5.Nacrt Programa Za Poddrska Na Pretpriemnistvo_MSP_nacrt_verzija_08_2012 - V1

Општина Велес

Прпграма за ппддршка на претприемништвптп, семејните и

малите бизниси (нацру верзија)

Велес,

Јули 2012

goran.cucukovski

Text Box

goran.cucukovski

Typewritten Text

Нацрт

Прпграма за ппддршка на претприемништвптп, семејните и малите бизниси на ппштина Велес

Одделение за лпкален екпнпмски развпј и инфпрмауишка уехнплпгија Опщуина Велес Панкп Бращнар бр.1 www.veles.gov.mk вп спрабпука сп

Наципнален Ценуар за развпј на инпвации и предприемашкп ушеое Ручер Бпщкпвиќ бб (Мащински факулуеу), 1000 СКппје www.ncidel.mk

http://www.veles.gov.mk/

http://www.ncidel.mk/


I

Спдржина 1. Впвед ................................................................................................................................................... 1

1.1. Опщуина Велес ................................................................................................................... 2 1.2. Наспки на развпјпу на ппщуина Велес вп сурауегискиуе дпкуменуи за развпј на

ппщуинауа ........................................................................................................................ 15 1.3. Визија ............................................................................................................................... 21 1.4. Зпщуп е ппуребна Прпграма за преуприемнищувп на Опщуина Велес .......................... 21

2. Влезни пснпви за Прпграмауа ....................................................................................................... 24

2.1. ЕУ пплиуика на ппддрщка на МСП ................................................................................ 24 2.2. Пплиуика на ппддрщка на преуприемнищувпуп и МСП на РМ .................................. 27 2.3. Лпкални специфишнпсуи на преуприемнищувп, малиуе и семејни бизниси вп

ппщуина Велес ................................................................................................................ 31 2.4. Инпвауивен ппуенцијал вп ппщуина Велес .................................................................. 35

3. Анализа на спсупјбиуе ппврзани сп развпјпу на преуприемнищувпуп, МСП и инпвацииуе

вп ппщуинауа ................................................................................................................................... 38

3.1. Анализа на јаки и слаби сурани, мпжнпсуи и закани ппврзани сп развпјпу на преуприемнищувпуп, МСП и семејниуе бизниси и инпвацииуе вп ппщуина Велес ...................................................................................... 38

3.2. Главни заклушпци пд анализауа на сурауегискиуе дпкуменуи за развпј на ппщуинауа вп инуеграција сп SWOT анализауа на спсупјбиуе ппврзани сп преуприприемнищувпуп и малиуе и средни преупријауија вп ппщуинауа ................ 46

4. Прпграма за ппддрщка на преуприемнищувпуп, семејниуе и малиуе бизниси вп ппщуина

Велес ................................................................................................................................................. 48

4.1. Ппууикнуваое на преуприемнищувпуп и преуприемнишкпуп ушеое вп ппщуина Велес .............................................................. 50

4.2. Згплемуваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и семејни бизниси вп ппщуинауа ........... 53 4.3. Ппддрщка на ппдпбруваоеуп на инпвауивнпсуа вп кпмпанииуе и

инсуиууцииуе вп ппщуина Велес.................................................................................... 56 5. Клушни факупри и шиниуели знашајни за креираое и реализација на Прпграмауа ............. 59

5.1. Факупри за успещнпсу ......................................................................................................... 59 5.2. Ппврзанпсу на Прпграмауа за ппддрщка на преуприемнищувпуп, малиуе и

семејни бизниси на ппщуина Велес и државниуе развпјни дпкуменуи .................... 59 6. Мерки и инсуруменуи за успещнп реализираое на Прпграмауа . Error! Bookmark not defined.

6.1. Кппрдинација и партнерства .............................................. Error! Bookmark not defined. 6.2. Мпнитпринг и пценка на спрпведуваоетп на активнпстите .... Error! Bookmark not

defined. 7. Анекси ............................................................................................................................................... 63

Анекс 1. Класификација на преупријауијауа ........................................................................ 63 Анекс 2. Преглед на ппсупешки сурауещки дпкуменуи на Република Македпнија

релевануни за кпнкуренунпсуа, препуриемнищувпуп и инпвацииуе ................. 65 Анекс 3. Делпвни здруженија и прганизации за делпвна ппддрщка вп ппщуина Велес

..................................................................................... Error! Bookmark not defined. Анекс 4. Ппединци вклушени вп ппдгпупвкауа на Прпграмауа ............ Error! Bookmark not

defined.


II

Кратенки АППРМ Агенција за ппддрщка на преуприемнищувпуп на Република Македпнија ВКВ Виспкп квалификувани ЕУ Еврппска Унија ЕК Еврппска Кпмисија ЕИИЦ Еурп Инфпрмауивен Кппрдинауивен Ценуар ЕСА Агенција за ппддрщка на преуприемнищувпуп - Enterprise Support Agency

(Теупвп, Гпсуивар, Охрид) ИТ Инфпрмауишка уехнплпгија ЈП Јавнп преупријауие КВ Квалификувани ЛЕР Лпкален екпнпмски развпј МЛС Минисуерсувп за лпкална сампуправа МЕ Минисуерсувп за екпнпмија МСП Мали и средни преупријауија НКВ Нискп квалификувани НСО Наспшенп среднп пбразпвание НСПК Наципнален Спвеу за преуприемнищувп и кпнкуренунпсу ПКВ Пплу квалификувани РМ Република Македпнија РЦПП Регипнален ценуар за ппддрщка на преуприемнищувпуп

(Велес, Сурумица, Скппје, Биупла, Куманпвп) ССО Среднп сурушнп пбразпвание


1

1.

Впвед

Вп уекпу на преземаоеуп на надлежнпсуиуе пд инсуиууцииуе на ценуралнп нивп, ппщуина Велес беще прифауена какп ппщуина лидер и упј прпцес се пдвиваще сп највиспкп мпжнп уемпп. Гледанп пд аспеку на 10 гпдищнп искусувп, мпже да се каже дека ппуещкпуииуе кпи се ппјавија при управуваоеуп сп надлежнпсуиуе пд лпкалнп знашеое, а сп кпи ппщуинауа се сппшуваще вп ппшеунипу перипд, се надминуваау вп кпнуиниууеу, а на предизвициуе пд нпвиуе пбласуи на надлежнпсуи се гледа какп мпжнпсуи кпи сп себе нпсау гплема пдгпвпрнпсу заради нивнауа важнпсу за иднинауа.

Една пд уие пбласуиуе е планираоеуп и управуваоеуп сп лпкалнипу екпнпмски развпј, вп шии рамки, изминауиуе гпдини беа реализирани низа акуивнпсуи наспшенп кпн негпвп планираое, ппууикнуваое и ппддрщка. Вп уаа наспка, а спгласнп сурауещкиуе приенуации на ппщуинауа и Планпу за инуегрален развпј на ппщуина Велес, уимпу за лпкален екпнпмски развпј на ппщуинауа заеднп сп свпиуе надвпрещни спрабпуници, има израбпуенп низа на сурауегиски дпкуменуи за развпјпу: Суудија за екпнпмски развпј на ппщуина Велес дп 2020 гпдина, Сурауегија за лпкален развпј на ппщуина Велес, Сурауегија за елекурпнска ппщуина, Урбан развпј на Велес, Лпкална Агенда 21, Маркеуинг план на ппщуина Велес, иун. Кплку щуп беще знашајнп и неппхпднп сиуе пвие уемелни дпкуменуи да се израбпуау и усвпјау пд сурана на ппщуинауа, ущуе ппзнашаен шекпр преусуавува нивнауа имплеменуација какп двигауели на развпјпу, щуп вп пснпва ппдразбира изнапдаое на нашини и најдпбри присуапи за финансираое и успещна реализација на планираниуе акуивнпсуи. Вп уекпу на спрпведуваоеуп на пвие дпкуменуи, ппщуина Велес реализира гплем дел пд предвидениуе акуивнпсуи и се сппши сп ппуреба пд надградба на ппсупешкиуе дпкуменуи сп акуивнпсуи за сисуемаускп ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, семејниуе и малиуе бизниси.

Какп пдгпвпр на уаа ппуреба, генерална цел на пвпј дпкумену е да ги инфпрмира, мпуивира и наспши нпсиуелиуе на пдлуки вп ппщуинауа вп нивнауа рабпуа наспшена кпн ппдигнуваое на суепенпу на ппщуа екпнпмска акуивнпсу на граданиуе вп ппщуинауа.

Преку инуегрираоеуп на ппддрщкауа на преуприемнищувпуп вп целпкупниуе сурауещки ппределби, беще спздадена развпјнауа рамка на развпјпу на ппщуинауа, а преку ппдгпупвкауа на пваа прпграма пднпснп преку креираое на единсувен и успгласен присуап на мерки и специфишни акуивнпсуи за ппддрщка, ќе се пвпзмпжи згплемуваое на брпјпу на врабпуени, ппууикнуваое на сампврабпууваоеуп и згплемуваое на суандардпу на живпу и благпспсупјбауа на граданиуе на ппщуинауа, пд каде прпизлегува и ппврзанпсуа ппмеду Прпграмауа за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, семејниуе и малиуе бизниси и прпцеспу на управуваое сп лпкалнипу екпнпмски развпј.


2

1.1. Општина Велес

Гепграфска лпкација и трансппртни врски

Гепграфскауа лпкација на Опщуина Велес е мнпгу ппвплна и нуди цела низа ппзиуивни пкплнпсуи. Опщуинауа се напда вп ценуралнипу дел на Македпнија, вп среднпуп уешение на рекауа Вардар, при щуп лежи на главнауа сппбраќајница на Балканскипу Пплупсурпв пп Мправскп – Вардарскауа дплина. Низ градпу исупвременп минува и главнауа железница вп Македпнија пд кпја, ппкрај главнауа линија према југ (Гевгелија - Сплун), се пдделуваау два крака: еднипу за исупшнипу дел пд Македпнија (Шуип и Кпшани) и другипу за југпзападнипу дел пд Македпнија (Прилеп и Биупла).

Опщуина Велес е ценуар на Вардарскипу плански регипн и напдајќи се на главнипу (север-југ) урансппруен кпридпр на Балканпу преусуавува една пд главниуе крсупсници вп Македпнија (пп Скппје, Велес е најважнипу урансппруен јазпл вп Македпнија), какп вп друмскипу сппбраќај уака и вп железнишкипу сппбраќај.

Табела 1: Оддалеченпст (вп km и време на впзеое сп автпмпбил) пд Велес дп други ппгплеми ппштини и спседни држави.

Оддалеченпст пд...

km Време на

патуваое km

Време на патуваое

Скппје 55 km 45 min Гпстивар 115 km 2 h и30 min Прилеп 79 km 1 h и30 min Тетпвп 90 km 1 h и15 min Битпла 120 km 2 h Куманпвп 61 km 50 min Гевгелија 106 km 1 h и30 min Струга 195 km 3 h и30 min Струмица 113 km 2 h Охрид 180 km 3 h

Оддалеченпст

пд... km

Време на патуваое

km Време на

патуваое Спфија 281 km 3h и30 min Ниш 350 km 4 h и30 min Сплун 178 km 2 h Белград 479 km 5 h Тирана 180 km 2h Игуменица 648 km 7h и30 min

Исупвременп, уаа преусуавува знашаен сппбраќаен јазпл каде щуп се вкрсууваау најважниуе пауни и железнишки сппбраќајни правци на медунарпднипу сппбраќаен кпридпр кпј ја ппврзува


3

Еврппа сп Блискипу Исупк и Северна Африка. Ппради упа сппбраќајнауа инфрасурукуура има биунп знашеое за дплгпрпшнипу развпј.

Демпграфија

Еден пд најзнашајниуе факупри за екпнпмскипу развпј на една лпкација пднпснп развпјпу на преуприемнищувпуп вп пдредена пбласу е лпкалнауа распплпживпсу на шпвекпвиуе ресурси. Сппдвеунп на упа, спсупјбауа на населениеуп и негпвипу спсуав е мнпгу знашјна за ппдгпупвкауа на меркиуе за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп вп ппщуинауа. Сппред ппследниуе прпценки на Државнипу Завпд за суауисуика, заклушнп сп 31.12.2010 гпдина, вп ппщуинауа живеау вкупнп 55.0781 жиуели, пд кпи 27.700 или 50,03% мажи и 27.378 пднпснп 49,97% жени. Сппред гплеминауа ппщуина Велес е на псмп месуп вп Македпнија и нејзинпуп население ушесувува сп 2,68% вп вкупнпуп население на Република Македпнија. На впзрасу пд 15 и ппвеќе гпдини (пднпснп на екпнпмски акуивна впзрасу) се вкупнп 46.455 жиуели, при щуп 24.248 или 54,1% пд нив се екпнпмски акуивни.

Табела 2: Население вп ппштина Велес вп пднпс на вкупнптп население вп РМ

Извпр. Државен Завпд за суауисуика на Република Македпнија

Врз пснпва на ппдаупциуе вп Табела 3 кпја ја прикажува сурукуурауа на населениеуп вп пднпс на суарпсниуе групи и ушесувпуп на ппщуинауа вп вкупнпуп население вп земјауа, мпже да се дпјде дп заклушпк дека ппщуинауа има наупрпсешнп суарп население сп ушесувп пд решиси 3% вп вкупнпуп население кај највиспкиуе суарпсни групи, наспрпуи ушесувпуп кпе е ппмалп пд 2,5% кај ппнискиуе суарпсни групи.

Табела 3: Учествп на населениетп на ппштина Велес вп вкупнптп населени на РМ (пп старпсни групи)

2010

Старпсна група

Република Македпнија


0-14 358.971 8.623 2,40%

15-24 313.129 7.618 2,43%

25-49 764.265 20.360 2,66%

50-64 379.391 11.323 2,98%

65+ 241.528 7.154 2,96%

Вкупнп: 2.057.284 55.078 2,68%


1 Прпцени на население сппред пплпу и впзрасуа пп ппщуини и пп суауисуишки регипни на 31.12.2010. Државен Завпд за суауисуика на РМ. 2 Пппис на населениеуп и дпмаќинсувауа 2002. Државен Завпд за суауисуика на РМ.

Прпценка на население 2010

Население Дпмаќинсува2 Суанпви

2

Република Македпнија 2.057.284 564.296 698.143

Опщуина Велес 55.078 20.281 25.992

Ушесувп на ппщуинауа вп вкупнпуп население

2,68% 3,59% 3,72%


4

Од вкупнипу брпј на население, населениеуп на впзрасу над 10 гпдини пп ппл и писменпсу ја имаау следнава распределба:

- писмени 47.655, пд кпи 24.104 се мажи, дпдека 23.551 се жени, - неписмени 1.399, пд кпи 406 се мажи, дпдека 993 се жени.

Најважни две (ури) групи за развпј на преуприемнищувпуп вп ппщуина Велес се групиуе (15-24 и 25-49). Имајќи гп вп вид индусурискпуп минауп на Велес, групауа 25-49 е вп ппзиција да гради врз искусувауа пд ппсуариуе и ппискусни кплеги и да ја вклуши свпјауа експеруиза и знаеое вп развпјнипу прпцес, дпдека ппмладауа генерација ќе се вклуши сп динамикауа и силауа изградена врз пснпва на нивниуе акууелни суекнауи вещуини и знаеоа. Акп се анализираау пвие две групи, се гледа дека нивнипу внаурещен развпј е негауивен, сп дппплниуелнп негауивен развпј на најнискауа група пднпснп групауа 0-14. Именп, брпјпу на жиуели на ппщуина Велес кпи се вп групауа 15-24 се намалил за 13,77% вп перипдпу на ппследниуе 10 гпдини, дпдека брпјпу на жиуели вп групауа 0-14 за 14,48%, при щуп населениеуп вп групауа 25-49 е решиси исуп. Исупвременп, дпада дп серипзен ппрасу на брпјпу на жиуели над 50 гпдини, кпја група е надвпр пд дирекунауа целна група на пваа Прпграма.

Табела 4: Развпј на населениетп вп ппштина Велес вп ппследните 10 гпдини


Старпсна група

20023 2010

4 2012 / 2002

0-14 10.083 8.623 -14,48%

15-24 8.835 7.618 -13,77%

25-49 20.482 20.360 -0,60%

50-64 9.483 11.323 19,40%

65+ 6.224 7.154 14,94%

Вкупнп 55.108 55.078 -0,05%


Каракуерисуишнп за развпјпу на населениеуп вп 90-уиуе гпдини е ппрасупу на миграција селп град и намалуваоеуп на населениеуп вп селскиуе средини, нп вп ппследниуе десеуина гпдини (ппсле 2000-уа) забележана е пбрауна миграција ппсебнп на ппсуарауа пппулација. Кпнсуануен и алармануен е ппрасупу на миграцијауа на рабпупсппспбнп население надвпр пд границиуе на ппщуинауа, најшесуп вп Скппје или вп ппмал брпј надвпр пд земјауа.

Образпвание

Сппред Ппписпу на население и дпмаќинсува 2002, пбразпвнауа сурукуура на населениеуп вп ппщуина Велес е прикажана на следнауа Табела. Од населениеуп над 15 гпдини суарпсу, 17,24% се сп неппупплнп пснпвнп пбразпвание, 27,54% сп пснпвнп пбразпвание, 45,51% сп среднп пбразпвание и 9,71% сп вищп и ппвиспкп нивп на пбразпвание. Исупвременп, при сппредбауа сп сурукуурауа на населениеуп и пбразпваниеуп вп Македпнија, се дпбива впешаупк дека прпсешнпуп пбразпвание на населениеуп вп ппщуина Велес е ппвиспкп пд прпсешнпуп пбразпвание на

3 Ппдаупциуе се преземени пд Ппписпу на населениеуп и дпмаќинсувауа 2002 - Државен Завпд за суауисуика на РМ, нп сп ушесувп самп

на урбанипу дел на ппранещна ппщуина Велес 4 Прпцени на население сппред пплпу и впзрасуа пп ппщуини и пп суауисуишки регипни на 31.12.2010. Државен Завпд за суауисуика на РМ.


5

населениеуп вп земјауа, щуп е пред се видливп пд ппгплемипу прпцену на население сп среднп пбразпвание заеднп сп ппмалипу прпцену на население сп пснпвнп пбразпвание вп Велес.

Табела 5: Образпвна структура на населениетп вп ппштина Велес

ппд 15 гпдини 10.083 / 426.440 /

Неппупплнп пснпвнп

пбразпвание7.762 17,24% 289.403 18,13%

Оснпвнп пбразпвание 12.400 27,54% 559.013 35,02%

Среднп пбразпвание 20.491 45,51% 588.544 36,87%

Вищп и ппвиспкп

пбразпвание4.372 9,71% 159.148 9,97%

55.108 2.022.547

ппщуина Велес Република Македпнија


Вп ппщуина Велес мпменуалнп рабпуау 19 пснпвни ушилищуа сп 4.933 ушеници (2.230 вп вищиуе пдделенија) и 4 средни ушилищуа сп 2.906 ушеници (Табела 6). Брпјпу на ушеници вп пснпвниуе ушилищуа сппдвеусувува на ушесувпуп на населениеуп на ппщуинауа вп вкупнпуп население вп Македпнија (2,4% вп суарпснауа група 0-15), а брпјпу на ушеници вп среднпуп пбразпвание е ппвиспк пд прпсешнипу заради упа щуп ушенициуе пд спседниуе ппщуини на Вардарскипу регипн дпадаау да ушау вп Велес.

Табела 6. Брпј на ученици вп пснпвнп и среднп пбразпвание вп ппштина Велес

ушилищуа ушеницизаврщени

ушеницинасуавници V-VIII пдд. ушилищуа ушеницизаврщени ушеницинасуавници

Република

Македпнија990 208.980 25.730 16.403 99.398 110 94284 25345 7008

ппщуина

Велес19 4.933 569 359 2.230 4 2906 740 213

1,92% 2,36% 2,21% 2,19% 2,24% 3,64% 3,08% 2,92% 3,04%

2009/20102009/2010

пснпвнп пбразпвание среднп пбразпвание

Извпр: Државен Завпд за суауисуика. Оснпвни и средни ушилищуа на крајпу на ушебна гпдина 2009/2010

Брпјпу на ушеници кпи заврщуваау среднп ушилищуе расуе ппследниве 3 гпдини (пд 646 на 740), прищуп вп кпнуиниууеу ппсупи випк брпј на ушеници кпи заврщуваау среднп ушилищуе вп екпнпмскп-правна наспка, кпја е и најзасуапена на пазарпу на уруд какп неврабпуени5. Дел пд нив прпдплжува сп пбразпваниеуп, а дел се вклушува на пазарпу на уруд, нп и двеуе групи се целни групи за пваа Прпграма (Табела 7).

Табела 7. Брпј на ученици сп завршенп среднп пбразпвание вп ппштина Велес вп ппследните три гпдини

5 Анализа на ппсупјнауа спсупјба на ппнудауа и ппбарувашкауа на пазарпу на уруд вп РМ. Фпнд за шпвекпви ресурси. 2009

http://www.stat.gov.mk/PrikaziPoslednaPublikacija.aspx?id=41


6

вкупнп ушенишки вкупнп ушенишки вкупнп ушенишкиГимназискп пбразпваниејазишна 48 38 39 30 27 19прирпднп-мауемауишка 38 18 64 34 45 21ппщуа 132 72 123 73 150 84Сурушнп пбразпваниеуексуилнп кпжарска 2 1 / / / /екпнпмскп-правна и ургпвска 126 79 / / / /прехранбена 20 13 / / / /мащинска 92 8 90 6 65 6елекурпуехнишка 126 26 130 21 89 27хемискп-уехнплпщка 22 9 40 14 68 49уексуилна 11 9 21 15 3 2екпнпмска / / 126 93 118 83сппбраќајна 36 21 / / / /здравсувена 87 76 97 77 81 69

740 370 730 363 646 360

2008/2009 2007/20082009/2010

Извпр: Државен Завпд за суауисуика. Оснпвни и средни ушилищуа на крајпу на ушебна гпдина 2009/2010, 2008/2009, 2007/2008

Брпјпу на диплпмирани сууденуи вп ппщуина Велес се движи ппмеду 250 и 300 (180 дп 200 редпвни) на гпдищнп нивп вп уекпу на ппследниуе 4 гпдини, щуп резулуира сп пкплу 1.000 заврщени сууденуи секпи шеуири гпдини пд кпи 800 се редпвни сууденуи пднпснп не се врабпуени вп уекпу на суудииуе (Табела 86).

Табела 8. Брпј на диплпмирани студенти вп ппштина Велес

Вкупнп Редпвни Вкупнп Редпвни Вкупнп Редпвни Вкупнп Редпвни

Република Македпнија 9807 7928 10036 8153 10638 8499 8188 6301

ппщуина Велес 252 196 245 206 304 236 210 181

2,57% 2,47% 2,44% 2,53% 2,86% 2,78% 2,56% 2,87%

2010 2009 2008 2007

Извпр: Државен Завпд за суауисуика. Диплпмирани сууденуи 2010, 2009, 2008, 2007

Вп ппследниуе гпдини се ппјавува уренд на прпдплжуваое на пбразпваниеуп сп ппследиплпмски суудии (какп щуп е прикажанп на Табела 9) и брпјпу на сууденуи кпи гп прпдплжуваау пбразпваниеуп се згплемува вп кпнуинуиуеу. За жал Државнипу Завпд за суауисуика не пбезбедува ппдаупци за упа пд кпја ппщуина се сууденуиуе на ппследиплпмски суудии, нп акп се преслика прпсешнпуп ушесувп на лица пд Велес вп виспкппбразпвнипу прпцес (2,5%) се дпбива дека вп уекпу на ппследнауа ушебна гпдина 100 лица пд Велес се на прпдплжени суудии ппсле заврщуваоеуп на факулуеупу. Дел пд нив се рещава на пвпј шекпр заради прпфесипнална надградба и пбезбедуваое на ппвиспкп нивп на знаеое, нп факу е дека дел пд нив прпдплжува сп ппследиплпмскиуе суудии заради упа щуп нема слпбпдни рабпуни месуа.

Табела 9. Брпј на студенти запишани на ппследиплпмски, специјалистички студии и кандидати за дпктпри на науки вп Република Македпнија

Магисури СпецијалисуиКандидауи за

дпкупрМагисури Специјалисуи

Кандидауи за

дпкупрМагисури Специјалисуи

Кандидауи за

дпкупрРепублика Македпнија 3227 373 270 1363 171 229 1069 22 159ппщуина Велес 81 9 7 34 4 6 27 1 4

2,50% 2,50% 2,50% 2,50% 2,50% 2,50% 2,50% 2,50% 2,50%

2009/2010 2008/2009 2007/2008

Извпр: Државен Завпд за суауисуика. Сууденуи на ппследиплпмски, специјалисуишки и суудии за дпкупри на науки. 2010, 2009, 2008

http://www.stat.gov.mk/PrikaziPoslednaPublikacija.aspx?id=41


7

Вп ппщуина Велес рабпуи и Технишкп-уехнплпщкипу факулуеу вп спсуав на Универзиуеупу Св. Климену Охрдиски пд Биупла, на кпј суудираау 214 сууденуи, пд кпи 138 се вп прва гпдина, а 76 вп вупра). Вп мпменупу факулуеупу нема насуавен перспнал и предаваоауа ги држау гпсуински прпфеспри пд другиуе населени месуа и градпви вп земјауа.

Пазар на труд

Сппред ппдаупциуе на Агенцијауа за врабпууваое на РМ (спсупјба 30.04.2012) на уериупријауа на ппранещна ппщуина Велес (Опщуиниуе Велес, Чащка и Градскп заеднп) има 13.066 неврабпуени лица (6.100 пд кпи се жени), прищуп 9.056 пд нив живеау вп град, дпдека 4.010 се сп живеалищуе на селп. Развпјпу на брпјпу на неврабпуени вп ппщуинауа е прикажан на следнауа уабела, а за ппдгпупвкауа на пвпј дпкумену, ќе земеме дека сиуе неврабпуени кпи се вп град, се жиуели на денещна ппщуина Велес.

Табела 10. Брпј на неврабптени вп ппштината вп ппследните 10 гпдини

дек.2003 дек.2004 дек.2005 дек.2006 дек.2007 дек.2008 дек.2009 дек.2010 дек.2011 апр.20122012 /

2003

2012 /

2007

Македпнија 390.361 391.072 359.989 366.551 357.166 343.363 341.295 321.341 281.144 272.392 69,78% 76,26%

Велес (град) / 12.477 11.450 11.222 10.341 10.314 9.884 9.726 9.018 9.056 72,58% 87,57%

3,19% 3,18% 3,06% 2,90% 3,00% 2,90% 3,03% 3,21% 3,32% / /

Велес 16.806 16.912 15.843 15.447 14.654 14.581 14.168 14.024 13.088 13.066 77,75% 89,16%

Град / 12.477 11.450 11.222 10.341 10.314 9.884 9.726 9.018 9.056 72,58% 87,57%

Селп / 4.435 4.393 4.225 4.313 4.267 4.284 4.298 4.070 4.010 90,42% 92,97%

Мажи 8.567 8.581 8.322 8.189 7.943 7.901 7.577 7.493 6.968 6.966 81,31% 87,70%

Жени 8.239 8.331 7.521 7.258 6.711 6.680 6.591 6.531 6.120 6.100 74,04% 90,90%

Извпр: Агенција за врабпууваое на Република Македпнија

Иакп брпјпу на неврабпуени вп уекпу на ппследниуе 10 гпдини се намалува, сепак видливп е дека ушесувпуп на ппщуина Велес вп вкупнипу брпј на неврабпуени вп земјауа е несразмернп гплемп имајќи гп вп вид населениеуп. Сппред ппдаупциуе пд Агенцијауа за врабпууваое на РМ, самп на крајпу на 2007 гпдина ушеувпуп на Велес пада ппд 3% пд сиуе неврабпуени вп земјауа, иакп ушесувпуп на ппщуина Велес вп вкупнпуп население на РМ е 2,68%. Вп уекпу на ппследниуе десеуина гпдинаи упа ушесувп е над 3% и вп 2012 гпдина е најгплемп сп 3,32% щуп ппкажува дека неврабпуенпсуа вп Велес не се намалува сп уемппуп сп кпе се намалува вп земјауа вп целина. Дпкплку неврабпуенпсуа вп ппщуина Велес гп прауи ушесувпуп вп населениеуп на нивп на земјауа, вп ппщуинауа е ппуребнп да има самп 7.300 неврабпуени, и ппсуигнуваое на ппдпрпсешна неврабпуенпсу (ппд 2,7% пд вкупнипу брпј на неврабпуени вп земјауа) би мпралп да биде дплгпрпшна цел на сиуе мерки за ппууикнуваое на екпнпмскипу развпј и врабпууваоеуп вп ппщуинауа, вклушиуелнп и на пваа Прпграма.

Сппдвеунп, намалуваоеуп на брпјпу на неврабпуени вп перипдпу 2003 – 2012 на државнп нивп изнесува над 30%, дпдека вп денещна ппщуина Велес изнесува самп 27,4%. Тпа щуп е дппплниуелнп примеуливп е намаленауа неврабпуенпсу кај женскпуп население (намалуваое пд решиси 26% за ппследниуе 10 гпдини), за разлика пд неврабпуенпсуа кај мажиуе кпја се намалила за ппмалку 19% вп исуипу перипд.


8

Спрпуивнп на упа, брпјпу на врабпууваоа вп ппщуинауа (нпви врабпууваоа и преминуваое на другп рабпунп месуп прикажани вп Табела 11) гп надминува прпсекпу на државауа сп пглед на гплеминауа на населениеуп на ппщуина Велес вп пднпс на вкупнпуп население вп земјауа. Именп, вп перипдпу пд 2005 дп 2011, брпјпу на врабпууваоа (нпви врабпууваоа и преминуваое на другп рабпунп месуп) е ппгплем пд прпсешнпуп ушесувп на населениеуп на Велес вп вкупнпуп население на Македпнија.

Табела 11. Врабптуваоа вп ппштината вп ппследните 8 гпдини

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Македонија 63.538 85.033 150.815 191.472 210.010 245.294 232.499 225.347 67.535

Велес 1.494 2.726 4.666 5.788 6.104 8.949 8.028 7.006 1.406

2,35% 3,21% 3,09% 3,02% 2,91% 3,65% 3,45% 3,11% 2,08%

Извпр: Агенција за врабпууваое на Република Македпнија (2012 – дп 30.04)

Табела 12. Неврабптени вп ппштина Велес сппред степенпт на пбразпвание

дек.2007 дек.2010 2012/2004

вкупнп се 16912 100,00% 14564 14024 13066 100,00% 77,26%

жени 8331 100,00% 6711 6531 6100 100,00% 73,22%

НКВ се 6352 37,56% 5571 5873 5426 41,53% 85,42%

жени 3253 39,05% 2450 2639 2441 40,02% 75,04%

ПКВ и НСО се 1528 9,04% 1222 1144 973 7,45% 63,68%

жени 714 8,57% 533 552 469 7,69% 65,69%

КВ се 3318 19,62% 2663 2381 2129 16,29% 64,17%

жени 1164 13,97% 872 808 743 12,18% 63,83%

ВКВ се 0 / 0 1 1 / /

жени 0 / 0 0 0 / /

ССО се 4710 27,85% 4241 3739 3567 27,30% 75,73%

жени 2638 31,66% 2281 1981 1869 30,64% 70,85%

Вище СО се 290 1,71% 236 188 172 1,32% 59,31%

жени 156 1,87% 128 108 101 1,66% 64,74%

Виспкп СО се 709 4,19% 712 690 775 5,93% 109,31%

жени 404 4,85% 442 438 461 7,56% 114,11%

Магисури се 5 0,03% 9 8 23 0,18% 460,00%

жени 2 0,02% 5 5 16 0,26% 800,00%

Дпкупри се 0 / 0 0 0 / /

жени 0 / 0 0 0 / /

дек.2004 апр.2012

Извпр: Агенција за врабпууваое на Република Македпнија


9

Дпкплку пак се разгледа неврабпуенпсуа пд аспеку на суепен на пбразпвание (Табела 12), евиденунп е дека и преухпднп, а и вп мпменупу најгплема група на неврабпуени се нискпквалификуваниуе (НКВ) и неврабпуениуе сп среднп сурушнп пбразпвание (ССО). Кај другиуе групи, пред се дпкплку се анализираау ппдпбруваоауа вп врабпуенпсуа вп ппследниуе гпдини сппред суепенпу на пбразпвание, забележливи се најгплеми ппдпбруваоа вп групиуе неврабпуени сп Вище пбразпвание, Нискп квалификувани, пднпснп Квалификувани. Брпјпу на неврабпуени вп пвие групи се намалил најмнпгу ве перипдпу 2004 – 2012.

Сппред впзрасуа, неврабпуениуе пд суарпснауа група ппмеду 25 и 39 гпдини се најбрпјни и заеднп сп групауа 15-24 спшинуваау пплпвина пд неврабпуениуе вп ппщуинауа. Сп други збпрпви, упа знаши дека неврабпуениуе ппмлади пд 40 гпдини спшинуваау 50% пд неврабпуениуе вп ппщуина Велес.

Табела 13. Неврабптени вп ппштина Велес сппред впзрасна структура

Вкупнп 15-24 25-39 40-49 50-59 60-

ппщуина

Велес13.066 1.806 4.519 2.660 3.115 966

Република

Македпнија272.392 35.641 93.028 58.704 62.469 22.550

4,80% 5,07% 4,86% 4,53% 4,99% 4,28% Извпр: Агенција за врабпууваое на Република Македпнија

Брпј и динамика на делпвните субјекти вп ппштина Велес

Брпјпу на акуивни преупријауија вп Република Македпнија ппсупјанп се згплемува, прауејќи гп расупу на екпнпмијауа, кпј е присууен вп кпнуинуиуеу пд 1998 гпдина, сп мали прекини. Најгплемипу дел пд преупријауијауа спадаау вп кауегпријауа микрп и мали щуп е важен ппказауел за ушесувпуп на пваа кауегприја на преупријауија вп екпнпмијауа на земјауа и на ппщуина Велес.

Табела 14. Брпј на активни претпријатија вп перипдпт 2005-2009

Република

МакедпнијаВелес

Ушесувп на

Велес

2005 44433 787 1,77%

2006 48268 / /

2007 51060 997 1,95%

2008 63237 1.180 1,87%

2009 61454 1.017 1,65%

2009/2005 138% 129%

Извпр: Опсервауприја на МСП, Гпдищен извещуај за секупрпу на МСП за 2009 гпдина. Минисуерсувп за екпнпмија, Агенција за преуприемнищувп на Република Македпнија

Какп щуп е прикажанп на Табела 14, брпјпу на акуивни преупријауија дп 2008 гпдина кпнуинуиранп се згплемува, а ппради свеускауа екпнпмска криза дпада дп намалуваое на


10

вкупнипу брпјпу на акуивни преупријауија пд 63.237 на 61.454. Ушесувпуп на ппщуина Велес вп вкупнипу брпј на преупријауија вп земјауа е ппмеду 1,5% и 2% щуп е ппмалку пукплку щуп би се пшекувалп сппред ушесувпуп на ппщуинауа сп брпј на жиуели вп земјауа (2,68%). Брпјпу на преупријауија вп ппщуина Велес вп 2008 изнесува 1.180, вп 2009 се намали за 14% на 1.017. Исуп уака, акп се направи сппредба сп 2005 гпдина, мпже да се примеуи дека брпјпу на преупријауија вп ппщуина Велес е згплемен за 29%, а вп земјауа за 38%, щуп укажува на недпвплнп следеое на генералниуе урендпви на ппщуина Велес.

Исупвременп, дпкплку се преусуавау ппдеуалнп ппдаупциуе за исуипу временски перипд, мпжнп е спгледуваое и на други урендпви вп развпјпу на брпјпу на делпвни субјекуи вп ппщуинауа. Именп, сппред брпјпу на занаеушии, ппщуина Велес има наупрпсешнп ушесувп вп вкупнипу брпј на занаеушии вп земјауа (6,09% и 5,4% вп 2007 и 2009 гпдина), дпдека сппред брпјпу на ургпвци ппединци ушесувпуп на ппщуина Велес вп вкупнипу брпј вп земјауа е 3-4 краунп ппгплемп пд ушесувпуп сп население (10,39% и 9,12% вп 2007 и 2009 гпдина сппдвеунп).

Табела 15. Динамика на брпјпт на мали и средни претпријатија вп Република Македпнија и ппштина Велес

јун.2009 Микрп Мали Средни МСП Гплеми ЗанаеушииТргпвец

ппединец

ппщуина Велес 688 307 18 1.013 4 102 591

Рапублика Македпнија 42.309 15.850 517 58.676 115 1.888 6.479

ушесувп на Велес 1,63% 1,94% 3,48% 1,73% 3,48% 5,40% 9,12%

дек.2007 Микрп Мали Средни МСП Гплеми ЗанаеушииТргпвец

ппединец

ппщуина Велес 1.176 4 103 516

Рапублика Македпнија 496 63.120 117 1.692 4.965

ушесувп на Велес 0,00% 1,86% 3,42% 6,09% 10,39%


ппединец

ппщуина Велес 992 5 89 481


ушесувп на Велес 0,00% 1,95% 5,26% 3,05% 10,72%


ппединец

ппщуина Велес 12 783 4 358 632


ушесувп на Велес 2,59% 1,77% 4,76% 5,15% 7,94%

2003 Микрп Мали Средни МСП Гплеми

ппщуина Велес 25 657 6

Рапублика Македпнија 494 39.075 124

ушесувп на Велес 5,06% 1,68% 4,84%

62.624

0,00%

50.541

0,00%

632

38.581

1,64%

771

43.877

1,76%

Извпр: Опсервауприја на МСП, Гпдищен извещуај за секупрпу на МСП за 2009 гпдина. Минисуерсувп за екпнпмија, АППРМ

Ппдаупциуе кпи супјау на распплагаое вп Опсерваупријауа на МСП кпја се рабпуи вп кпнуинуиуеу пд 2003 гпдина (прикажани вп следнауа Табела) ни дпзвплуваау да спгледаме


11

дека брпј на МСП вп Велес се згплемил за 54,2% пднпснп пд 657 на 1.013 вп перипдпу 2003 – 2009 гпдина, а брпјпу на микрп и мали преупријауија за 58% пд 632 на 995. Исуп уака видлива е и знашајна прпмена на брпјпу на занаеушии и ургпвци ппединци вп перипдпу 2006 – 2009, пднпснп пд суапуваоеуп на сила на закпнпу за врщеое на занаеушиска дејнпсу и фпрмираоеуп на Регисуерпу на занаеушии при Занаеушискауа кпмпра – Велес.

На следнауа Табела 15, е прикажан брпјпу на акуивни преупријауија вп ппщуина Велес сппред класификација на дејнпсуа и нивнпуп ушесувп вп вкупнипу брпј на акуивни преупријауија вп земјауа.

Мпже да се види дека најзнашаен секупр пд аспеку на брпјпу на преупријауија преусуавуваау Тргпвијауа на гплемп и малп, Трансппру и складираое, Прерабпуувашка индусурија, какп и услужниуе дејнпсуи пд најразлишен уип. Од аспеку пак на ушесувп вп вкупнипу брпј на преупријауија вп земјауа, видливп е знашеоеуп на секуприуе Земјпделсувп и щумарсувп, Снабдуваое и пусурануваое на пупадни впди и цврсу пупад, Образпвание каде брпјпу на преупријауија вп Велес гп надминува прпсешнпуп ушесувп сп население вп вкупнпуп вп земјауа.

Овие ппдаупци за динамика на брпјпу на мали и средни преупријауија вп Република Македпнија и ппщуина Велес дпзвплуваау заклушпк дека знашеоеуп на секупрпу на микрп и мали преупријауија за екпнпмијауа на ппщуина Велес е гплемп, какп двигауел на екпнпмскипу развпј, нп и пд аспеку на нпсиуел на расупу и ппсупјана ппзиуивна динамика (щуп не е слушај сп другиуе гплемини на преупријауијауа). Имајќи гп пва вп вид, суанува јаснп дека сп кпнценурирани мерки за ппууикнуваое на расупу и развпјпу на секупрпу на МСП е мпжнп засиленп да се делува на ппдпбруваое на увиденауа динамика и нејзинп силнп ефекууираое вп екпнпмски расу.


12 пд 82

Табела 15. Брпј на активни претпријатија вп ппштина Велес сппред класификација на дејнпста6

Велес РМ % Велес РМ % Велес РМ % Велес РМ %

Вкупнп 1.866 75.497 2,47% 1.737 70.710 2,46% 3.351 171.719 1,95% 2.894 148.727 1,95%

Земјпделсувп, щумарсувп и рибарсувп 95 3.038 3,13% 100 2.872 3,48% 104 4.892 2,13% 70 4.192 1,67%

Рударсувп и вадеое на камен 4 164 2,44% 3 144 2,08% 4 190 2,11% 2 142 1,41%

Прерабпуувашка индусурија 198 8.263 2,40% 200 8.225 2,43% 394 20.576 1,91% 353 17.899 1,97%

Снабдуваое сп елекуришна енергија, гас, пареа и

климауизација0 107 0,00%

Снабдуваое сп впда; пусурануваое на пупадни впди,

управуваое сп пупад и дејнпсуи за санација на пкплинауа13 273 4,76%

Градежнищувп 65 4.368 1,49% 57 4.004 1,42% 83 7.639 1,09% 72 6.346 1,13%

Тргпвија на гплемп и ургпвија на малп; ппправка на мпупрни

впзила и мпупцикли794 28.326 2,80% 806 29.270 2,75% 1.738 87.763 1,98% 1.495 78.171 1,91%

Трансппру и складираое 182 6.417 2,84%

Инфпрмации и кпмуникации 12 1.412 0,85%

Објекуи за смесууваое и сервисни дејнпсуи сп храна 78 4.433 1,76% 73 3.938 1,85% 129 8.078 1,60% 102 6.578 1,55%

Јавна управа и пдбрана; задплжиуелнп спцијалнп

псигуруваое3 249 1,20% 5 219 2,28% 41 2.044 2,01% 44 2.098 2,10%

Финансиски дејнпсуи и дејнпсуи на псигуруваое 4 408 0,98% 4 334 1,20% 7 313 2,24% 6 287 2,09%

Образпвание 32 992 3,23% 27 954 2,83% 26 1.140 2,28% 22 1.056 2,08%

Дејнпсуи вп врска сп недвижен импу 7 415 1,69%

Сурушни, наушни и уехнишки дејнпсуи 111 5.228 2,12%

Админисурауивни и ппмпщни услужни дејнпсуи 57 2.519 2,26%

Умеунпсу, забава и рекреација 28 1.304 2,15%

Други услужни дејнпсуи 98 4.415 2,22%

Дејнпсуи на здравсувена и спцијална защуиуа 85 3.166 2,68% 87 3.246 2,68% 77 2.601 2,96% 61 2.003 3,05%

Дејнпсуи на дпмаќинсувауа какп рабпупдаваши; дејнпсуи на

дпмаќинсувауа кпи прпизведуваау разнпвидна супка и/ / / / / / / / / / / /

Дејнпсуи на ексурауериупријални прганизации и уела / / / / / / 0 36 0,00% 0 33 0,00%

дек.2003*

1 160 0,63% 1 151 0,66%

355 12.367 2,87% 299 10.067 2,97%

110 7.709 1,43% 93 6.576 1,41%

169 6.496 2,60% 282 16.211 1,74% 274 13.128 2,09%

92 4.669 1,97%

јули.2005*

1,80%

2 124 1,61%

112 6.215

дек.2010 дек.2009

Извпр: Државен Завпд за суауисуика на Република Македпнија: Суауисуишки гпдищник 2004, 2006, 2010 и 2011

6 Ппдаупциуе за 2005 и 2003 гпдина се дадени за ппщуина Велес сппред упгащ важешкауа уериупријална прганизација на Република Македпнија, и ги вклушуваау и упгащниуе спседни ппщуини Чащка,

Извпр и Бпгпмила. Дппплниуелнп на упа, дадени се ппдаупци за сиуе регисурирани преупријауија, без да се прави разлика ппмеду акуивни и неакуивни преупријауија


13 пд 82

Прирпдни ресурси

Бпгаусувпуп на прирпдниуе ресурси (впди, щуми и минерални сурпвини) се самп преднпсу на ппщуинауа. Опщуина Велес ги ппфаќа ппдрашјауа на ппгплемиуе впдпуеци Бабуна, Тппплка и Оуавица кпи заеднишки припадаау на сливпу на рекауа Вардар. Геплпщкипу спсуав, слабипу вегеуациски ппкривен слпј и неправилнпуп кприсуеое на земјщиуеуп предизвикале гплем дел пд ппщуинауа да биде зафауен сп ерпзивни прпцеси. Тие предизвикуваау гплема загуба на плпднп земјищуе, псирпмащуваое на ппдлпгауа и ппјава на пгплени, суви и ненаселени предели.

Шумиуе се наципнални прирпдни ресурси. Сппред кауегпризацијауа, ппщуинауа е среднп ппщумена, а најгплема ппщуменпсу има пп уешениеуп на рекиуе Бабуна и Тппплка. Опщуинауа распплага сп 40% дабпва щума, 50% букпва щума, 10% ппщуменпсу сп црн бпр. Овие щуми служау за спрешуваое на ерпзијауа, за смена на микрпклимаускиуе влијанија (вп леунипу перипд ја намалуваау уемперауурауа за 5%, а вп зимскипу на згплемуваау за 5%). Нема ппзнашајни ппјави на меуалишни минерални сурпвини, дпдека спсупјбауа сп немеуалишниуе сурпвини е мнпгу ппппвплна.

Реката Бабуна прпгласена за каракуерисуишен пејсаж пд Спвеупу на ппщуина Велес, нп се сппшува сп узурпација на државнп земјищуе на нејзинпуп крајбрежје и дивп изградени викенд куќи кпи ја нарущуваау живпунауа средина щуп преусуавува гплем прпблем вп ппщуинауа. Лпкалиуеупу „Пещуи“ кпј се напда на река Бабуна е живеалищуе на белпглавипу прел кпј е ендемишен вид и гп нема на ниеднп другп месуп на планеуауа. Друг ендемишен вид вп регипнпу на Опщуина Велес е и црнипу щурк. Сп цел да се пбезбеди защуиуа на ппсупјнауа флпра и фауна и зашувуваое на нивнипу пснпвен генеуски фпнд за науампщна репрпдукција лпкалиуеупу е прпгласен за каракуерисуишен пејсаж.

Лпкалиуеу езерп „ Младпст“се напда ппкрај вещуашкауа акумулација езерп „Младпсу“, севернп пд градпу. Сппбраќајнипу присуап е преку асфалуиран лпкален пау пд правец на Велес кпј пди пп брегпу на езерпупу и минува низ бранауа и прпдплжува дп авуппаупу Скппје-Велес. Вп рамкиуе на лпкалиуеупу ппсупи асфалуиран пау кпј гп ппврзува лпкалнипу пау сп кпмплекспу мпуели. Лпкалиуеупу е ппврзан сп лпкалнауа 10KV мрежа, дп негп ппсупи уелефпнска мрежа. Крајбрежјеуп и неппсреднауа пкплина на езерпуп какп прирпдна реукпсу е прпгласен за каракуерисуишен пејсаж, бидејќи пп свпиуе гепграфски пспбенпсуи и увпрбиуе на шпвекпу се исуакнува пд другауа пкплина и има излеунишкп, рекреауивнп и другп знашеое.

Индустриски зпни

Вп Опщуина Велес вп уек е унапредуваое и ппддрщка на 2 (две) индусуриски зпни. Индустриската зпна Речани се напда вп индусурискипу дел пд градпу.

Оддалешенпсу пд Авуппаупу Е- 75 - 2 km

Оддалешенпсу пд Ценуар на градпу – 2 km

Оддалешенпсу пд железнишкауа суаница – 3 km

Вкупнп парцели 18, сп мпжнпсу за сппјуваое

Гплемина на парцели пд 690 дп 1160 м2

Вп фаза е изградба на кпмунална инфрасурукуура

Индустриска зпна Малп стппанствп Кпмплекс УЗУС се напда вп индусурискипу дел пд градпу, вп спсуав на населенп месуп на градпу:

Оддалешенпсу пд Авуппау Е- 75 - 4 km

Оддалешенпсу пд Ценуар на градпу – 2 km

Оддалешенпсу пд железнишка суаница – 1 km

Вкупнп парцели 25, сп мпжнпсу за сппјуваое


14 пд 82

Гплемина на парцели пд 720 – 1740 м2

Мпжнпсу за приклушпк на елекуришна енергија, впда и канализација.

Услуги за делпвен развпј

Суппанскиуе кпмпри, прпфесипналниуе и бизнис здруженија се важен дел пд сурана на бизнис услуги и нивнауа присуунпсу вп ппщуина Велес е преусуавена накраукп вп следниуе пасуси, а лисуа сп пдгпвпрниуе лица за кпнуаку е преусуавен вп Анескиуе

Стппанската кпмпра на Македпнија е најсуарауа аспцијација кпја ги аруикулира инуересиуе на кпмпанииуе вп Македпнија и упа гп прави за кпмпанииуе вп Велес преку свпјауа Регипнална кпмпра сп седищуе вп Велес. Кпмпрауа пбезбедува развпј и ппддрщка сп инфпрмации, прганизираое на средби сп сурански кпмпании, дпма и вп сурансувп, се вп инуерес на екпнпмскипу развпј вп регипнпу на Велес. Ппкрај упа, уаа има развиенп ппвеќе специјализирани акуивнпсуи за ппддрщка на рабпуеоеуп и развпјпу на нејзиниуе шленки ппмагајќи им да ги ппдпбрау свпиуе бизниси, пбразувајќи и инфпрмирајќи ги преку свпјпу Бизнис инфпрмауивен ценуар. Регипналнауа кпмпра сп седищуе вп Велес функципнира какп бизнис ценуар за плеснуваое на присуаппу на шленкиуе на Суппанскауа кпмпра. Функцијауа на Регипнална кпмпра е деценурализирана имплеменуација на прпграмскиуе акуивнпсуи за Суппанска кпмпра на Македпнија и испплнуваое на ппсупешкиуе ппуреби на шленпвиуе.

Дппплниуелнп, вп Велес ппсупи и функципнира Регипналната занаетчиска кпмпра на Велес, какп една пд најсуариуе кпмпри вп Македпнија. Какп инсуиууција кпја ги засуапува инуересиуе на нејзиниуе шленпви, у.е. занаеушии и врщиуели на занаеушиски дејнпсуи исуауа ги ппфаќа и им пружа услуги на занаеушииуе пд ппщуиниуе Велес, Чащка, Извпр, Бпгпмила, Кавадарци, Негпуинп, Градскп, Рпспман и Кпнппищуе. Спгласнп Закпнпу, сиуе занаеушии вп пбласуа Велес се регисурирани вп Регипналнауа занаеушиска кпмпра на Велес. Главни нејзини акуивнпсуи вклушуваау ппууикнуваое на иницијауиви и спздаваое услпви за развпј на занаеушисувпуп. Ппкрај упа, Кпмпрауа прганизира семинари, ппсеуи на саеми вп земјауа и вп сурансувп, пбука, презенуација на кредиуи и кредиуни линии, излпжби, средби сп други кпмпри на Балканпу, иун. Занаеушииуе шленпви се прганизирани вп групи / делпви за ппсебни акуивнпсуи.

Спјузпт на стппански кпмпри на Македпнија е фпрмиран вп 2004 гпдина какп сампсупјна, независна, непплиуишка и непрпфиуна прганизација вп кпја се здружени псум грански суппански кпмпри: Индусурискауа кпмпра, Тргпвскауа кпмпра, Услужнауа кпмпра, Агрп-бизнис кпмпрауа, ИКТ кпмпра, Турисуишкп-угпсуиуелска кпмпра, Кпмпра на смеукпвпдиуели и Градежна кпмпра. ССК какп клушен елемену вп развпјпу на приваунипу секупр предсуавува знашаен факупр и двигауел на екпнпмијауа вп Р. Македпнија. Сп брпј пд преку 1000 акуивни шленки, ССК се суреми да биде впдешка македпнска делпвна мрежа и да придпнесе сп згплемуваое на кпнкуренунпсуа на кпмпанииуе и прганизацииуе шленпви, унапредуваое на македпнскпуп делпвнп ппкружуваое и згплемуваое на прпдажбауа на прпизвпдиуе на свпиуе шленки на глпбалнипу пазар. Целнауа група на ССК преусуавуваау малиуе и средни преупријауија. На упј нашин, развпјпу на малиуе и средни преупријауија и на преуприемнищувпуп дпби свпја афирмација вп македпнскпуп суппансувп не самп какп средсувп за негуваое и унапредуваое на преуприемнишки дух, ууку и за ппууикнуваое на свесуа вп наспка на кпнзисуенунауа ппуреба пд прпмени и рефпрми на екпнпмскауа сцена. ССК се ущуе рабпуи на наципналнп нивп, нп има пувпренп свпи клубпви на суппансувеници вп Охрид, Теупвп , Шуип, Биупла, Прилеп, Гевгелија и Сурумица.

Спјузпу предлага нпв мпдел на Сурауегија за ппбрз екпнпмски расу на Република Македпнија кпја се базира на развпјпу на МСП базирана на инпвауивнпсу, какп пснпва за ппвиспка дпдадена вреднпсу, нп и какп единсувен мпдел кпј дпкажанп пвпзмпжува брз и


15 пд 82

пдржлив екпнпмски расу сп виспки суапки на ппрасу на БДП. Сурауегијауа е сеппфауна и меркиуе се скпнценурирани вп ури суплба: ппдпбруваое на делпвнауа клима преку расу на малиуе и средни преупријауија, ресурукуурираое на Македпнија вп суабилен пазар сам за себе, кпј преку расупу на малиуе и

средни фирми пвпзмпжува ппрасу и раздвижуваое на дпмащнауа ппурпщувашка, а преку упа ја згплемува врабпуенпсуа и гп згплемува суандардпу на населениеуп, и

пкрупнуваоеуп и класуерскпуп здружуваое на малиуе преупријауија за ппдпбруваое на кпнкуренунпсуа , инпвауивнпсуа и извпзнипу капациуеу.

Вп рамки на Сурауегијауа пд Спјузпу предлагаау 10 кпнкреуни мерки кпи уреба да придпнесау да се згплеми брпјпу на мали и средни преупријауија и да се згплеми врабпуенпсуа и екпнпмскипу расу на земјауа.

Фпндацијауа за мали и средни преупријауија (Регипнален ценуар - Велес) пбезбедува кпнсулуануски услуги, инфпрмации и пбука за мали и средни преупријауија вп Велес. Таа е главнп фпкусирана на МСП вп прпизвпдниуе дејнпсуи, ууризмпу и инфпрмауишкауа уехнплпгија. Вп ппследниуе некплку гпдини RESC не беще вп мпжнпсу да ги ппсуигне свпиуе ппуенцијали вп щуп целпсу се дплжи на разлишни пришини. Имајќи вп вид дека ппщуинауа е еден пд пснпвашиуе на Фпндацијауа, нивнауа преухпдна успещна спрабпука и рабпуни пднпси, какп и ппуребауа за една инсуиууција вп Велес за ппддрщка на МСП заснпвана на знаеое и искусувп, ппсупи мпжнпсу за акуивација на Регипналнипу ценуар. Иакп капациуеупу на РЦ е пгранишен, важнп а да се рабпуи имајќи предвид дплгпрпшни цели, какп сппсувени, уака и на ппуенцијалниуе клиенуи. Вп пвпј кпнуексу, зајакнуваое на ппранещнпуп сурауещкп парунерсувп сп ппщуинауа врз пснпва на кпнцепу на ппддрщка на МСП секупрпу, а не на пплиуишки инуереси и разлики, мпже да се ппкаже какп знашајнп ппзиуивнп за малиуе и средни преупријауија вп Велес.

1.2. Наспки на развпјпт на ппштина Велес вп стратегиските дпкументи за развпј на ппштината Вп минаупуп, индусурискипу развпј имал гплем придпнес за екпнпмскипу развпј на

Велес преку згплемуваое на брпј на врабпуени, ппрасу на БДП, ппдпбруваое на живпунипу суандард на населениеуп, развпј на услужни гранки. Резулуауиуе и спзнанијауа дпбиени при ппдгпупвкауа на сурауещкиуе дпкуменуи на развпјпу пдау вп наспка на заклушуваое дека суппансувпуп на Опщуина Велес се напда вп една суагнануна спсупјба на развпјпу, сп слаба акумулауивна сппспбнпсу, вп зпна на дезинвесуиции, без пбруни средсува и сп знашајна ампруизиранпсу на ппремауа. Ппзнашајни резулуауи на планпу на развпјпу на малпуп суппансувп не се забележани, и ппкрај силнауа ппддрщка вп изминауиуе некплку гпдини. Спсупјбауа вп уранзиунипу ууризам вп Опщуина Велес исуп уака е неппвплна, и упа главнп какп резулуау на пплиуишкиуе прпмени и безбеднпснауа спсупјба вп регипнпу.

Ппкрај екпнпмскиуе и спцијалниуе прпблеми, населениеуп на Велес и блискиуе населби се сппшуваще и сп мнпгу серипзен прпблем на живееое вп загадена живпуна средина. Гплема е кпнценурацијауа на индусуриски капациуеуи кпи ја загадуваау живпунауа средина.

Студија за екпнпмски развпј на Општина Велес7

Суудијауа за екпнпмски развпј ја креира развпјнауа визија за Опщуина Велес преку шија имплеменуација Опщуинауа ќе ја псувари свпјауа сурауещка цел да суане прпспериуеуна и да гп ппдпбри суандардпу и квалиуеупу на живпу на свпеуп население. Оваа Суудија преусуавува пснпва

7 Ппдгпувена е пд сурана на пщуина Велес вп 2001 гпдина, вп спрабпука сп Владауа на Република Македпнија, Свеуска Банка и

Агенцијауа за привауизација


16 пд 82

за израбпука и спрпведуваое на Планпу за инуегрален развпј на Опщуина Велес вп перипдпу дп 2020 гпдина, и вп себе ги вклушува пснпвниуе ппсуавки за наспшуваое на лпкалнипу развпј.

Кпмпарауивни преднпсуи и лимиуирашки факупри за развпјпу

Ппадајќи пд изврщенауа анализа на услпвиуе и мпжнпсуиуе за псуваруваое на иднипу развпј на Опщуина Велес, мпже да се заклуши дека регипнпу има знашајни прирпдни и шпвешки ресурси и спздадени вреднпсуи за псуваруваое ппдинамишен развпј на скпрп сиуе суппански гранки. Какп ппсебни кпмпарауивни преднпсуи за псуваруваое на екпнпмскипу и спцијален развпј се пценеуи ппуенцијалиуе на ппсупјниуе индусуриски капациуеуи на хемискауа, керамишкауа, уексуилнауа и кпжарскауа индусурија, на прехранбемауа и уууунскауа икдусурија и на индусуријауа за градежни мауеријали. Од гплемп знашеое се и ппуенцијалиуе на развиенауа сппбраќајна и друга инфрасурукуура.

Какп лимиуирашки факупри на развпјпу на Опщуинауа се пценеуи недпвплнауа акумулација и неквалиуеунп заврщенипу прпцес на сппсувенишка урансфпрмација на преупријауијауа, виспкиуе дплгпви на ппгплемиуе суппански субјекуи ппради загуби вп рабпуеое и други пснпви, уехнплпщкпуп запсуануваое и виспкауа ампруизиранпсу на ппремауа, гплемауа зависнпсу пд увпз на сурпвини и енергенуи, нискауа ппбарувашка на малипу пп пбем дпмащен пазар и виспкауа бучеуска ппурпщувашка. Тещкиуе прпблеми вп спцијалнауа сфера предизвикани пд виспкауа неврабпуенпсу, какп и пплиуишкауа несуабилнпсу на Балканпу, исуп уака не пдау вп прилпг на брзп акуивираое на развпјнипу циклус на суппансувпуп на Опщуина Велес.

Опщуина Велес ппуребнп е: - да креира развпјна визија преку шија имплеменуација Опщуинауа ќе ја псувари свпјауа

сурауещка цел да суане пппрпспериуеуна и да гп ппдпбри суандардпу и квалиуеупу на живпу на свпеуп население;

- да пвпзмпжи привлекуваое на нпви бизниси, какп и задржуваое и прпщируваое на веќе ппсупешкиуе фирми;

- да псувари спцип-екпнпмски развпј; - да фпрмира нпви лпкални инсуиууции за суимулираое и ппддрщка на екпнпмскипу развпј; - да спздаде услпви за прпдукуивна рабпуа и врабпууваое; - да ја прпмпвира мпбилнпсуа на урудпу, да спрпведува акуивнпсуи за преквалификација и

псппспбуваое на рабпунициуе, да се пдржуваау адеквауни нивпа на спцијална защуиуа вп услпви на прпмена на рабпунпуп месуп на рабпуникпу. Ппсебнп внимание уреба да се даде на ризишниуе групи;

- да ппддржува прпграми за уехнишка ппмпщ, за сурушнп псппспбуваое и за развпј на занаеушисувпуп, прилагпдуваое на пбразпваниеуп на младиуе сп ппуребиуе на пазарнпуп суппансувп.

Наспки на развпјпу

Стратегија за екпнпмски развпј на Општина Велес

Врз пснпва на приприуенп кприсуеое на ппсупјниуе лпкални факупри на развпјпу, псуваруваоеуп на екпнпмскипу развпј на Опщуинауа ќе биде вп наспка на ппуимизираое на квануиуауивниуе нивпа на индикауприуе на екпнпмскипу ппрасу, пднпснп на ппрасупу на брууп дпмащнипу прпизвпд, пбемпу на размена на прпизвпди и услуги сп сурансувп, гплеминауа на инвесуиципни влпжуваоа и инуензиуеупу на врабпууваое. Приупа, развпјпу на Опщуинауа предвиденп е да се псуварува вп услпви на намалуваое на неврабпуенпсуа, акуивнп вклушуваое на населениеуп вп прпцесиуе на пдржливп управуваое сп прирпдниуе ресурси, паруиципираое на граданиуе вп дпнесуваоеуп на сппдвеуни пдлуки, развпј и имплеменуација на лпкални пплиуики


17 пд 82

кпи пвпзмпжуваау ппсупјанп ппдпбруваое на квалиуеупу на живпу, зајакнуваое на лпкалнауа сампуправа и на граданскпуп ппщуесувп и превенуивнп защуиууваое на здравјеуп на лудеуп и пдржуваое на шисуа и здрава живпуна средина.

Осуваруваоеуп на развпјниуе цели ќе се реализира преку ревиуализација и пспвременуваое на ппсупјниуе индусуриски и други суппански капациуеуи пп пау на уехнплпщкп пресурукууираое и сппсувенишкп урансфпрмираое, какп и сп ппзабрзанп фпрмираое на нпви мали и средни прпизвпдсувени фирми на спвременпуп преуприемнищувп. Сппред прпекцискиуе предвидуваоа, вп 2020 гпдина ушесувпуп на примарнипу секупр вп вкупнипу брууп дпмащен прпизвпд вп Опщуинауа ќе се намали за 2,2%, на секундарнипу ќе се задржи на 50%, дпдека вп уерцијарнипу секупр ќе се згплеми за 2,2% вп пднпс на спсупјбауа вп 1998 гпдина.

Стратегија за развпј на индустријата

Врз пснпва на резулуауиуе пд деуалнпуп уеренскп исуражуваое на ппсупјнауа спсупјба вп суппансувпуп на Опщуинауа, а вп наспка на запираое на присуунипу уренд на ппадаое на индусурискпуп прпизвпдсувп и ппщуесувенипу прпизвпд, пуппшнуваоеуп на екпнпмскипу расу и развиупк и намалуваоеуп на неврабпуенпсуа вп Опщуинауа, заклушенп е да се спрпведе преку: 1. ппуимизација на гплеминауа на ппсупјниуе преупријауија и на брпјпу на врабпуениуе; 2. јакнеое на прганизаципниуе и управувашкиуе функции вп суппанскиуе субјекуи; 3. впсппсуавуваое ппфлексибилна суппанска сурукуура и прпизвпдсувена прганизиранпсу; 4. ппраципналнп искприсууваое на ппсупјниуе капациуеуи и распплпжливиуе мауеријални и

енергеуски ресурси; 5. прпмена на сурукуурауа на прпизвпдсувпуп вп наспка на ппсуигнуваое ппвиспка фаза на

прерабпука и ппгплема кпнјукуурнпсу на суранскипу пазар; 6. унапредуваое на применуваниуе уехнплпгии и ппдпбруваое на квалиуеупу на прпизвпдиуе, и 7. зајакнуваое на маркеуинг дејнпсуа заради изградуваое на ппсебна сурауегија за

пппрганизиран и пп-агресивен насуап на лпкалнауа индусурија на суранскипу пазар.

При реализација на развпјниуе акуивнпсуи приприуеу ќе биде даден на ревиуализацијауа и уехнплпщкпуп мпдернизираое на пние индусуриски капациуеуи кпи пбезбедуваау ппгплеми мпжнпсуи за врабпууваое. пднпснп на индусурискиуе капациуеуи пд агрпиндусурискипу кпмплекс, на уексуилнауа индусурија и на индусуријауа на немеуали и градежни мауеријали. Ппдрщкауа на развпјпу на меуалургијауа, какп и на хемискауа и кпжарскауа индусурија е услпвена сп преухпднп разрещуваое на прпблемиуе ппврзани сп загадуваоеуп на живпунауа средина.

Ппради присуунауа неппвплна лпциранпсу на индусуријауа вп самипу град и ппуребауа за ублажуваое на прпблемиуе на загадуваое на живпунауа средина, какп и заради спздаваоеуп амбиену за ппефикаснп искприсууваое на лпкалниуе уехнишки, спцијални, инфрасурукуурни и пбразпвни кпмпарауивни преднпсуи и ппууикнуваое на инвесуицискипу циклус, предвиденп е впсуанпвуваое на ппсебна уехнплпщкп-развпјна индусуриска зпна на градпу Велес.

Стратегија за развпј на малптп стппанствп

Врз пснпва на спзнанијауа пд изврщениуе суудиски исуражуваоа пценеуп е дека уреба да се даде максимална ппддрщка на развпјпу на мали и средни преупријауија и на семејниуе бизниси. Ппради сппспбнпсуа за лесна и брза прилагпдливпсу на пазарниуе прпмени, предлпженп е ппддрщкауа на развпјпу на пвие преупријауија да се дава вп сиуе секупри на суппансувпуп. Вп сервиснипу секупр на малпуп суппансувпуп главен акцену ќе се даде на развпјпу на преуприемнищувпуп вп занаеушисувпуп, угпсуиуелсувпуп и уранзиунипу ууризам преку кпи ќе се ппддржи валпризираоеуп на лпкалниуе кпмпарауивни преднпсуи заснпвани на распплпжливиуе прирпдни и шпвешки ресурси и спздадени вреднпсуи.


18 пд 82

Ппууикнуваоеуп на развпјпу на малпуп суппансувп предвиденп е ппсебнп да биде наспшенп кпн руралниуе средини на Опщуинауа, меду другпуп, и заради враќаое на населениеуп вп средини кпи имаау ппхумани (ппздрави) услпви за живееое. Вп пвие средини, заради ппмаспвнп прпдукуивнп ангажираое на неврабпуенпуп население, ппсебна развпјна цел ќе биде суимулираоеуп на прпизвпдсувп на здрава храна. Лпкалнауа сампуправа, преку ппддрщка на развпјни акуивнпсуи, мпже да гп ппууикне и разре щуваоеуп на прпблемпу на неврабпуенпсуа преку спздаваое на мауеријални услпви и спрпведуваое на мерки за суимулираое на кприсуеоеуп на рабпунауа сила (данпшни плеснуваоа, премии за субјекуи кпи врабпууваау нпви лица, пбука и преквалификација на рабпуна сила и сл.).

Стратегија за развпј на транзитнипт туризам

Резулуауиуе пд анализауа на спсупјбиуе вп ууризмпу вп Опщуина Велес укажуваау на мнпгу неппвплни движеоа вп дпменпу на уурисуишкауа ппсеуенпсу, пресупј и ппурпщувашка, И упа пспбенп на суранскиуе уурисуи. Кпнсуауирани се неппвплни спсупјби вп пбласуа на уурисуишкауа изграденпсу, квалиуеупу на угпсуиуелскиуе услуги и валпризацијауа на уурисуишкиуе ауракуивнп-мпуивациски вреднпсуи. За ппууикнуваое на уурисуишкипу развпј вп Опщуина Велес, а вп негпви рамки и на развпјпу на уранзиунипу ууризам какп базишна кпмппненуа на ууризмпу на пвпј прпсупр, заклушенп е дека уреба да се преземау акуивнпсуи кпи ќе придпнесау кпн: 1. инфрасурукууралнп и супрасурукууралнп ппремуваое на уранзиунипу уурисуишки прпсупр, 2. уурисуишка валпризација и ппремуваое на пкплниуе прирпдни ауракуивнп-мпуивациски

вреднпсуи сп нагласенпсу на езерпуп Младпсу, и 3. ппдпбруваое на спсупјбиуе сп уурисуишкауа прпмпција, прппаганда и уурисуишкауа

инфпрмауивна дејнпсу.

За псуваруваое на ппзабрзан развпј неппхпднп е и вклушуваое на државауа кпја уреба да ги ппмпгне прпекуиуе кпи се ппуребни вп псуваруваоеуп на предлпжениуе развпјни наспки, какп и афирмација на кпнцесипнерсувпуп, сп щуп ќе се пвпзмпжи максималнп ангажираое на прирпдниуе и анурпппгениуе уурисуишки вреднпсуи какп кпмплеменуарна база на развпјпу на уранзиунипу ууризам.

Стратегија за заштита на живптната средина

Осуваруваоеуп на ппдинамишен екпнпмски и спцијален развпј не е мпжнп вп загадена живпуна средина. Спшувуваоеуп на здравјеуп на населениеуп, защуиуауа на впдиуе, впздухпу, земјищуеуп и щумиуе, унапредуваоеуп на бипразнпвиднпсуа и ппдпбруваоеуп на квалиуеупу на живееое, заклушенп е дека единсувенп мпже да се псувари, дпкплку вп нареднипу перипд дпследнп се спрпведува усвпенауа екплпщка пплиуика, прпграми и мерки пд Лпкалнипу екплпщки акципнен план на Опщуина Велес.

Осуваруваоеуп на ппсуавениуе екплпщки цели заклушенп е дека уреба да се реализира сп (1) вградуваое екплпщки криуериуми и екплпщка цена вп псуваруваоеуп на екпнпмскипу развпј на Опщуинауа, (2) пдржливп управуваое сп прирпдниуе ресурси вп услпви на превенуивна защуиуа на живпунауа средина и реализираое ппшисуп прпизвпдсувп, (3) спрпведуваое на инуегралнп земјпделскп прпизвпдсувп, (4) впсппсуавуваое на инуе-грална защуиуа на впдиуе на рекауа Вардар, Бабуна, Тппплка и Оупвица и (5) имплеменуација на спвремен сисуем на пдржливп управуваое сп цврсуипу пупад.

Зајакнуваоеуп на јавнауа свесу вп наспка на аплицираое екплпщки ппприфаулив нашин на живееое и на суппанисуваое, паруиципацијауа на граданиуе вп дпнесуваоеуп и спрпведуваоеуп на лпкалниуе спцип-екпнпмски и екплпщки пплиуики, какп и згплемуваоеуп на надлежнпсуиуе на единицауа на лпкалнауа сампуправа вп псуваруваоеуп на ппефикасна защуиуа на живпунауа


19 пд 82

средина, се пценеуи какп шиниуели кпи се неп-пхпдни за спздаваое услпви за успещнп дпсуигнуваое на ппсуавениуе сурауещки цели за защуиуа на екпсисуемиуе и здравјеуп на населениеуп.

Нпсители на ппддршката на развпјпт

За псуваруваое на ппсуавениуе развпјни цели предлпженп е паралелнп зајакнуваое на службиуе и прганиуе на лпкалнауа сампуправа вп наспка на ппуспещнп имплеменуираое на нпвипу припд за спрпведуваое на екпнпмскипу развпј, кпј е разрабпуен и предлпжен за реализација вп пваа суудија. Зајакнуваосуп на фискалнипу сисуем и спздаваоеуп амбиену за кприсуеое на защуедиуе на граданиуе, надппплнеуи сп финансиски средсува пд државни и сурански инсуиууции за ппддрщка на развпјпу, се смеуа дека ќе преусуавуваау реална пснпва за спрпведуваое на прпцеспу на ревиуализација и мпдернизираое на ппсупјниуе и изградба на нпви индусуриски и други капациуеуи и инфрасурукуурни сисуеми вп Опщуинауа, кпещуп на крајпу уреба да резулуира вп намалуваое на сирпмащуијауа и ппдпбруваое на квалиуеупу на живпу на населсниеуп на Опщуина Велес.

Институципналнп зајакнуваое на лпкалната сампуправа

Co деценурализација на државнауа управа на Република Македпнија беа зајакнауи лпкалниуе надлежнпсуи и сп упа спздадени услпви за лпкалнп планираое на развпјпу, ппраципналнп кприсуеое на прирпдниуе ресурси и распплпжливиуе средсува за финансираое на пдржливипу развпј, какп и за ппефикасна защуиуа на живпунауа средина. За успещнп спрпведуваое на лпкалнауа развпјна пплиуика, ппкрај квалиуеуни пищани дпкуменуи, закпни, суандарди и прпписи, неппхпдна е и дпбра инсуиууципнална прганизиранпсу на лпкалнп нивп, кпја ќе се впсуанпви сп зајакнуваое на сурукуури и фпрмираое на пперауивни уела за спрпведуваое на усвпениуе секупрски пплиуики и сценарија за најприприуеуниуе прпблеми.

Вп кпнуексу на закпниуе и прпписиуе, а имајќи ја вп вид спдржинауа на пренесениуе надлежнпсуи, една надградба на ппсупешкауа регулауива сп дпдаваое на сущуинскпуп надлежнпсуи вп пбемпу на рабпуа на лпкалнауа сампуправа би пвпзмпжила ппуспещна ппддрщка на лпкалнипу екпнпмски развпј. Заради упа е неппхпдна и надградба на капациуеуиуе на пдделениеуп за ЛЕР и ИТ сп пфпрмуваое на ппсебен уим за спрпведуваое на акуивнпсуиуе пд пвпј план вп рамкиуе на редпвниуе акуивнпсуи (ппсебнп пдделение за ЛЕР), прпщируваое на прпграмиуе на лпкалниуе јавни медиуми пп прпблемауика на развпјпу и зајакнуваое на спрабпукауа меду приваунипу секупр, пбразпвниуе инсуиууции, лпкалнауа власу и граданиуе вп прпцеспу на спрпведуваоеуп на пдржливипу развпј. Исупвременп, вклушуваое на нпвпфпрмиранипу Екпнпмски Спвеу на ппщуина Велес вп прпцеспу на планираое и спрпведуваое на акуивнпсуиуе пд пваа Прпграма е пд гплемп знашеое за нејзинипу успех и ппсуигнуваоеуп на дпбри резулуауи.

Стратешки план за пдржлив лпкален развпј на Општина Велес – 20088

Сурауещкипу план за лпкален развпј се пбидува да даде целпсен целпсен ппглед на лпкалнипу развпј и намесуп преухпднауа кпнценурација на лпкалнипу екпнпмскипу развпј, планираоеуп беще прпщиренп и на ппщуинскиуе услуги пд другиуе ппщуинскиуе надлежнпсуи. Целиуе на развпј на ппщуина Велес дефинирани вп пвпј Сурауегищки план се дадени вп уабели ппдпле вп уексупу, при щуп засеншениуе цели се целиуе на кпи се пбраќа пваа Прпграма за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, малиуе и семејниуе бизниси, пднпснп целиуе кпи ќе се реализираау сп спрпведуваое на предлпжениуе мерки пд пваа Прпграма.

8 Ппдгпувена вп уекпу на 2008 гпдина пд сурана на Одделениеуп за ЛЕР и ИТ сп ппддрщка на Прпекупу за ппддрщка на

деценурализацијауа, финансиран пд ЕУ


20 пд 82

Главнипу фпкус на пваа Прпграма е, спсема лпгишнп, Сурауегиска цел 1.1 - Ппдпбруваое на лпкалнипу екпнпмски развпј преку впсппсуавуваое суимулауувни мерки за ппддрщка, при щуп сп предлпжениуе мерки ќе се цели кпн Намалуваое на брпјпу на неврабпуени преку ппууикнуваое на преуприемнищувп, пднпснп Ппддрщка и развпј на МСП преку плеснуваое на присуаппу дп инфпрмации, едукација и кпнсулуации.

Сурауегиска цел 1.1 Ппдпбруваое на лпкалнипт екпнпмски развпј преку впсппставуваое стимулатувни мерки за ппддршка

Кпнкреуни цели

Згплемуваое на инвесуицииуе низ мерки за прпмпција и впсппсуавуваое на јавнп привауни парунерсува

Намалуваое на брпјпт на неврабптени преку ппттикнуваое на претприемништвп

Ппддрщка и развпј на МСП преку плеснуваое на присуаппу дп инфпрмации, едукација и кпнсулуации

Згплемуваое на мпжнпсуиуе за врабп-ууваое преку спздаваое пднпснп прпфилираое на кадри кпнкуренуни на пазарпу на урудпу

Сурауегиска цел 1.2 Ппдпбруваое на лпкалнауа пплиуика за привлекуваое на сурански инвесуиции вп Опщуина Велес


Мпдернизација и прпщируваое на пауна и кпмунална инфрасурукуурауа

Прпмпција на индусурискиуе зпни Прпщируваое на инфрасурукуурауа вп ппсупешкиуе индусуриски зпни (населба Решани и малп суппансувп УЗУС)

Сурауегиска цел 1.3 Развпј на земјпделскпуп прпизвпдсувп преку мерки за ппддрщка


Згплемуваое на искприсуенпсуа на земјпделскиуе ппврщини сп финализација на хидрпмелипрауивнипу сисуем Лисише

Впведуваое кпнуинуирана едукација и инфпрмираое на земјпделскиуе прпизвпдиуели

Ппууикнуваое на прганскп земјпделскп прпизвпдсувп

Сурауегиска цел 1.4 Развпј на лпкалнипу ууризам преку прпмпција на прирпдниуе ппуенцијали, урадицијауа и кулурунпуп наследсувп


Згплемуваое на акуракуивнпсуа на езерпуп Младпсу какп уурисуишка лпкација

Прпмпција на мпжнпсуиуе за развпј на ууризмпу вп Велес сп пувараое на Турисуишки инфпрмауивни бирпа и ценури

Олеснуваое на присуаппу дп прирпдниуе реукпсуи преку псппспбуваое на пауна и кпмунална инфрасурукуура

Ппууикнуваое за развпј на селскипу ууризам

Лпкалнипу екпнпмски развпј ппдразбира еден динамишен прпцес кпј ппфаќа ппвеќе фази

на развпј кпи щуп впдау кпн креираое на еден ппвплен амбиену за делпвнп рабпуеое и ја прппфилира ппщуинауа Велес какп екпнпмски кпнкуренуна лпкација. Сппдвеунп на упа, прпцеспу на сурауещкп планираое и ппдгпувка на пваа Прпграма се уеснп ппврзани и не мпжау да се пдделау и да функципнираау независнп. Напрпуив, уие уреба да бидау ппсмаурани какп спсуавни делпви пд еден сеппфауен наппр за развпј на ппщуина Велес, кпј ќе биде реализиран преку изградба на парунерсува меду лпкалниуе акуери и нпсиуелиуе на пдлуки, а ќе се суреми кп реализација на Визијауа на ппщуинауа.


21 пд 82

1.3. Визија

Агенда 21

ВЕЛЕС ВО 2015 – Визија за мпјпт град

Велес – град сп расуешка екпнпмија и квалиуеу на живееое, спцијалнп инуегриран, цивилизиран кпн јавниуе дпбра.

Велес – град сп пбразпвани, здрави, среќни и задпвплни луде, акуивнп вклушени вп ппщуесувенипу живпу.

Велес – пувпрен за спрабпука и сп мпжнпсуи за унапредувае на граданиуе вп сиуе сфери на живпупу, сп свесни градани за нивнауа улпга вп функципнираоеуп на градпу.

Велес – рехабилиуирана Опщуина вп пднпс на живпунауа средина, сп ппщумени гплини и градани ппсвеуени на сппсувенауа живпуна средина,

Велес – сп изграден кеј, регулирана река Вардар, заврщен хидрпмелипрауивен сисуем, сп кплекупрски сисуем и изградена прешисуиуелна суаница вп ценуралнпуп градскп ппдрашје.

Велес и Велещани испплнеуи сп урадиципналнпсу и гпсуппримсувп,

Опщуина пп мерка и на граданиуе и на дпбрпнамерниуе суранци кпи ќе

пресупјуваау вп неа.

Велес – Инуегриран град кпј гп следи кпнцепупу на пдржливпсу.

ВИЗИЈА

пд Сурауещки план за развпј 2008 Велес, убава и ппсакувана ппштина за живееое, екпнпмски развиена, ппштина на среќни градани сп виспк степен на спцијална сигурнпст, културен и сппртски центар на Македпнија 1.4. Зпштп е пптребна Прпграма за претприемништвп на Општина Велес

„Малпуп“ суппансувп, кпе ги вклушува сиуе микрп, мали и средни екпнпмски субјекуи9, какп и занаеушииуе, не е уака малп. Над 98 пусуп пд делпвниуе енуиуеуи, над 50 прпценуи пд БДП и над 79 прпценуи пд врабпууваоеуп вп Македпнија10 се дирекунп ппврзани сп малиуе и средни преупријауија. Исупвременп, не е самп брпјпу на рабпуни месуа, ууку кај МСП е ппсебнп гплемп ушесувпуп вп креираоеуп на нпви рабпуни месуа. Сппред ппследниуе извещуаи израбпуени за цела Еврппа, 85% пд нпвиуе рабпуни месуа се спздадени пд мали и средни преупријауија11. Ппгплемипу дел пд развиениуе индусуриски кпмплекси и гплеми кпмпании вп свеупу се ппупираау на мали и средни преупријауија преку ппдизведуваое на пдредени делпви пд свпеуп прпизвпдсувп или услуги. Малиуе кпмпании рабпуау за гплемиуе кпмпании, најшесуп делпви или ппдсклпппви кпи уие ги прпизведуваау на ппраципнален и ефикасен нашин. За жал, бплнп дплгауа уранзицијауа, какп и привауизацијауа кпја не дпнесе плпд имајќи ја предвид преухпднауа гплемина и резулуауиуе пд рабпуеоеуп на индусурискиуе капациуеуи, серипзнп гп пгранишија ппсупеое на уакви гплеми лидерски кпмпании вп слушајпу на Велес. Вп пвпј кпнуексу, примена на кпнцепупу на ппддрщка на гплеми кпмпании вп пшекуваоауа на нивнауа прерпдба не би мпжеле да ги дадау пшекуваниуе резулуауи. Тпј кпнцепу е ппуребнп да биде надграден сп суаваое на малиуе и средни 9 Оснпвауа за пдвпјуваое на разлишни групи на преупријауија сппред нивнауа гплемина, е дадена вп Анекс 10 Гпдищен извещуај за МСП секупрпу. Минисуерсувп за екпнпмија на РМ. 11 Do SMEs create more and better jobs? EIM Business & Policy Research www.eim.nl. Хпландија. 11.2011

http://www.eim.nl/


22 пд 82

преупријауија, какп и ппшеуниуе бизниси (start-ups) вп фпкуспу и преземаое на мерки за пдгпвпр на нивниуе специфишни прпблеми и ппуещкпуии.

Важнпсуа на секупрпу на МСП и ппуребауа пд науампщна дирекуна ппддрщка се дппплниуелнп важни заради ппууикнуваое на расупу на екпнпмијауа вп Велес вп ппследниуе гпдини. Расупу е резулуау на акуивнпсуа на еден динамишен секупр на мали и средни преупријауија, на кпј му е ппуребна дппплниуелна ппддрщка за да биде вп мпжнпсу да направи дппплниуелен развпен скпк и пренесуваое на развпјпу на ппщуина Велес на еднп ппвиспкп нивп. Целуа на пваа ппддрщка уреба да се јаснп фпкусира на згплемуваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и средни преупријауија, ппууикнуваое на преуприемнищувпуп и засилуваое на негпвауа ппзиуивна преппзнауливпсу, справуваое сп пазарниуе прешки и ппуещкпуии вп делпвнпуп ппкружуваое, какп и намалуваое на бирпкраускиуе прешки.

Опщуина Велес има јасна ппщуинска прганизација вп шиј спсуав влегува и секупр за ппууикнуваое на лпкалнипу екпнпмски развпј и инфпрмауишка уехнплпгија, а сп упа и виспкп ппсуавенп знашеое на самипу прпцес на ЛЕР. Искусувпуп суекнауп вп секупрпу вп уекпу на ппследниуе десеуина гпдини сп планираое и спрпведуваое на гплем брпј на развпјни планпви, придпнеспа за виспк суепен на свесу за важнпсуа и ппзнаваое на ЛЕР. Сппдвеунп на упа, секупрпу за ЛЕР е вп спсупјба, какп вп реукп кпја македпнска ппщуина, да преземе важна улпга вп планираоеуп и спрпведуваоеуп на прецизни иницијауиви за лпкален екпнпмски развпј. Ппкрај упа, секупрпу е вп спсупјба да ги спедини разлишниуе лпкални и регипнални шиниуели, да ги инфпрмира за нпви и ппдпбри пракуики имплеменуација кпнцепуи за лпкален екпнпмски развпј, какп и да ги ппууикне на свпе ушесувп вп збпгаууваое на меркиуе и прпграмиуе. Се сп цел на разбираое и спрпведуваое на акуивнпсуиуе за лпкален екпнпмски развпј какп еден важен дел на акуивнпсуиуе за лпкален развпј на ппщуина Велес, нагласувајќи приупа акуивнпсуи првенсувенп фпкусирани на разлишни фпрми на делпвна акуивнпсу и кпмпании (лпкални фирми, нпви фирми, и привлекуваое на надвпрещни фирми, или пд други лпкалиуеуи вп земјауа или сурански дирекуни инвесуиупри). Сп пваа Прпграма, ппщуина Велес ќе ппууикне делуваое щуп пдгпвара на реалниуе прпблеми и ппуреби на лпкалнауа бизнис заедница, а кпи јаснп ги диференцира разлишниуе улпги на заинуересирани сурани кпи се вклушени.

Вп исуп време, инсуиууцииуе вклушени вп прпцеспу на ппддрщка на лпкалнипу екпнпмски развпј ги иденуификуваау нивниуе разлишни улпги и функции самп дп пдреден суепен. Вп некпи слушаи уие се гледаау какп кпнкуренуи, щуп укажува на ппуреба за мерки за нивнп приближуваое и вмрежуваое на акуивнпсуиуе за ппсуигнуваое на ппвиспки суапки на расу преку дирекуна делпвна ппддрщка на малиуе и семејни преупријауија, преуприемнищувпуп, какп и занаеушииуе. Ппкрај упа, имајќи гп предвид факупу дека лпкалниуе финансиски мпжнпсуи за ппддрщка на делпвниуе субјекуи се пгранишени, ппсебнп е важнп ппсуигнуваое на целиуе да се пбезбеди сп здружен наппр на сиуе вклушени инсуиууции сп дппплниуелнп адресираое на медунарпдниуе дпнаупри при пбезбедуваоеуп на уехнишка ппддрщка на меркиуе.

Иднипу развпј зависи вп гплема мерка пд капациуеупу на младиуе генерации да прпдплжау сп ппнауампщна надградба на дпсуигнуваоауа на нивниуе преухпдници. Нпвиуе времиоа секпгащ бараау разлишни вещуини, нп пдгпвпрнпсуа, инпвауивниуе присуапи и преуприемнищувпуп секпгащ биле пд сущуинскп знашеое. За жал, упа е нещуп щуп не мпже да се науши веднащ и бара мнпгу уппрнпсу и време. Оууука, пваа Прпграма е ппуребнп да предлпжи најдпбар нашин за вклушуваое преуприемнищувпуп и инпвацииуе вп пбразпвнипу сисуем кплку щуп е мпжнп ппвеќе вп прпграмиуе какп средниуе, уака и на пснпвниуе ушилищуа. Ова е пд ппсебнп знашеое, имајќи вп вид дека преуприемнищувпуп е преппзнаенп какп важен спсуавен дел на пбразпваниеуп и е присуунп вп пбразпвнипу сисуем вп гплем брпј Еврппски земји. Спддвеунп, една сеппфауна и квалиуеуна имплеменуација на прпграми кпи ги имаау младиуе за


23 пд 82

свпј фпкус е нещуп щуп на дплг рпк сигурнп ќе дпнесе ппзиуивни резулуауи и ќе ппддржи инпвации (а ппдпцна и развпј на нпви прпизвпди). Дппплниуелнпна упа, една ппуесна спрабпука ппмеду пбразпвнипу сисуем и делпвнауа заедница ќе придпнесе ушилищуауа да креираау прпфесипнални кадри кпи ќе бидау леснп прифауени пд сурана на делпвниуе субјекуи.

Кпнешнп, изминауиве дваесеуина гпдини, регипниуе и градпвиуе вп Еврппа инуензивнп рабпуау и влпжуваау гплеми наппри и средсува вп ппддрщка на преуприемнищувпуп. Преку реализација на акуивнпсуи за сурауегискп планираое, уие ја дефинираау свпјауа визија, гп кпнсуруираау свпјпу иденуиуеу и планираау дпсуигнуваое на ппсакуванипу имич преку ппддрщка на преуприемнищувпуп и инпвацииуе. Овие акуивнпсуи имаау за цел да пбезбедау ауракуивнпсу, кпнкуренунпсу и да ја згплемена пазарна размена вп рамки на глпбалнауа екпнпмија, а сп сампуп упа и унапредуваое на сппсувенипу екпнпмски развпј. За да се псуварау пвие цели, градпвиуе и ппщуиниуе имплеменуираау специфишни пплиуики за ппддрщка на преуприемнищувпуп и инпвацииуе, па пваа Прпграма преусуавува акуивнп приклушувое на ппщуина Велес кпн групауа Еврппски лпкалиуеуи кпи акуивнп рабпуау на ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, инпвацииуе, малиуе и семејниуе бизниси.

Испплнуваое на Визијата на ппштина Велес?

Врз пснпва на приприуенп кприсуеое на ппсупјниуе лпкални факупри на развпјпу, псуваруваоеуп на екпнпмскипу развпј на ппщуинауа ќе биде вп наспка на ппуимизираое на квануиуауивниуе нивпа на индикауприуе на екпнпмскипу ппрасу, пднпснп на ппрасупу на брууп дпмащнипу прпизвпд, пбемпу на размена на прпизвпди и услуги сп сурансувп, гплеминауа на инвесуиципни влпжуваоа и инуензиуеупу на врабпууваое.

Приупа, развпјпу на ппщуинауа предвиденп е да се псуварува вп услпви на смалуваое на неврабпуенпсуа, акуивнп вклушуваое на населениеуп вп прпцесиуе на пдржливп управуваое сп прирпдниуе ресурси, паруиципираое на граданиуе вп дпнесуваоеуп на сппдвеуни пдлуки, развпј и имплеменуација на лпкални пплиуики кпи пвпзмпжуваау ппсупјанп ппдпбруваое на квалиуеупу на живпу, зајакнуваое на лпкалнауа сампуправа и на граданскпуп ппщуесувп и превенуивнп защуиууваое на здравјеуп на лудеуп и пдржуваое на шисуа и здрава живпуна средина.


24 пд 82

2.

Влезни пснпви за Прпграмата 2.1. ЕУ пплитика на ппддршка на МСП

„Лисабпнската стратегија“ (Сурауегија за расу и рабпуни месуа) е лансирана за време на спсуанпкпу на Еврппскипу спвеу вп Лисабпн вп мару 2000 гпдина сп цел ЕУ да биде најкпнкуренуна екпнпмија вп свеупу и да ппсуигне целпсна врабпуенпсу дп 2010 гпдина. Сурауегијауа беще пдгпвпр на пдредени слабпсуи вп екпнпмииуе и кпнкуренунпсуа на земјиуе шленки, пспбенп вп сппредба сп САД. Пакеупу на пплиуишки иницијауиви спдржеще спздаваоеуп на инфпрмауишкп ппщуесувп за сиуе, спздаваое на Еврппски прпсупр за исуражуваое и развпј, развиваое на „пријауелска“ делпвна пкплина за ппшеуниуе бизниси, запкружуваое на единсувенипу пазар, впсппсуавуваое на ефикасни и инуегрирани финансиски пазари, изградба на ппщуесувп на знаеое, пбезбедуваое на ппвеќе и ппдпбри рабпуни месуа, пспвременуваое на спцијалнауа защуиуа, унапредуваое на спцијалнауа вклушенпсу и ппдпбруваое на пдржливипу развпј. Клушни рефпрми вп земјиуе на ЕУ: - Инвестираое вп лудетп – за да мпже да се прилагпди на глпбализацијауа, екпнпмијауа на

ЕУ бара флексибилна и виспкп квалификувана рабпуна сила. Прпекуиуе за дпживпунп ушеое им ппмагаау на лудеуп да се прилагпдау на прпменливипу пазар на уруд.

- Ппвеќе за истражуваое, развпј и инпвации – зајакнуваое на врскиуе ппмеду исуражу-вашкиуе инсуиууции, универзиуеуи и бизниси. Вп исуп време, пдвпјуваоауа за исуражуваое и развпј вп ЕУ уреба да се згплемау за да пдгпвараау на медунарпдниуе кпнкуренуи.

- Ппдинамична делпвна средина - ппмалку бирпкрауија и пплесен присуап дп кредиуи, пспбенп за малиуе и средни бизниси.

- Ппзелена екпнпмија – впдејќи ја бпрбауа прпуив климаускиуе прпмени, ЕУ има за цел да се намали влијаниеуп на екпнпмскипу расу врз живпунауа средина преку защуеда на енергија и прпмпвираое на нпви, екплпщки уехнплпгии.

Сепак, пд сампуп нејзинп лансираое беще прпблемауишнп за земјиуе шленки на ЕУ да ги ппсуигнау ппсуавениуе цели на Сурауегијауа. Вп 2004 гпдина, група на независни експеруи ги пцени резулуауиуе пд првипу круг на Лисабпнскауа сурауегија и ги иденуификува пришиниуе за пгранишенипу напредпк кпј беще видлив. Какп резулуау на пваа пценка, Лисабпнскауа агенда беще намалена дп 10 пбласуи сп ури пснпвни цели: 1. ЕУ да биде ппауракуивнп месуп за инвесуираое и рабпуа; 2. Ппууикнуваое на знаеое и инпвации; 3. Спздаваое на ппвеќе и ппдпбри рабпуни месуа

Вп 2010 гпдина, Еврппскауа кпмисија изврщи прпценка на напредпкпу на Лисабпнскауа сурауегија, заклушувајќи дека Сурауегијауа имала ппзиуивнп влијание врз Еврппа и ппкрај упа щуп главниуе цели не беа дпкрај ппсуигнауи. Врз искусувауа и ппзиуивниуе резулуауи пд Лисабпнскауа сурауегија, ЕУ ја разви нпвауа развпјна сурауегија нарешена Еврппа 2020.

Првипу прпграмски дпкумену на ЕУ за ппддрщка на малиуе и средни преупријауија е Еврппската ппвелба за мали и средни претпријатија12 (European Charter for SMEs) дпнесенa

12 http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/charter/index.htm

http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/charter/index.htm


25 пд 82

вп 2000 гпдина. Сп неа, земјиуе-шленки зедпа врз себе пбврска да спздадау ппвплна бизнис клима за ппддрщка на развпјпу на малиуе и средни преупријауија. Република Македпнија ја усвпи Ппвелбауа на Самиупу вп Сплун вп јуни 2003 гпдина и сп упа се пбврза дека ќе рабпуи на псуваруваое на ппсупјан напредпк вп пбласуиуе ппфауени сп неа и дека ќе спрабпуува сп другиуе земји ппуписнишки вп наспка на псуваруваоеуп на ппсуавениуе цели, преку пценка на напредпкпу и размена на ппзиуивниуе искусува и пракуики.

Вп 2005 гпдина, Ппвелбауа беще надградена и ЕУ усвпи надградена сурауегијауа за МСП нарешена „Мпдерна МСП пплитика за раст и врабптуваое“ (Modern SME policy for Growth and Employment), сп цел да се намали бирпкрауијауа, да се ппдпбри бизнис климауа и да се зајакне кпнкуренунпсуа на малиуе и средни преупријауија. Сп пвпј нпв прпграмски дпкумену, ЕУ гп впведе принциппу на „Мисли на малите првп“ (Think small first). СО негп, сиуе нпви иницијауиви и закпнски предлпзи на нивп на ЕУ и на земјиуе-шленки уреба да бидау пценеуи пд аспеку на нивнпуп влијание врз малиуе и средниуе преупријауија.

Вп јуни 2008 гпдина, Еврппскауа Кпмисија гп преусуави „Закпнпт за мал бизнис“ (Small Business Act). Овпј дпкумену е развиен врз пснпва на ппсуигнуваоауа на преухпдниуе пплиуики за ппддрщка на МСП и спздава нпва рамка кпја ги инуегрира ппсупешкиуе инсуруменуи за ппддрщка на МСП, а се надградува на Мпдернауа МСП пплиуика за расу и врабпууваое и Еврппскауа ппвелба за мали и средни преупријауија. За спрпведуваое на пваа амбиципзна Агенда, ЕК предлага висуинскп пплиуишкп парунерсувп ппмеду ЕУ и земјиуе-шленки кпе се базира на принципиуе на субсидијарнпсу и прпппрципналнпсу13. Закпнпу за мал бизнис преусуавува сеппфауна рамка на пплиуикауа за ппддрщка на малиуе и средни преупријауија вклушувајќи збир пд 10 принципи за впдеое на креираоеуп и спрпведуваоеуп на пплиуикиуе, на нивп на ЕУ и на нивп на земјиуе шленки. Овие принципи се применуваау при ппдпбруваое на делпвнауа клима, спздаваое еднакви услпви за сиуе на пазарпу, зајакнуваое на кпнкуренунпсуа на МСП и дпдаваое на вреднпсу на вкупнауа екпнпмија на ЕУ.

СБА 10 принципи:

I

Претприемништвп

Да се спздаде делпвнп ппкружуваое вп кпе претприемачите и семејните бизниси ќе напредуваат и претприемништвптп ќе биде награденп

Грижауа за идниуе преуприемаши уреба да е ппдпбрена, преку ппууикнуваое на преуприемашкипу инуерес и уалену, пспбенп меду младиуе луде и жениуе, и преку ппеднпсуавуваое на услпвиуе за делуваое

II

Втпра шанса

Да се пбезбеди брза втпра шанса на искрените претприемачи кпи се сппчиле сп банкрпт

III

Мисли на малите првп

Да се креираат правила сппред принциппт „Мисли на малите првп“

ЕУ и земјиуе шленки уреба да креираау правила вп спгласнпсу сп принциппу „Мисли на малиуе првп“ земајќи ги предвид спецификиуе на МСП вп прпцеспу на спздаваое на нпва и при ппеднпсуавуваое на ппсупешкауа закпнска регулауива

IV

Јавна администрација

ЕУ и земјите-членки треба да пбезбедат јавната администрација да пдгпвара на пптребите на малите и средни претпријатија, правејќи им гп живпупу щуп е мпжнп ппеднпсуавен, пспбенп преку прпмпција на е-Влада и еднпщалуерски сисуем

13 “Think Small First”, A ”Small Business Act” for Europe, 25.6.2008


26 пд 82

V

Државна ппмпш & јавни набавки

Да се прилагпдат алатките на пплитиката за ппддршка кпн пптребите на МСП

Сп уппуреба на Кпдекспу на најдпбри пракуики да се пбезбедау наспки на инсуиууцииуе при јавниуе набавки за упа какп мпжау да се применау правилауа за Јавни набавки на ЕУ на нашин кпј ќе пвпзмпжи плеснеуп ушесувп на МСП вп прпцедуриуе за јавни набавки

За да се пдгпвпри на пазарниуе неуспеси сп кпи МСП се сппшуваау вп уекпу на свпјпу живпуен век, да се уппуребуваау зајакнауп мпжнпсуиуе ппнудени вп рамкиуе на правилауа за државна ппмпщ на ЕУ за да се пбезбедау ппвласууваоа за МСП и да се ппддржау ппшеуни бизниси (start-ups)

VI Пристаппт дп финансии

Да се плесни пристаппт на МСП дп финансии, пспбенп за ризишен капиуал, микрп-кредиуи и медуфинансираое, да се развие правен и делпвен амбиену кпј ппддржува навременп плаќаое вп кпмерцијалниуе урансакции.

VII

Единствен Еврппски пазар

Да се ппмпгне на малите и средни претпријатија да ги кпристат мпжнпстите на единственипт Еврппски пазар, пспбенп преку ппдпбруваое на управуваоеуп сп пплиуикиуе и ппврзаниуе инфпрмации за единсувенипу пазар, пвпзмпжувајќи ппдпбрп засуапуваое на инуересиуе на МСП при развпјпу на суандарди и плеснуваое на присуаппу на малиуе и средни преупријауија дп пауенуиуе и ургпвски марки

VIII

Вештини и инпвации

Да се прпмпвира надградба на вештините вп малите и средните претпријатија и сите фпрми на инпвации. Да се ппууикнау инвесуицииуе вп исуражуваое пд сурана на малиуе и средни преупријауија и нивнпуп ушесувп прпграми за ппддрщка на мерки за исуражуваое и развпј, уранснаципнални исуражуваоа, групираое/ класуерираое и акуивнп управуваое сп инуелекууална сппсувенпсу кај малиуе и средни преупријауија.

IX

Живптна

средина

Да се псппспбат малите и средни претпријатија да ги претвпрат екплпшките предизвици вп мпжнпсти. Да се пбезбедау ппвеќе инфпрмации, експеруиза и финансиски суимулации за целпсна искприсууваое на мпжнпсуиуе за нпви „зелени“ пазари и згплемуваое на енергеускауа ефикаснпсу, делумнп преку имплеменуација на сисуеми за управуваоеуп сп живпунауа средина вп малиуе и средни преупријауија.

X

Интернацип-нализација

Да се ппддржат и пхрабрат МСП вп кпристеое на пазарите надвпр пд ЕУ, пспбенп преку акуивнпсуи заппддрщка и бизнис пбуки ппврзани сп кпнкреуни пазари.

Еврппа 2020 - Стратегија за паметен, пдржлив и инклузивен раст

На 3 мару 2010 гпдина, Еврппскауа Кпмисија ја лансираще „Еврппа 2020 - Стратегија за паметен, пдржлив и инклузивен раст“14. Еврппа 2020 е Сурауегија на ЕУ за екпнпмски расу вп следнауа деценија, щуп ппдразбира самп-урансфпрмација вп памеуна, пдржлива и инклузивна екпнпмија кпја впди кпн виспки нивпа на врабпууваое, прпдукуивнпсу и спцијална кпхезија. Сурауегијауа презенуира кпнкреуни акуивнпсуи щуп ќе се преземау на нивп на ЕУ, нп и

14 http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/index_en.htm

http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/index_en.htm


27 пд 82

на нивп на земјиуе шленки. Паметнипт раст се пднесува на негуваоеуп на знаеое, инпвации, пбразпвание и дигиуалнпуп ппщуесувп, пдржливипт раст знаши рефпрмираое на прпизвпдсувпуп вп ЕУ вп ппефикаснп сп исупвременп ппдпбруваое на кпнкуренунпсуа, дпдека инклузивнипт раст се фпкусира на згплемуваое на ушесувпуп на пазарпу на урудпу, суекнуваое на вещуини и бпрбауа прпуив сирпмащуијауа. Кпнкреунп, Еврппскауа Унија има ппсуавенп пеу кпнкреуни амбиципзни цели: за врабпууваое, инпвации, пбразпвание, спцијалнауа инклузија и клима / енергија кпи уреба да се ппсуигнау дп 2020 гпдина. Секпја земја-шленка усвпи дппплниуелнп свпи наципнални цели вп секпја пд пвие , а кпнкреуни акуивнпсуи на нивп на ЕУ и земјиуе шленки ја ппукрепуваау нивнауа реализација.

Паметнипт раст пзнашува ппдпбруваое на перфпрмансиуе на ЕУ вп: - пбразпваниеуп (ппууикнуваое на лудеуп да ушау и надградуваау свпиуе знаеоа и вещуини); - исуражуваое и развпј (сп креираое на нпви призвпди/услуги кпи генерираау расу и

рабпунимесуа, нп им се пбраќаау и на спцијалниуе предизвици), и - дигиуалнп ппщуесувп (сп уппуреба на инфпрмациска и кпмуникациска уехнплпгија) Одржливипт раст знаши: - изградба на ппкпнкуренуна екпнпмија сп ефикасна и пдржлива уппуреба на ресурсиуе; - защуиуа на живпунауа средина преку намалуваое на емисијауа на гаспви и спрешуваое на

загубауа на бипдиверзиуеуиуе; - капиуализираое на лидерсувпуп на Еврппа вп развпјпу на „зелени“ уехнплпгии и

прпизвпдни меупди; - впведуваое на ефикасни мрежи за дисурибуција на елекуришна енергија; - кприсуеое на ЕУ мрежиуе за пвпзмпжуваое на МСП дппплниуелна кпнкуренуска преднпсу; - ппдпбруваое на делпвнпуп ппкружуваое, ппсебнп за малиуе и средни преупријауија, и - ппмпщ на кприснициуе да дпнесау пдлуки врз пснпва на висуински инфпрмации. Инклузивен раст – екпнпмија сп виспки суапки на врабпуенпсу, кпја пвпзмпжува екпнпмска, спцијална и уериупријална кпхезија: - ппдигаое на суапкауа на врабпуенпсу вп Еврппа – ппвеќе и ппдпбри рабпуни месуа,

пспбенп за жени, млади и ппсуари врабпуени; - ппмпщ на лудеуп пд сиуе впзрасуи да ги предвидау и управуваау прпмениуе сп

инвесуираое вп вещуини и знаеоа; - мпдернизираое на пазариуе на уруд и спцијалниуе сисуеми; - пбезбедуваое придпбивкиуе пд расупу да ги дпсуигнау сиуе делпви на ЕУ.

Приближуваоеуп на приприуеуиуе на ЕУ кпн грданиуе се пбезбедува сп вклушуваое на регипналниуе и лпкалниуе власуи, зајакнувајќи гп шувсувпуп на сппсувенпсу кпе е ппуребнп задвижеое кпн целуа. Вп мнпгу земји-шленки, регипналниуе и лпкалниуе власуи се пдгпвпрни за спрпведуваоеуп на мерки пд пбласуиуе вп Сурауегијауа Еврппа 2020, какп щуп се пбразпваниеуп, преуприемнищувпуп, пазарпу на уруд, инфрасурукуурауа или енергеуска ефикаснпсу.

2.2. Пплитика на ппддршка на претприемништвптп и МСП на РМ

Сурауещки цели на Прпграмата за рабпта на Владата на Република Македпнија за перипдпу 2011 - 2015 гпдина се:

1. Згплемуваое на екпнпмскипу расу и врабпуенпсуа, какп предуслпв эа ппрасу на живпунипу суандард на граданиуе и ппдпбар и ппквалиуеуен живпу;

2. Инуеграција на Република Македпнија вп ЕУ и НАТО; 3. Бескпмпрпмисна бпрба прпуив кпрупцијауа и криминалпу и ефикаснп спрпведуваое на

правпуп, преку длабпки рефпрми вп судсувпуп и јавнауа админисурација;


28 пд 82

4. Одржуваое на дпбри медуеуишки пднпси врэ принципиуе на медусебна уплеранција и ппшиууваое и спрпведуваое на Охридскипу рамкпвен дпгпвпр; и

5. Инвесуираое вп пбразпвание, наука и инфпрмауишка уехнплпгија какп елеменуи на ппщуесувп базиранп на знаеое.

Оснпвни принципи вп екпнпмскипу дел на Прпграмауа се: екпнпмска слпбпда и

еднакви услпви за рабпуеое на екпнпмскиуе субјекуи, ппддрщка на преуприемнищувпуп, прпдплжуваое сп динамишнп спрпведуваое на екпнпмскиуе рефпрми за ппдпбруваое на бизнис климауа и зајакнуваое на кпнкуренунпсуа на македпнскауа екпнпмија, какп и прпдплжуваое сп парунерскипу пднпс на државауа сп приваунипу секупр и синдикауиуе. Клушни цели кпи ќе се псуварау сп реализација на екпнпмскауа прпграма се: згплемуваое на прпиэвпдсувпуп, извпзпу и инвесуицииуе; намалуваое на неврабпуенпсуа и ппдпбруваое на живпунипу суандард на граданиуе; развпј на земјпделсувпуп и ппдпбар суандард на земјпделциуе; защуиуа на живпунипу суандард на ранливиуе кауегприи на градани; и раэвпј на екпнпмскауа инфрасурукуура.

Екпнпмскауа прпграма ги суава преупријауијауа, пспбенп МСП, вп предна ппзиција кпга суанува збпр за генерираое на врабпууваое и екпнпмски расу. Какп ппследица на упа, сурауещкипу присуап вп ппддрщкауа на малиуе и средни преупријауија на наципналнп нивп и екпнпмскауа прпграма на Владауа се преплеууваау и се уеснп ппврзани. Првауа Наципнална стратегија за развпј на малите и средни претпријатија 2002 - 2012 беще дпнесена 2002 гпдина и вп неа беа зацруани приприуеуиуе на земјауа за ппдпбруваое на делпвнауа средина и рабпуеое на секупрпу на МСП:

Спздаваое на инсуиууципнална инфрасурукуура за прпмпција на преуприемнищувпуп и кпнкуренунпсуа;

Градеое на ппгпдна екпнпмска среднина и ппдпбруваое на нивпуп на екпнпмска слпбпда;

Прпмпција на преуприемнищувпуп и нефинансиски фпрми на ппддрщка;

Овпзмпжуваое на финансиски фпрми на ппддрщка за развпј на преуприемнищувпуп, и

Спрпведуваое на прпграма за спздаваое на кпнкуренунпсу.

Прпмениуе кпи се слушија вп медувреме на македпнскауа пплиуишка и екпнпмска сцена спздадпа ппуреба пд ажурираое и инпвираое на ппсупјнауа Сурауегија, пднпснп дпнесуваое на нпва, сп нпви цели и задаши. Македпнија се суекна сп суауус земја кандидау, сп щуп се спздаде ппуреба пд ппгплемп приенуираое кпн присуапниуе бараоа на ЕУ. Сппдвеунп на упа, целиуе на ревидиранауа Наципнална Сурауегија за развпј на малиуе и средни преупријауија (МСП) (2002 – 2013) се пбезбедуваое на: кпмпауибилнпсу сп бараоауа на Aquis Communautaire (Aquis), пспбенп уие кпи се

пднесуваау на МСП; напредпк вп спрпведуваое на ревидирана Еврппскауа ппвелба за мали преупријауија

(ЕПМП), кпја щуп преусуавува „мекп“ aquis бараое; кпмпауибилнпсу сп ЦИП 2007-2013, сп ппсебен акцену на преуприемнищувпуп,

инваупрсувпуп и инфпрмауишкп -кпмуникацискауа уехнплпгија

Обврскиуе на нпвауа агенда за МСП, гп пренаспшува фпкуспу на Сурауегијауа, вп следниве главни кпмппненуи: 1. Инсуиууципнална архиуекуура/инфрасурукуура 2. Делпвнп ппкружуваое 3. Финансии и пданпшуваое 4. Инпвауивнпсу и кпнкуренунпсу

Овие шеуири пбласуи се рещавашки вп ппдигаое на кпнкуренунпсуа на МСП вп земјауа. Еднпвременп, се пшекува згплеменпуп нивп на прпфиуабилнпсу да впди кпн развпј и


29 пд 82

генерираое на ппвеќе врабпууваоа. Ппуребиуе на нпвауа МСП агенда кпја е прпизвпд пд пбнпвенауа Лисабпнска агенда всущнпсу бараау адапуираое на фпкуспу на Сурауегијауа вп девеу главни пбласуи на пплиуикауа кпи се рефлекуираау вп сппдвеуни цели, преку кпе псуваруваое ќе се дппринесе за испплнуваое на визијауа на МСП Сурауегијауа. Целиуе се следниуе: • Ппдпбруваое на креираоеуп на пплиуикиуе за ппддрщка на МСП; • Ппеднпсуаууваое на правнауа рамка и регулауивауа; • Олеснуваое на присуаппу на МСП дп финансии; • Ппеднпсуаууваое на пданпшуваоеуп; • Прпмпвираое на инфпрмауишкауа и кпмуникацискауа уехнплпгија; • Ппдпбруваое на наукауа, уехнплпгијауа и инпваупрсувпуп; • Прпмпвираое на преуприемнищувпуп вп пбразпваниеуп и пбукауа; • Охрабруваое на инуернаципнализацијауа, и • Ппдпбруваое на услугиуе за делпвен развпј.

Прпграмауа за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, кпнкуреунпсуа и инпвауивнпсуа на МСП (2011 – 2013) е креирана за ппераципнализација на Сурауегијауа вп упј перипд. Имајќи ја вп вид акууелнауа екпнпмска сиууација вп земјауа, ппуребнп е спздаваое на ппсуабилна, предвидлива и еднпсуавна делпвна средина за намалуваое на неврабпуенпсуа преку пувараое на нпви преупријауија, ппдпбрп еуаблираое на веќе ппсупешкиуе преупријауија, преку згплемуваое на нивнауа дпбивка и креираое на нпви врабпууваоа. Акууелнауа Прпграма е резулуау на деуалнп исуражуваое и анализа, кпмбинирани сп прпцес на кпнсулуации сп МСП секупрпу и другиуе минисуерсува и пбезбедува знашаен шекпр кпн пбезбедуваое прпспериуеу за преупријауијауа вп глпбалнауа екпнпмија. Таа се реализира сп дпнесуваое на гпдищни прпграми пд сурана на Минисуерсувпуп за екпнпмија, вп се пдредени целиуе, приприуеуниуе мерки (прпекуи), сп ууврдени инсуиууции и времеураеое на акуивнпсуиуе за секпја гпдина. Меркиуе се реализираау пд сурана на Агенцијауа за ппддрщка на преуприемнищувпуп на Република Македпнија (АППРМ), преку спрпведуваое на ппвици и кпнкуренуски ппсуапки, вклушувајќи ја мрежауа на прганизации за делпвна ппддрщка (ОДП).

(i) Ппдпбруваое на кпнкуренунпсуа на македпнскиуе мали и средни преупријауија Ппдгпупвка и спрпведуваое на наципнална Прпграма за кпнкуренунпсу

(ii) Спздаваое на ппзиуивнп делпвнп ппкружуваое за преуприемнищувпуп и преуприемашиуе Зајакнуваое на преуприемнищувпуп и преуприемашкпуп ушеое Ппдпбруваое на делпвнипу амбиену

(iii) Зајакнуваое на мрежауа на инсуиууции за ппддрщка на МСП и јавнп-привауни кпнсулуации Зајакнуваое на инуеракцијауа ппмеду АППРМ и прганизации за делпвна ппддрщка Зајакнуваое на јавнп-приваунипу дијалпг

Минисуерсувпуп за екпнпмија, преку свпиуе ппсупјни гпдищни прпграми: Прпграма за ппууикнуваое на кпнкуренунпсуа на македпнски прпизвпди и услуги; Прпграмауа за развпј на преуприемнищувп, кпнкуренунпсу и инпвауивнпсу на мали и средни преупријауија; и Прпграма за развпј на класуерскпуп здружуваое; какп и преку нпви прпграми и мерки пд индусурискауа пплиуика, акуивнп рабпуи на спздаваое на ппвплна клима за рабпуа и ппууикнуваое на развпјпу и кпнкуренунпсуа на фирмиуе и екпнпмијауа.

Институципнална инфраструктура за ппддршка на претприемништвптп и МСП на РМ

Оснпвнауа инсуиууципналнауа инфрасурукуура за МСП е преусуавена следнипу дијаграм, при щуп упј ја ппкажува медусебнауа ппврзанпсу на сиуе ушесници вп прпцеспу на


30 пд 82

ппддрщка на МСП на наципналнп и лпкалнп нивп. Какп инсуиууции, уие се пдгпвпрни за спрпведуваое на Прпграмауа за перипдпу 2011-2013, при щуп нивниуе улпги и пдгпвпрнпсуи се следниве:

Наципналнп нивп:

Секупрпу за преуприемнищувп и кпнкуренунпсу (вп ппнауампщен уексу: МСП секупр вп Минисуерсувпуп за екпнпмија): пдгпвпрен за креираое и надгледуваое на спрпведуваоеуп на пплиуикауа за МСП.

АППРМ: пдгпвпрна за спрпведуваое на наципналнауа пплиуика за МСП, дефинирана вп Прпграмауа и Сурауегијауа, какп пснпвни развпјни дпкуменуи.

Наципналнипу Спвеу за преуприемнищувп и кпнкуренунпсу (НСПК): какп јавен-привауен дијалпг, сп псвру на ппщирпкауа прпграма за кпнкуренунпсу.

Фпрум за МСП: какп јавен-привауен дијалпг сп ппсебен псвру на МСП

Други минисуерсува: пдгпвпрни за кпнкреуни аспекуи, кпи се пднесуваау на пплиуикиуе за МСП, какп щуп се Минисуерсувпуп за финансии (МФ), Минисуерсувпуп за пбразпвание и наука (МОН), Минисуерсувпуп за уруд и спцијална пплиуика (МТСП), Минисуерсувпуп за урансппру и врски (МТВ).

Слика 1: Институципнална архитектура/инфраструктура за МСП

Лпкалнп нивп:

Делпвни ценури: пперауивни се вкупнп десеу регипнални ценури, вклушувајќи пеу регипнални ценури за ппддрщка на преуприемнищувпуп (РЦПП) лпцирани вп Скппје, Сурумица, Велес, Куманпвп, Биупла, ури Агенции за ппддрщка на преуприемнищувп (ЕСА) лпцирани вп Охрид, Теупвп и Гпсуивар, Прилеп регипналнауа агенција за развпј на преуприемнищувпуп (ПРЕДА), какп и еден Рпмски делпвен ценуар вп Скппје.

Делпвни инкубаупри: акууелнп вп Македпнија ппсупјау 3 бизнис инкубаупри (вп Скппје, Биупла и Сурумица), еден Ценуар за ппшеуни бизниси на Мащински Факулуеу вп Скппје и вп

Влада на РМ

Сектпр за претприемништвп и кпнкурентнпст, МЕ

Други владини тела

АППРМ

РЦПП, ЕСА

Инкубатпри ЛЕР Центри ЕИКЦ КОнсултанти

МСП

Други центри

МСП Фпрум

НСПК


31 пд 82

мпменупв се реализира пилпу прпеку на ПСМ Фпндација за фпрмираое на дисурибуирана мрежа на инкубаупри на Универзиуеупу на Југписупшна Еврппа вп Теупвп.

Еврп инфп кпресппденуен ценуар (ЕИКЦ): нуди инфпрмации и ппмпщ за рабпуи ппврзани сп бизниспу вп ЕУ (на пр. пазари на ЕУ, делпвна спрабпука, бараое на парунер, фпндпви на ЕУ и уендери,закпнска регулауива вп ЕУ, суандарди вп ЕУ, иун.)

Ценури за лпкален екпнпмски развпј (ЛЕР): 17 ценури за ЛЕР, ппддржани пд Агениција за медунарпден развпј на Америка (УСАИД) и 43 ценури за ЛЕР ппддржани пд Прпграмауа за развпј на Обединеуиуе нации (УНДП) ,вп пдделни или групи на ппщуини.

Кпнсулуануи: вклушувајќи пкплу 150 кпнсулуануи, кпи рабпуау вп делпвнп кпнсулуансувп (какп индивидуи и/или какп правни лица) и некпи медунарпдни кпнсулуануи

Делпвни аспцијации: најмалку 20 лпкални и билауерални делпвни аспцијации ппкривајќи брпјни секупри, вклушувајќи ги шеуириуе сп наципнална ппкриенпсу (Суппанскауа кпмпра на Македпнија, Спјуз на суппански кпмпри, Екпнпмскауа кпмпра на северп-западна Македпнија и Кпмпрауа на занаеушии).

Други: шеуири ценури за урансфер на уехнплпгија (ЦТТ) -ури вп Скппје и еден вп Биупла, уехнплпщки јадра на Прирпднп-мауемауишкипу факулуеу, Мащинскипу факулуеу, Елекурп-уехнишкипу факулуеу и Медицинскипу факулуеу, Ценуар за исуражуваое, развпј и кпнуинуиранп пбразпвание при Мащинскипу факулуеу; Ценуар за урансфер на уехнплпгија при Елекурп-уехнишкипу факулуеу; Ценуар за применеуи исуражуваоа и перманенунп пбразпвание вп земјпделсувпуп при Земјпделскипу факулуеу; Еврп-регипналнипу уехнплпщки ценуар при Технишкипу факулуеу вп Биупла и Ценуар за урансфер на уехнплпгии вп хемискпуп и уексуилнпуп инженерсувп при Технплпщкп-меуалурщкипу факулуеу, какп и Регипналнипу инпвациски ценуар вп Шуип.”

2.3. Лпкални специфичнпсти на претприемништвп, малите и семејни бизниси вп ппштина

Велес

Пред самп дваесеуина гпдини, Велес беще еден пд најгплемиуе индусуриски ценури вп Р. Македпнија. Вп перипдпу на уранзицијауа, ппщуинауа беще ппгпдена сп бран на заувпраоа на еден дел пд гплемиуе индусуриски капациуеуи (пр: Лпзар, Ппрцеланка, Нпкауекс, Тппилница и др.) кпи ангажираа брпјна рабпуна сила и беа главен двигауел на лпкалнауа екпнпмија. Овпј неппвплен уренд придпнесе брпјпу на неврабпуенпсуа вп Велес знашиуелнп да се згплеми. Ппкрај екпнпмскиуе и спцијалниуе прпблеми, населениеуп на Велес и блискиуе населби се сппшува (ще) и сп мнпгу серипзен прпблем на живееое вп загадена живпуна средина.

За разлика пд преухпднп, кпга нпсиуели на развпјпу вп Велес беа гплемиуе индусуриски капациуеуи, сé ппвеќе впдешкауа улпга ја превземаау субјекуиуе кпи гп спшинуваау ун. „малп “ суппансувп, вп кпе спадаау сиуе микрп, мали и средни екпнпмски субјекуи (МСП), вклушиуелнп и занаеушииуе и ургпвциуе ппединци.

Вп групауа на ппгплеми суппански субјекуи влегуваау дел пд пд фирмиуе кпи гп “преживеаа” уранзицискипу перипд урансфпрмирајќи се вп Акципнерски Друщува (пр: Бракп, Жиуп Вардар, Благпј Дпрев, Димкп Миурев). Какп ппгплеми привауни МСП, шии сппсувеници (пд првауа генерација) ги заппшнаа свпиуе бизниси вп изминауипу 10 - 20 гпдищен перипд, се издвпјуваау пние кпи се преуежнп извпзнп приенуирани (пр: Лепв Кпмпани, Хемија Кпмерц), какп и пние кпи се присууни на велещкипу пазар, нп дпживуваау експанзија и ппщирпкп на уериупријауа на Р. Македпнија (пр: Жиуп, Агриа, Мирана). Заеднишка каракуерисуика за сппсувенициуе на пвие МСП е щуп скпрп сиуе се прпизлезени пд гплемиуе преупријауија, кпи функципнирале вп градпу вп преухпднипу перипд.


32 пд 82

Вп Велес функципнираау и некплку ппмали уексуилни ппгпни, кпи дпминанунп рабпуау за извпз и упа врз пснпва на сисуемпу на лпн - прпизвпдсувп, а вп дел пд прпизвпдсувениуе хали на ппранещнипу уексуилен гигану Нпкауекс, рабпуау и ури ппмали прпизвпдсувени фирми (сп гршки капиуал). Од нив, фимауа ВЕМЕД, кпја какп 100%-уна дирекуна суранска инвесуиција прпизведува медицински апарауи и ппрема, се издвпјува какп впдешка и пп пснпв на брпјпу на врабпуени, нп и сппред ппсуигнауиуе финансиски резулуауи.

Вп изминауипу перипд, на велещкипу пазар “влегпа” и некпи ппгплеми супермаркеуи (Тущ и Кам маркеуи), кпи заеднп сп присусувпуп на ппсупешкиуе фирми (Жиуп, Ани 96, Алфа маркеуи, Тедикп Супер и др.) знашиуелнп ја згплемија кпнкуренцијауа вп пвпј секупр. Кпнкуренцијауа се згплеми и вп бизниспу сп ургпвија на малп сп нафуа и нафуени деривауи, благпдарејќи пред сé на ”влезпу” на Лукпил, нп и на пувпраоеуп на некплку ппмали бензиски суаници (пр: Бракп пеурпл, Бащинп пеурпл и др.). Инуензиуеупу на ривалсувп е сé ппприсууен и вп бизниспу сп псигуруваое и вп уелекпмуникацискипу секупр, щуп придпнесе за збпгаууваое и ппдпбруваое на квалиуеупу на псигуриуелнауа ппнуда вп Велес, какп и на уелевизискиуе и инуернеу пакеуи, нп и на пние за мпбилна и фиксна уелефпнија.

Негауивна каракуерисуика на Велес е неппсупеоеуп на хпуелски пбјеку вп градпу. Ппкрај двауа пбјекуи кпи се напдаау на велещкпуп езерп Младпсу (хпуел Рпмануик и хпуел брпд Панини) вп изминауипу перипд се пувпри и мпуелпу Мпнуенегрп Ривијера и упа на авуппаупу кпн Велес (вп индусурискауа зпна Решани), а беще ренпвиран и мпуелпу Македпнија, кпј се напда вп близина на Велес (ппкрај авуппаупу Табанпвце - Гевгелија), сп щуп се ппдпбрија услпвиуе за развпј на уранзиунипу ууризам.

За пдбележуваое е и факупу щуп вп Велес веќе ппдплгп време функципнираау филијали /експпзиуури на уриуе најгплеми банки вп Р. Македпнија (Суппанска, Кпмерцијална и НЛБ Тууунска), а вп ппследниуе некплку гпдини, свпи преусуавнищува пувприја и ппвеќе ппмали банки (пр: ПрпКредиу, Охридска, Уни Банка, Шпаркасе и др.). Од аспеку на финансираоеуп на ппмалиуе МСП, важнп е присусувпуп на ПрпКредиу банкауа, нп и на щуедилницауа Мпжнпсуи и фпндацијауа за микрпкредиуираое Хпризпнуи. Инаку, ПрпКредиу банкауа гп избра велещкпуп езерп Младпсу за лпкација каде вп 2008 гпдина ја пувпри и Регипналнауа Академија за пбука на свпиуе врабпуени пд цела Исупшна Еврппа, за вп 2011 гпдина да ја прпщири и за банкарскиуе кадри пд Афришкипу кпнуинену.

За разлика пд ппгплемиуе “бизнис играши” кпищуп се наведени ппгпре (дпминануп мали преупријауија и мал брпј на средни и гплеми фирми), какп пснпвна каракуерисуика на велещкауа екпнпмија вп изминауипу перипд се издвпјува и присусувпуп на гплем брпј ппмали МСП (пред се микрп фирми), какп и на ургпвци ппединци и занаеушии вп разни пбласуи.

При упа, псвен суандарниуе бууици за пблека и шевли, маалскиуе дуќани за прпдажба на храна (кпи сеущуе ппсупјуваау и ппкрај кпнкуренцијауа пд ппгплеми супермаркеуи), книжарници, апуеки и сл., вп Велес сé ппшесуп се пувпраау специјализирани прпдавници за прпдажба на пвпщје и зеленшук (пиљарници), нп и на пние за прпдажба и сервисираое на кпмпјууери и мпбилни уелефпни. Забележиуелнп е згплеменпуп присусувп и на сендвишари, пекари и угпсуиуелски пбјекуи (пред сé кафе - барпви), какп и на гплем брпј разни услужни бизниси (авупперални, кпзмеуишки салпни, ценури за сурански јазици, игрпуеки и сл.).

Факупу щуп гплем брпј на велещани рабпуау вп Скппје, пауувајќи секпјдневнп на релација Скппје – Велес – Скппје, ја згплеми ауракуивнпсуа и на урансппрунауа дејнпсу. Сé ппгплем е и брпјпу на суару - ап бизниси, ппврзани сп спбираое и рециклираое на цврсу пупад, какп и сп мпнуираое на ппрема за искприсууваое на алуернауивниуе извпри на енергија (пред сé спншевауа енергија). Вп пкплниуе населени месуа, има гплем брпј на


33 пд 82

индивидуални (не) регисурирани земјпделски прпизвпдиуели, при щуп некпи пд нив се здпбија и сп серуификауи за прпизвпдиуели на прганска храна. Трендпу на згплемуваое на привауниуе инвесуиции вп градежнищувпуп вп Велес, придпнесе и за функципнираое на ппвеќе фирми и занаеушии, ппврзани сп пвпј секупр.

Врз пснпва на преухпднауа сиууаципна анализа, лпгишки се и пшекуваоауа за разлишнауа прирпда на прпблемиуе сп кпи се сппшуваау разниуе видпви на МСП вп Велес. Клушниуе разлики прпизлегуваау пд факупу щуп ппгплемиуе МСП се преуежнп извпзнп приенуирани кпн земјиуе пд ЕУ, спседниуе држави и државиуе пд ппранещна СФРЈ, а ппмалиуе ги прпдаваау свпиуе прпизвпди пред сé на велещкипу пазар и / или на пазарпу вп Р. Македпнија. И прпблемиуе на суару - ап бизнисиуе не се исуи, сп пние на веќе ппсупешкиуе.

Еден пд најважниуе прпблеми кпи гп ппспшуваау лпкалниуе преуприемаши - сппсувеници на ппгплемиуе МСП, се пднесува на изнапдаоеуп на нпви извпзни мпжнпсуи. При упа, пспбенп се ппуенцира недпсуаупкпу на инфпрмации и знаеоа за: ппуенцијалниуе ауракуивни пазари каде би мпжелп да се извезува, мпжниуе сурански парунери, ппуребиуе на клиенуиуе, кпнкуренускипу амбиену, админисурауивниуе прешки и бариери за влез вп разни држави (суандарди, дпгпвпри за слпбпдна ургпвија, квпуи и др.), мпжнпсуиуе за класуерскп здружуваое, какп и за заеднишки насуап и / или прганизираое на саеми, бизнис средби, кпнференции и сл.

Вп пднпс на присуаппу дп финансиски средсува, какп пснпвен прпблем и ппнауаму се наведува кпнзервауивнипу банкарски сисуем (виспки камауни суапки, избегнуваое на ризик и сл.), кпј вп услпви на криза ущуе ппуещкп пдпбрува кредиуи. Шуп се пднесува дп искприсууваоеуп на средсувауа пд ИПАРД прпграмауа, веќе има ппзиуивни велещки искусува и сп фирми (Агриа), нп и сп некплку индивидуални земјпделски прпизвпдиуели. Овие искусува уреба да се уппуребау вп наспка на зајакнуваое на капациуеуиуе на велещкиуе субјекуи за ппгплема искприсуенпсу и на пвие средсува, нп и на пние пд Прпграмауа за кпнкуренунпсу и инпвации на ЕУ, шија целна група се упкму МСП.

Ппкрај прпблемиуе пд финансиска прирпда, какп клушен факупр кпј гп пгранишува развпјпу на инпвауивнпсуа и кпнкуренунпсуа на МСП, би мпжел да се наведе и недпсуаупкпу на креауивна и виспкп - квалификувана рабпуна сила вп велещкиуе фирми. Привлекуваоеуп на кадри сп инпвауивен ппуенцијал е мпжнп самп дпкплку се ппкашау плауиуе вп приваунипу секупр. Вп пвпј мпмену, најгплем дел пд пвие кадри рабпуау (за мнпгу ппвиспки плауи) на пазарпу вп Скппје . Тпа би мпжелп да се ппсуигне сп спздаваое на услпви за привлекуваое и на нпви (дпмащни и /или сурански) инвесуиции вп Велес сп щуп би се згплемила ппбарувашкауа за квалиуеуни и инпвауивни шпвешки ресурси. Вп уаа наспка е ппуребнп пред сé инфрасурукуурнп дпуредуваое на ппсупешкиуе (УЗУС и Решани) и на нпвиуе индусуриски зпни, за кпи се планира да бидау изградени кај селпуп Караслари (ппкрај авуппаупу Скппје – Гевгелија) и на вливпу пд рекауа Бабуна вп Вардар. Гасификацијауа на ппщуинауа, дефиниуивнп ќе гп забрза пвпј прпцес.

Сп пглед на факупу щуп најгплемипу дел пд велещкиуе МСП се семејни фирми, кпищуп се пснпвани вп 90-уиуе гпдини пд минауипу век пд сурана на првауа генерација на преуприемаши, ппвеќеуп пд нив дпадаау дп ун. “упшка на прекрщуваое”. Ова е упшкауа вп кпја сппсувеникпу, пп прирпден пау уреба да се ппвлеше и да гп препущуи функципнираоеуп на бизниспу на нареднауа генерација. При пренпспу, ппсупјау мнпгу ризици. Свеускиуе искусува ппкажуваау дека самп 1/3 пд кпмпанииуе гп преживува првипу, а ущуе ппмалку (самп 10%) вуприпу медугенерациски урансфер. Заупа е ппуребен ппгплем ангажман вп пваа наспка.


34 пд 82

За разлика пд ппгплемиуе МСП, клушнипу прпблем сп кпи се сппшуваау ппмалиуе велещки фирми (шие делуваое е преуежнп пгранишенп на лпкалнипу пазар) е намалуваоеуп на куппвнауа мпќ на населениеуп, предизвиканп какп резулуау на виспкауа суапка на неврабпуенпсу вп Велес. Дппплниуелни прпблеми за пвие фирми се и: непредвидливпуп бизнис ппкружуваое, леснпуп влегуваое на пазарпу щуп за брзп време ја згплемува кпнкуренцијауа и ја намалува ауракуивнпсуа на гплем брпј дејнпсуи, ппсупеоеуп на нелпјална кпнкуренција и недпсуаупкпу на меначерски и маркеуинг вещуини на сппсувенциуе за успещнп впдеое на бизниспу, пп негпвпуп суаруираое.

Заеднишки прпблем на сиуе преупријауија е прпблемпу сп (не)ликвиднпсуа, предизвикан пд дплжнишкп – дпвериуелскипу “дпминп – ефеку”, вп кпј секпј (привауен и/или јавен) субјеку си дплжи меду себе. Ова дпведува дп намалуваое на прпфиуабилнпсуа, кпнкуренунпсуа и развпјниуе перспекуиви на МСП, пспбенп вп услпви на екпнпмска криза. Ошекуваоауа се дека впведуваоеуп на задплжницауа какп нпв инсурумену ќе гп ублажи пвпј прпблем. И ппкрај гплемипу прпгрес вп наспка на пусурануваое на админисурауивниуе бариери за впдеое на бизнис (и на државнп и на лпкалнп нивп), шувсувпуп кај најгплемипу дел пд велещкиуе преуприемаши е дека и ппнауаму функципнираау вп премнпгу админисурауивнп делпвнп ппкружуваое.

Вп пднпс на мпжнпсуиуе за ппзабрзан развпј на преуприемнищувпуп вп Велес, сеущуе какп најгплем прпблем би мпжел да се издвпи менуалиуеупу на лпкалнпуп население. Ошекуваоауа на ппвпзрасниуе градани се фпкусирани кпн ресуаруираоеуп на гплемиуе индусуриски капациуеуи и враќаое на “суариуе дпбри времиоа”. Суавпвиуе за сигурнп рабпунп месуп и непревземаое на ризик, суравпу пд грещка и сл., се пренесуваау и на ппмладиуе генерации. Ова е пришинауа щуп и кај нив, и ппкрај упа щуп се шувсувува ппзиуивен исшекпр, сеущуе дпминира желбауа за сигурнп врабпууваое, кпещуп вп пвпј мпмену вп Велес гп пбезбедува јавнауа админисурација. Заупа и на лпкалнп нивп се ппуребни акуивнпсуи вп наспка на прпмена на пвие суерепуипи и пхрабруваое на ппуенцијалниуе преуприемаши, пспбенп меду ппмладиуе кауегприи. Вп уаа наспка, какп мпжнпсу за Велес се издвпјува ппсупеоеуп на знашајни (вп регипнален кпнуексу) средни сурушни ушилищуа. Сп ангажман на сиуе шиниуели и ппдигаое на свесуа за знашеоеуп на преуприемнищувпуп, гплем дел пд среднпщкплциуе би мпжеле да се наспшау кпн суаруираое на свпи бизниси.

Вп Велес ппсупи и недпсуиг на ценури за дпживпунп ушеое, ппсебнп вп делпу на ппнудауа на прпграми за развпј на бизнис вещуини. Ппуребни се и дпдауни наппри за фпрмализираое на ппсупешкиуе нерегисурирани бизниси, кпи сеущуе се мнпгу на брпј.

Дппплниуелен прпблем за развпј на преуприемнищувпуп (и на државнп и лпкалнп нивп), преусуавуваау извприуе на финансираое на суару - ап бизнисиуе. Тие вп пвпј мпмену, вп најгплема мера се пбезбедуваау пд сурана на државауа и медунарпдниуе дпнаупри. Ппуребни се мерки и акуивнпсуи за ппгплема примена на нпви финансиски инсуруменуи, какп щуп се франщизауа, нп и фпрмираое на наципнална, вклушиуелнп и регипнална / лпкална мрежа на бизнис ангели. Вп пднпс на финансираоеуп на нпвиуе микрпбизниси, сиууацијауа вп Велес ја ублажува присусувпуп на щуедилницауа Мпжнпсуи, какп и на фпндацијауа за микрпкредиуираое Хпризпнуи.


35 пд 82

2.4. Инпвативен пптенцијал вп ппштина Велес

Наукауа, уехнплпгијауа и инпвауивнпсуа какп пплиуики на една држава играау знашиуелна сè ппгплема улпга вп пбликуваое на спвременп ппщуесувп базиранп на знаеое. Преппзнаенп е дека земјиуе уреба да ги унапредау свпиуе уехнплпщки мпжнпсуи акп сакаау да псуанау кпнкуренуни на свеускиуе глпбални пазари. Ошигледнп е дека земјиуе кпи се залагаау за ваквп ппщуесувп мпраау ппсупјанп да ги ревидираау и унапредуваау ппсупјниуе пплиуики за наука, уехнплпгија и инпвауивнпсу (НТИ). Тие исуп уака уреба да имаау ппуенцијал у.е. да бидау сппспбни за евалуација на влијаниеуп на нивниуе пплиуики за наука, уехнплпгија и инпвауивнпсу врз развпјпу на земјауа вп разлишни сегменуи на ппщуесувенпуп живееое. Грижауа за развпјпу на наукауа, уехнплпгијауа и инпвауивнпсуа вп ппследнп време се симнува и на регипналнп пднпснп ппщуинскп нивп.

Капациуеупу на фирмиуе за развиваое нпви прпизвпди ја дефинира нивнауа кпнкуренуна преднпсу. Вп наспка на креираое ппкпнкуренуа екпнпмија земјиуе пд Еврппскауа унија гпдини наназад (пд 2001 гпдина) ја кприсуау Еврппскауа инпвациска маурица (European Innovation Scoreboard), пднпснп пд 2011 гпдина маурицауа на инпвацискауа унија (Innovation Union Scoreboard) какп алаука сп кпја се мери суепенпу на инпвауивна акуивнпсу и перфпрманси пп ппедини земји15.

Инпвацискауа маурица се базира на ппгплем брпј на индикаупри кпи се групирани вп ури главни блпка: пвпзмпжуваши, акуивнпсуинакпмпанииуе и излези. Секпја пд пвие димензии вклушува група на индикаупри кпи даваау балансирана пценка на инпвацискиуе перфпрманси пп сппдвеунауа димензија. Групиуе на индикауприуе и димензииуе се уака дизајнирани за да пвпзмпжау ппфаќаое на разлишниуе инпвациски прпцеси и мпдели кпи се слушуваау вп разлишни држави. Маурицауа ги кприсуи најнпвиуе ппдаупципд Eurostat, какп и пд други медунарпднп признаени извпри кпи се дпсуапни за време на анализауа. Секпј пау кпга е упа мпжнп, вп прибираоеуп на ппдаупциуе се кприсуау медунарпднппризнаени инсуиууции сп цел да се ппдпбри сппредливпсуа на ппдаупциуе ппмеду разлишни земји. Оспбенп знашаен извпр на ппдаупци преусуавува и Community Innovation Survey, пднпснп исуражуваоауа кпи секпја земја ги прави на 2-3 гпдини сп цел да се пуслика спсупјбауа на инпвауивниуе акуивнпсуи на нивп на фирма.

15http://www.proinno-europe.eu/inno-metrics/page/innovation-union-scoreboard-2011

http://www.proinno-europe.eu/inno-metrics/page/innovation-union-scoreboard-2011


36 пд 82

Вп Македпнија пва исуражуваое за прв пау се спрпведе вп 2010 гпдина вп кпе беа вклушени над 2000 кпмпании на нивп на Република Мекдпнија. Анализауа на уерен се пднесуваще на ппдаупциуе кпи ги дпсуавуваа фирмиуе за перипд 2007-2009 гпдина.

Вп анализауа кпја щуп следи се земени самп ппдаупциуе за Велес и ппщирпкипу (вардарски) регипн вп кпи беа анализирани 250 фирми. Анализауа се пднесува самп на некпи пд парамеуриуе кпи ги пусликуваау. Мпже да се спгледа дека инпвауивнпсуа кај бизнисиуе вп регипнпу е на мнпгу нискп нивп. Именп, самп 18% пд испиуаниуе фирми впвеле нпви, пднпснп ппдпбрени прпизвпди и услуги вп анализираниуе ури гпдини (2007-2009) (слика 1). На сликауа 2 се прикажани пбласуиуе вп кпи се впведувани инпвацииуе. Се забележува дека приближнп ппдеднаквп се засуапени сиуе клушнипбласуи пд делпвнпуп рабпуеое нафирмиуе. Сепак, се забележува дека фпкуспу на инпвауивниуе акуивнпсуи е кај прпизвпдсувениуе дејнпсуи.

Фирмиуе најшесуп самиуе ги развиваау инпвауивниуе акуивнпсуи (70%), пднпснп делумнп вп спрабпука сп други фирми или инсуиууции (24%). Инуензивнауа спрабпука сп други фирми и инсуиууции вп развпјпу на нпви прпизвпди и услуги е свпјсувена самп кај 6% пд фирмиуе. Овпј ппдаупк гпвпри дека МОРА да се зајакне кприсуеоеуп на надвпрещниуе услуги вп здпбиваоеуп на нпви знаеоа и уехнплпгии кпи ќе дппринесау за впведуваое на инпвауивни прпизвпди, прпцеси, уехнплпгии, услуги иун.


37 пд 82

Сликауа 4 ги презенуира разлишниуе акуивнпсуи кпи фирмиуе ги превземаау вп наспка

на развиваое на инпвауивнпуп размислуваое вп фирмиуе. За жал, вп најгплемипу дел пд фирмиуе ппд инпвациска акуивнпсу се смеуа впведуваоеуп на нпв спфувер или набавка на нпви мащини. Факу е дека пвие прпцеси дпведуваау дп згплемуваое на прпдукуивнпсуа, и се предуслпв и за ппгплема кпнкуренунпсу, нп сепак инпвауивнпсуа вклушува мнпгу ппвеќе акуивнпсуи. Од сликауа 4 се гледа дека кај 14 фирми ималп некакпв вид на пбуки ппврзани сп развпј на нпви прпизвпди, инпвауивнпсу и сл.; дпдека самп 7 фирми кприсуеле надвпрещни експеруи вп предмеунауа пбласу.

Гпренаведениуе факуи гпвпрау дека сиууацијауа вп пплеуп на инпвацииуе и уехнплпщкипу развпј се далеку пд дпбри. Фирмиуе кпи инпвираау мпже да се набрпјау на прсуи. Ппуребнп е да се направи мнпгу вп наспка на развпј на инпвауивнипу дух кај фирмиуе, а упа мпже да се направи пред се сп сппдвеуна ппддрщка вп урансферпу на знаеое кпн шпвешкиуе ресурси на фирмиуе. Чпвешкипу капиуал е клушпу за успех на секпја фирма. Правилпнпуп надградуваое на знаеоеуп, вещуиниуе и кпмпеуенцииуе на шпвешкипу капиуал вп пбласуа на инпвацискипу меначмену, развпјпу на нпвиуе прпизвпди и услуги, усвпјуваоеуп на нпвиуе ИКТ уехнплпгии, какп и нпви меупди вп прганизацијауа, маркеуингпу и меначменупу се пснпва за ппкпнкуренуни фирми, пднпснп ппразвиена ппщуина.


38 пд 82

3.

Анализа на спстпјбите ппврзани сп развпјпт на претприемништвптп, МСП и инпвациите вп ппштината 3.1. Анализа на јаки и слаби сурани, мпжнпсуи и закани ппврзани сп развпјпу на

преуприемнищувпуп, МСП и семејниуе бизниси и инпвацииуе вп ппщуина Велес

Какп пснпва за ппсуавуваое на наспкиуе и приприуеуиуе на меркиуе за ппддрщка на препуриемнищувпуп, семејниуе и малиуе бизниси и инпвацииуе вп ппщуина Велес вп следнипу перипд пд 5 гпдини ппуребнп е да се изврщи сурауегиска анализа и дијагнпсуицираое на спсупјбауа сп синуеуизираое на сиуе присууни инфпмации пд развпјниуе сурауегиски дпкуменуи на ппщуинауа, дпсуапниуе суауисуишки ппдаупци, какп и исуражуваоеуп на мислеоеуп на малиуе и средни преупријауија вп пднпс на делпвнпуп ппкружуваое и инпвацииуе. Таа е направена врз пснпва и на ппдаупциуе пбезбедени вп Прпфилпу на ппщуинауа, земајќи ги исупвременп предвид нејзиниуе внаурещни каракуерисуики заеднп сп влијанијауа кпи прпизлегуваау пд ппкружуваоеуп. Анализауа на јаки и слаби сурани, мпжнпсуи и закани (SWOT-анализауа) какп пснпвна алаука на вп прпцеспу на сурауегиска анализа на ппсупешкауа екпнпмска сиууација, пвпзмпжи дефинираое на ппјдпвни пснпви за клушниуе влијанија на внаурещнауа спсупјба и надвпрещнпуп ппкружуваое врз сегащнауа и иднауа (ппсакувана) спсупјба на ппщуинскауа заедница.

Ппјдпвна пснпва за SWOT анализауа беа уаканарешениуе „уврди“ и „меки“ факупри на суппанскауа сурукуура на ппщуинауа кпи спадаау вп групауа на инуерни факупри. Вп групауа дирекуни, пднпснп уврди факупри на суппанскауа сурукуура беа анализирани пазарпу на рабпуна сила, сппбраќајниуе врски, лпкацијауа и прирпдниуе ресурси, иун. Вп групауа на ппсредни, пднпснп меки факупри на суппанскауа лпкација беа земени предвид факуприуе кпи се пднесуваау на задпвплуваое на индивидуалниуе ппуреби на малиуе и средни преупријауија и грданиуе, и факупри кпи се пднесуваау на задпвплуваое на специфишниуе ппуреби на преупријауијауа пднпснп делпвнипу амбиену и имичпу на ппщуинскп, регипналнп и на наципналнп нивп.

За да се премпсуи јазпу меду ппсакуванауа и ппсупјнауа спсупјба вп ппщуинауа, ппсебнп внимание беще пбрнауп на факуприуе пд инуерен каракуер на кпи ппщуинауа мпже да делува (јакиуе и слабиуе сурани), нп не ги занемари ексуерниуе факупри (мпжнпсуиуе и ппаснпсуиуе на ппкружуваоеуп) за кпи е ппуребна ппдгпупвка за пдгпвпр, нп на кпи не мпже да се делува. Сп меркиуе предвидени сп пваа Прпграма ќе биде направен наппр за искприсууваое на мпжнпсуиуе какп пснпва, пднпснп ампруизација на заканиуе какп прешка за развпјпу. Резулуауиуе пд SWOT – анализауа на ппщуинауа заеднп сп дппплниуелниуе пбјаснуваоа за нивнипу избпр вп кпнуексу на лпкален екпнпмски развпј и преуприемнищувпуп се прикажани вп следнипв мауришен фпрмау.


39 пд 82

Преднпсти // Силни страни

Централна гепграфска ппставенпст на ппштината вп земјата

Гепграфскауа лпкација на Опщуина Велес е мнпгу ппвплна и нуди цела низа ппзиуивни пкплнпсуи. Опщуинауа се напда вп ценуралнипу дел на Македпнија, вп среднпуп уешение на рекауа Вардар, при щуп лежи на главнауа сппбраќајница на Балканскипу Пплупсурпв пп Мправскп – Вардарскауа дплина. Низ градпу исупвременп минува и главнауа железница вп Македпнија пд кпја, ппкрај главнауа линија према југ (Гевгелија - Сплун), се пдделуваау два крака: еднипу за исупшнипу дел пд Македпнија (Шуип и Кпшани) и другипу за југпзападнипу дел пд Македпнија (Прилеп и Биупла). Опщуина Велес е ценуар на Вардарскипу плански регипн и напдајќи се на главнипу (север-југ) урансппруен кпридпр на Балканпу преусуавува една пд главниуе крсупсници вп Македпнија (пп Скппје, Велес е најважнипу урансппруен јазпл), какп вп друмскипу сппбраќај уака и вп железнишкипу сппбраќај.

Вп ппщуинауа ппсупи изградена инфрасурукуура (регипнална и лпкална пауна; железнишка; елекуришна и кпмуникациска), а наеднп над 90% пд урбаниуе средини се ппкриени сп канализаципна мрежа. Вкрсууваоеуп на главниуе пауни правци пбезбедува дпбра сппбраќајна ппврзанпсу. Опщуинауа распплага сп дигиуализирана уелекпмуникациска инфрасурукуура, две индусуриски зпни и пдлушни енергеуски врски сп псуанауипу дел пд земјауа.

Развиена лпкална (и регипнална) инфраструктура

Ппвплни услпви за развпј на пдредени стппански гранки

Вп Велес има гплеми ппврщини сп пбрабпуливп земјищуе и бпгауп искусувп за прпизвпдсувп на урадиципнални пплјпделски, пвпщуарски и лпзарски. Климаускиуе услпви, пднпснп надвпрещнауа уемперауура, кплишинауа и расппреденпсуа на врнежиуе, заеднп сп ппшвениуе факупри се силна сурана кпја дава дпбра пснпва за развпј на заемјпделиеуп. Исупвременп, ппщуинауа (и регипнпу) има дпбра инфрасурукуура за ппддрщка на земјпделскиуе сисуеми (некплку леуалищуа за суппанска авијација) и пдлишни хидрпграфски ппуенцијали за развпј на земјпделиеуп (вещуашкп езера и разгранеуа решна мрежа). Опщуинауа има виспки прирпдни, кулуурнп - исуприски и кпмуникациски ппуенцијали за развпј на ууризмпу. Опщуинауа, а и вп рамки на планскипу регипн ппсупи бпгаусувп на кулуурнп наследсувп (археплпщкипу лпкалиуеу Супби, гплем брпј на урадиципнални градби, исуприски сппменици, какп и знашајни верски пбјекуи), при щуп ппсупеоеуп на уерени за лпв пвпзмпжуваау развпј на лпвнипу ууризам. Климаускиуе услпви вп ппщуинауа се ппвплни за искприсууваое на спншевауа енергија (прпсешнипу брпј на спншеви шаспви изнесува ппмеду 2200 и 2500 вп зависнпсу пд гепграфскауа лпкација вп ппщуинауа) и енергијауа на веурпу вп делпу кпн Овшепплиеуп каде се веќе заппшнауи серипзни наппри за изградба на паркпви на веуерници.

- Флексибилнпсу и брзп прилагпдуваое на ппуребиуе на пазарпу - Ппдгпувенпсу за умрежуваое заради намалуваое на ризициуe - Дирекуен кпнуаку на клиенупу сп сппсувеникпу на фирмауа - Ппдпбрп искприсууваое на шпвешкипу капиуал и псппспбенпсу на врабпуениуе за пбавуваое разлишни задаши - Ппгплема ппдгпувенпсу суарауа уехнплпгија да ја заменуваау сп нпва, ппбрза примена на нпви знаеоа и бизнис-мпдели. МСП ја градау свпјауа кпнкуренунпсу на релауивнп ефуина и пбушена рабпуна сила, флексибилен прпцес на прпизвпдсувп кпј пвпзмпжува серии направени пп нарашка и ппмали серии, какп и дпбри услпви за исппрака. Прпцесиуе на прпизвпдсувп се ппдпбрени врз пснпва на умеренп впведуваое на нпви уехнплпгии и ппрема. Кпмпјууеризацијауа на индусуријауа се ппдпбрува, се ппвеќе кпмпании ги усвпјуваау ИСО и другиуе суандарди за квалиуеу. Прпизвпдиуе и услугиуе ппнудени пд кпмпанииуе генералнп пбебедуваау дпбар квалиуеу за ппнуденауа цена. Некпи кпмпании, главнп вп прпизвпдсувпуп на храна и пијалпци, имаау медунарпднп признауи брендпви, а ИКТ секупрпу гп напда свпеуп месуп на сегменуираниуе (нищни) пазари.

Силни страни на малите и средни претпријатија

Ппстпеое на значајни (вп регипнален кпнтекст) средни стручни училишта вп Велес

Опщуина Велес е ценуар на пбразпваниеуп вп ценуралнипу дел на земјауа и вп неа се лпцирани и функципнираау знашајни (вп регипнален кпнуексу) средни сурушни ушилищуа. Овие средни сурушни ушилищуа се месуа каде ушенициуе суекнуваау пдлишни ппзнаваоа за сурушни занимаоа, кпи е мпжнп да бидау надградени сп пбуки за бизнис и финансиска ппддрщка. Сп ангажман на сиуе шиниуели и ппдигаое на свесуа за знашеоеуп на преуприемнищувпуп, гплем дел пд среднпщкплциуе би мпжеле да се наспшау кпн суаруираое на свпи бизниси или да гп имаау упа вп вид при избпрпу на виспкппбразпвна инсуиууција каде ќе гп прпдплжау свпеуп пбразпвание. Вклушени вп еден сеппфауен присуап за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп уие би мпжеле да бидау суимулирани за пувпраое на сппсувени бизниси и да суанау силен елемену на екпнпскипу развпј вп ппщуинауа.


40 пд 82

Слабпсти // Слаби страни

Демпграфскп старееое на населениетп и негпва пграничена пбразпвна надградба

Опщуинауа се сппшува сп забрзанп демпграфскп суарееое на населениеуп и намалуваое на младауа пппулација. Виспкипу суепен на неврабпуенпсу, миграцииуе и гплемипу брпј на спцијални слушаи е резулуау на неппвплнипу екпнпмски развпј вп уекпу на ппследнипу перипд, нп исупвременп и на недпвплнп виспкпуп прпсешнп нивп пбразпвание, пгранишенауа пбразпвна надградба пид пракуишен калибар и недпвплна уппуреба на мпдерни уехнплпгии.

Екпнпмскипу сисуем на Македпнија е прпизвпд на еден минау сисуем, a tрансфпрмацијауа пд ппранещнипу сисуем вп една ефикасна пазарна екпнпмија сп развиен секупр на мали и средни преупријауија бара време. Освен државна ппмпщ за плеснуваое на прпцедуриуе за рабпуеое, намалуваое на данпциуе, преуприемашки уренинг и пбразпвание, ппууикнуваое на младиуе да размислуваау вп уаа наспка и креираое на нпви финансиски инсуруменуи, најважнпуп е дека уреба да се прпмени менуалиуеупу. Не e мпжнп сиуе врабпуени да се вп редпвиуе на државнауа админисурација, па екпнпмски развпј врз пснпва на мпдел вп кпј уие врабпууваоа се најппсакувани е непдржлив. Младиуе преуприемаши, пд друга сурана, уреба да знаау дека неуспехпу не е срам, пднпснп секпј неуспех вп бизниспу не смее да се уреуира исклушивп негауивнп. Тпа е самп еден шекпр ппблиску дп успехпу, врз пснпва на вреднпсуа на суекнаупуп знаеое и искусувп вп прпцеспу.

Делпвна култура кпја не ги преппзнава претприемачите какп двигатели на развпјпт

Незадпвплителни инфраструктурни и кпмунални услпви вп руралните средини

Дел пд ппсупешкиуе магисурални, регипнални и лпкални пауищуа се вп незадпвплиуелна спсупјба, щуп ја пуежнува кпмуникацијауа на уие средини сп пазарпу вп Велес и ппщирпкп. Образпвниуе инсуиууции уещкп пдгпвараау на бараоауа пд аспеку на уехнишка ппременпсу . Неприменуваоеуп на саниуарнп-уехнишки суандарди за безбеднп деппнираое на цврсу кпмунален пупад резулуира сп ппсупеое на гплем брпј диви деппнии вп руралниуе средини. Исупвременп, вп леуниуе месеци се јавува недпсуаупк на впда за пиеое заради засуаренпсу на дел пд сисуемиуе за впдпснабдуваое. За разлика пд урбаниуе средини, канализаципна мрежа вп руралниуе средини е неразвиена.

Врскиуе ппмеду јавнипу и приваунипу секупр вп ппщуинауа се недпвплнп развиени и упа резулуира сп неппсупеое на ппщуински уела за ппддрщка на развпјпу на бизниспу или на ппединиуе секупри какп земјпделиеуп, ууризмпу, меуалппрерабпуувашкауа иун. Опщуинауа нема јаснп прпфилирани сисуемски пплиуики за привлекуваое на инвесуициски капиуал и нема мерки за ппддрщка на бизниспу. И ппкрај ппсупеоеуп на Сурауегиски планпви за лпкален екпнпмски развпј, сеущуе не ппсупи сисуемски присуап вп ппддрщкауа на МСП, ппсупи недпсуаупк на искусува вп ппддрщкауа на развпјпу на бизниси и недпсуигаау субвенципнирани кпнсулуански услуги вп пбласуиуе на пласман и маркеуинг.

Неппстпеое на институципнална инфраструктура за ппддршка на развпјпт на МСП

Виспка неврабптенпст и низпк екпнпмски развпј вп пдделни сектпри

Иакп вп ппадаое, неврабпуенпсуа вп ппщуинауа е на наупрпсешнп виспкп нивп сппреденп сп прпсекпу вп земјауа. Ппсебнп е видливп дека гплем дел пд неврабпуениуе се вп групауа на неврабпуени кпи се судираау сп најгплем прпблем при врабпууваоеуп: нискп квалификувани и сп среднп пбразпвание, а над 40% пд неврабпуениуе вп ппщуинауа шекаау рабпуа ппвеќе пд 5 гпдини. Гплем брпј пд индивидуалниуе земјпделци не се регисурирани какп екпнпмски субјекуи и не се вп мпжнпсу вп целпсу да ги кприсуау државниуе бенефицииуе. Оукуппу на земјпделски прпизвпди вп гплема мерка е непрганизиран, а гплем брпј пд прпизвпдиуелиуе на храна немаау мпдернизиран присуап вп рабпуеоеуп щуп придпнесува за низпк екпнпмски развпј вп руралниуе средини. Неппсупеоеуп на регипнална уурисуишка ппнуда не пвпзмпжува афирмација на кулуурнпуп наследсувп (манасуири, археплпщки лпкалиуеуи, кулуурни сппменици) и валпризација на археплпщкиуе капациуеуи. Опщуинауа нема прганизирана уурисуишка прпмпција, прганизиран прием на уурисуи и/или уурисуишки впдиши, а кулуурниуе спбири вппбишаенп се изведуваау без некпја ппгплема регипнална спрабпука.


41 пд 82

Финансискипу капациуеу на ппщуина Велес пневпзмпжува вп гплема мерка целпсна реализација на деценурализираниуе надлежнпсуи, а ппсебнп на уие вп делпу на ппддрщкауа на лпкалнипу екпнпмски развпј. Ппсупи нецелпсна ппкриенпсу на населениуе сп урбанисуишки планпви, а вп урбаниуе средини каде ги има, уие се засуарени и ппуребна е нивна ревизија заеднп сп ппдгпупвкауа на ппдземен кауасуер. Вп уекпу на рабпуауа е мнпгу уещкп да се евиденуира кппрдинација ппмеду ппщуиниуе и инсуиууцииуе щуп резулуира вп мещаое на пплиуикауа вп прпфесипналниуе акуивнпсуи и перцепција на бавна админисурација.

Неппдгптвена јавна администрација за бараоата вп дел пд децентрализираните надлежнпсти

Слаби страни на малите и средни претпријатија

- Гплема скпнценуриранпсу на ппвеќе пбврски и задаши кај сппсувеникпу, щуп мпже да дпведе дп непрганизиранпсу на рабпуеоеуп - Ппмал и ппуежпк присуап дп извпри на финансираое - Недпсуиг пд специјализиран кадар за пдделни делпвни функции - Ппгплема ппдлпжнпсу на финансиски кризи и неликвиднпсу - Ппслаба прегпварашка мпќ вп пднпсиуе сп дпбавувашиуе и купувашиуе - Успехпу мпже леснп да се нарущи сп ппјава на ппсилна кпнкуренција - Сезпнскиуе псцилации на пазарпу уещкп се ппднесуваау. - Сабпсуи при нпсеоеуп бизнис-пдлуки:

1. виспка ценурализиранпсу на пдлукиуе кпи ги нпси самп врвнипу меначмену, а не реукп, единсувенп сппсувеникпу/генералнипу дирекупр; 2. прегплемп ппупираое на инууиција и искусувп: мнпгу шесуп се нпсау пдлуки без дпвплна анализа и кприсуеое на алаукиуе за сурауещкп планираое; 3. пгранишуваое вп лпкалниуе рамки: кај меначериуе и преуприемаши ппсупи невплнпсу и сурав да се впущуау вп дпнесуваое пдлуки за

прпбиваое на надвпрещни пазари, регипналнп щиреое или за преземаое сурански кпмпании. - Прпцеспу на класуеринг, заради спздаваое на екпнпмија на пбем, е недпвплнп развиен - Трпщпциуе на кпмпанииуе за исуражуваое и развпј се мали, и - Финансискауа суабилнпсу на кпмпанииуе и внаурещнауа сппспбнпсуа за инвесуираое е реауивнп ниска.

Знашиуелни кпнкуренуни слабпсуи на МСП псуануваау вп пбласуа на пдгпвпрнпсуа на прпфесипналнипу меначмену, дпсуапнпсуа на најнпви уехнплпгии, апспрбираое на уехнплпгија на нивп на фирма и спфисуициранпсу на прпизвпднипу прпцес.


42 пд 82

Мпжнпсти

Мпжнпсти кпи прпизлегуваат пд Македпнската интеграција вп ЕУ

Сп дпбиваоеуп на кандидаускипу суауус, Еврппскиуе фпндпви за ппддрщка на развпјпу (вп пваа фаза ИПА фпндпвиуе, а вп следниуе фази на развпјпу и Еврппскиуе сурукуурни фпндпви) суанаа дпсуапни за субјекуиуе пд јавнипу и приваунипу секупр пд Македпнија. Вп упј кпнуекс мпжнпсуи за пбезбедуваое на средсува за развпјни прпекуи нудау ппвеќе прпграми. Дпдека на малиуе и средни преупријауија им супјау дирекунп на распплагаое Прпграмауа за кпнкуренунпсу и инпвации на ЕУ, какп и Прпграмауа за ппддрщка на руралнипу развпј (ИПА), на лпкалнауа сампуправа и супи на распплагаое Прпграмауа за прекугранишна спрабпука сп ппщуиниуе пд Грција какп гранишни земји на Вардарскипу регипн, вп кпј припада ппщуина Велес. Исупвременп, недппрени ппуенцијали супјау на распплагаое на ппщуинауа (и регипнпу) за развпј на екпнпмијауа (бизниспу) преку спрабпука и размена на искусува сп збрауимени регипни и градпви пд други Еврппски земји.

Сурауещкиуе развпјни дпкуменуи на ппщуина Велес ќе пвпзмпжау динамизиран екпнпмски развпј на ппщуинауа преку реализација сппдвеуни мерки за негпвп ппууикнуваое. Исупвременп, лпкалнауа екпнпмија мпже мнпгу да прпфиуира пд искприсууваоеуп на ппсупешки државни иницијауиви за секупрска ппддрщка на развпјпу. Згплеменипу инуерес на државауа за земјпделскпуп прпизвпдсувп, згплемуваоеуп на изнпсиуе на суимулацииуе за прпизвпдсувп на прганска храна (премии, регресии, субвенци, сл), пднпснп искприсууваоеуп на ппвплниуе услпви за инвесуираое сппред Закпнпу за слпбпдни екпнпмски зпни ќе бидау искприсуени низ ппединешни прпекуи вп рамкиуе на развпјниуе дпкуменуи, нп и вп рамкиуе на пваа Прпграма, пбрќајќи се дирекунп на малиуе и средни преупријауија. Дппплниуелнп на се, пбјекуиуе кпи се вп сппсувенпсу на државауа, а дпделени на управуваое на ппщуинауа мпжау да бидау искприсуени вп наспка на ппддрщка на бизниспу, преуприемнищувпуп и инпвацииуе, какп и за прпмпција на ппщуинауа на наципнален и медунарпден план.

Централните Владини пплитики какп ппле за интеграција на лпкалните пплитики

Прирпдни ресурси и климатски услпви

Спздаваое на услпви за искприсууваое на впднпуп, щумскпуп и руднпуп бпгаусувп, пднпснп ппддрщкауа на развпјпу на земјпделсувп и супшарсувпуп ќе пвпзмпжи ппбрз екпнпмски развпј на ппщуинауа. Искприсууваое на ппсупешкиуе ппщуински мауеријални ресурси вп наспка на ппддрщка на бизниспу ќе придпнесе за инуензивираое на лпкалнауа екпнпмија. Исупвременп, наспшуваоеуп на приваунипу секупр кпн инпвауивни прпекуи и прпизвпдни капациуеуи кпи имаау ппгплема дпдадена вреднпсу (алуернауивни извпри на енергија, капациуеуи за пакуваое на винп вп щищиоа, капациуеуи за впда за пиеое, иун,) наспрпуи кприсуеое на ресурсиуе самп какп пснпвни мауеријали ќе пвпзмпжи забрзуваое на развпјпу. Развпј на уранзиунипу, руралнипу (планински, селски, лпвен и манасуирски) пднпснп кулуурнипу ууризам ќе ја прпмпвираау кпнкуренунпсуа на ппщуинауа какп дпмащна и медунарпдна уурисуишка десуинација преку впсппсуавуваое на сппдвеуни механизми за ппддрщка на приваунауа иницијауива и ппуикнуваое на развпјпу на ууризмпу, приупа исупвременп защуиуувајќи гп прирпднпуп и кулуурнп-исуприскпуп наследсувп.

Ппдпбруваоеуп на паунауа, кпмуналнауа и пбразпвнауа инфрасурукуура и услуги ќе гп ппдигнау квалиуеупу на живпу и ќе ја направау ппщуинауа пплеснп дпсуапна (за сиуе делпвни ппуреби), а сп упа и пппривлешна за инвесуираое. Акуивираоеуп на ппсупешкиуе индусуриски зпни ќе пвпзмпжи мнпгу ппдпбри услпви на развпј на МСП, нпви инвесуиции вп регипнпу, а сп упа и нпви врабпууваоа. Близинауа дп урансппруниуе кпридпри (8 и 10) кпи предвидуваау железнишкп, енергеускп, кпмуникацискп и друмскп ппврзуваое сп неппсреднауа и ппдалешна екпнпмска пкплина (Грција на југ и преку псуанауипу дел пд Македпнија на север сп Србија, на запад сп Албанија и на исупк сп Бугарија) ќе бидау искприсуена какп суимул за развпјпу.

Мпжнпсти за интегралнп кпмуникацискп ппврзуваое сп екпнпмската пкплина

Искпристуваое на инпвациите и нивнп пренесуваое вп екпнпмски развпј и врабптуваоа

Делпвниуе субјекуи кпи акуивнп се занимаваау сп инпвираое генерираау ппгплем расу и прпфиу, пукплку уие кпи упа не гп правау, дппплниуелнп на упа, уие уживаау ппвиспка преппзнаеупсу на нивниуе марки на пазарпу. Заради упа, ппууикнуваое на инпвацииуе е нещуп щуп гарануира згплемен прихпд и упа би мпралп инуензивнп да биде ппдржанп вп рамкиуе на сеппфауниуе акуивнпсуи на сиуе шиниуели на ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, малиуе и семејни бизниси вп ппуина Велес.


43 пд 82

Закани

Намалуваое на лпкалнипт екпнпмски пптенцијал какп резултат на пдлив на кадри и намалуваое на младптп население

Опщуина Велес ее ппщуина сп виспкп наупрпсешна гусуина на населенпсу (129 жиуели на km2) и суагнација вп прирасупу на населениеуп. Опщуинауа се

сппшува сп пдлив на кадри и рабпуна сила (кпн сурансувп и кпн главнипу град) и негауивни демпграфски урендпви, при щуп ппсебнп загрижува исселуваоеуп на младпуп население. Миграципниуе движеоа резулуираау сп серипзнп намалуваое на населениеуп вп суарпснауа група 0-15 гпдини, а ппсебнп вп руралниуе пбласуи. Од една сурана упа серипзнп гп пгранишува преуприемашкипу и инпвауивнипу ппуенцијал за развпј на малии средни преупријауија. Од друга сурана, напущуаоеуп на гплеми ппврщини пбрабпуливп земјищуе, пасищуа, ливади и щуми кпи, резулуира сп нивна неискприсуенпсу какп екпнпмски ппуенцијал.

Оддалешенпсуа и слпжениуе прпцедури на пдредени државни инсуиууции кпи се пд инуерес на бизнис секупрпу гп пгранишуваау расупу. Тие преупсуавуваау ппсебна ппуещкпуија за малиуе и средни преупријауија кпи заради свпјауа гплемина и нашин на рабпуа не секпгащ се вп спсупјба сппдвеунп да пдгпвпрау на прпцедуралниуе и фпрмалниуе бараоа. Исупвременп, неппвплна пплиуика на кредиуираое пд сурана на банкиуе и неппсупеоеуп на ппвласуени услпви за мали и средни преупријауија какп резулуау на инерунипу банкарски сисуем, спздаваау дппплниуелни пгранишуваоа на развпјпу. Делпвнауа недпверба и уещкауа наплауа, се исуп уака знашајни вп пгранишуваоеуп на лпкалниуе делпвни акуивнпсуи какп ппследица на неппшиууваое на бизнис прпцедуриуе и еуишкиуе правила. На дпмащнипу пазар кпмпанииуе делумнп се сппшуваау сп нелпјална кпнкуренција пд субјекуиуе кпи рабпуау „пплу-легалнп”, щуп не пбезбедува еднакви услпви за сиуе ушесници на пазарпу. Прпизвпдиуелиуе се мнпгу шесуп излпжени на прпблемиуе на увпзпу на сурпвини и репрпмауеријали, мауеријали пд гепграфскп далешни дпбавуваши и прпменливи цени.

Отежнати услпви за бизнис вп спстав на ппстпечкптп делпвнп ппшкружуваое

Намалуваое на пптенцијалпт на целните пазари какп ппследица на актуелните екпнпмски случуваоа

Расуешкипу инуерес на медунарпдниуе пазари за инвесуираое вп Македпнија мпже знашиуелнп да се намали дпкплку инуеграцијауа на Македпнија биде серипзнп забавена какп ппследица на сппрпу сп Република Грција за имеуп. Тпа мпже да има серипзни ппследици врз екпнпмскипу развпј на земјауа, а сп упа и на ппщуинауа. Исуп какп щуп слушуваоауа на север пд земјауа и пднпсиуе ппмеду Србија и Кпспвп, ппсуавуваау ппуенцијални преши на урансппрупу на супки према еврппскиуе земји. Исупвременп, згплемуваое на ценауа на енергенсиуе и сурпвиниуе вп ппследнипу перипд мпжеби падаау вп вупр план сп влегуваоеуп на најгплемиуе македпнски ургпвски парунери вп рецесија кпја мпже серипзнп да се пренесе вп реалнауа екпнпмија.

Нееднаквипу пднпс ппмеду лпкалнауа (и регипналнауа) и ценуралнауа власу, мпнппплска ппзиција на инсуиууцииуе на ценуралнауа власу вп пдредени сегменуи (дпзвпли), какп и кпнурплауа над државнпуп земјищуе пд сурана ценуралнауа власу вп гплема мерка ја пгранишуваау реализацијауа на лпкалнипу ппуенцијал. Од друга сурана, нашинпу на кпј се спрпведува прпцеспу на деценурализација резулуира сп пгранишени средсува за финансираое на лпкалнипу екпнпмски развпј. Спрабпукауа сп државниуе админисурауивни пргани не пди секпгащ сп ппсакуванауа динамика (недпврщен прпцес на денаципнализација, нелпјална кпнкуренција, ресурикуивна спцијална пплиуика, иун.). Наеднп, лпкалнипу екпнпмски развпј е и пбласу на расуешка кпнкуренција ппмеду ппщуиниуе за дпбиваое на средсува за капиуални инвесуиции, нп и за реализација на „меки“ мерки за ппддрщка на малиуе и средни преупријауија пд државнипу бучеу. Исуп уака инерунпсуа вп спрпведуваое на закпнска регулауива вп разлишни пбласуи е закана кпја резулуира сп разлишни прпблеми и ппуещкпуии за лпкалнипу екпнпмски развпј (ппсупеое на диви деппнии, ппуещкпуии вп реализацијауа на јавнп-привауни-парунерсува иун.)

Неискпристени пптенцијали за лпкалнипт екпнпмски развпј вп земјата какп ппследица на инертнпста вп спрпведуваоетп на закпнските решенија


44 пд 82

Екпнпмски развпјни пплитики за кпи заштита на живптната средина не е припритетна

Заради негауивнпуп искусувп сп некплку знашајни индусуриски загадуваши вп минаупуп, живпунауа средина е ппсебнп важна уема вп ппщуинауа. Еден серипзнп „жарищуе“ е лпцирани вп ппщуинауа: Тппилницауа за плпвп и цинк. Вп упј кпнуексу, ппургауа пп сурански инвесуиции пп секпја цена и ресуаруираоеуп на уппилницауа за плпвп и цинк е ценеуа какп гплема закана за живпунауа средина вп регипнпу. Исупвременп, неппсупеоеуп на сисуеми за спбираое и уреуман на цврсуипу пупад, какп и неппсупеоеуп на канализаципни сисуеми и прешисуиуелни суаници вп гплем дел пд руралниуе населени пбласуи вп регипнпу се серипзнп закана за прирпдниуе убавини на регипнпу.

Најгплем прпблем на малиуе и микрпбизниси вп земјауа и вп ппщуинауа е недпвплнипу и уежпк присуап дп финансии на малиуе преупријауија, без разлика дали суанува збпр за пснпвашки или за развпјни средсува. Ппдаупци пд банкиуе вп Македпнија ппкажуваау дека генералнп најмнпгу се пдбиваау бараоауа за кредиу кпи дпадаау пд малиуе и микрпфирми, а исупвременп нивнпуп ушесувп вп вкупнипу изнпс на ненаплауиви кредиуи вп банкиуе ппсупјанп расуе. Тпа гп ппуврдува суавпу на преуприемашиуе дека ппвеќеуп банки немаау шувсувп дека уреба да бидау парунери на кпмпанииуе вп услпви кпга уие имаау прпблеми сп наплауауа, а за да прпдплжау сп рабпуа им се ппуребни пбруни средсува за да ги надминау уие крауки перипди на неликвиднпсу. Ппвеќеуп банки вп изминауиве гпдини избегнуваау да кредиуираау мали и средни фирми, а уие щуп упа гп правау, нудау релауивнп скапи кредиуи и неппвплни услпви, ппради кпи спсупјбиуе вп фирмиуе се влпщува. Дел пд преупријауијауа се сппшуваау сп прпблеми да гп заувпрау уаканарешенипу „магишен круг“ на разлишнипу рпк на наплауа на ппбаруваоауа и пбврскиуе. Тпкму вп уаква сиууација на малиуе фирми им е ппуребна сппдвеуна и навремена ппддрщка пд нивнауа мауишна банка вп фпрма на кредиуна линија кпја ќе служи за финансираое пбруни средсува кпи на преупријауијауа ќе им се пдпбруваау еднпкраунп, а уие ќе мпжау да ги кприсуау спгласнп сп свпиуе финансиски ппуреби и да ги враќаау веднащ щупм пбезбедау наплауа на свпиуе ппбаруваоа. Нп, сведпщувауа на мнпгу фирми се дека ппвеќеуп банки (и ппкрај упа щуп увдау дека се блиски дп суппансувпуп и малиуе фирми) не сакаау да влегуваау вп кредиуни пднпси сп малиуе фирми кпи имаау прпблеми пд пвпј уип.

Банките се крути и неприлагпдливи кпн бараоата на малите претпријатија и немаат чувствп за партнерствп сп кпмпаниите


45 пд 82

Ценурална гепграфска ппсуавенпсу вп земјауа и вкрсууваоеуп на главниуе пауни правци, заеднп сп близинауа дп главнипу град и развиенауа лпкална инфрасурукуура сппздаваау дпбри преуппсуавки за забрзан екпнпмски развпј на ппщуинауа. Имајќи гп вп вид спецификауа на секупрпу на малиуе и средни преупријауија, упј мпже да биде дпбра пснпва за надградба на развпјнипу ппуенцијал и да гп впди прпцеспу на расу и развпј. Сепак, пгранишенпуп ппсупеое на на инсуиууципнална инфрасурукуура за ппддрщка на развпјпу на бизниспу, пуежнауиуе услпви за бизнис заради селекуивнп спрпведуваое на закпнскауа регулауива и намалуваоеуп на лпкалнипу екпнпмски ппуенцијал какп резулуау на пдлив на кадри и намалуваое на младпуп население се серипзни пгранишуваоа на кпј мпра да се пбрне внимание. Афирмација на индусурискиуе зпни каде би мпжеле да се вреднуваау преднпсуиуе на ппщуинауа, какп и искприсууваоеуп на мпжнпсуиуе пд ппврзуваоеуп сп спседниуе земји преку пблициуе на прекугранишна спрабпука за ппддрщка на преуприемнищувпуп би мпжеле да бидау правциуе на иднипу развпј.

Образпваниеуп е една пд пснпвниуе сурауегиски пбласуи вп ппщуина Велес. Од анализауа на јакиуе и слабиуе сурани какп и мпжнпсуиуе и пгранишуваоауа кпи вп мпменупу ппсупјау, мпже да се заклуши дека ппсупи мнпгу дпбра пснпва за развпј на виспкппбразуван кадар, ппсебнп сп пувпраоеуп на виспкп-пбразпвниуе усуанпви вп ппщуинауа, и дпбрауа дисперзиранпсу на псуанауиуе пбразпвни инсуиууции. Оснпвниуе прпблеми вп пбразпваниеуп се заснпвани на уехнишкауа ппременпсу или засуаренпсу на пбразпвниуе пбјекуи и ппрема, кпи пак се пдразуваау на квалиуеупу на прпдуцираниуе кадри. Сепак мпра да се исуакне дека вп пбласуа на пбразпваниеуп најгплемауа закана на дплг рпк, преусуавува забрзанпуп демпграфскп суарееое на населениеуп, щуп дирекунп се пдразувана квануиуеупу на прпдуцирани сппдвеунп едуцирани кадри.

Вп ппщуинауа ппсупјау знашиуелни ппуенцијали за развпј на пдржливи видпви на ууризам, ппсебнп вп пбласуа на кулуурауа и урадицијауа, какп и брпј на археплпщки лпкалиуеуи кпи самп делимишнп се суавени вп функција на ууризмпу. Опщуинауа е релауивнп дпбрп инфрасурукуурнп ппврзана и дпсуапна, медуупа вп пвпј мпмену не ппсупјау ппвплни услпви за задржуваое на уранзиуниуе уурисуи. Оснпва за зајакнуваое на пваа гранка би мпжелп да биде регипналнипу присуап вп развпјпу и прпмпцијауа. Ппсебнп внимание уреба да се ппсвеуи кпн защуиуауа и пдржуваоеуп на кулуурнп исуприскиуе ппуенцијали, какп и пбнпвуваоеуп и изградба на нпви спвремени смесуувашки капациуеуи кпи би мпжеле да пдгпвпрау на згплеменуауа уурисуишка ппбарувашка вп регипнпу.

Ценурална гепграфска ппсуавенпсу вп земјауа пвпзмпжува пдлишна инфрасурукуурна и енергеуска ппврзанпсу на ппщуинауа сп сиуе псуанауи делпви на земјауа. Вп ппщуинауа ппсупи ппфауна изградена инфрасурукуура (регипнална и лпкална пауна; железнишка; елекуришна и кпмуникациска), а наеднп над 95% пд урбаниуе средини се ппкриени сп канализаципна мрежа. И ппкрај упа, инфрасурукуурниуе и кпмунални услпви вп руралниуе средини не се на ппуребнпуп нивп. Дел пд ппсупешкиуе лпкални пауищуа се вп незадпвплиуелна спсупјба, а неприменуваоеуп на саниуарнп-уехнишки суандарди за безбеднп деппнираое на цврсу кпмунален пупад резулуира сп ппсупеое на гплем брпј диви деппнии вп руралниуе средини. Исупвременп, дел пд впдпснабдиуелниуе сисуеми се засуарени, а канализаципна мрежа вп руралниуе средини е неразвиена. Какп пснпва за ппдигнуваое на квалиуеупу на живпу, иднипу развпј вп пваа пбласу би мпжел да биде кпнценуриран на ппдпбруваоеуп на паунауа и кпмуналнауа инфрасурукуура и услуги, и искприсууваоеуп на прирпдниуе услпви за генерираое на енергија пд алуернауивни извпри. Исупвременп, кпмуникацискпуп ппврзуваое сп неппсреднауа и ппдалешна екпнпмска пкплина ќе ја направау ппщуинауа пппривлешна за инвесуираое. Паралелнп сп упа, искприсууваоеуп на мпжнпсуиуе кпи прпизлегуваау пд Македпнскауа инуеграција вп ЕУ уреба да биде вп наспка на валпризација на ппуенцијалиуе кпи супјау на распплагаое на ппщуинауа за нејзинп ппврзуваое сп парунери пд другауа сурана на границиуе и мпжнпсу за реализација на мнпгу ппгплем брпј на акуивнпсуи за ппддрщка на


46 пд 82

нејзинипу иден развпј сп надвпрещна финансиска ппмпщ. Наципналниуе и медунарпдниуе фпндпви мпжау да ппмпгнау мнпгу вп упј кпнуексу.

Регипнпу на Велес преусуавува една пд „најжекиуе екплпщки упшки” вп Република Македпнија. Неппвплниуе екплпщки спсупјби се резулуау на дпсегащнипу екпнпмски развпј на градпу кпј не кпресппндирал сп кпнцепупу на пдржливипу развпј. Загадуваоеуп на екпсисуемиуе главнп ппуекнува пд индусурискиуе капациуеуи кпи преуежнп се смесуени вп урбанауа средина, а меДу нив какп најгплем загадуваш се јавуваще лпкалнипу уппилнишки кпмплекс на цинк и плпвп. Загадуваоеуп на впздухпу вп Велес е резулуау на инуензивнипу индусуриски развпј на градпу вп седумдесеуиуе гпдини на минауипу век, загадуваоеуп ппсебнп гп зајакнува несппдвеунп избранауа лпкација на уппилнишкипу кпмплекс, неппвплниуе лпкални климаускпмеуепрплпщки услпви и неппгпднауа кпнфигурација на уеренпу на градпу Велес. Ппкрај индусурискиуе загадуваши, какп најгплеми ппуенцијални прпблеми вп живпунауа средина се издвпјуваау, неппсупеоеуп на сппдвеуен сисуем за прешисууваое на пупадниуе впди, неппсупеое на сппдвеуен сисуем за управуваое сп пупадпу, какп и недпвплнп развиенауа екплпщка свесу на граданиуе. Свеускиуе екпнпмски урендпви вп гплема мера влијаау на загадуваоеуп на живпунауа средина, и какп пдгпвпр на урендпу на ппрасу на ценауа на енергијауа, пгрпмен ппуенцијал за ппщуинауа преусуавува ппврзуваоеуп на гаспвпднипу сисуем, и пренаспшуваое кпн искприсууваоеуп на „шисуиуе” видпви на енергија. Сепак, сп нерабпуеоеуп на Тппилницауа за плпвп и цинк квалиуеупу на впздухпу е серипзнп ппдпбрен вп ппследниуе гпдини,. Сп Прпграмауа за енергеуска ефикаснпсу, ппщуинауа ги спгледува ппуенцијалиуе за згплемуваое на свпјауа енергеуска ефикаснпсу, сп цел намалуваое на загадуваоеуп и урпщпциуе за енергија. Зашиуелнипу брпј на спншеви шаспви и присусувп на веуер, какп и хидрпграфскипу ппуенцијал на рекауа Вардар се гплеми ппуенцијали за прпизвпдсувп на „шисуа” енергија.

Опщуина Велес ппседува серипзен ппуенцијал за развпј на спвременп земјпделсувп, щуп мпже да се заклуши преку ппсупеоеуп на гплеми пбрабпуливи ппврщини (вп самауа ппщуина, нп и вп рамкиуе на микрп регипнпу), гплем брпј на спншеви шаспви вп уекпу на гпдинауа, какп и изградени хидрпакумулаципни сисуеми. Вп пваа смисла какп пгранишувашки факупри мпже да се набрпјау несппдвеунп едуцираниуе кадри, недпвплнауа населенпсу на ридскп-планинскиуе регипни, недпвплнп прганизиранипу пукуп и неппсупеоеуп на регипнална агрп берза. Исуп уака, нелпјалнауа кпнкуренција, глпбалниуе климауски прпмени, згплеменауа цена на енергијауа какп и скапиуе земјпделски мащини вп гплема мерка се пдразуваау на развпјпу на земјпделсувпуп вп ппщуинауа.

3.2. Главни заклушпци пд анализауа на сурауегискиуе дпкуменуи за развпј на ппщуинауа вп инуеграција сп SWOT анализауа на спсупјбиуе ппврзани сп преуприприемнищувпуп и малиуе и средни преупријауија вп ппщуинауа

Кпнешнп, анализауа на спсупјбиуе вп ппщуинауа дпзвплува извлекуваое на следниве принципи на кпи ќе се ппупираау сиуе мерки вп рамкиуе на пваа Прпграма:

- развпјпу на ппщуина Велес ќе се базира на принципиуе на пдржлив развпј и изградба на здрава живпуна и рабпуна средина;

- дпбрауа гепграфска лпкација и развиенауа инфрасурукуура заеднп сп урадицијауа и бпгаупуп исуприскп и кулуурнп наследсувп, искприсууваоеуп на прирпдниуе ресурси и фпкусираое на урадиципналнп силниуе индусуриски секупри вп ппщуинауа (прпизвпдсувпуп на храна, немеуална, меуалппрерабпуувашка и уексуилна индусурија, какп и ургпвијауа) мпжау да бидау пснпва врз кпја ќе се ппупира екпнпмскипу развпј на


47 пд 82

ппщуинауа, а кпј би впдел кпн креираое на нпви рабпуни месуа, згплемуваое на прихпдиуе и ппдпбруваое на живпунипу суандард на лпкалнпуп население;

- развиваоеуп и унапредуваоеуп на знаеоауа преку впведуваое на виспки суандарди вп пбразпваниеуп ќе придпнесау за развпј на слпбпдауа на умпу, знаеоеуп, инпвацииуе и креауивнпсуа какп уемели на развпјпу и благпспсупјбауа на ппщуинауа. Инсуруменуиуе за ппддрщка на екпнпмскипу развпј (наципнални и медунарпдни) уреба да бидау искприсуени вп наспка на ппддрщка на забрзан екпнпмски развпј, какп и вп наспка на ппдпбруваое на пбразпвнауа надградба на населениеуп и згплемуваоеуп на уппуребауа на мпдерни уехнплпгии.

- независнп пд веруикалнауа секупрска припаднпсу, екпнпмскипу развпј вп ппщуинауа мпра исупвременп да се ппупира на малиуе и средни преупријауија, заради щуп пваа Прпграма предвидува спрпведуваое на низа кпнкреуни мерки за ппддрщка кпи ќе ја имаау пваа делпвна група за свпја цел. Вп рамкиуе на свпиуе дирекуни и индирекуни мпжнпсуи, ппщуинауа ќе се наспши кпн ппдпбруваое на услпвиуе за развпј на преуприемнищувпуп, малиуе и семејни бизниси, и инпвацииуе.

Вп спрпведуваоеуп на пвие принципи, ппщуинауа ќе псувари кпмплексен присуап

заснпван на:

- искприсууваое на распплпживиуе кпмпарауивни преднпсуи щуп прпизлегуваау пд лпкалниуе прирпдни и шпвешки ресурси и спздадениуе вреднпсуи;

- ппсупјанп надпградуваое на знаеоеуп и вещуиниуе;

- дпминанунп инвесуираое сп средсува пд лпкални извпри;

- ппддрщка на бизниспу и инпваупрсувпуп;

- спрпведуваое на секупрскипу развпј;

- пбнпва на заедницауа;

- прпщируваое на инфрасурукуурауа, и

- спрпведуваое на кпмплексна лпкална екплпщка пплиуика кпја е базирана врз суандардиуе на Еврппска Унија.


48 пд 82

4. Прпграма за ппддршка на претприемништвптп, семејните и малите бизниси вп ппштина Велес

Сппред Клушнауа рамка на кпмпеуенции (Key Competence Framework), клушна кпмпеуенунпсу на преуприемнищувпуп е сппспбнпсуа на ппединецпу идеиуе да ги преувпри вп акција. Тпа вклушува креауивнпсу, инпвации, превземаое на ризик, какп и сппспбнпсу да се планираау и управуваау прпекуи за да се ппсуигнау целиуе. Развиваоеуп на менуалнипу склпп, генеришкиуе аурибууи и вещуиниуе кпи се уемелиуе на преуприемнищувпуп мпжау да бидау надппплнеуи сп изградба на дппплниуелни специфишни делпвни знаеоа сппред суепенпу и видпу на пбразпваниеуп.

Малиуе фирми зависау пд преуприемаши пднпснп пд ппединци кпи имаау идеи и се ппдгпувени да ги преземау непппхпдниуе ризици да се ппдигне една фирма пд ппшеупк. На Македпнија и на ппщуина Велес сппдвеунп, и се ппуребни ппвеќе преуприемаши и спсема лпгишнп ппщуинауа е вп ппурага пп нашини на кпи на ппуенцијалниуе преуприемаши мпже да се пхрабрау и ппууикнау вп свпиуе намери, нп и да се ппдигне свесуа кај пние кпи се ущуе не се свесни за свпиуе желби и ппуенцијали.

Вп прпцеспу на нивна ппддрщка, важнп е да се иденуификуваау главниуе предизвици сп кпи се сппшува препуприемнищувпуп. Најпрвп, ппсупјау кулуурни факупри кпи пбесхрабруваау мнпгу луде пд идејауа да заппшнау бизнис. Ппд влијание на негауивниуе ппследици на прпцеспу на уранзиција и премин на нпвп државнп уредуваое, преуприемнищувпуп вп Македпнија, а сп упа и вп Велес, сеущуе не е преппзнаенп какп нещуп щуп ппзиуивнп придпнесува за екпнпмскипу развпј и ппдигнуваое на благпспсупјбауа на лудеуп. Исупвременп, јавнпсуа дппплниуелнп не гп прифаќа леснп неуспехпу на ппединциуе. Тпј се судира сп псуда и мнпгу шесуп е суигмауизиран вп щирпк круг. Овие суерепуипи би мпжеле да бидау надминауи сп развпј на ппдпбра и ппвиспка преуприемнишка кулуура, какп и сп згплемуваое на преппзнаенпсуа на преуприемнищувпуп вп јавнпсуа. Заппшнувајќи пред се, сп млади луде и вклушувајќи се вп прпцеспу на пбразпвание.

Впеднп, админисурауивниуе бараоа на пснпваое и впдеое на сппсувен бизнис се шесуп главен факупр за демпуивација на идниуе преуприемаши. Тпа не знаши дека се уие виспки и непремпсуливи, ууку дппплниуелнп знаши и дека преуприемашиуе не се дпвплнп спремни за нивнп спвладуваое.

Инпвацииуе какп фундаменуален кпнцепу сп кпј се развива екпнпмијауа се пд пспбенп знашеое за секпја мпдерна екпнпмија, па и за лпкалнауа вп ппщуина Велес. Издвпјуваоауа кпи се правау на нивп на Република Македпнија се ппниски пд преппракауа на Еврппскауа Кпмисија за наспшуваое на 3% пд БДП за исуражуваое и развпј на инпвацииуе и наукауа, нп


49 пд 82

инуенцијауа е сп нивнп ппсуепенп и кпнуинуиранп згплемуваое Македпнија да суане дел пд Еврппскипу прпсек. За да се ппсуигне упа, и да се пвпзмпжи искприсууваоеуп на инпвауивнипу ппуенцијал вп ппщуинауа, недпсуига еден кпхеренуен присуап кпн ппууикнуваое и мпуивираое на инпвацииуе на лпкалнп нивп.

Кпнешнп, на преуприемашиуе им е уещкп да привлешау надвпрещни инвесуиупри. Обишнп преку маркеуингпу на пдреденп месуп се иденуификуваау лпкалнипу екпнпмски развпј и кпнкуренунпсуа на месупуп какп цели (вклушувајќи гп вп себе кпнцепупу на прпизвпд или дпбра), имајќи гп предвид факупу дека градеоеуп на имич на еден град, една ппщуина или лпкација, секпгащ преусуавува слпжена и ппвеќедимензипнална акуивнпсу. Имичпу на еден град или на една држава зависи пд нивнауа сппспбнпсу да ги привлешау лудеуп да дпјдау да инвесуираау. Дпкплку градпу или државауа е дпвплнп ауракуивнп месуп вп кпе мпже да се живее и рабпуи, ппуребнп е да се пбезбедау нашини и механизми за привлекуваое на бизнис заедницауа да инвесуира вп развпјпу на сппдвеуна екпнпмска инфрасурукуура, мпжнпсуи и плеснуваоа.

Оваа Прпграма за ппддрщка на преуприемнищувпуп, малиуе и семејни бизниси вп ппщуина Велес, е замислена какп средсувп за инфпрмираое, мпуивираое и ппддрщка на нпсиуелиуе на пдлуки вп ппщуина Велес вп нивнауа рабпуа наспшена кпн ппдигнуваое на суепенпу на ппщуа екпнпмска акуивнпсу на граданиуе вп ппщуинауа. Крајнауа цел е псуваруваое на забрзан лпкален екпнпмски развпј, згплемуваое на брпјпу на врабпуени, ппууикнуваое на сампврабпууваоеуп и згплемуваое на суандардпу на живпу и благпспсупјбауа на граданиуе какп резулуау на упа.

Цел на Прпграмата: Ппдпбруваое на лпкалнипт екпнпмски развпј и згплемуваое на врабптенпста вп ппштината преку впсппставуваое и спрпведуваое на стимулатувни мерки за ппддршка на претприемништвптп вп ппштина Велес

Прпграмауа ќе и пвпзмпжи на ппщуина Велес, сисуемаускп спрпведуваое на акуивнпсуи за ппууикнуваое на малиуе и средни преупријауија, преуприемашиуе и занаеушииуе, преку мерки за:

1. Ппууикнуваое на преуприемнищувпуп и преуприемнишкпуп ушеое вп ппщуина Велес

2. Згплемуваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и семејни бизниси вп ппщуинауа

3. Ппддрщка на ппдпбруваоеуп на инпвауивнпсуа вп кпмпанииуе и инсуиууцииуе вп ппщуина Велес

Предлпжениуе прпекуи ќе бидау реализирани пд ппщуина Велес вп рамкиуе на

мпжнпсуиуе на ппщуинскиуе бучеуи вп гпдиниуе на реализација, сп дппплниуелнп фпкусираое на надвпрещнп развпјнп финансираое, пред се пд Еврппски извпри.


50 пд 82

4.1. Ппттикнуваое на претприемништвптп и претприемничкптп учеое вп ппштина Велес

Област 1: Ппууикнуваое на преуприемнищувпуп и преуприемнишкпуп ушеое вп ппщуина Велес

Фпрмираое на Центар за ппддршка на малите и средни претпријатија

Ппдигуваое на капацитетите за

згплеменп искпристуваое на

средствата за развпј на малите и средни

претпријатија дпстапни пд медунарпдни извпри

Спцијалнп претприемништвп

Ппдигнуваое на нивптп на развпјпт на ппштптп

претприемништвп и ппттикнуваое на

внатрешнптп претприемништвп вп

ппштината (Entrepreneurship and

Intrapreneurship)

Оснпвна задаша на акуивнпсуиуе вп пваа пбласу е да предлпжи сппдвеуен присуап за

ппдпбруваое на капациуеуиуе ппврзани сп преуприемищувпуп и знаеоеуп. Вп фпкуспу на пвие акуивнпсуи се шпвешкипу и прганизацискипу капиуал, какп клушни нпсиуели на знаеоеуп, пд една сурана, и ппуребиуе на лпкалнауа бизнис заедница за искприсууваое на упа знаеое, пд друга сурана.

Имајќи ги предвид ппуребиуе пд забрзуваое на севкупнипу лпкален развпј и факупу дека главнипу „мпупр“ на развпјпу се МСП, а сп пглед на севкупнипу наципнален и лпкален екпнпмски амбиену клушни се: - успгласуваое на занимаоауа вп рамки на фпрмалнипу и нефпрмалнипу пбразпвен секупр

сп ппуребиуе на бизнис заедницауа вп делпу на нпвпуп (ппуребнпуп) и кприснп знаеое; - суимулираое на кпрппрауивнауа спрабпука, пднпснп неспшуваое на ппгплемиуе

преупријауија кпн кприсуеое на лпкалнп знаеое и ресурси и дирекунп влијание врз спздаваоеуп на ппгплем брпј на мали и семејни бизниси;

- ппддрщка пд сурана на власуиуе вп делпу на зајакнуваое на ппщуауа свесу и инпваупрсувпуп, инфпрмираоеуп за алуернауивниуе мпжнпсуи за финансираое на бизнисиуе, пспбенп за мпжнпсуиуе ппврзани сп искприсууваоеуп на Еврппскиуе фпндпви, впсппсуавуваоеуп на дирекуни билауерални средби (размена на уехнплпгии, сурушни успврщуваое на млади кадри вп дефициуарни занимаоа кпи мпжау да бидау ппддржани пд сурана на лпкалниуе, наципналниуе или дпнаупрскиуе бучеуи).

Овпј присуап мпже на ппкраупк временски рпк да пвпзмпжи реализација на меркиуе и

целиуе предвидени сп пваа прпграма. Оспбенп е важнп да се има вп предвид мпжнпсуа за „заврууваое“ на уекпвиуе на рабпунауа сила пд јавнипу секупр кпн приваунипу секупр, сп щуп би се ппсуигнале некплку знашајни ефекуи, пред се ппврзани сп:

- врабпууваоеуп и самп – врабпууваоеуп; - пддливпу на сурушни, виспкп квалификувани кадри; - привлекуваое на инвесуиупри вп дејнпсуи кпи не се урудп инуензивни и - ппуенцијалнп згплемуваое на финансискиуе средсува кпи мпжау да бидау влпжени вп

исуражуваое и развпј. пднпснп, придвижуваое кпн ппдпбруваое на севкупнауа кпнкуренунпсу на МСП и семејниуе бизниси и инпвауивнпсуа на лпкалнп нивп.


51 пд 82

Ппттикнуваое на претприемништвптп и претприемничкптп учеое вп ппштина Велес

Активнпсти

1.Центар за ппддршка на претприемништвптп, ппчетните бизниси и малите и семејни претпријатија вп ппштина Велес

Фпрмираое на Ценуар за ппддрщка на преуприемнищувпуп, ппшеуниуе бизниси, малиуе и семејниуе преупријауија вп ппщуина Велес

Наупревар за најдпбра бизнис идеја и бизнис план вп ппщуинауа (2 пдвпени наупревара: (i) вп средниуе ушилищуа и (ii) за неврабпуениуе)

Фпрмираое на делпвен ценуар за развпј на нпви бизниси (урансфер на уехнплпгија, уехнплпщки парк, ценуар на извпнреднпсу, бизнис инкубаупр) вп ппщуина Велес сп ушесувп на ппщуинауа вп негпвпуп фпрмираое и управуваое

Прпеку за ребрендираое на ппщуинауа сп нпв имич какп бизнис и преуприемнишки приенуирана ппщуина, наспшена кпн развпј на преуприемнищувпуп, малиуе и семејни бизниси (израбпука на слпгани, симбпли и сл.)

Индикатпри Извпри на инфпмации

Ризици


2. Ппдигуваое на капацитетите за згплеменп искпристуваое на средствата за развпј на малите и средни претпријатија дпстапни пд медунарпдни извпри

Спрпведуваое на сеппфауни пбуки за мпжнпсуиуе и ппуенцијалиуе на Еврппскиуе развпјни фпндпви за малиуе и средни преупријауија

Оувараое на ппщуинска канцеларија за Еврппски развпјни средсува кпја ќе пбезбедува: (i) прпекуни апликации сп кпи ппщуинауа ше се здпбие сп развпјни средсува пд Еврппски извпри, и (ii) ппддрщка на кпмпанииуе вп прпцеспу на ппдгпупвка на прпекуни апликации.

Ппдгпупвка на ппщуина Велес (јавен, привауен и невладин секупр) за спрпведуваое на Еврппскауа пплиуика за ппддрщка на преуприемнищувпуп и искприсууваое на сппдвеуниуе развпјни фпндпви


Ризици


52 пд 82


3. Спцијалнп претприемништвп

Ппдигаое на јавнауа свесу за преппзнаваое на спцијалнпуп преуприемнищувп

Вмрежуваое на заинуересираниуе преуприемаши и кппрдинација на идеиуе и акуивнпсуиуе за спцијалнп преуприемнищувп вп ппщуинауа

Фпрмираое на лпкален клуб за спцијалнп преуприемнищувп и ппддрщка вп негпвауа рабпуа (канцеларии, заеднишка ппдгпупвка на прпекуни апликации иун.)

Финансискп ушесувп вп спрпведуваоеуп на пдреден брпј на акуивнпсуи на лпкалнипу клуб за спцијалнп преуприемнищувп


Ризици


4. Ппдигнуваое на нивптп на развпјпт на ппштптп претприемништвп, и преппзнаваое и ппттикнуваое на внатрешнптп претприемништвп вп ппштината (Entrepreneurship and Intrapreneurship)

Ппдигаое на јавнауа свесу и преппзнаваоеуп на знашеоеуп и ппуенцијалиуе на преуприемнищувп за секпј ппединец и кпмпанија вп ппщуина Велес

Надградба на капациуеуиуе на насуавнипу кадар за преуприемашкп пбразпвание и впведуваое на дппплниуелни преуприемашкп-пбразпвни акуивнпсуи вп пснпвниуе и средни ушилищуа

Израбпука на web ппруал за кариера и за кариерен развпј на web суранауа на ппщуина Велес и прганизација на пбуки за:

Врабпууваое и самп-врабпууваое

Дпквалификации (меки вещуини и ИТ)

Преквалификации за лица сп прпмени вп кариернипу развпј

Прпеку за иденуификуваое и ппууикнуваое на внаурещнпуп преуприемнищувп вп инсуиууцииуе вп спсуав на ппщуина Велес

Суипендии за дппплниуелнп пбразпвание на најдпбриуе преуприемаши


Ризици


53 пд 82

4.2. Згплемуваое на кпнкурентнпста на малите и семејни бизниси вп ппштината

Област 2: Згплемуваое на кпнкурентнпста на малите и семејни бизниси вп ппштината

Институципнална и инфраструктурна

ппддршка на развпјпт на малите и средните

претпријатија

Зајакнуваое на капацитетите на

малите и средните претпријатија за прпшируваое на

бизниспт на дпмашнипт и

странските пазари

Изнапдаое на нпви мпжнпсти за

финансираое на ппчетните бизниси и бизниси вп развпјпт

Избпр на најдпбри лпкални бизниси и

јавни институции пд страна на клиентите и

врабптените


54 пд 82

Згплемуваое на кпнкурентнпста на малите и семејни бизниси вп ппштината


1. Институципнална и инфраструктурна ппддршка на развпјпт на малите и средните претпријатија

Оувпраое на нпви индусуриски зпни и нивнп инфрасурукуурнп уредуваое

Оснпваое на фпрум за згплемуваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и семејни бизниси вп ппщуинауа и руралниуе средини

Израбпука на нпва „клиенуски приенуирана” ппщуинска web сурана, сп инфпрмации класицифирани сппред ппуребиуе на секпја пд ппгплемиуе групи на клиенуи и упа: жиуели, уурисуи, МСП и инвесуиупри


Ризици


2. Зајакнуваое на капацитетите на малите и средните претпријатија за прпшируваое на бизниспт на дпмашнипт и странските пазари

Израбпука на сеппфауна прпграма за уренинг и спвеупдавни услуги на кпмпанииуе кпи имаау ппуенцијал за расу

Креираое на ппсебен web ппруал за ппуребиуе на извпзнп – приенуираниуе мали и средни преупријауија

Израбпука на прпграма за прпмпуивни акуивнпсуи вп уаргеуирани ппщуини/држави на реципрпшна пснпва (бизнис средби, саеми, кпнференции, прпдажни мисии и сл.)

Прпеку за вмрежуваое на малиуе и средниуе преупријауија вп класуери, сисуеми: ценурална фабрика – сауелиуи и сл. , какп мпдели за згплемуваое на кпнкуренунпсуа


Ризици


55 пд 82


3.Изнапдаое на нпви мпжнпсти за финансираое на ппчетните бизниси и бизниси вп развпјпт

Оснпваое на Фпнд за ппддрщка на ппшеуниуе бизниси и бизниси вп развпјпу (сп минималнп ппщуинскп ушесувп)

Прпмпција на франщизауа какп сурауегија за суаруираое и прпщируваое на бизниспу (креираое на on-line ценуар за франщизинг)

Фпрмираое на лпкална / регипнална мрежа (академија) на бизнис ангели вп функција на ппдпбруваое на ппшеунпуп финансираое кај нпвиуе суару-ап фирми и на развпјнпуп финансираое на ппсупешкиуе бизниси


Ризици


4. Избпр на најдпбри лпкални бизниси и јавни институции пд страна на клиентите и врабптените

Избпр и прпмпција на најдпбри фирми на лпкалнипу пазар (пример: супермаркеуи, кафеуерии и сл.), врз пснпва на исуражуваое на задпвплсувпуп на клиенуиуе

Избпр и прпмпција на најдпбри јавни инсуиууции на лпкалнипу пазар (пример: ценурален регисуер, агенција за врабпууваое, кауасуар, ппщуинска админисурација, градинки, щкпли, и сл.), врз пснпва на исуражуваое на задпвплсувпуп на клиенуиуе

Избпр и прпмпција на најдпбар рабпупдавец (привауни фирми) на лпкалнп нивп, врз пснпва на исуражуваое на задпвплсувпуп на врабпуениуе

Избпр и прпмпција на најдпбар рабпупдавец (јавни инсууууции) на лпкалнп нивп, врз пснпва на исуражуваое на задпвплсувпуп на врабпуениуе


Ризици


56 пд 82

4.3. Ппддршка на ппдпбруваоетп на инпвативнпста вп кпмпаниите и институциите вп ппштина

Велес

Област 3: Ппддршка на ппдпбруваоетп на инпвативнпста вп кпмпаниите и институциите вп ппштина Велес

Стимулираое и развпј на инпватпрствптп

Градеое на капацитети за развпј на инпвациите и

впведуваое на нпви прпизвпди и услуги

Креираое на мерки за ппддршка на истражуваоетп,

развпјпт и инпвациите


57 пд 82

Ппддршка на ппдпбруваоетп на инпвативнпста вп кпмпаниите и институциите вп ппштина Велес


1. Стимулираое и развпј на инпватпрствптп

Креираое на база на ппдаупци за инпвауприуе и нивниуе изуми на нивп на Велес

Даваое на гпдищна награда за инпваупрсувп на нивп на ппщуина

Наупревар за цруеж вп рамки на предмеупу ликпвнп пбразпвание вп пснпвниуе и средниуе ушилищуа на уема „Дизајн на иднинауа“ – (секпја гпдина ќе се рабпуи на разлишен прпизвпд вп разлишна индусурија: енергеуика, урансппру, прпизвпди за щирпка ппурпщувашка, ...)


Ризици


2. Градеое на капацитети за развпј на инпвациите и впведуваое на нпви прпизвпди и услуги

Ппддрщка за искприсууваое на инпвацискиуе ваушери пд прпграмауа на Агенцијауа за ппддрщка на преуприемнищувп на Република Македпнија

Креираое на мрежа пд инпвациски кпнсулуануи (нивна пбука и спрабпука сп бизнис заедницауа)

Фпрмираое на Ценуар за урансфер на уехнплпгија на Технишкипу Факулуеу вп Велес при Универзиуеупу „Св. Климену Охридски“ - Биупла

Зајакнуваое на капациуеуиуе на занаеушииуе вп ппщуинауа – примена на нпви уехнплпгии и маркеуинг канали за прпдажба вп урадиципналниуе занаеуи (сппј на урадицијауа и иднинауа)


Ризици


58 пд 82


3. Креираое на мерки за ппддршка на истражуваоетп и развпјпт

Израбпука на web ппруал за спрабпука сп дијасппрауа (наушни рабпуници и бизнисмени кпи сакаау да спрабпууваау сп ппщуинауа и дел пд нивнпуп знаеое и средсува да гп пренесау вп рпднипу крај)

Впведуваое на субвенции (пслпбпдуваое на дел пд данпкпу кпј пди за ппщуинауа) за фирмиуе кпи ќе инвесуираау вп нпва ппрема

Субвенции на ппщуински импу за изградба на исуражувашки капациуеуи вп рамки на фирмиуе

Зајакнуваое на капациуеуиуе на средниуе сурушни ушилищуа (фпкус на пбуки за инпвауивнпсу, впведувааое на нпви спдржини и пракуишна рабпуа ппврзана сп креираоеуп на нпви прпизвпди и услуги


Ризици


59 пд 82

5. Клучни фактпри и чинители значајни за креираое и реализација на Прпграмата 5.1. Фактпри за успешнпст

Оваа Прпграма преусуавува нпв и дппплниуелен шекпр вп развпјпу на ппщуина Велес. Таа ќе придпнесе за засилуваое и забрзуваое на расуешкипу уренд на успещна и и силна ппщуина, кпја се пдликува сп развиенп преуприемнищувп, мали и семејни бизниси, а сп упа и преппзнаулива и пдлишна за живееое и инвесуираое. Прпграмауа ги прифаќа и спдржи дпсегащниуе ппсуигнуваоа на ппщуинауа вп спсуав на дпсега реализираниуе мерки за лпкален екпнпмски развпј и предлага мерки за нивп надградуваое и надппплнуваое.

За да мпже пвпј прпцес успещнп да функципнира ппуребнп е силнп лидерсувп, ппсвеуенпсу на Визијауа на ппщуина Велес за успещна иднина и јаснп фпкусираое на целиуе щуп ќе ппдразбира краукпрпшни и дплгпрпшни акции. Исуп уака, вп пвпј прпцес исклушиуелна е и улпгауа на јавнипу и приваунипу секупр кпи уреба да фунципнираау заеднишки. Ова мпже да се ппсуигне самп сп:

Јасен стратешки фпкус – за развпј на Велес какп преппзнаулив екпнпмски силен ценуар, сп прирпднп-кулуурни преднпсуи и развиена уурисуишка ппнуда.

Ппсветенпст вп реализацијата на активнпстите какп пснпва за пбезбедуваое на забрзан лпкален екпнпмски развпј.

Разбирлив и прифатлив кпнцепт на ппттикнуваое на претприемништвптп, малите и семејните бизниси – прифаулив и разбирлив за сиуе лпкални шиниуели кпи се свесни за важнпсуа на пвпј аспеку пд развпјпу.

Градеое на силни партнерства – меду сиуе релевануни прганизации и клушни парнуери какп пд јавнипу уака и пд приваунипу секупр, вклушувајќи гп бизнис секупрпу, лпкалнауа сампуправа, пбразпваниеуп, граданскиуе прганизации, медиумиуе иун. Секпј пд нив мпра да ја разбере наспкауа кпн кпја се движи Велес и да ја превземе свпјпуа улпга пд преусуавауа, сппред сппсувенпуп искусувп, знаеое, капациуеуи.

Дпбри кпмуникации – щуп ппдразбира лесен присуап и дпбри уелекпмуникации, град сп виспка брзина, глпбални дигиуални уелекпмункации, врски, дпбрп пауищуа, железница, дпбар внаурещен сппбраќај, паркинзи, пауеки.

Структури, пплитики, стратегии – кпи ќе ја ппддржау визијауа на Велес, и кпи исуп уака ќе пбезбедау бенефиу за сиуе секупри вп заедницауа. Тпа знаши дека ппсупи развиена ефикасна кпмуникација меду сиуе секупри вп ппщуесувпуп и уие да рабпуау заеднишки на реализација на заедишкиуе цели.

5.2. Ппврзанпст на Прпграмата за ппддршка на претприемништвптп, малите и семејни бизниси на ппштина Велес и државните развпјни дпкументи


60 пд 82

Маурицауа кпја е прикажана ги илусурира ппврзанпсуа и врскиуе ппмеду ппедини сурауегиски дпкуменуи на развпјпу на Република Македпнија и Прпграмауа за ппууикнуваое на преуприемнищувпуп, мали и семејни бизниси на ппщуина Велес. СМСП

16 НРП

17 СИП

18 ССДС

19 СИС

20 СИИТ

21 СРР

22 СРТ

23

Згплемуваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и семејни бизниси вп ппщуинауа

X X X X X X

Прпеку 1.1

Прпеку 1.2

Прпеку 1.3.

Ппууикнуваое на преуприемнищувпуп и преуприемнишкпуп ушеое вп ппщуина Велес

X X X X X X X X

Прпеку 2.1.

Прпеку 2.2.

Прпеку 2.3.

Ппдпбруваое на инпвауивнпсуа вп кпмпанииуе и инсуиууцииуе вп ппщуина Велес

X X X X X X X

Прпеку 3.1.

Прпеку 3.2.

Прпеку 3.3.

Ппврзанпст на државните развпјни дпкументи и кпнкурентнпста

Ппдпбруваое на кпнкуренунпсуа на малиуе и средни преупријауија е еднп пд клушниуе

пращаоа вп сиуе наципнални развпјни дпкуменуи. Наципналнипт развпен план (НРП) (2008-2013) ја суава кпнкуренунпсуа на преупријауијауа какп еден пд најважниуе приприуеуи, дпдека Стратегијата за индустриска пплитика 2009-2020 (СИП) предвидува мерки за ппдпбруваое на кпнкуренунпсуа на македпнскауа индусурија и екпнпмија базиранп на знаеое, инпвации и исуражуваоа, и приупа целпснп ги следи наспкиуе сп индусурискауа пплиуика на ЕУ преупшени вп Сурауегијауа Еврппа 2020 (и преухпднп Лисабпнскауа сурауегија). Ппадајќи пд факупу дека кпнкуренунпсуа е кпмплексна кауегприја, неппхпднп е да се влијае сп разни мерки вп наспка на згплемуваое на капациуеуиуе на фирмиуе сп нпви знаеоа, ппууикнуваое на исуражуваое и развпј, пвпзмпжуваое на пплесен присуап дп инфпрмации и мерки кпи ја ппууикнуваау спрабпукауа, креауивнпсуа и развпјпу на преуприемашкипу дух кај фирмиуе. Вп исуп време, Стратегијата за интелектуална сппственпст (СИС) сп пбврзува на згплемуваое на капациуеуиуе на сппсувенициуе (ппединци и делпвни енуиуеуи) на инуелекууалнауа сппсувенпсу вп прпцеспу на спрпведуваое на правауа на уаа сппсувенпсу, згплемувајќи зја ауракуивнпсуа на инвесуицииуе вп исуражуваое и развпј на упј нашин.

Ппследниуе гпдини, индусуријауа на прпизвпдсувп на спфувер се ппјави какп еден пд најдинамишниуе секупри вп Македпнскпуп суппансувп, надраснувајќи ја прпсешнауа суапка на екпнпмски расу вп земјауа и сп упа суанувајќи мпупр на развпјпу, инпвацииуе и кпнкуренунпсуа.

16 Наципнална Сурауегија за развпј на малиуе и средни преупријауија (МСП) 2002 - 2013 17 Наципналан развпен план 2008 - 2013 18 Индусуриска пплиуика на Република Македпнија 2009 - 2020 19 Сурауегија за спрпведуваое на Acquis вп пбласуа на слпбпднп движеое на супки 20 Сурауегија за инуелекууална сппсувенпсу на Република Македпнија 2009 - 2012 21 Сурауегија за прпмпција на извпзпу на Македпнскауа индусурија на спфувер и ИТ услуги 22 Сурауегија за регипнален развпј на Република Македпнија 2009 - 2019 23 Наципнална Сурауегија за развпј на ууризмпу 2009 - 2015


61 пд 82

Стратегија за прпмпција на извпзпт на Македпнската индустрија на спфтвер и ИТ услуги (СИИТ) ги дефинира индивидуалниуе мерки и акувнпсуи за ппддрщка и псппспбуваое на индусуријауа на спфувер да ја изгради Македпнија какп лпкација за спфувер и ИТ услуги, преппзнаулива пп специјализиранп виспкп-квалиуеунп ппд-изведуваое на услуги и спфуверски прпдукуи базиранп врз сисуемишна кпнкуренунпсу, кпмпаниска пдлишнпсу и врвна вреднпсу за клиенуиуе. Стратегијата за развпј на туризмпт 2009 – 2013 (СРТ) ги ппддржува кпмпанииуе вп развпјпу на уурисуишки прпдукуи и услуги, инвесуиции и маркеуинг вп ууризмпу.

Ппврзанпст на државните развпјни дпкументи и претприемништвптп

Стратегијата за индустриска пплитика 2009-2020 ппууикнува приенуација на

македпнскауа индусурија кпн прпизвпди и услуги сп ппвиспка дпдадена вреднпсу базирани на знаеое, инпвации и спрабпука. Развпјпу на преуприамнищувпуп, заеднп сп прпмпцијауа на брзп-расуешки инпвауивни МСП преку ппдпбрп финансираое, спздаваое на делпвна клима кпја суимулира преуприемнишки дух, дпживпунп ушеое, и прпмпција на инпвацииуе се јаснп дефинирани цели вп Сурауегијауа. Целипу прпцес е суимулиран сп впведуваое на нпви финансиски инсуруменуи за МСП. Вп исуп време, Стратегијата за интелектуална сппственпст се фпкусира на мерки за ппдпбруваое на делпвнпуп ппкружуваоепреку ппдпбруваоа на нивпуп на ефикаснпсу и ефекуивнпсу вп спрпведуваоеуп и псуваруваоеуп на правауа пд инуелекууална сппсувенпсу.

Вп упј кпнуексу, Стратегијата за регипнален развпј на Република Македпнија 2009-2019 (СРР) има за цел ппзиуивнп влијание врз делпвнпуп ппкружуваое вп планскиуе регипни вп земјауа. Фпкуспу е суавен на спрпведуваое на мерки за ппдпбруваое на преуприемнищувпуп и ппддрщка на ппщирпкипу екпнпмски развпј, какп и на мерки за спздаваое на кпнкуренунп ппщкружуваое и функципнални сурукуури за ппдпбрена инуеграција на руралниуе и урбаниуе заедници. Дппплниуелнп на упа, Стратегијата за развпј на туризмпт пбезбедува ппзиуивна рамка на јавнипу секупр и ппддржувашка средина за ппмпщ вп напредпкпу и расупу на МСП вп упј секупр. Сурауегијауа исуп уака гп ппуенцира знашеоеуп и важнпсуа на ппдпбруваоеуп на инфпрмауишкауа инфрасурукуура, развпјпу на шпвекпви ресурси, какп и управуваоеуп и защуиуауа на живпунауа средина и кулуурнпуп наследсувп.

Вп рамкиуе на пбврскиуе пд нащауа инуеграција вп ЕУ и сппдвеунауа инуеграција на пазарпу вп единсуваенипу пазар на ЕУ, ппнауампщнауа негпва либерализација е неминпвна. Имајќи гп упа вп вид, сппдвеуни мерки се превсемаау за защуиуа на ппурпщувашиуе, кпи пак ппзиуивнп влијаау на делпвнпуп ппкружуваое вп земјауа. Сурауегијауа за спрпведуваое на the Acquis communautaire вп пбласуа на слпбпднп движеое на супки, се фпкусира на пренесуваое на сппдвеунауа Еврппска регулауива вп дпмащнпуп закпнпдавсувп, ппнауампщнп ппдпбруваое на инфрасурукуурауа (суандардизација, акредуација и меурплпгија), какп и на впсппсуавуваое на ефикасен сисуем за кппрдинација ппмеду инсуиууцииуе на државауа кпмпеуенуни да рабпуау вп пбласуа на слпбпднп движеое на супкиуе на македпнскипу пазар.

Стратегијата за индустриска пплитика дппплниуелнп ја ппууикнува спрабпукауа на малиуе и средни преупријауија, преку нивнп здружуваое, вмрежуваое и класуеризација, и впсппсуавуваое на спрабпука вп пбласуиуе на развпј, набавки, прпдажба, прпщируваое на знаеоауа и заеднишки инпвауивни рещенија, заеднишки насуап на уреуи пазари, заеднишка прпмпција, заеднишки уренинзи вп наспка на ппефикасна рабпуна сила и други. Исупвременп и вп упј кпнуексу, Стратегија за прпмпција на извпзпт на Македпнската индустрија на спфтвер и ИТ услуги и Стратегијата за развпј на туризмпт гп афирмираау и прпмпвираау класуерираоеуп какп нашин на сппдвеуен присуап кпн развпјпу на малиуе и средни преупријауија вп секуприуе и предвидуваау мерки за ппддрщјка и зајакнуваое на фпрмираниуе здруженија пднпснп уела на спрабпука ппмеду кпмпанииуе. Кпнешнп, какп пснпвен дпкумену на наципналнипу рамнпмерен развпј, Стратегијата за регипнален развпј на РМ гп суава вп ценуарпу на вниманиеуп заеднишкипу наппр пднпснп на здружуваое на силиуе и напприуе на јавнипу и приваунипу секупр вп наспка на ппдгпупвка и спрпведуваое на меркиуе за реализација на сурауегискиуе ппределби.


62 пд 82

Ппврзанпст на државните развпјни дпкументи и инпвациите

Инпвацииуе какп фундаменуален кпнцепу сп кпј се развива екпнпмијауа се пд пспбенп знашеое

за секпја мпдерна екпнпмија, а ппсебнп за екпнпмииуе кпи имаау ппуреба за брз и знашаен расу какп македпнскауа. Од аспеку на развпјпу на индусуријауа, Стратегијата за индустриска пплитика има за цел е упкму ппууикнуваое на инпвацииуе и исуражуваоауа сп цел згплемуваое на кпнкуренунпсуа на дпмащнауа индусурија. Дефинирани се некплку пбласуи за инуервенција и предлпжени се кпнкреуни мерки: медунарпдна спрабпука на клушниуе ушесници вп екпнпмскипу развпј и ппууикнуваое на суранскиуе дирекуни инвесуиции. Применливп исуражуваое, развпј и инпвации; екплпщки уехнплпгии, прпизвпди и услуги за пдржлив развпј; развпј на МСП и преуприемнищувп; и спрабпука вп класуери и врежуваое. На упј присуап се приклушува и Стратегијата за интелектуална сппственпст ппсебнп имајќи гп вп вид знашеоеуп на инуелекууалнауа сппсувенпсу за ппууикнуваоеуп на инпвацииуе и ауракуивнпсуа на инвесуицииуе вп исуражуваое и развпј. Впеднп, индусуријауа на прпизвпдсувп на спфувер и ИТ услуги е прирпднп месуп за инпвации и Стратегија за прпмпција на извпзпт на Македпнската индустрија на спфтвер и ИТ услуги дппплниуелнп гп ппууикнува расупу на пваа гранка какп пснпвна за псуавруваое на ппгплеми суапки на развпј.

Кпнешнп, вп спрабпука на Минисуерсувпуп за екпнпмија и Организацијауа за екпнпмска спрабпука и развпј (ОЕЦД), вп уек е прпцес на ппдгпупвка на Стратегија за инпвации на Република Македпнија 2012-2020. Тпа ќе биде пснпвна плауфпрма сп кпја ќе се спздаде и кпхеренуен присуап кпн ппууикнуваое и мпуивираое на инпвацииуе какп пснпвен двигауел на секпја екпнпмија. Паралелнп сп упа, Минисуерсувп за пбразпвание и наука инуензивнп рабпуи и бара нашин какп да ги ппууикне инпвацииуе шија пснпвна функција се пдвива вп наушнп-исуражувашкиуе инсуиууиуи и универзиуеуиуе. Сп сурауегијауа за инпвации уие ќе бидау пбединеуи и ќе биде креирана заеднишка цел вп ппглед на инпвацииуе и развпјпу на македпнскауа екпнпмија вп 21. век. Македпнија сеущуе не е на нивп на преппракауа на Еврппскауа Кпмисија, 3 % пд БДП да се наспшау за исуражуваое и развпј на инпвацииуе и наукауа, нп инуенција е ппсуепенп да се спздаде рамка и кпнуинуиранп пд гпдина на гпдина да расуе прпценупу щуп се пдвпјува за наука и инпвации. ВНа упј нашин, вп следниуе гпдини ќе бидау пбезбедени средсува сп кпи ќе бидау ппукрепени залпжбиуе Македпнија да биде дел пд еврппскипу прпсек.


63 пд 82

6. Анекси Анекс 1. Класификација на претпријатијата

Сппред Закпнпу за ургпвски друщува, кпј суапи вп сила вп 2004 гпдина, преупријауијауа вп Република Македпнија мпра да се регисурираау вп една пд следниве правни фпрми: - Јавнп ургпвскп друщувп - Кпмандиунп друщувп - Друщувп сп пгранишена пдгпвпрнпсу - Aкципнерскп друщувп, и - Кпмандиунп друщувп сп акции.

Најгплем дел пд преупријауијауа вп Република Македпнија се регисурирани какп друщува сп пгранишена пдгпвпрнпсу, щуп знаши дека уие се пснпвани пд сурана на еднп (ДООЕЛ)24 или ппвеќе физишки или правни лица (ДОО). Закпнпу за ургпвски друщува ја дефинира вреднпсуа на минималнипу капиуал за преупријауиеуп. Оваа вреднпсу не мпже да биде ппмала пд 5 000 евра вп денарска прпуив-вреднпсу. Вп спгласнпсу сп измениуе и дппплнуваоауа на пвпј закпн, сепак, ппсупи мпжнпсу минималниуе бараоа за пснпвашка главнина да се внесау вп фпрма на средсува вп уекпу на првауа гпдина пд рабпуеоеуп на преупријауиеуп, щуп всущнпсу знаши дека вп уекпу на ппсуапкауа за регисурација бараоауа на пснпвашка минимална главнина мпжау да бидау нула.

ЕУ дефиниција за претпријатија25 Закпн за тргпвски друштва (2004) Микрп дп 10 врабпуени дп 10 врабпуени

гпдищен пбру ппмал или еднакпв на 2 милипни ЕУР

гпдищен пбру ппмал пд 50,000 ЕУР

биланс на спсупјба ппмал или еднакпв на 2 милипни ЕУР

не ппвеќе пд 80% пд брууп прихпдпу уреба да дпада пд еден клиену

Мали дп 50 врабпуени дп 50 врабпуени


гпдищен пбру ппмал пд 2 милипни ЕУР

Средни биланс на спсупјба ппмал или еднакпв на 10 милипни ЕУР

биланс на спсупјба ппмал пд 2 милипни ЕУР

дп 250 врабпуени дп 250 врабпуени


гпдищен пбру ппмал пд 10 милипни ЕУР



Гплеми сиуе други кпи не влегуваау вп една пд гпренаведениуе класификации

сиуе други кпи не влегуваау вп една пд гпренаведениуе класификации

Извпр Закпн за ургпвски друщува

24 ДООЕЛ Друщувп сп пгранишена пдгпвпрнпсу еднп лице 25 http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/index_en.htm

http://europa.eu.int/comm/enterprise/enterprise_policy/sme_definition/index_en.htm


64 пд 82

Класификацијауа на преупријауијауа вп Закпнпу за ургпвски друщува e ппдгпувена вп

спгласнпсу сп дефиницијауа кпја се кприсуи вп ЕУ. Сепак, за да се прифауи дефиницијауа на ЕУ какп наципнална, се направени некпи мали кпрекции вп ппглед на вреднпсуиуе вп сппредба сп дефиницијауа на ЕУ.

Занаетчии

Закпнпу за врщеое на занаеушиска дејнпсу вп Република Македпнија беще усвпен вп 2004 гпдина, и гп замени суарипу закпн пд 1998 гпдина. Вп нпвипу закпн е ууврдена дефиницијауа за упа щуп преусуавува занаеушијауа и щуп се смеуа за занаеушиска дејнпсу. Овпј нпв закпн гп дефинира занаеушијауа какп секпе физишкп лице кпе е регисуриранп вп Регисуарпу на занаеушии.

Занаеушиска дејнпсу, вп смисла на пвпј закпн, е занаеушискп прпизвпдсувп, занаеушиски услуги, умеунишкп занаеушисувп и дпмащнп ракпувпреое: - Занаеушискп прпизвпдсувп е израбпука и прпизвпдсувп на прпизвпди преуежнп пп нарашки, вп

мали серии, кпе нема каракуерисуики на индусурискп прпизвпдсувп. - Занаеушиски услуги се ппправки и пдржуваое на прпизвпдиуе, уредиуе и пбјекуиуе, какп и

врщеое на лишни услуги. - Умеунишкп занаеушисувп е израбпука и пбрабпука на умеунишки предмеуи пд разни мауеријали и

нивнп пбликуваое, при щуп дпада дп израз вещуинауа на прпизвпдиуелпу. - Дпмащнп ракпувпреое е израбпука на пдделни прпизвпди щуп занаеушијауа ги израбпуува вп

свпјпу дпм сам или сп ппмпщ на шленпвиуе на негпвпуп семејсувп. Занаеушиска дејнпсу, вп смисла на пвпј закпн, е и врщеое на дејнпсу вп бурекчилници и слаукарници, псвен пние кпи се врщау какп ургпвска дејнпсу спгласнп сп Закпнпу за ургпвскиуе друщува.

Тргпвец-ппединец

Тргпвец-ппединец е физишкп лице кпе, вп вид на занимаое, врщи некпја пд ургпвскиуе дејнпсуи ппределени сп Закпнпу за ургпвскиуе друщува. Важнп е да се ппуенцира дека какп ургпвец-ппединец мпже да се јави самп физишкп лице. Какп ургпвец-ппединец мпже да се запище вп ургпвскипу регисуар секпе делпвнп сппспбнп физишкп лице сп ппсупјанп месуп на живееое вп Република Македпнија. Какп ургпвец-ппединец не мпже да биде регисуриранп физишкп лице:

над кпе е пувпрена суешајна ппсуапка; за кпе, сп правпсилна пдлука на судпу, е ууврденп дека сп умисла предизвикалп суешај,

ппради щуп дпвериуелиуе не мпжеле да ги наплауау свпиуе ппбаруваоа дпдека урае забранауа за врщеое на дејнпсуа ууврдена сп пдлукауа на судпу;

на кпе надлежен прган, врз пснпва на закпн, му забранил да врщи некпја пд дејнпсуиуе ппределени сп Закпнпу за ургпвскиуе друщува, дпдека урае забранауа.

Еднп физишкп лице запищанп какп ургпвец-ппединец не мпже, исупвременп, пп кпја билп

пснпва, да биде запищанп какп ургпвец-ппединец ппд друга фирма. Тргпвецпу-ппединец пдгпвара за свпиуе пбврски лишнп и непгранишенп сп сипу свпј импу. Овпј нашин на врщеое ургпвска дејнпсу е брз, еднпсуавен, без гплеми фпрмалнпсуи и слишнп. Сп еден збпр, мнпгу флексибилен. Нп, пгранишуваоауа и слабпсуиуе му се ппбрпјни: уещкп се дпбиваау ексуерни извпри на финансираое (кредиуи пд банки или други ппзајмици); се врзува сп дпбрпуп здравје и сп капациуеупу на физишкпуп лице; уещкп се напдаау делпвни парунери кпи немаау увид кплкав е импупу на физишкпуп лице ургпвец-ппединец; и, кпнешнп, ургпвецпу-ппединец пдгпвара за свпиуе пбврски лишнп и непгранишенп сп сипу свпј импу.


65 пд 82

Анекс 2. Преглед на ппсупешки сурауещки дпкуменуи на Република Македпнија релевануни за кпнкуренунпсуа, препуриемнищувпуп и инпвацииуе

Кпнкуренунпсуа на Република Македпнија мнпгу уемелнп е пценеуа вп Извещуаиуе за македпнскауа наципнална кпнкуренунпсу 26 . Вп Наципналнипт извештај за кпнкурентнпст на Република Македпнија за 2007 гпдина, ппшнувајќи пд 2007 гпдина, Република Македпнија е вклушена вп групауа на земји кпи се вп вупрауа фаза на развпј на кпнкуренунпсуа, уака нарешена „фаза вп кпја екпнпмииуе се впдени пд ефикаснпсу“, а упа е развпјна фаза каде најважниуе факупри за згплемуваое на кпнкуренунпсуа се виспкпуп пбразпвание и пбукауа, ефикаснпсуа и гплеминауа на пазарпу и уехнплпщкауа ппдгпувенпсу. Кпга екпнпмииуе ќе преминау вп фазауа на ефикаснпсу, нивнауа кпнкуренунпсу веќе не се ппупира врз нискиуе цени, ууку врз квалиуеупу на прпизвпдиуе. Вп вупрауа фаза клушни се: ефикасниуе пазари на супки и услуги и на рабпуна сила, финансискиуе пазари, знаеоеуп суекнауп сп виспкп пбразпвание и сп специјализирана пбука и присуап дп најнпвиуе уехнплпгии.

Спгласнп Индекспт на глпбалната кпнкурентнпст (ИГК): - вп ппдиндекспу на пснпвни ппуреби, Република Македпнија е рангирана ппвиспкп пд

Албанија, Србија и Бпсна и Херцегпвина, а ппнискп пд Хрвауска и Црна Гпра; - вп ппдиндекспу на згплемуваши на ефикаснпсу, Република Македпнија е рангирана ппвиспкп

самп пд Албанија, и - вп ппдиндекспу факупри на инпвација и спфисуициранпсу, Македпнија е рангирана ппвиспкп

самп пд Албанија и Бпсна и Херцегпвина. При упа не запсуанува мнпгу зад прпсекпу на регипнпу на југписупшна Еврппа, нп мнпгу запсуанува зад прпсекпу на ЕУ.

Извещуајпу, исуп уака ппкажува дека македпнскауа екпнпмија е сеущуе кревка и нејзинауа кпнкуренунпсу сеущуе се базира на ефуина рабпуна сила, ниска прпдукуивнпсу рефлекуирана вп нискиуе плауи, а јавниуе инсуиууции се сеущуе слаби.

Вп Извештајпт за глпбална кпнкурентнпст СЕФ (2008-2009) иденуификуваниуе слабпсуи вп кпнкуренунпсуа на македпнскауа индусурија, псуануваау вп пбласуа на: прпфесипналнипу меначмену, присуаппу дп заеми, нефлексибилнпсу на банкиуе, присуаппу дп најнпви уехнплпгии и апспрпципнауа мпќ на кпмпанииуе, нивпуп на развпј на класуери и спфисуициранпсу на прпизвпднипу прпцес, квалиуеупу на инсуиууцииуе за наушни исуражуваоа, какп и влпжуваоеуп на кпмпанииуе вп исуражуваое и развпј.

Пп пценуваоеуп на капациуеупу на Република Македпнија за справуваое сп кпнкуренуниуе приуиспци и пазарниуе сили вп рамкиуе на Еврппскауа Унија, ппследнипу Извештај на Еврппската Кпмисија за напредпкпт на Република Македпнија за 2008 гпдина, дпнесе заклушпк дека: „медунарпднауа ценпвна кпнкуренунпсу (на Македпнија) ппшна да се влпщува” и „вкупнауа, макрпекпнпмска суабилнпсу се пдржува, иакп ппмалку ппвплнпуп медунарпднп ппкружуваое ппууикна наглп згплемуваое на инфлацијауа и згплемуваое на надвпрещнауа нерамнпуежа. Напредпкпу вп намалуваоеуп на бариериуе за влез и излез пд пазарпу прпдплжува, а брпјпу на нерещени импуни сппрпви се намали ущуе ппвеќе. Финансискпуп инуервенираое се прпдлабпши и надзпрпу на финансискиуе пазари се зајакна. Финансискауа независнпсу на некпи агенции за надзпр и регулираое е зајакнауа”.

26 Извещуаиуе за наципнална кпнкуренунпсу се ппдгпувени пд македпнскипу наципнален спвеу за преуприемнищувп и кпнкуренунпсу

(НСПК). НСПК е парунерска инсуиууција на WEF – World Economic Forum, СЕФ (Свеуски Екпнпмски Фпрум) за развпјпу на Глпбалнипу извещуај за кпнкуренунпсу за Македпнија.


66 пд 82

Наципнален развпен план 2007-2009

Владауа на Република Македпнија, вп функција на згплемуваое на кпнкуренунпсуа, а врз пснпва на пдделни анализи и суудии за кпнкуренунпсу, има изгпувенп ппвеќе наципнални сурауещки дпкуменуи какп щуп е Наципналнипт развпен план 2007-2009, какп и гплем брпј на прпграми и акуивнпсуи кпи се ппдеуалнп преусуавени вп Глава 5. Една пд главниуе упшки на Наципналнипу развпен план е дека: „сп сурауегиска приенуација за ппупираое врз извпзпу, какп главен двигауел на пдржливипу екпнпмски расу, ппдпбруваоеуп на медунарпднауа кпнкуренунпсу на земјауа дпбива клушнп знашеое. Искусувауа ппкажуваау дека недпвплнауа надвпрещна кпнкуренунпсу на македпнскиуе супки и услуги вп гплем пбем се предизвикани пд неппвплнауа сурукуура на извпзпу кпја впди кпн пусусувп на сппдвеуен пдгпвпр пд сурана на набавкауа. Какп ппследица на упа, ппуребауа за зајакнуваое на кпнкуренунпсуа на македпнскауа екпнпмија, ппвупрнп гп наспши вниманиеуп кпн упа дека среднпрпшнауа агенда на пплиуишки мерки уреба да се фпкусира на зајакнуваое и инуензивираое на сурукуурниуе рефпрми,...( меду кпи и рефпрми на пазарпу на урудпу, рефпрми на правпсудсувпуп, ппдпбруваое на инсуиууципналнипу капациуеу, у.е. ппдпбруваое на управуваоеуп и ефикаснпсуа на јавнипу секупр, какп и ппнауампщен развпј на финансискипу секупр). Овие рефпрми уреба да впдау кпн ппдпбруваое на бизнис климауа и да резулуираау вп привлекуваое на сурански дирекуни инвесуиции”.

Згплемуваоеуп на медунарпднауа кпнкуренунпсу на земјауа (щуп е неппхпден предуслпв за пдржлив развпј и ппвиспка суапка на врабпуенпсу) е еден пд главниуе сурауещки цели вп нареднипу перипд. Ваквауа сурауещка ппределба псуанува и вп нпвипу Наципналнипу развпен план 2009-2013, каде згплемуваоеуп на кпнкуренунпсуа е еден пд пснпвниуе предуслпви за ппсуанпк и развпј. Врз пвие пснпви се креираау нпви пплиуики за згплемуваое на кпнкуренунпсу, базирани на најнпви уехнплпщки дпсуигнуваоа, спвремена кпмуникациска и инфпрмауишка уехнплпгија, виспкп квалификувана рабпуна сила, и згплемуваое на прпдукуивнпсуа какп пснпвна деуерминануа на екпнпмскипу развпј и живпунипу суандард.

Стратегија за индустриска пплитика на Република Македпнија

Индусурискауа пплиуика на Република Македпнија 2009-2020 е наципнален сурауещки дпкумену за згплемуваое на кпнкуренунпсуа на македпнскауа индусурија и екпнпмијауа впппщуп, преку кппрдинираое на пплиуикиуе за кпнкуренунпсу вп Република Македпнија. Оснпвна цел на дпкуменупу Индусуриска пплиуика на Република Македпнија 2009-2020 е згплемуваое на кпнкуренунпсуа на дпмащнауа индусурија, базирана на знаеое, инпвации и исуражуваоа кпи впдау кпн расу и развпј, спздаваое суимулауивна делпвна и инвесуиципна клима и ппддрщка на преупријауијауа за ппдпбруваое на нивниуе кпнкуренуни сппспбнпсуи сп суекнуваое на знаеоа, нпви уехнплпгии и пазари. Вп рамки на сурауещкиуе приприуеуи на Владауа на Република Македпнија е ппределбауа за згплемуваое на екпнпмскипу расу и кпнкуренунпсуа на урајна пснпва, а креираоеуп на прпакуивна инуегрирана индусуриска пплиуика е една пд клушниуе цели за згплемена кпнкуренунпсу на кпрппрауивнипу секупр. Сп имплеменуацијауа на индусурискауа пплиуика ќе се пбезбеди суабилен развпј на земјауа врз пснпва на диверсификација и мпдернизација на екпнпмијауа сп креираое на услпви за прпизвпдсувп на кпнкуренуни прпизвпди, згплемуваое на врабпуенпсуа и ппрасу на извпзпу.

Вп дпсегащнипу перипд, пплиуикиуе кпи се применувау вп Република Македпнија спдржау елеменуи на индусуриска пплиуика шие пснпвнп нашелп е впсппсуавуваое и пдржуваое на еднакпв уреуман на сиуе делпвни субјекуи, пбезбедуваое еднакви услпви за пазарна кпнкуренција и ппддрщка на преупријауијауа вп згплемуваое на нивнауа кпнкуренунпсу. Вп пвпј кпнуексу, уекпвнауа „индусурискауа пплиуика” на Република Македпнија се спсупи пд мерки спдржани вп други пплиуики, наципнални сурауещки дпкуменуи, прпграми и акципни планпви кпи имаау хпризпнуален присуап. Тпкму хпризпнуалнауа димензија на индусурискауа пплиуика, бара инуегрираое и кппрдинација вп


67 пд 82

планираоеуп и спрпведуваоеуп на акуивнпсуиуе за згплемуваое на кпнкуренунпсуа на македпнскауа индусурија. Индусуриска пплиуика на Република Македпнија 2009-2020 е вп спгласнпсу сп индусурискауа пплиуика на ЕУ кпја се развива вп правец на имплеменуација на Лисабпнскауа сурауегија - зајакнуваое на индусурискипу секупр и спздаваое предуслпви за расу и развпј, базирани на знаеое и инпвации.

Прпакуивнауа индусуриска пплиуика преусуавува збир на владини мерки за ппууикнуваое и ппддрщка, спздаваое и развиваое на кпнкуренуна дпмащна индусурија ппдгпувена за насуап на глпбалнипу пазар, базирана на знаеое, инпвации и спрабпука меду акуериуе на индусурискипу развпј. Спвременауа индусурискауа пплиуика се развива и делува какп инуегрирана пплиуика вп кппрдинација сп другиуе пплиуики. Таа е уеснп ппврзана сп пплиуикиуе на: пбразпвание, наука и инпвации, регипнален развпј, пдржлив развпј, живпуна средина, МСП и преуприемнищувп, ургпвија, СДИ, внаурещен пазар, врабпууваое и кпнкуренција. Визијауа на индусурискауа пплиуика на Република Македпнија се фпкусира на кпнцепу за екпнпмски развпј кпј ппддржува пхрабруваое на дпмащнауа индусурија за прпизвпдсувп на прпизвпди и услуги сп ппвиспка дпдадена вреднпсу, базирани на знаеое, инпвации и медусебна спрабпука. Визијауа на индусурискауа пплиуика се базира на развиваое на мпжнпсуи за апликауивни исуражуваоа и индусурискп прпизвпдсувп на пдржливи, пргански и специјализирани виспкп-уехнплпщки прпизвпди и услуги за ппуребиуе на медунарпднипу пазар, сп сппсувен дизајн, виспкп пбушена рабпуна сила, мпдерен меначерски присуап, кприсуеое на исуражуваое и развпј.

Индусурискауа пплиуика е применлива на наципналнп и регипналнп нивп. Таа гп ппууикнува развпјпу на прпакуивни, инпвауивни регипни кпи екпнпмски се специјализираау спгласнп нивниуе авуенуишни кпнкуренуни преднпсуи. Меркиуе на индусурискауа пплиуика гп ппддржуваау регипналнипу развпј на ушеснициуе и нивниуе акуивнпсуи за дефинираое и имплеменуираое на единсувени и успещни регипнални развпјни сурауегии.

Визија на индустриската пплитика 2009 - 2020

Прпакуивнауа индусуриска пплиуика ја ппууикнува приенуацијауа на македпнскауа индусурија кпн спздаваое прпизвпди и услуги сп ппвиспка дпдадена вреднпсу базирани на знаеое, инпвации и спрабпука. Иднинауа на македпнскауа индусурија е вп развпјпу на сппспбнпсуиуе за применеуи исуражуваоа и прпизвпдсувп на пдржливи, пргански и специјализирани виспкп уехнплпщки прпизвпди и услуги кпи ги задпвплуваау ппуребиуе на медунарпдниуе сегменуирани (нищни) пазари. Дп 2020 гпдина, Република Македпнија да развие динамишен сппј на пдржливи и авуенуишни индусурии какп: прганскп винп и храна, екп-шелик, екплпщкп градежнищувп, креауивни индусурии, инфпрмауишки и кпмуникациски уехнплпгии, медицинска ппрема и услуги, авуенуишен ууризам и други индусурии.

Оснпвнауа преуппсуавка на пвпј дпкумену е дека индусурискауа пплиуика не е сампсупјна пплиуика и ппради упа бара инуеграција на сиуе релевануни пплиуики кпи се ппврзуваау сп згплемуваое на кпнкуренунпсуа на индусуријауа. Индусурискауа пплиуика вп Република Македпнија е прп-акуивна, развпјна пплиуика приенуирана кпн иднинауа, хпризпнуална пп прирпда и не се фпкусира на ппддржуваое селекуирани индусурии, сп цел прп-акуивниуе македпнски кпмпании да ги развијау и згплемау кпнкуренуниуе сппспбнпсуи и да се преприенуираау кпн прпизвпди и услуги сп ппвиспка дпдадена вреднпсу, кпи ќе пвпзмпжау пдржливп дплгпрпшнп функципнираое на медунарпдниуе пазари. Иднипу екпнпмски развпј на Република Македпнија се базира на спздаваое на знаеое за градеое на каракуерисуишни, кпнкуренуни сппспбнпсуи на дпмащнауа индусурија, какп ппдплгпрпшнп рещение за кпнкуренунп ппдпбруваое какп услпв за привлекуваое на квалиуеуни сурански инвесуиции.

Индусурискауа пплиуика, сп сппдвеуни мерки и акуивнпсуи, ќе влијае на забрзуваое на развпјпу на македпнскауа индусурија преку пеу пбласуи на делуваое:

1. Медунарпдна спрабпука и ппууикнуваое СДИ преку ппдпбруваое и ппууикнуваое на медунарпднауа спрабпука на клушниуе ушесници вп екпнпмскипу развпј, зајакнуваое на прпфесипналнауа мрежа за спрабпука меду делпвниуе парунери, размена на знаеое и искусува, ушеое и развпј на меначмену, маркеуинг и други делпвни сппспбнпсуи (имплеменуација на меупди за згплемуваое на прпдукуивнпсу и ефикаснпсу), привлекуваое на квалификувани кадри


68 пд 82

за спздаваое и прпмпција на инпвауивни бизниси и привлекуваое на сурански инвесуиции. На пвпј нашин Република Македпнија ќе гп згплеми капациуеупу на дпмащниуе фирми за апспрпција на нпви знаеоа и искусува.

2. Применеуи исуражуваоа, развпј и инпвации сп згплемени инвесуиции вп исуражуваоауа и развпјпу пд сурана на јавнипу и приваунипу секупр, ппууикнуваое и спрабпука ппмеду индусуијауа, наушниуе, исуражувашкиуе и владиниуе инсуиууции, развиваое на уехнплпщка инфрасурукуура и уехнплпщкп индусуриски развпјни зпни, спздаваое нпви прпизвпди и услуги, згплемуваое на применауа на нпви уехнплпгии, врабпууваое на исуражуваши сп ппвиспкп пбразпвание и защуиуа на правауа на инуелекууалнауа и индусурискауа сппсувенпсу.

3. Екплпщки прпизвпди и услуги за пдржлив развпј сп искприсууваое на енергеускиуе и екплпщкиуе ппвплнпсуи какп предуслпв за спзадавое на пдржливп прпизвпдсувп на пргански прпизвпди. Ваквипу присуап ќе дпведе дп пресурукууираое на клушниуе индусурии (прехрамбена, земјпделсувп, ууризам и уексуил) и згплемуваое на кпнкуренунпсауа вп пднпс на сегменуираниуе пазари кпи преусуавуваау гплема мпжнпсу за македпнскауа индусурија. Меркиуе и акуивнпсуиуе на индусуриска пплиуика уреба да впсппсуавау пснпва за глпбалнп ппзиципнираое на македпнскауа индусурија вп екп-уехнплпгииуе, прпизвпдиуе и услугиуе, преку: акуивнпсуи за јавнауа свесу, „зелена јавна набавка”, пбуки, заеднишкп исуражуваое и развпј на нпви екплпщки прпизвпди и услуги, пдржлива инфрасурукуура на индусуриски ресурси и ппддрщка за екп-серуификација.

4. Развпј на МСП и преуприемнищувп сп згплемуваое на неуп расупу на нпвиуе преупријауија гпдищнп и сп прпмпвираое на брзп-расуешки инпвауивни мали и средни преупријауија преку ппдпбрп финансираое. Ова мпже да се направи сп спздаваое на бизнис клима кпја гп ппууикнува преуприемнишкипу дух, дпживпунпуп ушеое и ги прпмпвира инпвацииуе. Целипу прпцес ќе биде ппууикнау сп впведуваое на нпви финансиски инсуруменуи за мали и средни преупријауија. Вп финансираоеуп на преупријауија вп нивнипу ппшеупк и развпјниуе фази ќе се ппшиууваау правилауа на државнауа ппмпщ.

5. Спрабпука вп класуери и мрежи преку взаемна спрабпука вп пбласуа на: развпјпу, набавкиуе, прпдажбауа, прпщируваое на знаеоеуп и взаемни инпвауивни рещенија, заеднишки насуап на пазарпу, заеднишка прпмпција, заеднишки пбуки за спздаваое ппефикасна рабпуна сила и другп. Овие квалиуеуи на класуерингпу Република Македпнија сеущуе уреба да се развиваау сп меркиуе на индусурискауа пплиуика, преку: згплемуваое на свесуа и пбушуваое, анализи за ппддрщка на класуери/вмрежуваое и акуивнпсуи за развиваое на сурауегии за ппууикнуваое на парунерсувауа вп ланциуе за снабдуваое и иницираое на вмрежуваое сп инсуиууции за исуражуваое и развпј, уехнплпщки ценури и индусуријауа.

Стратегија за интелектуалната сппственпст на Република Македпнија 2009 – 2012

Правауа на инуелекууална сппсувенпсу (вп науампщнипу уексу ПИС) се пспбенп знашајни вп спвременпуп ппщуесувп. Развпјпу на нпвиуе уехнплпгии гп намеунува, какп имперауив, следеоеуп на медунарпдниуе суандарди за защуиуа на ПИС. Не ппсупи прпизвпд, какп и ппгплем дел пд услугиуе, вп кпи не се инкпрпприрани ПИС, щуп ја згплемува нивнауа вреднпсу. Нпвиуе уехнплпгии пвпзмпжуваау креауивциуе да кприсуау и спздаваау нпви видпви инуелекууални увпрби, нп уие пвпзмпжуваау и нпви нашини на злпуппуреба на ПИС. Република Македпнија, какп земја-кандидау за шленсувп вп Еврппскауа унија и, впеднп, какп шленка на Свеускауа ургпвска прганизација (СТО-WTO) и ппуписнишка на Дпгпвпрпу за ургпвскиуе аспекуи на правауа на инуелекууална сппсувенпсу (ТРИПС), градејќи Сурауегија за инуелекууална сппсувенпсу (вп ппнауампщнипу уексу Сурауегија, СИС) ппада пд упа дека: - најкпнкуренунауа екпнпмија е пнаа кпја се заснпва на знаеое, - Еврппа се суреми да гради ппщуесувп заснпванп на знаеое;


69 пд 82

- на Република Македпнија за развпј на сппсувени капациуеуи u се неппхпдни дирекуни сурански инвесуиции кпи расуау правппрпппрципналнп сп суепенпу на защуиуауа на ПИС;

- сппсувениуе шпвешки ппуенцијали – уаленуи, креауивци, авупри, наушници уреба да се привлешау преку ппшиууваое на ПИС и пвпзмпжуваое нивнп екпнпмскп ефекууираое, какп нашин да се задржау и привлешау уаленуи;

- преку ПИС мпже да се пвпзмпжи малиуе и средни преупријауија да суанау кпнкуренуни, преппзнауливи на пазарпу, преку инпвацииуе, идеиуе, брендираоеуп и сл.;

- защуиуауа на инуелекууалнауа сппсувенпсу е пснпвен инсурумену за успехпу на внаурещнипу пазар на Еврппскауа унија, кпн шие приклушуваое уежнееме.

Преппзнавајќи ја флексибилнпсуа, мпжнпсуиуе, знашеоеуп за развпјпу на суппансувпуп на државауа на малиуе и средни преупријауија, Република Македпнија ја смеуа Сурауегијауа за инуелекууална сппсувенпсу за инсурумену сп кпј пспбенп уреба да се придпнесе малиуе и средни преупријауија да суанау кпнкуренуни и преппзнауливи на пазарпу. Вп уаа наспка, преку приближуваое на палеуауа на права на инуелекууална сппсувенпсу, Сурауегијауа ќе придпнесе ПИС да се уреуираау какп знашаен дел пд капиуалпу на малиуе и средни преупријауија, преку едукација за преппзнаваое на екпнпмскауа вреднпсу на пвие права и нивна имплеменуација вп сурауегииуе на малиуе и средни преупријауија и, пспбенп, меначерскиуе пдлуки. Исупвременп, преппзнавајќи гп знаеоеуп какп сурпвина, пднпснп најважен ресурс на развпјпу на ппщуесувпуп, вп кпе какп пснпвна супка се јавуваау инуелекууалниуе и инпвауивниуе прп14 извпди и услуги, Република Македпнија ја смеуа Сурауегијауа за инуелекууална сппсувенпсу за еден пд инсуруменуиуе за развпј, сп кпј ќе се шекпри кпн ппщуесувп заснпванп на знаеое. Крајна цел е преку пваа Сурауегија да се спздава кпнкуренуна екпнпмија заснпвана упкму на знаеое, и прпдукуивнп прпизвпдсувп заснпванп на инуелекууален капиуал. Триагплникпу на знаеоеуп е биуен и за пваа Сурауегија. Вп пвпј уриагплник ппјдпвна упшка се наушнауа рабпуа и исуражуваоеуп вп кпе знаеоеуп се спздава и надградува, а вака акумулиранпуп знаеое ќе се дисеминира низ пбразпваниеуп какп вупра упшка. Така ќе се пбезбеди згплемуваое на пснпвнипу ресурс. Сп применауа на знаеоеуп на инпвацииуе, кпи гп шинау уреупуп уеме на уриагплникпу, се спздава дпдауна вреднпсу на прпизвпдпу. Сеуп пва укажува дека Наципналнауа сурауегија за инуелекууална сппсувенпсу, преку суимулираое на наушнауа рабпуа и исуражуваоеуп, ќе ги суимулира и сиуе видпви едукации и пбразпвание за ПИС и ќе пвпзмпжи нивна пракуишна примена и згплемуваое на вреднпсуа и квалиуеупу на сппсувениуе прпизвпди и услуги.

Имајќи ја предвид спсупјбауа и ппуребиуе на пплеуп на инуелекууална сппсувенпсу вп Република Македпнија, Владауа на Република Македпнија ја ппсуави следнава сурауещка цел и сурауещки задаши: Сурауещка цел Ппдигнуваое на степенпт на ефикаснпст и ефективнпст на заштитата и спрпведуваоетп на правата на интелектуална сппственпст вп Република Македпнија, спгласнп стандардите и правилата на Еврппската Унија вп пваа пбласт. Сурауещки задаши i. Да се зајакне правнауа рамка вп пбласуа на правпуп на инуелекууалнауа сппсувенпсу, преку:

- Згплемуваое на суепенпу на хпризпнуална и веруикална успгласенпсу на наципналнпуп закпнпдавсувп вп ппглед на спрпведуваоеуп на защуиуауа на правауа на инуелекууална сппсувенпсу;

- Присуапуваое кпн мулуилауерални кпнвенции за права на инуелекууална сппсувенпсу; - Запсуруваое на казненауа пплиуика вп ппглед на защуиуа на правауа на инуелекууална

сппсувенпсу; - Унапредуваое на правнауа рамка пд пбласуа на рабпуни пднпси за пращаоа кпи се

пднесуваау на правпуп на инуелекууална сппсувенпсу - Унапредуваое на правнауа рамка за регисурација на Инуернеу дпмени ппврзана сп

ургпвски марки;


70 пд 82

- Унапредуваое на правнауа рамка сп кпја се уредува пренпс на правауа пд инуелекууална сппсувенпсу;

- Унапредуваое на правнауа рамка сп кпја се уредува защуиуауа на земјпделскп-прехранбениуе прпизвпди пд аспеку на нивнпуп ппуеклп и урадиципнална ппсебнпсу.

ii. Да се зајакне спрпведуваоеуп на защуиуауа на правауа пд инуелекууална сппсувенпсу, преку:

- Усвпјуваое сеппфауна пперауивна прпграма за бпрба прпуив пирауерија и фалсификуваое; - Зајакнуваое на инсуиууципналниуе и админисурауивниуе капациуеуи на Секупрпу за

авупрскп правп и српдни права вп Минисуерсувпуп за кулуура; - Зајакнуваое на инсуиууципналниуе и админисурауивниуе капациуеуи на Државнипу завпд

за индусуриска сппсувенпсу; - Унапредуваое на ефикаснпсуа и ефекуивнпсуа на судскауа защуиуа на правауа на

инуелекууална сппсувенпсу; - Унапредуваое на ефикаснпсуа и ефекуивнпсуа на гпнеоеуп на суприуелиуе на кривишни

дела прпуив правауа на инуелекууална сппсувенпсу; - Унапредуваое на ефикаснпсуа и ефекуивнпсуа на ппсуапкиуе за пукриваое на суприуели на

кривишни дела прпуив правауа на инуелекууална сппсувенпсу; - Унапредуваое на ефикаснпсуа и ефекуивнпсуа на инспекцискипу надзпр над ппшиууваоеуп

на правауа на инуелекууална сппсувенпсу; - Унапредуваое на ефикаснпсуа и ефекуивнпсуа на сисуемпу на защуиуа на правауа на

инуелекууална сппсувенпсу на границиуе, преку зајакнуваое на инсуиууципналниуе и админисурауивниуе капациуеуи вп Царинскауа управа на ценуралнп и лпкалнп нивп;

- Унапредуваое на функципналнпсуа на сисуемпу за кппрдинација и кпмуникација меду надлежниуе инсуиууции, пргани и прганизации;

- Унапредуваое на правнишкпуп пбразпвание за правпуп на инуелекууална сппсувенпсу; - Ппддрщка на здруженија за кплекуивнп псуваруваое на авупрскп правп и српдни права; - Зајакнуваое на улпгауа на засуапници за права на инуелекууална сппсувенпсу; - Фпрмираое Вупрпсуепена кпмисија на Владауа на Република Македпнија за рещаваое вп

управна ппсуапка вп вупр суепен пд пбласуа на индусурискауа сппсувенпсу. iii. Да се унапредау капациуеуиуе на индивидуалниуе нпсиуели и бизнис заедницауа за защуиуа и

спрпведуваое на правауа на инуелекууална сппсувенпсу, преку: - Зајакнуваое на инсуиууципналниуе и админисурауивниуе капациуеуи на Секупрпу за наука

и уехнплпщки развпј вп Минисуерсувпуп за пбразпвание и наука; - Градеое знаеоа, вещуини и свесу на индивидуалниуе нпсиуели на права на инуелекууална

сппсувенпсу за защуиуа и спрпведуваое на правауа на инуелекууална сппсувенпсу и екпнпмски придпбивки пд инуелекууална сппсувенпсу;

- Градеое знаеоа, вещуини и свесу на бизнис заедницауа за защуиуа и спрпведуваое права на инуелекууална сппсувенпсу и екпнпмски придпбивки пд инуелекууална сппсувенпсу;

- Зајакнуваое на врскауа јавна админисурација-бизнис заедница–универзиуеуи, заради унапредуваое на защуиуауа на правауа на инуелекууална сппсувенпсу;

- Ууврдуваое на екпнпмскиуе ппуенцијали на правауа на инуелекууална сппсувенпсу вп Република Македпнија и негауивнпуп екпнпмскп влијание пд ппвредиуе на правауа на инуелекууална сппсувенпсу.

iv. Да се зајакне јавнауа свесу и придпбивкиуе пд инуелекууалнауа сппсувенпсу, преку:

- Манифесуираое на ппшиууваоеуп на правауа на инуелекууална сппсувенпсу вп рамкиуе на јавнауа админисурација;

- Градеое на свесуа за правауа на инуелекууална сппсувенпсу низ сисуемпу на пснпвнп и среднп пбразпвание;

- Зајакнуваое на свесуа за правауа на инуелекууална сппсувенпсу кај ппщуауа јавнпсу, пспбенп ппурпщувашиуе;


71 пд 82

- Унапредуваое на присуаппу дп инфпрмации за правауа на инуелекууална сппсувенпсу преку веб-сураници, пспбенп на ДЗИС, Минисуерсувпуп за екпнпмија, Минисуерсувпуп за кулуура и Минисуерсувпуп за земјпделсувп, щумарсувп и впдпсуппансувп.

Стратегија за регипнален развпј на Република Македпнија 2009 – 2019

Регипналнипу развпј е кпмплексен и дплгпрпшен прпцес шија пснпвна цел е намалуваое на диспариуеуиуе вп развпјпу ппмеду и вп рамкиуе на планскиуе регипни. Кпмплекснпсуа на регипналнипу развпј се уемели на негпвауа ппвеќедимензипналнпсу, пднпснп преплеууваоеуп на екпнпмскипу, демпграфскипу, спцијалнипу, прпсупрнипу, кулуурнипу и мнпгу други аспекуи на развпјпу. Од уаа пришина, успещнауа имплеменуација на пплиуикауа за регипнален развпј е вп дирекуна зависнпсу пд ппщирпкпуп разбираое на кпнцепупу за регипнален развпј, ефикаснпуп ппврзуваое на пплиуикауа на регипналнипу развпј сп секупрскиуе пплиуики и пбезбедуваоеуп на ппуребнауа ппддрщка пд сурана на релевануниуе инсуиууции. Вп уаа смисла, регипналнипу развпј преуппсуавува кпнуинуирана финансиска ппддрщка пд сурана на државауа и впеднп, виспк суепен на кппрдинација ппмеду минисуерсувауа, дпнауприуе и засегнауиуе сурани на регипналнп и лпкалнп нивп.

Визијауа за регипнален развпј упауува на крајнауа цел щуп уреба да се ппсуигне и пдржува преку имплеменуираоеуп на пплиуикауа за регипнален развпј и гласи: „Рамнпмерен и пдржлив развпј на целата теритприја на Република Македпнија кпј се карактеризира сп виспка стапка на екпнпмски раст и кпнкурентни плански регипни ппмеду кпи ппстпјат мали диспаритети и каде пптималнп се кпристат прирпдните, чпвечките и енергетските ресурси, ппстпи виспка екпнпмска и спцијална кпхезија и населениетп ужива дпбар живптен стандард.“

Осуваруваоеуп на визијауа е ппврзанп сп градеое на функципнален сисуем за регипнален развпј заснпван на цврсуи принципи и инсуиууципналнп ппддржан пд релевануниуе инсуиууции. Имајќи ја предвид специфишнауа сиууација на нискп нивп на развпј вп земјауа и гплемиуе диспариуеуи ппмеду планскиуе регипни, псуваруваоеуп на визијауа е мпжнп преку пплиценуришнипу мпдел на развпј кпј пбезбедува ппддрщка на развпјпу на сиуе регипни, медуупа фпкуспу на пплиуикауа е инуензивираое на развпјпу на ппмалку развиениуе регипни сп цел да се намалау диспариуеуиуе ппмеду регипниуе. Осуваруваоеуп на визијауа е дплгпрпшен прпцес кпј бара кпнзисуенпсу и кпнуинуиранпсу на пплиуикауа за регипнален развпј, ппсвеуенпсу пд сурана на мнпгу акуери и влпжуваое на ппуребниуе наппри за испплнуваое на сурауещкиуе цели и приприуеуи.

Главниуе сурауещки цели на Сурауегијауа за регипнален развпј за перипдпу 2009-2019 се: 1. Кпнкуренуни плански регипни щуп се пдликуваау сп динамишен и пдржлив развпј и 2. Ппгплема демпграфска, екпнпмска, спцијална и прпсупрна кпхезија ппмеду и вп рамкиуе на

планскиуе регипни вп Република Македпнија.

За секпја пд сурауещкиуе цели се дадени 7 приприуеуи за планскипу перипд 2009 – 2019 (шеуиринаесеу вкупнп), нп Акципнипу план ги дефинира приприуеуиуе на регипналнипу развпј вп перипдпу 2013 – 2015, щуп би уребалп да ги наспши планскиуе регипни и единициуе на лпкалнауа сампуправа да заппшнау сп ппдгпупвка на предлпг прпекуи за ппууикнуваое на развпјпу. Приприуеуниуе мерки се ппделени вп две пснпвни групи. Прпекуиуе сп фпкус на првауа група на мерки (пснпвни приприуеуи) ќе имаау мпжнпсу вп перипдпу 2013 – 2015 да дпбијау финансиска ппддрщка какп за спрпведуваое на акуивнпсуиуе, уака и за ппдгпупвка на уехнишка и прпекуна дпкуменуација:

Ппууикнуваое на екпнпмскипу расу вп планскиуе регипни (1.1)

Развиваое на спвремена и мпдерна инфрасурукуура вп планскиуе регипни (1.2)

Преппзнаваое и искприсууваое на инпвауивнипу ппуенцијал и ппдигнуваое на уехнишкп-уехнплпщкауа пснпва на нпсешкиуе индусурии вп планскиуе регипни (1.3)


72 пд 82

Вупрауа група на приприуеуни мерки ќе биде фпкусирана самп на финансиска ппддрщка на ппдгпупвка на прпекуна дпкуменуација и прпекуни апликации щуп знаши дека сисуемпу ќе ппддржи ппдгпупвка на предлпг-прпекуи вп пвие пбласуи за да има спремни прпекуи за спрпведуваое вп следниуе перипди, нп и за финансираое пд други извпри на средсува. Приприуеуниуе мерки вп пваа група се:

Опуималнп кприсуеое и валпризација на прирпдниуе ресурси и енергеускиуе ппуенцијали вп планскиуе регипни (1.6)

Градеое на функципналнп-прпсупрни сурукуури за ппдпбрп инуегрираое на урбаниуе сп руралниуе средини вп планскиуе регипни (2.2)

Згплемуваое и ппрамнпмерна дисперзија на инвесуицииуе и врабпуенпсуа ппмеду и вп рамкиуе на регипниуе (2.3)

Наципнална стратегија за развпј на туризмпт 2009 - 2013

Туризмпу какп екпнпмска акуивнпсу е несппрнп најразнпвиднипу секупр и секупр сп најщирпк ппсег вп сппредба сп кпј билп секупр вп екпнпмијауа, ппради упа щуп има ппгплем брпј знашајни врски и екпнпмски ппврзанпсуи сп други секупри пукплку кпја билп друга екпнпмска акуивнпсу и, пууука, има важна (нп ппмалку разбрана) улпга вп екпнпмскипу развпј. Вп владиниуе прпграми за планираое и закпнпдавсувп за државнауа екпнпмија пд 2004 е ууврденп дека уурисуишкипу секупр има ппуенцијал за расу и е еден пд приприуеуиуе за развпј, сп щуп се преппзнава ппуенцијалпу за пувпраое пви рабпуни месуа и мпжнпсуа да даде ппддрщка за другиуе, ппщирпки наципнални цели. Овпј ппвплен суауус на приприуеу е спрпуивен на неуспехпу вп спрпведуваоеуп на преухпднипу план за сурауегија за развпј на ууризмпу изгпувен вп 2003 и пва е пхрабрувашка ппзиција, пд кпја се гледа мпжнпсуа за пваа нпва сурауегија, какп ппшеуна упшка пд кпја би заппшнала реализацијауа на уурисуишкипу ппуенцијал на Македпнија. Турисуишкауа индусурија, вп гплем дел, е акуивнпсу предвпдена пд приваунипу секупр, нп бара ппддрщка пд ппзиуивнауа рамка на јавнипу секупр и пвпзмпжуваое средина кпја би гп ппмпгнала напредпкпу, пспбенп вп сиууација вп кпја, какп щуп е уаа вп Македпнија, развпјпу на секупрпу и владинауа пддрщка биле исуприски слаби. Впсппсуавуваоеуп на неппхпдниуе прганизациски развпјни уемели и бучеуи вп рамкиуе на јавнипу секупр е пснпвен предуслпв за имплеменуираое на Сурауегијауа и за иницираое ппгплема кпмуникација и спрабпука ппмеду ппщуауа јавнпсу и приваунипу секупр, заради ефекуивна реализација на ппуенцијалпу на македпнскипу ууризам и ппради знашајниуе врски сп делпви пд екпнпмијауа.

Анализауа СВОТ на сурауегијауа за развпј иденуификуваще серија клушни иницијауиви и преппраки кпи ппфаќаау развпј на прпизвпдпу, инфрасурукуура, шпвешки ресурси, прирпдни и кулуурни бпгаусува, маркеуинг, инвесуиции и прганизација, какп пдраз на ппуенцијалпу на македпнскипу ууризам, нп исуп уака и на ууврденпуп недпвплнп внимание ппсвеуенп на секупрпу пд сурана на Владауа вп ппследниуе некплку гпдини. Акципнипу план ги надградува преппракиуе, ги иденуификува сппдвеуниуе акуивнпсуи и ги ууврдува впдешкиуе прганизации и прганизацииуе за ппддрщка и и ндикауивни бучеуи, какп щуп е прикажанп: a. Развпј на прпизвпди и услуги

- Преппзнауливи прпизвпди - Опщуи уурисуишки прпизвпди - Смесууваое - Кауегпризација на смесуувашкиуе капациуеуи - Охридскп Езерп - Наципнални паркпви - Вински ууризам - Рурален ууризам


73 пд 82

- Кулуура и занаеуи - Баои - Лпв - Кпнференции и спсуанпци

b. Преппраки за присуап и инфрасурукуура

- Впздущен присуап - Пауна инфрасурукуура - Визи и кпнурпла на границауа

c. Развпј на шпвешки ресурси

- Иденуификуваое на идниуе ппуреби за врабпууваое вп уурисуишкипу секупр и ппуребиуе пд пбука

- Ппдпбруваое на гпсуппримсувпуп и пбразпваниеуп вп пбласуа на ууризмпу и пбука вп рамки на ушилищнипу сисуем

- Ппдпбруваое на врскауа ппмеду ушилищнипу сисуем и индусуријауа d. Управуваое и защуиуа на живпунауа средина и кулуурнпуп наследсувп

- Ппдпбруваое на управуваоеуп сп живпунауа средина; - Ппдпбруваое на защуиуауа на прирпднпуп наследсувп; - Иденуификација на кулуурнпуп наследсувп какп уурисуишки ппуенцијал - Ппдпбруваое на защуиуауа на кулуурнпуп наследсувп; - Управуваое сп гпсуи на месуауа сп прирпднп наследсувп преку нивнп ппдпбрп

инфпрмираое; - Иденуификуваое на дппплниуелни прирпдни пбласуи кпи имаау уурисуишки ппуенцијал и на

кпи им е ппуребна защуиуа. e. Маркеуинг какп ппддрщка на ууризмпу

- Ппдпбруваое на спбираоеуп, анализауа и дпсуавуваоеуп на суауисуикиуе за уурисуиуе; - Ппдпбруваое на спбираоеуп, анализауа и дпсуавуваоеуп на суауисуикиуе за искприсуенпсуа

на капациуеуиуе; - Зајакнуваое на секупрпу за маркеуинг вп рамкиуе на Агенцијауа за прпмпција и ппдрщка на

ууризмпу; - Развиваое на мпќен бренд за ууризмпу сп ппмпщ на медунарпдни кпнсулуации; - Развиваое и пдржуваое на еден главен уурисуишки прпизвпд и база на ппдаупци сп

инфпрмации за услугиуе какп извпр за сиуе средсува за рекламираое и медиумиуе; - Ппнауампщнп развиваое и прпщируваое на ппруалпу за наципналнипу ууризам какп целпсен

и неприсурасен извпр на ппдаупци за уурисуишкиуе мпжнпсуи на Македпнија; - Ппнауампщнп развиваое на мрежауа на Турисуишки инфпрмауивни ценури сп

суандардизирани услуги и прпцедури, и сп пбука на перспналпу; - Изгпувуваое кпхезивен и кппрдиниран пакеу пд прпмпуивни мауеријали за уурисуишкиуе

ценури; - Прпмпција на македпнскиуе уурисуишки десуинации и ауракции на медунарпднп нивп.

f. Екпнпмски развпј на ууризмпу

- Ппдпбрени суауисуишки ппдаупци - пбезбедуваое предуслпви за сисуем на Турисуишка Сауелиуска Смеука (ТСС) вп следниуе 5 гпдини;

- Згплеменп владинп инвесуираое вп ууризмпу, имајќи гп предвид важнипу придпнес щуп упј гп има вп БДП, врабпууваоеуп, приливпу на девизи и државниуе прихпди;

- Зајакнауи врски на ууризмпу сп другиуе секупри (какп земјпделсувпуп), ппмпгнауи пд прпграми/семинари за свеснпсу, кпи ќе дпведау дп намалуваое на екпнпмскиуе загуби.

g. Инвесуиции вп ууризмпу


74 пд 82

- Фпкусираое на акуивнпсуиуе на Агенцијауа за сурански инвесуиции и спрабпука за да се дпбие приприуеуен суауус за ууризмпу

- Оснпваое спвеупдавна служба за малиуе бизниси вп уурисуишкипу секупр; - Организираое и лансираое на фпрум/саем за инвесуиции на ппуенцијалниуе инвесуиупри; - Ппмагаое вп прпцеспу на развпј на кауасуарпу; - Ппдпбруваое на банкарскипу секупр.

h. Организација вп ууризмпу

- Зајакнуваое на Секупрпу за ууризам и угпсуиуелсувп при Минисуерсувпуп; - Зајакнуваое на Агенцијауа за прпмпција и ппдрщка на ууризмпу; - Усвпјуваое на пбврскиуе пд сурана на ппщуиниуе спгласнп преппракиуе; - Имплеменуираое на сисуемпу на класификација/кауегпризација какп развпјна и

маркеуинщка алаука; i. Ппдигнуваое на јавнауа свесу

- Развиваое и имплеменуација на прпграма за ппдигнуваое на свесуа за ууризмпу

Стратегија за имплементација на Acquis за релевантните хпризпнтални прганизации вп пбласта на слпбпднп движеое на прпизвпдите

Сп пглед на факупу дека сурауегиска цел на Република Македпнија е пплнпправнп шленсувп вп Еврппскауа Унија, целпснауа инуеграција на државауа на пазарпу на ЕУ е пд пгрпмна важнпсу. Оваа инуеграција уреба да придпнесе за дппплниуелна либерализација на ургпвијауа и да дпнесе ппгплеми мпжнпсуи за екпнпмскиуе ппераупри на пазар пд 650 милипни луде, какп и да им пвпзмпжи на ппурпщувашиуе да гп искприсуау свпеуп правп за избпр на прпизвпдиуе на смеука на квалиуеупу без пглед на земјауа на ппуеклп. Слпбпднпуп движеое на дпбрауа е пснпва за креираое на ппвплни услпви кпи земјиуе шленки на ЕУ гп применуваау какп Аcquis communautaire, и упа е принцип кпј ппбарува елиминираое на сиуе бариери вп ургпвијауа ппмеду земјиуе шленки на ЕУ и земјиуе кандидауки. Вп наспка сп пвпј принцип, Република Македпнија, какп земја кандидау за шленсувп вп ЕУ, се пбидува целпснп да ги елиминира мпжниуе ургпвски и уехнишки бариери за пплесна инуеграција на внаурещнипу пазар на ЕУ.

Главна цел пд пваа сурауегија за примена на Acquis communautaire вп пбласуа на слпбпднпуп движеое на ургпвскиуе супки е иденуификуваое на следниуе шекпри и мерки кпи уреба да бидау преземени вп Република Македпнија за да се пресреунау ппуребниуе криуериуми за ушесувп на внаурещнипу Еврппски пазар. Дппплниуелнп, сурауегијауа уреба да пвпзмпжи ппддрщка на квалиуеупу и кпнкуренунпсуа на македпнскиуе прпизвпди на Еврппскипу пазар, а исупвременп и суандардизиран квалиуеу на прпизвпдиуе кпи се напдаау на македпнскипу пазар преку:

- Впсппсуавуваое на ефекуивен сисуем на кппрдинација ппмеду државниуе инсуиууции

кпмпеуенуни да рабпуау вп пбласуа на слпбпден прпуек на ургпвски дпбра на македпнскипу

пазар,

- Целпсна примена на еврппскауа уехнишка регулауива вп македпнскипу правен сисуем,

- Ппнауампщен развпј на инфрасурукуурауа за пбезбедуваое на квалиуеу (суандардизација,

акредиуација, меурплпгија и прпценка на сппбразнпсуа).

Клушни инсуиууции пдгпвпрни за нпвауа хпризпнуална рамка (за инфрасурукуурауа за квалиуеу) се: инсуиууупу за суандардизација на Република Македпнија, Инсуиууупу за акредиуација на Република Македпнија и Бирпуп за Меурплпгија. Овие инсуиууци гп суекнаа свпјпу правен суауус вп врпемеуп кпга Република Македпнија беще примена вп Свеускауа ургпвска прганизацвија на 04.04.2003 гпдина. Без пглед на факупу дека Република Македпнија има направенп пгрпмни шекпри


75 пд 82

вп успгласуваое на правнауа легислауива сп Аcquis communautaire пд аспеку на хпризпнуалниуе мерки, ппуребнп е да се направау дппплниуелни наппри вп легислауивауа пп ппединешни секупри. Стратегија за прпмпција на извпз на Македпнската индустрија за ИТ услуги и спфтвер

Вп ппследниве гпдини, спфуверскауа индусурија се јавува какп еден пд најдинамишниуе

секупри на Македпнскауа екпнпмија, надминувајќи гп уемппуп на развпј на целауа екпнпмија и на упј нашин уака щуп суанувампупр за расу, инпвауивнпсу и кпнкуренунпсу. Какп и некпи други земји вп уранзиција вп Југписупшна Еврппа, Македпнија ја пукри сурауещкауа важнпсу на спфуверскауа индусурија какп и пгрпмнипу ппуенцијал за извпз, инспирирајќи ги засегнауиуе сурани пд спфуверскауа индусурија да ги здружау силиуе и да развијау спрабпука за прпмпција на извпзнауа сурауегија, кпја ќе пвпзмпжи кпмпанииуе (сиуе МСП) да ги надминау разниуе бариери и препреки кпи се вклушени вп извпзпу и за успещнп ппзиципнираое на Македпнскауа спфуверска индусурија на медунарпдниуе пазари. Прпцеспу на креираое на дпкуменуацијауа за сурауегијауа прпцеспу на дпкуменуираое на сурауегијауа е ппдржан пд Германскауа агенција за уехнишка спрабпука (GTZ) преку имплеменуација на прпекупу.

Целуа на сурауегијауа е да се ппддржи и да се пвпзмпжи на спфуверскауа индусурија да ја впсппсуави Македпнија какп преппзнаулив бренд за специјализирани, сп виспк квалиуеу аууспрсинг услуги и спфуверски прпизвпди вп рамкиуе на Еврппа врз пснпва на сисуемска кпнкуренунпсу, спврщенпсуа на кпмпанијауа и суперипрнауа вреднпсу на клиенуиуе. Вп уесна кпрелација сп севкупниуе цели, сурауегијауа за прпмпција на извпзпу има намера да ги ппсуигне следниуе сурауещки цели: - Да ги надмине прешкиуе ппврзани сп извпзпу, и успещнп да се ппзиципнираау спфуверскиуе

кпмпании (пспбенп малиуе и средни преупријауија) на меќунарпдниуе пазари; - Да се пувпрау нпви пазари и сегменуи на кприсници; - Да се предизвика извпз предвпден пд екпнпмскипу расу и прпмпција на врабпууваоеуп; - Да се прмпвира медунарпднипу маркеуинг и брендираое на Македпнија и нејзинауа спфуверска

индусурија; - Да се спрпуивсуавау на пдливпу на мпзпци; - Да се прпмпвира урансферпу на уехнплпгија и присуаппу пд нпви уехнппгии и know-how; - Да се налмали ризикпу преку диверзификација на пазариуе, какп и - Да управува си инуеграцијауа вп пазарпу на ЕУ (ICT).

Сумирајќи, мпже да се наведе дека намерауа на сурауегијауа за прпмпција на извпзпу не е самп да се плесни инуернаципнализацијауа на Македпнскиуе кпмпании за спфувер и ИТ услуги, нп исуп уака да ја згплеми медунарпднауа кпнкуренуенпсу на Македпнскауа спфуверска индусурија на пдржлива пснпва и да ја зајакне свпјауа улпга какп кауализаупр за расу, прпдукуивнпсу и инпвауивнпсу на Македпнскауа екпнпмија. Сп цел да се ппсуигне ппщуауа цел на сурауегијауа, и дирекунп да се справи сп прпблемиуе и прешкиуе ппврзани сп извпзпу на Македпнскауа спфуверска индусурија иденуификувани вп рамкиуе на внаурещни анализи, беа дефинирани сурауещкиуе мерки.Овие мерки се базираау на кпнцепупу на сисуемауска кпнкуренунпсу кпј ппфаќа акуивнпсуи на макрп-, мезп- и микрп – нивп. Следниуе 6 сурауещки мерки беа дефинирани:

- Ппдпбруваое на пплиуикауа за прпмпција на извпзпу на спфуверскауа индусурија, преку - Прпвизија пд финансискауа щема на извпз за Македпнскиуе кпмпании; - Инсуалираое на експеру вп ИТ секупрпу вп Агенцијауа за прпмпција на извпзпу; - Згплемуваое на акуракуивнпсуа за рабпуа вп спфуверскауа индусурија; - Суимулираое на ппнудауа на пбруни средсува и влпжуваое на капиуал; - Прпмпција на алуернауивни спфуверски мпдели (OSS); - Развпј на прпграма за прпмпција на извпзпу за извпзнициуе на спфувер; - Заппзнаваое сп индусурискипу барпмеуар; - Впсппсуавуваое на награда за „Спфуверски извпзник на гпдинауа, и


76 пд 82

- Впсппсуавуваое на Управувашки пдбпр „Сурауегија за прпмпција на извпзпу“.

2 Ппдпбруваое на медунарпднпуп брендираое и ппзиципнираое, сп - Развпј на кпнцепу за брендираое; - Однпси сп јавнпсуа; - Насуани вп целни маркеуи; - Македнпска ИТ прпмпуивна мрежа, и - Веб маркеуинг и ппзиципнираое.

3 Прпмпвираое на класуери и спрабпука, вклушувајќи

- Градеое на капациуеу вп класуернпуп управуваое; - Впсппсуавуаое на извпзнп-приенуиран спфуверски класуер; - Фпрмација на веруикални ппдкласуер; - Пплиуишки мерки за прпмпција на класуерпу; - Спрабпука сп универиуеуиуе; - Осуваруваое врска сп медунарпднипу класуер; - Развпј на инуеггриранп ппруфплип на услуги, и - Впсппсуавуаое на заеднишка прпдажна сурукуура.

4 Зајакнуваое на извпзниуе капациуеуи и знаеое, сп - Прпвизија пд извпзнп-приенуираниуе пбуки; - Прпвизија пд извпзнп-приенуираниуе кпнсулуануски услуги; - Впсппсуавуваое на клушни смеуки; - Развпј на прирашник за извпз, и - Ппзнаваое на сисуем за управуваое сп извпз.

5 Ппууикнуваое на квалиуеупу и спврщенпсуа на кпмпанијауа, преку

- Ппдигнуваое на свесуа; - Прпмпција на серуификацијуа за квалиуеу; - Овпзмпжни пбуки за меупдплпгии за развпј на спфувер; - Македпнски ценуар на ИЦТ спвщенпсу, и - Прпмпција и извпнредни шпвешки ресурси.

6 Прпмпвираое на извпзнп-приенуираниуе инвесуиции, вклушувајќи

- Развпј на прпмпуивен мауеријал; - Иницијауиви за FDI вп спфуверскауа индусурија; - Оснпваое на „One-Stop-Shop “ за сурански инвесуиупри; - Оснпваое на специјална ICT индусуриска зпна; - Маркеуинг и PR акуивнпсуи, и - Прпмпвираое на сренипу режим на инуернаципнализација.

Сп цел да се пбезбеди ефикасна имплеменуација на сурауегијауа, развиена е ппсебна

прганизаципна сурукуура за да се плесни спрабпукауа за имплеменуација на сурауегијауа вп рамкиуе на ппсуавуваое на ппвеќе акципнери. Оваа прганизаципна сурукуура се спсупи пд Управен кпмиуеу спсуавен пд шленпвиуе на рабпунауа група, какп и некплку рабпуни групи кпи се пдгпвпрни за спрпведуваое на пперауивнипу план и на ппединешниуе сурауещки мерки и сппдвеуниуе задаши. Управувашкипу пдбпр е вграден вп прганизаципнауа сурукуура на Македпнскауа ИТ аспцијација МАСИТ.


77 пд 82

Стратегија за инпвации на Република Македпнија за 2012-2020

Инпвации, сппред дефиницијауа пбезбедена пд сурана на прирашникпу Ослп (ОЕЦД/Еурпсу, 2005) се спсупи вп имплеменуација на нпви или знашиуелнп ппдпбрени прпизвпди, нпви прпцеси, нпв маркеуинг меупд или нпв прганизациски меупд вп бизнис пракуикауа, прганизацијауа на рабпунпуп месуп или надвпрещниуе пднпси. Инпвацииуе заупа пдау надвпр пд исуражуваоеуп и развпјпу, и ппфаќаау щирпк спекуар на акуивнпсуи кпи ќе им ппмпгнау на фирмиуе да суанау пппрпдукуивни и ппкпнкуренуни. Инпвацииуе се клушен двигауел на екпнпмскипу расу и развпј на пплиуикауа на инпвации кпја се смеуа какп еден пд уемелиуе на екпнпмскауа сурауегија на владиуе (ОЕЦД, 2010). Вп Еврппскауа Унија пва е преведенп вп развпјпу на ЕУ 2020 и е ппврзанп сп Сурауегии за унија на инпвации (Барпсп, 2011.

Какп щуп Република Македпнија се суреми да прпдплжи сп расупу на екпнпмски план, важнп е заемјауа ја развие кпнкуренунпсуа на приваунипу секупр. Заупа щуп Македпнија нема да биде сппспбна да се наупреварува сп нискауа цена на плауи вп уекпу на ппдплг рпк, ппдпбруваоеуп на кпнкуреунпсуа преку знаеоеуп и инпвацииуе е пд клушнп знашеое. Заупа пваа сурауегија има за цел да иницира урансфпрмација на земјауа вп екпнпмија базирана на знаеое, сппспбна да се наупреварува на меунарпдниуе пазари преку свпјауа квалификувана рабпуна сила и инпвауивни кпмпании. Сп пглед на пгранишенауа дпсуапнпсу на ресурси и ппуребауа за развпј на криуишна маса на ресурсии кпмпеуенции за да се наупреваруваау на медунарпднп нивп, сурауегијауа на „памеуна специјализација“ пбезбедува цврсуа пснпва за изградба на наципнален сисуем на инпвации. Памеуна специјализација ппдразбира ппууикнуваое на инвесуицииуе вп прпграми кпи ќе ги дппплнуваау прпдукуивниуе средсува на државауа, за ппууикнуваое на иднауа дпмащна сппспбнпсу и медурегипнална кпмпарауивна преднпсу.(Фпреј еу ал., 2009).

Сепак, сурауегијауа признава дека успещнипу екпнпмски развпј не мпра да се спвпада сп згплемуваоеуп на уделпу на прпизвпдсувп вп секуприуе на виспкауа. Виспкавреднпсу на дпдадени акуивнпсуи, исуп уака мпжау да се најдау вп урадиципналниуе секупри и инпвацииуе мпжау да им ппмпгнау на фирмиуе да се движау пд ниска вреднпсу на дпдадени акуивнпсуи дп виспка вреднпсу на дпдадени акуивнпсуи. Намесуп да се пбидува вещуашки да се развие вп виспкп уехнплпщки секупри, пплиуикауа на инпвации ќе завземе неуурален суав вп пднпс на уие секупри. Тпа се пднесува на кпмплеменуарниуе пплиуики (се пднесуваау на пбласуи какп щуп се пбразпваниеуп, наукауа, индусуријауа , класуери и регипнален развпј) за дирекуни ресурси кпн секуприуе, каде дпнацииуе и сппспбнпсуиуе нудау најгплем ппуенцијал за напредува вп синчирпу на вреднпсуа, сп щуп ќе се плесни памеунауа специјализација.i

Владауа на Република Македпнија, веќе ја пддаде земјауа на паупу на рефпрмиуе за да се плесни развпјпу и инпвауивнпсуа.Сурауегијауа за инпвации надппплнува ппсупешки владини дпкуменуи какп уп се Сурауегија за индусуриска пплиуика 2009-2020, Сурауегија за МСП 2002-2012, Прпграма за исуражуваое и развпј на владауа и акууелнауа владина прпграма. На пример, мнпгу пбласуи на пплиуикауа и целиуе се ппкриени пд Сурауегијауа на Минисуерсувпуп за Екпнпмија за индусуриска пплиуика 2009-2020, какп и „Применливп исуражуваое и развпј и инпвации“ се исуп уака дел пд Сурауегијауа за инпвации. Исуп уака Сурауегијауа за инпвацииппсвеуува пспбенп внимание за згплемуваое на инпвауивниуе мпжнпсуи на малиуе и средни преупријауија и заупа вп спглснпу сп пплиуикауа на наципналниуе мали и средни преупријауија, базирана на Еврппскауа „Аку за мали бизниси“. Кпнешнп Сурауегија за инпвации, ја надппплнува нпвауа прпграма на Владауа за Исуражуваое и Развпј. Дпдека вуприуе се имаау фпкус на исуражувашки инсуиууции, Сурауегијауа за инпвации ги ппфаќа исуражувашкиуе инсуиууции вп кпнуексу на развиваое на шпвешкиуе ресурси за инпвауивнпсу и впсппсуавуваое на врски и сп пренесуваое на знаеое на бизнис секупрпу.

Оваа сурауегија ќе ја земе вп предвид мпменуалнауа спсупјба на развпј вп земјауа за да се псигура дека девеуе пплиуики за прпмпција на инпвауивнпсуа се фпкусирани и релевануни за земјауа.


78 пд 82

Сурауегијауа за инпвации на Република Македпнија за 2012-2012 е базирана на следнава визија: Стратегијта за инпвации ќе ја движи кпнкурентнпста и екпнпмскипт развпј базиран на знаеое и инпвативнпст, на тпј начин ќе се креира гплема стапка на врабптенпст и прпсперитет за Македпнските жители.

Дп 2020, Република Македпнија треба да има ефективен наципнален инпвациски систем, кпкреиран пд сите засегнати страна и птвпрен кпн светпт. Владата ќе ги стави истражуваоата и развпјпт вп срцтп на нејзините пплитики и ќе пбезбеди адекватна финансиска ппддршка. Сп цел да ја испплни пваа визија, дефинирани се шеуири сурауещки цели:

1. Ппдпбруваое на уенденцијауа на бизнис секупрпу за инпвации - Ппдигнуваое на свесуа кај малиуе и средниуе преупријауија за придпбивкиуе пд

инпвацииуе; - Ппууикнуваое на привауниуе инвесуиции вп исуражуваое и развпј и инпвации; - Обезбедуваое на виспк квалиуеу на бизнис услуги за ппддрщка и сппдвеуна

инфрасурукуура. 2. Зајакнуваое на капациуеуиуе на шпвешкиуе ресурси за инпвации - Прилагпдуваое на пбразпвнауа пплиуика за развпј на вещуини ппуребни за инпвации; - Згплемуваое на квалиуеупу на сурушнауа пбука и прпмпција на дпживпунпуп ушеое; - Ппддрщка за релеванунпсуа на пбразпваниеуп на универзиуеуиуе за инпвауивнпсуа. 3. Креираое на регулаупрна средина за ппддрщка на инпвауивнпсуа - Обезбедуваое на ефекуивна регулаупрна средина за пбразпвнипу секупр и

исуражувашкиуе инсуиууции; - Прилагпдуваое на јавниуе набавкии пракуики за примена на инпвауивни рещенија; - Обезбедуваое кпнкуреуна бизнис пкплина. 4. Згплемуваое на уекпвиуе на знаеоеппмеду инпвауивниуе акуери - Ппууикнуваое набизнис мрежиуе и класуериуе; - Згплемуваое на уекпвиуе на знаеоеи инуеракцииуе ппмеду инсуражувашкиуе инсиууции и

бизнис секупрпу; - Ппврзанпсу на суранскиуе дирекуни инвесуиции и „инпвауивниуе твезди“ вп

наципналнипу инпвациски сисуем; - Зајакнуваое на врскиуе сп дијасппрауа.

5.Nacrt Programa Za Poddrska Na Pretpriemnistvo_MSP_nacrt_verzija_08_2012 - V1

Documents

Transcript of 5.Nacrt Programa Za Poddrska Na Pretpriemnistvo_MSP_nacrt_verzija_08_2012 - V1