107

6. Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ 6.1 Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ∆ΙΑΤΑΞΗ ΓΙΑ ΤΟ «ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ» (1986) Η πρώτη σπουδαία υγειονοµική διάταξη για το «πόσιµο νερό» εκδόθηκε στη χώρα µας το 1986 (Α5/288/23.1.1986 ΦΕΚ 53 / Τεύχος Β' / 20.2.86) µε σκοπό την εναρµόνιση της Ελληνικής Νοµοθεσίας µε την 80/778 Οδηγία του Συµβουλίου της ΕΟΚ της 15/7/80. Στη διάταξη αυτή ορίζεται ως «πόσιµο νερό» το νερό που χρησιµοποιείται για ανθρώπινη χρήση, είτε µετά από προηγούµενη επεξεργασία είτε όχι, οποιαδήποτε και αν είναι η προέλευσή του. Το πόσιµο νερό διατίθεται για ανθρώπινη κατανάλωση και χρησιµοποιείται σε εργοστάσια και βιοτεχνίες παρασκευής τροφίµων και ποτών. Από τη διάταξη εξαιρέθηκαν τα φυσικά µεταλλικά και τα ιαµατικά νερά. Οι επιτρεπόµενες τιµές για τις ποιοτικές παραµέτρους, οι οποίες προσδιορίζουν την καταλληλότητα του πόσιµου νερού, και χαρακτηρίζονται σαν − οργανοληπτικές, − φυσικο-χηµικές, − παράµετροι που αφορούν ανεπιθύµητες ουσίες, − παράµετροι που αφορούν τοξικές ουσίες, − µικροβιολογικές, και πρέπει να είναι οπωσδήποτε κατώτερες ή ίσες µε τις τιµές της «Ανώτατης παραδεκτής συγκέντρωσης» και να προσεγγίζουν τις τιµές που αναφέρονται σαν «Ενδεικτικό επίπεδο». Η καθηµερινή µέτρηση όλων των παραµέτρων για την ποιότητα του νερού δεν είναι πάντα δυνατή αλλά ούτε και αναγκαία. Σύµφωνα µε την υγειονοµική διάταξη ο έλεγχος των παραµέτρων για την ποιότητα του νερού περιλαµβάνει τον ελάχιστο έλεγχο, τον έλεγχο ρουτίνας, τον περιοδικό καθώς και τον έκτακτο έλεγχο. 6.2 Η Ο∆ΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ 2000/60/ΕΚ Η οδηγία εκδόθηκε για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων και αναφέρεται συγκεκριµένα στα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την ταξινόµηση της οικολογικής κατάστασης των ποταµών, των λιµνών, των µεταβατικών, των παρακτίων και των υπόγειων νερών.

Για την ποιότητα των νερών ενός ποταµού για παράδειγµα, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής στοιχεία: − Βιολογικά στοιχεία − Σύνθεση και αφθονία της υδατικής χλωρίδας

108

− Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπόνδυλων − Σύνθεση, αφθονία και κατανοµή κατά ηλικίες της ιχθυοπανίδας − Υδροµορφολογικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία − Υδρολογικό καθεστώς (η ποσότητα και δυναµική των υδάτινων ροών και η σύνδεση

µε συστήµατα υπόγειων υδάτων) − Συνέχεια του ποταµού − Μορφολογικές συνθήκες (η διακύµανση του βάθους και του πλάτους του ποταµού,

η δοµή και υπόστρωµα του πυθµένα του ποταµού, η δοµή της παρόχθιας ζώνης) − Χηµικά και φυσικοχηµικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία

o Θερµικές συνθήκες o Συνθήκες οξυγόνωσης o Αλατότητα o Κατάσταση οξίνισης o Συνθήκες θρεπτικών ουσιών o Συγκεκριµένοι ρύποι (Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι

οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστηµα, Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται σε σηµαντικές ποσότητες στο υδατικό σύστηµα).

Για την ποιότητα των νερών µιας λίµνης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής στοιχεία: − Βιολογικά στοιχεία − Σύνθεση, αφθονία και βιοµάζα του φυτοπλαγκτού − Σύνθεση και αφθονία της λοιπής υδατικής χλωρίδας − Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων − Σύνθεση, αφθονία και κατανοµή κατά ηλικίες της ιχθυοπανίδας − Υδροµορφολογικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία − Υδρολογικό καθεστώς (ποσότητα και δυναµική των υδάτινων ροών, χρόνος

παραµονής, σύνδεση µε το σύστηµα υπόγειων υδάτων) − Μορφολογικές συνθήκες (διακύµανση του βάθους της λίµνης, ποσότητα, δοµή και

υπόστρωµα του πυθµένα της λίµνης, δοµή της όχθης της λίµνης) − Χηµικά και φυσικοχηµικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία

o ∆ιαφάνεια o Θερµικές συνθήκες o Συνθήκες οξυγόνωσης o Αλατότητα o Κατάσταση οξίνισης o Συνθήκες θρεπτικών ουσιών o Συγκεκριµένοι ρύποι (Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι

οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστηµα, Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται σε, σηµαντικές ποσότητες στο υδατικό σύστηµα).

Για την ποιότητα των µεταβατικών υδάτων (συστήµατα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στοµίου ποταµών τα οποία είναι εν µέρει αλµυρά λόγω της γειτνίασής τους µε παράκτια ύδατα αλλά τα οποία επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύµατα γλυκού νερού), ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής στοιχεία: − Βιολογικά στοιχεία − Σύνθεση, αφθονία και βιοµάζα του φυτοπλαγκτού − Σύνθεση και αφθονία της λοιπής υδατικής χλωρίδας − Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων

109

− Σύνθεση και αφθονία της ιχθυοπανίδας − Υδροµορφολογικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία − Μορφολογικές συνθήκες (διακύµανση του βάθους, ποσότητα, δοµή και υπόστρωµα

του πυθµένα, δοµή της διαπαλιρροιακής ζώνης) − Παλιρροιακό καθεστώς (ροή γλυκού νερού, έκθεση στα κύµατα) − Χηµικά και φυσικοχηµικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία

o ∆ιαφάνεια o Θερµικές συνθήκες o Συνθήκες οξυγόνωσης o Αλατότητα o Συνθήκες θρεπτικών ουσιών o Συγκεκριµένοι ρύποι (Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι

οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστηµα, Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται σε σηµαντικές ποσότητες στο υδατικό σύστηµα).

Για την ποιότητα των παρακτίων υδάτων (τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς µιας γραµµής, κάθε σηµείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού µιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σηµείο της γραµµής βάσης από την οποία µετράται το εύρος των χωρικών υδάτων και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτείνονται µέχρι του απωτέρου ορίου των µεταβατικών υδάτων), ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εξής στοιχεία: − Βιολογικά στοιχεία − Σύνθεση, αφθονία και βιοµάζα του φυτοπλαγκτού − Σύνθεση και αφθονία της λοιπής υδατικής χλωρίδας − Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων − Υδροµορφολογικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία − Μορφολογικές συνθήκες (διακύµανση βάθους, δοµή και υπόστρωµα της ακτής,

δοµή της διαπαλιρροιακής ζώνης) − Παλιρροιακό καθεστώς (κατεύθυνση δεσποζόντων ρευµάτων,έκθεση στα κύµατα) − Χηµικά και φυσικοχηµικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία

o ∆ιαφάνεια o Θερµικές συνθήκες o Συνθήκες οξυγόνωσης o Αλατότητα o Συνθήκες θρεπτικών ουσιών o Συγκεκριµένοι ρύποι (Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι

οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστηµα, Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται σε σηµαντικές ποσότητες στο υδατικό σύστηµα).

Σύµφωνα µε την οδηγία πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά, ορίζεται ενδεικτικός κατάλογος των κυριότερων ρύπων από τους οποίους αυτά κινδυνεύουν και είναι ο εξής: − οργανοαλογονούχες ενώσεις και ουσίες που µπορεί να σχηµατίζουν τέτοιες ενώσεις

στο υδάτινο περιβάλλον − οργανοφωσφορικές ενώσεις − οργανοκασσιτερικές ενώσεις − ουσίες και παρασκευάσµατα ή προϊόντα αποικοδόµησής τους, που αποδεδειγµένα

έχουν καρκινογόνες ή µεταλλαξιογόνες ιδιότητες ή ιδιότητες που µπορεί να επηρεάσουν τη στερεοειδογόνο λειτουργία του θυρεοειδούς, την αναπαραγωγή ή

110

άλλες λειτουργίες που σχετίζονται µε το ενδοκρινικό σύστηµα µέσα στο υδάτινο περιβάλλον ή µέσω αυτού

− παραµένοντες υδρογονάνθρακες και παραµένουσες και βιοσωρεύσιµες οργανικές τοξικές ουσίες

− κυανιούχες ενώσεις − µέταλλα και ενώσεις τους − αρσενικό και ενώσεις του − βιοκτόνα και φυτοπροστατευτικά προϊόντα − υλικά σε αιώρηµα − ουσίες που συµβάλλουν στον ευτροφισµό (ιδίως νιτρικές και φωσφορικές ενώσεις) − ουσίες που επηρεάζουν δυσµενώς το ισοζύγιο οξυγόνου (και µπορούν να

µετρηθούν χρησιµοποιώντας παραµέτρους, όπως BOD, COD κ.λ.π.). Η συχνότητα παρακολούθησης (monitoring control) όλων αυτών των παραµέτρων δίνεται στον πίνακα 6.2.1 παρακάτω:

Πίνακας 6.2.1. Συχνότητα παρακολούθησης (monitoring) Ποιοτικό στοιχείο

Ποταµοί Λίµνες Μεταβατικά Παράκτια

Βιολογικό Φυτοπλαγκτόν 6 µήνες 6 µήνες 6 µήνες 6 µήνες Λοιπή υδατική χλωρίδα

3 έτη 3 έτη 3 έτη 3 έτη

Μακροασπόνδυλα 3 έτη 3 έτη 3 έτη 3 έτη Ψάρια 3 έτη 3 έτη 3 έτη Υδροµορφολογικό Συνέχεια 6 έτη Υδρολογία Συνεχής 1 µήνας Μορφολογία 6 έτη 6 έτη 6 έτη 6 έτη Φυσικοχηµικό Θερµικές συνθήκες

3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες

Οξυγόνωση 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες Αλατότητα 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες Θρεπτικά άλατα 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες Κατάσταση οξίνισης

3 µήνες 3 µήνες

Λοιποί ρύποι 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες 3 µήνες Ουσίες προτεραιότητας

1 µήνας 1 µήνας 1 µήνας 1 µήνας

6.3 Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ∆ΙΑΤΑΞΗ ΓΙΑ ΤΟ «ΝΕΡΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ» (2001) Η πιο πρόσφατη κοινή υπουργική απόφαση, ΚΥΑ Υ2/2600/2001 (ΦΕΚ 892 /11.07.2001 τεύχος Β’) αναφέρεται στην «Ποιότητα του νερού ανθρώπινης

111

κατανάλωσης» σε συµµόρφωση προς την οδηγία 98/83/ΕΚ του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 3/11/98. Η συγκεκριµένη Κοινή Υπουργική Απόφαση έχει στόχο την προστασία της ανθρώπινης υγείας από τις δυσµενείς επιπτώσεις που οφείλονται στη ρύπανση ή στη µόλυνση του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης διασφαλίζοντας ότι αυτό είναι υγιεινό και καθαρό. Ως νερό ανθρώπινης κατανάλωσης νοείται: − το νερό, είτε στη φυσική του κατάσταση είτε µετά από επεξεργασία, που

προορίζεται για πόση, µαγείρεµα, παρασκευή τροφής ή άλλες οικιακές χρήσεις, ανεξάρτητα από την προέλευσή του και από το εάν παρέχεται από δίκτυο διανοµής, από βυτίο, ή σε φιάλες ή δοχεία.

− το νερό που χρησιµοποιείται στις επιχειρήσεις παραγωγής τροφίµων για την παρασκευή, επεξεργασία, συντήρηση ή εµπορία προϊόντων ή ουσιών, που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση.

Οι παράµετροι ελέγχου της ποιότητας του νερού (χηµικές, ενδεικτικές και µικροβιολογικές) που ορίζονται στην ΚΥΑ Υ2/2600/2001 παρατίθενται στον πίνακα 6.3.1. Οι τιµές των ποιοτικών χαρακτηριστικών του «νερού ανθρώπινης κατανάλωσης» ορίζονται µε µια «Παραµετρική τιµή» χωρίς να γίνεται αναφορά σε «Ενδεικτικό επίπεδο» και «Ανώτατη παραδεκτή συγκέντρωση» όπως στην υγειονοµική διάταξη για το «πόσιµο νερό» του 1986 (Α5/288/23.1.1986 ΦΕΚ 53 / Τεύχος Β' / 20.2.86). Παρεκκλίσεις από τις τιµές αυτές επιτρέπονται, προκειµένου να αντιµετωπιστούν συνθήκες που έχουν σχέση µε τη φύση και τη σύσταση του εδάφους στην περιοχή η οποία τροφοδοτεί την υπό εξέταση πηγή και συνθήκες που έχουν σχέση µε εξαιρετικά µετεωρολογικά φαινόµενα ή πρόσκαιρες τεχνικές δυσχέρειες. Οι παρεκκλίσεις δεν αφορούν, σε καµία περίπτωση, τους τοξικούς ή µικροβιολογικούς παράγοντες και σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποκλείουν τους κινδύνους για τη δηµόσια υγεία. Οι µικροβιολογικές παράµετροι αφορούν τα ολικά κολοβακτηριοειδή, τα κολοβακτηριοειδή κοπράνων, τους στρεπτόκους κοπράνων, τα αναγωγικά κλωστρίδια των θειωδών αλάτων και την καταµέτρηση των συνολικών βακτηριδίων. Στους πίνακες που ακολουθούν παρατίθενται οι παραµετρικές τιµές για τον έλεγχο του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία και σύµφωνα µε στοιχεία της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

112

Πίνακας 6.3.1. Παράµετροι ελέγχου ποιότητας νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (ΦΕΚ 892 /11.07.2001 τεύχος Β’)

Χηµικές παράµετροι

Ακρυλαµίδιο Αντιµόνιο Αρσενικό Βενζόλιο Βενζο-α-πυρένιο Βόριο Βρωµικά Κάδµιο Χρώµιο Χαλκός Κυανιούχα 1,2-διχλωροαιθάνιο Επιχλωρυδρίνη Φθοριούχα Μόλυβδος Υδράργυρος Νικέλιο Νιτρικά Νιτρώδη Παρασιτοκτόνα Σύνολο παρασιτοκτόνων Πολυκυκλικοί αρωµατικοί υδρογονάνθρακες Σελήνιο Τετραχλωροαιθένιο & τριχλωροαιθένιο Ολικά τριαλογονοµεθάνια Βινυλοχλωρίδιο

Ενδεικτικές παράµετροι

Αργίλιο Αµµώνιο Χλωριούχα Clostridium perfringens Χρώµα Αγωγιµότητα Συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου Σίδηρος Μαγγάνιο Οσµή Οξειδωσιµότητα Θειικά Νάτριο Γεύση Αριθµός αποικιών (22 oC και 37 oC) Κολοβακτηριοειδή Ολικός οργανικός άνθρακας Υπολειµµατικό χλώριο Θολότητα

Μικροβιολογικές παράµετροι

Escherichia coli Εντερόκοκκοι Pseudomonas Aeroginosa Αριθµός αποικιών 22 oC Αριθµός αποικιών 37 oC

Ραδιενέργεια Τρίτιο Ολική ενδεικτική δόση

113

ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

Για το νερό που πωλείται σε φιάλες ή δοχεία, ισχύουν τα ακόλουθα:

114

ΧΗΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

115

ΕΝ∆ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ

116

ΡΑ∆ΙΕΝΕΡΓΕΙΑ

117

Πίνακας 6.3.2. Ανώτατα επιτρεπτά όρια διαφόρων χηµικών στοιχείων και ενώσεων στο πόσιµο νερό (WHO, Geneva 1993)

Στοιχείο / Ουσία Σύµβολο /

Χηµικός τύπος

Συνήθης περιεκτικότητα σε επιφανειακά και υπόγεια νερά

Ανώτατο επιτρεπτό όριο σύµφωνα µε την Π.Ο.Υ.

Αργίλιο Al 0,2 mg/l

Αµµωνία NH4+ < 0,2 mg/l

(µέχρι 0,3 mg/l σε αναερόβιες συνθήκες)

-

Αντιµόνιο Sb < 4 µg/l 0.005 mg/l

Αρσενικό As 0,01 mg/l

Αµίαντος -

Βάριο Ba 0,3 mg/l

Βηρύλλιο Be < 1 µg/l -

Βόριο B < 1 mg/l 0,3 mg/l

Κάδµιο Cd < 1 µg/l 0,003 mg/l

Χλώριο Cl 250 mg/l

Χρώµιο Cr+3, Cr+6 < 2 µg/l 0,05 mg/l

Χρώµα <15 mg/l Pt-Co (επιθυµητή τιµή)

Χαλκός Cu 2 mg/l

Κυανιούχα CN- 0,07 mg/l

∆ιαλ. Οξυγόνο O2 -

Φθόριο F < 1,5 mg/l (µέχρι 10) 1,5 mg/l

Σκληρότητα mg/l CaCO3

-

Υδρόθειο H2S -

Σίδηρος Fe 0,5 - 50 mg/l -

Μόλυβδος Pb 0,01 mg/l

Μαγγάνιο Mn 0,5 mg/l

Υδράργυρος Hg < 0,5 µg/l 0,001 mg/l

Μολυβδαίνιο Mb < 0,01 mg/l 0,07 mg/l

Νικέλιο Ni < 0,02 mg/l 0,02 mg/l

Νιτρώδη-Νιτρικά NO2-, NO3

- 50 mg/l (ολικό άζωτο)

Θολότητα < 5 NTU (επιθυµητή)

pH -

Σελήνιο Se < < 0,01 mg/l 0,01 mg/l

Άργυρος Ag 5 – 50 µg/l -

Νάτριο Na < 20 mg/l 200 mg/l

Θειικά SO42- 500 mg/l

Κασσίτερος Sn -

TDS -

Ουράνιο U 1,4 mg/l

Ψευδάργυρος Zn 3 mg/l

118

Πίνακας 6.3.3. Ενδεικτικές παράµετροι (Ανώτατα επιτρεπτά όρια στο πόσιµο νερό σύµφωνα µε τη νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης)

Παράµετρος

Σύµβολο / Χηµικός τύπος

Ανώτατη παραδεκτή τιµή

Αργίλιο Al 0.2 mg/l

Αµµωνία NH4+ 0.50 mg/l

Χλωριούχα Cl- 250 mg/l

Clostridium perfringens (περιλαµβανοµένων και σπόρων)

0/100 ml

Χρώµα Αποδεκτό στους καταναλωτές και άνευ ασυνήθους µεταβολής

Αγωγιµότητα 2500 µS/cm στους 20oC

pH - ≥ 6.5 και ≤ 9.5

Σίδηρος Fe 0.2 mg/l

Μαγγάνιο Mn 0.05 mg/l

Οσµή Αποδεκτή στους καταναλωτές και άνευ ασυνήθους µεταβολής

Οξειδωσιµότητα 5.0 mg/l O2

Θειικά SO42- 250 mg/l

Νάτριο Na 200 mg/l

Γεύση Αποδεκτή στους καταναλωτές και άνευ ασυνήθους µεταβολής

Αριθµός αποικιών 22o Άνευ ασυνήθους µεταβολής

Coliform bacteria 0 / 100 ml

Total organic carbon (TOC) Άνευ ασυνήθους µεταβολής

Θολότητα Αποδεκτή στους καταναλωτές και άνευ ασυνήθους µεταβολής

Τρίτιο Ολική ενδεικτική δόση

H3

100 Bq/l 0.10 mSv/year