრელადა”.-“შენმარტო?სხვებისადარის?
რათგაიფანტენბზესავით?”-“თუყოფილყვნენ,ისინიცაქმოვიდოდენჩემსავით”.
-“აფერუმთქვენსმეგობრობას!…აფერუმვაჟკაცობასა!
მაგრამვერგიქებთბატონისმოღალატობა-მტრობასა!…-“როდისგიწამეთბატონად,
დაჰკითხებიხართჩვენსგულსა?თუტვირთიმძიმემონების
ძალითდაგვადგითჩაგრულსა?!“ძალმომრეობისკანონი
დღესერთისარის,ხვალსხვისა…ბედიამომნიჭებელი
წყალობის,გინარისხვისა!“დღესმოხარკევართჩვენთქვენი
დაკიდეცვიხდითნებითა…
დროსვუცდით…ჩვენსღმერთსშევყურებთიობისმოთმინებითა.
“უმიზეზოდარათგვდევნით?რისთვისგვეპყრობითმტრულადა?რასგარგებსთრჯულისმოსპობადაანერობის,სრულადა?!…“სანამდისხელსარაიღებთამუნაყოფოცდაზედა,
ყოველთვისმტრულადდაგხვდებითყოველსარბიელგზაზედა!”…
-“დაგვხვდებით?!…დარასგაიტანთ?ესდღემოგელისთყველასა!…თქვენთავადძალიაღარგაქვსთ
დავისგანელითშველასა?”-“ღვთისგან!…რომჩვენმაშვილებმაცქვეყნისთვისსისხლიღვაროსა!”…
“ჩვენწავალთ,ისინიმოვლენ
ტურფასასაბაღნაროსა!”…-“აფერუმ,ქვეყნისერთგულო!
კაციხარ,კაცურადასჯი!მომწონსეგსიტყვა-პასუხი:არგირისხდები,არაგსჯი!
“გაძლევთსრულთავისუფლებას,როგორცშენ,ისეტყვეებსა!..დათქვენმხარესაცავაცდენსამგლოვიაროდღეებსა.
“იყავითმარტომოხარკედ…შევეტკბოთწლიდან-წლობითა:თქვენჩვენიკარგისტუმრობით,ჩვენთქვენიმასპინძლობითა!…“მხოლოდმეცაგთხოვ,იცოდე,
სამაგიეროდერთსრამეს:შენსცოლსაქებენყოველგანდაისმომგვარეერთღამეს!”…
როგორცრომვეფხიდაჭრილი,ისეათრთოლდაცოტნეცა,
ააკრაჭუნაკბილებიდა,ცოტასგაწყდა,რომეცა:
-“ბედსუმადლოდე,ხალვათადრომხარმასპინძლადმჯდომარე,დამეკისტუმრადმოსული,
ხმალ-ხანჯლითშენწინმდგომარე!“ეგერთიგითქვამს!…მეორედ
ენასარწააცდენინო!გონებამიხდილსსასირცხვოდსისხლიარდამადენინო!”ნოინმაწარბიგაიხსნა,ღიმილიცმოერიამას!
დასიტყვითცივწყალსასხამდამისაღელვებულგულისთქმას!
-“ნუსჯავრობ!…განგებგითხარი…
მინდოდაშენიგამოცდა…რაცსთქვი,ტყუილიყოფილა,აგერთვითონვეწამოგცდა!
“სამშობლო”,“მოძმე”,“მოყვარე”სიტყვაყოფილაუბრალო!ნუთუარაღირსიმდენად,
რომშენერთქალშიგასცვალო?!”არმოელოდაამსიტყვას!
შერცხვადაშეკრთამთავარი…ცოტაშეჩერდადაშემდეგპასუხიმისცაამგვარი:
-“მერანებამაქვსმაგისი?მონაარარის,-ცოლია!ჩვენიკანონისულსხვაა:
ცოლიქმრისუღელტოლია!”“მაშ,კარგი!რადგანცმემინდა
დღეიდანშენიმოყვრობა,
ნუვაწყენინებთერთმანეთს,განზეგადავდვათაწმტრობა!..“ხომჰხედავ,აქრომქალიზის?
ისჩემიშვილობილია.ვატყობ,რომშენიჭვრეტითა
ისიც-კიკმაყოფილია!“მაგაზეუფრომშვენიერს
ქვეყნადვერჰნახავვერცერთსა!..რომშენიცოლივერასჯობს,
თავდებადგაძლევმეცღმერთსა.“სასიძოდამირჩევიხარ:მინდაისმოგცეცოლადა;დაგიახლოვოდამყავდეჩემითავისვეტოლადა!”…
-“ვინღირსამაგთქვენწყალობასდაამუდიდესოცნებას?!მაგრამორცოლიანობის
რჯულიარგვაძლევსჩვენნებას”.-“ეგეცარგინდა?მაშკარგი!პირობასგიდებკიდევსხვას:იზამ-არგავტეხჩემსიტყვას,არადა-ნახავთჩემსრისხვას!…
“მოდი,ახადეპირბადე,აკოცე,როგორცსაყვარელს!დააგისრულებმაშინმეც
მაგშენიგულისსაწადელს!”ებილწაცოტნესპირობა,
მაგრამარიცის,რაღაჰქნას?სხვაგზაარააქვსმოყვრების
დამისსამშობლოსგამოხსნას!…წარმოსთქვა:“გულთამხილავო!შენჰხედავ,მატანსძალასო…
მივალდაისევაკოცებ,როგორცხესადაჩალასო.
“რაარისკოცნაუნდომი!უგულოდ…უსიყვარულოდ,თუარსიცოცხლებედკრულიუსიტკბოდ…უსიხარულოდ?!”დასთანხმდა!ქალთანმივიდა,საკოცნადთავიდახარა!…ქალმაგადიძროპირბადე…ნოინმაცგადიხარხარა!…
როგორცშვიდძალიფერადიამშვენებსცისარტყელასა,
ისედაეტყოსახეზესიამოვნებაყველასა!…
1897წ.
***თვალსმიხვევენ,ენასმგლეჯენ,
დამაგდებენსაკირეში!ურცხვადშვიდ-შვიდპარასკევსა
მითვლიანმეერთკვირეში!მამა-პაპისსწორგზაზედასიარულსაცკიმიშლიან,
მაგიერადმათმრუდგზაზედფიანდაზებსფეხთმიშლიან!ვერდავაგდებძველსაგზასა,
გინდაიყოსეკლიანი:ვიცი,სხვებიცმომყვებიანჩემებრშავბედ-ეტლიანი!დათუვინმემგადუხვია
დაგადასდგამრუდედფეხი,
გაუსკდესმასდედამიწადადაეცესთავზედმეხი!
1880წ.
მუშისნატვრა
ვისაცრაუნდაუყვარდეს,სულსხვააჩემიტრფიალი:
მიყვარსპირწმინდანამგალი,მისიყანაშიტრიალი!..
თავიმოუკვდესზოგიერთს,რომიტაცებენსხვისასა…საწყალკაცსჯიბესაჭრიან,ურცხვადივსებენქისასა.
ქორივარ,სხვასრომმოვტაცო?რადგავიშავოპირიმე?
გარსშემოვევლეჩემსგუთანს!ჩემისახნისისჭირიმე!
რადდავიბნელოსიხარბით
სამიწეწუთისთვალები?ხერხსა,ხელეჩოს,სატეხსა,ნაჯახ-ცულსვენაცვალები!..რაცჩემიურმისარარის,სახლშიარშემიტანია!
ღმერთმამაშოროს,რაცჩემისოფლითარგამიბანია!
ბედსარვემდური,ღმერთსვმადლობ!თავიარმომაქვსსაკვეხნად,თავდებადმაღლაზეცამყავსდადედამიწაამქვეყნად.ვისაცვინუნდაუყვარდესსულსხვააჩემიტრფიალი,
სანამდიმადლითდამყურებსსაშვილიშვილოდღვთისთვალი.
1890წ.
მუშური
ყანაო,მუშისსამოთხევ,გლეხისდიდებავ,ყანაო!
ცისკრისსხივებმაშეგმოსესდანამმაგადაგბანაო;
დილისნიავმადაგქროლა,ალერსითგითხრანანაო;
ჟუჟუნაწვიმამზედდაგკრა,ალერსითაგამწვანაო.
ყანაო,გულ-ხელგაშლილო,ქვეყნისმოკეთევ,ყანაო!
მოყვრულადშემოგსევივართ,მტრულადგიმეტებთგანაო.
გავმარგლავთბალახ-ბულახსა,
გაგთოხნითყოველგანაო!..ყანაო,დაუზარებო,
უხვადმომცემო,ყანაო!ზედუფლისთვალიდაგყურებს,
შენიბარაქაბრძანაო;აგშორდესგვალვადასეტყვა,
მოსავლისგამოცანაო...ყანაო,ოქრო-ზურმუხტო,
ყანაო,ჩემოყანაო!მაღალმაღმერთმააკურთხოსსხვაცბევრიშენისთანაო!
1886წ.
ხატისწინ
მიყვარს,როდესაცხატისწინანთიაწმინდასანთელიდასაიდუმლოპარპალით
ბნელსფანტავსმისინათელი.მყუდროდ,უხმოდდაუძრავადდნება,ვითმსხვერპლიდიადი,რომმადლითგაასპეტაკოს,
თვალუწვდომელიწყვდიადი!მივჩერებივარამდიდძალს
მწარ-ტკბილადჩაფიქრებული;მეცაუსიტყვოდ,უძრავად,ცისსვეტადგაქვავებული.რაღაცუცნაურერთობას
ვხედავსანთელსდაჩემშუა!მხოლოდვგრძნობ...თვარავერსწვდება
ჩემიგონებადაჭკუა.სანთელიჩემიხორცია,
სიცოცხლე-მოკლეპატრუქი,ნათელი-ჭკუა-გონება,იმათგანგამონაშუქი.ჩემიხატიასამშობლო,სახატე-მთელიქვეყანა,
დარომვიწვოდე,ვდნებოდე,არშემიძლიამეცგანა?
კი...მაგრამმნათეარსადჩანს,ჩემთანმომტანიცეცხლისა,ისმოციქულიმომავლის,
მსგავსიჭიკჭიკამერცხლისა!1894წ.
ძირს
(სიმღერა)
ძირს,მთავრობავ,უსამართლო!ვეღარვიტანთგასაჭირსო,-ყოველიმხრივგეძახიან:
“ძირს,მთავრობავ!აწკიძირსო!”კმარაისიც,რაცვითმინეთ,გვიმატებდიჭირზეჭირსო!ისაღარვართ,რაცვიყავით,გავიღვიძეთდააწ-“ძირსო!”
ჩვენისსისხლით,ჩვენისოფლითუხვადრწყავდიქვეყნისპირსო,-
დღესესაღარმოხერხდება,
გეუბნებითმიტომ:“ძირსო!”ბნელსნათელმამოაშუქადაერთრამედესეცღირსო!ძველიწესი-წყობილებაც
ბნელსგაჰყვებადაშენ-“ძირსო!”შენგან,ძალაუნებურად,არმოველითდანაპირსო.
ჩვენმოვუვლითისევჩვენსთავს,არგვინდებხარ,-“ძირსდაძირსო!”
ძალასჰკარგავ,ისგაწუხებს,აღარგიხსნისდანაპირსო,
მაგრამრავქნათ?ქვეყნისტანჯვასსჯობსიტანჯოერთმა-“ძირსო!”ხალხიიბრძვის!ხალხიჰღელავს!
ვეღარასდებაწაღვირსო!ყოველისმხრივშეგძახიან:
“ძირს,მთავრობავ,ძირსდაძირსო!”
1905წ.
შიქასტა
ვითსნეულსათანაუგრძნობსმისივემსგავსისნეული,
ისემკვნესარშიქასტისხმასძგერითუგრძნობსჩემიგული.ახ,მეზურნევ,დაჰკა!დაჰკა!გამაგონეეგსევდისხმა!მაგაშიაჩემთაძველთა
მამაცურიოხვრა,მოთქმა.გამიხურეჰანგითგული,ეგებდასდნესმწუხარება
დაჩემთთვალთაგადმოსთხიონნაღვლიანიმდუღარება!ვიცი,ცრემლიმამაკაცსა
შეარცხვენსდაარშეშვენის,მაგრამმიჯობს,ჩუმადტანჯვასცრემლივღვარო,არამრცხვენის.
ნურვინსცდილობს,იმცრემლებშინახოსკერძოსიყვარული!იქიქნებასაიდუმლო,
გულგამხეთქი,დაფარული!ყოველსწვეთშიტანჯვასნახავს,საქართველოსგამომხატველს
დამწარესანაკადულშიგრძელმოთხრობას,გულისდამწველს.
ახ,მეზურნევ,დაჰკა,დაჰკა!ეგებდადნესმწუხარება
დაჩემთთვალთაგადმოსწურონნაღვლიანიმდუღარება!
1862წ.
გულისპასუხი
ცრემლშიმილესავსნაღველიდამელნადისმიხმარია!...შიგთაფლიარისნარევიდაზოგანცხარიძმარია!..
ზოგსეტკბილება,ზოგსარა,მაგრამრაჩემიბრალია?
ბულბულივარდსდაეკალზეთანსწორადმომღერალია!
1892წ.
თორნიკეერისთავი
ისტორიულიპოემა
ვინდასთვალოსზღვაშიქვიშადაანცაზევარსკვლავები?ვინშეამკოსღირსეულად
ქართველგმირთამხარ-მკლავები?ვინმოგვითხრასმათისაქმე,
უთვალავი,საგმირონი,დაანმათზეგადმოსულიმადლიღვთისადამირონი?ნაშთიძველისდიდებისა
არგამქრალაჯერაცყველა…დღესაცმისისშარავანდით
ნიშანსგვაძლევსცისარტყელა!…შვიდსამთავროსმოგვაგონებს
მოელვარეისშვიდფერიდაგვამღერებს:“არმომკვდარა,
გაიღვიძებსისევერი!”ამიმედითფრთაშესხმულიჩვენიგულისიამითსძგერსდაოცნებაცლაჟვარდფერად
წარმოგვიდგენსქართლისაერს,წარსულ-ნერგზედახალ-ნამყნის
ველოდებითშეხორცებას!მითვიქარვებთაწმყონაღველს
დავეძლევითაღტაცებას.
კარიპირველი
მეფედავითს,კურაპალატს,
ჰქონდაერთხელწვეულება:მშვიდობისდროსჩვენსმეფეებს
ჰქონიათესჩვეულება.საქართველოსყოველკუთხით
მოეყარათავიერსა;ილხენდენდაგაჰკიოდენ
ერთხმად“მრავალჟამიერსა”.დამართლადაცრომჰშვენოდათ
მაშინიმათესმოლხენა,რადგანიმდროსგადმოსულიიყოქართლზემადლიზენა:გარემტერიდათრგუნვილიშუღლსმათვეღარუბედავდადაშინაგანმშვიდობასაც,
ვინიყო,რომვერჰხედავდა?…ამითგულიუხაროდათ
ბატონსდაყმას,ყველასერთად,
კაცსაკაცადაფასებდენ,ადიდებდენღმერთსაღმერთად;
საქმისდროზემუშაობდენ,უქმე-დღეზემოილხენდენ,მეფეხალხსდახალხიმეფესსიამესაგულსმოჰფენდენ.
მთვრალობადა“სადღეგრძელო”სათვითოოარიცოდენ;
ჩვენილხინირომენახათ,სირცხვილითაცდაიწვოდენ.პირველსმაზეახსენებდენსაქართველოსდაუფალსა,
დღეგრძელობითთაყვანსსცემდენმეფესადადედოფალსა;
ბოლოსგმირებსიგონებდენ,მამულისთვისომებშიმკვდარს,
დამღვდელმთავრისკურთხევითა
ჰსვამდენიმათშესანდობარს…სულამითითავდებოდა
მაშინდელისადღეგრძელო,თუმცამათშიმეტიიყოსაქებიდასასახელო.ამგვარივეიყოიმდღესზომიერიჭამადასმა…მოილხინეს,გაშაირდენ
დაერთმანეთსსტყორცნესმათზმა.ორაზროვანსიტყვებისაგაიმართაგამოცანა…
ყველასმეფისხუმარასჯობს,არვინარისიმისთანა.
მაგრამბოლოსორბელიძემოსწრებულად,გალექსულადცალფეხზმებისსაპასუხოდეუბნებაორლესულად:
“მაღლითწვიმამოდიოდა,ნაბადმავერდამფარაო,დამასველამან,თავიდანფეხებამდემასხარაო!”
ხუმარამსთქვა:“გიჯობნია,თითსმოვკაკვავმორჩილადო,მაგრამერთს-კიმოგახსენებმოწიწებითდაფრთხილადო:ხუმარადაცვარგებულხარ,ვაჟკაცობითპირველიო,
მაგრამვერიქმთორნიკობას,თუმცმისადგილსსულელიო!”
აქთორნიკესხსენებაზემეფეშეკრთადაესბრძანა:
“სთქვი,ხუმარავ,თურასნიშნავსეგეშენიგამოცანა?
რაარის,რომდღესჩემგვერდით
დიდთორნიკესვერვხედავო?მომიკვდა,თუდასნეულდა?…სთქვი!ტყუილსნუმიბედავო!”
მოახსენა:“არმომკვდარა,არცსენირამაწუხებსო,
მაგრამქვეყნისსამსახურზედღეიდან-კიხელსიღებსო.
თვითვერბედავსმოხსენებას,მოციქულობსვერცასხვაო,რადგანცუნდათაიცილონთქვენიწყრომადარისხვაო.
აწგავბედემოხსენებაზმებითადაგადაკვრითოდანუმრისხავკადნიერსა,
გევედრებიცრემლისღვრითო!”…მეფემბრძანა:“არგიწყრები,
გმადლობ,ვფიცავჩემსამზესო,
მაგრამვნახავერისთავსა,გამოვკითხავმასმიზეზსო!”სახლთუხუცესსდაუძახა:
“ხვალთორნიკემომგვარეთო,მომინახეთ,სადაციყოს,
შინდაგიხვდესთ,თუგარეთო!”ესბრძანადაზეწამოდგა,ნადიმიცამითგათავდადახვალისთვისდაიბარა
სადარბაზოდ,ვინციქჰყავდა.
II
გამართულიადარბაზი,ერიცსამსჯავროდშეყრილი…
წინსდგასთორნიკეპირნათლად,წარბიცარააქვსშეხრილი.
თავიჩაიგდოსამსჯავროდ,მიჰყვასაერონებასა,
ჯერელისმისგანბრალდებასდამერეგანჩინებასა.
აბრძანდამეფებრალმდებლად,ამასკანონიითხოვდა,
დათაყვანისცაკრებულსაც,სანამდისიტყვასიტყოდა.თვალამღვრეულადშეხედათორნიკესმრავალწლიანსა;სიტყვებიყელშიეჩრება,უმისოდსიტყვაწყლიანსა.ბრძანებსდამისსასიტყვასა
ყურსუგდებსმთელიკრებული;კრძალვითმოისმენსთორნიკეც,
სხვაგვარადჩაფიქრებული.ამბობს:“მბრუნავიქვეყანა,
ვიცით,რომცვალებადია;ვისაცმიინდობს,გასწირავს,მისთვისმახედაბადეა.მოყვარესგადაამტერებს,
მტერსაგაუხდისმოყვრადა,დღევანდელსლხენა-სიცილსახვალგადაუქცევსოხვრადა.
კაცობრიობისდიდებამასმიაჩნიაჩალადა
დაშევუქმნივართჩვენმხოლოდამსოფლისმაჩანჩალადა!…
შემცდარიარის,ვინცჰფიქრობსმედიდურუეჭველობით!
ანერთირავართამსოფლადუსუსურჭიანჭველობით?თუმცაესესჭრისგონება,რომელიცუტყუარია,
მაგრამადამისსისხლმაკიჩვენიცხოვრებაარია.გული,მეურჩეთავისა,
ცხოვრებისწინამძღვარიადაამისგამოჩვენსაქმესდასიტყვასშუაზღვარია!
ხშირადმონურადვასრულებთდღეს,რაცრიგიდაწესია,დაიმასვიმკითკანონად,
რაცძველდროსდაუთესია!…მეცაადამისშვილივარ,
თქვენსავითშვილიქართლისა,თავდადებულიქვეყნისთვის,
მაძიებელიმართლისა.მაგრამმეფევარდღესთქვენი:
ხელთამაქვსმეთაურობა!საქმისდროსსაქმეშემშვენის
დახუმრობისდროს-ხუმრობა.გუშინრომგულიმილხენდა,
თქვენცლხინადმყავდითწვეული;დადღესკიგიწვევთსამსჯავროდ,
გულზედასისხლმოთხეული.ერთკაცისნდობაძნელია,გინდაგადიქცესგონებად,დაშეუმცდარიამქვეყნადმეფეცანუგეგონებათ!
ჩვენისწინაპრისგონებასადრევეგადუწყვეტია,
რომსამსჯავროშიისასჯობს,მსაჯულირაცრომმეტია!და,აჰა,მეცაშეგყარეთ
სამსჯავროდ,როგორცწესია…თქვენჰსაჯეთდამეავირჩევ,
რომელიცუკეთესია:
თორნიკემხედართმთავარი,თითქოსხახვსგვაჭრისყურზედა,მოულოდნელადხელსიღებს
საეროსამსახურზედა.გვიწუნებსგმირისარდლობას,
აპირებსმოსვენებასა;არცდასდევსმეფისსურვილსა,არცითხოვსხალხისნებასა…დიდმამულიშვილსურჩობა
ქვეყნისარშეეფერება!ვერმივხვდი…მეტადმაკვირვებს
ამგვარიკადნიერება!სწორედაქვსრამემიზეზი,შესაწყნარ-პატივსადები,თქვენგანარდასაფარავი,საერთოდგასაცხადები.
დაუნდაგვითხრასსახალხოდ,
მისთვისმყავსმოწოდებული,რომარვინდარჩესჩვენგანიხალხისგანბრალდადებული.თორემ,ხომიცით,ქვეყანაუბრალოდდამძრახველია:განაგონებითგადასწყვეტს,რისიცაარმნახველია!”…
ესსთქვადატახტზედაბრძანდამეფურადმეფესვიანი,
გვერდითმოუსხდენმსაჯულადმოხუც-ჭაღარათმიანნი.მერესხვებიცაჩამოჰყვენ,
დასხდენრიგრიგადყველანი…მდივანსმზადააქვსქაღალდი,
საწერ-კალამი,მელანი.აქჩამოვარდასიჩუმე,
პასუხსელიანსარდლისას,
წრფელსინიდისისმექონისდამასთანსიტყვამართლისას.
III
ახოვანი,მშვენიერი,თეთრწვერადათეთრთმიანი,წინწამოდგასასაუბროდმოწიწებითტკბილხმიანი.თაყვანისცაპირველმეფეს,მერეკრებულსორიმხრითა,
გულზეჯვარადხელებსიჭდობს,თავდახრილი,ცრემლისღვრითა.წვერ-ულვაშზემარგალიტებრცრემლიცრემლზეეკიდება,
მწარისოხვრითვერიქარვებს,გულსრომცეცხლიეკიდება…
უკვირს,რომამსამსჯავროშიუმიზეზოდისჩავარდა
დარომმასზეგულსიყრიანისინი,ვინცმასუყვარდა.
გულნატკენადრომუყურებსსხვებს,თვითონაცგულისწყდება,
მაგრამთავისპირადობააღარახსოვს,ავიწყდება.დასაერთონება-სურვილს
მორჩილებითაძლევსპასუხსდათანდათანმისისიტყვა
შეუპოვრადსჭექავსდაჰქუხს:“ვფიცავიმპირველმიზეზსა,ყოველმიზეზისმიზეზსო,ვიფიცავსაქართველოსა
დამერე,მეფევ,თქვენსმზესო.რომმართალივარიმაში,
რაზედაცბრალსმდებთთქვენაო!დაბლაესგულიმიმოწმებსდამაღლა-ღმერთიზენაო!მართალიარის,დღეიდანრომვტოვებსამსახურსაო,თუმცგულიჩემიერთგულიძველებურადვეხურსაო.
თქვენრომგშორდებით,მითვკარგავხორციელნეტარებასო…
ვერჰხედავთგულდაწყვეტილისმოხუცისმდუღარებასო?მაგრამმივყვებისაგანსააწუფროუდიდესსაო;
ისმარღვევინებსგაბედვითჩვენსჩვეულებრივწესსაო.დრომმოითხოვააწჩემგანსხვაგვარისამსახურიო
და,რომუარვყო,დავრჩებიძველზედაცუმადურიო…
ეჰ,მეფევ!ბრალსრათმადებდიშენსერთგულს,ფეხთამტვერსაო,
რომსამსჯავროშიმაგდებდივითორგულს…ქვეყნისმტერსაო?
იძულებითვარაწმთქმელიყოვლისფრისუნაკლულოდო,რაცგულმაგადამიწყვიტამხოლოდმესაიდუმლოდო!თქვენინებაა!…მონავარმეთქვენისსურვილისაო!სიტყვაამხოლოდწამალი
გულისთქმის,ურვილისაო!”მოხუცმაამსიტყვებისდროსცრემლებიღვარამრავალიდაუნებურადდაიწყო
თვისითავგადასავალი:
IV
“მწარწარსულისმოგონებითთქვენწინმთქმელივარამისა,რომმომსწრევარსაქართველოს
შავიდღისდავარამისა…ბევრსთქვენგანსისარც-კიახსოვს,
იქნებოდითმაშინბალღი,მაგრამმე-კიდღესაცგულზემაშინდელიმაზისდაღი!ცამანრისხვითმოგვიქუხა,საქართველოსადგაბუნდი,მონავრულადგვესეოდა
ყოველისმხრითმტრისაგუნდი.მოგვაწვენდამოგვაზვირთდენ
ერთიანადჩასანთქმელად…რაცრომმაშინჭირივნახეთ,ძნელიარისაწსათქმელად.ესპატარასაქართველოჯარასავითდატრიალდა,გადიწერარაპირჯვარი,
გაფოლადდადაგასალდა…მოხუცითუახალგაზრდა,ერისკაცითუსამღვდელო,ყველაერთმხრივმიიწევდა,ერთიჰქონდაყველასლელო!
სადღაიყოგანსხვავება?რისბატონი?ანვისიყმა?ყველაერთადშეკავშირდა,
ერთიჰქონდათმათგულისთქმა:რომგულწრფელადმოეხადათქართლისშვილებსმათივალი
დასიკვდილითგამოეხსნათჩვენიქვეყნისმომავალი!
მამა-პაპისგანთქმულფარ-ხმალსუმატებდაშვილიფასსაიმითი,რომლომკაცურადშეებმოდაერთიასსა.
“ჰკამაგის”ხმაყოველისმხრივმოისმოდამტრისსაზარი
დაიმგრგვინვასბანსაძლევდასაორკეცოდმთადაბარი.
სისხლითმორწყესტყედაველი,შეიღებაწითლადმდელო;
აღდგომისკვერცხსდაემსგავსაჭირნახულისაქართველო!განახევრდაქართველობა…
მაგრამმტერსკისძლიესმათღვთითდათამამადდაიძახეს:
“საქართველოაღსდგამკვდრეთით!”დამართლაცრომგამოიხსნესგანწირული,სულთამბრძოლიდაგადმოსცესშვილიშვილთა,
მარგალიტივითობოლი!მხედართმთავარ-უხუცესად
იყომაშინიოვანე,შემდეგშირომბერადშედგა,დღესულუმბოსაქვსსავანე.სანამმტერიგარსგვეხვია,მძვინვარებდა,ვითალომი,გოლიათისშებმასჰგავდამისიბრძოლა,მისიომი.
მტრისაისრითგამხვრეტელიხმალსულეწდა,ფარსუხევდა;ხშირადმამა-პაპისსისხლზეთავისასაცზედანთხევდა…
ჯოჯოხეთისრისხვაიყომისირისხვა,მისივნება;
სანამდისკიმტერსჰხედავდა,არიცოდამოსვენება.
მაგრამ,როცასაქართველონახაგმირმადამშვიდებით,სხვამაღალმთასმიაშურა
გალობითდაღვთისდიდებით.მანფარ-ხმალიაიყარა,
მოურიდლადთვისისნებითდათავსაცვერიმართლებდაისჩემსავითმხცოვანებით.
მხოლოდუთხრადარაზმულჯარს:“უქმიააწფარ-ხმალიო!
აწსხვამმართებსსამსახურიდამიმიწევსსხვავალიო!”დაგვლოცადამისიხმალი
გადამკიდა,მისგანრჩეულს;თაყვანივეცმორჩილებით,
როგორცმამას,მეცკურთხეულს.მითხრა:“თორნიკ!ჰა,შენგქონდეს
სარდლობადაჩემიხმალი;ვინძლოღირსადაასრულომომავალშიშენივალი!”…ამსიტყვებმამომიმატესმესიმხნედაერთგულება,გულმაიგრძნოფოლადობადასულმაცაამაღლება!თუმცაამგვარდიდებისა
უღირსადთავსვიგულებდი,მაგრამმაინცუნებურად
დღემდეჩემსვალსვასრულებდი.ავადიყოის,თუკარგად,
თქვენსხელთარისდაფასება:
მეარმფერობსჩემითავისარცგინებადაარცქება!
ვიტყვიმხოლოდ:ხმაისმოდათქვენგანჩემისპირველობისდამემხოლოდვთავკაცობდი,შემწირველიდიდმადლობის.მეფისადასამშობლოსწინ,მართალია,მიძღვისღვაწლი,
მაგრამ,მეფევ,სხვასდავუთმობაწსამსახურს…სხვასდავაცლი!
იმიტომრომაღარავარ,რაცვიყავიადრე…ძველად:
ჩემსსისუსტესგულიჰგრძნობსდაგონებასწყვეტსუეჭველად!
მართალია,ესჭაღარასიყვარულსდასურვილსვერჰკლავს,
მაგრამღონისწახმარება
აღარძალუძსმუხლსადამკლავს!ადრინდულადმუხლსარმერჩის,
აღარმიჭრისარცათვალი…დავითშევძლო,მაშ,სარდლობა,როცაასტყდესბრძოლისალი?ვისაცჰხედავაქ,სუყველაარისჩემგანგამოზრდილი,ათასჯერდაათასგვარად
ბრძოლისველზეგამოცდილი.რაცმევიცირაზმთაწყობადასამხედროწესისრული,მაგათაცაქვსთჩემგანავე
ახსნილიდაგანსწავლული,ჩემზემეტიცშეუძლიათ,
უკეთგაჰკვეთსმათიხმალი,დაჩემსავითსიბერითა
არუმტყუნებთომშითვალი.
ბევრია,რომჩემზეუფროდღესშეშვენისმასსარდლობა,დარათდახვდესღობე-ყორედ
იმათჩემიპირველობა?…რომამხადოპირველობა,
მეფევ,შენესარშეგშვენის:უმადურადჩაითვლები…
გქონდესრიდიქვეყნისენის!და,რომჩემიწარსულითა
დღესაცკიდევვისარგებლო,მოღალატეშევიქნები…
მეძულებამესამშობლო!…აი,მეფევ,თურათვბედავ
თქვენსწინაშედღესურჩობას,დასულსხვაგზითმიმავალიგილოცავთქვენგამარჯობას!…
იოანესმივაშურებ…
შევუდგებიმეცმისკვალსადა,თქვენისვენებადართვით,
სხვასგადავცემამჩემსხმალსა!”ესასთქვადამისიხმალიორბელიძესგაუშვირა
დაამგვარმამისმასიტყვამგულშიბევრიაატირა…
Vხმალზეუფროძლიერადსჭრის
პატარადარბილიენა,გაჰკვეთსხვანჯსაუგნურების…
მისიტყვეახშირადსმენა.ხანგონებაგამოცდილი
მასმოიქნევსმრავალგვარად,ხან,მფარავიხვაშიადის,
გულიაგებსგრძნობისფარად.
დროზეუნდამოხმარება,მხმარებელიცგონიერი,
რომხანნაღვლითგაილესოს,ხანძირტკბილითენისწვერი…თორნიკემაცნაღველ-თაფლად
გრძნობაგულშიჩაიყენადასიმართლისხელითმასში
ამოუწომისიენა.მითმოხიბლა,როგორცმეფე,
ისეყველამსაჯულიცადაიმათისთანხმობითა
სურვილიმანგაიმტკიცა…ჩამობრძანდამეფეტახტით,ვეღარაფრისვერამთქმელი,მივიდადამოხუცებულსგადახვიაძმურადხელი.
უთხრა:“თორნიკ!როგორცმეფემ,
მოგისმინესაუბარი.თანახმავარ,დააწგეტყვი,როგორცძმადამეგობარი,
რომჯერკიდევქვეყნისათვისსაჭიროხარ…დიდიმარგი,-
დაუდროვოდაგიღიასაიმქვეყნოსაგზალ-ბარგი.უცხომხარესგადაკარგვა,ვფიცავ,შენიმიმძიმდება!
ნუთუჩვენიქვეყნისტაძრებსარაქვთიგიძალ-დიდება?”მოახსენა:“ვიცი,მაგრამ
ქართლშივერომმიგულებენჩემიგაზრდილ-ერთგულები,რომარმნახონვერგასძლებენ.
მეცაგულიარგამიძლებს,ვერცმედავთმობიმათნახვას,
დაცოდვილსულსბევრსდავაკლებ:გადავყვებისოფლისზრახვას…
იქკიარვინმეყოლებაშემაცდენი,უცხომხარეს,
დღეყოველდაყოველწამსაცრემლებსდავღვრიმემდუღარეს.დავითხოვ,რომღმერთმა,მეფევ,გადიდოსდაგადღეგრძელოსდაწყალობაარმოაკლოს
ჩვენსპატარასაქართველოს!”
VIთონისმაღალმთაზედა,
მთაწმინდადსახელდებულსა,სადაცაუდაბნოებსა
დატაძრებსწმინდადგებულსარიცხვიარააქვსთ,იქლავრა,
დაუდებელიფასისა,ყველაზეპირველიარისდიდისაათანასისა.
გინდდარიიყოსსაამო,გინდაავდარისაზარი,
სამოთხისსადგურსგვაგონებსმაღლობზემდგომიტაძარი.
ხან,ღრუბლითშემობურვილი,გარშემოირტყამსელვასა
დაგადაჰყურებსშორისზღვისტალღებისგროვა-ღელვასა;
ხანისარივითსხივებიდილისმზისეტყორცებიან,
თითქოსიმსაღმრთონათელსანათლითაეხორცებიან.
ხანღამითმთვარეგავსილი,თითქოსმიმსვლელიიქბინად,
თავზეედგმებაწმინდასაწმინდადიდებულგვირგვინად.დავარსკვლავებიციმავდროსდაჰფეთქენ,დასჭიკჭიკობენდაამგალობითძალთაძალსამაღლებულადამკობენ.წინუძევსბაღიხეხილის,ხელოვნადშენაკაზმისა,დაიქვეწყაროჩუხჩუხებს
წმინდისააიაზმისა.მთამწვანეზეთისხილისადაყვავილებიველისა,
საკურთხადაღმომფშვენელნიბუნებითსაკმეველისა,ჰაერსაშეაზავებენ
სამკურნალოდდამარგადადასასულდგმულოდცხოველთა
მიანიჭებენხარკადა!…მეუდაბნოედმიდიან
საქრისტიანოსყოველმხრითდაიქიჩენენსავანეს
სასოებითდაცრემლისღვრით.წიაღგახსნილიუდაბნოუჩენს,ვინცმივა,ბინასადამორწმუნეთაიზიდავს,ვითანდამატირკინასა.აქვემოსულაულუმბოთიოვანეცაქართველი
დამორჩილობისდროსავეგასთქმიადიდისახელი.დღესმოძღვარიანეტარიბერისამრავალასისა
დამეგობარიიმავდროსწინამძღვრისათანასისა.
დიდიხანია,სამშობლომანდაუტევანებითა,მაგრამგული-კიისევე
უღელავსხოლმევნებითა,როდესაცმოაგონდებამისისამშობლომამული
და,გატაცებულსოცნებით,არევითუცემსმასგული!…დამაშინსცდილობსმიეცესმარტოობასაშორსსადმე,
ბუნებისჭვრეტითგაერთოსდაგულსმიჰფინოსსიამე.
VII
ერთხელდილასიოვანეშემდგარიყომაღალსერზე
დაცრემლებინეტარებისეცემოდასპეტაკწვერზე.
ზღვადახმელიიმისთვალწინიშლებოდაედემურადდასამოთხისსიამესა
გაემსჭვალაუნებურად…დიდხანს,გრძნობამორეული,ვეღარაფრისიყომთქმელი,მხოლოდნიშნადნეტარებისმასაეპყრამაღლახელი.
თითქოსმაშინმასუნდოდაცადაქვეყნისშემყარება,რომამითიწუთიერი
გაგრძობოდანეტარება!…ამდროსმისწინ,ვითჩვენება,გამოცხადდამგზავრი-მწირი;
დაემხოდათაყვანისცა,
მოარიდაგანზრახპირი.შეკრთაუცებიოვანე
დაუთხრამასბერძნულენით:“ვინხარ,შვილო?ანრასამთხოვ?
მიპასუხეგამოჩენით!”-“შენსალოცვა-კურთხევასა!”მამაშვილურ-მეგობრულად
უპასუხაიოვანესმაშინმწირმატკბილ-ქართულად.
ქართულლექსისგაგონებამიოვანეააჩქარა,
ტანშირაღაცუნებურმაჟრუანტელმადაუარა.
მივარდადახელისტაცა,ააყენადაჩქარებით;
რომშეხედა,უფროშეკრთა,მიაჩერდაგაშტერებით…
აკვირვებდაულოდნელიჩვენებადასანახავი:
იმგლახაკისსამოსელშიიცნოთორნიკერისთავი.
კარიმეორე
I
ვინსვაბოლომდეამსოფლისსიტკბოებისაფიალი?
ვისარუნახავსმისბედისწაღმა-უკუღმატრიალი?…
ბერძნებსაცჰქონდათერთიდრო…საქვეყნოდიყვენქებული,სწავლითდამეცნიერებითბევრგვარადაყვავებული.
ცხოვრებისკანონსუდებდენსხვადასხვაქვეყნისერებსა,საუპატიოსართმევდენ
მათზეცუდმზრახველმტერებსა.ვინიფიქრებდაიმდროშიამხალხისდამცირებასაისე,რომმითმოღებოდაბოლომათნეტარებასა?
ერთჭირსა,კარზემიმდგარსა,სხვაცბევრიწაეკიდება!…
სხვადასხვაჭირმაბერძნებისდაცარაძველიდიდება,დაართუგარეშემტერი,შინაურებიცჰბრიყვობენ:
ჰგლეჯენმასნაწილ-ნაწილადდაერთმანეთშიიყოფენ!ბოლოს-კიერთმამათგანმა
სულერთადმოჰხვიახელი:ისიყოსპარსთამმართველი,სკლიაროსერქვასახელი.
თითქმისბრუსამდემოადგა,ხმელეთითგზებისშემკვრელი,დაკონსტანტინესქალაქისარისაღებისმსურველი.წინვეღარავინუდგებამოჯანყისძლიერებასა;დაელისდედაქალაქიციმისგანაოხრებასა.
იჩაგვრისმცირეწლოვანიკონსტანტინედაბასილი,დედამათსთეოფანიას
ჭმუნვითაქვსგულიავსილი.დაღონდაპარაკიმემონ,კარისკაცებშიპირველი
და,ერთადდედოფალთანა,ბიზანტიისამმართველი.დარბაისლებიცშეყრილან,გადუწყვეტიაყველასა,
რომთვითონთავსვერიხსნიან,დაარცელიანშველასა;დაუპირებენისევე
სკლიაროსსშევედრებასა,რომნუინებებსამქვეყნისუწყალოდაოხრებასა!…მაგრამწამოდგაამადროსმოხუცისევისტოფორი,
რომელსაცდარბაისლებშიარჰყავდაჭკუითთანსწორი;მითყურადღებაკრებულისმიიპყროანაზდეულად
დამოჰყვა,რასაცჰფიქრობდა,
მჭევრმეტყველებითჩვეულად:
II
“ზეცადაჰყურებსქვეყანასთვალითალმობიერითა;
გამოსცდის,გამოაბრძმედებსჭირითამრავალფერითა.
დაამისათვისარგვმართებსწარკვეთასასოებისა;
კუბოსკარამდემძებნელიჩვენუნდავიყოთშვებისა.გულგატეხილიყოველიმოღალატეათავისა,
უარმყოფელისჯულისამისივესაესავისა.
მაკვირვებს,დარბაისლებო,
დაცემაჩვენისულისა!აბა,რავნახეთნიშანი
სამეფოსდასასრულისა?როგორდაანგრევსაწღმერთი
ქრისტიანობისბუდესაისე,რომსაბოლოოდაც
აღარაძლევდესზღუდესა?თუბიზანტიააქამდე
სხვაქვეყნებსსცემდანათელსა,არდავიჯერებ,რომახლა
თვითონჩავარდესისბნელსა!…ბევრიშესწირამანმსხვერპლი
ქრისტიანობისსახელსადავერგასწირავსმასღმერთი:გამოუგზავნისდამხსნელსა!
მეტყვით:“სადარის?ვინარის?რომელიკუთხექვეყნისა,
რომგვქონდესმისგანიმედიდახმარებისდადახსნისა?”თქვენციცით,არისქვეყანა,
მპყრობელიქრისტესსჯულისა,საქვეყნოდდამნახვებელიქვეყნიურსასწაულისა,
მოყვრულადმოყვრისმიმღები,მტრისადამცემიზარისა,
პირველმეომრადცნობილიდღესქრისტესწმინდაჯვარისა.
საქართველოაესმხარე,წილხვედრიღვთისადედისა!…
ჭირშიმაგარსაარუყვარსსუსტადმოდრეკაქედისა!…ამქვეყნისმეფესმივმართოთ,დიდდავითსკუროპალატსა,დაისგადუხდისსკლიაროსს
ამაჯანყება-ღალატსა!”როგორცრომბნელსაღამესამთვარეგამოჩნდესუეცრად
დაგაანათოსმიდამოსხივებისფენითვერცხლისფრად,
ისექართლისახსენებამგამოაფხიზლაკრებულიდააღუბეჭდაიმედით
მათსახეშეწუხებული…დამოახსენესდედოფალს:
-“ერთხმადთანახმავხდებითო:მიჰმართეთქართველმეფესადანუღაშესწუხდებითო!..ისეთიწიგნიმისწერეთ,
რომმითმოულბოთგულიო,დასაკადრისიცგაგზავნეთ
იმასთანმოციქულიო,
რომჩვენისქვეყნისცოდნაშიისიყოსუკეთესიო
დათანაცკარგადესმოდესმასსაქართველოსწესიო!”ასეარჩიესდაერთხმად
მიჰმართესსევისტოფორსა,მაგრამისამგვარარჩევანს
გულწრფელადიჭერდაშორსა,რადგანმასეგულებოდასხვავინმესაუკეთესო,დაშეევედრაკრებულსა:
-“გთხოვთმომისმინოთაწესო:ათონისმთაზეააგეს
ტაძარინათლისმცემლისა;იქორიწმინდაბერია,
მთხეველიწმინდაცრემლისა.ულუმბოსავეგაითქვა
მათისიწმინდისსახელი;არასვენებდენ:დღითიდღეემატებოდათმნახველი;
მაშინმიჰმართესმთაწმინდას,დააგდესძველისავანე;
ერთიათორნიკ-ქართველი,მეორე-დიდ-იოვანე.ერისკაცობისდროსავე
ყოფილანსახელგანთქმულნიდაჯერაცარიქნებიან
მათმხარესდავიწყებულნი.მოვიხმოთერთიმათგანი,ვაკისროთმოციქულობა,
რომმეფესსრულადგადასცესესჩვენიჭირნახულობა;
რომთქვენსაბრძნულსაწერილსასიტყვითაცბევრიდაურთოს
დაქრისტესერისგამოხსნისსურვილიგულშიაუნთოს!…მალეგავგზავნოთ,სიჩქარით,
რომდღედაღამეიაროს,დამანამ,როგორციქნება,
ჩვენგავუმკლავდეთსკლიაროსს!”ესრჩევაერთხმადმიიღეს.მთქმელსასწირავდენქებასა
დამაშინათვეშეუდგენამსაქმისასრულებასა.
III
ხმაგავარდნილამთელქართლში:ჯარებსაგროვებსმეფეო
ბერძნებისმისაშველებლად,სიკეთე-მოიეფეო.
ათონითდაბრუნებული,თორნიკემოციქულობსოდა“ორივხელითიჭმება
ქადა,თუგულიგულობსო”…დღესგამოჩნდება,ვინცარის
ვაჟკაციჩვენთაგანიო!ამაზეკარგირადგინდაბურთიდამოედანიო?…ისარ-კაპარჭიმომართეს,
ხმალსჰლესენ,ფარსაჰფერავენ;მათთვისსამგზავროდქალებიტანისამოსებსჰკერავენ…
ჯოჯიკ-მთავარისთანხმობითესუთქვამსგამრეკელსაო:
“თორნიკეთუარგვესარდლა,ხმალსარმოვკიდებთხელსაო!წაგვიძღვესძველიარწივი,
ჩვენმივყვეთშევარდნულადო,ფიცხელიომიავტეხოთ,საქებიადრინდულადო!”
ხალხიცამაზრზედამდგარა,მასვესთხოვსკუროპალატსა,და,ვინციურჩებს,იცოდეს,მასშესწამებენღალატსა.
მაგრამთვითონვეთორნიკეგაკერპდა…რადგანბერია,ესარჩევანიროგორღაცმეტადშორსდაუჭერია.
თვითონსარდლებიცმისულანიმასთანმეფისთანხმობითდაუთხოვნიათსარდლობაამხანაგობითდაძმობით.მოხუციცამისმნახველითუმცა-კიაღელვებულა,
მაგრამშეუკრავსგრძნობებიდაისევგასალებულა.ორბელიძედაჯოჯიკიორივეგააწბილაო
დაგამრეკელსაცესუთხრა:“ძმაო,ნუმირჩევტყვილაო:
ვერავასრულებთქვენსთხოვნას,გულმკვდარივამბობვარსაო!აწვეღარგავცვლიფარ-ხმალზექრისტესხატსადაჯვარსაო!აღთქმასნუგამატეხინებთ,ნუმაქნევინებთავსაო!..ეკლესიისგანშეკრული,
თვითვერავიხსნითავსაო…დამღვდელმთავარითუამხსნის,
იქნებამისინებაო,მაშინეგთქვენისურვილი
ჩემსგულშიცაიგზნებაო!”…არსენიიყოიმადროს
ქართველთაკათალიკოსი,პატივცემულიყველასგან,ბრძენიდაპიიტიკოსი.
გაბრძნილისაღმრთომადლითა,საეროდგაბრწყინვებული,მწიგნობართუხუცესობა
მასჰქონდამინიჭებული…ოქროპირობდამჭევრობითძლიერიმქადაგებელი
დამწვალებელთამრავალთამზამეტყველ-პასუხმგებელი.ამასმიჰმართესსაერთოდ,ამისიჰქონდათიმედი,
რადგანთორნიკესვერავინშეაგონებდამისმეტი.
IV
-“შედი,მარტოაკათალიკოსი,ნუეგულებიიქდიდკრებასა,
ჩვეულებრივადცრემლითმლოცველი,ეძლევასაღმრთონეტარებასა.
ნაბრძანებიმაქვს,სხვაარმივიღო:მარტოშენთანჰსურსდღესსაუბარი!”ესუთხრაერთბერსსახლთუხუცესმა
დაშესავალიუჩვენაკარი.შევიდაბერიფეხაკრეფილი,
მორჩილებითადადიდისკრძალვით;იქდახვდაარსენტახტზემჯდომარე,გატაცებულიფიქრითდახალვით.პირველშესვლაზევერდაინახა
კრძალვითმისულიმასთანსტუმარი.
ბოლოსშენიშნა…აკურთხამაღლითდაგადასახახელგაშლითჯვარი…წინწადგაბერი.ჯერუამბორა.
ფერდაკარგულსაგულიუძგერდა,მერეჩამოდგადაშორიახლოს
ისთავდახრილიკრძალვითგაჩერდა.კათალიკოსმაშეჰხედამაშინლმობიერებითდაგაიცინა.
-“დიდაარსმხოლოდღმერთი-უფალიაქ,ქვეყანაზე,დაცათაშინა!…
რისთვისმეკრძალვი?მომიახლოვდი,დამიჯექგვერდით,ვითმეგობარი.
დღესისევემსურსშენთანგანვაგრძო,ადრერომგვქონდა,ისსაუბარი.
შენზეარასჭრისსხვისისურვილი,არცავედრებადაარცმუქარა,
მაგრამშენთავადრაგადასწყვიტე?
ასრულებქვეყნისწადილსთუარა?”-“არშემიძლია,ყოვლადსამღვდელოვ!დაკანონებულსსურვილს,ნებასა!..
რაკიერთხელვეესესოფელიდავივიწყედაუარივყავი,
ვერგავტეხაღთქმას!…ზეცასეკუთვნისცოდვილისულიდაჩემითავი.მღვდელმონაზონსასაიქიოსკენ
უნდაეჭიროსყოველთვისთვალი!…აღარშემშვენის,რომხელმეორედ
სისხლითშევღებოჩემიფარ-ხმალი!…ღმერთმახომიცის,რომმთაწმინდიდან
არმდომებიაფეხისგადმოდგმა!შვიდდღესმირჩევდენწმინდამამებიდავერშესცვალესჩემიგულისთქმა.
თვითწინამძღვარიდაიოვანეცამაოდდაშვრენ:ვიდეგუარზე,
სანამბრძანებით,როგორცმორჩილი,არგამაგზავნესსასახლისკარზე.იქდედოფალიდარბაისლებითვნახესულერთადშეწუხებული:საქრისტიანოსკლიაროსისგანწაბილწულიდააოხრებული.
მხოლოდ-ღაქართლზემათდარჩენიათერთინუგეში…ერთიიმედი!…
დღესჩვენსხელშიაიმათიშველა,რომდავუბრუნოთწაღმავებედი!მიბრძანესმეფისმოციქულობა,არგამივიდამათთანუარი!…
ტახტსასველებდადედოფლისაგანჩამონათხევიცრემლისაღვარი.
სამაგიეროდქართლსჰპირდებიანზემოქვეყნებისდამონებასა;
მხოლოდამისთვისმედავეთანხმე
იმათსურვილსდაიმათნებასა.ეხლაკიისევუნდაგავბრუნდე,ამასმოითხოვსჩემიღირსება,
თუმცვერდავფარავ,რომსოფლისზრახვითესჩემიგულიისევივსება.
და,რასაცერთხმადჩემგანმოითხოვსდღესსამსახურსაქართველთაერი,იმასხომსხვებიცაასრულებენ?რასაჭიროაიმისთვისბერი?
განაცოტაჰყავსმეფესსარდლები?ერთსიმათთაგანსმიანდოსჯარიდამეც,თუჰნებავს,თანვიახლები,მაგრამმექნებამეხელშიჯვარიდახატიყოვლადწმინდადედისა,
როგორცმოძღვარსადაარასარდალს;სხვებმაიბრძოლონდაგამარჯვებას
მეშევთხოვცრემლითმხოლოდძალთაძალს
-“კეთილი!”ბრძანაკათალიკოსმა:“რაცადრევესთქვი,იმაზრზევეხარ!მაშ,ვითუმცროსმა,უფროსისნებარომშეასრულო,ამაზეცმზახარ?ვითკათალიკოსს,შენიბრძანების,შენცკარგადიცი,ხელთამაქვსნება;მაგრამმემაინცმსურსშეგაგონო,
რომშემცდარიაშენიგონება:ნუთუშენ,მართლა,რამეგგონიაცარიელსიტყვითღვთისადიდება?
განაღვაწლიახორციელისგანამასოფლისაკრძალვა-რიდება?დაესქვეყანაშვენებითსავსე,შემოქმედებისგამომხატველი,
ნუთუმიტომგაქვსმონიჭებული,რომჩვენისნებითავიღოთხელი?ვინცაიწუნებსთავმოყვარებით
ამმიუწვდომელდიდსაქმნილებასდაუარსაჰყოფსკანონიერსა
ბუნებისყოვლგვარმოთხოვნილებას,ისუარსაჰყოფსთვითშემოქმედსა!საბრალოარისისდაშემცდარი,რადგანარიცის,თუქვეყნიერადრადმოგვევლინაჩვენმაცხოვარი!”-“ვითარეგვენი,ღირსიარავარ,ბატონო,თქვენთანგაბაასების,
მაგრამრავქნა,რომმეცსაპასუხოდცოდვილიგულიურჩადმევსების?დაკიდევგკადრებთ:ლოცვაკარიაცოდვილისათვისსინანულისადამარტოობასადმეუდაბნოდ-გასპეტაკებამადლითსულისა!
ამასიმართლესუარსვერაჰყოფს,ვინცქრისტიანადნათელღებულა;
ამისმაგალითსქრისტემითგვაძლევს,რომორმოციდღემანიმარხულა”.
-“არა,მამაო!მაგგვარიახსნასაცალმოგვოადაშემაცდენი;მაგითიშუქიდაიჩრდილება,ჭეშმარიტებისგადმონაფენი,
ვიცით,რომქრისტემუდაბნოდდაჰყოისორმოციდღელოცვა-მარხვითა,მაგრამისიმდროსიმალოცვითაქვეყნადსაეროსაქმესჰზრახვიდა.დაროდისდარჩამეუდაბნოედ,განაამსოფელსისუარჰყოფდა?თუდადიოდადაბადდასოფლად,
ხალხისჭირსდალხინსშუაიყოფდა?..თვითონარდაჰგმოფარისევლებისგზაჯვარედინზელოცვასაქვეყნო
დანაცვლადმოგვცამოკლედსათქმელი
საყოველდღეო“მამაოჩვენო?”ასეარბრძანა:“თვინიერსაქმის,
სიტყვითილოცვა,უწყით,მკვდარარსო?დამრავალისამეტყველებითა
ვერვინგაიღებსსამოთხისკარსო?”საქმეა,მხოლოდსაქმესაჭირო,გულიცაწმინდადდაბადებული
დაქვეყნიურისკეთილზრახვებითსულისიწრფელითგაახლებული!…
ესარისმხოლოდქრისტესმოძღვრება,საქრისტიანოესარისვალი!
დავინცამატებსამაზესხვებსაცდაბნეულიაქვსმასგზადაკვალი!”-“ეგყველაკარგი,მაგრამამსოფლად
შესრულებულივისაცაქვსვალიდა,რომგააგრძოსკიდევრამ,მისთვის
არდარჩენიაღონედაძალი?!
ნუთუარასჯობსუქმადმყოფობას,გადგესუდაბნოდმმარხველ-მლოცველად
დაარგაუხდესსხვებსამასოფლადურგებტვირთადდახელისშემშლელად?
განაესჩემიუარისყოფაკერპობაარისდაუმეცრება?
მეცკარგადმესმის,რომქვეყნიურისშრომითეძლევასულსნეტარება!
ადრევაცმითქვამსდაეხლაცვამბობ,რომმეთვითონვგრძნობჩემსუძლურებას!…
დღეს,შედარებით,ბევრიმჯობია!სახალხოდვამბობამაღსარებას”.-“არა!“ხმაღვთისა-ხმაერისაო”.ხომკარგადიციესშენც,მამაო,
დღესერიგირჩევსერთხმადწინამძღვრადდაუარისთქმაარისამაო!
როდესაცასედარწმუნებული
არისრამეზეერთპირადერი,მაშინისარისგულითდასულითამაღლებულიგმირი-ძლიერი.
დღესქართველებიშენისსარდლობითჰფიქრობენმტერზეგამარჯვებასა
დაუნდამივყვეთჩვენციმათსურვილსდამოხიბლულსამათსანებასა!ჩემისიტყვებირომიგულისხმო,
ხალხისღაღადსაცდაუგდეყური!…ნუთუგამოხსნაქრისტიანობისარიყოსისევღვთისსამსახური?გასავრცელებლადქრისტიანობის
საკმაოარის,დიახაც,ჯვარი,მაგრამმისმტრებისმოსაგერებლადხშირადგვჭირდებახმალიდაფარი!…როგორცგვირგვინსამისიქმნილებისმისთვისგვნიშნავდაგანგებაქვეყნად,
რომმივემსხვერპლოთ,თავიშევსწიროთმისსადიდებასსაკურთხადდაძღვნად.
დაესძღვენიაკეთილისაქმე,ქრისტიანობისსვეტიცხოველი,დაშენც,თორნიკე,ამისსახელითისევეფარ-ხმალსმოჰკიდეხელი!..შეიბმახვილიდაგარეგნობით,დროსშესაწონად,იცვალეფერიდაგამოიხსენგანსაცდელისგანქრისტესმმოსავიბერძენთაერი!”
სთქვამღვდელთმთავარმადაგადასახამადლმინიჭებითმოხუცსაჯვარი…დამეორედღესთორნიკ-სარდალმა
კიდეცშეჰყარასაომრადჯარი.
კარიმესამე
I
“თავგასულიასკლიაროსმთავარიბარდაველიო:
ბერძნებისსისხლითშეჰღებაურჯულომმთადაველიო!
ორადგააპოსამეფო,აოხრებსნახევარსაო;
სპარსელებიდასომხებიშემოჰხვევიანგარსაო!
გრიგოლდავახტანგთანაჰყავს,ორიძმათარონელიო,
მათმიუციათმომხრებადმოჯანყისათვისხელიო.მოქისთავადიცაქარის,აფრანიკ,სომეხთგმირიო,დასაღალატოდშეუკრავთ
სუყველასერთადპირიო.გაულეწიათბერძნები,იჩაგვრისძველილომიო,
მაგრამჩვენუნდავუჩვენოთაწ-ღასხვაგვარიომიო!
შორისქვეყნითვართმოსულირჯულისთვისმეომარიო;
ხელშიგვიჭირავსფარ-ხმალი,წინგვიძღვისქრისტესჯვარიო.ჩვენვართთორმეტი-ათასი,თითოსშეგვხვდებაათიო,მაგრამრაგვიჭირს?ადრევაცგვინახავსშებმამათიო!ჰაბურთი,ჰამოედანი!..მობრძანდესბარდაველიოდაამოიგოსმანჩვენგანიმისისისხლიძველიო!
სიკვდილიანგამარჯვება!..ვინცთავიდაიშუროსო;
დედაშეირთოსმანცოლად,ლეჩაქიდაიხუროსო!..”
II
მცირეაზიას,ჰალისისპირად,ერთიხანიაბანაკადმდგარი,
ასეიმღერისგუნდადდაგუნდადშეუპოვარიქართველთაჯარი.მათიგუგუნი,მათიკიჟინი
ზეეფინებაირგვლივმთადაბარს,დაესეყველაეკლადდაისრადგულშიესობასკლიაროსისჯარს.კბილებსილესავსბრაზმორეული,არცდღე,არცღამეაღარაქვსძილი,
მაგრამრასიზამს?მარჯვედროსეძებსმათშესაბმელადსკლიაროსფრთხილი.ქართველიჯარისვაგლახადშებმასგამოცდილებასარდალსაფიქრებსდავეღარჰბედავსთვითონიერიშს,დახვდომაუნდა…ამაგრებსსაფრებს.
უნდა,რომჯარიმანმიიტყუოსიმსიმაგრეშიდაიქებრძოლოს:
თუარამხერხით,ისესხვაგვარად,ისარმოელისკეთილსაბოლოს;
დასაკენწლავადგუნდადდაგუნდადწასატყუებლადაგზავნისჯარებს,დაგანზრახულადთვითონვეაღებსმტრისშესასვლელადბანაკისკარებს.
მაგრამთორნიკეგამოცდილია:არმოტყუვდებაამგვარიმახით,მათვეუპირობსგამოტყუებას
სხვაგვარიხერხითდასულსხვასახით.იქქართველებთანლაშქრადვეიყოდასავლეთელიბერძნებისჯარიდა,რომთორნიკესემონებოდენ,მათმოსდიოდათამაზეჯავრი…ასეამბობდენმათისარდლები:
“მართლაცრომღმერთიჩვენგვიწყრებაო:მთავარსარდლობაქართველსუჭირავს,
ესარისბერძნისდამცირებაო!”ესსცნოთორნიკემ,ჯერგაიღიმა,რაღაცსხვაფიქრმამასგაუელვა,მერეშეჭმუხნარისხვითწარბები,აინთოსახე,მთლადაიღელვა
დასთქვა:“მოვსულვართშორისქვეყნიდანმოსახმარებლადკეთილად,ძმურად
დაესენიკიპასუხსგვაძლევენბატონობითადამედიდურად?!
დიდიხანია,რაცჩემბრძანებასაღარუგდებენბერძნებიყურსა
დაარადჰხდიან,თქვენცჰხედავთ,ძმებო,ჩვენსერთგულებასდასამსახურსა!მაშ,თუასეა,აღარგვაქვსბრალი,
გულთამხილავო,შენჰხედავ,ღმერთო,რომუმიზეზოდშემომწყრალხალხთან
აღარაგვაქვსრააწჩვენსაერთო!”სთქვადაუბრძანაჯარსამხედრება,საქართველოსკენუკანგაბრუნდა;ამითბერძნებიმარტოდაჰყარადამიაყარამათქვადაგუნდა…ესამბავირომშეიტყვესმტრებმა,დააგდესმყისვემათისიმაგრე,გამოვიდენდაყოველისმხრითაბერძნებისჯარიშემოჰკრესგარე;მისვლისუმალვეასტეხესბრძოლა,
რადგანსაგულესჰქონდათმათგულიმით,რომბერძნებიქართველებისგანდარჩენილიყვნენმიტოვებული.
რაღაგზაჰქონდათ?მაშინბერძნებმაცფარ-ხმალსმოჰკიდესსაომრადხელი,თუმცა-კიგრძნობდენ,რომგამარჯვება
იმათთვისიყომეტადრამძნელი;აღარუნდოდათშერცხვენილიყვნენ:
თავიშესწირეს,ჰბრძოდენგმირულად,სანამურიცხვმადაუთვალავმამტერმაარსძლიაისინისრულად.
დამარცხდენ,თუმცკიხელცარიელიარდარჩენიანარცისინიმტრებს:რიცხვიარააქვსსპარსელებისა
დათანსომხებისდაჭრილებსდამკვდრებს!…მაგრამსკლიაროსამგამარჯვებასრადგანაცასთვლისუკანასკნელად
დავერვისჰხედავსაწმისსურვილისმოწინააღმდეგ-ხელისშემშლელად,დღესასწაულობს:გრძნობამორეულს
უდროოდათრობსმეტისიამედალხინსეძლევაგულდამშვიდებითგაუსხლეტელადისმთელიღამე.ის-კიარიცის,რომიქვე,სერზე,
სდგასთორნიკმისგანდავიწყებული;დაჰმზერსმტრისბანაკსდასარდლებიცა
იქვეჰყავსგარეშემოხვეული.სხვადასხვარჩევასაძლევსსარდლებსა,მათ-მათშესაფერსთვითოეულად,დასახვალიოდჯარებსამზადებს
მტრისშესაბმელად,ჯერ-კიფარულად.-“ახლახომჰხედავთ,თურასნიშნავდა
ბერძნებთანშუღლიდამოშორება?თუარამხერხით,სხვებრარშეგვეძლო
სომხისსარდლებისჩვენმოღორება.არდააგდებდენსაფრებსდაბრძოლასარდაგვიწყებდენველზეგაშლილად;და,თუპირიქითმივვარდებოდით,დაგვამარცხებდენმაშინადვილად.
მაგრამ,მადლობაყოვლისშემძლებელს!ასრულდაჩემიგანზრახულები:
ვგონებ,რომვეღარგაგვიმაგრდენხვალამგაშლილველზედაღალულები!”…თუმცშეგვიძლიანთავზედავესხათახლაც;ესჩვენთვისსულადვილია,
მაგრამრადგანაცარმოელიან,ესღალატსაჰგავსდასირცხვილია.გვიჯობსმივადგეთგამოცხადებითისე,როგორცრომვაჟკაცთწესია,
დაუკუღმართადნუმოვმკითიმას,რაცძველებსწაღმადაუთესია!”
ასეამბობდამოხუცებული,აწყობდარაზმებს,ჯარსაფრთხილებდა;სარდლებსსხვადასხვამხრითაგზავნიდა
დაჯარსაცთვითონუნაწილებდა.-“შენგანდავიწყებჯერ,ჯავშანიძე:ომისველზეხარდაბერებული,
გამოცდილიხარდა,რათქმაუნდა,ზომასდაიჭერსეგშენიგული.შენებრჭაღარაათასიკაციამოირჩიე,შეკრიბეჯარი,
მათწინწაუძეღდასაიდუმლოდმიდი,აიღემტრებისსაფარი!და,როდესაცაქომიატყდება,
თქვენარგექნებათმონაწილობა:უჩინრადუნდაიმალებოდეთ…არვინგაბედოსმასზეცილობა!
რაცუნდამოხდესაქ,თქვენმაინციქ
ჩუმადიყავით…არვინაჩქარდეს,რომსურვილისგანგატაცებულისერთიისარიცარგადმოვარდეს.მხოლოდ,როდესაცუკუქცეული
ისევმოსძებნისსაფარსმტრისჯარი,მოულოდნელადმაშინიქდახვდითდაგრგვინვითმეხადდაეცითზარი!
შენვეგაგზავნეჩუმადკაცებიჰალისისპირად;თუმოახერხონ,რაცხიდებია,სუყველაერთად
ქვეშიდანისეთგვარადდახერხონ,რომზედშემდგარილაშქრისსიმძიმე
მომეტებულივერაიტანონ,ჩასტყდენჰალისისმდინარეწყალშიდამტრისაჯარიცთანჩაიტანონ!…-აწ,ორბელიძევ,შენუნდაგითხრა,მოწინავეხარრადგანსარდალი
დასუყოველთვისშენგანატყდებაომისაცეცხლიდაბრძოლისალი…
ოთხიათასკაცს,სულახალგაზრდებს,თავგამეტებულს,წინწაუძეხი;გრიგალ-ქარივითჩამოუქროლედაშენებურადდაეციმეხი!…
მემარჯვნესარდლადგამრეკელია,მემარცხნედ-ლომკაცსავარსამიძე,
თითოსსამ-სამიათასიკაციახლავთ,არიანომისსიმტკიცე.
დადანარჩენიათასიკაციაქვედარჩებაჩემთანამხლებლად;
ჯოჯიკიარისმათიუფროსი,გაჭირვებისდროსმისაშველებლად.როდესაცატყდესპირველადომიდაგაიმართოსისრითაბრძოლა,გაიფანტენით,თორემძნელია
შეჯგუფებულადმტრებზედმიწოლა.დაშემდეგშიკი,ხელჩართულომში,შეერთებულადუნდაიბრძოლოთ.
მხოლოდგუნდ-გუნდადდაჰყავითჯარი,რომერთმანეთსაგამოუნაცვლოთ.ძველისაფრისადამდინარისკენნუდაუდგებით,გზებიდაუგდეთდასხვაგანკიმათყოველიკუთხითუნდადაუხვდეთდაგაუმაგრდეთ!მეტსარასგეტყვით!..რასაჭიროამომეტებულისიტყვადარჩევა?აქშეგეწიოსთწმინდაგიორგი
დამაღლითღმერთმამოგცეთკურთხევა!”ესსთქვათორნიკემდაგაისტუმრასარდლებიჯარისმოსამზადებლად
დათვითონ-კიიქდარჩასულმარტოდმლოცველადღვთისადამადიდებლად.
III
ვითაეთერიმზეთუნახავი,საყვარლისმლოდე,თრთისდაკანკალებს,სახესვარდისფრადიღებავსგრძნობითდაიელვარებსსურვილითთვალებს,ისეგანთიადსცისკრისვარსკვლავილაჟვარდცაზედაკაშკაშითთრთოდადაფერმიხდილადნათელძლიერი
მზისაამოსვლასეშხითშესტრფოდა.თითქოსქვეყანაც,მითმოხიბლული,გამსჭვალულიყომისისთანგრძნობით
დაუგალობდაციურნანინასსაიდუმლოდაუცნაურგზნობით.სუნნელთამფენიდილისნიავი,
ბალახთბიბინი,ფოთოლთშრიალი
ბანსააძლევდენღვთიურსნანინასდაათანხმებდამათძალთაძალი.
ციურინიჭისმისაღებელადვარდმაკოკობმათავიახარა;
ცრემლადდაეცაგულზემანანა,ააელფერადაგაახარა!…
თურმებულბულიცამასუცდიდა:თავისებურადიწყომანსტვენა,თითქოსუნდოდამითმოეტანა
ცოდვილქვეყნისთვისკურთხევაზენა.მაგრამამადროსსაზარელისხმით
უცბადრაღაცამდაიგრიალადამითსიხარბემჯოჯოხეთისამ
გამოაჩინაბოროტიძალა:შეიქმნაბუკის,საყვირისცემა,
ატყდაჭიჭყინიზურნისსაზარი…აჰა,გათენდადაემზადება
სისხლისსათხევლადორივეჯარი!
IV
მაღლითბრძოლისველს,როგორცხელისგულს,ისედაჰყურებსმთავარსარდალი;
წაღმა,უკუღმა,მარჯვნივთუმარცხნივ,ყოველიმხრისკენსჭრისმისითვალი.მოწინავეჯარს,ტურფადდარაზმულს,
ოთხიათასსადაჰყურებსჭაბუკს,მხოლოდიმწამისმომლოდინესა,
როდესაცდაჰკვრენნაღარასდაბუკს.ფარ-ხმალითხელში,გახურვებულებსძლივს-ღაუჭერენთავსბედაურებს:ჭიხვინ-ხვიხვინით,ტორებისცემით,ძუა-ფაფარშლითაცქვეტენყურებს.თითქოსიმათაცსულიმიუდისთ,
რომმიიტანონთანიერიში,
და,როგორციმათმხედრებისგულში,ისეარციმათგულშიაშიში.
თავშიუდგიარაზმსორბელიძე,ჯერახალგაზრდაგმირისარდალი,დაიმანიცის,თუროდისატყდესბრძოლისაცეცხლიდაომისალი.
შორსმათგან,მარჯვნივ,ქვეითიჯარითმოფენილიამთლადტყედაველი;
საფარშიაჯენსშორ-შორგაფანტვით,მტრისასამიზნოდ,მათგამრეკელი.
დამარცხნივ,სადაცშფოთვით,ღრიალითმიექანებაჰალის-მდინარე,
სავარსამიძისდამდგარაჯარი,ფარ-ხმალ,ჯაჭვ-ჯავშან,შუბ-მოელვარე.
ჯავშანიძე-კიმხოლოდ-ღაერთიაღარსადასჩანს,აქარსადარი:წინაღამითვემანსაიდუმლოდ
აიღოჩუმადმტრისასაფარი.სკლიაროსიცაამხედრებულა,
მტრისდასახვედრადამხედრებსდიდჯარს,ცხენსმიაჭენებსხანაქ,თუხანიქდაჯარასავითდატრიალებსგარს.
მარჯვნივაყენებსბაგრატთარონელს,მარცხენამხარესმისვეძმასგრიგოლს,
დაარჰგონიათ,თუშეხვდებიანისინითავისთანასწორსდატოლს.დაორბელიძისსაპირდაპიროდთვითაფრანიკეგამოსულია…
წვერ-ულვაშსიგლეჯს,მეტისსიფიცხითალმურიასდის…გულმოსულია:
“როგორთუასემცირემხედრობით,ასეთავხედადჩემზემოდისო?სიკვდილისაგანატროებული,
მძებნელიარის,სწორედ,ლოდისო!”
წინაომებშიგათამამებულსმარჯვეცხენოსანსპარსელებისჯარსსიტყვითამხნევებსმოქისთავადი
დათანუქადისმდიდრულსაჩუქარს.იმათაცნიშნადშეუპოვრობისგანთიადისადაჰკრესსაჰარი,
მაგრამქართველთამისსაპასუხოდგადუშხუილესმაღლითისარი.
ისიყომარჯვნითგამრეკელისგანსამოციქულოდგამონატყორცი;
მასთანვემოჰყვენსხვებისისრებიც,გულისგამპობიდაგასაოცი.
ააგესფარი,მომართესმშვილდი,პასუხსაძლევენსომხებიცისრითდაგაიმართაძლიერიბრძოლა
ყოველისკუთხითდაორივესმხრით.უანგარიშოდაუთვალავი
მოდისისარი,ვითსეტყვაცისა…ჯერსიჩუმეა…მხოლოდხანდახანკვნესამოისმისდაჭრილკაცისა.
გახურდაბრძოლა…გრძელდებაომი,ხანაქდახანიქსისხლიიღვრება…აჰა,ამოდისმხიარულადმზეც!მომაკვდავთკვნესაარეყურება.თითქოსესიყოდანიშნულიდრო:აქორბელიძემიშიშვლახმალი,
ჯარსმიუბრუნდადამხიარულადმათგადაავლონუგეშისთვალი.
მიუხვდენსარდალსგულისპასუხსამხედრები,სიტყვააღარაცალეს:იშიშვლესმათაცბასრიმახვილიდამზისსხივებზეააპრიალეს.
დასძახესყველამერთხმად:“ჰკამაგას!”დეზიჰკრესცხენებსდაგააქანეს
პირდაპირ,ჯიქურსპარსელებისკენდაიერიშიზედმიიტანეს.
მაგრადდაუხვდამათაფრანიკე,ლომი,სასისხლოდგააფთრებული,
დაშეაგებაცხენოსანთჯარი,ფარმომართებითმომზადებული.
დასცესკიჟინიდაგაიშალენსახელდახელოდტრიალმინდორზე:
ზოგანიბრძვიანერთად,ჯგუფ-ჯგუფადდაზოგანერთიმიდისმისსწორზე.
კიჟინა,კვნესა,წყევა,მუქარადაჩახაჩუხისხმაგულსაზარიარეულიადაფეხითგააქვთ
ცხენებსდაჭრილიდაცოცხალმკვდარი.აგერმხედარმა,შავითმოსილმა,გამოახტუნამერანიმინდვრად;
შეათამაშაჰაერშიხმალი
დადაიძახათანმედიდურად:-“სადხარ?გამოდი,ნუიმალები,
თურომგულსგერჩის,ორბელიძეო!აფრანიკმქვიან!შენისთანები,იცოდე,ბევრიდავამიწეო!..გამიგონიამეცშენიქება,
განთქმულიარისშენიხმალიო,მაგრამაწუნდაგასინჯოჩემიცსიკისკასედამკლავისძალიო!ჩვენორშიუნდაერთიდაერთიმოკვდეს,გათავდესმითიომიო!ნუღარგვიანობ!გელი,გამოდი,
თუამპირობისშენცხარმდომიო!”ხმალსისხლიანი,თავზეჩაფხუტითთეთრცხენზეიჯდაერთიმხედარი,რომელგუნდშიაცშევარდებოდა,მასთანმიჰქონდამეხიდაზარი.
თვითორბელიძეიყოესგმირი…ახალგუნდსმკაცრადრომშეუძახა,
მაშინმოესმააფრანიკისხმადასიხარულმაააცახცახა.
მისისურვილიცთურმეისიყო,რომაფრანიკესსადმეშეჰყროდა:
იმასეძებდადააქეთ-იქითსხვადასხვარაზმშიმიჰქრი-მოჰქროდა.
თავიმოსწიაგაქანებულცხენს,ყალყზეშემდგარიმოატრიალა,
ასკუპა,ჯიქურგამოაქანა,მივარდა,ბევრიაღარაცალა
დაუპასუხა:-“გმირსარშეჰშვენისდაჩემებადათავისქებაო!აჰაბურთიდაჰამოედანი,
მზადავარ,გახლდესთქვენინებაო!”მოღუნესმშვილდი,მოსდვესსაცერე
დაერთმანეთსასტყორცნესისარი,მაგრამორივემსწორისსიმარდით
მასმიაგებესმათ-მათიფარი,დააიცილესმითიფინთიხი,
გულისგამპობი,ხორცისმომწყვლელი,მერეგადიგდესმშვილდებიმხარზედახმლებსმოავლესსაომრადხელი.
მათიფარგებადაკენწლაობა,სიჩქარითელვაგასაკვირვალი,
მოჩხუბართმხოლოდბრაზსუმატებდადაედებოდათთანდათანალი.
მოსწყინდათფარიდაუკუაგდეს,დაადგენორივმარტოშიშველხმალს;თავიგადასდვესმათსასიკვდილოდ,
აღარიზოგვენღონესადაძალს.მიაგდოცხენიჯერორბელიძემ,
ხმალიპირდაპირშუბლშიუსწორა,
მაგრამდეზიჰკრამხედარმაშავცხენს,განზეგაუხტადააიშორა.ხმალმაჰაერშიგაიშხუილა:
წახდამოქნევადამკლავისძალა…დახელმეორედხმლისმომარჯვება
მოპირდაპირემაღარაცალა:თვითონმოაგდოზედაფრანიკმამისიმერანი,მკვირცხლი,ფეხმალი,მაგრამმოქნეულხმალსორბელიძემ
ქვემოდანაჰკრათავისიხმალიდამარილივითგადაუმტვრია.შეკრთააფრანიკ!…დაეცაზარიდაარიცოდა,თურაღაექნა:
იდგაუძრავად,ვითცოცხალ-მკვდარი.გმირთაწესიალმობიერება:
წყრომაგულისაქართველსდაუცხრა,ხმალიჩააგოისევქარქაშში,
ჩამოეცალადაასეუთხრა:-“ნუგეშინია!ხმლიანიუხმლოსრომშეგეჭიდო,არმეკადრება,მხოლოდთანასწორიარაღითაშენიდაჩაგვრამემენატრება!და,აბაეხლანუღავუდგებით
ჩვენერთმანეთსაასეშორი-შორს.აწსასიკვდილოდუნდაშევებათ,ხელიმოვკიდოთორივემორორს!”მაგრამაფრანიკყურსაღარუგდებს,მარდად,უეცრადზურგიუჩვენა:დეზიჰკრამერანს,მიატრიალა,ერთიშეჰკივლადაგააჭენა.რანახაჯარმამათისარდალიგაქცეულიდაშეშინებული,
თვალიწაუხდადაზაფრანაცემსუნებლიეთადგაუტყდაგული;
შესწყვიტაომიდაგაექანა,გონსვერმოსული,უცბადდამფრთხალი
იქითკენ,სითაცშავსაბედაურსმიაქანებდამათისარდალი.
“ჰკამაგას,აბა,არგაუშვათო!”შეჰკივლაგმირმამაშინქართველებს,
დაიგრიალაცხენოსანჯარმადაგამოუდგასომეხ-სპარსელებს.მირბისაფრანიკთავისიჯარით,მირბისდაუკანარიხედება;
მასორბელიძემისდევსჯარითვე,მისდევს,თანდათანცეცხლიედება.
დაუახლოვდაუკანაჯარი,უნდადაეცესთავზე,ვითზვავი,
მაგრამაქწინამგადაუხვიადახეობაშიამოჰყოთავი.
მდევრებიმაინცარეშვებიან,
ქვესკნელშიაც-კიჩაჰყვებიანთან:თანშეჰყვენერთადიმხეობაშიდამიიმალენ…აღარასჩანან…
თურმეიქვერაგსკლიაროს-სარდალსსხვაჯარიჰყავდაჩასაფრებულიდაქართველებიშეტყუებული
დაემწყვდენ,დარჩენგარშემორტყმული.რაღაგზაჰქონდათ?…დაიქვეითეს.ამოესაფრენთავ-თავისცხენებს;იბრძვიან,მაგრამიციან,რომმათმტერიკაიდღესარგაუთენებს.
Vროგორცისარი,იმხეობიდან
გამოხტაცხენიამდროსუეცრად…ხტისდაჭიხვინებს,ძუა-ფაფარსშლის,გარბის,გამორბისმარტოკამინდვრად.
ხანყურებსაცქვეტს,ხანმიწასსუნავს,თითქოსდაეძებსმისპატრონმხედარს,
დაიმისგამოასეხვიხვინებს,რომვერსადჰხედავსვერცცოცხალს,ვერცმკვდარს.
ამუპატრონოცხენისდანახვათორნიკესდარჩამეტადსაწყენად,რადგანაციცნომანმაშინათვეისორბელიძისბედაურცხენად.
“ვეჰ!-დაიყვირა-ცუდნიშანსვხედავ,ამასარუნდაბევრიფიციო:
საფრთხეშიარისდაგანსაცდელშიცხენოსანთჯარი,სწორედვიციო!”დაუთხრაჯოჯიკს:-ახლაშენიცი,შავიდღეებისშენხარგმირიო:
“ძმაძმისათვისო,ამდღისათვისო”,გაგვიადვილეგასაჭირიო!”
მოახტაჯოჯიკმაშინბედაურს,
მასთანაცმთელიიმისიჯარი,დადაექანენდაღმამინდვრისკენგრიალით,როგორცგრიგალიქარი.დასცესკიჟინასაოცარისხმით,მიწასგააკრესბედაურებიდამიეშურენხეობისაკენ
მტრისსისხლისმნდომნი,გაუმაძღრები.შორითმოესმათქართველთკიჟინა:
იცნესჯოჯიკისხმადაიამათ,იმედმასიმხნეგაუორკეცათ
დაბრძოლაიწყესუფროთამამად.გაახლდაომი.შეკრთასკლიაროს,
უგზავნისშიკრიკსმაშინთარონლებს,რომმოახმარონქვეითიჯარი,ჯოჯიკისაგანშეშინებულებს.
დააგდესორთავბრძოლისადგილიდამოაშურესანაზდეულად,
ალყადშემოკრესქართველიჯარი,ჩაიმწყვდიესრაიწროშისრულად;დაარეჭვობდენაწგამარჯვებას:
ხერხისდარიცხვისჰქონდათიმედი,მაგრამუკუღმაგადუტრიალდათმოულოდნელადიმათაცბედი:
კვალშიმისდიაგაბრუნებულჯარსდათანვემიჰყვამათგამრეკელი,-ტყვილაარერქვამასმეტსახელად
“შავიკლდისმელადამიწისმგელი”.შეატყობინასავარსამიძეს,
სადაციბრძოდამტერი,უჩვენადა,რაცდღემაშინქართველებსადგათ,
მტრისჯარსიგივედღედააყენა:შემოჰკრესირგვლივდაორცეცხლშუაგამომწყვდეულიდარჩამტრისჯარი…
გზაარეულებსყოველიკუთხით
თავზეატყდებათმეხიდაზარი.აივსოხევიმკვდრებით…დაგუბდაბლომადაქდაიქსისხლისაღვარი
და,თავისშველარომვისმეჰსურდეს,გასაქცევიგზაცაღარსადარი!
მაშინგაჰხედაშორითთორნიკემდასთქვა:-“გაერთდა,ვხედავ,ბრძოლაო!
სწორედახლაამათთვისსაჭიროგამოცდილსარდლისთანმიყოლაო!”
მოაყვანინაბერკვიცი,შეჯდა,მიეშურებასადაცომია;
სიბერეახლავს,მაგრამჯერკიდევგულითჭაბუკი,სიმხნითლომია.ომირომნახა,გულსგადეყარა,არდარჩაბედისუმადურადა
დაგაიელვაზედიზედმტრებზემისმამახვილმაძველებურადა.
შემოურბინაჯარსირგვლივგმირმა,სარდლებსგადასცამისიბრძანება:
“გზასნუშეუკრავთგაჭირვებულებს,დეე,გაიქცენ,მიეცითნება!”
დაგზაგაუხსნესდასავლეთისკენ,გაუკეთესრაგანზრახვითკარი;
დამხოლოდსამისკუთხიდანმკაცრადმტერსაწვებოდაქართველიჯარი.იბრუნესპირიდასავლეთისკენ
მტრებმა,გაქცევაერთადიკადრესდამიაშურესისევძველსაფარს,
ძველსასიმტკიცესდაძველსიმაგრეს.მაგრამროდესაცმიუახლოვდენ,“ვაი”-ზე,“უი”მეტიდაერთოთ.იქჯავშანიძედაუხვდათჯარით
დაესნუგეშიცსრულადწაერთოთ.დაჰყარესიქვემათიფარ-ხმალი,
ვეღარგაუძლესამდენსიმწარეს,ერთიცდასძახეს:“თავსვუშველოთო!”
დამიაშურესჰალის-მდინარეს.შეცვივდენხიდზე-ჩაუტყდათხიდი:ჩაცვივდენწყალშიკისრა-კისრითა,ზოგიდაიხრჩოდაზოგსნაპირზე
უწყალოდჰხოცდენხმლითდაისრითა.მოისრაჯარი…გადარჩამხოლოდ
თვითსკლიაროსიმცირემხედრობითდაგაეშურაბაღდადისაკენ,სასომიხდილიუბედურობით.
VI
გათავდაომი…კიდეცდაღამდა,ბნელმამოჰფინაისარემარე;
შესწყდაკიჟინადაიმისნაცვლად
კვნესამოისმისაქა-იქმწარე.ზოგიწყალსჰნატრობსსიკვდილისწინეთ,
ზოგიშველასდაშემწეობასა,ზოგიბედსჰყვედრისდატანჯვითამბობს,
რომსიკვდილისჯობსიმისყოფასა.-ისინი,ვინცრომერთწუთისწინეთმხეცივითსისხლითვერასძღებოდენ,ახლა,იმკვნესასრომყურსუგდებდენ,
იმათიცოდვითიდაგებოდენ.უნდოდათშველა,მაგრამ,სიბნელითრომვერჰხედავდენაქვეღარაფერს,
ერთადარეულ-დარეულებშივეღარარჩევდენმოყვარესდამტერს!ბრძანათორნიკემ:-“გაურჩეველად,ქართველიიყოს,გინდასპარსელი,გინდაბერძენი,გინდასომეხი,
სულერთნაირადმოჰკიდეთხელი!
სიკვდილიყველასათანასწორებს:თვისიანს,უცხოს,მტერსდამოყვარეს!…
ვეცადოთყველადანუდავაკლებთდაჭრილებსმოვლასდამკვდრებსსამარეს.
ნურვინგაჰბედავს,დატყვევებულებსრომმიაყენონშეურაცხყოფა!
ვაჟკაცსრომბედისხვასდაამონებს,დასატანჯავადისიცეყოფა!”ასეისურვადაიმსურვილზეუარსეტყოდამხედრობაგანა?
მხოლოდუცდიდენმთვარისამოსვლას,და,ჰა,მთვარემაცამოატანა!
ამოჰყოთავიმაღალმთისწვერითდაგადმოჰხედანაზადბრძოლისველს;
კაცისქვეყნიურსბნელსასაქმესამაღლითციურიაფენდანათელს.
გაანათადაგამოაჩინა
დასანახავიგულშესაზარი,თითქოსუნდოდაეჩვენებია
კაცისთვისბოროტნამოქმედარი.სულდაჭრილ-მკვდრებითმოფენილია
ხეობა,ღელე,ტყედამინდორი!ვისიცსიცოცხლედილასჰყვაოდა,ახლაშეიქმნალეშიდამძორი.
აგერდაჭრილი!…აგერძევსმკვდარი!…გაკვეთილიასაბრალოორად!აგერაცერთგანათასზემეტი
ზედაჰჩეხიანერთმანეთსხორად!…ამერთადგილასრასმიუზიდავსამდენისული?რაანდამატით?მხოლოდიმითი,რომორბელიძე
აქაძევსმკვდარი,ცუდად…ღალატით.მისისიკვდილითცეცხლმოდებულიმტერსქართველებიეჯახებოდენ,
ბევრსმიიძღვანდენსაიქიოსკენდათვითონაცაზეაკვდებოდენ.არვინელოდააქგადარჩენას:ერთიათსდაოცსეჩხუბებოდა
დათუჯოჯიკიარმოსწრებოდათ,მაინცვერავინგადარჩებოდა.მაგრამჯოჯიკმაიმათისისხლი
ამოიგოდაჯავრიიყარადადაამწარასკლიაროსსის,რაცერთხანღალატითმანგაიხარა!
გადაჰკრალახტიაფრანიკსთავზედ,დასცასიმწარითგარეტებული,შესდგაფეხებით,უგმირაშუბიდასასიკვდილოდგაუპოგული.
როგორცდაჭრილივეფხვი,ბაგრატიცისემიჰვარდამასბარდაველი,
მაგრამჯოჯიკმამოასწროთვალი
დაწაუჭირამასყელშიხელი.ამდროსგულდაგულწამოეპარამასუკანიდანვიღაცსპარსელი,მაგრამხელიდანგავარდახმალი,
რომდაინახაიქგამრეკელი.ამისმამოსვლამსრულადმიხადასკლიაროსისჯარსჯანიდაღონე,რადგანცთანმოჰყვასამიათასიმასმეომარისულთავმომწონე.მაშინჯოჯიკმადაგამრეკელმა
გასამაგრებლადმისცესმხარიმხარს…მაგრამამითიკიორბელიძეს
ვეღარუშველეს,მიტყუებითმკვდარს…და,აჰა,ახლაამოდენმკვდრებში
სულყველაზეძირსისგდიამკვდარი!ზურგშიარჭვიამასმტრისმახვილიდაგულზეადევსმისივეფარი…
ცოტაშორს,განზე,შავიკლდისძირშიუწვერულვაშოესვინღაარი?
თავსდაჰხვიხვინებს,ტორსსცემსმერანი,რომგააღვიძოსმისიმხედარი…მაგრამამნეტარ,საუკუნოძილს
აწვერდაუფრთხობსქვეყნადვერღარა!დედისცრემლებისმანსაპასუხოდაქბრძოლისველზესისხლიდაღვარა
დაშეასრულამითღირსეულადმამულისშვილისუკვდავივალი:
თავისსამშობლოქვეყნისხსოვნაშისამარადისოდდახუჭათვალი…ეგებსხვარამეგულდასაწვავისიკვდილისწინეთაგონდებოდა
დასასიკვდილოშხამიგულისწყლულსუფროსახმილადეკიდებოდა?ვინიცის,რადარასაიდუმლო
მანსაიქიოსთანწაიტანა?შორსსადმექართლშიდედამგამოსცნოს,
ანგულისსატრფომესგამოცანა…აგერისრისგანმთლადდაცხრილულიგდიამოხუციპირნათლადმკვდარი,
თითქოსსძინავსოდაეზმანებამასშორეულიტკბილისიზმარი…აჰა,დაჭრილიმიფორთხებულა
ბევრისწვალებითდიდხისაძირში,ჰსურსდაიყვიროს,მაგრამსაძრავიენააღარაქვსმომაკვდავსპირში.აგერსიდანღაცუცნაურისხმითგამოიძახისკვნესითდაჭრილი:
თავზეაწევანსაბრალოსმკვდრებიდაემატებამითიტკივილი.
ამდენდაჭრილისკვნესითდაოხვრითაღარსადარისაქყურთასმენა:
სომხურ,ქართული,ბერძნულ,სპარსული,არეულიასხვადასხვაენა.
გამწარებულიგამოთქმისკილოდადედააზრიერთიაქვსყველას;სწყევლიანთავისბედსდაგაჩენასდაგასაჭირშიითხოვენშველას;
მაგრამბევრსმათგანსვეღარუშველისსიკვდილისმეტივეღარაფერი,
თუმც-კიმოყვრულადეშველებიანდააღარავისაღარჰყავსმტერი.ასეგათავდაესდიდიბრძოლა…აჯანყებულთაამოწყდაჯარი,
მაგრამმათრიცხვშიხუთიათასიგამოერიაქართველიცმკვდარი…
კარიმეოთხე
Iგამობრძანდაქალაქსგარეთმეფედავითბედნიერი,
თანვეახლავსყოველისმხრითწამოსულიქართლისერი.
რიცხვიარაქვსდარაზმულსა,ქვეითსადაცხენოსანჯარს…
შეჰხარიანბატონმეფეს,მორჩილებითუვლიანგარს.
გარეშემომთადაბარიწვრილფეხობითმოფენილა,
თითქოსრაღაცდიდწყალობასექადოდესმათესდილა.ცალკესერზეუთვალავი
გადმომდგარადედა-წული,სხვებზემეტადდასტყობიათ
საზოგადოსიხარული.
წინდგასმეფედაგვერდშიჰყავსბაგრატ,მისიშვილობილი,
კათალიკოს-მღვდელმთავრებიიქვედგანანკმაყოფილი.
სათვალმაქცოდარაბრწყინავსერისადაღვთისრჩეული:თანარააქვსმასგვირგვინი
დასამეფოსამკაული!მაგრამისეცვინარიცნობს,რომისდიდიცხებულია,
ვინცერისგანგულისწმინდითნაკურთხიდაქებულია?
ყველაიცნობსმამაშვილურ,არცრიდიაქვსდაარცშიში;მიდიანდარჩევასჰკითხვენ,როგორცლხინში,ისეჭირში.
აი,ახლაცუთვალავი
ესერისულმასშეჰყურებსდამოელისგულისძგერითნახოს,მეფერასაპირებს.
გაიხედესშორსმინდვრისკენდარაღაცასმოჰკრესთვალი:
ძირსშავადდამაღლაღრუბლადმათკენიყომომავალი.
ესიყო,რომბრუნდებოდასაბერძნეთითქართლისჯარი,დაცხენებისფეხთამტვერსააღმაჰყრიდაღრუბლადქარი.თავისქვეყნისკიდევნახვამმხედრებსგულიაუძგერადასაგმირო,ჩვეულებრივ,შემოსძახესმათსიმღერა:“კავკასიისქედზეიყოამირანიმიჯაჭვული,
ყვავ-ყორანიეხვევოდა,დაფლეთილიჰქონდაგული.
ქვეყნადცეცხლისმოტანისთვისგულსცეცხლიარჰნელდებოდა
დარაღაცამანქანებითგულიისევმთელდებოდა.ჰქონდაჭირშიმოთმინება,
არცჰკვნესოდა,არცოხვრიდა;უსამართლოძლიერებას
მონურადქედსარუხრიდა.ბოლოსმაინცგამარჯვებადარჩა!…ყველაგააოცა!…დაისღვაწლიმაგალითად
მიწისშვილთამანგადმოსცა…კავკასიისმაღალქედზემიჯაჭვულიამირანი
არისმთელისაქართველო
დამტრებიკი-ყვავ-ყორანი.მოვადროდათავსაიშვებს,
იმჯაჭვსგასწყვეტსგმირთაგმირი!…სიხარულადშეეცვლებაიმდენიხნისგასაჭირი!”
მოახლოვდენამსიმღერით,დადგენცოტამოშორებით;დაქვეითდენ,წინწამოდგენდადარაზმდენაჩქარებით.თაყვანისცესერთადმეფეს,ცალიმუხლიმოიყარეს.
სიმდაბლისდამორჩილებისნიშნად,თავიმოიხარეს.წადგამეფედაშესძახა:
-“გამარჯვებამძლეველჯარსო!ვაშა!ვაშა!იმათღვაწლსდასაუკუნოსახსოვარსო!
გამარჯვებაქართველდედებს,ჩვენსგამზრდელსადამშობლებსო:
მათიძუძუგვავაჟკაცებსდაზრდასულითგვამაღლებსო!”..
ამსიტყვებმააიტაცა,ააღელვამთელიჯარი,
შესძახესდამათიგრგვინვითირყეოდამთადაბარი:
-“გაუმარჯოსქართველდედებს!ვაშა!ვაშა!მძლეველჯარსო!დღეგრძელობაბატონმეფეს,ქვეყნისთვალსადაჯავარსო!”
II
მაშინწარსდგაბატონისწინდიდითორნიკერისთავი,
წინდაუდვაფეხთითდროშადამიართვარაღაცტყავი.მოახსენა:-“აჰა,მეფევ!
“გრამატაა”დედოფლისო,მაგიერისასყიდელი
ჩვენისისხლისდაოფლისო.ბასილიდაკონსტანტინეცამოწმებენამწერილსო
დაუთმობენზემოქვეყნებსთქვენშვილსადაშვილისშვილსო.
მეცმიბოძესმათსაკუთრადსაჩუქარიდიდძალიო:
სამკაული,ოქრო,ვერცხლი,მარგალიტიდათვალიო.
მაგრამ,მეფევ,მერათმინდაესსიმდიდრესაწყალბერსო,თქვენსდიდებულბატონობას
შემოვწირავყოვლიფერსო:ნახევარითქვენიიყოს,
ნახევარიცქვრივ-ოხრებსო!ამდენიჯორკიდებულიორივესთვისიკმარებსო!”
მეფემუთხრა:-“გმადლობ!ვიცი,ქვრივ-ობლებირომგიყვარსო…მათჰქონდესდამე-კიჩემთვის
არვიღებარცნახევარსო!შენიადაშენვეგქონდეს,
მოიხმარე,როგორცგსურსო;რაღაძღვენიეჭირვება
შენსღვაწლსადასამსახურსო?”მაგრამთორნიკუპასუხებს:
-“ნუმამგუნებ,მეფევძღვენსო:ვერმივიღებმესიმდიდრეს,
ვერვიქმსაქმესღვთისსაწყენსო!
ჯვარიადასახარებამხოლოდბერისსიმდიდრეო;ესსიმდიდრექვეყნისარის
დათქვენცმისიმემკვიდრეო!”ვერშეთანხმდენ,თუმცსარდალი
ცრემლითსთხოვდამუხლმოყრილი,დალაშქარიცსარდლისთანხმად
მისწინიდგათავდახრილი.
III
ღრუბელზემაღლა,ორბისსაბუდარს,არჩვებ-ჯიხვებისმაღალსამთავროს,წმინდამამებსაგამოუქვაბავსთ
კლდეშისახლებიოდესმე,ერთდროს.აღარასჩანანდღესისმამები,აწაიაზმასვერგვასხურებენ,
დამაღლობიდანისსადგურებიც
ჩვენშავბედსშავადგადმოჰყურებენ…ვერაოთხფეხი,ვერაფრინველი,ვერშედის,თუმცკიღიააკარი;
ვერცუწმინდურირამექვემძრომი:იქბუდობსმხოლოდწმინდაფუტკარი;
დაისიცმისთვის,რომზეცისმუშახატებსუმზადებსაქწმინდასანთლებს,თორემსხვა…გინდაკაციცშევიდეს,
რაღაცაშიშიააკანკალებს.ამგვარადჰფიქრობსდაბალიხალხი,ცრუ-მორწმუნობითარისშემცდარი,მაგრამამგულწრფელმათშეცდომაში
მაინცსიწმინდედამადლიარი.თორნიკესდროსაცამგვარმღვიმეშიცხოვრობდაერთიმოხუციბერი,ძაძითმოსილსადაფეხშიშველსა,წელზეეყარათმებიდაწვერი.
ხშირადსოფელშიჩამოდიოდა,არასვენებდაკაცთმოყვარება:
მუნჯადვიდოდა,ხმასარვისსცემდა,აღთქმულიჰქონდამასმდუმარება.
მაგრამშრომასადაშემწეობასგაჭირვებულებსარამადლიდა:უყვარდაგლეხი,ქვრივი,ობოლი,მამაშვილურადყველასუვლიდა.თოხნაში,მკაში,სხვლაშიდახვნაში
ისმუშაიყოყველაშისრული,მისისმარჯვენისმადლსჰფიცულობდა
ყოველიგლეხიგაჭირვებული.როცასახადიგადამდებირამ,სადმესოფელშიმოედებოდა,
იმათმომვლელადდასაპატრონოდწმინდამოხუციიქგაჩნდებოდა.
დასასყიდელიიმისიიყო
ხმელიპურიდაზედწმინდაწყალი;არვისუნახავსისმოწყენილი.
არცმხიარულიდაარცგამწყრალი.ერთგუნებაზეიდგადაიდგა…
ყველასუყვარდა,ყველაიცნობდა,მაგრამისმაინცარვინიცოდა,
თურასჰფიქრობდადაანრასჰგრძნობდა.იცოდენმხოლოდ,რომბერიიყო,
ცხოვრობდაკლდეში,სოფლიდანახლოს.დადიდიხნიდანმათიმამებიც
მასეძახოდენ“გაბრიელ-სალოსს”.როდესაცმეფემარშეიწყნარა
თორნიკესძღვენი,თხოვნა,ვედრებადაგაკვირვებულამოდენჯარში
სიჩუმეიყოდამდუმარება,ესგაბრიელიწარსდგაიმათწინ,
ამოიდგარაპირველადენა,
დაგააკვირვაყოველისული,როდესაცბატონსესმოახსენა:
-“მეფევ!სიმდიდრედაესსაუნჯეარცშენგეკუთვნისდაარცთორნიკეს!
ესნახევარისხვებისაარის…სისხლისსანაცვლოდიმათმოიმკეს!რისთვისივიწყებთიმათ,რომელთაცმამულისსახელსთავიშესწირეს,
დაგაითხარესსამარეისე,რომშორსმშობლებმაცვერდაიტირეს?რათარიგონებთიმწმინდაადგილს,
სადაცთორნიკეიმყოფებოდა?თუარაიმისსასწაულსდამადლს,
ქრისტიანობაიღუპებოდა!…მთაწმინდისიყოსესთქვენიძღვენი,
იქააშენეთმითმონასტრები,რომსუყოველდღე,წირვა-ლოცვისდროს,
იხსენებოდესქართველიმკვდრები.აუგეთერთიცახალილავრა
ყოვლადწმინდისადედისსახელსა,რომმისწილხვედრიმცირეივერი
მსხვერპლსსწირავდესმისმფარველსდამხსნელსა.მეცნიერებისდამწიგნობრობისიქაენთებაერთდროსლამპარი
დაშვილიშვილთასხივებსმიაფენსიმათიმამადაწინაპარი!”
სთქვადაისევედადუმდაბერი.გაოცებულიუმზერდენმაშინ…
დასთანხმდამეფედაერმაცმასთანერთხმადშესძახახმამაღლა:“ამინ!”…
აღარვინიყოსაქართველოშიიმდღიდანიმაბერისმნახველი;
მხოლოდერთხელ-კი,როცაქვეყანასჩამოსწოლოდაუკუნიბნელი,
ორიმოხუციენახათგზაზეხელყავარჯნებითშორსმიმავალი,
ათონისაკენმიემართათმათპირდაპირიგზადასწორიკვალი.ისევიდოდენ,ვითბნელღამეში
თითქოუძღოდათრაღაცნათელი…ერთიმათგანიიყოთორნიკედამეორეკიისგაბრიელი.
IV
ერთხელათონშიასტეხესრეკადაუჩვეულოიწყესღაღადი.ასეამბობდენ,რომსასწაული
სუყველამერთადვნახეთოცხადი:მოსცურაახლოსღვთისმშობლისხატმა
დადაიყენათავსნათელიო.გამოსვენებაგვინდოდა,მაგრამ
არმოიკიდაჩვენიხელიო.ყველავერჰხედავს:ღამითნათელიდადღისითრაღაცნისლიჰბურავსო;ჩვენროცანავითვუახლოვდებით,ისარგვიკარებს,შორსმისცურავსო.მისისიწმინდისშეხებისღირსიაღარაღმოჩნდაარცაერთიო.
სჩანს,ჩვენიცოდვადიდიყოფილადაგვირისხდებამაღლითღმერთიო!
ასესტირიანწმინდამამები,მარხვასდალოცვასიორკეცებენ;აღთქმებსაცსდებენსაკანონოდადაღირსსმათსავეგუნდშიეძებენ.მაგრამარიქნა,სანამდისძილშიარნახაერთმაბერმაჩვენება:გამოეცხადამასდედაღვთისადაგანუცხადამაღალინება:
-“ამაოდშფოთავთ,წმინდამამებო,არაფერიგაქვთღმერთთანბრალიო.არცჩვენთანახართთქვენდამნაშავე,არავართქვენზემეგამწყრალიო.
მაგრამმეთქვენთვისაქარმოვსულვარ,სხვაარისჩემიწმინდანებაო,დათქვენგანარვისარშეუძლია
ჩემიაქედანწასვენებაო.ჩემსადიდებლადრომაუგიათ
ივერიელთააქტაძარიოდაყველასათვისშიგშესასვლელად
მათგაუღიათმისიკარიო,იქსცხოვრობსერთიმოხუციბერი,
ივერიელიგაბრიელიო,დანათლითმოსილსიმჩემძლიერხატს
იმანშეახოსმხოლოდხელიო,რომმიიტანოსდადაასვენოს
შესავალკართანსაკვირველიო,დაიმდღიდანვესასწაულმომქმედსდაერქვას:“კარისღვთისმშობელიო!”
გამხიარულდენწმინდამამები,იწყესშესხმითიწმინდაგალობა;
უვლიდენტაძრებსკელაპტრებითა,გახშირდასაღმრთოლიტანიობა;წინმიუძღვოდაიმათთორნიკე
დაიოვანემცირეკრებითა,დაივსებოდაიმათიგულიმომეტებულისნეტარებითა.მიიღესხატიდადაასვენეს
დანიშნულსადგილსსიხარულითადაივსებოდაწმინდატაძარიიმავედღიდანსასწაულითა.მაგრამყველაზეშესანიშნავიიხილესმაშინერთიჩვენება,
რომლისაცმსგავსიჯერარენახათდაარცყოფილასადმეხსენება:გამოიხატაცაზეგვირგვინი,
ვარსკვლავებისგანგამოჭედილი,დაადგათავზეივერთმონასტერს
დაგაანათაწმინდაადგილი,დანათლისსხივებსაელვარებდა
დიდხანს,სანამდისარდადგადილა!…შემდეგაცთურმეარაერთგზისაიმავეადგილსგამოჭედილა.
დღესისნიშანიკიაღარასჩანს:დიდიხანია,რაცრომგამქრალა…უეჭველია,ჩვენსგულგრილობას
გაჰრისხებია!…ჩვენზეგამწყრალა!…მაგრამსულმნათსასაქართველოსას,ღვთისმშობლობადღეს,ერთისიზმარი
ენახა:ქვეყნადჩამოსულიყვნენ
ნინო,ქეთევანდათვითთამარი.თამარსთავსედგაძლევისგვირგვინიდაქეთევანსა-წმინდამოწმობის,ნინოსხელთეპყრაჯვარივაზისა,ნიშანიდიდიქრისტიანობის.
ზეცადაეპყრათსამთავესთვალნი,საქართველოსკენაშვერდენხელსადაშეერთებით,ხმაშეწყობილად,
ჰგალობდენტკბილსასაგალობელსა:-“დედაოღვთისავ!შენიხვედრიაესსაქართველოდიდჭირნახული,შეუნდევცოდვა!..ნუააღებხელს,ლმობიერებითიბრუნეგული!…მოეცკურთხევაზეცით,მაღალო,დაგადმოსახეძლიერადჯვარი,რომაღადგინოქართველთაერი,
დღესდაცემულიდაცოცხალ-მკვდარი!
მისსამხნეობას,მისსაზნეობასგანუმტკიცებდეაღმაფრენასა
დაშენსსაქებრად,სადიდებელადნუდაავიწყებამტკბილენასა,
რომლითაცთამარბრძანებასსცემდაქეთევანმარადშენგადიდებდადანინოძისაშენისამცნებას
შენგანრჩეულერსუქადაგებდა!…”რომგაათავესთურმეესლოცვა,ზეცასშეჰხედესსამთავემნელადადაინახეს,რომძველადგილზეგამოესახათმათცისარტყელა…
1884წ.
ინტერნაციონალი
აღსდეგ,ყოველიმხრისმუშავ!გაიღვიძეპროლეტარო!
ჩვენვეუნდამოვუპოვოთჩვენსთავსაწდროსანეტარო!უნდამტერიდავამარცხოთ,ძალმომრევი,უსამართლო!
რაგვაქვსმასთანჩვენსაერთო,საპირფეროანსამადლო?
ესიქნებასაბოლოოშეტაკება...მწარეომი!..
და,თუვსძლიეთ,ჩვენთანერთადგაიხარებსყველატომი.
ეს-ღამხოლოდდაგვრჩენია!
ამითვფიქრობთთავისდახსნას!გაუმარჯოსმშიერმუშას,
მისმკლავსადამისმარჯვენას!სხვასუყველატყუილია:
ღმერთი,მეფე,ვინმეგმირი!..ძალაარისშეერთება-
ერთილხინი!..ერთიჭირი!..მსხვერპლიუნდადიადსაქმეს,
კავშირიდაშეერთება.საბერველსრომდაუბერვენ,რკინამაშინფოლადდება.
ჩვენცდავჰბეროთ,თავსნუვზოგავთ!საბოლოომწარეომი!...
მხოლოდჩვენისგამარჯვებითგაიხარებსყველატომი.
მოცლილხალხისმუქთახორას,ამქვეყნადრომდაწანწალებს,
ნამუშევარსსტაცებსღარიბსდაუკიდებსგულშიალებს,უნდადავსცეთთავზემეხი,გაურჯელადვინცნეტარებს!...გაუმარჯოსმხოლოდშრომას,მუშებსადაპროლეტარებს!...ყოველიმხრისმუშახალხი,
დროაშევკრბეთ,ნუგვაქვსშიში!უნდამედგრადმივიტანოთიმჩვენსმტრებზეიერიში!
ესიქნებასაბოლოომშრომელხალხისმწარეომი!...ესდაგვიხსნისმხოლოდდამით
გაიხარებსყველატომი!1905წ.
რუსთველისსურათზე
სულმნათო!მადლიშენსგამჩენს!დიდებაერსაშენსმშობელს!დაძეგლადსამარადისოდნეტარხსენებაამსოფელს!..შენნიშნადუკვდავებისაერსმოვლენიხარგანგებით,ვითცისარტყელაწარღვნისა-
უცნაურისაჰანგებით.სულმნათო!ჩვენცაგვასწავე
ესსაიდუმლოჟღერისა,რომაგვისრულდესწადილი,
მგოსანივიქმნეერისა;რომჩემისმღერითაგზნილი
რაყიფიტარიელობდეს:ქაჯთაებრძოდესლომ-კაცი,ნესტანისათვისხელობდეს!..მაშინ,ვითჩვენსამნათობელს,
სახელიაღგემატება,დაშენისახეივერთა
გულსძეგლადდაეხატება!..1882წ.
სურვილი
მინდა,რომჩემსასატრფოსავხედავდეთავისუფალსა,რომძალითვერაშინებდენ,
ვერცნებითუხვევდენთვალსა!..მინდა,რომმისისახელიგაითქვასძველებურადადამისიანიყველანი
ერთადსცხოვრობდენძმურადა!მინდა,რომმისსადიდებას
დამღერდესრუსთველისქნარიდაიღვიძებდესიმხმაზე
ტაშის-კვრითხალხიმძინარი!..მინდა,რომ…მაგრამ,ეჰ,კმარა!
ფრთაშევაკვეცოთსურვილსა,თორემრამოჰკლავსუფსკრულსამამულისშვილისწყურვილსა!
1880წ.
თამარცბიერი
ისტორიულიხუთმოქმედებიანიდრამატიულიპოემა
მოქმედნიპირნი:
გიორგიგურიელი—იმერეთისმეფე.თამარდედოფალი—მისიმეუღლე.ქუთათელი—მსაჯულთუხუცესი.ნაკაშიძე—სახლთუხუცესი.გოჩა—მგოსანი.შიკრიკი.მასხარა
ცირა—მოახლე.ნიკო—გურიელი.1)მობურთალნი2)მობურთალნი
მობურთალებიდაკარისკაცები.
მოქმედებაპირველი
საბურთაომოედანი.წინდიდიჭადრისხექვისტახტით.იქვემახლობლად,რიონისპირად,ოქროსჩარდახისცალიგვერდიმოჩანს.ხმაურობაა.
ხმასცენისგარედან
გავარდაბურთი!..მარჯვედ,ბიჭებო!..აღარგაუშვათმეორედიქით!
ჰო,ჰო,ჰო,ჰო,ჰო!ცხენოსანსერგო!
ვისაცმუხლსგერჩისთ,გამოუდექით!შენიჭირიმე,შენი,გურულო!
ვეფხვია!..დასწვდა...ცხენზეშეუხტა!ოჰ,გამოაგდო...ბრაწიცხენოსანს!ეყოსსირცხვილად!ხერხიწაუხდა!..გავარდესბურთი!..ნუგააჩერებთ!
არვარგაჯგლითი!რისთვისდამალეთ?სუყველაერთადნუმოაწყდებით!..ნიკომიუშვით!მაგასაცალეთ!
გამოსვლაპირველი
(ორიმობურთალი,დაქანცულ-დაკარწახებულები)
პირველიმობურთალიუჰ,დედაჩემო!თავსრისთვისვიკლავთ?
რომაღარარისძალიდაღონე!..
მეორემობურთალირაგაეწყობა,მეფე-დედოფალსნაძლევიაქვსთო,ხომგაიგონე?
პირველიმობურთალიმეფემხარსიჭერსგურულებისას!
მეორემობურთალიდედოფალიკიჩვენსკენარიო...მიტომგახურდაესბურთაობა,თითქოსირყევამთადაბარიო.
პირველიმობურთალიუნდავთქვათ,რომჩვენმეტნიარვიყოთ,დაგვამარცხებდენდღესგურულები:
ხელ-ფეხსაცერჩისთ,თვალ-ყურიცუჭრისთ
დაისეხტიან,როგორცრომშვლები.
გამოსვლამეორე
იგინივედამასხარა
მასხარაეჰე!ბიჭებო,აქრასუზიხართ?
პირველიდაღალულივართ!მოსვენებაგვსურს!
მასხარაკურდღელსრომძაღლიჩამოურჩება,
აღარვინაჭმევსმაშინიმძაღლსპურს!..ბურთისძაღლებო!თქვენიკურდღელიც
ისბურთიარის,იქმიაშურეთ!..
თუმოედანიგურულებსდარჩათ,რამოგივიდესთ,აბაუყურეთ:
ვერგადურჩებითმაშინდედოფალსვეღარცცოცხალიდავეღარცმკვდარი!
მეორეჩვენგურულებივერგვაჯობებენ,ადიდოსღმერთმაისევთამარი!
(ადგებიანდამიდიან)
ხმა
წავიდაბურთი!გაშპაგურული!ნუგაუშვებთ,ნუ!დაუხვდითვინმე!
პირველი(დაუხვდებაწინ)
დააგდებურთი!ვეღარწამიხვალ!დამრჩი,გურულო,აქგახლავარმე!..
(გურულიფეხსგამოჰკრავს,დასცემს,თავზეგადაახტებადაგააქვსბურთი,
სხვებიუკანმისდევენ).
მასხარა
(თვალსგააყოლებსმოთამაშეებს,მერემობრუნდება,დაცინვით)
მიმინოსამწყერიუყვარს,შევარდენსანადირობა!ბურთაობადედოფალსა
დამეფესკისხვაგმირობა.
დედოფალიცბურთიარის:ყველასხელშიუვარდება;
ხანგააქვსთდახანგამოაქვსთ,მაგრამარვისუჩერდება.ერთიმხოლოდგოჩაარის,
როგორცვატყობ,მისილელო;მისთვისდასცლისტრფობისფიალს,
მისთვისუნდასადღეგრძელო;მაგრამთურმესხვაყოფილა
ხასიათიმგოსნებისა:ყურმოჭრილიყმაყოფილან
უნაყოფოოცნებისა.
გამოსვლამესამე
იგივედასახლთუხუცესი
სახლთუხუცესიოჰ,შენაქახარ?
მასხარაარა,ბატონო!
აქარგახლავართ!მიგულებდეთშორს!..
სახლთუხუცესივიცი,რომსულიჯოჯოხეთშია,
მაგრამაქვხედავშენსმასხარამძორს.
მასხარაჯოჯოხეთისკენისიყურება,
ვისაცრომუჭრისეშმაკზეთვალიდაშეუძლია,რომგაარჩიოს:
“ეშმაკისაათუჯორისკვალი?”
სახლთუხუცესიისეახსენებმაგეშმაკისკვალს,
თითქოსგინდოდეს,რომშეუდგემას!
მასხარადიახ,ამქვეყნისქუდირომმხურავს,
მეცუნდაავყვესაზოგადოხმას;თორემ,თქვენციცით,მგოსნისარიყოს,
ვინცქვეყანაშიგამოერჩევა,აითვალწუნებსუმრავლესობა
დაკურთხევისწილეძლევაწყევა.სახლთუხუცესი(ამოოხვრით).ეჰ,ჩემოძმაო!გვიანღაარის
ჩვენთვისმაგჭკუისგამოკიდება!მოხუციაქრომჩანგურსისწავლის,
ისსაიქიოსგამოადგება.ჩვენჩვენიპურიმოგვიჭამია!
როგორცგვიწირავს,ისევევწიროთ:პირზეღიმილინუმოგვშორდება,
მაგრამიმავდროსგულშივიტიროთ,რომმოვიოხოთგულისტკივილი,ქვეყნისდაცემითგამოწვეული,დათანვიგლოვოთმეფეგიორგი
სულსხვაქცევისდასაქმისჩვეული.
(სიჩუმეა)
ნეტავიშენ,რომ,როგორცმასხარას,რაცრომგულშიგაქვს,გათქმევინებენ!
მასხარადანაცვლადყველამედიდგულება:ხანდამცინიან,ხანმაგინებენ!..მწარელუკმაახუმარასლუკმა!
სანაღველ-ცრემლოჩვენიხელობაყველასჰგონიადაეგონება
ჭკუისსიმცირედასულელობა.
სახლთუხუცესიკი,მაგრამროცათქვენიხუმრობა
იქგასჭრის,სადაცსხვავერასჰბედავს,თავმოყვარებარასგეუბნებათ
დათქვენიჭკუამაშინრასხედავს?
მასხარაოჰ,ვერდავფიცავ!ეგწამიარის
გვირგვინიჩვენისთავმოყვარების,დამავიწყარიგადასულტანჯვის,
ქვაოთხკუთხედიტკბილნეტარების.
სახლთუხუცესი
მაშ,ნეტავითქვენ!დაჩვენრაღავქნათსასახლისკარზე,დარბაისლებმა?ერთიმეორისწახედვითუნდა
ისევიზმუვლოთ,ვითმგლებშიმგლებმა.გრძნობადაზრახვაუსიტყვოდგულში
უნდაჩავიკლათდაჩავიმარხოთ,უმანკოებასცილიშევწამოთ
დასაქებირამურცხვადდავძრახოთ!ესმხდალიკრძალვადამორიდება
სასახლეებისყველგანწესიადასათვალთმაქცოესცრუკანონიდროთმტარვალობასდაუთესია!მეგამიზრდიამეფეგიორგი,
მევიყავმისიერთგულილალა,მაგრამ,პირდაპირრომვამხილორამ,არმაქვსუფლება!..არამაქვსძალა!მაშინ,როდესაციქქართლ-კახეთი
ბურთივითგააქვსსასტიკშაჰ-აბაზს,ბატონიმეფე,ცოლისამყოლი,
თვალ-გულსაყოლებსაქბურთაობას.დაიმერეთი,ესქაჯთამხარე,
როსგარყვნილებისმორევშისცურავს,მეფეგიორგიკილხინსეძლევა
დათავიმოსწონს!..ზედქუდიცხურავს!რადაემართა,ნეტავვიცოდე?რამშეუცვალამამაციგული?
მასხარამეამასვფიქრობ,რომჯადომისცეს...დედოფლისაგანარსმოხიბლული!მაგრამგოჩაკიასეამტკიცებს:სულტყუილიაჯადო-ქარიო!ცოლსშეუძლია,თულამაზია,ისეცმოხიბლოსსუსტიქმარიო!
სახლთუხუცესიმაგასმეცვფიქრობდა,სანამთამარსდარეჯანისდღესარდავაყენებთ,არდაბრუნდებაწაღმაბორბალი,
ვერცგავიხარებთ,ვერცმოვისვენებთ.
მასხარასუ!ვიღაცმოდის!
შიკრიკი(სახლთუხუცესს).მეფეგიბრძანებსთ!
სახლთუხუცესიგანაგათავდათამაშიბურთის?
შიკრიკი
დიახ,ბატონო,დაგამარჯვებაციმერლებსდარჩათ,როგორცყოველთვის.
სახლთუხუცესიასზეათასირომმიიყვანოთ,
გაიმარჯვებენ,რაღათქმაუნდა!თუგურულებიცთქვენდენიიყონ,
დაგეყრებოდათთავსქვადაგუნდა!..(მასხარას)შენაქდარჩები?
მასხარამაშსადწავიდე?
ბარემდაღამდესდამერეწავალ.
სახლთუხუცესიგოჩათუნახო,ასეუთხარი,
რომშემოვიდესჩემთანჩუმადხვალ.(გადის)
მასხარამიკვირს,რომმეფემესნაკაშიძეცცოლისბრძანებითარმოიშორა!..
ნუთუთამარმა,შორსგამჭვრეტელმა,ჯერორგულობავერშეატყორა?მაგრამჯერანკირასაჩქაროა,ხომშეიტყობენ,როცაიქნება...
მაგრამ,თუდაგვრჩაჩვენგამარჯვება,და,რასაცვფიქრობთ,ღმერთმაინება...
ჰმ,მარა,არა!გულითუგატყდა,შესაძლებელიცაღარასჯერა!..ეჰ,ცდახომბედისმონახევრეა?
ერთიცვცადოთჩვენბედისაწერა!(გადის)
გამოსვლამეოთხე
მგოსანი
(გამოდისფიქრითმოცულიდარაღაცასკითხულობს)
“მევარდივარ,ვარდი,გულსხივოსანი,მსურსბულბულიმოჭიკჭიკე,მგოსანი,გრძნობით,ჭკუით,სულითპატიოსანი,მეტსრასეტყვისიმასმანდილოსანი?
მეიავარ,იანაზადდახრილი,მენატრებაიადონიხმატკბილი,
ყოვლადსრული,ბუნებითშემკობილი!მეტსრასჰკადრებსხორციელადშობილი?
ზამბახივარ,საწალკოტო,სუნნელი!ის-მებაღეუცხოცეცხლისამგზნელი;
მე-სნეული,ის-მკურნალიდამხსნელი!მეტსრასიგრძნობსმოტრფიალემზებნელი?
ტრფობისწიგნშივინცჩამწერა...მისია,
ვინცსევდებისგულშიჯარიმისია,მისივარდი,თაიგული,მისია
არერგებასხვას...მისიდამისია!”კიდევლექსები!რასამტეხია?
მიკვირს,ჩემთვისაცრომმოუცლია...მაგრამ,ეტყობა,ტრფობისფიალაჯერკიდევსრულადარდაუცლია.ქალივერიტანსკაცისგანუარს,მითუფრო,როცათავმომწონეა;თავმოყვარებითგატაცებულსაუბრალოჟინიტრფობაჰგონია!
ხუთჯერგათხოვილსქმრისსიცოცხლეშისაყვარლადსხვებიცვინარჰყოლია?
წმინდამოძღვარიცმისუწმინდურგვამსსაჯოჯოხეთოდგადაჰყოლია.
ხანიცვერუკლავსბიწიერსურვილს:რაცდროგამოდის,უფრომხურვალებს!
მაგდალინელურსიამოვნებასდღესმთელიქვეყნისბედსანაცვალებს!
(დაფიქრდება)
ეჰ!დარეჯანისგაზრდილ-გაწვრთნილიუნდამისკვალსვეგამოვუყენოთ,რომდაცემულიჩვენიქვეყანაეგებმითმაინცწამოვაყენოთ.
მაგრამსიფრთხილეგვმართებსსხვაგვარი.სახლთუხუცესისარმაქვსიმედი:
იქშეთქმულებანაყოფსვერმისცემს,სადაცარიანორ-სამზემეტი.
არა!დღესსწორედუნდაგადაწყდეს(გაიხედავს)ჩვენიიმედიდაბედისწერა!
ჩემინათლულიცაგერამოდის,მიმახარობლებსკარგრასმეს,მჯერა.
გამოსვლამეხუთე
იგივედაცირა
მგოსანიჩემონათლულოდაშვილობილო,სანდოვგულისა,ჭკვიანოცირა!ჩვენიუმანკობატონიშვილისვერგაიგერა?არაიცირა?
ცირა(თვალცრემლიანი)ოჰ,როგორარა:ჩემიდობილი
დადედაჩემისძუძუთგაზრდილიუდაბნოშიაგამომწყვდეული,
ვითცისდაქვეყნისშემცოდეშვილი.იქიტანჯებადაგულისპასუხს
ვერმიზიარებსმემეგობარიმაშინ,როდესაცდედამისსაჰქმრობს
რჯულისგამტეხიიმისიქმარი.რისთვისგასწირეს?რათგაიმეტეს?ვისთანრაჰქონდადანაშაული?
ოჰ,გამწირველოშენისისხლ-ხორცის,თამარო!იყავღვთისგანწყეული!..
მგოსანიჩემონათლულო!უნაყოფოაშენიტირილიდაეგგოდება!..
იმასრასარგებსაქროვიგლოვოთ?დღესთუხვალ,ვიცი,ისიქმოკვდება.
ცირა(შეჰკივლებს)როგორ,მოკვდება?მაგასრასამბობ?გაგიხმესენა,ღვთისგანწყეულო!..
მგოსანიმოჰკვლენდამოკვლაცისეჩაივლის,როგორცსიზმარირამუჩვეულო.ეჰ,ჩემოშვილო!ჯერშენრაიციამჩვენიქვეყნისგამოცანები!
უსამართლობასრამდენიშერჩა,ვინმოსთვლის,მსხვერპლიმაგისთანები!
ცირაშეიტყვერამე?
მგოსანიარა!..ესვიცი,
რომდედოფალივერგაიხარებს,სანამარმოჰკლავსდაგენათელიც,ვითმეგობარი,ხელსდააფარებს.
ცირანუთუგამოხსნაარშეიძლება?
არაარისრასაშუალობა?უნდადამიწდესასეუდროოდჩემითალიკოსყმაწვილქალობა?არა,მგოსანო,არა,არმჯერა!..მაშინქვეყანაცრაიქნებოდა?
დათვითსამოთხენათელმიხდილიჯოჯოხეთივითაეგზნებოდა!..ექნებარამემაგასსახსარი,
უნდამოვძებნოთ!..უნდავიპოვოთ!ზეცასშევტიროთ,ქვესკნელსჩავკვნესოთ,ვუთხრათქვეყანასდაღმერთსავთხოვოთ!..
მგოსანიერთადერთიღასაშუალება
ჩვენდაგვრჩენია...მაგრამჯერმითხარ:იმასრომშენითავიშესწირო,არდაინანებ?ამაზემზადხარ?
ცირამაგასრასამბობ?თვითონარიციგანა,რაარისმეგრელიქალი?
რაღაგააქრობს,თურომმისგულშიერთხელვეგაჩნდანამდვილიალი.გულსშენახორცი,სულზეტკბილიაისდედიჩემისძუძუთგაზრდილი;იმისთვისტანჯვა—სიხარულია!..
მკვდრეთითაღდგომა—მისთვისსიკვდილი!
მგოსანირასაჭიროაშენისიკვდილი?
კმარა,თუმოვკლავთთამარდედოფალს!
მითგამოვიხსნითმაშინთალიკოსდათანცმოვისხამთმთელისქვეყნისმადლს.
ცირაქვეყნისმადლს?
მგოსანიდიახ!შენაგგონია,
რომმანგასწირამარტოთამარი?თუარიმისგან,მაშვისგანარის
ჩვენიქვეყანადღესცოცხალ-მკვდარი?დიდიხანია,ლეჩაქისნაცვლად,ეშმაკისქსელიმასთავზეხურავსდაიმერეთი,მისგანგარყვნილი,
დღესბოროტებისმორევშისცურავს!მეფე,მთავრებიდაერისთვებიმანშეახეთქაერთმანეთსყველა,
რჯულსგადუყენასამღვდელოებადაარსადარისიმისგანშველა.
ცირა(შემკრთალი)ეგგანამარტოქალისბრალია?
რადაბედვინებსმაგოდენსქმარი?
მგოსანირადაბედვინებს?ჰმ,რომიცოდე,
რაკაციიყოადრემთავარი!შენნუგგონია,რომმასთალიკოარჰყვარებოდეს,მისთვისგაეშვას,ანსიყვარულითშეერთოსთამარ!მისიგონებამისდევდასულსხვას!მაგრამწაუხდამისიგანზრახვადაისეარისდღესმოხიბლული,რომაერიაწრფელიზრახვები
დაგადუბრუნდაუეცრადგული.დათუთამარიაღარეყოლა,
ისისევძველგზასდაუბრუნდება!გამობრუნდებათალიკოსბედი
დაჩვენცაღდგომაგაგვითენდება.
ცირანუტავთუმართლა?
მგოსანიგანაეჭვიგაქვს?
მისისიკვდილიჩვენგამოგვიხსნის.
ცირა(თავისთვის)თალიკოსვნახავისევბედნიერს,
ამისრულდებანატვრადიდიხნის(მგოსანს),მაშ,გზამიჩვენედამიმასწავლე!(დაფიქრდება)
ეჰ,ვიცი!..ვიცი!ახლამეცმივხვდი:მივეპარებიამაღამმძინარს
დაჩემიხელითმასსულსამოვხდი...(აღტაცებით)ღმერთმამაგონა!აბა,ნათლიავ!უნდამიშოვნოერთიხანჯალი!
მგოსანიდაწყნარდი,შვილო!სუსტსაქმნილებას
შენსავაჟკაცოვინმოგცაძალი?
ცირამაშსაწამლავი?
მგოსანიშენრომარახარ
არცმერიქიფე,არცმზარეული?რაშიჩაუყრი?არა,სხვაგვარად
უნდაესსაქმემოხერხებული.იცი,რასგეტყვი:-შენხომგინახავსბურთშიგანთქმულინიკოგურული?
ვინდასთვლის,მისთვისრამდენლამაზქალსასძგერებიაუზომოდგული?!
მაგრამის,თურმე,მხოლოდერთსეტრფის,ისერთიარისმისისურვილი,
დამისგანსულდგმულსიმისთვისუნდამისისიცოცხლე,მისისიკვდილი.
შენრათსწითლდები?ვიცი,ისერთიშენახარ!-ჩემთანრისაგრცხვენია?
ლამაზისაგანლამაზისადმინამდვილიგრძნობაკარგიძღვენია!თუმართალია,რომსიყვარული
შენიედებადაგულსუმსჭვალავს,შენშეგიძლიაიმასმიანდო
საიდუმლორამ,დაისდამალავს.
შენისურვილისამსრულებელი,ისმიიყვანეშენსმაგიერად
დათამარსგულშიჩაურჭობსმახვილსუფროგაბედვით,უფროძლიერად!
ცირა(შემკრთალი)კი,მაგრამისხომდაიღუპებადამევიქნებიმასთანუპირო!არა,ისევმე...მედავიღუპო!მეუნდაჩემითავიგავწირო!
მგოსანიშენვერშეიძლებ,საქმესწაახდენ!
ისმოახერხებს...იმასაცალე.ჩუმადმოჰკალითდა,თუგაიგონ,მაშინშენსთავზეგადაიბრალე.
ცირამაგასკივიზამ.
მგოსანისუ,არაჩქარდე!
სიფრთხილეგმართებსმოაზრებული.უცებიარისდაგონმიხდილიკაციუზომოდაღელვებული.ჯერდაიმშვიდეგულიდამერეისეგაენდეიმშენსსასურველს!
ცირანუღარასეჭვობ!თალიკოსცრემლი
დამისიმადლიმომიმართავსხელს.(გარბის)
მგოსანი(მარტო)ნუთუმას,ვინცესჩვენიქვეყანა
საოცრადგარყვნადადაამცირა,პასუხსმიაგებსსამაგიეროდერთიუბრალომოახლე,ცირა?!
ღმერთოძლიერო,კურთხეულიყოსშენიძალადაშენიგანგება!
შენახარჩვენიგულთამხილავი,შენგშვენისქვეყნისქებათაქება!
ფარდა
მოქმედებამეორე
(მდიდრულადმორთულიდედოფლისსაკუჭნაო)
გამოსვლაპირველი
სამკაულებითაჭურვილიდედოფალიდაცირა
თამარიცირა!
ცირაბატონო?
თამარინახე?
ცირამივეცი!
თამარირომწაიკითხა,არაგითხრარა?
ცირა
მერასმეტყოდა,მხოლოდუბეშიჩაიდვა,ჩუმადგულთანმიიკრა.
თამარივინიყვნენმასთან?
ცირამარტოდამიხვდა;
რაღაცალექსებსიზეპირებდადააღტაცებულსსახესშევნიშნე,რომუჩვეულორამაკვირვებდა.
თამარირალექსიიყო,ყურივერმოჰკარ?
ცირამხოლოდორსიტყვას“ვარდსადაიას”.
თამარი(სიამოვნებით)კარგი!რომმოვა,შემატყობინე
დანუდასტოვებგანისკარსღიას.
თამარი(ცირამიდის)(დიდხანს დადის აღელვებული, სარკეს იღებს ხელში,თავისსახესეკეკლუცება.მერესიამოვნებისღიმილითდათავმოწონებითამბობს)
როგორცრომმთვარეთხუთმეტისდღისა,ვეღარშემძენისინათლისკიდე,მისცურავსცაზესხივმომფინარეამპარტავნებითკიდითი-კიდე,ისეშვენებაცჩემისრულქმნილიერთსაწერტილზეშეჩერებულა,მაგრამჯერკიდევმისიდიდება
დასხივოსნობაარდაკლებულა!ხანიცვერშესცვლის...არგამრუდდება
ჩემისშვენებისხაზი,ესმჯერა,დასიკვდილამდეხარკადმექნება
თვითცისდაქვეყნისგულისაძგერა!..ტრფობისსურვილითგარშემობურვილს,
თაყვანისცემითმმონებსმთავარი!..მსოფლიოკრებისდაკანონებულს
აღთქმასჩემთვისსტეხსთვითმღვდელმთავარი!მხიბლავიჩემიორკეციძალა
ხილულთაბრმავებს,ბრმასუხელსთვალებს;წაღმასუკუღმა,უკუღმასწაღმათითისტარივითშეატრიალებს.
შორსგამჭვრეტელსაბრძენსაგენათელსჩემზეზრახვებმააუბესთვალი...დააგმობინესწმინდაწარსულიდადაავიწყესტკბილმომავალი.
მჭერმეტყველებითსახელგანთქმულსალევანდადიანს,ტკბილმოუბარსა,ენაებმოდა,რომშემომჭვრეტდავითსაოცნებორამზენაარსსა.
თვითბაგრატმეფე,ისუსინათლო,ისეჰხედავდაჩემსაშვენებას,
ვითთვალხილულიძილშიჰხედავდესდილისრიჟრაჟსადაგათენებას.ესგურიელიც,მოუსვენარი,
სახელგანთქმული,ვეფხვი,ლომგული,დღესმოკამათედჩემისსურვილის,ლეჩაქისყურზემყავსგამობმული...მაგრამმგოსანი,ისუგვარტომო,ისუხარისხოვიღაცასშვილი,
ვითუკვდავებისწყარო,მიზიდავსდავერმომიკლავსმწყურვალსწყურვილი!
ისერთიმხოლოდ...მხოლოდისერთი
ჩემსასურვილებსუკუუდგება...სულსხვაჰანგზეჟღერსიმისიჩანგი,
სხვაარისმისიქებათაქება!ცოცხალთამარის,იმისწინმდგარის,
თანაგრძნობითაარიმსჭვალებადაიმთამარსა,გამქრალსა,მკვდარსა,
წარმოდგენილსაეტრფიალება!ჰმ!..არამჯერა!ეგებცბიერობს:
ყველასთვალსუხვევს...თავსისულელებსდაიმთამარშიმხოლოდამთამარს
აღმაფრენითაიხორციელებს?ნეტავთუმართლა?!მაგრამრასვამბობ?განავერვხედავმისგულგრილობას?გადუცდენელადგულისსამზღვრისა,გონებაუჭრისმხოლოდზრდილობას.
დაყურსარუგდებსისარცჩემთრთოლვას,არცამთვალებისელვარებასა
დაარცმისგანვეცეცხლშეკიდებულბროლისგულ-მკერდისმღელვარებასა!
ნაცვლადპასუხის,იმისსახეზემეშემინიშნავსრაღაცღიმილი,
თითქოსჯოჯოხეთსესწავლებიოსგულისისარი,სულისსახმილი!..ოჰ,თუშემეძლოსმაშინმემისიქვეყნადგაქრობა,გაცამტვერება,
არცსულსდაარცგულს,არცაქდაარციქაღარადუნდასხვანეტარება!!მაგრამზოგჯერაციმავსახეზესხვაცეხატებარაღაცღიმილი,
დაგულსმიბრუნებსშეურაცხყოფილს,ვითსამკურნალო,ციური,ტკბილი.დავკარგეძალა!..დღესმონაღავარორღიმილშუაგამომწყვდეული:
ორადიყოფამთელიარსება,
ორადმეპობასულიდაგული!..მიყვარსადამძულს,მძულსადამიყვარს,მსურსდავიმონო!..მსურსდავემონო!სულიგადმომცეს,სულიგადავცე...
რომშევიწონოდაშევეწონო!
გამოსვლამეორე
იგივედაცირა
ცირაგოჩაგიახლათ!
თამარიშეატყობინე,
რომმასნებააქვსჩემთანშემოსვლის.(ცირაგადის)ვნახოთ,ამთამარსთუიმთამარში
ჩემგვერდითმყოფიცგულგრილადგასცვლის.ჩუ!გულმაიგრძნო...ახლოა...მოდის,მისიფეხისხმაყურსტკბილადესმის!გაქვავდი,გულო!არწაგცდეს,ენავ,ნაწარმოებისუსტიგულისთქმის!
(დაავლებსწიგნსხელსდავითომგატაცებითჰკითხულობს)
გამოსვლამესამე
(მგოსანიშემოდისწყნარადდაშორიახლოსდგებამოწიწებით.
თამარიდიდხანსყურადღებასარაქცევს)
მგოსანიდათამარი
თამარიაქაყოფილხარ?..თუვერშეგნიშნე,
მიზეზიშენხარ!მენუდამდებბრალს:ამუკანასკნელსშენსლექსთაკონას
ვეღარვაშორებვერცგულსდავერცთვალს.დიდიხანია,—რუსთველისშემდეგაღარგვინახავსმსგავსილექსები:მკითხველსაცისეააფრთოვანებს,
როგორცწერისდროსთვითშენეგზნები...სიტყვააზრსთანხმობს,აზრილექსთწყობას,
ყველაკიერთად—სულსადაგულსა,დაწამკითხველიდამწერსუჯერებს,ვითწინამორბედსდამოციქულსა!
მგოსანიგმადლობთ,ბატონო!..ღირსიარავარ!
მეარშემფერისეგზომიქება,
დამაგასჩემზეგათქმევინებსთთქვენჭკუისდაგრძნობისმხოლოდუხვება!
თუარვიცოდე,რომდაცინებასჩემებრდაბალზეთქვენარიკადრებთ,
სხვასვიფიქრებდი,რადგანაცთვითლომსშეუხამებლადკატასადარებთ:
მგოსანსაშობილსდიდებულდროშიდასანეტაროდმაღლითგამსჭვალულს,როგორადარებთსაბრალომღერალს,საეროკვნესითმარადგულმოკლულს?
სამხიარულო,სალხინოხმებითსამოთხითიყორუსთველისქნარი,დაჩემიმხოლოდსამარისკარზე
ჟღერს...ისჟღერაამოთქმადაზარი...და,თუხანდახან,ათასშიერთხელ,
სამხიარულოცწამცდებარამე,ესჭირისუფლისღიმილიარის,
მხოლოდწამითი...მოკლესიამე!
თამარიკი,მაგრამაქხომტკბილიოცნება
შენციქმიგაფრენს;გადაგაქვსქნარიდარუსთველივითშენცტრფობისსაგნად
გამოგისახავსდიდითამარი?სხვადასხვადროისდიდიმგოსნები
ეკამათებითერთსავეორი,თუმცსარბიელიშენიდამისი
სხვადასხვაარის—ვერთანასწორი!მისშთამგონებელს,ზეაღმტაცებელს
თვალითუჭვრეტდარუსთველითამარს,დაშენკიმხოლოდოცნებისძალით
ახორციელებმას,გამქრალსდამკვდარს.
მგოსანი
მაგასრათბრძანებთ,აბა,ბატონო?განათამარნიქვეყნადკვდებიან?
საუკუნიდანსაუკუნეშიისე,ვითმთვარე,გაახლდებიან.
მხოლოდსიკვდილისშემდეგიწყებამათისიცოცხლედაუვიწყარიდასათაყვანოდსამარადისოდსაეროგულისეღებათკარი.
მეცაყოველწამსთამარისათნოთვალწინმეხატვისგაბრწყინვებული,
იმისგამომაქვსსულისკვეთებადამისთვისმიძგერსსიწმინდითგული.
ისარისჩემიწმინდაწმინდათა,ჩემისულისდგმა,ჩემიგულისთქმა,
ჩემიარსებისგამასპეტაკი...წმინდამირონიდააიაზმა.
თამარი(წყენით)ნეტავმგოსნებირაქმნილებახართ!რისგანხართმაგრეახირებული?
თვალსაარიდებთამოსულმთვარესდაჩასულმზისთვისგიღელავსთგული!უკუუდგებითდღევანდელნათელს,ოცნებითანთებთგამქრალსალამპარს,ნამდვილსასტოვებთუყურადღებოდდაგულსაყოლებთგადასულზღაპარს.საკვირველია!ბრმას,უგზო-უკვლოს,გარდაქცეულსასმენად,ქვეყნისხმასმგოსანიცჰმონებსდამისცრუჰანგზეაყოლებსაზრსდამაღალგულისთქმას.
მგოსანიაგრერომგახლდეს,ჩემოხელმწიფევ,ქვეყნისწინსრბოლაშეჩერდებოდა,
დაუგნურებადღევანდელიდღისხვალისკანონადდაიდებოდა!მაგრამღაღადიდაამბოხება
გაურჩეველადქვეყნადარრჩება:მართალიმხოლოდფეხსაიკიდებსდასიზმარივითტყუილიქრება...ვითარცაპეტრე,ღვთისუარმყოფი,ერთმამამლისხმამგამოაფხიზლა,ისეაფხიზლებსხალხსაცმცირერამდაისმცირეამგოსნობისძალა.დანუიფიქრებთ,რომემგოსანმასხვისიაყოლითჩანგიაჟღეროსდამისიგულიძალდატანებით
შეათამაშოსდაააძგეროს!თამარი(ნაღვლიანისღიმილით)მაგასმეცვხედავდაეგსიტყვები
გულსახვდებიანმწარემახვილად!..
ეჰ,თავმოყვარევადამიშვილო!სხვისისაძნელორადგიჩნსადვილად?
(ხანგრძლივისიჩუმისადამღელვარებისშემდეგ,თავისთვის)
მეტსვეღარვიტან!..ესყურსარუგდებსკრძალვითწარმოთქმულსიტყვებსგადაკრულს!
ვეტყვიპირდაპირ!..ხვალისიმედითთავმოტყუებარასარგებსბედკრულს!(მგოსანს)
მკურნალო!გრძნობითგონებამიხდილს,ბუნებააღძრულსმხედავ,ვარავად
დასჯობსერთმანეთსგულიგავუხსნათ,ვუთხრათ,რასაცვგრძნობთდაუფარავად.
კმარაამდენიმალულობია...გეყოფათავისმოკატუნება!..
გონებაშენიკერპადრომურჩობს,
მაღალიგრძნობარასგეუბნება?
მგოსანი(გაკვირვებით)მე,დედოფალო...
თამარისსუ!იქარარის
არცდედოფალიდაარცმსახური,სადაცსხვაძალაგახელმწიფებდა,უფროძლიერი,ვიდრემეფური.პასუხსმოითხოვსშენდამიჩემის
ბუნებისთრთოლვადამღელვარებადაშენგანმხოლოდეძლევაოდენმწარეღიმილიდამდუმარება.
მგოსანიბატონო...
თამარიბანზენუაგდებსიტყვებს:
შემამკობელოქვეყნისდაცისა,ნუთუარიცი,თურააგული
ტრფობითგამსჭვალულდედაკაცისა?
მგოსანი(დაფიქრდება,თავისთვის)მართალიმითხრა:კმარაამდენიჩემგანაცთავისმოკატუნება,
ვეტყვიპირდაპირ,დაუფარავად,რასაცკიგულიმემეუბნება.
არშემარჩენენ,ვიცი,სიმართლეს:ძნელიაქალისშურისძიება,
მაგრამოდესმემოსალოდნელირაცარის,სჯობს,თუდღესგათავდება!
(თამარსგამბედავად).
ვწუხვარ,რომჩემგანთქვენვერმოისმენთმისთანაპასუხს,როგორსაცელით,
მაგრამ,რასაცვგრძნობ,სჯობს,აღვიაროაწთქვენწინაშეგულისსიწრფელით:გნებავსთშეიტყოთჩემგან,რაარის
შეყვარებულიდიაცისგული?სასუფეველიდაჯოჯოხეთი,
გრძნებისკავშირითშეერთებული;საუნჯერამეავისდაკარგისუმეტნაკლებო,ამოკრებული;
თვითუკვდავებისწყარო-ნექტარი,ნაღველ-სამსალითგამწარებული;მხიბლავიძალა,ანდამატური,თავშისაამო,ბოლოშიმწარე;
წამ-ერთ—აკვანისიხარულისა,
ხანგრძლივ—კუბოდაცივისამარე.
თამარი(გაოცებით)თუმართლაამბობთმაგას,მგოსნებო,
სხვაგვარადრათჟღერს,მაშ,თქვენიქნარი?სჩანს,სიცრუეათქვენისალმუნი
დათქვენყოფილხართკაცთმატყუარი!თქვენარუგალობთქვეყნადსიყვარულს,
ვითსასუფევლისძალასრამზენას,დამიწისშვილთა,თქვენგანვეცდენილთ,
უცნაურძალითუხიბლავთსმენას?!
მგოსანივენროვუგალობთ,ისსხვაგრძნობაა:
რუსთველებრივი,ტარიელური!ისნუგგონიათთქვენგულისფხანასაყოველთაო...ყოველდღიური.
მხოლოდრჩეულიცისადაქვეყნისაღმაფრენითაიმასმისწვდება,დადანარჩენიუმეტესობა
იმძალსვერიგრძნობს,ისემიწდება.
თამარი(გატაცებით)მაშთუმაგრეა,იმაციურნიჭსროდაეძებდესაქმიწიერი,
რაღადამტყუნებსგაუკითხავადუსამართლოდაუგნურიერი?
რომსიყვარულსაცდავუხშოთგული,სხვარაღაგვრჩებააქნეტარება?
კაციმაშინგრძნობსმხოლოდსიცოცხლეს,როცაისრულებს,რაცენატრება.
მგოსანიჰმ...დედოფალო!მესმისმაგსიტყვის
ჭახრაკულირამმშვენიერება,მაგრამ,პასუხირომოგახსენოთ,
იქნებამეტიკადნიერებადავეღარვბედავ...
თამარისთქვი!ნუდაჰფარავ,
გინდიყოსჩემიგმობა...ყვედრება!აქდედოფალიდღესაღარარისდამხოლოდქალიგესაუბრება...
მგოსანითქვენინებაა!..ვინჰგმობსსიყვარულს,
მოპოებულსააღმაფრენითა?..ჰკიცხავენმხოლოდცუდადმოხვეჭილს:ქვეყნისცრემლითდასისხლთადენითა.
(გაჩუმდებადათავსჩაღუნავს).
თამარი(ნაღვლიანისღიმილით)ჰმ...მიკვირს:კაციშორსგამჭვრეტელიახლომახლოზერისთვისიხვევსთვალს?
ამიმერეთისამბოხებაზენუთუ,მგოსანო,შენცმემადებბრალს?როცაზღვაჰღელავს,ნავ-ჭურჭლებიცა
მათუნებურადექანებიან...ხალხიცისეა:თურომმღელვარებს,
კერძოპირებიცაეგზნებიან.იმავთავიდგანიმერთამხარებუდეყოფილაარეულობის,სარბიელირამგაუტანლობის,მოღალატობისდაორგულობის.არავისასწამსაქსისხლ-ხორცობა,
ღვთისაცარააქვთგულმართლადშიში!..
გონება—მეტად,გრძნობა—ნაკლებ,ერსახელმძღვანელებსსულანგარიში!..
მეიმერელიქალიარავარ,რომეუარვყოჩემიბუნება,დაცხოვრებაშიისევიქცევი,როგორცესგულიმემეუბნება
შენრომწეღანსთქვი,მეციმსიყვარულსვეძებდავეძებთავდადებულად...მხოლოდისამრწამსჩემისარსების
სახელმძღვანელოუმაღლესრჯულად;დათუაქამდევერმიპოვია,
დამნაშაობადრისთვისმეთვლება?..პეპელასანამყვავილსნახავდეს,მყრალბალახებსაცთავსაევლება!არცერისთავი,არცგენათელი,არცგურიელი,არცდადიანი,არცბაგრატ,მეფეიმერეთისა,
ისუსინათლოდაშავდღიანი,დაარცსხვავინმეჯერმამაკაცი
არშემხვედრია,რომმსურს,მისთანა!..დათავისთავზემდარემამაკაცსქალისაყვარლადიწამებსგანა?!
მაგრამმისშემდეგ,რაკი,მგოსანო,მეშენშეგნიშნედაგაგიცანი,
გრძნობა-გონებამ,ორივემმითხრა,რომშენხარჩემიტრფობისსაგანი.
აწშენხელთაა,არათუჩემი,მთელისამეფოსბედისაწერა!..მასშეუძლიაერიცგანკურნოს,ვინცრომთამარისგულიაძგერა.თუმცარიქნებინაკურთხიმეფე,მაგრამძალაკიმისიგექნება,
რადგანცკანონიიქნებაჩემთვისშენისურვილიდაშენინება.
მეტსაღარვიტყვი!..აწშენგანველისიტყვებსგულწრფელსა,პასუხსუტყუარსდანუდაჰფარავშენსგულისპასუხს...ვითასიწმინდეს,გაფიცებშენსქნარს!..
მგოსანიღირსიარავარმემაგდიდების!..
ვერცშევიფერებმაგგვარწყალობას!..სხვარამესეძებსესჩემიქნარი,სხვაბანიუნდაჩემსაგალობას.გამოუხატავსშენშიბუნებასშემოქმედებისძალაძლიერი,
თვალ-ტანადობა,გრძნობა-გონება,ნიჭიბევრგვარი,გულსახმიერი.
მოუვლენიხარკაცთამხიბლავად!..კურთხეულიყოსმისიგანგება!..ენამუძლურმამომაკვდავისამ
ღირსშესაფერივითშეგძღვნასქება?როდესაცგიჭვრეტ,ცასვხედავგახსნილს
დასასუფევლისმშვენიერებას!..შენაჰგრეხსიმებსჩემისჩანგისას
დამეუცნაურსვგრძნობნეტარებას!მაშინვემხობიშენწინსიმდაბლით
დაგრძნობითგიხრითავს,დედოფალო,მაგრამმეიმდროსთვალწინმეხატვის
შენინაღვაწისისხლისაკალო:მომაკვდავთკვნესა,ქვრივ-ობლისწყევა,
ქვეყნისღაღადი,ერთაყვედრება,—მესმისდაწინატკბილიოცნება,
ვითასიზმარიისემიქრება.სასიყვარულოდაღელვებულიმაშინმეგულიშურითმევსებადაგასაკიცხავლექსადიცვლებამომზადებულიქებათაქება.
ჰა,დედოფალო,ესარისჩემისრულისიმართლე,ვითაღსარება!რომმოგატყუო,არცჩემკაცობას,არცთქვენმზეობასარეკადრება.
თამარი(ხელებიაქვსპირზემიფარებულიდაჰღელავსწყნარად)
წარსულიჩემითუბოროტია,თუმცმეარამაქვსგანზრახვითბრალი,
ამიერიდანშენხელთიქნებადააცისკროვნემაშმომავალი!
მხოლოდგიყვარდე!..
მგოსანიარმოხერხდება!
გულსვერვაძგერებძალდატანებით,
გულსაგამსჭვალულსუკვეტრფობისგანდააყვავებულსტკბილისოცნებით.
თამარი(უცბათ,მივარდნით)მაშგიყვარსვინმე?
მგოსანიდიახ!თამარი!
თამარიჩემიასული?
მგოსანიარა!ისარა!
თამარიმაშაბაშიძის?
მგოსანიმაგასრასბრძანებთ?
თამარი(ხელსჩაჰკიდებს)მაშ,შენვემითხარ:ვინთამარია?ჩქარა!ნუმტანჯავ!..ნუაგვიანებ!
მგოსანიისთამარია,ჩვენიქვეყანარომგაადიდა,გააძლიერა!..
ისთამარია,ვისთვისაცშოთამსაშვილიშვილოდჩანგიაჟღერა!
თამარიჰა!ჰა!ჰა!მკვდრისაარამაქვსშური,რადგანცცოცხლებშიარავინგიყვარს!
ამიერიდანაქესთამარიშემოგევლებასაჭირნაცვლოდგარს.(მოეხვევა)
მგოსანი(აშფოთებული,თავისთვის)რამემართება?!ლამისწამერთვასმეუნებურადგრძნობა-გონება!..არა,არჰშვენისგრძნობისმეუფეს,
მგოსანს,დიაცისცუდადმონება!(გამოუსხლტება)მომშორდი!..ჩემგანშორს!შორს,მაცდურო!
ჩემზევერგასჭრისეგცბიერება!..სხვებიმოსძებნედამათდაუგემახედეგშენიმშვენიერება!
ვისიცწარსულიშებღალულია,ვისგამოციდგასისხლისაღვარი,მასჩემიგულივერმიენდობადაშეაჩვენებსესჩემიქნარი!
თამარი(გაშმაგებით,თავისთვის)წახდაყოველი!..დაესსირცხვილიყველაჩემტანჯვებსაღემატება!..ოჰ,ისღიმილიცჯოჯოხეთური,
მისგველურსახესზეეხატება!..(მრისხანედ,მგოსანს)მემხოლოდგცდიდი,შეუბედურო!კმარა!რაცსცოდე,ისიცგეყოფა!..
ჰეი!
(შემოცვივდებიანკარისკაცები)
შეჰკარით!მანმოინდომაძალითდედოფლისშეურაცხყოფა!
(დედოფალილეჩაქმოხდილი,თმაგაწეწილი,თითსმიაშვერსმგოსანზე,
რომელსაცკარისკაცებიიჭერენ.მგოსანიგაოცებულია)
ფარდა.
მოქმედებამესამე
გამოსვლაპირველი
მასხარა(შემოდისხელშიხანჯლით)ესსოფელისწორედსაგიჟეთია:
ყველასჩემობსჭკუას,გრძნობას,გონებას!..ვეღარვარჩევთმართალსდამოჩვენებულს!
ვინგადურჩესუგნურებისმონებას?!გარეგნობა,ჭრელისანახაობა,
თვალსაჩინოსათვალთმაქცოთვისება,აი,ქვეყნადრაამაღლებსკაცადკაცს!..ვისრადუნდაჭეშმარიტიღირსება?უსამართლოდციხეშიზისმგოსანი,
მხოლოდმისთვის,რომქვეყნისთვისცრემლსაჰღვრის!მეაქჩემსთავსვიმცირებდავიმდაბლებ:თავზემხურავსჩაჩისულელმასხარის!დარადვიტანთამდენშეურაცხყოფას,თუსიტყვებსაცარექნებააწძალი?
არა,არა,დროა,რომშევუდგეთსხვასაქმეს:სამკურნალოდხელთავიღოთხანჯალი!ამითმოჰკლალასხიშვილმადარეჯან;
ისამბავიამმახვილზესწერია,მეორედაცესგაუპობსგულ-მკერდსმას,ვინცრომქვეყნისმავნებელი,მტერია!..
გამოსვლამეორე
იგივედაცირა
(შემოდისნელა;რომდაინახავსმასხარას,შეკრთება)
ცირამევისველოდიდავინმოსულა?!ნუთუმასხარაგაკადნიერდადასატრფიალოსაამოწერილს
ნიკოსსახელითმხოლოდესმწერდა?
მასხარაცირავ!ნუშფოთავ!ნუგეშინია:
მტერიარავარ,მოველმოყვრულად.სხვისისახელითწიგნსმიტომგწერდი,რომშეგხვედროდიმარტოსფარულად.
ცირარაამბავია?შენათმოსულხარ,
თუსხვისგანახარგამოგზავნილი!
მასხარაამნიშანსჰხედავ?(უჩვენებსხანჯალს)
ცირამგოსანმამოგცა?
მასხარასხვავინმომცემდა?!
ცირადავინგიჩვენა
ციხეშიმარტოდგამომწყვდეული?
მასხარაროგორცმასხარას,მეხომნებამაქვს
ყველგანშევიდედაგამოვიდე?ვნახემგოსანიდაეგწერილიც
მისი,უბეშიჩუმადჩავიდე...
ცირა(ართმევსბარათსდასიჩქარითჰკითხულობს)“რაცამბავია,რაცგვემართება,
ამასგადმოგცემსყველასხუმარა!ამისრჩევაზეუნდაიაროთ,
დროსნუდაჰკარგავთ!ჩქარადაჩქარა!”ნეტავრამოხდა?
მასხარაშეთქმულთასია
ხელთჩავარდნიათამარდედოფალს,—დაამითუფროგააფთრებული
აღარცმკვდრებსზოგავს,აღარცაცოცხალს.მიზეზადახდისთურმეთავისქალს,ამშეთქმულობასიმასაბრალებს
და,რათქმაუნდა,რომხვალვემოჰკვლენ
დაანდასთხრიანთალიკოსთვალებს.
ცირაუი!შენსცირას!
მასხარარადროსეგარი?
სჯობსჩვენდავასწროთ,დღედავუმოკლოთ!
ცირაკი,მაგრამ,აბა,ასეუეცრად
რამოვახერხოთდარაშევიძლოთ?
მასხარარაცგოჩამგითხრა,მეციმასგირჩევ,(ხანჯალსაძლევს)
ესგადაეციშენნიკოგურულს;ამაღამმძინარსმიეპარება
დაისგაუპობსგესლითსავსეგულს.
ცირაკი,მაგრამისიცდაიღუპება,
ვითლასხიშვილი,დედოფლისმკვლელი;დასატრფოგულისროგორგავწირო,სიცოცხლითუნდაავიღოხელი?
მასხარასიცოცხლითმაშინაიღებშენხელს,თუგამარჯვებადარჩადედოფალს!განავერატყობ,ქვეყნისმომხიბლავს,თუროგორიჭერსნიკოსკენისთვალს?
ცირაეგტყუილია!..
მასხარატყუილსდამართალს
გაარჩევსქალიშეყვარებული?ეშხითდამთვრალისგონებასსძინავსდაუკუღმართობსმარტოკაგული.
ცირამემიღალატებსდასხვაზეგამცვლის?
მაშარყოფილაშეყვარებული!
მასხარაცვალებადიაკაცისბუნება:
გადუბრუნდებაერთწამსმასგული...განაარიცნობთამარდედოფალს?
თვითჯოჯოხეთიცხელსუწყობსცბიერს,დაერთნაირადჯადოქრობითა
მისკენიზიდავსჭაბუკსდახნიერს.
სიკვდილისმეტისხვავერაფერიმასვერშეუშლისტრფობისრიგსდაწესს.წაგართმევსნიკოსდაშენთვალდათვალ
გაყურებინებსიმასთანალერსს.
ცირა(აშფოთებით)დამედავუთმობ?ისძლიერია,
ქვეყნისმპყრობელიდედოფალია,მაგრამ,ტრფობაზეთუმივარდება,
მეცქალივარდაისიცქალია!არვისდავუთმობმასუსიკვდილოდ!ჩალადგავწირავმაშინმეჩემსთავს!
მასხარახა!ხა!ხა!ხა!ხა!ეგებგგონია,
რომმაგითნიკოსჩააცმევშენშავს?თავსთუმოიკლავ,რაენაღვლებათ!
ცოცხლებიმკვდრებზეაღარფიქრობენ:ხანმოკლეჭმუნვას,დროსშემწეობით,გულშითანდათანნელაიქრობენ.შენრომიდებიცივსამარეში,
გარშემომატლიშემოგეხვევა,—იმდროსთამარი,ეშხითაღვსილი,შენსნიკოსტკბილადგადაეხვევა.დამაშინნიკოცგადაივიწყებს,
ვისაცდღესეტრფის,ვინცადღესუყვარს!..დაშემდეგშიაც,ათასშიერთხელ,
მასმოიგონებს,ვითწარსულსიზმარს.
ცირა(თვალებზეხელიაიფარადაჰღელავს)კმარა,ნუმტანჯავ!გულსისრადხვდება
დათვალებსმიხელსეგმწარეენა!..
(გულზეიკრავსხანჯალს).
ოხ,საჩუქაროჩემისნათლიის,არგიღალატებსჩემიმარჯვენა!..
მასხარანეტავრასამბობ?არათუქალი,
მეცვერშევიძლებმაგგვარხელობას!..სხვაგულიუნდა,სულსხვასიმარჯვედასხვაგაბედვაკაცისმკვლელობას.
მენიკოსმეტიარმეგულებაჩვენშიმაგსაქმისამსრულებელი.
ცირაკი,მაგრამსაქმერომგამოცხადდეს,ვინღაიქნებანიკოსმშველელი?
მასხარა
ვერგაიგებენდა,თუგაიგონ,მედამდვანბრალი!სთქვან,მევიყავი!დამეცვიკისრებ,არგავცემნამდვილს,
მოწმეაღმერთიგულთამხილავი.
ცირამაშ,კარგი,მაგრამნიკოსვინნახავს?
მასხარაჭადარქვეშიცდისმომზადებულიდასაჭიროაშენიდასტურიც,
რომაუღელვოუფრომასგული.ახლაკიწავალდაგამოვგზავნი...მეტსარასგეტყვი,ყველაშენიცი.მეც,რაცგითხარი,იმასვიკისრებ,
მოცემულიმაქვსაღთქმადაფიცი!(გადის)
ცირა(დიდიხნისმღელვარებისშემდეგ)ოხ,ღმერთოჩემო,ადამიანის
არშეიძლებაშვებასულსხვამხრით,თუარასხვებისღალატ-განწირვით,
ნაღველ-ცრემლებითდასისხლისაღვრით?სისხლშიგასვრილიხელებითუნდა
გადამეხვიოსმესაყვარელი?!მაგრამ,რავქნათ,რომსხვაგზაარარის
უფროადვილადგამოსახსნელი?ჩუ!ვგონებმოდის!
გამოსვლამესამე
იგივედანიკო(შემოდის)
ნიკოაქამშვიდობა!
ცირადროზედმოხვედიდახსენებაზე.
ნიკოგეხმედამოველ!რასაკვირველია,რომგავჩნდებოდიაქშენსნებაზე.
ცირააგრეგიყვარვარ?
ნიკოსაკითხავია?
მაშრაკაცივარდარადვიცოცხლო,თუვისაცვეტრფიდავინცკიმიყვარს,არვემსხვერპლოდაარვენაცვალო!მითხარ,რაგინდა,რომშევასრულო?
ცირამართლაგიყვარვარ?..ჯერსთქვიწინდაწინ.
ნიკოროგორცტარიელსნესტან-დარეჯან,როგორცავთანდილსმისითინათინ!
ცირანესტან-დარეჯანმსხვერპლსათხოულობს,ხატავეთსჰგზავნისსატრფოსსაომრადდათინათინიმისგმირსავთანდილს
ისტუმრებსხანგრძლივმოყმისსაძებრად.მეშენარგიდებამგვარპირობას!..ვითხოვადვილადშესასრულებელს
და,თუგინდივარსულითდაგულით,აი,ამმახვილსმოჰკიდებშენცხელს!
ნიკოამხანჯალს?
ცირადიახ...დაამმახვილით
შენუნდამოჰკლაქვეყნისორგული!
ნიკო(შეკრთება)დედოფლისმოკვლა!..მაგასრასამბობ?
შენცთანახმახარ?აღელვებული...
ცირახომარშეშინდი?შენიგმირობადათავგანწირვაეგარისგანა?..
აკიმზადიყავჩემისგულისთვის,რომგაგეწირამთელიქვეყანა?
ახლაერთქალსაცვეღარიმეტებ?
ნიკოქალიქალსჰქვიან,მაგრამდედოფალს?
ცირავგონებ,დედოფალსმოუხიბლიხარ
დაშენცსხვებსავითგდებსტრფობისაალს.ხა!ხა!ხა!ხა!ხა!ახლაკიმჯერა!..
ნიკომაგასრასამბობ?..ხომარგიჟდები?
ქუდსროგორამხდიდამირცხვენულვაშს?არიცი,ვინცმკლავს,ვისთვისაცვკვდები?
მემხოლოდშენთვის,შენთვისვსულდგმულვარ!კაცისკვლასშენთვისმოვერიდები?
და,თუშენმეტყვი,წინვინდამიდგეს?
ცადაქვეყანასშევეჭიდები.ეგრამითხარი,გაუტანელო,
მაგეჭვითგულირათმომიკალი?მაგრამსიმტკიცესტრფიალებაშივითგამოიჩენსუძლურიქალი?
სჩანს,რომჩემსგულშივერიხედებიდავერგიცვნივარსაშენოდ,ცირავ!—
ასიათასითამარიციყოს,შენსთავსიმათშიმევერგავწირავ!
ცირა(აღტაცებით)ოხ,მჯერა,მჯერა!მაგრამმაშფოთებსდაჭკუასმირევსმეცტრფობისალი.მეცშენივარდაშენთვისმოვკვდები,გზადახიდიადღესესხანჯალი!ჰა,გამომართვიდამასთანერთად
აწჩაიბარეჩემიარსება!
თანდათანგულისიყვარულითა,ვითსაწყაული,ისეივსება!
მიყვარხარ,ნიკო,შენივარ,შენი!ვერმოგიშორებვერცცოცხალს,ვერცმკვდარს!
(მიუახლოვდება)
ნიკოოხ,ნეტარებავ!ამდღესველოდი!..
სიცოცხლეცირას!სიკვდილითამარს!
(ხელებსუკოცნის)
ფარდა.
მოქმედებამეოთხე
სცენაპირველი
(მდიდრულადმორთულისაწოლიოთახი)
გამოსვლაპირველი
(დედოფალსსძინავსმოფარდაგებულში.ცირა“ნანინას”ამბობს)
ცირა(ჩანგურზე)
ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!
იმქვეყნისნორჩოყვავილო,ამქვეყნისგამოცანაო!
ვარდიგთხოვსფეროვნებასადაიასინაზესაო;
მოთინათინემნათობო,
სჩაგრავმთვარესდამზესაო!ნანინა,იავ,ნანინა,
ნანაო,ვარდო,ნანაო!(გადადებსჩანგურს)უყვარსდედოფალსჩემინანინა,ჩემიჩანგურიდაჩემიმღერა!
ღმერთმაშეარგოს!..იძინეტკბილად!დღესსულსხვაგვარიმაქვსგულისძგერა!
(დედოფალიახველებს,ცირაშეშინებულიგანაგრძობსჩანგურს)
ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!
შეშურდაცისკრისვარსკვლავსათვალებისელვარებაო!
დაგანთიადიშემკრთალიშენგანბნელსეფარებაო.
სხვადედასვისგაუზრდიაოცნებაშენისთანაო?
ხმელეთისაბურთალოდგაქვსდაზღვააშენისანავო!
მშვენიერებისგვირგვინოდასიბრძნისგამოცანაო!
ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!
(მამლისყივილიმოისმის)
ცირა(შეჩერდება)მამალიყივისდაჯერამასკიარეძინება!..ძილიუტყდება.
ტანმაუაზრა!რაღვთისრისხვაა?მეაგერჩემიგადამიწყდება...
დედოფლისხმაცირა!
ცირაბატონო!
დედოფლისხმავისთანსაუბრობ?
ცირამარტოგახლავარ!ვამბობდილოცვას.
დედოფლისხმაერთიდამღერედამერეწადი,შენსმაგიერადდაუძახესხვას!
ცირა(ჩანგურსუკრავს)
ნანინა,იავნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!
ჩამოდი,ძილო,მკურნალად,წამწამზედაეკიდეო!
უკეთესბინასვერნახავ,გინდმოვლოკიდით-კიდეო.გულსზეწრადგადაეფარედასულიდაუმშვიდეო!
ნეტარადდარჩინეტართან,რადგინდა,რომწახვიდეო?
ნანინა,იავ,ნანინა,ნანაო,ვარდო,ნანაო!
ნარგიზოგაახლებულო,უჭკნობოთანისთანაო!ნანი...(სიმებიუწყდება)
სიმებიდასწყდა!კარგნიშანსვხედავ!მისისიცოცხლისძაფიცგასწყდება.(ყურსუგდებს)
ჩუ!ხვრინავსმაგრად...ახლაკიდროაგადასწყდესბარემ,რაცგადასწყდება!
(მიდისფეხაკრეფით.კარებსაღებსდაშემოჰყავსნიკო,რომელსაცხელშიხანჯალიუჭირავს).
გამოსვლამეორე
ცირადანიკო
ცირასუ!ფრთხილად!ხვრინავს!გულისძილშია!დროხელსგვიმართავს,დაჰკეტეკარი!..
არაგითრთოლდესხელი!გაზომედაეგმახვილიისეჩაჰკარი!გაუპეგულიდაიქიპოვნი
ჩემსსიყვარულსა,ჩემსერთგულებას!
დაიმწამიდანმონადთაყვანსვცემშენსბატონობასდაშენსუფლებას!..
ნიკოსაკვირველია!ქალიმასწავლის,
თუროგორუნდახანჯლისხმარება!მხდალიცრომვიყო,გამაგმირებდა,
ნაცვლადრომმელის,ისნეტარება!(მიდისსაწოლისკენ)
ცირა(აშფოთებული)ოჰ,ღმერთოჩემო,ძნელიყოფილა
ადამიანისგამომეტება!შურისძიებითაგზნებულივარ
დასიბრალულისცეცხლიმედება!..ვეღარვუყურებ...(თვალსარიდებს,კუთხისკენმიდის)
ნიკო(ახდისფარდასდაგაოცებით)
ამასრასვხედავ?!თვითციურმნათობს,ქვეყნადჩამოსულს!
როგორგაბედავს,რომმიეკაროსცივიმახვილიამისმკერდსდაგულს?!(გავარდება
ხანჯალი)
დედოფალი(გამოიღვიძებს)ჰა,ვინხარშენაქ?ვინშემოგიშვა?როგორგაბედე...შეუბედურო?!
(ნიკოდიდხანსმიაჩერდებადაღელავს...დედოფალიაღტაცებითუცქერის)
შვენისმამაკაცსგამბედაობა!აგირჩევიაშესაფერიდრო!
ნიკო
დამნაშავევარ!უბრძანეთმომკლან,მე,ცხენისკუდზეგამოსაბმელი!
დედოფალიტრფობისწყურვილითაღტაცებულო,
შენიკუბოაესსარეცელი.(ააყენებსდამოხვევნასუპირებს)
ცირარაამბავია?ამასრასვხედავ?
კიდეცეხვევა...მევეგამწირა...(დაავლებსხანჯალსხელს)შერცხვეს,ვაჟკაცო,შენიღალატი,
აწპასუხსმოგთხოვსთორივესცირა!
(მიაშურებსხანჯლით.დედოფალიდაიკივლებს.ნიკოცირას
ხელშიეცემა.ხმაურობაა.მეფეშემოვარდებაამალით).
გამოსვლამესამე
მეფე,დედოფალი,ცირა,ნიკო,სახლთუხუცესიდაორითავადი
მეფერაამბავია?ღალატირამე?
სადარისმტერი?ვინარის,ვინა?
დედოფალიცირასუნდოდაძილშიმოვეკალდაამჭაბუკმაგადამარჩინა!
ცირასტყუის,მეფეო!სასიყვარულოდისდედოფალთანშემოიპარა!
მევერშემნიშნა,სურვილმაფარდაცოდვილთვალებზეგადააფარა.
მემატყუებდადადედოფლისთვისუცემდათურმებოროტიგული!..მიტომმინდოდამაგისსიკვდილიდამიველხანჯალამოღებული.
მაგრამუმტყუნასხეულმაჩემსგულს:ვერმივატანეძალიდაღონე!მოღალატეაშენიეგცოლი,მეფეო,ვამბობდაგაიგონე!
მეფევაისირცხვილო!(ზარდაცემულია)
ხალხიშეურაცხყოფა!(ხანგრძლივისიჩუმეა)
დედოფალი(მეფეს)დროარის,ვგონებ,რომდააჩუმოთ!..(კარისკაცებს)
შეთქმულთაგანითუაქვინმეხართ,დროხელსგიმართავსთ,რომთქვენცუმოწმოთ!
ჰა,ჰა,ჰა,ჰა,ჰა!ესმომიგზავნეს!..შეთქმულისხვებიცბევრიიქნება
დაგამოჰკითხეთ!..
მეფეშეჰკარითცირა!
უნდაასრულდესდედოფლისნება!
ფარდა.
მოქმედებამეხუთე
გამოსვლაპირველი
მსაჯულთუხუცესი,სახლთუხუცესიდამასხარა
მსაჯულთუხუცესიდღესრაღასატყობ?
სახლთუხუცესიმისთანაშენსმტერს!..
სევდათანდათანუფროაწვება!თვალშისიყვითლეცშემოჰპარვია!..უნდაგამოვტყდე,რომმეეჭვება!
მსაჯულთუხუცესიმოწყალეარისღმერთიმაღალი!
ყოფილაკვლავაცმაგგვარადავად!ნაღვლიანებმაეგრეიციან...
გულსგადაიყრისთავისვეთავად.
სახლთუხუცესისულკარგადიყო,როცამდივანმა
შემოუტანამასგანჩინება...მაშინდიდებულსახეზემხოლოდ
გამოეხატამასმრისხანება...დამოინდომა,როგორცშევატყვეთ,იმგანჩინებისსრულადდახევა,მაგრამიმავწამსგაჩნდათამარი,
როგორცადამისწინაშეევა;მეფეცშეჩერდა...აღარასთქვარა,
განჩინებაზედასვაბეჭედიდამგოსნისბედთანშეერთებულადგარდაიწყვიტამანთვისიცბედი.მასზედდაერთოიმღამინდელიმოულოდნელიცუდიშემთხვევა
დაიმისგამოჭმუნვისძაფებადიჭვები,შემკრთალს,გულზეეხვევა.
არიცისრაჰქნას!არეულიამისიორგვარიგულისაძგერა:
ხანდარწმუნდებაყოველიფერზედახანსრულიადაღარასჯერა.
დაკეტილშიზის,არცსვამს,აღარცსჭამს,ჯერრიგიანადარცსძინებია!
დამიკვირს,რომდღესჩვენიმოყვანაყველასიერთადუბრძანებია.
მსაჯულთუხუცესივნახოთრასგვეტყვის!(მასხარას)შენრაღაგინდა?
შენცდაგიბარამეფემ,ეგება!
მასხარადიახ!დათუთქვენვერაარგეთრა,
მაშინკირიგიჩემზემოდგება!..(ხელსაშვერსმსაჯულთუხუცესს)
სულისმკურნალი,(სახლთუხუცესს)გულისვეზირიდასათვალყუროცეტი,მასხარა,სამნივეერთადრომგანაგებდენ
საქვეყნოსაქმეს...ვგონებ,რომკმარა!თორემ,ხომიცით,კარისკაცებირაცრომმეტია,უფროცუდია:თავიარცერთისარიხედება,ერთიმეორისმხოლოდკუდია!დაერთიკუდითუგაქიცინდა,
სხვებიცმასჰბაძვენ,იმერთსსთანხმობენ,დასასწაულიცმათიისარის,
რომხმელსასწვავენდანედლსახმობენ.აი,გუშინაცმართლმსაჯულებმაკუდისქიცინითთავიმოღალეს,დამათგაუწყრესწმინდაგიორგი,
რომმითგიორგიმეფეგაღალეს!თვალნაკრავია,მაგრამმოიხდის,
გამობრუნდება,მაქვსღვთისიმედი!თურომმიბრძანებთ,გამოვულოცავ!სხვასაქმეარმაქვს,მისთვისმოვედი.
მსაჯულთუხუცესი(წყენით)თავთავისდროაქვსსუყოველისფერს!ნეტავიშენ,რომარაფერსჰფიქრობ!
მასხარაფიქრირადმინდა?დარბაისელიარცავყოფილვარდაარცვაპირობ!ბრძენირომვიყო,ადრედავჭკნები,მასხარარომვარ,გვიანვბერდები!
სახლთუხუცესიკმარა!გეყოფა!თავსნუაიშვებ,
თორემუდროვოდკადნიერდები!
მასხარაუკაცრავადვარ!სულმავიწყდება,რომმასხარავარდარბაისლებთან,
ისეუძლურიდასაცოდავი,როგორცრომკრავიდიდებულმგლებთან.
ჩემისიტყვებირასიტყვებია?ანჩემირჩევავისეკადრება?
მაგრამ...სუ!აგერფეხისხმაისმის...ბატონიმეფეთუმობრძანდება?(ადგებიანდაკუთხისკენმივლენ)
გამოსვლამეორე
იგინივედამეფე(დაღონებული)მეფე(თავისთვის)
ქალისდაკირვა!მგოსნისსიკვდილი!ვგონებ,ავჩქარდიჩემისდასტურით!
განაყოველთვისმართალიარისთვალითნანახი,ნასმენიყურით?!
გურულიიმდროსდედოფლისსახლშიროგორღაგაჩნდა!ვინშეიყვანა?
თურომღალატისგამხელასურდა,მევერმეტყოდაწინდაწინ,განა?ეგებმგოსანიც...ჰმ!მაგრამარა!
ცხადადდაედვაპირდაპირბრალი,მაგრამმემაინცავჩქარდიმაზე
განრისხებული,უზუმოდმწყრალი...როგორგავწირედაგავიმეტემესაიდუმლედამეგობარი?..
ავჩქარდი...შევცდი...მაგრამრაღადროს?..გვიანღაარი!..გვიანღაარი!..(დაინახავსსხვებს)
აქაყოფილხართ?დილამშვიდობის!გამარჯვებაკიარავისეთქმის
ახლანდელდროში,როცაყოველკაცსსისხლისწყურიამისივემოძმის.
მსაჯულთუხუცესიბატონომეფევ!
მეფესადარისმეფე?
მევიყავმხოლოდერთდროსმთავარი;ვკახაბერობდიმორჭმითმჯდომარე,რკინისპალოზემედვასაზღვარი;მაგრამ,როდესაცესიმერეთი
ხელშიჩავიგდედამითგავმეფდი,მაშინუკუღმაგადავიბრუნეჩემიდიდებადაჩემიბედი.
დიდმოურავისკვალშიმიმყოლი,ქართლსდავიხსნიდიმტრისგან,მეგონა;
სჯულიუარვყავ,გავტეხეაღთქმა,დათვითმეგავხდიდიაცისმონა.ფუიჩემსულვაშს!(ჩაფიქრდება)
სახლთუხუცესიბატონომეფე!
მეფეგანამეფობაეთქმისცოცხლადმკვდარს?
მეფერომვიყო,სხვისიბრძანებითგავიმეტებდიგანამეგობარს?!
მაგრამძნელიამრუდეგვირგვინი!ბოძადდასვეტადიდგამსქვეყნისხმას
დამსხვერპლადსწირავსსაკუთარსურვილს,კერძოგანზრახვებსდატკბილგულისთქმას.
(ჩაფიქრდება)
მსაჯულთუხუცესინეტავ,თქვენრაგაქვსთსასინანულო,
რომაჰყოლიხართშემცდარგულისთქმას?“გულიმეფეთახელთაუფლისა!”
თქვენდაეთანხმეთმხოლოდქვეყნისხმას.
მეფედადავიბანეპილატებრხელი,რომავიცილოთავიდანბრალი?ჰა,ჰა,ჰა,ჰა,ჰა!მაშშინაგანიაღარჰქონიასინიდისსვალი?
ეჰ,სახლთხუცესო!სადარისჩვენიისადრინდელისულ-ხორცისძალა?
დრომუკუღმართმაგადაცდუნებულსყველახელიდანგამოგვაცალა!
სახლთუხუცესიბატონოჩემო,თქვენსმოხუცგამზრდელს,
შემყურესთქვენისბედნიერების,ნებაჰქონიაყოველთვისთქვენთანსიმართლისდროზეკადნიერების.
ახლაცგავბედავ:უმჯობესია,რომჯერდააცხროთგულისავნება,ცოტაგაერთოთდამერეუფრო
სხვარამესგირჩევსთქვენიგონება.არაარისრახომუსაშველო?
დღეისშეცდომახვალგასწორდება,თუსაცადისიჭკუა-გონების
კაცსისევშერჩადაარშორდება.
მასხარაზოგიმეცმკითხეთრამე,ბატონო,
დარბაისლებმარაცბრძანეს,კმარა...ჩანგურსჩამოჰკრავსჩვეულებრივადდამოგახსენებსთრამესმასხარა.
მეფეშენცნახირ-ნახირ,ჩემომასხარა?
სახლთუხუცესისთქვირამე,მეფერომგააცინო!
მსაჯულთუხუცესიისასჯობია,სიმებსჩამოჰკრადადაამღერორამესალხინო.
მეფერაჩურჩულია?
მსაჯულთუხუცესიამთქვენსმასხარას
უნდაჩანგურზედააღიღინოს!
მეფეკარგიიქნება,უძილარივარ
დაცოტა,ეგებ,მეცწამეძინოს.(თავსმისდებსმუთაქაზე)მასხარა(ჩანგურზეამღერებს“ოდელას”ხმაზე)
“მაღლითცეცხლისწვიმამოდის,დაბლადგებასისხლისღვარი.
ცადამიწაგადაბრუნდა,გაგვისწორდამთადაბარი!მწყერსმიმინოშეუშინდა,
კურდღელს—მწევარ-მეძებარი;შევარდენიშეაშინა
მტრედმა,დასცაშიშისზარი!
ძმაძმასსწირავს,მამა—შვილსა,მეგობარსა—მეგობარი”.
სახლთუხუცესი(ხელიდანჰგლეჯსჩანგურს)დღესშენ,მგონია,გადარეულხარ!რაებსიმღერიმაგას,მასხარა?!
მეფეარა...ამჩემსგულსეგუკეთხვდება...
ნუაწყვეტინებ!განაგრძეჩქარა!
მასხარა“ცაო!ცაო!მოიწმინდე,დაგვიყენეისევდარი!
შევარდენო,ფრთაგაშალე,ცისკამარასთავიჰკარი!..
მეგობარო,მოიგონე
გულითადიმეგობარი!უსამართლოდსაკანშიზისგაწირულიცოცხალ-მკვდარი,მოსთქვამსქვეყნისურიგობას,კვნესის,სტირისმისიქნარი!
ამასასემოგახსენებსთდღესმასხარაენამწარი,
ნუშერისხავთმართლისათვის!გესმისთმისინაუბარი?”
(მეფეწამოვარდება,მსაჯულთუხუცესიდასახლთუხუცესიშეშინდებიან)
მსაჯულთუხუცესისახლთუხუცესი
ბატონო!
მეფეგესმისთთქვენესსიმღერა?..მადლობელივარ,ჩემომასხარა!
შენმასიტყვებმაჭმუნვისღრუბელიგამიქარწყლადაგულსგადმიყარა.ახლაკივხედავ,სასახლისსენი
ცუდისახადიშესაყარია!თურმეესჩემიჭკუა-გონებაციმანმოხიბლა,არივ-დარია,
მაგრამაწკმარა!ისევმეფევარ,მეფევარ,მეფე,გვირგვინოსანი!დათანაშემწედორიკაციმყავს:ერთიმასხარა,ერთიცმგოსანი.
სახისსიცილით,გულისტირილით,პირველიურევსმარილსადაძმარს,დამეორეკითვისვეცრემლებში
ილესავსნაღველსდააწოვებსქნარს!
სამკურნალოასნეულქვეყნისთვისმხოლოდიმათისიტყვა,სიმღერა!დანარჩენებისსიტყვა-პასუხისაცბიეროადაარამჯერა!
მსაჯულთუხუცესიმაღალომეფე!ნუდაივიწყებთ,რომერთგულებისხვებიცარიან!
მეფემაგრამსიმართლესვერაჰბედავენდაცბიერებასთავებსუხრიან!
მითხარ,სადიყვნენესერთგულები,როცამგოსანიერთხმადგასწირეს?
სახლთუხუცესიზოგიგამოჩნდაწინააღმდეგიც,
მაგრამრაექნანაწილსამცირეს?სამღვდელოებისუმეტესობა
ბატონგენათელსურცხვადმიემხროდაწულუკიძემშორსმყოფწერეთელს
საუკუღმართოდშეურჩიადრო.მხოლოდშემთხვევითიმსამსჯავროშიმოგროვდაორგულთუმრავლესობა.დანუმრისხანებთსაყოველთაოდ!ისარიყველასგულსრადესობა?!
მსაჯულთუხუცესიგლოვისზარივითგაისმახალხში:
“მგოსანსსიკვდილიგადუწყვიტესო!”
მეფედაარამბობენ:იმგანჩინებითმეფესაცგულიგაუხვრიტესო!
მასხარავინგაბედავდა!უცაბედადკიამასმოვკარიაქა-იქყური:
“დარბაისლებისუწმინდურსურვილსროგორმისცაომეფემდასტური?”
მეფეგვიანღაარის!რაცმოხდა—მოხდა!
სიტყვამეფისაარშეიშლება!წყეულიიყოსამგვარიძალა
დაშეუცვლელიჩვენიუფლება.(ჩაფიქრდება).
მსაჯულთუხუცესიბატონომეფევ!ერთსრამესგირჩევთ,დანუშემრისხავთ,მომეცითნება!
თქვენშეგიძლიათსიტყვაგასტეხოთ
დასიტყვისშეცვლაროდიიქნება.
მეფეგამოცანაა!რაღასუყურებ?
რატომარგვეტყვი,თუიცირამე?გოჩასგამოხსნარომგულითმინდა,
ღმერთია,იცი,ამისმოწამე.
მსაჯულთუხუცესიმოგეხსენებათ,მეფევ,თქვენც,ვგონებ,
მეფედარეჯნისყოფადაქცევა;მისდროსაგვაღოუფალმახელი,
მოგვაკლომაღლითმისიკურთხევა.ისდროსაზარიმოღალატობის
დღესაცკიუღლადაწევსჩვენსმხარეს;საქრისტიანოსტკბილისავანემანდაამსგავსაოხერსამარეს:
ასტეხახალხშიშურიდამტრობა,უკუღმასცარაჩვენიქვეყანა;
გასწყდაკავშირისისხლ-ხორცობისა,ძმასაღარჰქონდაძმისაგატანა!
ქვეყნისგაწირვითდაორგულობითიხვეჭდენკერძობედნიერებას.
სხვადასხვამუხლებსბოროტებისასსწავლობდენთითქოსმეცნიერებას.
ტახტზეასულიფარისევლობასისხლითდაცრემლითშავპირსიბანდა;
დადღევანდელმადღემარიცოდა,თუხვალინდელირასმოიტანდა.მაშინგავიდახალხშიმგოსანი,
საეროცრემლითჩანგზედამღერადახალხისგულიმიძინებულიგამოაფხიზლადაააძგერა.მათშიერიალასხიშვილიცა,
ჭაბუკივინმე,მოსამსახურე,პირისფარეშითვითდარეჯანის,
დარბაზისმცველიდამეთვალყურე.ვითამირონიწმინდატრაპეზზე,გულზეეწვეთასიტყვებიმგოსნის
დაჩაუსახამტკიცესურვილითავისგაწირვითქვეყნისგამოხსნის.ყურშიჩაედგამგოსნისყვედრება,
ელანდებოდასაეროსაბჭო,სანამხანჯალიდროსშემრჩეველმადარეჯანსგულშიმარჯვედარარჭო.აღელდახალხი,მაგრამდედოფალსარვინიგლოვდა,არვინსტიროდა.“ადიდოსღმერთმამეფებაგრატი!”ერთპირადყველაამასჰყვიროდა.დედინაცვლისგანდაბრმავებული,უსამართლოდტახტ-ჩამორთმეული,
გამეფდაბაგრატდასიმართლისთვისხალხსმოუბრუნაისევეგული.მაშინმოიხმომეფემმგოსანი
დასთქვა:“მგოსნობისვცანითძალიო!რაცგინდა,გვთხოვედააგისრულებთ,
რომგადვიხადოთშენივალიო!”გოჩამესჰკადრა:“ქვეყნისდიდებამგოსნისთვისარისმეტიტვირთიო!რასაჭიროამღელვარეზღვისთვის,რომმიემატოსზვირთზეზვირთიო?”
მაგრამბაგრატმაგაიმეორა:“ჩვენმოვალევართმაინცშენიო.
და,თურამესგთხოვ,ჩვენცაგისრულებთ,ესიყოსჩვენიგანაჩენიო”.(გაჩუმდება)
სახლთუხუცესიმერე,სხვარაღა?
მსაჯულთუხუცესისხვაარაფერი,
ამითგათავდამათიმოყვრობა.რომმიიცვალამეფებაგრატი,პირობადდარჩაისევპირობა!..
მეფეკეთილი,მაგრამმკვდარიმოვალე,
კუბოშიმწოლი,რასარგებსცოცხალს?საიქიოდანგვირგვინოსნები
რომვეღარსჭრიანქვეყნადსამართალს?
მსაჯულთუხუცესიმაგრამისინი,ვინცმათსუფლებასხელშიიგდებენდამეფდებიან,თუპირობასაცარიკისრებენ,
ქვეყნისშეხედვითყოვლადსცდებიან.მეფე(აღტაცებითწამოდგება)ჩემოერთგულოდაგონიერო,გალაპარაკებსმაგასგანგება!
მაშშევასრულოთ,გონზემოსულმა,ჩვენისურვილიდაჩვენინება.
სახლთუხუცესო!ბოქაულთხუცესსშენგადაეციჩვენისურვილი:საპყრობილედანგამოიყვანოს
დააქმომგვაროსშემცოდეშვილი!(სახლთუხუცესიმიდის)
ჩვენუნდათვითონგავასამართლოთროგორცრიგიდაროგოცწესია!
ყველამასმომკისსაშვილიშვილოდ,რაცრომთვითონვედაუთესია.(მასხარას)
ჩემომასხარა!განაშევარდენსარჰშვენის,ხოხობსრომშეუშინდეს?
მასხარაუმჯობესიაფრთებიგაშალოს
დაცხრამთასიქითმისთვისგაფრინდეს.
მეფემიინავარდოს,მოინავარდოს,
ფრთაფრთასშემოჰკრას,ცასჰკრასკამარა!..ეჰ,თავმანჩემმან,შევარდნობასჯობს!..
ძერა-კუდობაამდენიკმარა!შენრაღასიტყვი,ჩემომსაჯულო?
მსაჯულთუხუცესი“გულიმეფეთახელთაუფლისა!”
იყავკურთხეულამიერიდანმფარველიქვეყნისდაქვრივ-ობლისა!
გამოსვლამესამე
იგინივედამგოსანი
(შემოდის.მეფეთავჩაღუნულია.საზოგადოსიჩუმეა)
მგოსანიაქამშვიდობა!
მეფეწინწამოდექი!
იცი,რადგიხმეთ?
მგოსანირამოგახსენოთ!
მსაჯულთუხუცესი
რაცრომსამსჯავრომგადაუწყვიტა,რიგითქვენია,უნდაუბრძანოთ!
მგოსანიშეტყობილიმაქვს,საპყრობილეში
მეცირასსიტყვებსმოვკარიყური.(მწარეღიმილით)მსაჯულთსიკვდილიგადამიწყვიტეს
დამეფემაცადართოდასტური.
მსაჯულთუხუცესიდიახ,რადგანაცუმეტესობამ
გიცნოქვეყნისდამეფისორგულად.მგოსანი(გაანჩხლებით)
ვინცეგიფიქრაჩემზე,ეტყობა,რომისჭკუაზეშემცდარასრულად.
მსაჯულთუხუცესი
როგორ?არაგაქვსდანაშაულიდახმაერისაცრუდღაღადებდა.
როდესაცისშენ,შეურაცხყოფილს,სასიკვდილობრალსთავზეგადებდა?
მგოსანითუისემკითხავთ,ვითსასიკვდილოდ
გამზადებულებსმათიმოძღვარი,მარტოობაამაშინსაჭირო
დამოწმედმხოლოდთვითმაცხოვარი.დათუპასუხსმთხოვთ,როგორცმსაჯული,
გვიანღაარისგასამართლება,რაკიერთხელვედამნაშავედმცნესდამათმეფემაცზედდართონება.სიკვდილიმელის,გაწყვეტილია
კავშირიჩემისაქვეყნიერო;არვისთანრამაქვსთავშესაწყენი,
სასაყვედურო,ანსაპირფერო.
მეფეკარგი,არგკითხავ,რაციყო,იყო!სულსხვარამეზეაქმოგიწოდეთ:უკანასკნელიშენისურვილი
შეგვატყობინე,გვინდავიცოდეთ.
მგოსანიბრძანეთ!
მეფეროდესაცბაგრატისტახტი
ჩვენდავიმკვიდრეთდაჩვენვიტვირთეთ,მეფურსაჩვენსამოვალეობას
მისივალიცაზედვედავურთეთ.როგორცგვიამბოდღესქუთათელმა
დაჩვენთავადაცგაგვიგონია,ბაგრატისაგანსავალდებულოაღთქმულირამეთურმეგქონია.ისდაპირებაჩვენზეგადმოდის,
დღესჩვენხელთარისიგიუფლებადაგვთხოვე,რაცგსურს,მეფურისიტყვა,
ერთხელნათქვამი,არშეიშლება.
(სიჩუმეა,მგოსანიხმასარიღებს)
მსაჯულთუხუცესი(მგოსანს)რაცმოგანიჭეს,ვერგაიგონე?
ხომგესმის,მეფერასაცგიბრძანებს?
(მგოსანიხმასარიღებს)
მასხარა
რატომარითხოვსთავისუფლებას?ნეტავვიცოდე,რასაგვიანებს?
მეფეითხოვე,რაცგსურს!ჩვენმოვალევართ,
რომშევასრულოთისშენინება.მგოსანი(ხანგრძლივიაღელვებისშემდეგ)
მაშვითხოვ:მეფევ,ცირასნუდასჯი!იმასარააქვსდანაშაული;
მემოვამზადეისსაღალატოდ,მეავუღელვეუმანკოგული.(ყველაშეკრთება)
მსაჯულთუხუცესი(თავისთვის)რასთქვა?
სახლთუხუცესირასამბობს?
მასხარაგაგიჟდასწორედ!
მეფეღალატი?
მგოსანიდიახ,მეციქვერიე,
გამოვტეხილვარ,ვამბობმეორედ!
მეფენუთუშენც?..
მგოსანიდიახ,მაგითგვინდოდა
წამებულქვეყნისწამოყენება,მაგრამარმოხდა...დაჩემზეაწ-კი
ასრულდესშენიძალიდანება!
მეფე(დიდიხნისსიჩუმისშემდეგ)მაინცვერგავტეხთჩვენსმეფურსიტყვას!
თუითხოვ,ეგეცგეპატიება.
მგოსანიმემხოლოდვითხოვუფლებისძალით:
უბრალოდცირანუდაისჯება.
მეფეშენმხოლოდშენთვისუნდაითხოვო,
სხვისშესახებკიარშეიძლება.
მგოსანიარა,მეფეო,უარსვერმეტყვით,მონიჭებულიმაქვსეგუფლება.
სახლთუხუცესიკი,მაგრამშენთვისვეღარასითხოვ.
მგოსანიმეჩემთვისრამაქვსაქსათხოვარი?უმჯობესია,რომმოკვდესკაცი,
ვიდრეცოცხლობდესვითცოცხალ-მკვდარი!ჭკუითურწმუნოდაგრძნობითუნდო,
გულგატეხილირაღაკაცია?კაცსმაშინჰშვენისქვეყნადარსება,
თუცხოვრებაშიისმამაცია!
მეფეგვითხარი,მაინც,შენშირამაღძრამაგგვარისასოწარკვეთილება?
მგოსანიიმანვე,რამაცსხვებსგაუღვიძასხვისსაბოროტოკმაყოფილება.ჭაბუკობიდანმეგულშიმედვაერთიანდერძი,ერთიიმედი...ისიყოჩემიწმიდა-წმიდათა,
ჩემისულისდგმადაჩემიბედი...ჩვენისამშობლოსსხვადასხვაკუთხეს,ვფიქრობდი,ვნახავშეერთებულად,დავით,გიორგისდათამარისდროსერთსაქართველოდაყვავებულად.
(მეფესსახეეშლება,მგოსანიშესჩერებიამეფეს)ამტკბილოცნებისდაწრფელზრახვების
ორისხვაცმყავდათანამოაზრე:თვითგურიელი,დიდიმთავარი,
დაჯუმათელი,სჯულისსიმდიდრე.
თვალწინმეხატვისმაღალიგორა,ზედაგებულიწმინდატაძარი
დაიმისგვერდით,თავმომწონებითშტოებგაშლილიდიდიჭადარი.
იქ,იმჭადრისქვეშ,სამივესერთადსაქვეყნობევრირამგვირჩევია
დასამშობლოზეგულაჩვილებულსცრემლებიცერთადდაგვიფრქვევია.ასევფიქრობდით:ჩვენერთსამეფოდგავხდითიმერეთსშეერთებულსო,
დახელსმივაწვდენთძმურადქართლ-კახეთსშაჰ-აბაზისგანაოხრებულსო.
მხოლოდიმისთვისგმირმამთავარმასჯულიგასტეხადაიქორწილადაცოდვამისისაშვილიშვილოთანამზრახველებსგაუნაწილა.
მეფე(წყენით)ნამეტანსამბობ,ნუდაივიწყებ,
მოთმინებასაცრომაქვსსაზღვარი!მსაჯულთუხუცესი(მგოსანს)უადგილოადაუსარგებლოეგმოგონებადასაუბარი.
მგოსანირაღადდავფარო,ვისმოვერიდო,მესასიკვდილოდგამზადებული?საიდუმლოხმამალაპარაკებს
დაესხმაარისჯუმათლისსული.ისმოკვდა,თუმცკისულიაქბრუნავს,
საქართველოსთვისთავგანაწირი.მეფეაღარჰგავსპირვანდელმთავარსდამერაღავარამქვეყნადმწირი?
რომოვკვდე,მიჯობს,სასოწარკვეთილს
თავიარმიღირსარცაერთჩალად!ნეტავისხვებსაცარვუყურებდე
სხვისყურმოჭრილყმადდამაჩანჩალად!
(მეფეშეიჭმუხვნება)წავალ,მივმართავიმწინაპართგუნდს,
სამშობლოსმსხვერპლადრომშეწირულან,და,თუმცსაფლავიცარჰღირსებიათ,მაგრამჩვენსგულშიკიდამარხულან.მეცერთადმათთან,თუღირსიგავხდი,
ცრემლებსგადმოვყრისაამქვეყნოძღვნად,რომისცრემლებიაქდანთხეულსსისხლს
წმინდადდაერთოსციურმანანადდააღმოცენდესმითსაარსებო,
საზრდორამჩვენისშვილისშვილების,რომისინიცკი,წმინდადმიმღები,
ვითზიარებისიმნაწილების,
იმსჭვალებოდენწინაპრებსავითმათისამშობლოსსადიდებელად,დაღვაწლიმათისაშვილიშვილოდ
გადასცემოდეთსაგალობელად...(სიჩუმეა)მშვიდობით,მეფევ!შენაქდარჩებისამეფოტახტზემონადმჯდომარე!
მეკიმეფურადშევხვდებისიკვდილს!დარბაზისნაცვლადმელისსამარე.
გამოსვლამეოთხე
(შუაკარებიდანშემოვადედოფალი,გვირგვინითადასადედოფლოსამკაულებითაღჭურვილი.ცირა
თანშემოჰყვება)
დედოფალიარშეიძლება!შეაჩერეთეგ!
მგოსანსარააქვს,იცოდეთ,ბრალი!ვითდედოფალი,ახლავამტკიცებ,რომმტყუანიამაგასთანქალი!..
(ყველანიზეზეწამოცვივდებიანშეშფოთებით).
ყველადედოფალია!
მსაჯულთუხუცესიდამასთანისიც.
დედოფალივინცგამიმეტადავინცგამწირა!დიახ,ვბრძანედაგამომიყვანესსაპყრობილედანშემცოდეცირა!
მეფეამასრასვხედავ?!
დედოფალიკარებზემომდგარს
მესმოდათქვენიწრფელიმსჯელობა.პირველადმხიბლავსჭეშმარიტება...ვიგრძნესიმართლისუეჭველობა!..წარსულიჩემიბნელშიმავალი
გადავაყოლეშემცდარგულისთქმას,მაგრამუეცრადბუნებაცვლილიაწვემონებიუმაღლესაღთქმას.
მეფეთამარ!
დედოფალი
მეფეო!გცოდე,როგორცქმარს,და,როგორცმეფეს,მოგფინებნელი!..
შემცოდეცისდაქვეყნისწინაშეშენდობასვითხოვმაგდალინელი...
(დედოფალიხელიდანბეჭედსიძრობს.საზოგადოაღშფოთებაა)
მსაჯულთუხუცესიღმერთოძლიერო!..
მგოსანი(აღტაცებით)აი,სადვხედავ
მესათაყვანომშვენიერებას!
დედოფალიის,ვინცსიცოცხლითვერგამაძღარა,
სიკვდილითიგრძნობსსრულნეატრებას!
(ახდისბეჭედსთავსდაშესწოვს)ცირა(შეჰკივლებსდამივარდება)
საწამლავია!
ყველასაწამლავიო?!
მეფეჩქარამკურნალი!..
დედოფალი(ღიმილით)ვეღარმიშველის!
ამაღლდი,მეფევ!ჩემისსიკვდილითჩვენიქვეყანაშენგანხსნასელის!..(სუსტდება)
მეფე(მივარდებააჩქარებით)თამარ!
დედოფალიმშვიდობით!..ესსაწამლავი
ელვასავითსჭრის...ცეცხლიმედება!ვიწვი!ოჰ,წყალი!..მეფეო,მგოსანსნუმოიშორებ...ქვეყნის...დი...დება.
ოჰ,ოჰ,მშვიდობით!.
მგოსანირადროსაკვდება!
ფარდა.
1885წ.
სალამური
გამიგონია,ვითომცლერწამიობლისსაფლავზეამოსულიყოსდათავისქნევით,დამუქრებული,მაღლაზეცისკენისწასულიყოს,რომმიეტანოსიქჩვენისქვეყნის
მწარეამბავიდასაჩივარი,მაგრამიმავდროსეშმაკისსულიდასტაკებოდესგრიგალიქარი,გადაეღუნოს,გადმოეღუნოსდამოეთხაროსსულძირიანა;
მერეენახოსმწყემსსწაქცეული,ხელშიაეღოსპატარდანა
დაგამოეჭრასმასსალამური,
რომმოწყენისდროსსულიჩაჰბეროს,დამთადაბარისდასატკბობელად
ააკვნესოსოდააატიროს.ესუნდაიყოსისმაცდურიხმა,
პირველმწყემსისგანმოგონებული;აქისმისცისდაქვეყნისამბავი
ერთადშეთხზული…შეზავებული!1889წ.
სალამური
სადხარ,ჩემოსალამურო,ხმატკბილოდასაამურო,
რომშენისხმითჩრდილოეთშიქართველსგულიგამიხურო!როცამწყემსიგიპყრობსხელში
აგაჰკივისმთადაველში,ტკბილსახმასაცაშიჰკარგავს
დასევდისას-შავსქვესკნელში,მაშინფიქრიჩემიშენსხმასგარსეხვევა,ვითაძმაძმასდაშენიკვნესითმაგონებს
საქართველოსმწარემოთქმას:ხანსპარსელნიაკვნესებენ,
ხანთურქებიაოხრებენ,ხანსკვითები,დროსშერჩევით,მყუდროებასუშფოთებენ!მაშ,უწყალოსალამურო,მტირალო,არსაამურო,
რადმსურსშენიხმავისმინოდაქართვლისბედსმოვემდურო?!მაგრამზოგჯერრომტკბილიხმა
სანუგეშოდმიჰფრენსაღმადაჩემთგიჟთაოცნებათა
ხარბადინთქავსუფსკრულიღრმა,თავგანწირულსმამულისმცველსწარმოვიდგენმაშინქართველს:მტერსშეჰყვირის:“ჰკამაგასა!”გამოსულიბრძოლისაველს.
აბაესხმა,სალამურო,ტკბილხმოვანო,საამურო,
აროდესარმომყირჭდება,ძალგიძსმუდამმომაწყურო!
ქართულადჰკვნეს,ქართულადსტვენ,ქართველისგულსამითალხენ,
ხასიათსდაჩვეულებასწინაპართაგვაგონებჩვენ.მაგრამ,ჩემოსალამურო,
გრძნობითმსტვენო,საამურო.აღარავინგიგდებსდღესყურს,სჯობს,ისევმწყემსსემსახურო!..
1861წ.
ჩანგური
ვუძღვნიან.მუსხელიშვილისასმეჩანგურიმისთვისმინდა,
რომსიმართლესმსახურებდეს,განამტკიცოსაზრიწმინდა,
გულსსიწმინდითახურებდეს!ერთიჰქონდესმასსაგანი:ჰარმონიამისიხმებისცხოვრებაშიიყოსბანი
ხანლხენის,ხანმწუხარების!აღტაცებითსიმთაჟღერა
გამოსცემდესმაგნიტისხმასდამაზედაცჩემიმღერაორხმოვანადგამოისმის,
რომდაჩაგრულსიმსიმღერითთვალთცრემლებიეშრობოდესდამჩაგვრელსკიგულშიძგერით
ისარივითესობოდეს!მაშინმხოლოდამჩემჩანგურს
აშორდებაუქმადგდებადა,ვინცგრძნობითდაუგდებსყურს,
ვფიცავ,არცისმოსტყუვდება!გამიქვავდესმაშინენა,
თურომვისმემივეფერო,დაგამიხმესესმარჯვენა,
თუსიმრუდითსიმთვაჟღერო!...რაგინდბედითვიყოკრული,საშინელიცმექნესბოლო,-არშედრკებაჩემიგული,გინდაქვითაცჩავიქოლო!
სხვისილხინითხომვიხარებ,
თურომჩემთავსდავრჩიავად,დამაინცარაღვიარებ
შავსთეთრადდათეთრსაშავად!მეჩანგურიმისთვისმინდა,
რომსიმართლესმსახურებდეს,განამტკიცოსაზრიწმინდა
დაგულსწრფელადახურებდეს!1871წ
გულისპასუხი
მეშენმიყვარდიციურისგრძნობით,ვითპოეზია,როგორცღვთაებადაშენსთვალებშიმეხატებოდასასუფეველიდაუკვდავება!
ჭირშითულხინში,ფხიზლადთუძილშიმცველ-ანგელოზადმელანდებოდი,და,ვითხატისწინწმინდასანთელი,
უბიწომსხვერპლადშენ-წინვდნებოდი.უხმო-უსიტყვოგრძნობათალოცვა,საანგელოზოდრომენთებოდა,
ციურმანანად,ნუგეშისცრემლად,უჩინრადგულსვეეწვეთებოდა.
მაგრამჯოჯოხეთსდაბოროტსულებს
არასვენებდაციურიძალადაუკვდავებისწმინდაწყაროშიჩააწვეთწვეთესშხამი...სამსალა!შენცშეგარყიეს...უსამართლობამ
უღმრთოდგააქროტრფობისლამპარიდამაშინბნელშიდავრჩიმეობლად,უსულ-უგულოდაცოცხალ-მკვდარი.მაგრამმიყვარხარ!მაინცმიყვარხარ,
ვითპოეზია,როგორცღვთაება,თუმცმაგთვალებშიაწსხვისთვისბრწყინავს
სასუფეველიდაუკვდავება.1902წ.
სულიკო
საყვარლისსაფლავსვეძებდი,ვერვნახე…დაკარგულიყო!…გულამოსკვნილივჩიოდი:“სადახარ,ჩემოსულიკო?!”ეკალშივარდიშევნიშნე,ობლადრომამოსულიყო;
გულისფანცქალითვკითხავდი:“შენხომარახარსულიკო?!”ნიშნადთანხმობისკოკობიშეირხა…თავიდახარა,ცვარ-მარგალიტიციური
დაბლაცრემლებადდაჰყარა.სულგანაბულიბულბული
ფოთლებშიმიმალულიყო;მივეხმატკბილეჩიტუნას:
“შენხომარახარსულიკო?!”შეიფრთქიალამგოსანმა,ყვავილსნისკარტიშეახო,ჩაიკვნეს-ჩაიჭიკჭიკა,
თითქოსსთქვა:“დიახ,დიახო!”დაგვქათქათებდავარსკვლავი,
სხივებიგადმოსულიყო;მასშევეკითხეშეფრქვევით:“შენხომარახარსულიკო?!”დასტურიმომცაციმციმით,
სხივებიგადმომაყარადაიმდროსყურშიჩურჩულით
ნიავმაცასემახარა:“ეგარის,რასაცეძებდი,მორჩიდამოისვენეო!
დღედაიღამეაწტკბილადდაღამეგაითენეო!
სამადგაშლილაისერთი:ვარსკვლავად,ბულბულ-ვარდადო,
თქვენერთმანეთირადგანაცამქვეყნადშეგიყვარდათო”.მენიშნა…აღარდავეძებსაყვარლისკუბო-სამარეს,აღარცშევჩივიქვეყანას,
აღარვღვრიცრემლებსმდუღარეს!ბულბულსყურსვუგდებ,ვარდსვყნოსავ,
ვარსკვლავსშევყურებლხენითა,დარასაცავგრძნობმეიმდროს,
ვერგამომითქვამსენითა!ისევგამეხსნასიცოცხლე,
დღემდირომმწარედკრულიყო,ახლაკივიცი,სადაცხარ,
სამგანგაქვსბინა,სულიკო!..1895წ.
ალექსანდრეჭავჭავაძისსაფლავზედ
შენსწმინდასაფლავს,გულისმოსაკლავს,
დავყურებ,გმირო,სულგანაბული;შენგანქებული,დავიწყებული
დღესმაგონდებაჩვენიწარსული!თვალცრემლიანსა,გულსევდიანსა
ენამებმება,ვერრისვარმთქმელი,დაან-კირავსთქვა?გულზედმადევსქვა
მეცაშენსავით,გულისდამწველი.
ესარ-სანატრო,უკუღმართიდრო
სიცოცხლითვეგვკლავს,გვედებაბნელი,არცაგვაქვსძალიდაარცწამალი...
სადარისმხსნელი,რომმოგვცესხელი?!ტკბილოპოეტო,ნათლისასვეტო!
შენარდაგწვიაჩვენსავითგული,რომჩვენიერი,
დღესსხვისფეხთმტვერი,შენარგინახავსასეჩაგრული!
თორემსხვაგვარადმწარედდამარად
ეგშენიგულიციწყებდაძგერას...დაშენცჩვენსავითსიტყვებითავით
გესლითდანაღვლითიწყებდიმღერას.დამაშინშენსგულს,
ჩვენთვისაღგზნებულს,სხვაფასსდასდებდაუმეტესობა,
დაისისარი,სასტიკადმწარი,
შენცმოგხვდებოდა,ჩვენრომგვესობა...დამადლობაღმერთს,რომგერგოშენერთს
სიცოცხლითავესაფასოსრული:ძალი,დიდება,პატივი,ქება
დაქართველთაგანმზასიყვარული!..მმღერალოტკბილო,მამულისშვილო,
ამაღლებულოსულითზეცამდე!იყავკურთხეულ,
არ-დავიწყებულამიერიდანუკუნისამდე!..
1882წ.
მუხამბაზი
რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ტურფავ,შეგიყვარდები!ცაზედმზეა,ქვეყანაზედშენახარ!
შეცდომითძირსჩამოსულიზენახარ!შაქრისგულო,ბულბულისაენახარ!სიხარულო,ჩემისცრემლისდენახარ!
ეკლითნუმჩხვლეტ...დამიბრუნევარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები!გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!
სიყვარულიისასჯობს,რაცძველია:საუკუნომეგობრობისმცველია!ახალიკიდროებითადმწველია
დაყმაწვილთამხოლოდსანატრელია.
შენერიდე!..მოიფარეფარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ქალო,შეგიყვარდები!
ჩემსავითრომშეგიყვაროს,ვინარი?ვინგაღმერთოსციურადმომცინარი,თუარმევე?..გინდავიყომძინარი,შენისახემაინცჩემთვალთწინარი;
თუგამიქრა,კლდეზედგადავვარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!
აწრაღავარ,შენგანტრფობასჩვეული?ვეხეტებიგზა-და-კვალდაბნეული!
ლხინსვშორდები,ჭირისაგანწვეული!გაყრისწამიჩვენიიყოსწყეული!..
სჯობს,შევრიგდეთ!..ფეხ-ქვეშდაგივარდები!რომიცოდეჩემიგულისდარდები,გეფიცები,ისევშეგიყვარდები!
1876წ.
გლეხისსაჩივარი
დიდებაშენდა,უფალო!რასაგვთხოვს?რამოუცია,რომჩამოგვიდგაჭირივითსოფელშიეგზეკუცია?სადღაცვიღაცასრაღაცავითომდაჩაუდენია,
ახლაჩვენგვახდევინებენ,მოგვდვესცეცხლიდაგენია!კომლზესამ-სამითუმანი
ადვილადგაუწერია!თითქოსესგადასახადიგლეხისთვისარაფერია!სადშეგვიძლიაამდენი,
რომმოვაგროვოთხელადა?უნდაშორსსადმეწავიდეთფულებისსაძებნელადა.
რომდავბრუნდებით,დაგვხვდებასოფელიაოხრებული,
ცოლ-შვილინამუსახდილი,ოჯახიატირებული.
რომელერთსუნდაგავუძლოთ,სირცხვილს,თუაოხრებასა?რადარმოხედავ,უფალო,გლეხკაცისგაჭირვებასა?
1906წ.
***
რაცარიწვის,არანათებს,-უჩინარადლპებანელა.
მოდი,დამწვი,სიყვარულო,მიაშუქე,სადაცბნელა!
ერთიწამიცკისიცოცხლის,თუსხივებისმომფენია,
უსინათლოსდაუგრძნობელსსაუკუნესმირჩევნია.
მართალია,მთასრომდასთოვს,თანსიგრილეცბარშიდაჰკრავს!
თავზეთეთრი,თმაჭაღარაგულსაგრილებს,გრძნობასსჩაგრავს;მაგრამადგილს,ცეცხლისმფშვენელს,
სადაცსდაგავსგეენია,ესკანონისაზოგადოთავიდანვეასცდენია.
პოეტისგულს,გახურვებულს,სადაცელავს,ღელავსგრძნობა,რასმოუშლისთმაჭაღარა?რასდააკლებსხნოვანობა?
მრწამსსიწმინდესიყვარულისისევისე,როგორცძველად,
დაგულსვუგებსაკურთხევლად,ზედსიცოცხლისდასაწველად!თუმცესმსხვერპლისაიდუმლო
საიდუმლოდიწვის,ქრება,მაგრამზოგჯერჩუმტანჯვაშიც
არისდიდინეტარება…1898წ.
სატრფოს
მშვენიერო,შენგეტრფი,შენიმონაერთგული,
შენთვისსულდგმულს,შენგანვე,შენთვისმიძგერსესგული!
მეგულებიციხეში,ცხრაკლიტულშიმჯდომარე…
შეთვისებასგიპირებსგაიძვერამოყვარე!
ტკბილადგაჭმევს,ტკბილსგასმევს,შეზავებულსბანგითა;
დედისხმაზედგიმღერისდედინაცვლისჩანგითა.
გაუფრთხილდი!ნუგჯერა
მაგისტკბილინანინა,შენზეწინათსხვაცბევრი
მოხიბლა,შეაცდინა.გაუმაგრდიგანსაცდელს,
აიტანეტყვეობა!გშვენისნესტან-დარეჯნის
მაგალითი…მზეობა.ტარიელიდაგეძებს
გავარდნილიდღესველად,ავთანდილიფრიდონითმოდისგამოსახსნელად,რომსისხლიდაცრემლები
მსხვერპლადშენწინდაღვაროს!..აქცოცხლებსსცესნუგეშიდაიქმკვდრებიახაროს!
1892წ.