ละครรำ�บทนำ�

ละครรำ�เปนศลปะก�รแสดงของไทย ทประกอบดวยท�รำ� ดนตรบรรเลง และบทขบรอง เพอดำ�เนนเรอง ละครรำ�มผแสดงเปนตวพระ ตวน�ง และตวประกอบ แตงองคทรงเครองต�มบท งดง�มระยบจบต� ท�รำ�ต�มบทรอง ประส�นกบทำ�นองดนตร ทบรรเลงจงหวะเรว จงหวะช� เร�อ�รมณ ใหเกดคว�มรสกคกคก สนกสน�น หรอโศกเศร�ตวละครสอคว�มหม�ยบอกกล�วแสดงอ�รมณ ดวยภ�ษ�ท�ท�ง โดยใชสวนต�งๆ ของร�งก�ย ว�ดลล�ร�ยรำ� ต�มคำ�รอง จงหวะ และเสยงดนตรท�รำ�แตละท�เลยนแบบอรย�บถยน เดน นง นอน รวมทงแสดงอ�รมณ คว�มรสกของตวละคร เชน ดใจ รก โกรธ อ�ย เปนตน ท�รำ�บ�งท�เลยนแบบธรรมช�ต เชน ลมพดยอดตอง เครอวลยพนไม ร�หจบจนทร บวตม บวบ�น บวคล บวแยม เปนตน ท�รำ�บ�งท�เลยนแบบก�รก�วเดนของสตว แตปรบปรงท�ท�งใหงดง�ม เชน ยงฟอนห�ง กว�งเดนดง หงสบน กนนรรำ� เปนตนละครรำ�มหล�ยประเภท ไดแก ละครช�ตร เลนเรองมโนหร� ละครใน เลนเรองร�มเกยรต อณรท อเหน� ละครนอก เลนเรองไกรทอง โคบตร ไชเชษฐ ค�ว สงขทอง เปนตนละครรำ�เปนศลปะก�รแสดงชนสง ซงมคว�มประณตงดง�ม บงบอกถงปรช�ส�ม�รถของคนไทย เดกและเย�วชนทงหล�ยจงสมควรทจะศกษ� และเรยนร เพอธำ�รงรกษ�วฒนธรรมของช�ตใหยงยนสบไปเย�วชนควรสนใจศกษ�ละครรำ� ซงเปนแหลงรวมศลปะชนสง ทงน�ฏศลป วรรณศลป และดรย�งคศลป เมอศกษ�อย�งลกซง นอกจ�กจะไดรบคว�มบนเทงแลว ยงกอใหเกดคว�มภ�คภมใจ ทบรรพบรษไดสร�งสรรคศลปวฒนธรรม สบทอดเปนมรดกอนลำ�ค�ตลอดม�

1

คว�มหม�ยของละครรำ�"ละครรำ�" เปนละครแบบหนงของไทย คอ ละครประเภททเปนน�ฏศลป ละครรำ�สมยกอนเรยกกนแตเพยงว� "ละคร" เพร�ะก�รเลนละครสมยกอน ตองมร ำ� มดนตรประกอบ และมบทรองเล�เรอง ครงตอม�ประม�ณปล�ยรชสมย พระบ�ทสมเดจพระจลจอมเกล�เจ�อยหว พระบ�ทสมเดจพระมงกฎเกล�เจ�อยหว เมอครงดำ�รงพระยศเปน สมเดจพระบรมโอรส�ธร�ชสย�มมกฎร�ชกม�ร และพระเจ�บรมวงศเธอกรมพระนร�ธปประพนธพงศ ไดทรงนำ�เอ�บทและรปแบบก�รแสดงละครของช�วตะวนตก ทเรยกว� Play และ Farce ม�แปลและดดแปลง แลวนำ�ออกแสดงหล�ยเรอง เปนเหตใหเรยกละครไทย ทแสดง มก�รรองรำ�อย�งเดมว� "ละครรำ�" และเรยกละครทแสดงดวยคำ�พด และท�ท�งบนเวท มฉ�กประกอบก�รแสดง และเปลยนฉ�กไปต�มทองเรองว� "ละครพด" แตละครทแสดงท�ท�งแบบละครพดนน ถ�มก�รรองสลบดวย หรอรองลวนๆ เรยกว� "ละครรอง" ละครรำ�ของไทยมหล�ยประเภท เชน "ละครช�ตร" หรอละครโนร�ช�ตร อย�งเชนทเลนกนในภ�คใต เรยกกนว� "โนร�" อย�ง ๑ ละครทเลนร�ชสำ�นก เรยกว� "ละครใน" อย�ง ๑ "ละครนอก" อย�ง ๑ ละครทง ๓ อย�งน มม�ตงแตครงกรงศรอยธย�เปนร�ชธ�น อธบ�ยกนม�แตกอนว� ละครในนนคอ ละครผหญง มไดแตของหลวง สวนละครทเลนกน ในพนเมองเรยกว� ละครนอก แตกอนนจะมแตผช�ยเลน เพงมประก�ศพระร�ชท�นพระบรมร�ช�นญ�ต ใหผอนหดละครผหญงไดในสมยรชก�ลท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร ตงแตนนม�จงไดมละครผหญงเกดขนนอกพระร�ชวง คว�มทอธบ�ยดงกล�วม�น คงจะว�ไปต�มสถ�นทและเพศของผแสดง ทำ�ใหละครในกบละครนอก มคว�มแตกต�งกนในทำ�นองรอง กระบวนก�รรำ�และเรองทเลน ละครในเลนเพยง ๓ เรอง คอ เรองร�มเกยรต เรอง ๑ เรองอณรท เรอง ๒ กบเรองอเหน� เรอง ๑ ไมเลนเรองอน แตกอนม� แมจะมละครผหญงของหลวง

2

เลนเรองอน นอกจ�ก ๓ เรอง กเรยกว� เลนละครนอก บทละครททรงพระร�ชนพนธจ�กเรองอน เชน สงขทอง และค�ว เปนตน เรยกว� พระร�ชนพนธละครนอก สวนละครนอกนน กจะเลนแตเรองอน ไมเลนเรองร�มเกยรต อณรท อเหน� แมแตละครผช�ยของเจ�น�ยสมยกอน เชน ละครของพระเจ�บรมวงศเธอกรมพระพทกษเทเวศร เปนตน เลนเรองอเหน�กเรยกว� เลนละครในคว�มแตกต�งจงไมไดอยทว�ผแสดงเปนผหญงหรอผช�ย (ดำ�รงร�ช�นภ�พ : ตำ�น�น เรอง ละครอเหน� น.๑-๒)

หลกก�รเกยวกบตวละคร

นบแตโบร�ณ ผแสดงละครรำ�ทถอว�เปนตวละครสำ�คญมอยเพยง ๓ คนเท�นน คอ ตวทำ�บทเปนผช�ย ทเรยกว� น�ยโรง หรอยนเครองอย�ง ๑ ตวทำ�บทเปนผหญงทเรยกว�น�งอย�ง ๑ ตวสำ�หรบทำ�บทเบดเตลด เชน ฤ�ษ ยกษ พร�น ย�ยต� และสตวเดยรจฉ�น เชน ม�และนกในเรองละคร ตลอดจนเลนตลกใหขบขนเรยกว� จำ�อวดอย�ง ๑ ตลกในละครสนสกฤต เข�เรยกว� วทษะกะ หรอ วทษก และละครของฝรงกมตวตลก (clown) ดวย ๑ ผทำ�บทเบดเตลดในละครไทยน ในบ�งเรองกทำ�บทเปนผร�ย คอ เปนศตรกบพระเอก หรอน�งเอก เชน ทศกณฐในเรองร�มเกยรต หวใจของเรองร�มเกยรตทใชแสดงโขนกอยทตอนทศกณฐลกน�งสด� ตวละครสำ�คญ ตอนนกมพระร�ม ๑ น�งสด� ๑ ทศกณฐ ๑ สวนตวอนกเปนแคตวประกอบ เชน ม�รศเปนฝ�ยทศกณฐซงแปลงตวเปนกว�งทอง พระลกษมณเปนอนช�ของพระร�ม 

ละครรำ�แบบดงเดมของไทย เชน ละครโนร�ช�ตร กมผแสดงเปนตวละครสำ�คญ ๓ คนเท�นนคอ ถ�เลนเรองมโนหร� น�ยโรง จะแสดงบทของพระสธน ๑ น�งจะแสดงบทของน�งมโนหร� ๑ จำ�อวดหรอตวตลกจะแสดงบทของพร�นบญ ๑ ละครนอกถ�เลนเรองรถเสน น�ยโรงกจะแสดงบทของพระรถเสน ๑ น�งกจะแสดงบทของน�งเมร ๑ จำ�อวดหรอตวตลกจะแสดงบทเปนม�ของพระรถเสน ๑ เรองทนยมใชเลนละครนอกม�แตโบร�ณ คอ สวรรณหงส ซงตอนทนยมเลนกนจนเปนทเลองลอม�กม ๒ ตอน คอ ตอนพร�หมณเลกพร�หมณโต และตอนกมภณฑถว�ยม� ผแสดงซงเปนตวละครสำ�คญกมอย ๓ คน เชนกน

3

คอ ตอนพร�หมณเลกพร�หมณโต มพร�หมณเลก (คอพร�หมณเกศสรยง) ๑ พร�หมณโต (คอพร�หมณกมภณฑ) ๑ และพระสวรรณหงส ๑ สวนตอนกมภณฑถว�ยม�กมผแสดงสำ�คญ ๓ คน คอ กมภณฑยกษ ๑ เกศสรยงยกษ ๑ และพระสวรรณหงส ๑ สำ�หรบเรองขนช�งขนแผนทนยมกนว�ส�ม�รถนำ�ม�ดดแปลงเลนละครไดด กเพร�ะมตวละครสำ�คญอยในเรอง ๓ คนเชนกน คอ ขนแผนเท�กบตวน�ยโรง หรอยนเครอง ๑ น�งพมหรอวนทองเท�กบตวน�ง ๑ และขนช�งเท�กบตวจำ�อวดหรอตวตลก ๑ แมแตเพลงพนเมอง เชน เพลงฉอย เพลงโคร�ชกเชนเดยวกน เมอเลนเข�เรอง เชน ตอนทเรยกว�ชงช และตหม�กผว เปนตน กจะมตวละครสำ�คญ ๓ คนเชนกน ก�รทละครมผแสดงม�กขนนนเปนก�รปรบปรงเพมเตมภ�ยหลง เมอศลปะท�งก�รแสดงไดรบก�รปรบปรงและสงเสรมใหก�วหน�ยงขน กมตวยนเครองรองและตวยนเครองเลวเพมขน ตวน�งกมเพมขน เลยเรยกตวน�งแตเดมว� น�งเอก และเรยกตวน�งทเพมขนว� น�งเลว ผแสดงทเพมขนนลวนเปนตวประกอบทงสน จะขย�ยเรองใหมผแสดงประกอบม�กม�ยเท�ใดกได เชน จดแสดงใหมระบำ�แทรกเข�ไป ถ�เปนเรองเกยวกบพระมห�กษตรย กเพมเสน�อำ�ม�ตยข�ร�ชบรพ�ร และน�งสนมกำ�นล ถ�เปนตอนออกศกกเพมกองทพเหล�ต�งๆ และอนๆ เข�ไป แตผแสดงสำ�คญของละคร กคอผแสดง ๓ คน ดงกล�วนนเอง ต�มทไดบรรย�ยม�ข�งตน ปร�กฏหลกฐ�นในศกดน�พลเรอนครงกรงเก� (พ.ศ. ๑๙๑๙) สมยสมเดจพระบรมร�ช�ธร�ชท ๑ (ขนหลวงพะงว) เอยถงช�งดอกไมเพลง พนกง�นหนง พนกง�นป พ�ทยไมตำ�ไมสง และเอยถงพนกง�นละครว�

หมนเสน�ะภบ�ลเจ�กรมขว�หมนโวห�รพรมยเจ�กรมซ�ย น�คล ๔๐๐น�ยโรง น� ๒๐๐ยนเครองรอง น�คล ๑๐๐น�งเอก น�คล ๑๐๐ยนเครองเลว น�คล ๘๐น�งเลว น�คล ๘๐จำ�อวด น� ๕๐

4

เรองทใชในก�รแสดงละครรำ�

เรองทใชในก�รแสดงละครรำ�มกนำ�ม�จ�กช�ดกบ�ง นท�นพนเมองบ�ง เชน ละครช�ตร นำ�เอ�เรองพระสธนน�งมโนหร�ม�จ�ก สธนกม�ร�วท�น ในคมภรช�ดกสนสกฤตชอ ทวย�วท�น เชนทท�นผแตงคมภรปญญ�สช�ดกนำ�เอ�ไปแตงเปนช�ดกภ�ษ�บ�ล ชอ สธนช�ดก อกตอหนงนนเอง สวนเรองรถเสนนนนำ�เอ�นท�นพนเมองเรองพระรถเสนและน�งกงร เชนทมกล�วในพงศ�วด�รล�นช�งไปแตงขน แตละครรำ�ของไทยมไดแสดงกนอยเพยงเรองมโนหร�และรถเสน เพยง ๒ เรองนเท�นน มบทละครสมยกรงศรอยธย�อยหล�ยเรอง บทละครนอกสมยกรงศรอยธย�ทมฉบบอยในหอสมดแหงช�ตหล�ยเรอง (แตไมบรบรณสกเรองเดยว) บทละครนอกสมยกรงศรอยธย� ๑๔ เรอง คอ เรองก�ระเกด ค�ว ไชยทต พกลทอง พมพสวรรค พณสรวงศ น�งมโนหร� โมงป� มณพไชย สงขทอง สงขศลปชย สวรรณศลป สวรรณหงส และโสวต นอกจ�กน ยงมบทละครนอกสำ�นวนกลอนเปนของเก�กอนสมยรชก�ลท ๒ อยอก ๕ เรอง คอ ไกรทอง โคบตร ไชยเชษฐ พระรถและศลปสรวงศ เรองสำ�หรบใชเปนบทละครน เมอขย�ยก�รแสดงใหหรหร�โอฬ�รขน กตองมผแสดงม�กขน ก�รแสดงละครต�มบทกลอนในเรองเหล�น มก�รนำ�เอ�ศลปะต�งๆ เข�ม�ใชประกอบก�รแสดงดวย เชน ศลปะท�งกวนพนธ กล�วคอ กลอนบทละครซงแตงเปนกลอนแปด มกำ�หนดหน�พ�ทย ฯลฯ

ศลปะในก�รแสดงละครรำ�ในสมยโบร�ณมศลปะสำ�คญในก�รแสดงละครรำ�อย ๓ ประเภท คอ บทขบรอง ดรย�งคดนตร และก�รฟอนรำ� (คอ น�ฏศลป) ๑. บทขบรอง บทขบรองในก�รเลนละครแตเดมคงจะใชกลอนดน คอ รองกลอนสด เชนเดยวกบก�รเลนเพลงพนเมอง เชน เพลงฉอย และเพลงโคร�ช เปนตน กใชรองดน ผเลนเพลงพนเมองเหล�นตองไดรบก�รฝกหดจ�กครบ�อ�จ�รยเพลงม�กอน ครจะสอนใหศษยทองจำ�กลอนเพลงเปนตอนๆ ไป เชน ตอนไหวคร ตอนชมโฉม (หม�ยถงชมคว�มง�มของผหญง) ตอนชมนกชมไม ตอนตดพอตอว�

5

เปนตน ตวอย�ง บทไหวครของนกแสดงพนบ�นสบนวลกจะประนม ถว�ยบงคมขนเหนอศรษะต�งดอกไมธปเทยน ขนเหนอเศยรบช�ไหวทงครเฒ�ทเก�กอน ไดฝกสอนใหมม�นะทงโทนทบกระจบป ทดดสเปนจงหวะจะไหวผรครพก ทงครเอกอกขระไหวบตร�ชม�ตรงค ดวยจตจงอตส�หะชวยคมครองปองก�ย ตอผช�ยสะมะถะจะคดแกไขใหชยะ ไปต�มจงหวะ กลอนเอยตงแตฝกหดศษยจนส�ม�รถรองบทไหวครไดแลว ถ�มโอก�ส ครเพลงจะใหออกเลนเปนลกคไปกอน จะออกเลนเปนพอเพลง แมเพลงหรอตวคอรองยงไมได จงตองหดเปนลกคไปกอน และทองจำ�กลอนจนจำ�ไดอย�งแมนยำ� และว�กลอนในตอนนนๆ ไดคลอง จงหดดน หม�ยถง หดผกกลอนขบรองดวย ปฏภ�ณของตนเอง ครงแรกๆ กรองดนเอ�กลอนทครสอนใหทองเอ�ตรงนนม�ตอตอนน เอ�ตอนนไปตอตอนโนน ถงจะตะกกตะกกขลกขลกและฟงแลวน�รำ�ค�ญ ไมคอยคลองกต�ม แตครกจะปลอยใหดนไปภ�ยหลงกคลองขนๆ และผกกลอนรองดนไดอย�งชำ�นชำ�น�ญดวยปฏภ�ณของตนเอง ถ�ยงไมช�ญสน�มกเปนตวคอรองไปกอน เมอออกง�นหล�ยๆ ครงจนจดเจนขนกเปนพอเพลงแมเพลงได ก�รเลนละครครงโบร�ณกคงจะมลกษณะเดยวกน เชน โนร�ช�ตร กจะตองทองจำ�บทแลวใชดนกลอนม�กอนเชนเดยวกน ภ�ยหลงจงมผแตงและเขยนบทลงเปนตวหนงสอ แลวแตบทใหประณต ใชเลนละครสบม� 

๒. ศลปะท�งดรย�งคดนตร เปนสวนประกอบทสำ�คญอย�งยงของก�รเลนละครรำ� เพร�ะก�รขบรองและดรย�งคดนตรเปนศลปะสำ�คญทมสวนสมพนธกบชวตของประช�ชนคนไทยตงแตเกดจนต�ย เหนไดจ�กประเพณเลยงลกของคนไทยโบร�ณ เมอลกเกดใหมพอแมคดประดษฐถอยคำ�ขบรองเปนเพลงกลอมลก "นอนไปเถดแมจะกลอม นวลละมอมแมจะไกว แมอย�รองไห ส�ยสดใจ เจ�แมเอยฯ"

6

ถ�เปนลกเจ�ฟ�เจ�แผนดน กจะมพธบรรเลงดรย�งคดนตรขบกลอม ดวยบทเหในพระร�ชพธขนพระอ เชน ในบทละครเรองอณรท กล�วถงพระพเลยงเชญพระกม�รลงพระอแลวอยง�นช� กลอมใหบรรทมดวยเพลง "ช�ลกหลวง" ก�รเหกลอมพระบรรทมทสบทอดกนม� เรมตนดวยทำ�นอง "ช�ลกหลวง" ซงเปนทำ�นอง ทไดม�จ�กลทธพร�หมณ เปนทำ�นองทมจงหวะยดย�วไมมจงหวะหน�ทบ แตมก�รสซอส�มส�ยคลอ เปนเครองดนตรประกอบ พรอมกบก�รไกวบณเฑ�วะว เมอข�หลวงหรอพระพเลยงขบกลอมไปจนจบวรรคหนงๆ ซอส�มส�ยกจะรบเชนนเรอยไป เมอดรย�งคดนตรเข�ม�เกยวของกบวถชวตของคนไทยทกระดบเปนปกตเชนน ในก�รรนเรงบนเทงสนกสน�นของคนไทยจงยอมจะข�ดดรย�งคดนตรไปเสยมได ดรย�งคดนตรยอมจะเข�ม�เปนสวนประกอบในก�รละเลนระบำ�รำ�ฟอน ก�รแสดงละครรำ�ของชนช�วไทยสบม�แตดกดำ�บรรพ ดรย�งคดนตรสมยโบร�ณกคงใชก�รตบมอใหจงหวะและตโกรง ตกรบ ประกอบก�รฟอนรำ� เชน ก�รละเลนในเทศก�ลสงกร�นตต�มชนบท แลวตอม�จงคดประดษฐเครองดรย�งคดนตรขนเองบ�ง เชน กลอง และเอ�แบบอย�งม�จ�กช�ตอนบ�ง เชน เครองป พ�ทย ซงคงจะเอ�แบบอย�งม�จ�ก "ปญจดรย�งค" ของอนเดยเปนหลก แลวดดแปลงตอม�จนเปนป พ�ทยเครองคและป พ�ทยเครองใหญในปจจบน วงดนตรทใชประกอบก�รแสดงโขนและละครนนใชป พ�ทยบรรเลงประกอบ สวนเพลงทบรรเลงประกอบก�รำ�ของโขนละครทไมใชบทรองนนเรยกกนม�ว� "เพลงหน�พ�ทย" และเพลงหน�พ�ทยต�งๆ ทใชประกอบก�รแสดงโขนละครโดยทวไปนน อ�จแบงออกไดเปน ๘ จำ�พวก คอก. ประกอบกรย�ไปและม�ข. ประกอบก�รเตรยมยกทพค. ประกอบก�รสนกสน�นเบกบ�นใจง. ประกอบก�รสำ�แดงฤทธเดชจ. ประกอบก�รรบหรอตอสฉ. ประกอบก�รแสดงคว�มรกทเรยกในภ�ษ�ละครว� "เข�พระเข�น�ง"ช. ประกอบก�รนอนซ. ประกอบก�รเศร�โศก และยงมรำ�ใชบทหรอรำ�บทอกอย�งหนง 

7

๓. ศลปะแหงก�รฟอนรำ� หรอน�ฏศลป ซงเปนหวใจของก�รแสดงระบำ�และละครรำ� ก�รฟอนรำ� หรอน�ฎศลป ยอมประกอบดวยท�ท�งเคลอนไหว หรอกรย�อ�ก�ร ซงท�นคณ�จ�รยท�งน�ฏศลปไดคดเลอกนำ�ม�ประยกตขน เปนท�ฟอนรำ� ท�บ�งท� กเอ�ม�จ�กกรย�ท�ท�งของมนษย เชน ท�รำ�แมบทในตำ�ร�ฟอนรำ�ของไทยหล�ยท� เชน ท�ทเรยกว�สอดสรอยม�ล� พสมยเรยงหมอน น�งกลอมตว และโจงกระเบนตเหลก เปนตน ท�บ�งท�กเอ�ม�จ�กกรย�ท�ท�งของสตว เชน ท�เรยกในตำ�ร�ฟอนรำ�ว� สงโตเลนห�ง แขกเต�เข�รง นกยงฟอนห�ง กว�งเดนดง ท�ชะนร�ยไม หงสลนล� และท�ฟอนรำ�บ�งท�กนำ�ม�จ�กสงธรรมช�ต อย�งเชน ท�ทเรยกในตำ�ร�ฟอนรำ�ว� ลมพดยอดตอง บวชฝก เครอวลยพนไม พระจนทรทรงกลด ท�รำ�ของไทยนน แมจะเอ�ม�จ�กกรย�ท�ท�งของมนษย สตวและสงธรรมช�ต ตลอดจนบ�งท�ทเร�เลยนแบบม�จ�กต�งช�ต แตกไดประดษฐดดแปลงใหเข�กบหลกแหงคว�มเชอถอ ประกอบดวยจ�รตประเพณและวถชวตประจำ�วนของคนไทย ซงถอเปนแบบฉบบสบม� ฉะนน ท�ระบำ�รำ�ฟอนของน�ฏศลปไทย แมจะดห�งไกลไปจ�กกรย�ท�ท�งและสงธรรมช�ตจรงๆ ไปบ�ง กพงทร�บว�ท�นมไดนำ�เอ�ม�โดยตรง ห�กแตไดเลยนเอ�ม� แลวมก�รประดษฐดดแปลงใหเปนศลปะทงดง�มเพรศพรงยงขนอกดวย ท�รำ�หรอน�ฏศลปของไทยนน เปนก�รประดษฐขนใหเหนง�มดวยคว�มคดฝนเปนจนตน�ก�ร ท�รำ�ของโขนละครไทยจงเปนอย�งวถแหงกว หลกก�รในเรองศลปะของไทยเร� เปนเรองทควรพจ�รณ�นำ�ม�ศกษ�ในด�นจตใจหรอเจตน�รมณ แลวจะมคว�มเข�ใจ และเมอเกดคว�มเข�ใจแลว กจะซ�บซงในรสของศลปะเปนอย�งด ดงไดกล�วม�ข�งตนแลวว� ศลปะของไทยนนหล�ยอย�งหล�ยประก�รเร�เลยนม�จ�กธรรมช�ต โดยเฉพ�ะท�รำ�หรอน�ฏศลป เร�เลยนม�จ�กกรย�ท�ท�งของคนและสตว บ�งท�เลยนม�จ�กธรรมช�ต แตเมอเร�เลยนม�แลว เร�เอ�ม�ประดษฐใหเปนศลปะทงดง�มต�มลล� ท�รำ� และเยองกร�ยใหเข�กบทวงทำ�นองขบรองและดนตร เชน จะชนวกมท�ยกแขนว�ดขอมอแลวชนว ศลปนคนใดทำ�ไดสวยง�มกจะน�ดม�ก ก�รรำ�ซำ�ท�หรอทำ�นองดนตรทมลล�ซำ�กเปนแบบแผนประเพณนยมของไทย เปนก�รยำ�ซำ�จงหวะซงถอว�เก ในศลปะท�งวรรณคดของไทยยงใชคำ�ซำ� เชน พะพร�ย ยะยม ยะแยม

8

บ�งครงยดเสยง เชน เพร�ะ-ไพเร�ะ ฯลฯ แตกมไดซำ�เฉยๆ ห�กแตมก�รพลกแพลง ถ�ดและฟงดวยคว�มเข�ใจกจะรสกว�งดง�มและไพเร�ะ ผดผฟงจำ�ตองใชคว�มคดและปญญ�โดยสร�งจนตน�ก�รของตนเองต�มไปดวย ถ�ทร�บหลกก�รและจ�รตประเพณของไทย แลวตงใจและใชคว�มสงเกตเพยงเลกนอย กจะทำ�ใหส�ม�รถตดต�มเรองและเข�ใจคว�มหม�ย ทงอ�จมองเหนไปถงจตใจอนประณตแจมใสของประช�ชนคนไทย ซงแฝงอยในศลปะทสวยง�มเหล�นไดเปนอย�งด ฉะนน สถ�นทสำ�หรบแสดงโขนละครฟอนรำ�ของไทยแตโบร�ณ จงไมมฉ�กประกอบจะมแตม�นกน มชองประตเข�ออก ๒ ข�ง หลงม�นเปนทพกของผแสดงโขนและละคร ข�งหน�ม�นออกม�มเตยงสเหลยมผนผ� สำ�หรบใหโขนละครตวสำ�คญนง หรอนอน หรอยนต�มแตบท ถดออกม�เปนทว�ง จะปเสอหรอพรมกไดต�มแตฐ�นะ สำ�หรบใหตวโขนละครนง ยน เดน หรอรบพงตอสกน ต�มแตจะมบทบอกใหแสดง ถ�เปนละครนอก เมอยงไมถงบท ผเลนจะไปนงอยกบคนดกไดตวโขนละครในทองเรองจะอยในปร�ส�ท ร�ชวง ในสวรรควม�นในป�เข�ลำ�เน�ไพร ใตบ�ด�ล หรอทองทะเลมห�สมทร จะเห�ะเหนเดนอ�ก�ศ หรอว�ยนำ�ลงเรอ กคงอยทบนเตยงและบรเวณหน�ม�นนนเอง แตคนดกส�ม�รถสร�งจนตน�ก�ร หรอคว�มคดเหนตดต�มเรองไปได อย�งสนกสน�น หรอโศกซงตรงใจ โดยอ�ศย บทรอง บทเจรจ� กบเพลงปพ�ทย ดรย�งคดนตร และ กรย�ท�ท�งของตวละครและโขนแสดงว� ประช�ชนคนไทยสมยกอน มจนตน�ก�รสงม�ก ส�ม�รถตดต�มเรองก�รแสดง โขนละครไดเปนอย�งด โดยมตองอ�ศยสจบตร

ป พ�ทยสำ�หรบเลนละครรำ�ป พ�ทยทไทยเร�นำ�ม�เลนละครรำ�ม ๒ อย�ง ซงมม�ตงแตครงกรงศรอยธย�เปนร�ชธ�น คอ ป พ�ทยสำ�หรบเลนละครช�ตรอย�ง ๑ ป พ�ทยสำ�หรบเลนโขนละครในสมยกรงศรอยธย�อย�ง ๑ ป พ�ทยสำ�หรบเลนละครช�ตร (โนร�ช�ตร) เครองดนตรม ป ใน (ภ�คใตเรยกว�ปตน) กลองขน�ดยอมลกเดยว โทน (ภ�ค

9

ใตเรยกทบ) ๒ ลก ฆองค (ภ�คใตเรยกว� โหมง) ฉงและกรบ (ภ�คใตเรยกว� แกระ) ป พ�ทยสำ�หรบเลนโขนละครในสมยกรงศรอยธย� ใชวงป พ�ทยเครองห� คอ ป ระน�ด ตะโพน (คอ โทนสองหน�) กลองและฆองวง ละครช�ตรมเครองทำ�เสยงสงตำ�เปนลำ�นำ�ไดเพยงแตป อย�งเดยว แตป พ�ทยเครองห�มเครองทำ�ลำ�นำ�ได ๓ อย�ง คอ ป ระน�ด และฆองวง ละครทเลนในสมยกรงศรอยธย� จนตลอดสมยรชก�ลท ๒ แหงกรงรตนโกสนทร ทงละครหลวง และละครร�ษฎร ใชป พ�ทยเครองห�ทงสน เพงจะม�เพมเตมเครองป พ�ทยขนเปนเครองใหญ ในสมยรชก�ลท ๓ เพร�ะเกดก�รเลนเสภ�รบป พ�ทย สมยรชก�ลท ๒ เสภ�อย�งโบร�ณขบอย�งเล�นท�น ไมมก�รสงป พ�ทย

ลกษณะทสำ�คญในก�รแสดงละครรำ�ละครรำ�มลกษณะก�รแสดงแบงเปน ๒ กระบวน คอ ใชรองเปนหลกกระบวนหนง ใชปพ�ทยเปนหลกกระบวนหนง 

๑. กระบวนทใชรองเปนหลก ลกษณะทใชรองละครเปน ๓ จงหวะ คอ จงหวะช� จงหวะกล�ง และจงหวะเรว จงหวะช� คอ๑.๑ รองช� ลกครบ ไมใชป พ�ทยเรยกเปนส�มญว� "รองช�" ในกระบวนรองอย�งนยงมลำ�นำ�อนอกหล�ยเพลงทเรยกว� "ช�อ�นส�ร" "ย�น" และ "ชมตล�ด" เปนตน๑.๒ รองช�เข�กบป เรยกว� "ช�ป " "โอป " และ "โอช�ตร" เปนตน๑.๓ รองช�เข�กบโทน เชน รอง "ลงสระ" และ "ชมดง" เปนตน จงหวะกล�ง ละครรองจงหวะกล�งนน คอ "รองร�ย" มแตลกครบ ไมมป พ�ทย ใชรองพนเรองละคร เพร�ะฉะนนละครจงรองร�ยม�กกว�อย�งอน จงหวะเรว ละครรองจงหวะเรวนนพวกละครช�ตรเรยกว� "รองสบ" ละครในกรงศรอยธย� เรยกว� "รองสบไท" (สบ คอ ศพทย) มแตลกครบ ไมทำ�ป พ�ทยเหมอนกบรองร�ย แตจงหวะเรวกว� ใชแตเฉพ�ะเมอละครรำ�บทรกรน เชน

10

เวล�ไลกน เปนตน ๒. กระบวนละครทใชป พ�ทยเปนหลก ม ๒ อย�งคอ ทำ�โหมโรงอย�ง ๑ ทำ�เพลงรำ�อย�ง ๑๒.๑ โหมโรง คอ ป พ�ทยจะบรรเลงในเวล�ตวละครแตงตวกอนจะเลน เปนก�รบอกใหคนดทร�บว�จะเรมเลนละคร ก�รโหมโรงของละครช�ตรใชเพลงต�มแบบเก�บรรเลง เชน "เพลงซด" เพลง ๑ "เชด" เพลง ๑ กบเพลง"เพลง" เพลง ๑ รวม ๓ เพลงเท�นน แตโหมโรงอย�งละครนอก และละครใน ป พ�ทยจะบรรเลงเพลงเรองยดย�วต�มแบบโหมโรงของโขน อนง เวล�เลกเลน ป พ�ทยจะบรรเลงเพลงล�โรงอกเพลงหนง คกบโหมโรงทำ�เพลง "กร�วรำ�" เพลงเดยว๒.๒ เพลงรำ� ป พ�ทยบรรเลงเพลงรำ�ของละครรำ�นนใชจงหวะช� จงหวะกล�ง และจงหวะเรว ๓ อย�ง คล�ยกบจงหวะ ทละครรองใชปพ�ทยบรรเลง โดยลำ�พงอย�ง ๑ ใชรองชวยป พ�ทยอกอย�ง ๑ เปน ๒ กระบวนซงต�งกน คอ กระบวนท ๑ ป พ�ทยบรรเลงโดยลำ�พงนน เชน รำ�เสมอ รำ�กลม รำ�เชด เปนตน กระบวนท ๒ รองชวยป พ�ทย ใชสำ�หรบละครรำ�เพลงช� เพลงเรว และเพลงเชดฉงเพลงช� ตะโพนจะทำ�จงหวะ จะ โจง จะ ถง โจง ถง และรองบท "เยนยำ� จะคำ�อยแลวลงรอนรอน" และ "ฉยฉ�ย" เปนตนเพลงเรว ตะโพนทำ�จงหวะ ตะ ถง ถง และรองบท หรอ"รกเจ�ส�วคำ�เอย" "แมศรเอย" เปนตนเชดฉง ตฉงเปนจงหวะเรว (ไมใชตะโพน) และรองบท "หรงหรงไดยนเสยงฉงกจบใจ" เปนตน ละครรำ�ของไทยเร� เดมใชป พ�ทยอย�งละครช�ตร ตอม�จงใชป พ�ทยของโขน (ดำ�รงร�ช�นภ�พ : ตำ�น�นเรองละครอเหน� หน� ๑๖-๒๘)

บรรณ�นกรม

11

น�งละมอม โอชกะอ.บ., อน ค.บ. จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลยอดตอ�จ�รยใหญโรงเรยนน�ฏศลป กรมศลป�กร (ปจจบนคอวทย�ลยน�ฏศลป)อดตหวหน�แผนกประวตศ�สตรและจ�รตประเพณ กองวรรณคดและประวตศ�สตร กรมศลป�กรปจจบน ข�ร�ชก�รบำ�น�ญ ทบวงมห�วทย�ลย 

ผเรยบเรยงระดบเดกเลกและเดกกล�ง น�งสมน อมรววฒนอ.บ., ค.บ., (เกยรตนยมอนดบ ๑) จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลยM.S. in Ed., University of Wisconsinครศ�สตรดษฎบณฑต (กตตมศกด) จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลยศ�สตร�จ�รยกตตคณ ภ�ควช�ประถมศกษ� คณะครศ�สตร จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลยข�ร�ชก�บำ�น�ญ จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลยส�ร�นกรมไทยสำ�หรบเย�วชนฯ เลม ๒๓ เรองท ๒ วฒนธรรมท�งละครไทย ( ละครรำ� ) โครงก�รส�ร�นกรมไทยสำ�หรบเย�วชน โดยพระร�ชประสงคในพระบ�ทสมเดจพระเจ�อยหวโครงก�รส�ร�นกรมไทยฯ สน�มเสอป� ถนนศรอยธย� เขตดสต กรงเทพฯ 10300โทรศพท 0-2280-6502, 0-2280-6507, 0-2280-6515, 0-2280-6538, 0-2280-6541 โทรส�ร 0-2280-6580, 0-2280-6589พมพขนใน พ.ศ. ๒๕๔๑

12