63_Celicni konstrukcii za IV_ALB_PRINT_WEB.pdf

8/19/2019 63_Celicni konstrukcii za IV_ALB_PRINT_WEB.pdf

1/204

Autorë: Vera Koburska

Festa Lena

Emla Dmtrova

KONSTRUKSIONET E ÇELIKUT për vtn IV

drejtm ndërtmtar - gjeodezteknk ndërtmtarsë

teknk

Shkup, 2011


2/204

Autorë: Vera Koburska

Festa Lena

Emla Dmtrova

Recensentë:

Prof. dr. Petar Cvetanovsk, Fakultet Ndërtmtarsë, ShkupLda Trajkovska, shshgjSonja Stefanovska, shshgj

Përkthyes: Bajram Selman

Redaktor botmt në gjuhën shqpe: Prof. dr. Hamt Mehmet

Lektor: Abdulla Mehmet

Përgattja kompjuterke: Autorët

Fotograftë dhe redaktm teknk : Autorët

Botues: Mnstra e arsmt dhe shkencës e Republkës së Maqedonsë

Shtyp: Grafck centar dooel, Shkup

Trazh: 150

Me vendm për mratmn e këtj lbr nga lënda Konstrukconet e çelkut për vtne katërt, Drejtm:ndrëtmtar-gjeodez; profl; teknk ndërtmtarsë nr.22-1265/1nga 13.07.2011 e sjellur nga Komson kombëtar për lbra.

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека ’’Св.Климент Охридски,, , Скопје691.71 (075.3)

КОБУРСКА, ВераЧелични конструкции за IV година :градежен техничар / Вера Кобурска, Феста Лена,Емилија Димитрова. - Скопје : Министерство за образование и наука на РепубликаМакедонија, 2011. - 204 стр.: илустр. ; 26 см

ISBN 978-608-226-319-91. Лена, Феста (автор) 2. Димитрова, Емилија (автор)COBISS.MK-ID 89143306


3/204

PARATHËNIE

Lbr ,,Konstruksonet e çelkut” është lbr parë në Maqedon, dedkuar për

nxënëst e shkollave të mesme profesonale, të proflt arsmor teknk ndërtmtarsë.Në lbër janë përfshrë dhe janë përpunuar tërëstë tematke të parapara meprogramn mësmor të lëndës Konstruksonet e çelkut për nxënëst e vtt të katërt.

Qëllm këtj lbr është që përmes nëntë tërësve tematke të përpunuara nëdetaje, më lehtë ta zotërojnë materen dhe të ftojnë njohur të përgjthshme dheprofesonale nga fusha e vetve themelore të konstruksoneve të çelkut, prodh-m çelkut, llojet e çelkut në ndërtmtar, proflet e çelkut dhe përpunm tyrenë punëtor, mjetet ldhëse në konstruksonet e çelkut (farkmet, vdhat dhe sald-met), konstrukson dhe përllogartja e ldhjeve, konstrukson bartësve të rrjetave,shtyllat e çelkut dhe trarët mbajtës të mureve të plota.

Lbr është shkruar në mënyrë që të jetë kuptueshëm dhe pranueshëm përnxënëst nga vt katërt proflt arsmor, teknk ndërtmtarsë, kështu edhe përteknkët tan më të mbaruar që dëshrojnë t’ freskojnë dhe thellojnë njohurt e tyretë ftuara gjatë shkollmt. Gjthashtu, lbrn mundet ta përdorn edhe teknkët ngafushat e afërta që dëshrojnë të bëjnë rkualfkm ose kualfkm nga kjo fushë.

Përmbajta e lbrt dhe stl me të cln është shkruar ju mundëson profesorëvepërshtatje të lehtë dhe eksbltet gjatë mbajtjes së orës. Kalm prej kaptullt nëkaptull është thjeshtë, me qasje të kujdesshme të teorsë dhe praktkës, kurse meqëllm që lbr të jetë lexueshëm lehtë dhe thjeshtë për t’u kuptuar. Lbr, gjthashtu,përmban edhe një numër të madh fotografsh që e pasurojnë dhe kontrbuojnë më

mrë të lustrohet koncept tërësve programore dhe deja e autorëve. Qasja e këtllëmundëson që nxënëst në mënyrë më të lehtë dhe të thjeshtë ta përvetësojnë ma-teren që lgjërohet dhe në mënyrë më të lehtë dhe thjesht të pajsen me njohurtëe domosdoshme nga kjo fushë.

Autorët ju shprehn falënderme recensentëve të lbrt për këshllat dhe sug- jermet e dobshme të dhëna gjatë formmt përfundmtar të lbrt. Posaçërsht efalënderojmë prof. dr. Atanas Flpovskn nga Fakultet Ndërtmtarsë, për sugjermetdhe përkrahjen gjatë përgattjes së këtj tekst. Gjthashtu, do t’u jenë falënderues tëgjthë lexuesve që do të ndhmojnë me sugjerme e tyre për lëshmet eventuale tëlbrt dhe do të japn sugjerme për përmrësmn e tj gjatë botmt të dytë eventual.

Shkup, 2011 Autorët


4/204


5/204

PËRMBAJTJA

1. VETITË THEMELORE TË KONSTRUKSIONEVE TË ÇELIKUT 1

1.1 Konstruksonet prej çelkut 1

1.2 Bazat e konstruksoneve të çelkut 4

1.3 Përparëstë dhe mangëstë e konstruksoneve të çelkut 4

1.3.1 Përparëstë e konstruksoneve të çelkut 4

1.3.2 Dobëstë e konstruksoneve të çelkut 6

2. PRODHIMI I ÇELIKUT 9 2.1 Përftm hekurt 9

2.2 Përftm çelkut 112.2.1 Konvertor Tomasov – Besmerov 11

2.2.2 Proces Smens – Martenovt 12

2.2.3 Përftm çelkut në furra elektrke 13

3. LLOJET E ÇELIKUT TË NDËRTIMTARISË 153.1 Llojet e çelkut të ndërtmtarsë 15

3.1.1 Çelku konstruksont 15

3.2 Shenjat e çelkut të ndërtmtarsë 17

3.2.1 Çelqet me vet mekanke të vërtetuara 183.2.2 Çelqet me përbërje të vërtetuar kmke dhe vet mekanke 19

4. PROFILET E ÇELIKUT DHE PËRPUNIMI NË PUNËTORI 214.1 Format e prodhmt të çelkut 21

4.2 Shkopnjtë 22

4.3 Lastrat 25

4.4 Proflet e çelkut 28

4.4.1 Proflet e rrokullsura të nxehtë 28

4.4.2 Formësm ftohtë profleve 304.5 Përpunm pjesëve të çelkut në punëtor 31

4.5.1 Drejtm lastrave dhe profleve 31

4.5.2 Lakm elementeve të çelkut 31

4.5.4 Shënm 32

4.5.4 Prerja e lastrave 32

4.5.5 Përpunm teheve 34

4.6 Përpunm vrmave për gozhdm dhe vda 35

4.7 Përpunm elementeve në punëtor 35

4.7.1 Shënm elementeve 364.8 Mbrojtja e konstruksoneve të çelkut nga korrozon 36


6/204

5. MJETET PËR LIDHJE (MJETET LIDHËSE) NËKONSTRUKSIONET E ÇELIKUT 43

5.1 Farkmet 43

3 5.1.1 Shenjat e farkmt 465.2 Vdat 48

5.3 Ngjtjet e salduara 50

5.3.1 Shenjat e saldmt 535.3.2 Realzm saldmeve 555.3.3 Rrezqet nga saldm elektrk 585.3.4 Masat mbrojtëse 595.3.5 Gabmet në saldme 59

6. KONSTRUKSIONI DHE PËRLLOGARITJA ELIDHJEVE (MBISHTESA) 636.1 Llojet e mbshtesave 63

6.2 Mb dhëna e lamelave 65

6.3 Ldhjet e bëra me gozhdm dhe vda të zakonshme 67

6.4 Puna e ldhjes së farkuar gjatë ngarkmt statk 71

6.5 Përllogartja e dredhmeve të salduara 74

6.6 Ldhjet e ngarkuara aksale 76

6.7 Ngrtja e këndeve 78

6.8 Ngrtja e trarëve bartës të profluar 80

7. KONSTRUKSIONI I TRARËVE BARTËS TË GRILAVE 857.1 Karakterstkat e trarëve bartës të grlave 85

7.1.1 “Р” trarët bartës 857.1.2 Grlat trekëndëshe 867.1.3 Grlat trapeze 887.1.4 Grla trekëndëshe me zgjatje 897.1.5 Grla trapeze me dagonale dhe vertkale të posaçme 897.1.6 Grla me breza paralele dhe brezërat polgonale 89

7.1.7 Mbrehja e grlave 907.1.8 Konstruksone grlash nga sstemet e ndryshme konstruktuese 917.1.9 Grlat hapësnore 927.2 Konstruktm nyjave në grla 96 7.2.1 Nyjat nga grlat të realzuara me lastra ngjtëse 967.3 Centrm shkopnjve me nyjat e grlave 97

7.4 Lastra nyjore dhe formësm saj 98

7.4.1 Nyjat nga grlat me nyje lastrash 987.4.2 Grla prej gypave me nyje lastrash 1017.4.3 Nyjat prej grlave pa nyje lastrash 102

7.4.4 Grla prej gypave pa nyje lastre 1047.5 Grla hapësnore 105


7/204

8. SHTYLLAT 1078.1 Përgjthëssht për shkopnjtë s elemente të konstruksoneve

të çelkut 107

8.2 Shkopnjtë e zgjatur 107 8.2.1 Konstrukson shkopnjve të zgjatur 108

8.3 Shkopnjtë e shtrënguar – shtyllat 109

8.2 Llojet e shtyllave s element edhe në konstruksone 112

8.3 Ldhja e shtyllës dhe themel 114

8.3.1 Ldhja e gërshetuar 114

8.3.2 Ldhja e nyjave 116

Shembuj për përllogartjen e shtyllave me centrme të shtrënguara 117

Shembujt e zgjedhur nga trarët bartës të grlave 123

9. TRARËT BARTËS TË MUREVE TË PLOTA 1299.1 Zbatm dhe forma e trarëve bartës të mureve të plota 129

9.2 Karakterstkat dhe format e trarëve të mureve të plota bartës 129

9.3 Përcaktm dmensoneve në prerjet te trarët bartës të lastrës 134

9.3.1 Përcaktm lartëssë mnmale të trart bartës të lastrës 135

9.3.2 Sgurm stabltett lastrës vertkale kundra gungave 136

9.4 Trarët bartës të lehtësuar – trarët bartës në lastrën me

vrma, lastrën vertluar 139

Shembuj të zgjedhur për trarët bartës të mureve të plota 144

10. SHTOJCA 149 Lteratura e shfrytëzuar 196


8/204


9/204

1

Konstruksionet e çelikut vitin IV

1. VETITË THEMELORE TË KONSTRUKSIONEVE TË ÇELIKUT

1.1 Konstruksonet e çelkut

Çelku është materal cl është çdoherë modern dhe aktual, materal të sotmesdhe të ardhmes. A është materal me mundës të pakufzuara. Është shkëlqyeshëmpër objekte reprezentatve dhe ndustrale, ngase me procese të vogla zotërohen medstanca të mëdha, përkatëssht ngarkesa të mëdha. A është materal përshtatshëmdhe me përpunmn e tj ndustral mundësohet montm konstruksoneve të çelkutnë perudhë të shkurtë kohore.

Në të njëjtën kohë, çelku është materal ekologjsë sepse mund të rcklohetpafundëssht, pa u humbur ndonjë nga kualtetet e tj.

Sot, në vendet e zhvlluara ndustrale, çelku paraqet materal ndërtmor pa të

cln nuk mund të mendohet ndërtm asnjë objekt të njohur.Aplkm çelkut në konstruksonet e ndërtmtarsë, nga aspekt nxhnersë-konstruksont, ka arsyetm të plotësshëm. Në faqet vjuese janë dhënë objekte ka-rakterstke të realzuara prej çelku: ura e parë e çelkut mb lumn Severn në Ang-l (fg. 1.1), objekt çelku (fg. 1.2.), salla sportve ,,Bors Trajkovsk”, në Shkup (fg. 1.3)përkatëssht:

- objekte nëntokësore dhe mbtokësore;- salla me dstanca të mëdha (salla ndustrale);- ura;

- oxhaqe fabrkash;- tunele;- objekte hdroteknke;- qendra tregtare;- termoelektrana;- shtylla largpërçuessh dhe të antenave;- salla sportve dhe të tjera.

Fg. 1.1 Ura e parë e çelkut mb lumn Severn në Angl, në vtn 1776,dstanca e urës 31,0 metra


10/204


2

Kulla e Ajfelt në Pars

Ura e çelkut

Kanter anjesh

Ura hekurudhore

Shtyllat e antenave

Largçues

Fg.1.2 Objekte nga çelku


11/204

3


Fabrkë Termoelektrana

Fg.1.3 Qendra sportve “Bors Trajkovsk”-Shkup


12/204


4

1.2 Bazat e konstruksoneve të çelkut

Bazat e konstruksoneve të çelkut daln prej vetve të çelkut s materal ndër-

tmor. Çelku paraqet materal homogjen me strukturë homogjene dhe vet të njëjtamekanke në të gjtha drejtmet. Çelku është materal qëndrueshëm që duron de-formme elastke dhe plastke.

Vettë më të rëndësshme të çelqeve janë:

- kufr tërheqjes;- fortësa e këputjes;- rezstenca gjatë ndërprerjes;- kontrakcon;

- qëndrueshmëra;- ngurtësa.

Mbaje mend:Çelku është materal homogjen me strukturë homogjene dhe vet me-

kanke të njëjta në të gjtha drejtmet.

Pyetje:Ku gjen zbatm çelku?Numëro vettë mekanke të çelkut?

Cla sallë sportve, në afërs të shkollës, është ndërtuar prej çelku?

Detyra:Së bashku me mësmdhënësn, në rrethnën ku jeton, vzto objekt të ndërtuar

prej çelku, vështro, vërej karakterstkat dhe dskuto!

1.3 Përparëstë dhe dobëstë e konstruksoneve të çelkut

Konstruksonet e çelkut kanë përparëstë dhe dobëstë e veta.

1.3.1 Përparëstë e konstruksoneve të çelkut janë:

- fortësa e madhe;- modul lartë elastctett;- vettë e ezotropsë.


13/204

5


Fortësa e madhe

Çelku dallohet me fortës të madhe. Spas standardeve tona, shtrëngmet e le-

juara për çelkun e rëndomtë ÇH 240, për ngarkmet themelore, shtrëngmet e leju-ara arrjnë σ doz =160 MPa.Krahasmn e çelkut me fortësnë e drurt dhe betont e vështrojmë në një

shtyllë të shkurtër të shtrënguar, me lartës h dhe prerja pa ndalur A, e ngarkuar meforcë aksale të presont N (fg. 1.2).

Shtrëngm forcës aksale arrn:

1.1Volumen shtyllës është:V = Ah 1.2

Ku :V – vëllm shtyllësA – prerja tërthortëh – lartësa e shtyllës

Pesha është:

g = V· γ 1.3g – pesha e shtyllësV – vëllm shtyllësγ – pesha e vëllmt

Nga shprehjet 1.2 dhe 1.3 ftojmë se është:

A=

1.4

Shprehjen 1.4 e zëvendësojmë me barazmn 1.1 dhe ftojmë:

max Nga ku rrjedh:

Krahasm fortëssë së këtyre tr materaleve: çelk, dru, beton, është dhënë në

tabelën 1.1

Fg. 1.2. Shtylla e shkurtër e ngarkuarme forcë aksale të presont


14/204


15/204


16/204


8

Çelku është defctar

Çelku është materal shumë kërkuar, jo vetëm për konstruksone por edhe në

ndustr. Nga çelku prodhuar, vetëm 30% shfrytëzohet në ndërtmtar, ndërsa pje-sa tjetër përdoret për qëllme të tjera.Gjatë projektmt të konstruksoneve të çelkut duhet të merren parasysh par-

met themelore vjuese:

- konstrukson t’ përgjgjet dedkmt;- të jetë ekonomk;- të jetë qëndrueshëm dhe sgurt gjatë eksploatmt;- t’ plotësojë normat arktektonke.

Mbaje mend:I njëjt konstrukson me karakterstka të njëjta gjeometrke ndërtuar

prej çelkut është më lehtë për 4 herë nga konstrukson betont dhe për1,6 nga drurt.

Pyetje:

Numëroj përparëstë e konstruksoneve të çelkut!Numërtoj dobëstë e konstruksoneve të çelkut!Defnoje çka është korrozon?Çka është ezotropa?S bëhet mbrojtja e konstruksoneve të çelkut nga zjarr?Numëroj llojet e mbrojtjes së konstruksoneve të çelkut prej korrozont!

Detyra:

Përcakto mbrojtje nga korrozon të konstruksoneve të çelkut në varshmërnga shkalla e korrozont!


17/204


18/204


10

Një furrnaltë mund për 24 orë të prodhohen der më 2000 tonë hekur të papër-punuar. Furrnalta punon vazhdmsht, kurse pushon së punuar vetëm gjatë kohëssë remontt.

Nga furrnalta zakonsht ftohen dy lloje të hekurt, edhe atë:- hekur bardhë,- hrt papërpunuar.Hekur bardhë ftohet me ftohje të shpejtë, ndërsa hekur kaltër papërpunuar

ftohet me ftohje të ngadaltë, me çka karbon del në spërfaqe në formën e graftt.Hekur papërpunuar kaltër është njohur s gus dhe përdoret për:

- mbushjen e gypave- për kanalzm;- furrat për nxehje etj.

Mbaje mend:Nga furrnaltat ftohen dy lloje hekur: hekur bardhë papërpunuar

dhe hekur kaltër papërpunuar.

Nga hekur bardhë përpunuar ftohet çelku.

Pyetje:

Prej clave xehe të hekurt ftohet hekur?S ftohet hekur kaltërt papërpunuar?

Detyra:

Në rrethnën tënde, së bashku me mësmdhënësn në mësmn praktk, vztoshkrtore me furrnaltë për ftmn e hekurt dhe njohu me procesn për ftmn e he-kurt!


19/204

11


2.2 Ftm çelkut

Sot, pjesa më e madhe e çelkut ftohet nga hekur bardhë dhe vjetër, me

shtmn e shtesave të caktuara, në varshmër nga kualtet lëndës së parë të dspo-nueshme.Ekzstojnë më shumë mënyra për ftmn e çelkut, por më të njohura janë:

- Konvertor Tomasov-Besemerovt;- Fura e Smens-Martenovt;- Fura elektrke.

2.2.1 Konvertor Tomasov-Besemerovt

Konvertor Tomasov-Besemerovt për ftmn e çelkut përdor enë clndrke-konvertor që në maje ngushtohen në formë të kont (fg. 2.2).

mbushje

boshti

oxhaku

të dlirjes

bazë

fundi

të kërcëllimës

shllak tomasov

ajri nënpresion

hapje përtë fryer

çelik ipapërpunuar

DERDHJE

hekur ipapërpunuar

gëlqere

Fg. 2.2 Ftm çelkut në konvertorn e Tomasovt


20/204


12

Konvertor është ndërtuar prej lastrave të trasha të salduara ose farkuara. Fas-hat e konvertort janë ndërtuar prej materalt rezstues ndaj zjarrt.

Mënyra e përftmt të çelkut:Nëpër hekurn e papërpunuar fryhet gaz kompresuar që përmban oksgjen.A mundëson të dgjen të gjtha elementet nga hekur papërpunuar, sç janë:

- karbon;- slcum;- mangan;- fosfor.Mënyra e konvertuar për ftmn çelkut është shumë e shpejtë dhe ekonom-

ke, por ka dobës të vogla. Në vetë procesn nuk vjen der te lrm plotë fosfort dheazott, që e bëjnë çelkun me kualtet më të dobët.

2.2.2 Proces Smens – Martnovt për përftmn e çelkut

Përdoren furra të palëvzshme në formë korte të tpt të mbyllur. Në këto furra kra-has hekurt të papërpunuar shtohen edhe mbeturnat e hekurt (fg. 2.3) dhe (fg. 2.4).

ajri i ngrohët

djega

o x h a k u

gazi i ngrohët oxhak

gazi i ftohëtnë oxhak

gazrat e ftohtaajri i ftohët

Fg. 2.3 Proces Smens – Martnovt për përftmn e çelkut

Fg. 2.4 Furra e Smens – Martnovt për përftmn e çelkut


21/204

13


Në këtë furrë shtohet aka me gaz dhe ajër, me temperaturë prej 1650ºC dermë 1700ºC. Në këtë mënyrë përftohet çelk më pastërtë se sa prej procest konver-tues. Proces është më ngadalshëm, por ka kapactet më të madh edhe der më 300

tonë.

2.2.3 Ftm çelkut në furrat elektrke

Në ,,Makstl”, në Shkup, ftm çelkut bëhet në fura elekrke (fg. 2.5).Ka më shumë lloje të furrave elektrke, por më së shumt përdoren furrat me

lak elektrk dhe me ndukson. Me këtë proces ftohet çelku më me kualtet, por edhemë shtrenjtë për shkak të sassë së madhe të rrymës elektrke që përdoret (fg. 2.6).

Fg. 2.5 Ftm çelkut në furra elektrke

Fg. 2.6 Ftm çelkut në hekuranë


22/204


14

Mbaje mend:Mënyrat më të njohura për ftmn e çelkut janë:

- Konvertor Tomasov-Besemerovt;

- Proces Smens-Martnovt;- Elektro-proces.

Për ftmn e çelkut spas procest të Smens – Martnovt, hekurt tëpapërpunuar, shtohen edhe mbeturnat e hekurt.

Në ,,Makstl”, Shkup, ftm çelkut bëhet në fura elektrke.

Pyetje:

Numëro përparëstë dhe dobëstë e mënyrës së konvertmt për ftmn eçelkut!Shpjegoje procesn e Tomasov-Besemerovt për ftmn e çelkut!Numëro karakterstkat për procesn e Smens-Besemerovt!Clat elektro-furra më së shumt përdoren?Me clat procese ftohet çelku më me kualtet?Cl proces për ftmn e çelkut është më shtrenjtë dhe pse?

Detyra:Vztoje fabrkën për ftmn e çelkut dhe njhu me procesn!


23/204

15


3. LLOJET E ÇELIQEVE TË NDËRTIMTARISË

3.1 Llojet e çelqeve të ndërtmtarsë

Spas përdormt të çelkut dallojmë:- çelqe konstrukson;- çelqe për vegla.

3.1.1 Çelqet e konstruksontMe çelqe konstrukson nënkuptohet çelku që përdoret për përpunmn kons-

truksoneve të çelkut (fg. 3.1), (fg. 3.2), (fg. 3.3) dhe (fg. 3.4) për:- ndërtm ndërtesash të larta;- ndërtm të urave;- anje ndërtmtare.

Sloset

Ura ,,Gulden brxh”

Shtyllat e antenave

Ura hekurudhore

Fg.3.1 Objekte me konstruksone çelku


24/204


16

Fg.3.2 Xehet dhe ndustra për feronkël ,,Fen” - Kavadar

Fg.3.3 Qendra sportve “Bors Trajkovsk” Shkup

Fg.3.4 Shumë katëshe nga konstrukconet e çelkut


25/204

17


Spas përbërjes kmke çelqet ndahen:- Çelqet e karbont që mund të jenë: ulët të karbonzuar dhe çelqe lartë të kar-

bonzuar;

- Çelqet e leguruar, që mund të jenë: ulët të leguruar dhe lartë të leguruar.

Te çelqet e karbont ndkm më të madh në veprmn e tyre ka karbon, kur-se te çelqet e leguruar, krahas karbont ndkm të madh kanë elementet e legurua-ra. (Tabela 3.1)

Mbaje mend:Në ndërtmtar zbatm më të madh kanë çelqet ulët të karbonzuar dhe

ulët të leguruar.

Spas mënyrës së përftmt, çelqet ndahen në:- çelqet e Besemerovt ose Tomasovt;- çelqet e Smens – Martnovt;- elektro-çelqet.

Spas shkallës dhe kualtett dallojmë:- çelk të rëndomtë;

- çelk për konsum të gjerë;- çelk me kualtet;- çelk fsnkëruar.

Tabela 3.1

Elementetkimike

SI Mn Cr NI W Mo V Co TI Cu Al

Përmbajtjanë %

0,6 0,8 0,3 0,3 0,1 0 08 0,01 0,1 0,05 0,4 0,1

3.2 Shenjat e çelqeve të ndërtmtarsë

Çelqet shënohen me shenja.

Të gjtha pjesët gjatë përpunmt të konstruksont shënohen me shenja qëështë dhënë në vzatm. Ajo shënohet me ngjyrë të yndyrshme ose me shtypje nëmateraln.

Shenja e çelkut e tregon fortësnë e tyre të këputjes dhe përbërjen e tyre km-ke. Ajo e përmban numrn e pozcont dhe numrn e vzatmt.


26/204


27/204

19


3.2.2 Çelqet me përbërje të vërtetuar kmke dhe vet mekanka

Në këtë grup bëjnë pjesë: çelqet e karbont me përbërje kmke të vërtetuar

dhe vet mekanke, s dhe çelqet e leguruara. Smbol në vendn e parë nga shenjathemelore e shënon elementn më me ndkm kmk edhe atë:- për çelqet e karbont me përbërje të vërtetuar ,,1”- për çelqet e leguruar përdoren smbole të dhëna në Tabelën 3.3 numr the-

melor 1

Tabela 3.3

Simbolinumërues

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Elementi i

legurësC SI Mn Cr NI W Mo V tjetër

Shenjëzm çelqeve ndryshon me ndryshmn e standardeve tona.

Përdoren dy lloje të shenjëzmt:

Shenjëzm teknk – spas të clt çelku e fton emrn e vet spas kufrt të zgjatjes.Nga çelqet e karbonzmt të ulët zbatm më të madh në ndërtmtar kanë

çelqet me shenjat vjuese:

shenja teknke shenjë e prodhuse

CN 240 В C 0361 CN 240 С C 0362 CN 240 D C 0451 CN 280 С C 0452 CN 280 D C 0453

Shenja prodhuese

Çelqet me shenjën prodhuese C 0361 dhe C 0451 përdoren për konstrukso-ne të salduara të çelkut.

Çelqet me shenjën prodhuese C 0362 dhe C 0452 përdoren për konstrukso-ne dnamke të ngarkuara me dmensone më të vogla.

Çelqet me shenjën prodhuese C 0363 dhe C 0453 përdoren për konstrukso-ne dnamke të fuqshëm të ngarkuara dhe për elemente të trasha.

Këto çelqe takojnë grupt të çelqeve me vet të vërtetuara mekanke.Smbol në vendn e parë është ,,0”.Smbol në vendn e dytë na tregon se këto çelqe kanë fortësnë e këputjes

edhe atë, numr ,,3” prej 360 der 380 Mra, numr .,,4” prej 390 der 480 Mra.


28/204


20

Smbol në vendn e tretë dhe katërtë na tregon se këto çelqe takojnë nëngrupttë çelqeve me përmbajtje të vërtetuar të S dhe P dhe përmbajtje pjesërsht të kuf-zuar të elementeve themelore kmke C, S dhe Mn.

Për realzmn konstruksoneve të çelkut ose elementeve, zbatm të madhkanë edhe çelqet me shenjat vjuese:

shenja teknke shenja prodhuese

CN 360 В C 0561 CN 360 C C 0561 CN 360 D C 0561

Te këto çelqe fortësa e këputjes sllet në kufjtë prej 490 MPa der 580 MPa dhe takojnë grupt të çelqeve me vet të vërtetuara mekanke.

Mbaje mend:Shenja e çelkut e tregon fortësnë e tj të këputjes dhe përbërjen e tj

kmke.

Ekzstojnë dy lloj shenjash: teknke dhe prodhuese.

Pyetje:

Me çka shënohen çelqet e ndërtmtarsë?

Defnoje çka është shenja!

Numëro çelqe me vet të vërtetuara mekanke!

Clat çelqe janë me përbërje të vërtetuar kmke dhe vet mekanke?Shpjego smbolet e shenjës themelore!

Çka tregon shenja e çelkut?


29/204

21


4. PROFILET E ÇELIKUT DHE PËRPUNIMI NË PUNËTORI

4.1 Format e prodhmeve të çelkut

Formm formës së profleve të çelkut ftohet në me rrafshues me rrokullsjetë ngrohët ose ftohët.

Procedura e rrafshmt fllohet me lëshmn e barmës së çelkut (fg. 4.1) e nxe-hur der në temperaturën e nevojshme dhe lëshm nëpër sstemn e rrafshmt.Me këtë rast, gradualsht zvogëlohet trashësa, kurse rrtet gjatësa e prodhmt nëvarshmër nga dmensonet dhe format e prodhmt fnal.

Në raport me temperaturën gjatë së clës bëhet rrafshm dallojmë rrafshues tëngrohët dhe ftohët.

Me rrafshm të ftohët barma përpunohet në sllav, kurse pastaj sllav përpunohet

në prodhme të tjera ose gjysmë prodhme, më shpesh lastër (fg. 4.2, fg. 4.3 dhe fg. 4.4).

Fg. 4.1 Prodhm barmës

Fg. 4.3 Rrafshm lastrës

Fg. 4.2 Prodhm sllavt

Fg. 4.4 Prodhm proflt merrafshm të ngrohët


30/204


22

Në rrafshueset e ftohta rrafshm bëhet në temperaturë të dhomës dhe mekëtë rast më shpesh dedkohen për rrafshm: lastra e hollë, tel ose proflet (fg. 4.5).

Fg. 4.5 Rrafshm ftohët dhe formësm ftohët proflt

Gjysmë prodhmet e çelkut që ftohen në uznat për petëzmn e çelkut janë:- shkopnjtë;- lastrat;- tërat bartëse të profluar.

Shkopnjtë paraqesn elemente konstruktve që karakterzohen me dametërrelatvsht të vogël në raport me gjatësnë e tyre dhe janë të njohur s çelk thupre.

Lastrat paraqesn elemente konstruktve me dy dmensone shumë të mëdhanë raport me të tretën (trashësa e tyre).

Proflet e çelkut janë elemente konstruktve me prerje të ndryshme të të-thorët, të clat spas mënyrës së përpunmt ndahen në profle nxehët të rrafshuaradhe të formësuar në të ftohët.

4.2 Shkopnjtë

Në këtë grup bëjnë pjesë:- hekur shtypur;- çelku unversal;

- këndet L- proflet.

Hekur shtypur – ftohet me shtypje ndërmjet dy clndrave paralel, për atëka dy spërfaqe të rrafshëta. Prodhohet me trashës d=3-40 (100 mm), gjerësa b=10-150 mm dhe gjatës L=3-15 m. Shënohet me ≠ b, d...L (fg. 4.6).


31/204

23


Fg.4.6 Shtypja e ftohët e hekurt të shtypur

Çelku unversal ftohet me rrafshm nëpër sstemn prej katër clndrash edheatë, dy horzontal dhe dy vertkal, me çka ftohen katër spërfaqe të rrafshëta dhetehe të ashpra (fg, 4.7). karakterzohet me fortësa më të mëdha nga çelku petëzuar.Prodhohet me trashës prej 3 mm der më 40 (100 mm), gjerësa prej 150 der më1100 mm dhe gjatësa prej 3 der më 12 m. Shënohet njësoj s çelku petëzuar ≠ b,d...L. (fg.4.8).

Fg.4.7 Shtypja e ftohët Fg.4.8 Ftohët shtypur

Çelku rrethor prodhohet me dametër prej 5 der më 300 mm. Çelku rrethorme dametër më pak se F 5 mm quhet tel, kurse prej F 5 der F 40 armaturë. Çelkurrethor për dametrat der F 12 porostet në makara, kurse dametrat më të mëdhenjnë copa, në duaj me gjatës maksmale 12 m. Shenjat në vzatmet për to janë: Prejфd...L (fg. 4.9 dhe fg. 4.10).


32/204


24

Fg.4.9 Armatura e lëmuar Fg.4.10 Armatura me brnjë

Çelku katrorë është me anë prej 5 der 300 mm. Shenja për të është (d) (fg. 4.1).Çelku gjashtëkëndësh është me dmensone të rretht të shkruar prej 5 der

300 mm. Shenja është (s) (fg. 4.11).

Fg.4.1 Forma të ndryshme tëgjysmëprodukteve të çelkut nëgrupn e shkopnjëve

Proflet këndorë mund të jenë rrafshgjatë kur raport anëve u është 1:1.Shenja është L b.b.t...L. Kënd më vogël që përdoret në konstruksonet është L 45.45.5, kurse më madh L 200. 200 16 për këndet rrafshgjatë. (fg 4.12)

Fg. 4.12 Kënd rrafshgjatë


33/204

25


Kënd gjatëssë së ndryshme është kënd te cl anët janë 1:1,5 pse 1:2. Shen- jat janë L b.a.t...L. Kënd më madh gjatëssë së ndryshme është me dmensoneL100.200.14 (fg.4.13)

Fg. 4.13 Kënd me gjatës të ndryshme

4.3 Lastrat

Lastrat me elemente të tlla gjerësa e të clave është shumë më e madhe setrashësa e tyre. Ato porosten në formën e shrtave, tabelave dhe lamelave. Ftohenme lëshmn e pandërprerë të masës së çelkut nëpër sstemn e clndrave përdersanuk ftohet trashësa e caktuar e shrtt, kanë gjatës të pakufzuar, gjerës prej 600mm dhe më shumë, s dhe gjerës me prerje të pjerrët më të vogël se 600 mm.

Lastrat pas shtypjes duhet të plotësojnë edhe dsa kushte të dhëna me stan-dardet tona, sç janë: pështjellja, rrafshët dhe toleranca për trashësnë.

Spas trashëssë lastrat mund të jenë:- lastra të holla me trashës më të vogël se 3mm;

- lastra të mesme me trashës prej 3 der 5mm;

(lastrat e holla dhe mesme porosten në lëmsh) (fg. 4.14)- lastrat e trasha (vrazhda) me trashës mb 5mm.

(trashësa e lastrave porostet s pllaka me dmensone 2100mm dhe gjatësprej 12m) (fg. 4.15)

Fg 4.14 Lëmshet(lastrat e holla dhe të mesme)

Fg. 4.15 Pllakat (lastrat e trasha)


34/204


26

Spas formës lastrat mund të jenë:- të rrafshëta;

- trapez;

- panel.Lastrat e rrafshëta kanë zbatm të madh në përpunmn e një konstrukso-

n të çelkut, qoftë të jetë në ndërtmtar, makner, ndustr etj. sot me teknologjnëe përsosur të përpunmt të trave bartës të lastrave, zbatm këtyre lastrave ështëme rëndës të madhe në ndërtmtar. Të njëjtat përpunohen me gjerës prej 200mm, trashës 20 mm dhe gjatës prej 6 der më 12 m në varshmër nga trashësa dhegjerësa.

Lastrat e valëzuara (trapeze) kohës fundt kanë zbatm të gjerë në ndërtmtar.Trashësa e lastrës arrn prej 0,6 der më 1,5 mm. Këto lastra prodhohen prej teneqe-ve të rrafshëta të holla kur të njëjtat do të lëshohen të kalojnë nëpër clndra të kons-truktuar specalë, në gjendje të ftohët (fg. 4.16). Kohës së fundt lastrat e këtlla plas-tfkohet dhe më së shumt përdoren për konstruksonet e kulmeve (fg. 4.17).

Fg. 4.16 Përpunm lastrave trapez

Fg. 4.17 Format e ndryshme të lastrave trapez


35/204

27


Lastrat trapez kombnohen më shpesh me dy lastra dhe zolm termk nga les-h qelqt ose gurt – tervoll dhe ftohen dhe ftohen të ashtuquajtur panel-sandvç.Përpunohen panel-sandvuç mbulesa (fg. 4.18) dhe panel-sandvç të fasadave

(fg. 4.19). Këto sandvç – panela karakterzohen me termo zolm të shkëlqyeshëm, janë të lehta, thjeshta dhe shpejtë montohen.

Fg.4.18 Sandvç-panela mbuluese Fg. 4.19 Sandvç – panela fasade

Spas përpunmt të spërfaqes lastrat mundet të jenë:

- rrafshëta (lëmuara);

- brnor;

- lythëta;

- perforuara ose shpuara.

Lastrat brnore dhe lythëta kanë zbatm të gjerë në objektet ndustrale

për mbulmn e kanaleve, rrugcave, shkallëve, platformave etj. Kjo është rezultat bartshmërsë së tyre të mrë, por edhe spërfaqes së pa rrëshqtshme që ftohetprej brnjëve, respektvsht lythat në spërfaqen e tyre. Janë me më shumë lara tëbrnjëve (fg. 4.20). Përpunohen me trashës prej 2,5mm der më 10 mm paketm prej1 der 2,5mm.

Fg. 4.20 Lastra brnore dhe lythëta


36/204


28

Lastrat e perforuara përdoren për përpunmn e kanaleve ventlues, përmbylljen ose mbrojtjen të pjesëve ku domosdo të qarkullo ajr, elemente dekoruesetj. Përpunohen me preform të lastrave të lëmuara në presa. Janë me gjeometr të

ndryshme në vrmat (rrethore, katrore, elpsode etj) (fg. 4.21).

Fg.4.21 Lastrat e perforuara

4.4 Proflet e çelkut

Proflet e çelkut janë elemente konstruktve që gjejnë zbatm të gjerë në kons-truksonet e çelkut. Spas mënyrës së përpunmt mundet të jenë:

- proflet e ngrohta të shtypura, dhe- proflet e ftohta të shtypura.

4.4.1 Proflet e ngrohta të shtypura

Proflet e ngrohta të shtypura përpunohen dersa çelku është në gjendje tëngrohët duke kaluar clndrat e konstruktuar specal. Më të zbatuara nga proflet çe-lqe është a normal dhe profl cl e mor emrn spas pamjes së tj.

Për herë të parë e soll nxhner francez Zores, në vtn 1845. karakterzohetme dy boshte smetrke dhe përbëhet prej një brnje dhe dy thka që përpunohennën pjerrtës prej 14% që është kushtëzuar nga mënyra e rrafshmt. Përdoren s trabartës, përkatëssht element trart. Prodhohet me h=80-1000mm kurse në dsa

vende edhe der më 1400 mm. (fg. 4.22)

Fg.4.22 Rrafshm proflt I


37/204

29


Shenja e vzatmt është I(h) (fg.4.23)

Fg.4.23 Rrafshm ngrohët I(h)

S varant e I (parë) – profl është proflt pajnerovt, shenja e të clt ështëIP h...L. Edhe ky profl ka dy boshte në smetr dhe gërshërë të gjerë në raport me

profln I që mundëson fortës më të madhe nëpër të dy boshtet. Për atë më shumëpërdoret për përpunmn e smboleve.

Sot në Evropë dhe botë prodhohen tpe më të ndryshme të trarëve bartës I megërshërë të gjerë, sç janë NEA, NEV dhe NEM dhe tjera (fg. 4.24).

Fg. 4.24 Tpe të ndryshme të profleve I me gërshërë të gjerë

Krahas këtyre profleve në praktk zbatohet edhe tra bartëse [ a. q. profl kanaldhe njëjt prodhohet me lartës prej 65 der më 300 mm ose 400 mm.

Karakterzohet me një bosht të smetrsë dhe përbëhet prej dy gërshërëve dhenjë brnje me pjerrtës të njëanshme prej 8% ose 5% që varet prej lartëssë së proflt.

Ky profl has zbatm të gjerë për përpunmn e shtyllave, kurse mundet të përdoret edhe s element ndërtmor .

Më shpesh zbatohen s një ose në kombnm me një ose më shumë profle.Shenja e proflt është [ h...L (fg. 4.25).

Fg.4.25 Profl ngrohët rrafshuar


38/204


30

4.4.2 Profl formësuar në të ftohët

Proflet e formësuar në ftohët përpunohen me dredhjen e lastrës në gjendje

të ftohët. Lastra parapraksht kalon nëpër sstemn e clndrave ku bëhet rrafshm dhe rregullm tj der te trashësa e nevojshme, kurse pastaj dredhet në formën edëshruar.

Dredhja bëhet gradualsht, përmes 6-12 clndrave dhe shtypësve.

Spas formës këto profle mund të jenë me:

- prerje të hapur;

- prerje të mbyllur.

Trashësa e mureve arrn prej 3 der më 16 mm.Formësm ftohët profleve hasn në zbatm të gjerë pothuaj se në të gjtha

fushat në ndustr. Për shkak të formave të voltshme të prerjes kanë karakterstka tëmra gjeometrke, janë të lehtë dhe përdoren për përpunmn e konstruksoneve tëkulmeve, shtyllave etj . (fg. 4.26)

Me përsosjen e teknologjsë së tyre, këto profle gjejnë zbatm gjthnjë e më tëmadh në përpunmn e grlave hapësnore me të clat arrhet mbulm hapësravemë të mëdha.

Nga proflet e këtlla realzohen konstruksonet në aeroportn e Shkupt.

Fg. 4.26 Format e ndryshme të profleve në formësmet e ftohta


39/204

31


4.5 Përpunm pjesëve të çelkut në punëtor

Çdo konstrukson çelku përbëhet prej pjesëve që parapraksht përpunohen

në punëtor. Në kantert e ndërtmt ato vetëm montohen me konstruksonn mendhmën e vdave ose saldmt. Konstruksonet e çelkut kryhen në punëtort, kurse jo në kanterët e ndërtmt për shkak të kërkesave gjthnjë e më të mëdha që kanëtë bëjnë me kualtetn dhe fuqnë bartëse d.m.th. temperaturë përkatëse, lagësht,mbrojtje nga ndkmet atmosferke, kushtet e mra për punë në punëtort dhe

mundësa e kontrollmt të kualtett.

Element më shpeshtë që përpunohet në punëtor ka dsa elemente përbërëse.Çdo pjesë dhe çdo operacon në to kryhet veç e veç. Për këtë shkak, është e nevojs-hme të dhet mënyra e realzmt të operacont përkatës dhe rend realzmeve. Kjodefnohet me projektn, respektvsht vzatmet në punëtort për konstruktm.

4.5.1 Drejtm lastrave dhe profleve

Gjatë përpunmt (prodhmeve) të lastrave dhe profleve mund të vjë der telakm tyre. Për atë, para se të ndërtohen në konstrukson ato duhet të drejtohenme lëshmn nëpër sstemn e clndrave.

Dstanca ndërmjet clndrave rregullohet ashtu që lastrat më së shumt lako-hen që të lrohen prej shtrrjeve të tjera gjatë rrokullsjes, kurse pastaj drejtohen.

Proflet drejtohen në shtypës të veçantë pa nxehje nëse janë pak të lakuara oseme nxehje der më 600C, nëse janë më shumë të lakuar.

4.5.2 Lakm elementeve të çelkut

Forme e nevojshme e lastrës ftohet me lakmn e tyre me ndhmën e shtypësvedhe veglave.

Forma rrethore më së shpesht ftohet me ndhmën e clndrave të clët ashtu janë të radhtur, dhe lakmn e bëjnë gjatë lëvzjes së tyre rrotulluese (fg. 4.27).

Lakm këndeve dhe profleve bëhet me ndhmën e maknave të veçanta ose prapë në shtypëse për lakmn e profleve der te forma e dëshruar.

Fg. 4.27 Proflm lastrave


40/204


32

4.5.3 Shënm

Shënm është përcjellja e dmensoneve të elementeve nga vzatm te mater-

al prej të clt do të punohen elementet.Në varshmër prej formës dhe llojt të elementt dhe pajsjeve me të clat ds-ponohet s dhe aftëssë profesonale të punëtort, shënm mundet të bëhet në mëshumë mënyra, edhe atë:

Shënm me ndhmën e shablloneve – për elemente më të komplkuara dhe ele-menteve që përpunohen në ser më të madhe. Së par, në lastrën e hollë përpunohetshabllon në P 1:1 me formën e njëjtë s edhe element, kurse pastaj me ndhmën e tjbëhet bartja te materal.

Shënm drekt – qëndron në atë që punëtor së par e lexon vzatmn dhedrekt bartë dmensonet në materaln prej të clt duhet të ndërtohet elemen-t. Gjatësa e proflt bartet dhe përcaktohet me metër çelku. Shënm bëhet megjlpërë çelku maja e të clt është prej çelkut të fortë. Shënm vrmave për v-dat dhe gozhdët së par bëhet me gjlpërë çelku, kurse pastaj në mënyrë shtueseshënohet me shlec (kurner) që len gjurmë të thella dhe kështu fksohet vend përshpm. Vjat rrethore shënohen me gjashtëkëndësh me gjlpërë çelku, kurse vrmate para me këndmatës ose vckël .

Shënm me ndhmën e fotoqelve – është njëra prej procedurave gjysmë au-

tomatke për përpunmn e elementeve. Forma e elementt parapraksht vzatohetnë letër me tush (hamer), pastaj vzatm vendoset në maknë ku fotoqelve e përcjellvjën e zezë të hamert, kurse vegla bënë prerjen e lastrës. Kjo mënyrë është e mrëpër ndërmarrjet e përbëra dhe sastë më të mëdha.

Shënm programuar – kjo mënyrë shënm has zbatm gjatë hapjes së vr-

mave për vda dhe gozhda, prerjen e proflt dhe gypave dhe për operacone të tje-ra. Ajo qëndron në kompjuterët paraprak të programuar. Makna me të clën kryhetndonjë operacon fton komandë automatke për lëvzje dhe kryerjen e operacont.

4.5.4 Prerja e lastrave

Varëssht prej elementt që prtet, ekzstojnë më shumë makna dhe vegla,d.m.th. mënyra me të clat bëhet prerja edhe atë:

а) prerja me gërshërë – zbatohet për prerjen e lastrave me trashës der 15 mmdhe kënde më të vogla (fg.4.28);

Fg. 4.28 Gërshërë prerjen e lastrave të holla


41/204

33


b) prerja me gërshërë shtypje – zbatohet për prerjen e lastrave më të trashame trashës (fg.4.29);

Fg.4.29 Gërshërë me shtypje

c) prerja me ndhmën e sharës – kjo prerje jep tehe me kualtet, kure realzo-het me shtrëngmn paraprak të elementt në bazë specale, ndërsa prerja realzo-het me lëvzjen e lehtë të sharrave të fuqshme. Sot për prerjen e elementeve të çe-lkut gjthnjë e më shumë zbatohen shara me sharë rrotulluese dhe dhëmbëzme tëndryshme, për prerjen e tpeve të ndryshme (fg. 4.30);

Fg. 4.30 Shara elektrke për prerjen e elemente të çelkta

ç) prerja me gaz – kjo mënyrë e prerjes është më e përhapura sepse mundtë përdoret për prerjen e të gjtha pjesëve të çelkut pavarsshtë prej trashëssë osepoztës së elementt.

Kjo mënyrë nuk kërkon kushte të posaçme për punë dhe pajsje të komplkuar,ashtu që mund të realzohet edhe në punëtor edhe në terren.

Esenca e prerjes me gaz qëndron në djegen e hekurt në reaktv me oksgje-nn. A nxehet në temperaturë prej 1000 der 140 shkallë. Nxehja realzohet me djeg-en e gazt që kalon nëpër një gjlpërë, kurse nëpër tjetrën rrymon oksgjen nën pre-son në reaktvn e të clt çelku dgjet, hedh zgjurë dhe zhvllon temperaturë të lartë.


42/204


34

Prerja me gaz mund të realzohet nëpër më shumë mënyra, edhe atë:

- preje me dorë e proflt, lastra me gjatës të vogël dhe lastra me formë jo të

rregullt (fg. 4.31);

Fg. 4.31 Prerja me gaz –me dorë

- me maknë automatke për prerjen e lastrave me gjatës më të madhe s dhenë numër më të madh;

- me maknë shtatore për prerjen e lastrave me formë më të ndërlkuar. Ajoështë maknë ku pjesa e spërme është me ujë ose fotoqel ose me programm (fg.4.32).

Fg. 4.32 Prerja e lastrave në mënyrë të programuar

4.5.5 Përpunm teheve

Gjatë prerjes së elementeve me gërshërë më shpesh vjen der te shtypja dheshtrëngm materalt në një anë. A materal duhet të largohet dhe më shpesh tehu tllë përpunohet me pllakë grhëse. Te lastrat e shkurtra tehet mund të përpunohenme grhë, me çekan pneumatk me dorë ose pllakë grhëse, kurse te tehet më të gja-ta përpunm bëhet me zdrukth.


43/204

35


4.6 Përpunm vrmave me gozhda dhe vdha

Vrmat për pka dhe vdha mund të realzohen me depërtm dhe me shpm.

Depërtm bëhet me maknë specale nën pres-on. Gjatë depërtmt vjen der te dëmtm lokal mate-ralt. Te lastrat e holla dh këndet vrmat e ftuara kështue plotësojnë kualtetn, kurse te lastrat e trasha më parëdepërtohet vrmë më e vogël nga e nevojshmja, kursepastaj me shpmn shtesë hapet vrma e kërkuar.

Me shpm ftohen vrmave kualtet të mrë pa marrëparasysh trashësnë e lastrës. Hapja ftohet me ndhmënshpuesve me dorë dhe statk. Shpm mundet të kryhet për çdo brë veç e veç, ose përmë shpejtë më shumë lastra shpohen në paket. Për shpmn e numrt më të madh tëvrmave dhe brave me dametër të caktuar përdoren shalona të përpunuar posaçëm.

Fabrkat mrë të pajsura për përpunmn e elementeve të çelkut kanë bruesetë mëdha automatke. Ato përbëhen prej sstemt brues horzontal dhe vertkal. B-rm bëhet pa nënvzmn paraprak për përmes programmt (fg. 4.33).

Fg. 4.33 Hapja e vrmave me shpues

4.7 Përpunm elementeve në punëtor

Meqenëse përpunm elementeve në punëtor është më me kualtet se nëkanter ndërtm, të gjtha operaconet përpunohen në uznë.

Në një element duhet të bëhen më shumë operacone para se të bëhet mont-m dhe për atë a element prej një vend te tjetr bartet me ndhmën e vnçave.

Bashkm elementeve dhe montm tyre bëhet gradualsht me ftmn e ele-menteve më të mta, kurse gjatë kësaj duhet të mbahet llogar për poztën e tyre.Montm elementeve dhe rend punëve varet prej llojt të elementt konstruktues.


44/204


36

4.7.1 Nënvzm elementeve

Të gjtha pjesët gjatë përpunmt të konstruksoneve nënvzohen me shenja që janë

dhnë në vzatm. Ajo bëhet ose me ngjyrë të yndyrshme ose me shtypjen në materaln.Shenjë e përmban numrn e poztën e dhe numrn e vzatmt. Pas përputhjessë elementt konstruktv a fton shenjë të posaçme që është dhënë në skemën përmontmn e konstruksont. Mb bazën e asaj shenje element njhet gjatë montmt.

4.8 Mbrojtja e konstruksoneve të çelkut prej korrozont

Mbrojtja mund të bëhet në më shumë mënyra, edhe atë:

a) Masat konstruktve për mbrojtje

Elementet konstruktve duhet formësohen ashtu që do të pengohet mbledhja epluhurt dhe papastërtve të tjera dhe do të pengohet qëndrm lagështsë në thellëstëe proceseve e thellësve te proceset e sëndukëve. Duhet të mbyllen skajet që të mos preklagështa dhe të mos ketë qarkullm të ajrt. Te shtyllat e jashtme shputa e bazës duhet tëngrtët 20 cm nga teren dhe të formohet ashtu që nuk do të qëndro lagështa (fg. 4.34).

Fg. 4.34 Shtylla e jashtme e çelkut

Nëse në konstruksonn e çelkut vendoset metal tjetër, shembull alumnum,është e nevojshme ndërmjet tyre të vendoset zolm. Kjo mbrojtje vendoset për atëse gjatë kontakt drekt të çelkut me metal tjetër vjen der te reakson kmk, meç’rast zhvllohet proces oksdmt të çelkut.

aluminiumizolim

çelik

Fg. 4.35 Vendosja e materalt zolues ndërmjet çelkut dhe metalt tjetër


45/204

37


Masa tjetër konstruktve është vendosja e elementt në poztë që nuk mun-dëson ndalmn e ujt dhe lagështsë dhe kontaktn e elementeve konstruktvespërfaqet e të clave janë të qasshme për vendosjen e lyerjeve (fg. 4.36).

jo e drejtë e drejtë jo e drejtë e drejtë

Fg. 4.36 Vendosja e elementeve në konstruksone

b) Lyerje mbrojtëse – më shpesh zbatohen për mbrojtje nga korrozon.Qëllm kësaj mbrojtje është të pengohet kontakt çelkut me lagështn dhe

ajrn. Që të bëhet lyerja mbrojtëse më së par duhet të përgattet konstrukson çel-kut d.m.th. të largohet yndyrshmëra, pa pastërta, pjesë prej saldmt dhe ndryshkuekzstues.

Yndyrat largohen me leckë ose furçe të lagura në tretje për pastrmn e yndyrave.Pastrm spërfaqes e përfshrë me korrozon (ndryshk) mund të bëhet

me dorë ose me makne me furçë çelku (fg. 4.37), pastrm me akërm, me nxehjeder më 150 oC, pastrm me zhytjen e elementeve të vogla në tretje kmke, në të c-lat largohet vetëm shtresa e përfshrë me ndryshk dhe pastrm me rërshte.

Fg. 4.37 Pastrm spërfaqes me korrozon (ndryshk)

Rërshtja është mënyra më e shpeshtë për pastrmn e konstruksoneve të çel-kut. Qëndron në pastrmn e spërfaqeve të çelkta me çurg abrazv me preson të lartë.

Abrazv përbëhet prej kokrrave të çelkut me madhës prej 0,5 der 1,2 mm,ose rëra e kuarct prej 0,5 der 2,5 mm, me godtje të spërfaqes së çelkut në këndne caktuar. Kokrrat e nxjerrn ndryshkun dhe pa pastërtnë e (fg. 4.38) dhe (fg. 4.39).Pas rërëzmt të spërfaqes së çelkut, spërfaqja pastrohet prej pluhurt, pre pastro-het prej pluhurt dhe lyhet me lyrje themelore. Lyerja e parë vendoset menjëherëdhe ka qëndrueshmër prej 6 muajsh, kurse lyerja e dytë bëhet pas përpunmt të

konstruksont, kurse para vendosjes së shtresës mbrojtëse.


46/204


38

Fg. 4.38 Abrazv Fg. 4.39 Rërësm konstruksoneve të çelkut

Mbrojtja e suvatmt ka për detyrë ta mbrojë lyerjen themelore. Lyerja bëhetnë spërfaqen krejtëssht të pastërtë dhe thatë dhe në temperaturë jo m të ulët se

5ºC. Suvatmet mbrojtëse bëhen në dy mënyra, edhe atë:- me brushë dore ose clndër për spërfaqe më të vogla dhe vende të paar-

rtshme (fg. 4.40);

Fg. 4.40 Lyerja me dorë e ngjyrës së yndyrshme

- me stërpkjen e ngjyrës me pstoletë nën preson, për spërfaqe më të mëdha(fg. 4.41).Trashësha e përgjthshme e lyerjes varet nga agresvtet ambentt.

Fg.4.41 Stërpkja e ngjyrësme pstoletë nën preson


47/204

39


c) Znkm ngrohët - është mënyrë e mbrojtjes me zhytjen e elementeve tëçelkut në vaskë me znk të shkrrë (fg. 4.42).

Përdoret për mbrojtjen e konstruksoneve në mjedse ndustrale detare shumë

agresve.

Fg.4.42 Proces znkmt të ngrohët

ç) Metalzm - nënkuptohet lyerje me metal të shkrrë, rezstente ndaj korroz-ont në spërfaqen e çelkut më parë të përgattur. Për metalzm përdoret znku, alu-mn, plumb etj.

e) Legurm çelkut bëhet që në procesn e prodhmt me shtmn e metaltqë përmrëson karakterstkat e çelkut. Elemente të legurës janë: krom, nkel, bak-r, mangan etj (fg. 4.43).

Fg. 4.43 Çelqe të leguruar


48/204


40

Mbaje mend!

1. Formm formës të profleve të çelkut ftohet me rrafshmn e ngrohtë dhe

ftohtë.

2. Në raport me temperaturën gjatë së clës bëhet rrafshm dallojmë rrafshmtë ngrohët dhe ftohtë.

3. Gjysmë prodhmet e çelkut që ftohen nga rrafshuesja janë:- shkopnjtë;- lastrat;- tratë e profluar.

4. Në grupn e shkopnjve bëjnë pjesë:- çelku pllakëzuar shënohet me ≠ b, d...L- çelku unversal shënohet skurse çelku pllakëzuar ≠ b, d...L.- këndet L- proflet shënohen me L b.h.t...L

5. Lastrat janë elemente të tlla gjerësa dhe gjatësa e të claveе është shumëmë e madhe se trashësa e tyre.

6. Spas trashëssë lastrat munde të jenë:- lastra të holla me trashës më të vogël se 3 mm;

- lastra të mesme me trashës prej 3 der 5 mm;- lastra të trasha (vrazhda) me trashës mb 5 mm.

7. Spas formës lastrat mund të jenë:- të rrafshëta;- të valëzuara.

8. Spas përpunmt të spërfaqes lastrat mund të jenë:- rrasëta (lëmuara);- brnjor;- me lytha;- të perforuara ose të shpuara.

9. Proflet e çelkut janë elemente konstruktve që hasn zbatm të gjerë në kon-struksonet e çelkut.

10. Spas mënyrës së përpunmt mund të jenë:- profle ngrohët të rrafshuara;- profle ftohët të rrafshuara.

11. Proflet ngrohët të rrafshuara përpunohen dersa çelku është në gjendjetë ngrohët duke u rrafshuar nëpër clndrat specal të konstruktuar.


49/204

41


12. Më përdorur prej profleve të çelkut është profl normal .Shenja në vzatm është I(h).

13. Profl ftohët formësuar përpunohen me lakm të lastrës në gjendje të ftohët.

14. Spas formës këto profle mundet të jenë me:- prerje të hapur;- prerje të mbyllur.

15. Forma e nevojshme e lastrës ftohet me lakmn e saj me ndhmën e shtypësvedhe veglave.

16. Nënvzm është përcjellja e dmensoneve të elementeve nga vzatm te

materal prej të clt do të përpunohet element.

17. Nënvzm bëhet me:- ndhmën e shablloneve;- shënm drekt;- me ndhmën e fotoqelve;- nënvzm programuar.

18. Prerja e lastrave dhe profleve. Në varshmër prej elementt që prtet dallojmë:- prerja me gërshërë;- prerja me ndhmën e sharës;- prerje me gaz.

19. Vrmat për gozhda dhe vdha mund të bëhen me depërtm dhe shpm.

20. Mbrojtja e konstruksoneve të çelkut nga korrozon bëhet në më shumëmënyra:

- masat konstruktve për mbrojtje;- suvatmet mbrojtëse;- znkm nxehtë;- metalzm;- legurm.


50/204


42

PYETJE:

1. Formm formës së profleve të çelkut ftohet me rrafshm, që spas tem-

peraturës gjatë së clës zhvllohet e njëjta, mundet të jetë:а)......................................... rrafshm;

b) .........................................rrafshm.

2. Clat gjysmë prodhme të çelkut ftohen me rrokullsje?

3. Në grupn e shkopnjve bëjnë pjesë:

- çelku shtypur - nënvzohet me ....................

- çelku unversal - shënohet me ....................

- proflet këndore L – shënohet me ....................

4. Elemente gjerësa dhe gjatësa e të clave është shumë më e madhe nga trashësae tyre janë të njohura s ....................................

5. Çfarë lastrash dallojmë spas trashëssë së tyre?

6. Çfarë lastrash dallojmë spas formës?

7. Çfarë lastrash dallojmë spas spërfaqes përpunuese?

8. Clat elemente konstruktve gjejnë zbatm më të madh në konstruksonet eçelkut?

9. Spas mënyrës së përpunmt proflet e çelkut mund të jenë:

а)............................................

b) ..........................................

10. Cla është forma e profleve të çelkut më e zbatuara në konstruksonet eçelkut dhe s shënohet?

11. Çfarë mund të jenë proflet ftohët të formësuara spas formës?

12. Numëro 3 mënyra të nënvzmt të lastrës dhe profleve!

13. Numëro tr mënyra të prerjes të lastrave dhe profleve!

14. Clat masa për mbrojtje nga korrozon njeh?

15. Përshkruaje ecurnë për mbrojtje nga korrozon me lyerje!

16. Përshkruaje procedurën për mbrojtje nga korrozon me znkmn e ngrohët!

17. Clat masa konstruktve për mbrojtje nga korrozon dn?


51/204

43


5. MJETET PËR LIDHJE (NGJITËSE) NË KONSTRUKSIONET E ÇELIKUT

Prodhmet nga rrokullsëset: shkopnjtë, lastrat, dhe tratë e profluar, monto-

hen në punëtor në elemente për konstruksone me ndhmën e mjeteve ldhëse(ngjtëse). Nevoja e paraqtjes të mjeteve për ldhje del kryessht prej tr shkaqesh,edhe atë:

- për shkak të prodhmeve të gjatësve të kufzuara të gjysmë prodhmeve ngauznat e ngjeshjes së metalt;

- për shkak të mundësve të kufzuara transportuese;- për shkak të mundësve të kufzuara për montm.

Mbshtm dhe ngjtja e elementeve konstruktuese bëhet me mjetet vjuesengjtëse: farkmet, vdhat dhe ngjtjet e salduara.

5.1 Gozhdmet

Gozhdmet, s mjete ngjtëse, kanë flluar të përdoren prej vtt 1832. Sot atoshumë rrallë përdoren, përveç gjatë renovmt të konstruksoneve të vjetra të bërae gozhda (fg. 5.1). Ato janë mjete shumë të sgurta për ngjtje të elementeve në njëkonstrukson çelku.

Fg. 5.1 Zëvendësm gozhdove te konstruksonet e bëra me gozhdme


52/204


44

Gozhda kështu e prodhuar ngashtypës e ka një kokë me qafë dhe trup,përdersa vetë mbërthm në konstruks-

on e fton formën e tj përfundmtare.Gozhdmet përpunohen nëpër-mjet maknave në presone specale ngaçelku rrumbullakët me kualtet ÇЗ 340dhe ÇЗ 440.

Gozhda e papërpunuar, e pa ngj-tur domosdo të plotësojë krtere të cak-tuara, të dhëna në standardet e vendt

në të cln prodhohet. Ato më shpesh janë:- të ketë spërfaqe të rrafshët me tehe qartë të shprehura;

- pa plasartje;- të mos ketë gjurmë nga kallëp;- të mos ketë ndryshkje ose të djegura etj.

Gozhdmet spas dametrt, gjatëssë dhe kualtett paketohen në nga 5, 10,25,100, 500 dhe 1000 copa. Në paket patjetër të ketë fgurë të gozhdës, të jetë shënuar prodhues, data e prodhmt, standard spas së clt është prodhuar dhenumr gjozhdave në paketm. Për marrjen e gjozhdave patjetër të posedojnë A testpër kualtetn e tyre.

Spas formës së kokës gozhduat mund të jenë:а) gozhda me kokë gjysmë rreth;b) gozhda kokë gjysmë të lëshuar;c) gozhda me kokë të lëshuar.

Më së shumt përdoren gozhdat me kokë gjysmë rrethore (fg.5.2).

Fg.5.2 Gozhda me kokë gjysmë rrethore


53/204

45


Qafa e gozhdave me kokë gjysmë rrethore, me gjatës prej 50 mm nga tehu skajt të kokës ka formë konus, me pjerrtës të realzmt prej 1%, kurse në vazhdmqafa ka formë clndrke.

Për shkak të formës konke dametr gozhdës matet 5 mm nga tehu kokës.Gozhdm gozhdës mund të bëhet me dorë ose me maknë, me atë që qafa mësë par duhet ta plotësojë vrmën e gozhdës, kurse pastaj formohet koka e poshtme.

Ngjtja me gozhdm bëhet në vrmën më parë të përpunuar në lastrat që bash-kohen dhe me vënen e gozhdës e cla është e nxehur në 1000 ºC para vendosjes(fg. 5.3).

Fg.5.3 Vendosja e gozhdmeve

Trashësa e pakett varet prej elementeve që ldhen me gozhdme me kokëgjysmë rrethore, dhe është:

S ≤ 4,5 d 1 d 1 – hapja e vrmës për gozhdmet

Gjatësa e qafës varet prej mënyrës së farkmt, edhe atë:

- për gozhdmn me maknë L = S + (4/3) · d 1, dhe

- gozhdmn me dorë L = S + (7/4) · d 1

Ku L është gjatësa e gozhdës së papërpunuar, S është trashësa e pakett.

Emrn e vetë gozhda e mor spas vrmës në të clën vendoset, kështu qëekzstojnë dametrat vjues të standardzuara 11, 14, 17, 20, 23, 26, 29, 32, 35 dhe 38.

Për të gjtha gozhdmet spas dametrt të vrmës ekzston shenja që përdoret në v-zatmet teknke.

Gozhdat me kokë gjysmë të lëshuar ose të lëshuar kanë zbatm dukshëm mëtë vogël nga ato me kokë gjysmë rrethore (fg. 5.4).

Këto gozhda kanë zbatm vetëm atje ku koka gjysmë rrethore e gozhdës upengon dsa elementeve nga konstrukson.


54/204


46

a) Gozhdat me kokë gjysmë të lëshuar b) Gozhdat me kokë të lëshuar

Fg. 5.4 Gozhdë me kokë gjysmë të lëshuar dhe të lëshuar

Tabela 5.1 Karakterstkat e gozhdës me kokë gjysmë rrethore

5.1.1 Shenjat e gozhdave

Spas përpunmt, farkmet mund të jenë: të punëtorve, montuese dhe gjysmëmontuese (me vrma të shpuara në montm) (fg. 5.5).

Farkmet e punëtorsë komplet përpunohen në punëtor, d.m.th. shpm dhefarkm.

Farkmet gjysmë montuese përgatten në punëtor, d.m.th. shpohen elemen-tet, kurse farkohen në objekt.

Farkmet montuese komplet realzohen në objekt.Në vzatm farkmet shënohen me smbole që defnojnë spas formës, damet-

rt dhe mënyrës së realzmt.

Shenjat themelore për të gjtha farkmet janë me formën e rretht. Me rrethshënohen farkmet me kokë gjysmë rreth, përdersa në këtë shenjë, shenja shtohetnjë e katra e rretht koncentrk për shënmn e farkmt me kokë gjysmë të lëshuar, kur-se me shtmn e gjysmës së rretht koncentrk shënohet farkm me kokë të lëshuar.

Farkmet gjysmë montuese shenjohen me amuj të vegjël me një krah, ndërsaato montuese me dy krahë.


55/204

47


Në vzatmet me përmasa të më të vogla, dametr smbolt përgjgjet d-ametrt të kokës së farkmt, kurse në vzatmet me përmasa më të mëdha shen-

jat kanë dametër të barabartë me vrmën e farkmt. Më detalshtë janë treguar në

tabelën 5.2.

Tabela 5.2

Diametri i kokës së farkimitd1 mm

Diametri i farkimit të papërpunuar d mm

Diametri i çelikut rrethor d0 mm

Farkimi mekokë gjysmër-

rethore

Farkimi mekokë gjysmë të

lëshuar

Farkimi mekokë

të lëshuar

Me vrima në montazhë



Montimi

Punëtori

Montimi

Punëtori

Montimi

Punëtori

Fg. 5.5 Ldhja e farkuar e konstruksoneve të çelkut


56/204


48

5.2 Vdhat

Vdhat s mjete ldhëse paraqten edhe para se

të lajmërohen konstruksonet e çelkut, përkatësshtkur ekzstonn vetëm konstruksonet nga hekur derg- jur. Me paraqtjen e farkmeve, vdhat për një perudhëshn nxjerrë prej përdormt, por sot hasn zbatm tëgjerë, sdomos gjatë ldhjeve montuese. Mungesakryesore e farkmeve është vështrë të montohen shnelmnuar me paraqtjen e vdhave.

Fg.5.6 Vdhë e zakonshme s mjet ldhës

Sot, vdhat janë mjete ldhëse të pazëvendësueshme për montm te konstruk-sonet e salduara.

Çdo vdh përbëhet prej kokës, qafës (trupt) me vjaskë, vdë (fg. 5.6) dhe pllakës(shajbna) e vendosur mb vdhën.

Koka e vdhës ka formë të gjashtëkëndësht të drejtë. Trup vdhës ështëme formë clndrke me gjatës të caktuar nga koka, ndërsa pjesa përfundmtareështë me vjaskë (fg. 5.7). Vdha (fg. 5.9) ka gjthashtu formë gjashtëkëndëshe që përgjgjet kokës së vdës, përdersa pllaka ka formën e rrumbullakët unazore.

Fg.5.7 Vdat me dametër të ndryshëm


57/204

49


Te çdo vdë dallohet:- dametr hapjes (vrmës);- dametr qafës;

- dametr bërthamës.

Dametret e vrmave janë të njejta skurse te farkmet. Dametr zhvdhosjesmund të jetë M 10, М12, М16, М22, М24, М27, M 30 mm (fg.5.8).

Tabela 5.4

Diametër d1 mm

Diametër d mm

Shenja

Spas shkathtëssë së përpunmt të qafës së zhvdhosjeve ato mund të jenë tëpërpunuara dhe jo përpunuara.

Dametr vdave të përpunuara patjetër t’ përgjgjet dametrt të vrmës metolerancë më të madhe prej 0,2 mm.

Dametr vdhave të papërpunuara është më vogël se dametr vrmave për1 mm që e lehtëson montmn e tyre.

Fg. 5.8 Vdat dhe vdhat Fg. 5.9 Vdha


58/204


50

5.3. Shtresat e salduara

Saldm s mënyrë e ldhjes e dy metaleve daton që nga e kaluara, kur tekno-

logja e përpunmt të metaleve shte në nvel prmtv.

Saldm paraqet vend të materalzuar të ldhjes së dy elementevenë një tërës.

Fg.5.10 Saldm dy elementeve

Termnet themelore gjatë saldmt:

- Saldm paraqet proces të bash-kmt të dy materaleve me ndhmëne nxehtëssë ose presont, me osepa materal shtues.

- Materal themelor është ma-teral prej të clt janë përpunuarelementet që ngjten.

- Materal shtuesë është ma-teral që shtohet në procesn e

saldmt në formë të elektrodësose telt.

- Ngjtja e salduar (saldm) pa-raqet vendn e ngjtjes së dy ele-menteve.

Fg. 5.11 Proces saldmt

- Saldm është aftës e një materal që të saldohet.

- Ngjtja parqet vendosjen e ndonjë materal që të plotësohet ndonjë e çarënë elementn e shkaktuar nga proceset teknologjke.


59/204

51


Forma dhe realzm ngjtjeve

Në varshmër nga vend dhe pozta e elementt që ldhet dallohen:

a) saldmet këndore – kur elementet ndërmjet vet mbylln ndonjë kënd;b) saldmet ballore – kur elementet qëndrojnë në një rafsh.

Për ngjtjet e çelkut në varshmër prej trashëssë së elementeve që ldhenpërpunohen ulluqe, ndërsa gjatë ngjtjeve këndore ulluku formohet nga pozta etyre ndërmjet tyre.

Ngjtjet emrn e tyre e marrn spas pamjes së ullukut në të cln realzohen. S-pas kësaj, ka ngjtje “I” V, U, X, K, J, 2U, 1/2V dhe tjera. (fg.5.13) saldme.

AfërsiThikë gjysmëharkor i formuar

Fg. 5.12 Përpunm ulluqeve


60/204


52

Fg. 5.13 Ulluqe për ngjtjet - I, V dhe Х

Gjatë një saldm dallojmë: fytyrën e saldmt, materaln e saldmt dhe rrënjën e saldmt (fg. 5.14).

Fytyrë e ngjitjes

Material i ngjitjes

Rrënja e ngjitjes

Me fytyrë të rrafshëtMe fytyrë konvekse

Me fytyrë konkave

Fg.5.14 Pjesët e ngjtjes


61/204

53


5.3.1 Shenjat e ngjtjeve të salduara

Ngjtjet e salduara shënohen me smbole spas të clave dallohen për nga lloj,

kualtet dhe dmensonet.Saldmet ballore (fg. 5.15) dhe (fg. 5.16) shënohen vetëm spas llojt dhe kua-ltett të ngjtjeve, sepse nuk dmensonohen dhe kanë dmensonet e njëjta skur-se edhe elementet që ngjten. Sgura e ldhjes është e garantuar vetëm me kontrol-lmn e këtyre ngjtjeve.

Spas kualtet ngjtjet mund të jenë:

- me kualtet specal kualtet – S;- kualtet I, dhe- kualtet II.

shenjat themelore shenjat plotësuese

emri i ngjitjes shenja shpjegimi shenja

i-ngjitja Rrënja e salduar

ν-ngjitjeFytyra e përpunuar ose rrënjae ngjitjes

ν-ngjitje me pllakë nën kore ngjitje e kontinuar këndore

у-ngjitjeVe kontinuar këndore edyshtë

χ –ngjitje ngjitje e ndërpre këndore

u-ngjitjeFaqja e rrafshët e ngjitjeskëndore

Ngjitje të dyshtaFaqja konvekse e ngjitjekëndore

1/2\/- ngjitjeFytyra konkave e ngjitjekëndore

κ - ngjitjengjitje këndore e ngjitur nëpërtë gjithë vëllimin

ј - ngjitje Kontrollimi radiograk

ngjitje e dyshtë Ј Kontrollimi magnetik

ngjitje këndore Kontrollimi penetrues

Këndi i ngjitur (i rrafshët) Kontrollimi me ultrazë

Këndi i ngjitur dysh Kualiteti special i saldimit

Kualitet primar i ngjitje

Kualitet i rëndomtë i ngjitje

Ngjtjet me kualtet specal domosdo duhet të jenë të barazuara, të mos kenëçarje, pa gabme në fllm dhe fund të ngjtjes. Ana e jashtme duhet të jetë e lëmuar


62/204


54

në drejtm të fuqsë, rrënja duhet mrë të jetë e pastruar dhe ngjtur dhe të bëhet n-czm në tërë gjatësnë e saldmt.

Fg.5.15 Ngjtja këndore

Saldmet me kualtet I (të parë) duhet të jenë s ngjtja me kualtet specalvetëm që te ato nuk është e thënë të bëhet grhja e anës së jashtme dhe nczm të

jetë 50-100% nga gjatësa e ngjtjes.

Ngjtjet me kualtet II (të dytë) spas dukjes janë skurse ngjtjet me kualtet Ivetëm nuk kërkohet nczm tyre.

Krahas këtyre shenjave ekzstojnë edhe shenja që kanë të bëjnë me mënyrëne saldmt, kualtetn e ngjtjes dhe punëve plotësuese për përmrësmn e kualtetttë ngjtjes.

Fg.5.16 Ngjtje këndore horzontale dhe vertkale


63/204

55


5.3.2 Realzm saldmeve

Teknka e saldmeve

Proces bashkmt me saldm më së shpesht realzohet m energj nxehtëse.Ekzstojnë më shumë teknka të saldmt,edhe atë:

- teknka me burme mekanke për saldm(me preson, me eksplodm, me ultrazë, farkmetj);

- teknka me burme elektrke (qark elektrk,rezstues elektrk dhe me burme të tjera elekt-rotermke të nxehtëssë, s dfuzë, nduktv etj);

- teknka me burme termokmke (saldm

me oksacetlen, alumnoterma).

Fg.5.17 Saldm elektrolt

A) Saldm me burme mekanke të nxehtëssë realzohet me preson të lartëmb spërfaqet e kontakt të elementeve që ngjten dhe quhet ngjtje ma preson,kursepërdoret për materale me vet të larta plastke sç janë: alumnum, bakër, plumb,zng, argjend etj (fg. 5.17)

Mënyrë tjetër e saldmt mekank është edhe saldm me fërkm që përdoretmë së shumt për elemente me prerje të tërthortë rrethore.

Fg.5.18 Veglat për saldm

Ngjtja e elementeve realzohet me fërkm në spërfaqe të clat të clat parap-raksht mrë janë të pastruara, me çka krjohet nxehtës me çka zbut elementet nëspërfaqet kontaktuese dhe në momentn e dhënë, nën preson, realzohet ngjtja etyre.


64/204


56

Saldmme ultrazë, gjthashtu është saldm me burme mekanke që mbështetetnë energjnë e nxehtëssë e prodhuar nga valët e ultrazërt me cklus të caktuar tëpërsërtjes, ampltudat dhe fuqa e presont në momentn e dhënë:

Realzohet me makna specale ku lëshohen elementet të osclojnë mefrekuencë të zgjedhur dhe ampltuda me ç’rast formohet fërkm dhe formohetnxehtës, metal zbutet dhe në momentn e dhënë nën preson bëhet ngjtja.

B) Teknka e saldmt me burme elektrke ka zbatm më të gjerë në kohën esotshme.

Gjatë saldmt elektrolt temperatura e lart e shkrrjes të materalt themelor dhetë shtuar realzohet me vendosjen e qarkut elektrk ndërmjet këtyre dy materaleve.

Rryma njëdrejtmëshe vjen nga rryma e trafo ose gjenerator (zakonsht tens-on rrymës është prej 17 der 40 volt, dhe fortëssë prej 15 der më 500 amperëve)dhe ajo pjesë s qark poztv ldhet me materaln themelor. Materal dhënë në formë

të elektrodës s pol negatv ldhet me dorëzën. Në kontak-

tn ndërmjet materalt themelor dhe elektrodës formohetpol elektrk që zhvllon temperaturë të lartë dhe shkrntë dy materalet. E njëjta pjesë nga elektroda dhe mater-al themelor quhet ngjtje. Një ngjtje mundet të realzo-het me një ose më shumë kapje, varëssht prej dmenso-nt të ngjtjes.

Elektroda s materal dhënë përbëhet prej bër-thamës dhe telt të çelktë me trashës 2.5-6.0 mm dhe

mbështjelljes prej mneraleve dhe substancave kmke të ndryshme.


65/204

57


Saldm elektrolt mund të bëhet me dorë ose maknë, në varshmër ngamënyra e përpunmt të konstruksont të çelkut.

Gjatë kësaj teknke përdoren mjete punuese skurse: transformator, kabl-

lo, dara për masë, dorëza për elektroda, çzme lëkure, dorëza lëkure, veshjelëkure mbrojtëse për operacone ndhmëse. Dsa prej këtyre mjeteve të punës janëparaqtur në fgurën (fg. 5.19).

Fg. 5.19 Mjetet e punës për saldm

a. transformatorëb. helmetëc. maskëç. kabllod. mbajtës i elektrodës

dh. elektrodae. element që ngjitetë. masa për ngjitjef. doreza mbrojtëseg. shtrëngesë nga kabllot

gj. çekanh. brushë e çelikuti. kincë

Fg. 5.20 Veglat për saldm

Saldm elektrolt me dorë është më përhapur në ndustrnë metalke te ne,për atë teknku patjetër duhet t’ njohë edhe rrezqet nga ky lloj saldm, që të mun-det të ndërmerr masa për mbrojtje gjatë punës.


66/204


58

5.3.3 Rrezqet nga saldm elektrolt

- zolm keq kabllove;

- tenson zbrazët prej burmt të rrymës;- gazrat e dëmshëm;- pluhur;- stërpkja nga masa e shkrrë e nxehët dhe elektroda;- copat e mprehta gjatë pastrmt të bramct dhe të tjera.

Fg.5.21 Rrezqet gjatë saldmt(rrezatm dhe xxat nga masa e shkrrë e nxehur)

Këto janë dsa prej rrezqeve që dëmshëm ndkojnë në njerëzt dhe mjedsndhe për të clat duhet të ndermerren masa mbrojtëse.

Në (fg. 5.22) është treguar njëra nga fatkeqëstë der te të clat mund të vjë përshkak të kontrollmt të pazgjdhur të kabllove.

pjesë e drurit

transformator

pjesë e drurit

gabim gjatëizolimit të kabllos

Fg. 5.22 Mundësa për fatkeqës në rastn e zolmt

të keq të kallove për saldm


67/204

59


5.3.4 Masat për mbrojtje

Masat më shpesh të përdorura për mbrojtje janë:

- të gjtha pjesët metalke që janë nën tenson mrë të kontrollohen dhe mbu-lohen me ndonjë zolator;- zgjedhja e burmt të rrymës elektrke në mjedse të ngushta (rezervuar, n-

dustra e anje ndërtmtarsë, oxhaqet, sloset etj), duhet të jetë rrymë njëdrejtmëshe.Gjatë punës në lokale të lagështa patjetër të përdoren dysheme zoluese dhe shtresazoluese nën elementet që saldohen;

- kabllot për saldm të kontrollohen dhe zolohen;- të mos mbahen me vete sende prej metal, vegla dhe të ngjashme gjatë saldmt;- mbajtja e helmetës dhe maskës mbrojtëse, s mbrojtje nga rrezet e nxehtëssë

që paraqten gjatë qarkut elektrk dhe janë shumë të dëmshme për syrn;

- ndalohet rruajtja e matereve lehtë të ndezshme në afërs, për atë se gjatë sal-dmt stërpkn pjesë të xxave;- hapësrat ku bëhet saldm duhet të ajrosen më shpesh.

5.3.5. Gabmet në saldm

Mbaje mend: Saldm është proces ndërlkuar cl duhet të realzohet në mënyrë profes-onale.

Gjatë përpunmt të saldmeve mund të lajmërohen gabme, që patjetër tëkontrollohen dhe largohen.

Gabmet gjatë saldmt mundet t’ ndajmë në dy grupe, edhe atë: dmensonalose të jashtme dhe gabmet në kompaktësnë ose brendësnë:

Gabmet dmensonele (të jashtme)

Në këtë grup gabmesh bëjnë pjesë:

- mbushja jo e plotë e ullukut;

- mbushja e tepruar e ullukut;- kalme të ashpra nga materal themelor;- prerje në tehet e saldmeve (djeget);- mbushja jo e mjaftueshme e rrënjës së saldmt;- plasartjet (për së gjat dhe për së gjër) etj.

Nga të gjtha gabmet e lartë theksuara në saldmet më të rrezkshme për kons-truksonet e çelkut janë plasjet për së gjat, të clat nëse zbulohen, është e nevojs-hme menjëherë të largohen.

Gabmet e jashtme (fg. 5.23) zbulohen me kontrollm vzual, me kontrollmndetal të saldmt nga ana e persont të kualfkuar.


68/204


60

Log pamjaftueshëme mbushur

saldimet e çelikut

teh

maja

kalim ivrazdhë

rrënjë epadepërtueshme

rrënjë e padepërtueshme

log i majësmë të madhe

kalim i vrazhdë

teh

saldime këndore

trashësi epamjaftueshme e saldimit

shabllonpër matje

t r a s h ë s i a e

s a l d i m i t

maja më e madhee saldimit pëlcitje

Fg. 5.23 Gabmet e jashtme te saldmet

Gabmet në kompaktësnë (brendshme)

Në këtë grup mundem t’ numërojmë gabmet vjuese në saldmet (fg. 2.54):- mëshkëzat e gazta (zgavrat ose vjat);- përfshrje të ndryshme nga ngjyra ose materal tjetër;- penetrm pamjaftueshëm (vend pa ngjtur dhe pa salduar);- plasjet e brendshme (për së gjat dhe për së gjër).

Fg. 5.24 Gabmet e brendshme në saldme

Karakterstkë për këto gabme është ajo se këto gjenden brenda në saldmn,por janë të dukshme me sy dhe mund të zbulohen me metoda të posaçme (ultra zë,rreze gama, rreze rëntgen, hulumtme penetruese etj.), për atë janë më të rrezks-hme nga gabmet dmensonale.

Këto gabme janë të shkaktuara nga teknologja e keqe në procesn e saldmt,përkatëssht mos përmbajtjes së rregullave ndaj saldmt.


69/204

61


Pyetje:

1. Numëroj mjetet për ldhje të elementeve të konstruksoneve të çelkut!

2. Clat nga mjetet për ldhje janë më të përdorura në kohën e sotme?

3. Çfarë lloje të farkmeve ekzstojnë?

4. Në clën mënyrë bëhet farkm gozhdmeve?

5. S shënohen gozhdat me kokë gjysmë të lëshuar (dsa shembuj)?

6. Numëroj përparëstë e ldhjes së realzuar me vda?

7. Clat janë pjesët e një vde të zakonshme?

8. S shënohen vdhat М16, М22, dhe М27?

9. Çka paraqet saldm?

10. S shënohen saldmet?

11. S ndahen saldmet spas poztës së vendt të elementeve që saldohen?

12. Përshkruaj pjesët e saldmt!

13. Clat janë gabmet më të shpeshta të saldmt?14. Numëroj dsa nga mundëstë për rrezk në procesn e saldmt!

15. Përshkruaje pajsjen për saldm!


70/204


62


71/204

63


6. KONSTRUKSIONI DHE LLOGARITJA E LIDHJEVE (SHTESAT)

6.1 Llojet e shtesave

Për shkak të gjatëssë të elementeve të çelkut ose pa mundësa për transpor-tn e tyre, paraqtet nevoja për shtesat. Shtesat te elementet e çelkut mund të jenë:

- parcale, dhe- unversale.

Nëse bëhet shtm vetëm në elementet e veçanta nga prerja e në tra bartësatëherë kem shtesë parcale që zakonsht lajmërohet për shkak të mos pasjesgjatës të mjaftueshme ose për shkak të pamundëssë të lakmt të elementt.

Nëse në një prerje ose në afërs sa ndërkrehen ose shtohen të gjtha elementet

e asaj prerje atëherë ajo është shtesë unversale që dktojnë kushtet e transporttdhe montm konstruksont.

Në varshmër nga vend prej ku bëhet shtesa, dallohen:

- shtesat e punëtorve, dhe- shtesat montuese.

Mënyrat për realzmn e konstruksoneve të shtesave

Shtesat konstruktve mund të realzohet në mënyra të ndryshme:

а) shtesat me saldm, dheb) s ldhje e skaltur, ose me vda.

Në të dy rastet shtesa mundet të jetë ballore ose me përputhje.

Farkm shtesës ballore mund të jetë:

а) njëanshme – shtesa jo smetrke mbuluese, dheb) dyanshme – shtesë smetrke mbuluese.

Mbulm shtesave duhet të jetë smetrke në raport me elementet themelo-

re që shtohen që t’u ket shtrëngmeve që lajmërohen nga moment veprmt eks-centrk të forcave.

Mbulm njëanshëm jo smetrk është lejueshëm në rastn kur momentenga ekscentrzm asgjësohen me reaksonet anësore të pjesëve fqnje.


72/204


64

Në vzatmet vjuese janë paraqtur llojet e përmendura të shtesave.

Ldhja e farkuar:

jo simetrike

simetrike

Fg. 6.1 Njëanshme – jo smetrke dhe dyanshme – shtm smetrk

Fg. 6.2 Ldhja salduese


73/204

65


6.2 Shtm lamelave

Gjatë shtmt të lamelave çdoherë përparës duhet t’u jepet shtesave nga mbu-

lm dyanshëm për shkak të mbulmt të forcave.Nëse lamelat janë me trashës të ndryshme atëherë me ndhmën e të ashtuqu-ajturave dosar bëhet rrafshm dallmeve në trashës. Me këtë rast është mrë dosa-r të lëshohet për një rend farkmesh që të arrhet përcjellja më e mrë e forcave dhetë zvogëlohet përdredhja e farkmeve.

Te ldhjet e farkuara shtesat e lamelave është më mrë nëse realzohen meshtesë shkallëzore. Në këtë rast ftohet ldhje më e lehtë dhe më ekonomke.

Spas kësaj, shtesat e lamelave mund të realzohen në dy mënyra, edhe atë:a) lamelat ndërprten në një prerje që dyanshëm mbulohet me nën ldhje me

trashës të njëjtë skurse edhe lamelat që ldhja bëhet me farkme dy prerjesh.

b) prerja e lamelës zhvendoset, ftohet shtesë e shkallëzuar. Mbulm është dyanshëm me nën ldhje me trashës gjysmë trashëssë së lamelave.Ldhja bëhet me vda të dyanshëme në mes të dy prerjeve me vda dyprerëse

jashtë prerjeve.

Në këtë mënyrë ftohet ldhja më e lehtë dhe më ekonomke me përcjelljen mëtë mra të forcave.

,

doz

op pod r z

N N N

A A Aσ σ = ≤ ≤ ≤

Ku është:

σ – llogartur shtrrja (përgjthëssht)

σοp = N/Aop – shtrëngm prerjes themelore

σ pοd = N/A pod – shtrëngm nën ldhjeve

σνs = N/Ar,z – shtrëngm në mjetn ldhës (e farkuare ose vdë)

σdoz – shtrëngm lejuar në varshmër nga rastet e ngarkmt,

Aop – spërfaqja e prerjes themeloreA pod – spërfaqet e nën ldhjeve

Ar,z – spërfaqja e reduktuar e farkmeve ose vdave.


74/204


66

Edhe këtu vlen rregulla themelore për dmensonmn: për ldhjet e ngarkua-ra të shtrëngmeve kujdes duhet pasur në dobësmn e spërfaqeve, nëpërmjet vr-mave të farkmeve ose vdat, përdersa për ldhjet e shtypura punohet me bruto

spërfaqet e elementeve që marrn pjesë në ldhjet.Përcaktm numrt të farkmeve ose vdave edhe këtu varet nga prerje e tyre, a janë një prerëse ose dy prerëse.

ekscentricitet

Dy anësore

njëprerëse

dy prerëse

farkim një prerës

Farkim dy prerëse

Fg. 6.3 Farkmet një prerëse dhe dy prerëse


75/204

67


6.3 Ldhjet e realzuara me farkme dhe vda të zakonshme

Procedura për përllogartjen e këtyre ldhjeve përbëhet prej dsa hapave edhe atë:

- dspozcon ldhjes;- zgjedhja dhe dmensonet e nën ldhjeve;- zgjedhja e dametrt të farkmeve (vdave);- përcaktm numrt të nevojshëm të farkmeve (vdave) në ldhjen;- rendtja dhe llogartja e farkmeve (vdave) në ldhje, dhe- detale të ldhjeve.

Dspozcon ldhjes – paraqet atë çka kërkohet me parashtrmn e detyrës.

Zgjedhja dhe dmensonet e nën ldhjeve - bëhet ashtu që, nën ldhja ka gje-

rës që është mnmum barabartë me gjerësnë e lamelës nga prerje themelore. Nënldhjet nuk bën të jenë me prerje më të vogël, ose me karakterstka më të vogla gje-ometrke nga elementet e prerjes themelore.

Trashësa e nën ldhjeve varet prej llojt të ldhjes, a bëhet alë për ldhje tënjëanshme të mbuluar (jo smetrke) ose ldhje të dyanshme të mbuluar (smetrke).

Zgjedhja e dametrt të farkmeve (vdave) – varet nga trashësa e elemen-teve që marrn pjesë në ldhje. Në vende të ndryshme të botës ekzstojnë shprehjetë ndryshme emprke për përcaktmn e përafërt të dametrt maksmal të farkme-ve (vdave) prej të clave te ne janë mratuar këto në vjm:

1max

1max

1max

10( ) t 12mm

2 16( )

5 0,2( )

d t mm

d t mm

d t cm

= + ≤

= +

= ⋅ −

t>12mm

për

për

Ku t është trashësa e elementt më të hollë që merr pjesë në ldhjen.

Llogartje e numrt të nevojshëm të farkmeve (vdave) bëhet spas forcaveqë veprojnë në ldhje. t>12mm

Çdo farkm ose vdë e ka fuqnë bartësetë saj në varshmër nga dametr dhe matera-l tj nga cl është përbërë.

Në varshmër prej kualtett të matera-lt themelor, në mënyrë përkatëse zbatohetedhe tp farkmt (vdës).

Fg. 6.4 Ldhja e bërë me vda


76/204


68

Rendtja e farkmeve (vdave) të llogartura bëhet spas krtereve të caktua-ra të dhëna në tabelën 6.1.

Shembull: dmenson ndërmjet mjedseve të vrmave (brave) për farkmetdhe vdat është mln=3d1.

Përshkrimi Min. Rastet Max.

Distanca ndërmjetmjediseve të vrimave(birave) për farkimet

ose vidat3d1

Për farkimet bartëse dhe vidat, farkimetdhje vidat në thuprat e shtypur

63_Celicni konstrukcii za IV_ALB_PRINT_WEB.pdf

Documents

Transcript of 63_Celicni konstrukcii za IV_ALB_PRINT_WEB.pdf