ชาดก

ความหมาย ประเภทชาดก–ชาดก แปลวา ประวตการทำาความดของพระสมมาสมพทธเจา ทมมาในชาตกอน ๆนทาน ตามพจนานกรม มาจาก (มค. นทาน) น. เหต ; เรองเดม ; คำาเลาเรอง, เรองนยายนทาน แปลวา เหตเปนเครองมอบใหซงผล, มลเคา, เรองเดม, สมฏฐาน ชาดก แปลวา ผเกด คอเลาถงการทพระพทธเจาทรงเวยนวายตายเกด ถอเอากำาเนดในชาตตางๆ ไดพบปะผจญกบเหตการณดบางชวบาง แตกไดพยายามทำาความดตดตอกนมากบางนอยบางตลอดมา จนเปนพระพทธเจาในชาตสดทาย    กลาวอกอยางหนง จะถอวา เรองชาดกเปนววฒนาการแหงการบำาเพญคณงามความด ของพระพทธเจา ตงแตยงเปนพระโพธสตวอยกได    นทานชาดก   มใชเรองทแตงขนเพอสอนคณธรรม แตนทานชาดก  คอ  เรองในอดตชาตของ พระพทธเจา ทพระองคทรงแสดงแกพระภกษในโอกาสตาง ๆ บางครงกเพอแสดงภมหลงของผทพระองคตองการแสดงธรรมใหฟง บางครงกเพออธบายเหตการณตาง ๆ ทเกดขนชาดก   เปนเรองทมมากอนพทธกาล  เปนเรองทเกยวกบพระโพธสตวชาดกม 2 ประเภท  คอ1. นบาตชาดก   เปนชาดกในพระไตรปฎกม 500 เรอง   แบงออกเปนหมวดๆ  ตามจำานวนคาถา  นบตงแต 1 คาถาถง 80 คาถา   ชาดกทม 1 คาถาเรยกวา เอกนบาตชาดกทม 2 คาถาเรยกวา  ทกนบาตชาดกทม  3 คาถาเรยกวา ตกนบาตชาดกทม  4 คาถาเรยกวา  จตคนบาตชาดกทม  5 คาถาเรยกวา  ปญจกนบาตชาดกทมเกน 80 คาถาขนไปเรยกวา  มหานบาตชาดก  ซงม 10 เรอง  เรยก  ทศชาต  หรอ  พระเจาสบชาต2. ปญญาสชาตชาดก  คำาวา ปญญาสชาดก (ปน-ยาด-สะ-ชา-ดก)  ประกอบดวยคำาวา ปญญาส แปลวา หาสบ กบ คำาวา ชาดก ซงหมายถงเรองราวชวตของพระโพธสตว หรอ พระพทธเจาในอดตชาตกอนทจะทรงบงเกดเปนพระพทธเจา ๕๐ เรอง เขยนเปนภาษาบาล เปนชวตของพระโพธสตวในพระชาตตาง ๆ ทไดบำาเพญบารม คอ ทำาความดดวยประการตาง ๆ อยางแนวแน เพอชวยเหลอผอนและบำาเพญเพยรเพอใหพนความทกขยากตาง ๆ  การบำาเพญบารมของพระโพธสตวเปนตวอยางใหพทธศาสนกชนไดทำาตาม คดตาม ยดถอตาม เพอใหเขาใจความจรงเกยวกบชวต และพยายามหาวธพนจากความทกขไดอยางถกตองตามทำานองคลองธรรม   ปญญาสชาตชาดก   ทแตงขนจากนทานพนเมองน  ไมมในพระไตรปฎก

1

หรอเรยกวา  ชาดกนอกนบาต มจำานวน 50 เรอง  พระภกษชาวเชยงใหมแตงขนเมอประมาณ  พ.ศ. 2000-2200  เปนภาษามคธ  โดยเลยนแบบนบาตชาดก  ครนเมอ  พ.ศ.2443-2448  พระบรมวงศเธอกรมพระสมมตอมรพนธ  ดำารงตำาแหนงองคสภานายก  หอพระสมดสำาหรบพระนคร  ไดทรงแปลเปนภาษาไทย  เรองปญญาสชาดกจงแพรหลายองคประกอบของชาดก ชาดกทกเรองจะมองคประกอบ 3 ประเภท  คอ1. ปรารภเรอง  คอบทนำาเรองหรอ  อบตเหต  จะกลาวถงมลเหตหรอทมาของชาดกเรองนน เชน  มหาเวสสนดรชาดก2. อดตนทาน  หรอ  ชาดก  หมายถงเรองราวนทานทพระพทธองคตรสเลา3. ประชมชาดก  ประมวลชาดก  เปนเนอความสดทายของชาดกกลาวถงบคคลในชาดก  คอผใดทกลบชาตเปนใครบางในปจจบน

รายชอชาดกเรองตาง ๆ

นบาตชาดก

เปนเรองชาดกทปรากฏในพระไตรปฎกภาษาบาล ในสวนพระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก มทงหมด 547 เรอง ปรากฏในเลมท 27 ม 525 เรอง ในเลมท 28 ม 22 เรอง รวมทงสนจงเปน 547 เรอง ซงจำาแนกในแตละหมวด แตละเรองได คอ

เลมท 27 อปณณกวรรค หมวดวาดวยการปฏบตไมผด 10 เรอง 1.ปณณกชาดก 2.วณณปถชาดก 3.เสรววาณชชาดก 4.จฬเสฏฐชาดก 5

.ตณฑลนาฬชาดก 6.เทวธมมชาดก 7.กฏฐหารชาดก 8.คามณชาดก 9.มฆเทวชาดก 10.สขวหารชาดก

เลมท 27 สลวรรค หมวดวาดวยศล 10 เรอง 1.ลกขณชาดก 2.นโครธมคชาดก 3.กณฑชาดก 4.วาตมคชาดก 5.ขราทย

ชาดก 6.ตปลลตถมคชาดก 7.มาลตชาดก 8.มตกภตตชาดก 9.อายาจตภตตชาดก 10.นฬปานชาดก

เลมท 27 กรงควรรค หมวดวาดวยกวาง 10 เรอง 1.กรงคมคชาดก 2.กกกรชาดก 3.โภชาชานยชาดก 4.อาชญญชาดก 5.ตตถ

ชาดก 6.มหฬามขชาดก 7.อภณหชาดก 8.นนทวสาลชาดก 9.กณหชาดก 10.มนกชาดก

เลมท 27 กลาวกวรรค หมวดวาดวยลกนกครฑ 10 เรอง 1.กลาวกชาดก 2.นจจชาดก 3.สมโมทมานชาดก 4.มจฉชาดก 5.วฏฏกชาดก 6

.สกณชาดก 7.ตตตรชาดก 8.พกชาดก 9.นนทชาดก 10.ขทรงคารชาดก

2

อตถกามวรรค หมวดวาดวยผใครประโยชน 10 เรองทศชาตชาดก

1. เตมยชาดก 2. ชนกชาดก 3. สวรรณสามชาดก 4. เนมราชชาดก 5. มโหสถชาดก 6. ภรทตชาดก 7. จนทชาดก 8. นารทชาดก 9. วธรชาดก 10.มหาเวสสนดรชาดก

ปญญาสชาดก 50 เรอง

ปญญาสชาดก เปนชาดกทไมปรากฏในพระไตรปฎก ไมปรากฏชดเจนถงชอผแตง หรอปทแตง แตกมผสนนษฐาน และทราบเพยงแตวาผแตงคอภกษชาวเชยงใหม ซงสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาดศวรกมาร กรมพระยาดำารงราชานภาพ ทรงสนนษฐานวานาจะแตงขนระหวาง พ.ศ. ๒๐๐๐ - ๒๒๐๐ ผชวยศาสตราจารย ดร. ลขต ลขตานนท คาดวานาจะแตงขนประมาณ พ.ศ. ๒๐๓๘ - ๒๐๖๘ แตศาสตราจารย ดร. นยะดา สารกภต ใหขอมลเสรมตอชาดกชดนวา นาจะเกากวานนเพราะมหลกฐานเปนศลาจารกหลกหนงของพมาซงจารกเมอ จ.ศ. ๖๒๗ (พ.ศ. ๑๘๐๘) ตงอยทวด Kusa-samuti หมบาน Pwasaw ปญญาสชาดก แตงเลยนแบบชาตกฏฐกถา เพอเปนการสอนศาสนาโดยใชชาดกและแตงเปนชาดกนอกนบาต ๕๐ เรอง ผนวกกบปจฉมภาคอก ๑๑ เรอง ดงน

1. สมททโฆสชาดก เปนทมาของสมทรโฆษคำาฉนทในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช2. สธนชาดก มผนำาไปแตงเปนบทละครนอกในสมยกรงศรอยธยา3. สธนชาดก4. รตนปโชตชาดก5. สรวบลกตตชาดก6. วบลราชชาดก เปนเรองทหลวงศรปรชา (เซง) ในรชสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ

นำาไปแตงเปนโครงเรองของกลอนกลบทชนดตาง ๆ เรยกรวมวากลบทศรวบลกตต7. สรจฑามณชาดก8. จนทราชชาดก9. สภมตตชาดก

3

10.สรธรชาดก11.ทลกบณฑตชาดก12.อาทตชาดก13.ทกมมานกชาดก14.มหาสรเสนชาดก15.สวรรณกมารชาดก16.กนกวรรณราชชาดก17.วรยบณฑตชาดก18.ธรรมโสณฑกชาดก19.สทสนชาดก20.วฏกงคลราชชาดก21. โบราณกบลราชชาดก22.ธรรมกบณฑตราชชาดก23.จาคทานชาดก24.ธรรมราชชาดก25.นรชวชาดก26.สรปชาดก27.มหาปทมชาดก28. ภณฑาคารชาดก29.พหลาคาวชาดก พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงนำาไปเปนตนเรองของ

ละครนอกเรอง คาว และเรองพหลคาวชาดกน พระมหาราชครในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชกไดนำาไปแตงเปนเรองเสอโคคำาฉนทดวย

30. เสตบณฑตชาดก31. ปปผชาดก32.พาราณสราชชาดก33.พรหมโฆสราชชาดก34. เทวรกขกมารชาดก35.สลภชาดก36.สทธสารชาดก37.นรชวกฐนชาดก38.อตเทวราชชาดก39.ปาจตตกมารชาดก

4

40.สรรพสทธกมารชาดก เปนตนเรองทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส นำาไปเปนพระนพนธเรองสรรพสทธคำาฉนท

41.สงขปตตชาดก42.จนทเสนชาดก43.สวรรณกจฉปชาดก44.สโสรชาดก45.วรวงสชาดก46.อรนทมชาดก47.รถเสนชาดก48.สวรรณสรสาชาดก49.วนาวนชาดก50.พากลชาดก

ปจฉมภาคชาดก 11 เรอง

1. โสนนทชาดก2. สหนาทชาดก3. สวรรณสงขชาดก พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงนำาไปแปลงและทรงพระ

ราชนพนธเปนบทละครนอกเรองสงขทอง4. สรพภชาดก5. สวรรณกจฉปชาดก6. เทวนธชาดก7. สบนชาดก8. สวรรณวงศชาดก9. วรนชชาดก10.สรสาชาดก11.จนทคาธชาดก

อทธพลชาดกตอสงคม

อทธพลดานคำาสอน อทธพลดานจตรกรรม อทธพลดานวรรณคด/ภาษา อทธพลดานความเชอ

5

ทศชาตชาดกเ ต ม ย ช า ด ก - ( พระเตมยใบ )พระราชาพระองคหนง ทรงพระนามวา พระเจากาสกราช ครองเมองชอวา พาราณส มพระมเหส พระนามวา จนทรเทว พระราชาไมมพระราชโอรสทจะครองเมองตอจากพระองค จงโปรดให พระนางจนทรเทวทำาพธขอพระโอรสจากเทพเจา พระนางจนทรเทวจงทรงอธษฐานวา "ขาพเจาไดรกษาศล บรสทธตลอดมา ขอใหบญกศลนบนดาลใหขาพเจามโอรสเถด" ดวยอานภาพแหงศลบรสทธ พระนางจนทรเทวทรงครรภ และประสตพระโอรสสมดงความปราถนา พระโอรส มรปโฉม งดงามยงนก ทงพระราชาพระมเหส และประชาชนทงหลาย มความยนดเปนทสด พระราชาจงตงพระนามโอรสวา เตมย แปลวา เปนทยนดของคนทงหลาย บรรดาพราหมณผรวชาทำานายลกษณะบคคล ไดกราบทล พระราชาวา พระโอรสองคนมลกษณะประเสรฐ เมอเตบโตขน จะไดเปนพระราชาธราชของมหาทวปทงส พระราชาทรงยนด เปนอยางยง และทรงเลอกแมนมทมลกษณะดเลศตามตำารา จำานวน 64 คน เปนผปรนนบตเลยงดพระเตมยกมาร วนหนง พระราชาทรงอมพระเตมยไวบนตก ขณะทกำาลง พพากษาโทษผราย 4 คน พระราชาตรสสงใหเอาหวาย ทมหนามแหลมคมมาเฆยนผรายคนหนง แลวสงไปขงคก ใหเอาฉมวกแทงศรษะผรายคนทสาม และใหใชหลาว เสยบผรายคนสดทายพระเตมยซงอยบนตกพระบดาไดยนคำาพพากษาดงนน กมความตกใจหวาดกลว ทรงคดวา"ถาเราโต ขนไดเปนพระราชา เรากคงตองตดสนโทษผรายบางและคงตองทำาบาป เชนเดยวกนน เมอเราตายไป กจะตองตกนรกอยางแนนอน"   เนองจากพระเตมยเปนผมบญ จงรำาลกชาตไดและทรงทราบวา ในชาตกอนไดเคยเปนพระราชาครองเมอง และไดตดสนโทษ ผรายอยางเดยวกนน เมอพระองคสนพระชนมจงตองตกนรก อยถง 7,000 ป ไดรบความทกขทรมาณเปนอนมาก พระเตมยทรงมความหวาดกลวอยางยง ทรงรำาพงวา    "ทำาอยางไร หนอ เราจงจะไมตองทำาบาป และไมตองตกนรกอก"ขณะนนเทพธดาทรกษาเศวตฉตรไดยนคำารำาพงของพระเตมย จงปรากฏกายใหพระองคเหนและแนะนำาพระเตมยวา   "หากพระองคทรงหวนทจะกระทำาบาป ทรงหวนเกรงวาจะตกนรก กจงทำาเปน หหนวก เปนใบ และเปนงอยเปลย อยาใหชนทงหลาย รวาพระองคเปนคนฉลาด เปนคนมบญ พระองค จะตองมความอดทน ไมวาจะไดรบความเดอดรอนอยางใดกตองแขงพระทย ตองทรงตอส กบพระทย ตนเองใหจงได อยายอมใหสงหนงสงใดมาชกจงใจ พระองคไปจากหนทางทพระองคตงพระทยไว"    พระเตมยกมารไดยนเทพธดาวาดงนน กดพระทยเปนอยางยง จงทรงตงจตอธษฐานวา"ตอไปน เราจะทำาตนเปนคนใบ หหนวก และงอยเปลย ไมวาจะมเรองอนใดเกดขน เรากจะ ไมละความตงใจเปนอนขาด"

6

นบแตนนมา พระเตมยกทำาพระองคเปนคนหหนวก เปนใบ และเปนงอย ไมรอง ไมพด ไมหวเราะ และไมเคลอนไหว รางกายเลย พระราชาและพระมเหสทรงมความวตกกงวล ในอาการของพระโอรส ตรสสงใหพเลยงและแมนมทดลอง ดวยอบายตางๆ เชน ใหอดนม พระเตมยกทรงอดทน ไมรองไห ไมแสดงความหวโหย ครนพระราชาใหพเลยง เอาขนมลอ พระเตมยกไมสนพระทย นงเฉยตลอดเวลา พระราชาทรงมความหวงวา พระโอรสคงไมไดหหนวก เปนใบ และงอยเปลยจรง จงโปรดใหทดลอง ดวยวธตางๆ เปนลำาดบ เมออาย 2 ขวบ เอาผลไมมาลอ พระกมารกไมสนพระทย อาย 4 ขวบ เอาของเสวยรสอรอยมาลอ พระกมารกไมสนพระทย อาย 5 ขวบ พระราชาใหเอาไฟมาข พระเตมยกไมแสดงความ ตกใจกลว อาย 6 ขวบ เอาชางมาข อาย 7 ขวบ เอางมาข พระเตมยกไมหวาดกลว ไมถอยหนเหมอนเดกอนๆ พระราชาทรงทดลองดวยวธการตางๆเรอยมา จนพระเตมย อายได 16 พรรษา กไมไดผล พระเตมยยงทรงทำาเปนหหนวก ทำาเปนใบ และไมเคลอนไหวเลย ตลอดเวลา 16 ป   ในทสด พระราชากใหหาบรรดาพราหมณและทปรกษาทงหลายมาและตรสถามวา"พวกเจาเคยทำานายวา ลกเราจะเปน ผมบญ เปนพระราชาผยงใหญ เมอลกเรามอาการเหมอนคน หหนวก เปนใบ และเปน งอยเชนน เราจะทำาอยางไรด" พราหมณและทปรกษาพากนกราบทลวา   "เมอตอนทประสตนนพระโอรส มลกษณะเปนผมบญ แตบดน เมอไดกลบกลายเปนคนหหนวก เปนใบ เปนงอย กกลายเปนกาลกณจะ ทำาใหบานเมองและประชาชนเดอดรอน ขอใหพระองคสงใหนำาพระโอรสไปฝงทปาชาเถดพะยะคะ จะไดสนอนตราย"   พระราชาไดยนดงนนกทรงเศราพระทยดวยความรกพระโอรส แตกไมอาจแกไขอยางไรได เพราะเปน หวงบานเมองและ ประชาชน จงตองทรงทำาตามคำากราบของพราหมณและ ทปรกษาทงหลาย พระนางจนทเทวทรงทราบวา พระราชาใหนำา พระโอรสไปฝงทปาชา กทรงรองไหครำาครวญวา    "พอเตมยลกรก ของแม แมรวาลกไมใชคนงอยเปลย ไมใชคนหหนวก ไมใชคนใบ ลกอยาทำาอยางนเลย แมเศราโศกมา ตลอดเวลา 16 ปแลว ถาลกถกนำาไปฝง แมคงเศราโศกจนถงตายไดนะลกรก"   พระเตมยไดยนดงนนกทรงสงสารพระมารดาเปนอนมาก ทรงสำานกในพระคณของพระมารดา แตในขณะเดยวกนกทรงรำาลกวา พระองคตงพระทยไววา จะไมทำาการใดทจะทำาใหตองไปสนรกอก จะไมทรงยอมละความตงใจทจะทำาเปนใบ หหนวก และเปนงอย จะไมยอมใหสงใดมาชกจงใจพระองค ไปจากหนทางททรงวางไวแลวนนเปนอนขาด   พระราชาจงตรสสงใหนายสารถชอ สนนทะ นำาพระเตมยขนรถเทยมมา พาไปทปาชาผดบ ใหขดหลมแลวเอาพระเตมยโยนลงไปในหลมเอาดนกลบเสยใหตาย นายสนนทะจงทรงอมพระเตมยขนรถเทยมมาพาไปทปาชาผดบเมอไปถงปาชานายสนนทะกเตรยม ขดหลมจะฝงพระเตมย พระเตมยกมารประทบอยบนราชรถ ทรงรำาพงวา    "บดนเราพนจากความทกข วาจะตองเปนพระราชา พนความทกขวา จะตองทำาบาป เราได

7

อดทนมาตลอดเวลา 16 ป ไมเคยเคลอน ไหวรางกายเลย เราจะลองดวา เรายงคงเคลอนไหวไดหรอไม มกำาลงรางกายสมบรณหรอไม"   รำาพงแลว พระเตมยกเสดจลงจากราชรถ ทรงเคลอนไหว รางกาย ทดลองเดนไปมา กทราบวา ยงคงมกำาลงรางกาย สมบรณเหมอนคนปกต จงทดลองยกราชรถ กปรากฏวาทรงมกำาลงยกราชรถขนกวดแกวง ไดอยางงายดาย จงทรงเดนไปหา นายสนนทะทกำาลงกมหนากมตาขดหลมอย พระเตมยตรสถาม นายสนนทะวา    "ทานเรงรบขดหลมไปทำาไม"นายสนนทะตอบ คำาถามโดยไมไดเงยหนาขนดวา    "เราขดหลมจะฝงพระโอรส ของพระราชา เพราะพระโอรสเปนงอย เปนใบ และหหนวก พระราชาตรสสงใหฝง เสย จะไดไมเปนอนตรายแกบานเมอง" พระเตมยจงตรสวา    "เราไมไดเปนใบ ไมไดหหนวก และไมงอยเปลย จงเงยขนดเราเถด ถาทานฝงเราเสย ทานกจะประพฤตสงทไมเปนธรรม"   นายสารถเงยขนด เหนพระเตมยกจำาไมได จงถามวา    "ทานเปนใคร ทานมรปราง งามราวกบเทวดา ทานเปนเทวดาหรอ หรอวาเปนมนษย ทานเปนลกใคร ทำาอยางไร เราจงจะรจกทาน"   พระเตมยตอบวา    "เราคอเตมยกมาร โอรสพระราชา ผเปนนายของทาน ถาทานฝงเราเสยทานกจะไดชอวา ทำาสงทไมเปนธรรม พระราชาเปรยบเหมอนตนไม ตวเราเปรยบเหมอนกงไม ทานไดอาศยรมเงาไม ถาทานฝงเราเสย ทานกไดชอวา ทำาสงทไมเปนธรรม นายสารถยงไมเชอวาเปนพระกมารทตนพามา พระเตมยทรง ประสงคจะใหนายสารถเชอ จงตรสอธบาย ใหเหนวาหาก นายสารถจะฝงพระองคกไดชอวาทำารายมตร ทรงอธบายวา "ผไมทำารายมตร จะไปทได กมคนคบหามาก จะไมอดอยาก ไปทใดกมผสรรเสรญบชา โจรจะไมขมเหง พระราชาไมดหมน จะเอาชนะศตรทงปวงได ผไมทำารายมตร เมอมาถงบานเรอนของตน หมญาตและประชาชน จะพากนชนชมยกยอง ผไมทำารายมตร ยอมไดรบการสกการะ เพราะเมอสกการะทานแลว ยอมไดรบการสกการะตอบ เมอเคารพบชาทานแลว ยอมไดรบการเคารพตอบ ผไมทำารายมตร ยอมรงเรองเหมอนกองไฟรงโรจน ดงเทวดา เปนผมมงขวญสรมงคลประจำาตนอยเสมอ ผไมทำารายมตร จะทำาการใดกสำาเรจผล โคจะมลกมาก หวานพชลงในนา กจะงอกงาม แมจะพลดตกเหว ตกจากภเขา ตกจากตนไม กจะไมเปนอนตราย ผไมทำารายมตร ศตรไมอาจขมเหงได เพราะเปนผมมตรมาก เปรยบเหมอนตนไทรใหญทมราก ตดตอพวพน ลมแรงกไมอาจทำารายได "   นายสารถไดยนพระเตมยตรส ยงเกดความสงสย จงเดนมาดทราชรถ กไมเหนพระกมารทตนพามา ครนเดน กลบมาพนจพจารณาพระเตมยอกครงกจำาได จงทลวา "ขาพเจาจะพาพระองคกลบวง ขอเชญเสดจกลบไป ครองพระนครเถด" 

8

    พระเตมยตรสตอบวา" เราไมกลบไปวง อกแลว เราไดตดขาดจากความ ยนดในสมบตทงหลาย เราไดตงความอดทนมาเปนเวลาถง 16 ป อนราชสมบต ทง พระนครและความสข ความรนเรงตางๆ เปนของนาเพลดเพลน แตาเราไมปรารถนาจะหลงอยในความเพลดเพลนนน ไมปรารถนาจะกระทำาบาปอก เราจะไมกอเวรใหเกดขนอกแลว บดนเราพนจากภาระนนแลว เพราะพระบดาพระมารดา ปลอยเราใหพนจากราชสมบตมาแลว เราพนจากความหลงใหล ในกเลสทงหลาย เราจะขอบวชอยในปานแตลำาพง เราตอสไดชยชนะในจตใจของเราแลว"   เมอตรสดงนน พระเตมยกมารมความชนชมยนดอยางยง รำาพงกบพระองคเองวา "ผทไมใจเรวดวนได ผทมความอดทน ยอมไดรบผลสำาเรจดวยด"   นายสนนทะสารถไดฟงกเกดความยนด ทลพระเตมยวา จะขอบวชอยกบพระเตมยในปา แตพระองค เหนวา หากนายสารถไมกลบไปเมอง จะเกดความสงสยวาพระองค หายไปไหน ทงนายสารถ ราชรถ เครองประดบทงปวงกสญหายไป ควรทนายสารถจะนำาสงของทงหลายกบไปพระราชวง ทลเรองราวใหพระราชาทรงทราบเสยกอน แลวจงคอยกลบมา บวชเมอหมดภาระ นายสนนทะจงกลบไปกราบทลพระราชาวา พระเตมยกมาร มไดวกลวการ แตทรงมรปโฉมงดงามและ ตรสไดไพเราะ เหตทแสรงทำาเปนคนพการกเพราะไมปรารถนาจะครองราชสมบต ไมปรารถนาจะกอ เวรทำาบาปอกตอไป   เมอพระราชาและพระมเหสไดทรงทราบ กทรงปลมปตยนด โปรดใหจดกระบวนไปรบพระเตมยกลบจากปา ขณะนน พระเตมยทรงผนวชแลว ประทบอยในบรรณศาลาซงเทวดา เนรมตไวให เมอพระบดา พระมารดาเสดจไปถง พระเตมยจงเสดจมาตอนรบ ทกทายปราศรยกนดวยความยนด พระราชาเหนพระโอรสผนวชเปนฤาษ เสวยใบไมลวก เปนอาหาร และประทบอยลำาพงในปา จงตรสถามวาเหตใด จงยงมผวพรรณผองใส รางกายแขงแรง พระเตมยตรส ตอบพระบดาวา "อาตมามรางกายแขงแรง ผวพรรณผองใส เพราะไมตองเศราโศกถงอดต ไมตองรอคอยอนาคต อาตมาใชชวตใหเปนไปตามทสมควรในปจจบน คนพาลนนยอมซบซดเพราะมวโศกเศราถงอดต เพราะมวรอคอยอนาคต"    พระราชาตรสตอบวา"ลกยงหนมยงแนนแขงแรง จะมามวอยทำาอะไรในปา กลบไปบานเมองเถดกลบ ไปครองราชสมบต มโอรสธดา เมอชราแลวจงคอยมาบวช"   พระเตมยตรสตอบวา "การบวชของคนหนมยอมเปนทสรรเสรญ ใครเลาจะนอนใจไดวายงเปนหนม ยงอยไกลจากความตาย อายคนนนสนนก เหมอนอายของปลาในเวลาทนำานอย"    พระราชาตรสขอใหพระเตมยกลบไปครองราชสมบต ทรงกลาวชกชวนใหนกถงความสขสบายตางๆ พระเตมยจงตรสตอบวา"วนคนมแตจะลวงเลยไป ผคนมแต จะแก เจบและตาย จะเอาสมบตไปทำาอะไร ทรพยสมบตและ ความสขทงหลายเอาชนะความตายไมได อาตมาพนจาก ความผกพนทงหลายแลว ไมตองการทรพยสมบตอกแลว"   เมอพระราชาไดยนดงนน จงเหนประโยชนอนใหญยง ในการออกบวช ทรงประสงคทจะละทงราชสมบตออกบวช พระมเหส และเสนาขาราชบรพารทงปวง รวมทงบรรดา ประชาชน

9

ทงหลายในเมองพาราณส กพรอมใจกนออกบวช บำาเพญเพยรโดยทวหนากน เมอตายไปกไดไปเกดในสวรรค พนจากความผกพน ในโลกมนษย ทงนเปนดวยพระเตมยกมาร ทรงมความอดทนมความตงใจ อนมนคงแนวแนในการทไมกอเวร ทำาบาป ทรงมงมนอดทน จนประสบผลสำาเรจดงทหวง เหมอนดงททรงรำาพงวา    " ผทไมใจเรวดวนได ผทมความอดทน ยอมไดรบผลสำาเรจดวยด " คตธรรม : บำาเพญเนกขมมบารม

"เมอมประสงคในสงใดกสมควรมงมนตงใจกระทำาตามความมงหมายนนอยางหนกแนน อดทนอยางเพยรพยายามเปนทสด และความพากเพยรอนเดดเดยวแนวแนนน ยอมนำาบคคลนนไปสความสำาเรจอนยงใหญอยางแทจรง"ช น ก ช า ด ก - ( พระมหาชนก ) ณ เมองมถลาแหงรฐวเทหะ พระเจาแผนดน ทรงพระนามวา พระเจามหาชนก ทรงมพระโอรสสององค คอ เจาอรฏฐชนก และ เจาโปลชนก เจาอรฏฐชนกทรงเปนอปราช สวนเจาโปลชนกทรง เปนเสนาบด เมอพระราชบดาสวรรคต เจาอรฏฐชนกผเปนอปราช กไดครองบานเมองตอมา เจาโปลชนกทรงเปนอปราช ทรงเอาใจใสดแลบานเมองชวยเหลอพระเชษฐาอยางดยง มอำามาตยคนหนงไมพอใจพระเจาโปลชนก จงหาอบายให พระราชาอรฏฐชนกระแวงพระอนชา โดยทลพระราชาวา เจาโปลชนกคดขบถ จะปลงพระชนมพระราชา พระราชาทรงเชอคำา อำามาตย จงใหจบเจาโปลชนกไปขงไว เจาโปลชนกเสดจหน ไปจากทคมขงไดหลบไปอยทชายแดนเมองมถลา เจาโปลชนก ทรงคดวา เมอครงทยงเปนอปราชนน มไดเคยคดรายตอพระราชา ผเปนพเลย แตกยงถกระแวงจนตองหนมา ถาพระราชาทรงรวา อยทไหนกคงใหทหารมาจบไปอกจนได บดนผคนมากมาย ทชายแดนทเหนใจ และพรอมทจะเขาเปนพวกดวย ควรทจะรวบรวมผคนไปโจมตเมองมถลาเสยกอนจงจะดกวา  เมอคดดงนนแลว เจาโปลชนกกพาสมครพรรคพวกยกเปน กองทพไปลอมเมองมถลา บรรดาทหารแหงเมองมถลาพากน เขากบเจาโปลชนกอกเปนจำานวนมาก เพราะเหนวาเจาโปลชนก เปนผซอสตยและมความสามารถ แตกลบถกพระราชาระแวง และจบไปขงไวโดยไมยตธรรม ครนเมอเจาโปลชนกมผคนไพรพลเขาสมทบดวยเปนจำานวน มากมายเชนน พระเจาอรฏฐชนกทรงเหนวา ไมมทางจะเอาชนะ ได จงตรสสงพระมเหสซงกำาลงทรงครรภแก ใหทรงหลบหน เอาตวรอด สวนพระองคเองทรงออกทำาสงคราม และสนพระชนม ในสนามรบ เจาโปลชนกจงทรงไดเปนกษตรย ครองเมองมถลาสบตอมา ฝายพระมเหสของพระเจาอรฏฐชนก เสดจหนออกจาก เมองมา ตงพระทยจะเสดจไปอยเมอง กาลจมปากะ แตกำาลงทรงครรภแก เดนทางไมไหว ดวยเดชานภาพ แหงพระโพธสตวซงอยในพระครรภ พระอนทรจงเสดจมาชวย ทรงแปลงกายเปนชายชราขบเกวยนมาทศาลาท พระนางพกอย และถามขนวา    "มใครจะไปเมองกาลจมปากะบาง" พระนางดพระทยรบตอบวา "ลงจา ฉนจะไปจะ" พระอนทรแปลงจงรบพระนางขนเกวยน พาเดนทางไป เมองกาลจมปากะ ดวยอานภาพ

10

เทวดา แมระยะทาง ไกลถง 60 โยชน เกวยนนนกเดนทางไปถงเมองในชววนเดยว พระมเหสเสดจไปนงพกอยในศาลาแหงหนงในเมองนน บงเอญมพราหมณทศาปาโมกขผหนงเดนผาน มาเหน พระนางเขา กเกดความเอนดสงสาร จงเขาไปไตถาม พระนางกตอบวาหนมาจากเมองมถลา และไมมญาตพนองอย ทเมองนเลย พราหมาณทศาปาโมกขจงรบพระนางไปอยดวย ทบานของตน อปการะเลยงดพระนางเหมอนเปนนองสาว ไมนานนก พระนางกประสตพระโอรส ทรงตงพระนามวา มหาชนกกมาร ซงเปนพระนามของพระอยกา ของพระกมาร มหาชนกกมารทรงเตบโตขนในเมองกาลจมปากะ มเพอนเลนเดกๆ วยเดยวกนเปนจำานวนมาก วนหนง มหาชนกกมารโกรธกบเพอนเลน จงลากเดกคนนนไปดวย กำาลงมหาศาล เดกกรองไหบอกกบคนอนๆ วา ลกหญงมาย รงแกเอา มหาชนกกมารไดยนกแปลกพระทยจงไปถาม พระมารดาวา "ทำาไมเพอนๆ พด วา ลกเปนลกแมมาย พอของลกไปไหน" พระมารดาตอบวา "กทานพราหมณทศา ปาโมกขนนแหละเปน พอของลก" เมอมหาชนกกมารไป บอกเพอนเลนทงหลาย เดกเหลานนกหวเราะเยาะ บอกวา "ไมจรง ทานอาจารยทศาปาโมกขไมใชพอของเจา" มหาชนกกกลบมาทลพระมารดา ออนวอนใหบอกความจรง พระมารดาขดไมได จงตรสเลาเรองทงหมดใหพระโอรสทรงทราบ เมอพระกมารทราบวาพระองคทรงม ความเปนมาอยางไร กทรงตงพระทยวาจะรำาเรยนวชาการเพอใหมความรความสามารถ จะไดเสดจไปเอาราชสมบตเมองมถลาคนมา ครนมหาชนกกมารรำาเรยนวชาในสำานกพราหมณจนเตบใหญ พระชนมได 16 พรรษาจงทลพระมารดาวา "หมอมฉนจะเดนทาง ไปคาขาย เมอมทรพยสนมากพอแลว จะไดคดอาน เอาบานเมองคนมา" พระมารดาทรงนำาเอาทรพยสนมคามาจากมถลา 3 สง คอ แกวมณ แกวมกดา และแกววเชยร อนม ราคามหาศาล จงประทานแกวนนใหพระมหาชนกเพอนำาไปซอสนคา พระมหาชนกทรงจดซอสนคาบรรทกลงเรอรวมไปกบ พอคาชาวสวรรณภม ในระหวางทาง เกดพายใหญ โหมกระหนำา คลนซดจนเรอจวนจะแตก บรรดาพอคาและลกเรอพากน ตระหนกตกใจ บวงสรวง ออน วอนเทพยดาขอใหรอดชวต ฝายมหาชนกกมาร เมอทรงทราบวาเรอจะจมแนแลว กเสวยอาหารจน อมหนำา ทรงนำาผามาชบนำามนจนชม แลวนงผานนอยางแนนหนา ครนเมอเรอจมลง เหลาพอคากลาส เรอทงปวงกจมนำา กลายเปนอาหารของสตวนำาไปหมด แตพระมหาชนกทรงมกำาลงจากอาหารทเสวย มผาชบนำามน ชวยไลสตวนำา และชวยใหลอยตวอยในนำาไดด จงทรงแหวกวาย อยในทะเลไดนานถง 7 วน ฝายนางมณเมขลา เทพธดาผรกษามหาสมทร เหนพระมหาชนก วายนำาอยเชนนน จงลองพระทย พระมหาชนก "ใครหนอ วายนำาอยไดถง 7 วน ทงๆ ทมองไมเหนฝง จะทนวายไปทำาไมกน" พระมหาชนกทรงตอบวา "ความเพยรยอมมประโยชน แมจะมองไมเหนฝง เรากจะวายไปจนกวาจะถง ฝงเขาสกวนหนง" นางมณเมขลากลาววา "มหาสมทรนกวางใหญนก ทานจะพยายามวายสกเทาไรกคงไมถงฝง ทานคงจะ ตายเสยกอนเปนแน" พระมหาชนกตรสตอบวา "คนททำาความเพยรนน แมจะตองตายไปในขณะกำาลงทำา ความเพยรพยายามอย กจะไมมผใดมาตำาหนตเตยนได เพราะไดทำาหนาทเตมกำาลงแลว " นางมณเมขลาถามตอวา "การทำาความพยายามโดยมองไมเหน

11

ทางบรรลเปาหมายนน มแตความยากลำาบาก อาจถงตายได จะตองเพยรพยายามไปทำาไมกน" พระมหาชนกตรสตอบวา "แมจะรวาสงทเรา กำาลงกระทำานนอาจไมสำาเรจกตาม ถาไมเพยรพยายามแตกลบหมดมานะเสยแตตนมอ ยอมไดรบ ผลรายของความเกยจครานอยางแนนอน ยอมไมมวน บรรลถงเปาหมายทตองการ บคคลควรตงความเพยรพยายาม แมการนนอาจไมสำาเรจกตาม เพราะเรามความพยายาม ไมละความตงใจ เราจงยงมชวตอยได ในทะเลน เมอคนอนไดตายกนไปหมดแลว เราจะพยายามสดกำาลง เพอไปใหถงฝงใหจงได" นางมณเมขลาไดยนดงนน กเอยสรรเสรญความเพยร ของมหาชนกกมาร และชวยอมพามหาชนกกมาร ไปจนถงฝงเมองมถลา วางพระองคไวทศาลาในสวนแหงหนง ในเมองมถลา พระราชาโปลชนกไมมพระโอรส ทรงมแต พระธดาผฉลาดเฉลยวเปนอยางยง พระนามวา เจาหญงสวล ครนเมอพระองคประชวรหนกใกลจะสวรรคต บรรดาเสนา ทงปวงจงทลถามขนวา เมอพระองคสนพระชนมแลวราชสมบต ควรจะตกเปนของผใด ในเมอไมทรงมพระโอรส พระเจาโปลชนก ตรสสงเสนาวา "ทานทงหลายจงมอบ ราชสมบตใหแกผมความสามารถดงตอไปน ประการแรก เปนผททำาใหพระราชธดาของเราพอพระทยได ประการทสอง สามารถรวาดานไหนเปนดานหวนอนของ บลลงกรปสเหลยม ประการทสาม สามารถยกธนใหญ ซงตองใชแรงคนธรรมดา ถงพนคนจงจะยกขนได ประการทส สามารถชบอกขมทรพยมหาศาลทง 13 แหงได" แลวจงตรสบอกปญหาของขมทรพยทง 13 แหง แกเหลาอำามาตย เชน ขมทรพยทดวงอาทตยขน ขมทรพยทดวงอาทตยตก ขมทรพยทอยภายใน ขมทรพยทอยภายนอก ขมทรพยทไมใชภายในและภายนอก ขมทรพยทปลายไม ขมทรพยทปลายงา ขมทรพยทปลายหาง เปนตน เมอพระราชาสนพระชนม บรรดาเสนาบด ทหาร พลเรอน และประชาราษฎรทงหลายตางพยายามทจะ เปนผสบราชสมบต แตกไมมผใดสามารถทำาใหเจาหญงสวลพอพระทยได เพราะลวนแตพยายามเอาพระทยเจาหญงมากเกนไป จนเสยลกษณะของผทจะปกครองบานเมอง ไมมผใดสามารถยก มหาธนใหญได ไมมผใดรทศหวนอนของบลลงกสเหลยม และไมมผใดไขปรศนาขมทรพยได   ในทสดบรรดาเสนาขาราชบรพารจงควรตงพธเสยงราชรถ เพอหาตวบคคลผมบญญาธการสมควรครองเมอง บษยราชรถเสยงทายนนกแลนออกจากพระราชวง ตรงไปทสวน แลวหยดอยหนาศาลาท พระมหาชนกทรงนอนอย ปโรหตทตามราชรถจงใหประโคมดนตรขน พระมหาชนกไดยนเสยงประโคม จงลมพระเนตรขน เหนราชรถ กทรงดำารวา คงเปนราชรถเสยงทาย พระราชาผมบญเปนแน แตกมไดแสดงอาการอยางใดกลบบรรทมตอไป ปโรหตเหนดงนน กคดวา บรษผนเปนผมสตปญญา ไมตนเตนตกใจกบสงใดโดยงาย จงเขาไปตรวจดพระบาทพระมหาชนก เหนลกษณะตองตาม คำาโบราณวาเปนผมบญ จงใหประโคมดนตรขนอกครง แลวเขาไปทลอญเชญ พระมหาชนกใหทรงเปนพระราชาเมองมถลา พระมหาชนกตรสถามวา พระราชาไปไหนเสย ปโรหตกกราบทลวา พระราชาสวรรคต ไมมพระโอรสม แตพระธดาคอเจาหญงสวล แตองคเดยว พระมหาชนกจงทรงรบเปนกษตรยครองมถลา ฝายเจาหญงสวลไดทรงทราบวา พระมหาชนกไดราชสมบต กประสงคจะทดลองวา พระมหาชนก สมควรเปนกษตรยหรอไม จงใหราชบรษไปทลเชญเสดจมาทปราสาทของพระองค พระมหา

12

ชนกกเฉยเสย มไดไปตามคำาทล เจาหญงใหคนไปทล ถง 3 ครง พระมหาชนกกไมสนพระทย จนถงเวลาหนงก เสดจไปทปราสาทของเจาหญงเอง โดยไมทรงบอกลวงหนา เจาหญงตกพระทยรบเสดจมาตอนรบเชญ ไปประทบบนบลลงก  พระมหาชนกจงตรสถามอำามาตยวาพระราชาทสนพระชนม ตรสสงอะไรไวบาง อำามาตยกทลตอบ พระมหาชนกจงตรสสงวา ขอท 1 "ทวาทำาใหเจาหญงพอพระทย เจาหญงได แสดงแลววาพอพระทยเราจงไดเสดจมาตอนรบเรา" ขอท 2 เรองปรศนาทศหวนอนบลลงกนน พระมหาชนกทรง คดอยครหนงแลวถอดเขมทองคำาทกลดผาโพกพระเศยรออก สงใหเจาหญงใหวางเขมทองคำาไว เจาหญงทรงรบเขมไปวางไว บนบลลงกสเหลยม พระมหาชนกจงทรงชบอกวาตรงทเขมวาง อยนนแหละคอทศหวนอนของบลลงก โดยสงเกต จากการท เจาหญงทรงวางเขมทองคำา จากพระเศยรไว ขอท 3 นนกตรสสงใหนำามหาธนมา ทรงยกขนและนาวอยาง งายดาย ขอท 4 เมออำามาตยกราบทลถงปญหาของขมทรพยทง 13 แหง พระมหาชนกทรงคดอยครหนง แลวก ตรสบอกคำาแกปรศนา ขมทรพยทง 13 แหงไดหมด เมอสงใหคนไปขดด กพบขมทรพย ตามทตรสบอกไวทกแหง ผคนจงพากนสรรเสรญปญญาของ พระมหาชนกกนทวทกแหงหน พระมหาชนกโปรดใหเชญพระมารดาและพราหมณ ทศาปาโมกขจากเมองกาลจมปากะ ทรงอปถมภ บำารงใหสขสบาย ตลอดมา จากนนทรงสรางโรงทานใหญ 6 ทศในเมองมถลา ทรงบรจาคมหาทานเปนประจำา เมองมถลาจงมแตความผาสก สมบรณ เพราะพระราชาทรงอยในทศพธราชธรรม ตอมาพระนางสวลประสตพระโอรส ทรงนามวา ทฆาวกมาร เมอเจรญวยขน พระบดาโปรดใหดำารง ตำาแหนงอปราช อยมาวนหนง พระราชามหาชนกเสดจอทยานทอดพระเนตร เหนมะมวงตนหนงกงหก ใบไมรวง อกตนมใบแนนหนา รมเยนเขยวชอม จงตรสถาม อำามาตยกราบทลวาตนมะมวง ทมกงหกนน เปนเพราะรสมผลอรอย ผคนจงพากนสอยบาง เดดกงและขวางปาเพอเอาบาง จนมสภาพเชนนน สวนอกตน ไมมผล จงไมมคนสนใจ ใบและกงจงสมบรณเรยบรอยด พระราชาไดฟงกทรงคดวา ราชสมบต เปรยบเหมอน ตนไมมผลอาจถกทำาลาย แมไมถกทำาลายกตองคอย ระแวดระวงรกษา เกดความกงวล เราจะทำาตนเปนผ ไมมกงวลเหมอนตนไมไมมผล เราจะออกบรรพชา สละราชสมบตเสย มใหเกดกงวล พระราชาเสดจกลบมาปราสาท ปลงพระเกศาพระมสส ครองผากาสาวพสตร ครองอฏฐบรขารครบถวน แลวเสดจออกจากมหาปราสาทไป ครนพระนางสวลทรงทราบ กรบตดตามมา ทรงออนวอนให พระราชาเสดจกลบ พระองคกไมยนยอม พระนางสวลจงทำาอบายใหอำามาตย เผาโรงเรอนเกาๆ และ กองหญา กองใบไม เพอใหพระราชา เขาพระทยวาไฟไหมพระคลงจะไดเสดจกลบ พระราชาตรสวา พระองคเปนผไมมสมบตแลว สมบตทแมจรงของพระองค คอความสขสงบจากการบรรพชานนยงคงอยกบพระองค ไมมผใดทำาลายได พระนางสวลทรงทำาอบายสกเทาไร พระราชากมไดสนพระทย และตรสใหประชาชนอภเษก พระทฆาวราชกมารขนเปนกษตรย เพอปกครองมถลาตอไป พระนางสวลไมทรงละความเพยร พยายามตดตาม พระมหาชนกตอไปอก วนรงขนมสนขคาบเนอทเจาของเผลอ วงหนมาพบผคนเขากตกใจทงชนเนอไว พระมหาชนกคดวา กอนเนอนเปนของไมมเจาของ สมควรทจะ

13

เปนอาหารของเราได จงเสวยกอนเนอนน พระนางสวลทรงเหนดงนน กเสยพระทย อยางยง ทพระสวามเสวยเนอทสนขทงแลว แตพระมหาชนกวา นแหละเปนอาหารพเศษ ตอมาทงสองพระองคทรงพบเดกหญงสวมกำาไลขอมอ ขางหนงมกำาไลสองอน อกขางมอนเดยว พระราชาตรสถามวา "ทำาไมกำาไลขางทมสองอนจงมเสยงดง" เดกหญงตอบวา "เพราะกำาไลสองอนนน กระทบกนจงเกดเสยงดง สวนทม ขางเดยวนนไมไดกระทบกบอะไรจงไมมเสยง" พระราชาจง ตรสแนะให พระนางคดพจารณาถอยคำาของเดกหญง กำาไลนนเปรยบเหมอนคนทอยสองคน ยอมกระทบกระทงกน ถาอยคนเดยวกจะสงบสข แตพระนางสวลยงคงตดตาม พระราชาไปอก จนมาพบนายชางทำาลกศร นายชางทลตอบ คำาถามพระราชาวา "การทตองหลบตาขางหนงเวลาดด ลกศรนน กเพราะถาลมตาสอง ขางจะไมเหนวาขางไหนคด ขางไหนตรง เหมอนคนอยสองคนกจะขดแยงกน ถาอยคนเดยวกไมขดแยง กบใคร" พระราชาตรสเตอนพระนางสวลอกครงหนงวา พระองคประสงคจะเดนทางไปตามลำาพง เพอแสวงหา ความสงบไมประสงคจะมเรองขดแยงกระทบกระทง หรอความไมสงบอนเกดจากการอยรวมกนกบผอน อกตอไป  พระนางสวลไดฟงพระวาจาดงนนกนอยพระทยจงตรสวา "ตอไปนหมอมฉนหมดวาสนาจะไดอยรวมกบ พระองคอกแลว" พระราชาจงเสดจไปสปาใหญแตลำาพงเพอบำาเพญสมาบต มไดกลบมาสพระนครอก สวนพระนางสวล เสดจกลบเขาส พระราชวง อภเษกพระทฆาวกมารขนเปนพระราชา แลวพระนางโปรดใหสรางเจดยขนในทตางๆ เพอร ำาลกถง พระราชามหาชนก ผทรงมพระสตปญญา และทยงกวาสงอนใด คอ ทรงมความ เพยรพยายามเปนเลศ มไดเคยเสอมถอย จากความเพยร ทรงตงพระทยทจะกระทำาการโดยเตมกำาลง ความสามารถ เพราะทรงยดมนวา บคคลควรตงความเพยรพยายามไมวากจการนน จะยากสกเพยงใด กตาม คนมปญญาแมไดรบทกข กจะไมสนหวง ไมสนความเพยรทจะพาตนใหพนจากความทกขนนให ไดในทสดคตธรรม : บำาเพญวรยบารม

"เกดเปนคนควรมความพากเพยรใหถงทสด เพอใหถงแกสงทมงหวง เพยรสดกำาลงจนชวตหาไมกจงเพยร แลวความสำาเรจจะมาเยอน"

๓. ส ว ร ร ณ ส า ม ช า ด ก - ( พระสวรรณสาม )

ครงหนง มสหายสองคนรกใครกนมาก ตางกตงบานเรอน อยใกลเคยงกน ไปมาหาสกนอยเสมอ ทงสองคนตงใจวา ถาฝายหนงมลกสาว อกฝายหนงมลกชาย กจะใหแตงงาน เพอครอบครวทงสองฝายจะได ผกพนใกลชดกนไมมเสอมคลาย อยตอมาฝายหนงกมลกชายชอวา ทกลกมาร อกฝายหนงมลกสาว ชอวา ปารกากมาร เดกทงสองมรป รางหนาตางดงาม สตปญญาฉลาดเฉลยว และมจตใจมนอยในศล เมอเตบโตขน พอแมของทงสองกตกลงจะทำาตามทเคย ตงใจไว คอใหลกของทงสองบานไดแตงงานกน แตทงทกลกมารและปารกา

14

กมาร ตางบอกกบพอแม ของตนวา ไมตองการแตงงานกน แมจะรดวา ฝายหนง เปนคนด รปรางหนาตางดงาม และเปนเพอนสนท มาตงแตเดกกตาม ในทสด พอแมของทงสองกจดการแตงงานใหจนได แตแมวาทกลและปารกาจะแตงงานกนแลว ตางยงคงประพฤต ปฏบตเสมอนเปนเพอนกนตลอดมา ไมเคยประพฤตตอกน ฉนสามภรรยา ยงไปกวานนทง สองคนมความปราถนาตรงกน คอประสงคจะออกบวช ไมอยากดำาเนนชวตอยางชาวบาน ธรรมดาซง จะตองพวพนอยกบการฆาสตวตดชวต เพอเปนอาหารบาง เพอปองกนตวเองบาง

   เมอไดออนวอนพอแมทงสองบานอยเปนเวลานาน ในทสด ทงสองกไดรบคำาอนญาตใหบวชได จงพากน เดนทางไปสปาใหญ และอธษฐานออกบวช นงหมผายอม เปลอกไมและไวมวยผมอยางดาบส บำาเพญ ธรรมอย ณ ศาลาในปานน ดวยความเมตตาอนมนคง ของทงสองคน บรรดาสงสาราสตวทอาศยอยในบรเวณนน ตางกมเมตตาจตตอกน ไมทำารายซงกนและกน ตางหากนอยดวยความสขสำาราญ ตอมาวนหนง พระอนทรเลงเหนอนตรายซงจะบงเกดแก ทกลดาบสและปารกาดาบสน จงตรสบอกแก ดาบสวา "ขาพเจาเลงเหนวา อนตรายจะเกดขนแกทาน ขอใหทานจงมบตร เพอเปน ผชวยเหลอ ปรนนบตในยามยากลำาบากเถด" ทกลดาบสจงถามวา "อาตมาบำาเพญพรตเพอความพนทกข อาตมาจะมบตรไดอยางไร อาตมาไมตองการดำาเนนชวต อยางชาวโลก ทจะทำาใหตองวนเวยนอยในความทกขอก" พระอนทรตรสวา "ทานไมจำาเปนตองประพฤตปฏบต อยางชาวโลก แตทานจำาเปนตองมบตรไวชวย เหลอปรนนบต ขอใหเชอขาพเจาเถด ทานเพยงแตเอามอลบทองนางปารกา ดาบสน นางกจะตงครรภ ลกในครรภนางจะไดเปนผดแล ทานทงสองตอไป"

   เมอพระอนทรตรสบอกดงนน ทกลดาบสจงทำาตาม ตอมานางปารกากตงครรภ ครนครบกำาหนด กคลอดบตร มผวพรรณงดงามราวทองคำาบรสทธ จงไดชอวา "สวรรณสาม" ปารกาดาบสสน เลยงด สวรรณสามจนเตบใหญอยในปานน มบรรดาสตวนอยใหญนานาชนดแวดลอมเปนเพอนเลน ตงแตยงเปนเดกอย สวรรณสามหมนสงเกตจดจำาสงท พอและแมไดปฏบต เชน การไปตกนำา ไปหา ผลไมเปนอาหาร เสนทางทไปหานำาและอาหาร สวรรณสามพยายามชวยเหลอ พอและแม กระทำากจกรรมตางๆ เทาทจะทำาได เพอใหพอแม ไดมเวลาบำาเพญธรรมตามทประสงค วนหนง เมอทกลดาบสและนางปารกา ออกไปหาผลไมในปา เผอญฝนตกหนกทงสองจงหลบฝนอยท ตนไมใหญใกล จอมปลวก โดยไมรวาทจอมปลวกนนมงพษอาศยอย นำาฝนทชมเสอฝา และมนผมของ ทงสองไหลหยดลงไปในรง งตกใจจงพนพษออกมาปองกนตว พษรายของงเขาตาทงสองคน ความรายกาจของพษทำาใหดวงตาบอดมดมดไปทนท ทกลดาบสและนางปารกาดาบสน จงไมสามารถจะกลบไปถง ศาลาทพกได เพราะมองไมเหนทาง ตองวนเวยนคลำาทางอยแถวนนเอง

   คนทงสองตองเสยดวงตา เพราะกรรมในชาตกอน เมอครงท ทกลดาบสเกดเปนหมอรกษาตา ปารกา เกดเปนภรรยาของหมอนน วนหนงหมอไดรกษาตาของเศรษฐคนหนงจน

15

หายขาดแลว แตเศรษฐไมยอมจายคารกษา ภรรยาจงบอกกบสามวา "พจงทำายาขนอยางหนงใหมฤทธแรง แลวเอาไปใหเศรษฐผนน บอกวาตายงไมหายสนท ขอใหใชยานปายอก" หมอตาทำาตามทภรรยาบอก ฝายเศรษฐเชอในสรรพคณยา ของหมอ กทำาตาม ตาของเศรษฐกกลบบอด สนทในไมชาดวย บาปททำาไวในชาตกอน สงผลใหทงสองคนตองตาบอดไปในชาตน ฝายสวรรณสาม คอยพอแมอยทศาลา ไมเหนกลบมาตามเวลา จงออกเดนตามหา ในทสดกพบพอแม วนเวยนอยขางจอมปลวก เพราะนยนตาบอด หาทางกลบไมได สวรรณสามจงถามวา เกดอะไรขน เมอพอแมเลาใหฟง สวรรณสามกรองไห แลวกหวเราะ พอแมจงถามวาเหตใดจงรองไหแลวกหวเราะ เชนนน สวรรณสาม ตอบวา "ลกรองไหเพราะเสยใจทพอแมนยนตาบอด แตหวเราะ เพราะลกดใจทลกจะได ปรนนบตดแล ตอบแทนพระคณพอแม ทเลยงดลกมา พอแมอยาเปนทกขไปเลย ลกจะปรนนบต ไมใหพอแมตองเดอดรอนแตอยางใด" จากนน สวรรณสามกพาพอแมกลบไปยงศาลาทพก จดหาเชอก มาผกโยงไวโดยรอบ สำาหรบพอแมจะไดใชจบเปนราวเดนไป ทำาอะไรๆ ไดสะดวกในบรเวณศาลานนทกๆ วน สวรรณสาม จะไปตกนำามา สำาหรบพอแมไดดมไดใช และไปหา ผลไมในปามาเปนอาหารและตนเอง

   เวลาทสวรรณสามออกปาหาผลไม บรรดาสตวทงหลาย จะพากนมาแวดลอมดวยความไววางใจ เพราะสวรรณสาม เปนผมเมตตาจต ไมเคยทำาอนตรายแกฝงสตว สวรรณสามจงมเพอนแวดลอมเปนบรรดา สตวนานาชนด พอแมลกทงสามจงมแตความสขสงบ ปราศจาก ความทกขรอนวนวายทงปวง อยมาวนหนง พระราชาแหงเมองพาราณส พระนามวา "กบลยกขราช" เปนผชอบออกปาลาสตว พระองคเสดจออกลาสตว มาจนถงทานำาทสวรรณสามมาตกนำาไปใหพอแม พระราชาสงเกตเหน รอยเทา สตวชกชมในบรเวณนน จงซมคอยจะยงสตวทผานมากนนำา ขณะนน สวรรณสามนำาหมอนำามาตกนำาไปใชทศาลาดงเชนเคย มฝงสตวเดนตามมาดวยมากมาย พระราชาทอดพระเนตรเหน กทรงแปลกพระทยวา สวรรณสามเปนมนษยหรอเทวดา เหตใดจง เดนมา กบฝงสตว ครนจะเขาไปถามกเกรงวาสวรรณสาม จะตกใจหนไป กจะไมไดตวจงคดจะยงดวยธนใหหมด กำาลงกอนแลวคอยจบตวไวซกถาม เมอสวรรณสามลงไปตกนำาแลว กำาลงจะเดนกลบไปศาลา พระราชากบลยกขราชกเลงยงดวยธนอาบยา ถกสวรรณสาม ทสำาตวทะลจากขวาไปซาย สวรรณสามลมลงกบพน แตยงไมถงตาย จงเอยขนวา "เนอของเรากนไมได หนงของเราเอาไปทำาอะไรกไมได จะยงเราทำาไม คนทยงเราเปนใคร ยงแลวจะ ซอนตวอยทำาไม" กบลยกขราชไดยนวาจาออนหวานเชนนนกยงแปลกพระทย ทรงคดวา "หนมนอยนเปนใครหนอ ถกเรายงลมลงแลว ยงไมโกรธเคอง กลบใชถอยคำาอนออนหวาน แทนทจะดาวา ดวยความ โกรธแคน เราจะตองแสดงตวใหเขาเหน" คดดงนนแลว พระราชาจงออกจากทซมไปประทบอยขางๆ สวรรณสาม พลางตรสวา "เราชอกบลยกขราช เปนพระราชา แหงแมองพาราณส เจาเปนผใด มาทำาอะไรอยในปาน" สวรรณสามตอบไปตามความจรงวา "ขาพเจาเปนบตรดาบส ชอวาสวรรณสาม พระองคยงขาพเจาดวยธนพษ ไดรบ ความเจบปวดสาหส พระองคประสงคอะไรจงยงขาพเจา" พระราชาไมกลา

16

ตอบความจรง จงแสรงตรสเทจวา "เราตงใจจะยงเนอเปนอาหาร แตพอเจามาเนอก เตลดหนไปหมด เราโกรธจงยงเจา " สวรรณสามแยงวา "เหตใดพระองคจงตรสอยางนน บรรดาสตวทงหลายในปานไมเคยกลวขาพเจา ไมเคยเตลด หนขาพเจาเลย สตวทงหลายเปนเพอนของขาพเจา" พระราชาทรงละอายพระทยทตรสความเทจแกสวรรณสาม ผถกยงโดยปราศจากความผด จงตรสตามความจรงวา "เปนความจรงตามทเจาวา สตวทงหลายมไดกลวภย จากเจาเลย เรายงเจากเพราะความโงเขลาของเราเอง เจาอยกบใครในปาน ออกตกนำาไปใหใคร" สวรรณสามบวนโลหตออกจากปาก ตอบพระราชาวา "ขาพเจาอยกบพอแม ซงตาบอดทงสองคน อยในศาลา ในปาน ขาพเจาทำาหนาทปรนนบตพอแม ดแลหานำาและอาหาร สำาหรบทานทงสอง เมอขาพเจา มาถกยงเชนน พอแมกจะไมม ใครดแลปรนนบตอกตอไป อาหารทศาลายงพอสำาหรบ 6 วน แตไมมนำา พอแมของขาพเจาจะตองอดนำาและอาหาร เมอปราศจากขาพเจา โอ พระราชา ความทกข ความเจบปวด ทเกดจากถกยงดวยธนของทานนน ยงไมเทาความทกข ความเจบปวดทเปนหวงพอแมของขาพเจา จะตองไดรบ ความเดอดรอนเพราะขาดขาพเจาผปรนนบต ตอไปนพอแมคงไมไดเหนหนาขาพเจาอก แลว" สวรรณสามรำาพนแลวรองไหดวยความทกขใจอยางยง

   พระราชาทรงไดยนดงนนกเสยพระทยยงนกวา ไดทำาราย สวรรณสามผมความกตญญสงสด ผไมเคยทำาอนตราย ตอสงใดเลย จงตรสกบสวรรณสามวา "ทานอยากงวลไปเลย สวรรณสาม เราจะรบดแลปรนนบตพอแมของทานใหเหมอน กบททานไดเคย ทำามา จงบอกเราเถดวาพอแมของทานอยทไหน" สวรรณสามไดยนพระราชาตรสใหสญญากดใจ กราบทลวา "พอแมของขาพเจาอยไมไกลจากทนมาก นก ขอเชญเสดจไปเถด" พระราชาตรสถามวา สวรรณสามจะสงความไปถงพอแม บางหรอไม สวรรณสามจงขอใหพระราชาบอกพอแมวา ตนฝากกราบไหวลาพอแมมากบพระราชา เมอสวรรณสาม ประนมมอกราบลงแลว กสลบไป ดวยธนพษ ลมหายใจหยด มอเทาและรางกายแขงเกรงดวยพษยา พระราชาทรงเศรา เสยพระทยยงนก รำาลกถงกรรมอนหนกทไดกอขนในครงน แลวกทรงระลกไดวา ทางเดยวทจะชวยผอนบาปอนหนกของ พระองคไดกคอ ปฏบตตามวาจาทสญญาไวกบสวรรณสาม คอไป ปรนนบตดแลพอแมสวรรณสาม เหมอนทสวรรณสามไดเคยกระทำามา พระราชากบลยกขราชจงนำาหมอนำาทสวรรณสามตกไวนน ออกเดนทางไปศาลาทสวรรณสามบอกไว ครนไปถง ทกลดาบสไดยนเสยงฝเทาพระราชา กรองถามขนวา "นนใครขนมา ไมใชสวรรณสามลกเราแน ลกเรา เดนฝเทาเบา ไมกาวหนกอยางน" พระราชาไมกลาบอกไปในทนทวาพระองคยงสวรรณสาม ตายแลว จงบอกแตเพยงวา "ขาพเจาเปนพระราชา แหงเมองพาราณส มาเทยวยงเนอในปาน" ดาบสจงเชญ ใหพระราชาเสวยผลไม และเลาวาบตรชายชอสวรรณสาม เปนผดแลจดหาอาหารไวให ขณะนสวรรณสาม ออกไปตกนำา อกสกครกคงจะกลบมา พระราชาจงตรสดวยความเศราเสยพระทยวา "สวรรณสาม ไมกลบมาแลว บดนสวรรณสามถกธนของ ขาพเจาถงแก ความตายแลว" ดาบสทงสองไดยนดงนนกเสยใจยงนก นางปารกาดาบสนนนแตแรกโกรธ แคนทพระราชา ยงสวรรณสามตาย แตทกลดาบสไดปลอบประโลมวา "จงนกวา

17

เปนเวรกรรมของสวรรณสามและของเราทงสองเถด จงสำารวมจตอยาโกรธเคองเลย พระราชากไดยอมรบผดแลว" พระราชาตรสปลอบวา "ทานทงสองอยากงวลไปเลย ขาพเจาไดสญญากบสวรรณสามแลววาจะปรนนบต ทานทงสองใหเหมอนกบทสวรรณสามเคยทำามาทกประการ"

   ดาบสทงสองออนวอนพระราชาใหพาไปทสวรรณสาม นอนตายอย เพอจะไดสมผสลบคลำาลกเปนครงสดทาย พระราชากทรงพาไป ครนถงทสวรรณสามนอนอย ปารกาดาบสนกชอนเทาลกขนวางบนตก ทกลดาบส กชอนศรษะสวรรณสามประคองไวบนตก ตางพากน ร ำาพนถงสวรรณสามดวยความโศกเศรา บงเอญปารกา ดาบสนลบคลำาบรเวณหนาอกสวรรณสาม รสกวายงอบอนอย จงคดวาลกอาจจะเพยงแต สลบไป ไมถงตาย นางจงตง สตยาธษฐานวา "สวรรณสามลกเราเปนผทประพฤตดตลอดมา มความกตญญกตเวทตอพอแมอยางยง เรารกสวรรณสาม ยงกวาชวตของเราเอง ดวยสจจวาจาของเราน ขอใหพษ ธนจงคลายไปเถด ดวยบญกศลทสวรรณสามไดเลยงด พอแมตลอดมา ขออานภาพแหงบญจงดล บนดาลให สวรรณสามฟ นขนมาเถด" เมอนางตงสตยาธษฐานจบ สวรรณสามกพลกกายไป ขางหนงแตยงนอนอย ทกลดาบสจงตงสตยาธษฐาน เชนเดยวกน สวรรณสามกพลกกายกลบไปอกขางหนง ฝายนางเทพธดาวสนธร ผดแลรกษาอย ณ บรเวณ เขาคนธมาทน กไดตงสตยาธษฐานวา "เราทำาหนาท รกษาเขาคนธมาทนมาเปนเวลานาน เรารกสวรรณสาม ผมเมตตาจต และมความกตญญยงกวาใคร ดวยสจจวาจาน ขอใหพษจงจางหายไปเถด" ทนใดนน สวรรณสามกพลกกายฟ นตนขน หายจาก พษธนโดยสนเชง ยงกวานนดวงตาของพอและแม ของสวรรณสามกกลบแลเหนเหมอนเดม พระราชา ทรงพศวงยงนก จงตรสถามวาสวรรณสามฟ นขนมา ไดอยางไร สวรรณสามตอบพระราชาวา "บคคลใดเลยงดปรนนบตบดามารดาดวยความรกใครเอาใจใส เทวดาและมนษยยอมชวยคมครองบคคลนน นกปราชญยอม สรรเสรญ แมเมอตายไปแลว บคคลนนกจะไดไปบงเกด ในสวรรค เสวยผลบญแหงความกตญญกตเวทของตน" พระราชากบลยกขราชไดยนดงนนกชนชมโสมนสตรสกบ สวรรณสามวา "ทานทำาใหจตใจและดวงตาของ ขาพเจา สวางไสว ขาพเจามองเหนธรรม ตอนไป ขาพเจาจะรกษาศล จะบำาเพญกศลกจ จะไมเบยด เบยนชวตสตวอกแลว" ตรสปฏญญาณแลวพระราชากทรงขอขมาโทษทไดกระทำา ใหสวรรณสามเดอดรอน แลวพระองคกเสดจ กลบพาราณส ทรงปฏบตตามทไดตรสไวทกประการจนตลอดพระชนมชพ ฝายสวรรณสามกเลยงดปรนนบตพอแม บำาเพญเพยรใน ทางธรรมเมอสนชพกไดไปเกดในพรหมโลก รวมกบพอแม ดวยกศลกรรมทกระทำามาคอ ความเมตตากรณาตอมนษย และสตวทงหลาย และความกตญญกตเวทตอบดามารดา อนเปนกศลกรรมสงสดทบตรพงกระทำาตอบดามารดา

คตธรรม : บำาเพญเมตตาบารม"วาดวยเรองของความมเมตตาจต ซงจะทำาใหชวตสขสงบไดโดยไรภยนอนตรายใดๆ ธรรมนนคอเกราะแกวมใหถกผใดทำารายไดเปนแนแท "

18

 ๔. เ น ม ร า ช ช า ด กพระราชาแหงเมองมถลา ทรงมพระโอรสนามวา เนมกมาร ผจะทรงสบสมบตในกรงมถลาตอไป พระเนมกมาร ทรงมพระทยฝกใฝในการบำาเพญทานมาตงแตยงทรงพระเยาว ทรงรกษาศลอโบสถ อยางเครงครด เมอพระบดาทอดพระเนตรเหนเสนพระเกศาหงอก กทรงรำาพงวา บดนถงเวลาทจะมอบราชสมบตให แกโอรสแลว พระองคเองกจะไดเสดจออกบำาเพญเพยรในทางธรรมตอไป จงทรงมอบราชสมบตเมอง มถลาใหแกพระเนมราชกมาร ขนครองเปนพระเจาเนมราช สวนพระองคเองกเสดจออกบวช รกษาศลตราบจนสวรรคต

   เมอพระเจาเนมราชครองราชสมบต โปรดใหสรางโรงทาน รมประตเมอง 4 แหง โรงทานกลางพระนคร 1 แหง ทรงบรจาคทานแกประชาชนอยเปนนตย ทรงรกษาศล และสงสอนประชาชนของพระองคใหตง มนอยในศลในธรรม ครงนนปรากฏวาประชาชนทงหลายลวนแตเปนผมศลมสตย ไมมการเบยดเบยนทำา บาปหยาบชา บานเมองกรมเยนเปนสข ผคนพากนสรรเสรญพระคณของพระเจาเนมราชอยทวไป พระเจาเนมราช เมอทรงปฏบตธรรมอยนน ทรงสงสยวา การใหทานกบการประพฤตพรหมจารย คอ การรกษาความบรสทธ ไมของเกยวกบวถชวตของชาวโลกนน อยางไหนจะประเสรฐกวากน พระอนทรไดทรงทราบถงความกงขาในพระทยของพระเจา เนมราช จงเสดจจากดาวดงสลงมาปรากฏ เฉพาะพระพกตร พระราชา ตรสกบพระราชาวา "หมอมฉนมาเพอแกขอสงสย ททรงมพระประสงคจะทราบวาระหวางทานกบการประพฤต พรหมจรรย สงใดจะเปนกศลยงกวากน หมอมฉนขอทลให ทราบวา บคคลไดเกดในตระกลกษตรยนนกเพราะประพฤต พรหมจรรยในขนตำา บคคลไดเกดในเทวโลก เพราะไดประพฤต พรหมจรรยขนกลาง บคคลจะถงความบรสทธ กเพราะประพฤต พรหมจรรยขนสงสด การเปนพรหมนน เปนไดยากลำาบากยง ผจะประพฤตพรหมจรรย จะตองเวนจากวถชวตอยางมนษย ปถชน ตองไมมเหยาเรอน ตองบำาเพญธรรมสมำาเสมอ ดงนน การประพฤตพรหมจรรยจงทำาไดยากยง กวาการบรจาคทาน และไดกศลมากยงกวาหลายเทานก บรรดากษตรยทงหลาย มกบรจาคทานกนเปน การใหญแตกไม สามารถจะลวงพน จากกเลสไปได แมจะไดไปเกดในทอนมแตความสนก ความบนเทงรนรมย แตกเปรยบไมไดกบความสขอนเกดจาก ความสงบอนวเวก อนจะไดมากดวยการประพฤต พรหมจรรยเทานน" พระอนทรไดทรงเลาถงเรองราวของพระองคเอง ทไดประกอบทานอนยงใหญ เมอชาตทเกดเปนพระราชา แหงพาราณส ไดทรงถวายอาหารแกนกพรตทอย บรเวณแมนำาสทา เปนจำานวนหมนรปไดรบกศลยงใหญ แตกเพยงแตไดเกดในเทวโลกเทานน สวนบรรดานกพรต ทประพฤตพรหมจรรยเหลานน ลวนไดไปเกดในพรหมโลก อนเปนแดนทสงกวาและมความสขสงบอนบรบรณกวา แตแมวาพรหมจรรยจะ ประเสรฐกวาทาน พระอนทรกได ทรงเตอนใหพระเจาเนมราชทรงรกษาธรรมทงสองคกนคอ บรจาค ทานและรกษาศล

19

   ครนเมอพระอนทรเสดจกลบไปเทวโลกแลวเหลาเทวดา ซงครงทเกดเปนมนษยนนไดเคยรบทานและฟงธรรมจาก พระเจาเนมราช จนไดมาบงเกดในเทวโลก ตางพากน ไปเฝาพระอนทรและทลวา "พระเจาเนมราชทรงเปน อาจารยของเหลาขาพระบาทมาแตกอน ขาพระบาท ทงหลายรำาลกถงพระคณพระเจา เนมราช ใครจะไดพบ พระองคขอไดโปรดเชญเสดจพระเจาเนมราชมา ยงเทวโลกนดวยเถด" พระอนทรจงมเทวบญชาใหมาตล เทพสารถนำาเวชยนตราชรถ ไปเชญเสดจพระเจาเนมราช จากกรง มถลาขนมายงเทวโลก มาตลเทวบตรรบโองการแลวกนำาราชรถไปยงมนษยโบก ในคนวนเพญ ขณะพระเจาเนมราชกำาลง ประทบอยกบ เหลาเสนาอำามาตย มาตลทลเชญพระราชาวา เทพบนสวรรค ชนดาวดงสรำาลกถงพระคณ ของพระองค ปรารถนาจะไดพบ พระองค จงนำาราชรถมาเชญเสดจไปยงเทวโลก พระเจาเนมราชทรงรำาพงวา พระองคยงมเคยเหนเทวโลก ปรารถนาจะเสดจไปตามคำาเชญของเหลาเทพ จงเสดจประทบ บนเวชยนตราชรถ มาตลจงทลวา สถานททจะเชญเสดจไปนน ม 2 ทาง คอ ไปทางท อยของเหลาผทำาบาปหนง และไปทางสถานท อยของผทำาบญหนง พระราชาประสงคจะเสดจไปทใดกอนกได พระราชาตรสวา พระองคประสงคจะไปยงสถานทของ เหลาผทำาบาปกอน แลวจงไปยงทแหงผทำาบญ มาตลกนำาเสดจ ไปยงเมองนรก ผานแมนำาเวตรณ อนเปนททรมาณสตวนรก แมนำาเตมไปดวยเถาวลย หนามโตเทาหอก มเพลงลกโชตชวง มหลาวเหลกเสยบสตวนรกไวเหมอนอยางปลา เมอสตวนรกตก ลงไปในนำากถกของแหลมคมใตนำาสบขาดเปนทอนๆ บางท นายนรยบาลกเอาเบดเหลกเกยวสตวนรก ขนมาจากนำา เอามา นอนหงายอยบนเปลวไฟบาง เอากอนเหลกมไฟลกแดงอดเขาไป ในปากบาง สตวนรกลวนตองทนทกขเวทนาดวยอาการตางๆ

   พระราชาตรสถามถงโทษของเหลาสตวนรกเหลาน วาไดประกอบกรรมชวอะไรไวจงตองมารบโทษดงน มาตลกตอบบรรยายถงโทษกรรมทสตวนรกเหลาน ประกอบไว เมอครงทเกดเปนมนษย จากนน มาตลกพาพระราชาไปทอดพระเนตรขมนรกตางๆ ทมบรรดาสตวนรกถกจองจำาและลงโทษ อยดวยความทรมาณ แสนสาหส นาทเรศเวทนาตางๆ เปนทนาสะพรงกลงอยางยง พระราชาตรสถามถง โทษของสตวนรกแตละประเภท มาตลกตอบ โดยละเอยด เชน ผทเคยทรมาณไลจบไลยงนกขวางนก จะถกนาย นรยบาลเอาเหลกพดรดคอ กดหว แลวดงเหลกนนจนคอขาด ผทเคยเปนพอคาแมคา แลวไมซอตอคนซอ เอาของเลวมาหลอก วาเปนของด หรอเอาของเลวมาปนของด กจะถกลงโทษใหเกด ความกระหายนำา ครนเมอไปถงนำา นำานนกกลายเปนแกลบเพลง ลกเปนไฟ กจำาตองกนแกลบนนตางนำา เมอกนเขาไปแกลบนำา กแผดเผารางกายไดรบทกขเวทนาสาหส ผทเคยทำาความเดอดรอนใหมตรสหายอยเปนนตย รบกวน เบยดเบยนมตรสหายดวยประการตางๆ เมอ ตายไปเกดใน ขมนรกกจะรสกหวกระหายปรารถนาจะกนอาหาร แตอาหารทไดพบ กคออจจาระปสสาวะ สตวนรกเหลานจำาตองดมกนตางอาหาร ผทฆาบดามารดา ฆาผมพระคณ ฆาผมศลธรรม จะถกไฟนรกแผดเผาใหกระหายตองดมเลอดดมหนอง แทนอาหาร ความทกขทรมาณอนสาหสในขมนรกตางๆ มอยมากมาย เปนทนาทเรศเวทนา ทำาใหพระราชารสกสยดสยอง ตอผลแหงกรรมชวราย ของ

20

มนษยใจบาปหยาบชาทงหลายยงนก พระราชาทอดพระเนตรเหนวมารแกวของนางเทพธดาวารณ ประดบดวยแกวแพรวพรายมสระนำา มสวนอนงดงาม ดวยดอกไมนานาพรรณ จงตรสถามมาตลวา นางเทพธดา วารณประกอบกรรมดอยางใดไว จงไดมวมานทงดงามวจตรเชนน มาตลตอบวา นางเทพธดาองคน เมอเปนมนษย เปนสาวใชของ พราหมณ มหนาทจดอาสนะสำาหรบภกษ และจกสลากภตถวายภกษ อยเนองๆ นางบรจาคทาน และ รกษาศลตลอดเวลา

   ผลแหงกรรมดของนางจงไดบงเกดวมานแกวงามเรองรอง พระราชาเสดจผานวมานตางๆ อนงดงามโอฬารและ ไดตรสถามเทวสารถ ถงผลบญทเหลาเทพบตร เทพธดาเจาของ วมานเหลานน ไดเคยประกอบไว เมอครงทเกดเปนมนษย มาตลกทลใหทราบโดยละเอยด ความงามและความรนรมย ในเทวโลกเปนทจบตาจบใจของพระราชาเนมราชยงนก ในทสด มาตลกนำาเสดจพระราชาไปถงวมานทประทบ ของพระอนทร เหลาเทพยดาทงหลายมความ โสมนสยนดทไดพบ พระราชาผเคยทรงมพระคณตอเทพยดาเหลานน ตงแตครงทยงเปน มนษยอยในมนษยโลก เหลาเทพไดทลเชญใหพระราชา ประทบอย ในวมานของตน เพอเสวยทพยสมบตอนรนรมย ในดาวดงส พระราชาตรสตอบวา "สงทไดมาเพราะผอน ไมเปนสทธขาดแกตน หมอมฉนปรารถนาจะประกอบกรรมด เพอใหไดรบผลบญตามสทธ อนควรแกตนเอง หมอมฉนจะตงหนาบรจาคทาน รกษา ศล สำารวม กาย วาจา ใจ เพอใหไดรบผลแหงกรรมด เปนสทธของหมอมฉนโดยแทจรง" พระราชาประทบอยในดาวดงสชวเวลาหนง แลวจงเสดจกลบ เมองมถลา ไดตรสเลาสงทไดพบเหนมา แกปวงราษฎร ทงสงทไดเหนในนรกและสวรรค แลวตรสชกชวนใหประชาชนทงหลาย ตงใจมน ประกอบกรรมด บรจาคทาน รกษาศล เพอใหไดไปเกด ในเทวโลก ไดรบความสขสบายรนรมยในทพยวมาน พระราชาเนมราชทรงครองแผนดนสบตอมาดวยความเปนธรรม ทรงตงพระทยรกษาศลและบรจาค ทานโดยสมำาเสมอมไดขาด วนหนงเมอทอดพระเนตรเหนเสนพระเกศาหงอกขาวกสลดพระทยใน สงขาร ทรงดำารทจะออกบวชเพอประพฤตพรหมจรรย จงตรสเรยก พระโอรสมาเฝาและทรงมอบราชสมบตแกพระราชโอรส หลงจากนน พระราชาเนมราชกออกผนวช เจรญพรหมวหาร ไดสำาเรจบรรลธรรม ครนเมอสวรรคตกไดไปบงเกดในเทวโลก เสวยทพยสมบตอนรนรมย กศลกรรมทพระราชาทรงประกอบ อนสงผลใหพระองคไดไปสเทวโลกนนคอ การพจารณาเหนโทษ ของความชว และความสยดสยองตอผลแหงกรรมชวนน และ อานสงสของกรรมดทสงผลใหบคคลไดเสวยสขในทพยสมบต อานสงสอนประเสรฐทสด คอ อานสงสแหงการประพฤต พรหมจรรยคอการบวชเมอถงกาลอนสมควร

คตธรรม : บำาเพญอธษฐานบารม"การหมนรกษาความดประพฤตชอบโดยตงใจ โดยมงมน หากทำาความดแลวยอมไดด ประพฤตชวยอมไดผลชวตอบแทน นเปนเรองทสมควรยดมนโดยแท"

๕. ม โ ห ส ถ ช า ด ก

21

ในเมองมถลา มเศรษฐผหนงมนามวา สรวฒกะ ภรรยาชอ นางสมนาเทว นางสมนาเทวมบตรชายคนหนง ซงเมอคลอด ออกมานนมแทงโอสถอยในมอ เศรษฐสรวฒกะเคยเปนโรค ปวดศรษะมานาน จงเอาแทงยานนฝนทหนบดยา แลวนำามา ทาหนาผาก อาการปวดศรษะกหายขาด ครนผอนทมโรคภย ไขเจบมาขอปนยานนไปรกษาบาง กพากนหายจากโรค เปนทเลองลอไปทว เศรษฐจงตงชอบตรวา "มโหสถ" เพราะทารกนนมแทงยาวเศษ เกดมากบตว เมอมโหสถเตบโตขน ปรากฏวามสตปญญาเฉลยวฉลาด กวาเดกในวยเดยวกน   ครงหนงมโหสถเหนวา ในเวลาฝนตก ตนและเพอนเลนทงหลายตองหลบฝน ลำาบากลำาบนเลนไมสนก จงขอใหเพอนเลนทก คนนำาเงนมารวมกนเพอสรางสถานทเลน มโหสถจดการออกแบบอาคารนนอยางวจตรพสดาร นอกจาก ทเลนทกนและทพกสำาหรบคนทผานไปมาแลว ยงจดสรางหอง วนจฉยคดดวย เพราะความทมโหสถเปนเดกฉลาดเฉลยวเกนวย จงมกมผคนมาขอใหตดสนปญหาขอพพาท หรอแกใขปญหาขดของ ตางๆ อย เสมอ   ชอเสยงของมโหสถเลองลอไปไกลทวมถลานคร ในขณะนน กษตรยเมองมถลา ทรงพระนามวา พระเจาวเทหราช ทรงมนกปราชญราชบณฑตประจำา ราชสำานก 4 คน คอ เสนกะ ปตกสะ กามนท และ เทวนทะ บณฑตทง 4 เคยกราบทลวาจะม บณฑต คนทหามาสราชสำานกพระเจาวเทหราช พระองคจงโปรดให เสนาออกสบขาววา มบณฑตผมสตปญญา ปราดเปรองอยทใดบาง เสนาเดนทางมาถงบรเวณบานของสรวฒกะเศรษฐ เหนอาคารงดงาม จดแตงอยางประณตบรรจง จงถามผคนวาใครเปนผออกแบบ คนก ตอบวา ผออกแบบคอมโหสถบณฑต บตรชายวย 7 ขวบ ของสรวฒกะ เศรษฐ เสนาจงนำาความไปกราบทลพระเจาวเทหราช พระองคตรสเรยก บณฑตทง 4 มา ปรกษาวาควรจะไปรบมโหสถมาสราชสำานกหรอไม บณฑตทง 4 เกรงวามโหสถจะไดดเกนหนาตนจงทลวา ลำาพงการออก แบบตกแตงอาคารไมนบวาผนนจะมสตปญญาสงถงขนบณฑต ขอใหรอดตอไปวา มโหสถจะมสตปญญาเฉลยวฉลาดจรงหรอไม ฝายมโหสถนน มชาวบานนำาคดความตางๆ มาใหตดสนอยเปนนตย เปนตนวา ชายเลยงโคนอนหลบไป มขโมยเขามาลกโค เมอตามไปพบ ขโมยกอางวาตนเปนเจาของโค ตางฝายตางถกเถยงอางสทธ ไมมใคร ตดสนไดวาโคนนเปนของใคร จงพากนไปหามโหสถ มโหสถถามชาย เจาของโควา เรองราวเปนอยางไร ชายนนกเลาใหฟง มโหสถจงถาม ขโมยวา "ทานใหโคของทานกนอาหารอะไรบาง" ขโมยตอบวา "ขาพเจาใหกนงา กนแปง ถว และยาค" มโหสถถามชายเจาของโค ชายนนกตอบวา"ขาพเจาใหโคกน หญาตามธรรมดา" มโหสถจงให เอาใบไมมาตำาใหโคกนแลวใหกนนำา โคกสำารอกเอาหญาออกมา จงเปนอนทราบวาใครเปนเจาของโคทแทจรง พระเจาวเทหราชไดทราบเรองการตดสนความของมโหสถก ปรารถนาจะเชญมโหสถาสราชสำานก แตบณฑตทงสกคอยทล ทดทานไวเรอยๆ   ทกครงทมโหสถแสดงสตปญญาในการตดสนคด พระเจาวเทหราชทรงทดลองสตปญญามโหสถดวยการตงปญหา ตางๆกปรากฏวา มโหสถแกปญหาไดทกครง เชน เรองทอนไม ทเกลาไดเรยบเสมอกน พระเจาวเทหราชทรงตงคำาถามวา ขางไหนเปนขาง ปลายขางไหนเปนขางโคน มโหสถกใชวธผกเชอก กลางทอนไมนน แลวหยอนลงในนำา ทางโคนหนกกจมลง สวนทาง ปลายลอยนำา เพราะนำาหนกเบากวาไม มโหสถกชไดวา ทางไหน เปนโคนทางไหนเปน

22

ปลาย นอกจากนมโหสถยงแกปญหาเรองตางๆ อกเปนอนมาก จนในทสดพระราชากไมอาจทนรอตามคำา ทดทานของ บณฑตทงส อกตอไป จงโปรดใหราชบรษไปพาตวมโหสถกบบดามา เขาเฝาพรอมกบใหนำา มาอสดรมาถวายดวย   มโหสถทราบดวาครงน เปนการทดลองสำาคญ จงนดหมายการอยางหนงกบบดา และ ในวนทไปเฝาพระราชา มโหสถใหคนนำาลามาดวยหนงตว เมอเขาไปถงทประทบ พระราชาโปรดใหสรวฒกะเศรษฐนงบนท อนสมควรแกเกยรตยศ ครนเมอมโหสถเขาไป สรวฒกะกลกขน เรยกบตรชายวา "พอมโหสถ มานงตรงนเถด" แลวกลกขนจากทนง มโหสถกตรงไปนงแทนทบดา ผคนกพากนมองดอยางตำาหน ทมโหสถทำาเสมอนไมเคารพบดา มโหสถจง ถามพระราชาวา "พระองคไมพอพระทยทขาพเจานงแทนทบดาใชหรอไม" พระราชาทรงรบคำา มโหสถ จงถามวา " ขาพเจาขอทลถามวา ธรรมดาบดายอมดกวาบตร สำาคญกวาบตรเสมอไปหรอ" พระราชา ตรสวา "ยอมเปนอยางนน บดายอมสำาคญกวาบตร" มโหสถทลตอวา "เมอขาพเจามาเฝา พระองคมพระกระแส รบสงวาใหขาพเจานำามาอสดรมาถวายดวย ใชไหมพระเจาคะ" พระราชาทรงรบคำา มโหสถจงใหคนนำาลาทเตรยมเขามา ตอพระพกตร แลวทลวา "เมอพระองคตรสวาบดายอมสำาคญ กวาบตร ลาตวนเปนพอของมาอสดร หากพระองคทรงเหน เชนนนจรง โปรดทรงรบลานไปแทนมาอสดรเถดพระเจาคะ เพราะมาอสดรเกดจากลาน แตถาทรงเหนวา บตรอาจดกวาบดา กทรงรบเอามาอสดรไปตามททรงมพระราชประสงค ถาหากพระองคเหนวาบดายอมประเสรฐกวาบตรกทรงโปรด รบเอาบดาของขาพเจาไว แตหากทรงเหนวาบตรอาจประเสรฐ กวาบดา กขอใหทรงรบขาพเจาไว" การทมโหสถกราบทลเชนนน มใชจะลบหลดหมนบดา แตเพราะ ประสงคจะใหผคนทงหลายตระหนกใน ความเปนจรงของโลก และเพอแกไขปญหาทมผจงใจผกขน คอบณฑตทงสนนเอง พระราชาทรงพอพระทยในปญญาของมโหสถจงตรสแก สรวฒกะเศรษฐวา "ทานเศรษฐ เราขอมโหสถไว เปนราชบตร จะขดของหรอไม" เศรษฐทลตอบวา "ขาแตพระองค มโหสถยงเดกนก อาย เพง 7 ขวบ เอาไวใหโตเปนผใหญกอนนาจะดกวาพระเจาคะ" พระราชาตรสตอบวา "ทานอยาวตกในขอทวามโหสถยงอาย นอยเลย มโหสถเปนผม ปญญาเฉยบแหลมยงกวาผใหญ จำานวนมาก เราจะเลยงมโหสถในฐานะราชบตรของเรา ทานอยากงวล ไปเลย"   มโหสถจงไดเรมรบราชการกบ พระเจาวเทหราชนบตงแตนนมา ตลอดเวลาทอยในราชสำานก มโหสถไดแสดงสตปญญา และความสขมลกซงในการพจารณาแกไขปญหา ขอขดของ ทงปวง ไมวาจะเปนปญหาทพระราชาทรงผกขนลองปญญา มโหสถ หรอทบณฑตทงสพยายาม สรางขนเพอใหมโหสถ อบจนปญญา แตมโหสถกแกปญหาเหลานนไดทกครงไป มหนำาซำาในบางครง มโหสถยงไดชวยใหบณฑตทงสนน รอดพนความอบจน แตบณฑตเหลานนมไดกตญญรคณ ทมโหสถกระทำาแกตน กลบพยายามทำาใหพระราชาเขา พระทยวามโหสถดอยปญญา พยายามหาหนทางใหพระราชา ทรงรงเกยจมโหสถ เพอทตนจะไดรงเรองในราชสำานก เหมอนสมยกอน มโหสถรงเรองอยในราชสำานกของพระเจาวเทหราช ไดรบการ สรรเสรญจากผคนทงหลายจนมอายได 16 ป พระมเหสของ พระราชาผทรงรกใครมโหสถ

23

เหมอนเปนนองชาย ทรงประสงค จะหาคครองให แตมโหสถขอพระราชทานอนญาตเดนทาง ไปเสาะหาคครองทตนพอใจดวยตนเอง พระมเหสกทรงอนญาต   มโหสถเดนทางไปถงหมบานแหงหนง ไดพบหญงสาวคนหนง เปนลกสาวเศรษฐเกาแก แตไดยากจนลง หญงสาวนนชอวาอมร มโหสถปลอมตวเปนชางชนผา ไปอาศยอยกบบดามารดาของนาง และไดทดลอง สตปญญาของนางดวยประการตางๆเปนตนวา ในครงแรกทพบกนนน มโหสถถามนางวา "เธอชออะไร" นางตอบวา "สงทดฉนไมมอยทงในอดต ปจจบน และอนาคต นนแหละ เปนชอ ของดฉน" มโหสถ พจารณาอยครหนงกตอบวา "ความไมตายเปนสง ไมมอยในโลก เธอชอ อมร ( ไมตาย ) ใชไหม " หญงสาวตอบวา ใช มโหสถถามตอวา นางจะนำาขาวไปใหใคร นางตอบวา นำาไป ใหบรพเทวดา มโหสถก ตปรศนาออกวา บรพเทวดาคอเทวดา ทมกอนองคอนๆ ไดแก บดา มารดา เมอมโหสถไดทดลองสตปญญาและความประพฤตตางๆของ นางอมรจนเปนทพอใจแลว จงขอนางจาก บดา มารดา พากลบ ไปกรงมถลา เมอไปถงยงเมอง กยงไดทดลองใจนางอกโดย มโหสถแสรงลวงหนาไปกอน แลวแตงกายงดงามรออยในบาน ใหคนพานางมาพบ กลาวเกยวพาราสนาง นางกไมยนดดวย มโหสถจงพอใจนาง จงพาไปเฝาพระราชาและพระมเหส พระราชากโปรดใหมโหสถแตงงานอยกนกบ นางอมรตอมา บณฑตทงสยงพยายามทจะกลนแกลงมโหสถดวยประการ ตางๆ แตกไมเปนผล แมถงขนาดพระราชาหลงเขาพระทยผด ขบไลมโหสถออกจากวง มโหสถกมไดขนเคอง แตยงจงรกภกด ตอพระราชา พระราชาจงตรสถามมโหสถวา "เจาเปนผมสตปญญา หลกแหลมยง หากจะหวงชวงชงราชสมบตจากเรากยอมได เหตใดจงไมคดการรายตอเรา" มโหสถทลตอบวา "บณฑตยอม ไมทำาชว เพอใหไดความสข สำาหรบตน แมจะถกทบถมใหเสอมจาก ลาภยศ กไมคดสละธรรมะดวยความหลงในลาภยศ หรอดวย ความรกความชง บคคลนงนอนอยใตรมไม ยอมไมควรหก กงตนไมนน เพราะจะไดชอวาทำารายมตร บคคลทไดรบการ เกอหนนอปการะจากผใด ยอมไมทำาใหไมตรนนเสยไปดวย ความโงเขลา หรอความ หลงในยศอำานาจ บคคลผครองเรอน หากเกยจคราน กไมงาม นกบวชไมสำารวม กไมงาม พระราชา ขาดความพนจพจารณากไมงาม บณฑตโกรธงาย กไมงาม" ไมวาบณฑตทงสจะกลนแกลงมโหสถอยางใด มโหสถก สามารถเอาตวรอดไดทกครง และมไดตอบแทน ความชวราย ดวยความชวราย แตกลบใหความเมตตากรณาตอบณฑต ทงสเสมอมา นอกจากจะทำาหนาทพจารณาเรองราว แกไขปญหาตางๆ มโหสถยงไดเตรยมการปองกนพระนครใน ดานตางๆ ใหพรอมเสมอดวย และยงจดผคนไปอยตามเมองตางๆ เพอคอยสบขาววา จะมบานเมองใด มาโจมตเมองมถลาหรอไม   มพระราชาองคหนง ทรงพระนามวา จลนพรหมทต ครองเมอง อตรปญจาล ประสงคจะทำาสงครามแผ เดชานภาพ จงทรงคด การกบปโรหตชอ เกวฏพราหมณ หมายจะลวงเอากษตรย รอยเอดพระนครมา กระทำาสตยสาบานแลวเอาสราเจอยาพษ ใหกษตรยเหลานนดม จะไดรวบรวมพระนครไวในกำามอ มโหสถ ไดทราบความลบจากนกแกวทสงออกไปสบขาว จงหาทางชวย ชวตกษตรยทงรอยเอดไวได โดยท กษตรยเหลานนหารตวไม พระเจาจลนทรงเหนวามถลา เปนเมองเดยวทไมยอมทำา สตยสาบาน จงยกทพใหญมงไปโจมตมถลา มเกวฏ

24

พราหมณ เปนทปรกษาใหญ แตไมวาจะโจมตดวยวธใด มโหสถ กรทน สามารถตอบโตและแกไขได ทกครงไป ในทสดพระเจาจลนทรงสงเกวฏพราหมณมาประลองปญญา ทำาสงครามธรรมกบมโหสถ มโหสถออกไป พบเกวฏพราหมณ โดยนำาเอาแกวมณคาควรเมองไปดวย แสรงบอกวา จะยกให พราหมณ แตเมอจะสง ใหกวางใหทปลายมอพราหมณเกวฏ เกรงวาแกวมณจะตกจงกมลงรบแตกไมทน แกวมณตกลงไป กบพนเกวฏกมลงเกบดวยความโลภ มโหสถจงกดคอเกวฏไว ผลกใหกระเดนไป แลวใหทหารรองประกาศวา เกวฏปราหมณ กมลงไหวมโหสถ แลวถกผลกไปดวยความรงเกยจ บรรดาทหารของพระเจาจลนมองเหนแตภาพเกวฏพราหมณ กมลงแทบเทา แตไมทราบวากมลงดวยเหตใด กเชอตามท ทหารของมโหสถปาวประกาศ พากนกลวอำานาจมโหสถ ถอยหนไปไมเปนกระบวน กองทพพระเจาจลนกแตกพายไป   เกวฏพราหมณคดพยาบาทมโหสถอยไมรหาย จงวางอบายให พระเจาจลนสงทตไปทลพระเจาวเทหราชวาจะขอทำาสญญาไมตร และขอถวายพระราชธดาใหเปนชายา พระเจาวเทหราชทรงม ความยนด จงทรงตอบรบเปนไมตร พระเจาจลนกขอให พระเจาวเทหราชเสดจมาอตรปญจาล มโหสถพยายาม ทลคดคาน พระราชากมไดฟงคำา มโหสถกเสยใจวาพระราชา ลมหลงในสตร แตกระนนกยงคงจงรกภกด จงคดจะแกอบาย ของพระเจาจลน มโหสถจงทลขออนญาตไปจดเตรยมทประทบ ใหพระราชในเมองอตรปญจาล กไดรบอนญาต มโหสถจงให ผคนไปจดสรางวงอนงดงาม และทสำาคญคอจดสรางอโมงคใตดน เปนทาง เดนภายในอโมงคประกอบดวยกลไกและประตลบ ตางๆซบซอนมากมาย เมอเสรจแลวมโหสถจงทลเชญ ใหพระเจาวเทหราชเสดจไปยงอตรปญจาล ขณะทพระเจาวเทหราชประทบอยในวง รอทจะอภเษกกบ พระธดาพระเจาจลน พระเจาจลนทรงยก กองทหารมาลอมวงไว มโหสถซงเตรยมการไวแลว กลอบลงไปทางอโมงคเขาไปใน ปราสาทพระเจาจลน ทำาอบายหลอกเอาพระชนน พระมเหส พระราชบตร และราชธดาพระเจาจลนมากกไวใตวงทสรางขน นนแลวจงกลงไปเฝาพระเจาวเทหราช พระเจาวเทหราชตกพระทยวากองทหารมาลอมวง ตรสปรกษา มโหสถ มโหสถจงทลเตอนพระราชาวา "ขาพระองคไดกราบทล หาม มใหทรงประมาท แตกมไดทรงเชอ พระราชบดาพระเจาจลน นน ประดจเหยอทนำามาตกปลา การทำาไมตรกบผไมมศลธรรม ยอมนำาความทกขมาให ธรรมดาบคคลผม ปญญา ไมพงทำา ไมตรสมาคมกบบคคลผไมมศล ซงเปรยบเสมอนง ไววางใจ มไดยอมนำาความเดอดรอน มาสไมตรนน ไมมทางสำาเรจผลได" พระเจาวเทหราชทรงเสยพระทยทไมทรงเชอคำาทดทาน ของมโหสถแตแรก มโหสถจดการนำาพระเจา วเทหราช ไปพบพระชนน พระมเหส และพระโอรสธดาของพระเจาจลน ทตนนำามาไวในอโมงคใตดน แลวจดการใหกองทพทเตรยมไว นำาเสดจกษตรยทงหลายกลบไปมถลา สวนตวมโหสถเองอย เผชญหนา กบพระเจาจลน เมอพระเจาจลนเสดจมา ประกาศวาจะจบพระเจาวเทหราช มโหสถจงบอกใหทรงทราบวา พระเจาวเทหราช มโหสถจงบอก ใหทรงทราบวา พระเจาวเทหราชเสดจกลบมถลาแลวพรอมดวย พระราชวงศ ของพระเจาจลน พระราชากทรงตกพระทย เกรงวาพระญาตวงศจะเปนอนตราย มโหสถจงทลวา ไมมผใด จะทำาอนตราย แลวจงทลเชญพระเจาจลนทอดพระเนตรวงและ อโมงคทจดเตรยมไวอยางวจตรงดงาม

25

ขณะทพระเจาจลนกำาลง ทรงเพลดเพลน มโหสถกปดประตกลทงปวง และหยบดาบทซอนไว ทำาทวาจะ ตดพระเศยรพระราชา พระราชาตกพระทยกลว มโหสถจงทลวา "ขาพระองคจะไมทำารายพระราชา แตหากจะฆา ขาพระองคเพราะแคนพระทย ขาพระองคกจะถวายดาบนให"    พระราชาเหนมโหสถสงดาบถวาย กทรงไดสต เหนวามโหสถ นอกจากจะประกอบดวยความสตปญญาประเสรฐแลว ยงเปน ผไมมจตใจมงรายพยาบาทผใด พระเจาจลนจงตรสขออภยท ไดเคยคดรายตอเมองมถลา ตอพระเจาวเทหราช และตอมโหสถ มโหสถจงทลลากลบไปมถลา จดใหกองทหารนำาเสดจพระชนน พระมเหส และ พระราชบตร ของพระเจาจลนกลบมายง อตรปญจาล สวนราชธดานนคงประทบอยมถลา ในฐานะ พระชายาพระเจา วเทหราชตอไป พระเจาจลนทรงตรสขอใหมโหสถมาอยกบพระองค มโหสถ ทลวา "ขาพระองครบราชการรงเรองในราช สำานกของพระเจา วเทหราช ผเปนเจานายของขาพระองคแตเดม ไมอาจจะไปอยท อนไดหากเมอใด พระเจาวเทหราชสวรรคต ขาพระองคจะไป อยเมองอตรปญจกาล รบราชการอยในราชสำานก ของ พระองค" เมอพระเจาวเทหราชสนพระชนม มโหสถกทำาตามท ลนวาจาไว คอไปรบราชการอยกบพระเจาจลน และยงถก กลนแกลงจากเกวฏพราหมณคปรบเกา แตมโหสถก เอาตวรอดไดทกครง มโหสถนอกจากจะมสตปญญา เฉลยวฉลาดแลว ยงประกอบดวยคณธรรมอนประเสรฐ มความสขมรอบคอบ มไดหลงใหล ในลาภยศสรรเสรญ ดงนนมโหสถจงไดรบยกยองสรรเสรญวาเปน บณฑตผม ความรอนลกซง มสต ปญญานนประกอบดวยคณธรรมอนประเสรฐ ทกำากบใหผมสตปญญาประพฤตปฏบตในทางทถกทควรคตธรรม : บำาเพญปญญาบารม"ปญญาอนลำาเลศนนยอมทำาคณใหแกบคคล ยงกวามทรพยนบแสน แมมมปญญาดงปราชญ แตถาเปนผรจกคดใหรอบคอบกอน กยอมเปนผมปญญาและประพฤตชอบแลว"

 ๖. ภ ร ท ต ช า ด กพระราชาพระองคหนง พระนามวา "พรหมทต" ครอง ราชสมบตอยทเมองพาราณส พระโอรสทรงดำารง ตำาแหนงอปราช อยตอมาพระราชาทรงระแวงวา พระโอรสจะคดขบถ แยงราชสมบต จงมโองการให พระโอรสออกไปอยใหไกลเสยจากเมอง จนกวาพระราชา จะสนพระชนมจงใหกลบมารบราชสมบต พระโอรสกปฏบต ตามบญชา เสดจไปบวชอยทบรเวณแมนำาชอวา "ยมนา" มนางนาคตนหนงสามตาย ตองอยแตเพยงลำาพง เกดความ วาเหวจนไมอาจทนอยในนาคพภพได จงขน มาจากนำา ทองเทยวไปตามรมฝงมาจนถงศาลาทพกของพระราชบตร นางนาคประสงคจะลองใจดวา นกบวชผพำานกอยในศาลาน จะเปนผทบวชดวยใจเลอมใสอยางแทจรงหรอไม จงจดประดบ ประดาทนอนในศาลานนดวยดอกไมหอม และของทพยจาก เมองนาค   ครนพระราชบตรกลบมา เหนทนอนจดงดงาม นาสบายกยนดประทบนอนดวยความสขสบายตลอดคน รงเชากออกจากศาลาไป นางนาคกแอบด พบวาทนอน มรอยคนนอน จงรวานกบวชผนมไดบวชดวยความศรธรา เตมเปยม ยงคงยนดในของสวยงาม ตามวสยคนม

26

กเลส จงจดเตรยมทนอนไวดงเดมอก ในวนทสาม พระราชบตรมความสงสยวา ใครเปนผจด ทนอนอนสวยงามไว จงไมเสดจออกไปปา แตแอบดอยบรเวณ ศาลานนเอง เมอนางนาคเขามาตกแตงทนอน พระราชบตร จงไตถามนางวา นางเปนใครมาจากไหน นางนาคตอบวา นางเปนนาคชอมาณวกา นางวาเหวาทสามตาย จงออกมา ทองเทยวไป พระราชบตรมความยนดจงบอกแกนางวา หากนางพงพอใจจะอยทน พระราชบตรกจะอยดวยกบนาง นางนาคมาณวกากยนด ทงสองจงอยดวยกนฉนสามภรรยา   จนนางนาคประสตโอรสองคหนง ชอวา "สาครพรหมทต" ตอมากประสตพระธดาชอวา "สมทรชา" ครนเมอพระเจาพรหมทตสวรรคต บรรดาเสนาอำามาตย ทงหลายไมมผใดทราบวาพระราชบตรประทบ อย ณ ทใด บงเอญพรานปาผหนงเขามาแจงขาววา ตนไดเคยเทยวไปแถบ แมนำายมนา และไดพบพระราชบตรประทบอยบรเวณนนอำามาตย จงไดจดกระบวนไปเชญเสดจพระราชบตรกลบมาครองเมอง พระราชบตรทรงถามนางนาคมาณวกาวา จะไปอย เมองพาราณสดวยกนหรอไม นางนาคทลวา "วสยนาค นนโกรธงายและมฤทธราย หากหมอมฉนเขาไปอยในวง แลวมผใดทำาใหโกรธ เพยงหมอมฉน ถลงตามอง ผนนกจะ มอดไหมไป พระองคพาโอรสธดากลบไปเถด สวนหมอมฉน ขอทลลากลบไปอยเมองนาค ตามเดม" พระราชบตรจงพา โอรสธดากลบไปพาราณสอภเษกเปนพระราชา อยมาวนหนง ขณะทโอรสธดาเลนนำาอยในสระ เกดตกใจกลวเตา ตวหนง พระบดาจงใหคนจบเตานนไป ทงทวนนำาวนในแมนำา ยมนา เตาจมลงไปถงเมองนาค เมอถกพวกนาคจบไว เตากออก อบาย บอกแก นาควา "เราเปนทตของพระราชาพาราณส พระองค ใหเรามาเฝาทาวธตรฐ พระราชทานพระธดาใหเปนพระชายา ของทาวธตรฐ เมองพาราณสกบนาคพภพจะไดเปนไมตรกน"   ทาวธตรฐทรงทราบกยนด สงใหนาค 4 ตนเปนทตนำา บรรณาการไปถวายพระราชาพาราณสและขอรบตว พระธดามาเมองนาค พระราชาทรงแปลกพระทย จงตรสกบ นาควา "มนษยกบนาคนนตางเผาพนธกน จะแตงงานกน นนยอมเปนไปไมได" เหลานาคไดฟงดงนน จงกลบไปกราบทลทาวธตรฐวา พระราชาพาราณสทรงดหมนวานาคเปนเผาพนธง ไมคควรกบพระธดา ทาวธตรฐทรงพโรธ ตรสสงใหฝงนาค ขนไปเมองมนษย ไปเทยวแผพงพานแสดง อทธฤทธอำานาจ ตามทตางๆ แตมใหทำาอนตรายชาวเมอง ชาวเมองพากนเกรงกบวนาคจนไมเปนอนทำามาหากน ในทสดพระราชากจำาพระทยสง นางสมทรชา ใหไปเปนชายา ทาวธตรฐ นางสมทรชาไปอยเมองนาคโดยไมรวาเปนเมองนาค เพราะทาวธตรฐใหเหลา บรวารแปลงกายเปนมนษยทงหมด นางอยนาคพภพดวยความสขสบาย จนมโอรส 4 องค ชอวา สทศนะ ทตตะ สโภคะ และ อรฏฐะ อยมาวนหนง อรฏฐะไดฟงนาคเพอนเลนบอกวา พระมารดาของตนไมใชนาค จงทดลองดโดยเนรมต กายกลบเปนง ขณะทกำาลงกนนมแมอย นางสมทรชาเหนลก กลายเปนงกตกพระทย ปดอรฏฐะตกจากตก เลบของนาง ไปขวนเอานยนตาอรฏฐะบอกไปขางหนง ตงแตนนมา นางจงรวาไดลงมาอยเมองนาค   ครนเมอพระโอรสทง 4 เตบโตขน ทาวธตรฐกทรงแบงสมบต ใหครอบครองคนละเขต ทตตะผเปนโอรส องคทสองนน มาเฝาพระบามารดาอยเปนประจำา ทตตะเปนผมปญญา เฉลยวฉลาดไดชวยพระบดาแกไข ปญหาตางๆอยเปนนตย แมปญหาทเกดขนกบเทวดา ทตตะก

27

แกไขไดจงไดรบการยกยอง สรรเสรญวา เปนผปรชาสามารถ ไดรบขนานนามวา ภรทตต คอ ทตตะผเรองปญญา ภรทตตไดเคยไปเหนเทวโลก วาเปนทนารนรมยจงตงใจวา จะรกษาอโบสถศลเพอจะไดไปเกดใน เทวโลก จงทล ขออนญาตพระบดา กไดรบอนญาต แตทาวธตรฐสงวา มใหออกไปรกษาอโบสถนอก เขตเมองนาค เพราะอาจ เปนอนตราย ครนเมอรกษาศลอยในเมองนาค ภรทตต ร ำาคาญวาพวกฝงนาคบรวาร ไดหอมลอม ปรนนบตเฉพาะในตอนเชาเทานน ตงแตนนมา ภรทตตกขนไปรกษาอโบสถศลอยทจอมปลวก ใกลตนไทรรมแมนำายมนา ภรทตตตงจต อธษฐานวา แมผใดจะตองการหนง เอน กระดก เลอดเนอของตน กจะยอมบรจาคให ขอเพยงใหได รกษาศลใหบรสทธ   ครงนนมนายพรานชอ เนสาท ออกเทยวลาสตว เผอญได พบภรทตตเขา สอบถามรวาเปนโอรสของ ราชาแหงนาค ภรทตตเหนวาเนสาทเปนพรานมใจบาปหยาบชา อาจเปน อนตรายแกตน จงบอกแก พรานเนสาทวา "เราจะพาทาน กบลกชาย ไปอยเมองนาคของเรา ทานทงสองจะมความสข สบายในเมอง นาคนน" พรานเนสาทลงไปอยเมองนาค ไดไมนาน เกดคดถงเมองมนษยจงปรารภกบภรทตตวา "ขาพเจาอยากจะกลบไปเยยมญาตพนอง แลวจะออกบวช รกษาศลอยางทานบาง" ภรทตตรดวยปญญาวาพรานจะเปนอนตรายแกตน แตกไมทราบจะทำาอยางไรด จงตองพาพรานกลบไป เมองมนษย พรานพอลกกออกลาสตวตอไปตามเดม มพญาครฑตนหนงอาศยอยบนตนงว ทางมหาสมทรดานใต วนหนงขณะออกไปจบนาคมากน นาคเอาหางพนกงไทรทอย ทายศาลาพระฤาษ จนตนไทรถอนรากตดมาดวย ครนครฑ ฉกทองนาคกนมนเหลว แลวทงรางนาคลงไป จงเหนวา มตนไทรตดมาดวย ครฑรสกวาไดทำาผด คอถอนเอา ตนไทรทพระฤาษ เคยอาศยรมเงา จงแปลงกายเปนหนม นอยไปถามพระฤาษวา เมอตนไทรถกถอนเชนน กรรมจะตก อยกบใคร พระฤาษตอบวา "ทงครฑและนาคตางกไมม เจตนาจะถอนตนไทรนน กรรมจงไมมแกผใดทงสน"   ครฑดใจจงบอกกบพระฤาษวาตนคอครฑ เมอพระฤาษ ชวยแกปญหาใหตนสบายใจขนกจะสอนมนตชอ อาลมพายน อนเปนมนตสำาหรบครฑใชจบนาค ใหแกพระฤาษ อยมาวนหนง มพราหมณซงเปนหนชาวเมองมากมาย จนคด ฆาตวตาย จงเขาไปในปา เผอญไดพบพระฤาษ จงเปลยนใจ อยปรนนบตพระฤาษจนพระฤาษพอใจ สอนมนตอาลมพายน ใหแกพราหมณนน พราหมณเหนทางจะเลยงตนได จงลา พระฤาษไป เดนสาธยายมนตไปดวย นาคทขนมาเลนนำา ไดยนมนตกตกใจ นกวาครฑมา กพากนหนลงนำาไปหมด ลมดวงแกวสารพกนกเอาไวบนฝง พราหมณหยบ ดวงแกวนนไป ฝายพรานเนสาทกเทยวลาสตวอย เหนพราหมณเดนถอ ดวงแกวมา จำาไดวาเหมอนดวงแกวทภรทตต เคยใหด จงออกปากขอ และบอกแกพราหมณวา หากพราหมณ ตองการอะไรกจะหามาแลกเปลยน พราหมณบอกวาตองการ รทอยของนาค เพราะตนมมนตจบนาค พรานเนสาทจงพา ไปบรเวณทรวา ภรทตตเคยรกษาศลอย เพราะความโลภ อยากไดดวงแกว   โสมทตผเปนลกชาย เกดความละอายใจทบดาไมซอสตย คดทำารายมตร คอภรทตต จงหลบหนไป ระหวางทาง เมอไปถงทภรทตตรกษาศลอย ภรทตตลมตาขนดกรวา พราหมณคดทำารายตน แตหากจะตอบโต ถาพราหมณเปน อนตรายไป ศลของตนกจะขาด ภรทตต

28

ปรารถนาจะรกษาศล ใหบรสทธจงหลบตาเสย ขดกายแนนงไมเคลอนไหว พราหมณกรายมนตอาลมพายน เขาไปจบภรทตตไวกด ศรษะอา ปากออก เขยาใหสำารอกอาหารออกมา และทำาราย จนภรทตตเจบปวดแทบสนชวต แตกมไดโตตอบ พราหมณจบ ภรทตตใสยามตาขาย แลวนำาไปออกแสดงใหประชาชนดเพอหาเงน พราหมณบงคบใหภรทตตแสดงฤทธตางๆ ใหเนรมตตวให ใหญบาง เลกบาง ใหขด ใหคลาย แผพงพาน ใหทำาสกายเปน สตางๆ พนไฟ พนควน พนนำา ภรทตตกยอมทกอยาง ชาวบาน ทมาดเวทนาสงสาร จงให ขาวของเงนทอง พราหมณกยงโลภ พาภรทตตไปเทยวแสดง จนมาถงเมองพาราณส จงกราบทล พระราชาวาจะใหนาคแสดงฤทธถวายใหทอดพระเนตร   ขณะนนสมทรชา ผดสงเกตทภรทตตหายไป ไมมาเฝา จงถามหา ในทสดกทราบวา ภรทตตหายไป พนองของภรทตต จงทลวาจะออกตดตาม สทศนะจะไปโลกมนษย สโภคะไป ปาหมพานต อรฏฐะไป เทวโลกสวนนางอจจมข ผเปนนองสาว ตางแมของภรทตตของตามไปกบสทศนะพชายใหญดวย เมอตดตามมาถงเมองพาราณส สทศนะกไดขาววามนาค ถกจบมาแสดงใหคนด จงตามไปจนถงบรเวณทแสดง ภรทตตเหนพชาย จงเลอยไขาไปหาซบหวรองไหอยทเทา ของสทศนะแลวจงเลอยกลบไปเขาทขง ของตนตามเดม พราหมณจงบอกกบสทศนะวา "ทานไมตองกลว ถงนาคจะ กดทานไมชากจะหาย" สทศนะตอบวา "เราไมกลวดอก นาคนไมมพษ ถงกดกไมมอนตราย" พราหมณหาวาสทศนะ ดหมนวาตน เอานาคไมมพษมาแสดง จงเกดการโตเถยงกนขน สทศนะจงทาวา "เขยดตวนอยของเรานนยงมพษมากกวา นาคของทานเสยอก จะเอามาลองฤทธกนดกได" พราหมณ กลาววาหากจะใหสกน กตองมเดมพนจงจะสมควร สทศนะจง ทลขอพระราชาพาราณสใหเปนผประกนใหตน โดยกลาววา พระราชาจะไดทอด พระเนตรการตอสระหวางนาคกบเขยด เปนการตอบแทน พระราชากทรงยอมตกลงประกนใหแก สทศนะ สทศนะเรยก นางอจจมข ออกมาจากมวยผมใหคายพษ ลงบนฝามอ 3 หยด แลวทลวา "พษของเขยดนอยนแรงนก เพราะนางเปนธดาทาวธตรฐ ราชาแหงนาค หากพษนหยดลง บนพนดน พชพนธไมจะตายหมด หากโยนขนไปในอากาศ ฝนจะไมตกไป 7 ป ถาหยดลงในนำาสตวนำาจะตายหมด" พระราชาไมทราบจะทำาอยางไรด สทศนะจงทลขอให ขดบอ 3 บอบอแรกใสยาพษ บอทสองใสโคมย บอทสามใสยาทพย แลวจงหยดพษลงในบอแรก กเกดควนลกจนเปนเปลวไฟ ลามไปตดบอทสองและสาม จนกระทงยาทพยไหมหมด ไฟจงดบ พราหมณตวราย ซงยนอยขางบอ ถกไอพษจนผวหนงลอก กลายเปนขเรอน ดางไปทงตว จงรองขนวา "ขาพเจากลวแลว ขาพเจาจะ ปลอยนาคนนใหเปนอสระ" ภรทตตไดยนดงนน กเลอยออกมาจากทขง เนรมตกาย เปนมนษย พระราชาจงตรสถามความเปนมา ภรทตตจงตอบวา "ขาพเจาและพนองเปนโอรสธดาของทาวธตรฐราชาแหงนาคกบ นางสมทรชา ขาพเจายอมถกจบมา ยอมใหพราหมณทำารายจน บอบชำา เพราะปราถนาจะรกษาศล บดนขาพเจาเปน อสระแลว จงขอลากลบไปเมองนาคตามเดม" พระราชาทรงดพระทยเพราะทราบวาภรทตตเปนโอรสของ นางสมทรชา นองสาวของพระองคทบดายกใหแกราชานาคไป จงเลาใหภรทตตและพนองทราบวา เมอนางสมทรชาไปส เมองนาค

29

แลว พระบดากเสยพระทย จงสละราชสมบต ออกบวช พระองคจงไดครองเมองพาราณสตอมา   พระราชาประสงคจะให นางสมทรชาและบรรดาโอรสไดไป เฝาพระบดา จะไดทรงดพระทย สทศนะทลพระราชาวา "ขาพเจาจะ กลบไปทลใหพระมารดาทราบ ขอใหพระองค ไปรออยทอาศรมของพระอยกาเถด ขาพเจาจะพา พระมารดาและพนองตามไปภายหลง" ทางฝายพรานเนสาท ผทำารายภรทตตเพราะหวงดวงแกว สารพดนก เมอตอนทพราหมณโยนดวงแกวให นน รบไมทน ดวงแกวจงตกลงบนพนและแทรกธรณกลบไปสเมองนาค พรานเนสาทจงสญเสยดวงแกว สญเสยลกชาย และเสยไมตร กบภรทตต เทยวซดเซพเนจรไป ครนไดขาววาพราหมณผจบ นาคกลายเปน โรคเรอนเพราะพษนาค กตกใจกลว ปราถนา จะลางบาป จงไปยงรมนำายมนา ประกาศวา "ขาพเจาได ทำารายมตร คอ ภรทตต ขาพเจาปราถนาจะลางบาป" พรานกลาวประกาศอย หลายครง เผอญขณะนน สโภคะกำาลงเทยวตามหาภรทตตอย ไดยนเขาจงโกรธแคน เอาหางพนขาพราน ลากลงนำาใหจมแลว ลากขนมาบนดนไมใหถงตาย ทำาอยเชนนนหลายครงพราน จงรองถามวา "นตวอะไรกน ทำาไมมาทำาราย เราอยเชนน ทรมาณเราเลนทำาไม" สโภคะตอบวาตนเปนลกราชานาค พรานจงรวาเปนนองภรทตต กออนวอนขอใหปลอยและกลาว แกสโภคะวา "ทานรหรอไม เราเปนพราหมณ ทานไมควร ฆาพราหมณ เพราะพราหมณเปนผบชาไฟ เปนผทรงเวทย และเลยงชพดวยการขอ ทานไมควรทำารายเรา" สโภคะไมทราบจะตดสนใจอยางไร จงพาพรานเนสาทลงไป เมองนาค คดจะไปขอถามความเหนจากพนอง เมอไปถงประต เมองนาค กพบอรฏฐะนงรออย อรฏฐะนนเปนผเลอมใสพราหมณ ครนรวาพชายจบพราหมณมา จงกลาวสรรเสรญคณของพราหมณ สรรเสรญความยงใหญแหงพรหม และกลาววาพราหมณเปนบคคล ทไมสมควรจะถกฆา ไมวาดวยเหตผลใดๆ การฆาพราหมณซง เปนผบชาไฟนนจะทำา ใหเกดความเสยหายใหญหลวง สโภคะกำาลงลงเลใจ ไมทราบจะทำาอยางไร พอดภรทตตกลบมาถง ไดยนคำาของอรฏฐะจงคดวา อรฏฐะ นนเปนผเลอมใสพราหมณ และการบชายญของพราหมณ จำาเปนทจะตองกลาววาจาหกลาง มใหผใด คลอยตามในทางทผด   ภรทตตจงกลาวชแจงแสดง ความเปนจรง และในทสดไดกลาววา "การบชาไฟนน หาไดเปน การบชาสงสดไม หากเปนเชนนน คนเผาถาน คนเผาศพ กสมควรจะไดรบยกยองวาเปนผบชา ไฟยงกวาพราหมณ หากการบชาไฟเปนสงสด การเผาบานเมองกคงไดบญสงสด แตหาเปนเชนนนไม หากการบชายญจะเปนบญสงสดจรง พราหมณกนาจะเผาตนเองถวายเปนเครองบชา แตพราหมณกลบ บชาดวยชวตของผอน เหตใดจงไมเผาตนเองเลา" อรฏฐะกลาววา พรหมเปนผทรงคณยงใหญ เปนผสรางโลก ภรทตตตอบวา "หากพรหมสรางโลกจรง ไฉนจงสรางใหโลก มความทกข ทำาไมไมสรางใหโลกมแตความสข ทำาไมพรหม ไมสรางใหทกคนมความ เทาเทยมกน เหตใดจงแบงคนเปน ชนวรรณะ คนทอยในวรรณะตำา เชน ศทร จะไมมโอกาสม ความสข เทาเทยมผอนไดเลย พราหมณตางหากทพยายาม ยกยองวรรณะของตนขนสง และเหยยดหยามผอนใหตำากวา โดยอางวาพราหมณเปนผรบใชพรหม เชนนจะถอวาพราหมณ ทรงคณยงใหญไดอยางไร" ภรทตตกลาววาจาหกลางอรฏฐะดวยความเปน

30

จรง ซงอรฏฐะ ไมอาจโตเถยงได ในทสดภรทตตจงสงให นำาพรานเนสาทไปเสย จากเมองนาค แตไมใหทำาอนตรายอยางใด จากนนภรทตตกพา พนองและนางสมทรชาผเปนมารดา กลบไปเมองมนษย เพอไป เฝาพระบดา พระเชษฐาของนางทรอคอยอยแลว เมอญาตพนองทงหลายพากนแยกยายกลบบานเมอง ภรทตตขออยทศาลากบพระอยกา บำาเพญเพยร รกษาอโบสถศล ดวยความสงบ ดงทไดเคยตงปณธานไววา "ขาพเจาจะมนคงในการ รกษาศลใหบรสทธ จะไมใหศลตองมวหมอง ไมวาจะตองเผชญความ ทกขยากอยางไร ขาพเจาจะอดทน อดกลน ตงมนอย ในศลตลอดไป" คตธรรม : บำาเพญศลบารม

"ความโลภนนเปนสงชวรายเชนเดยวกบการเนรคณ แตความอดทนยอมประเสรฐยงนกแลว" ๗. จ น ท ช า ด กในครงโบราณ เมองพารานส มชอวา บปผวด มกษตรย ทรงพระนามวา พระเจาเอกราชา พระราชบตรองคใหญ พระนามวา จนทกมาร ดำารงตำาแหนงเปนอปราช และ พราหมณชอกณฑหาล เปนปโรหตในราชสำานก กณฑหาล มหนาทตดสนคดความอกตำาแหนง แตกณฑหาลเปนคน ไมยตธรรม ไมซอสตย มกจะรบสนบนจากคความอยเสมอ ขางไหนใหสนบนมาก กจะตดสนความเขาขางนน จนกระทงวนหนง ผทไดรบความอยตธรรมรองโพนทนา โทษของกณฑหาล ไดยนไปถงพระจนทกมาร จงตรสถาม วาเกดเรองอะไร บคคลนนจงทลวา "กณฑหาลปโรหต มไดเปนผทรงความยตธรรม หากแตรบสนบน กอความ อยตธรรมใหเกดขนเนองๆ" พระจนทกมารตรสวา "อยา กลวไปเลย เราจะเปนผให ความยตธรรมแกเจา" แลว พระจนทกมารกทรงพจารณาความอกครง ตดสนไปโดย ยตธรรม เปนทพงพอใจแกประชาชนทงหลาย ฝงชนจง แซซองสดดความยตธรรมของพระจนทกมาร พระเจาเอกราชาทรงไดยนเสยงแซซอง จงตรสถาม ครนทรงทราบจงมโองการวา "ตอไปน ใหจนทกมาร แตผเดยวทำาหนาทตดสนคดความทงปวงใหยตธรรม" กณฑหาลเมอถกถอดออกจากตำาแหนงหนาท กเกด ความเคยดแคนพระจนทกมาร วาทำาใหตนขาดผล ประโยชน และไดรบความอบอายขายหนาประชาชน จงผกใจพยาบาทแตนนมา   อยมาวนหนง พระเจาเอกราช ทรงฝนเหนสวรรค ชนดาวดงส เหนความผาสกสวยงาม ความรนรมย ตางๆ นานา ในสรวงสวรรค เมอตนจากฝน พระองค ยงทรงอาลยอาวรณอย และปรารถนาจะไดไปส ดนแดนอนเปนสขนน จงตรสถามบรรดาผทพระองค คดวาจะสามารถบอกทางไปสเทวโลกใหแกพระองคได กณฑหาลไดโอกาส จงกราบทลวา "ขาแตพระราชา ผทประสงคจะไปสสวรรค มอยหนทางเดยวเทานนคอ ทำาบญใหทาน และฆาบคคลทไมควรฆา" พระราชาตรส ถามวา "ฆาบคคลทไมควรฆา หมายความวาอยางไร" กณฑหาลทลตอบวา "พระองคจะตองการกระทำาการ บชายญดวยพระราชบตร พระมเหส ประชาชนหญงชาย เศรษฐ และชางแกว มาแกว จำานวนอยางละส จงจะไป สสวรรคได" ดวยความทอยากจะไป

31

เสวยสขในสวรรค พระเจาเอกราชากทรงเหนดทจะทำาบชายญตามทกณฑหาล ผม จตรษยาพยาบาททลแนะ พระองคทรงระบชอ พระราช บตรพระมเหส เศรษฐ ประชาชน และชางแกว มาแกว ทจะ บชายญดวยพระองคเอง อนทจรงกณฑหาลประสงคราย กบพระจนทกมารองคเดยวเทานน แตครนจะใหบชายญ พระจนทกมารแตลำาพง กเกรงวาผคนจะสงสย จงตองให บชายญเปนจำานวนส พระจนทกมารผเปนโอรสองคใหญ กทรงอยในจำานวนชอทพระเจาเอกราชาโปรดใหนำามาทำา พธดวย จงสมเจตนาของกณฑหาล เมอชาง มา และบคคล ทถกระบชอ ถกนำามาเตรยมเขาพธ กเกดความโกลาหล วนวาย มแตเสยงผคน รองไหคร ำาครวญไปทว พระจนทกมารนน เมอราชบรษไปกราบทลกทรงถามวา ใครเปนผทลใหพระราชาประกอบพธบชายญ ราชบรษ ทลวากณฑหาล กทรงทราบวาเปนเพราะความ รษยาพยาบาทท กณฑหาลมตอพระองคเปนสาเหต ในเวลาทราชบรษไปจบเศรษฐทงสมาเขาพธนน บรรดาญาตพนองตางพยายามทลวงวอนขอชวตตอ พระราชา แตพระราชากไมทรงยนยอม เพราะม พระทยลมหลงในภาพเทวโลก และเชองมงายในสงท กณฑหาลทล   ตอมาเมอพระบดาพระมารดาของ พระราชาเอง ทรงทราบกรบเสดจมาทรงหามปรามวา "ลกเอยทางไปสวรรคทตองฆาบตรภรรยา ตองเบยด เบยนผอนนน จะเปนไปไดอยางไร การใหทาาน การ งดเวนการเบยดเบยนตางหาก เปนทางสสวรรค" พระราชากมไดทรงฟงคำาหามปรามของพระบดา พระมารดา พระจนทกมารทรงเหนวาเปนเพราะ พระองคเองทไปขดขวางหนทางของคนพาลคอ กณฑหาล ทำาใหเกดเหตใหญ จงทรงออนวอนพระบดา วา "ขอพระองคโปรดประทานชวต ขาพเจาทงปวงเถด แมจะจองจำาเอาไวกยงไดใชประโยชน จะใหเปน ทาส เลยงชาง เลยงมา หรอขบไลไปเสยจากเมองกยอมได ขอประทานชวตไวเถด" พระราชาไดฟงพระราชบตร กทรงสงเวชพระทยจน นำาพระเนตรไหล ตรสใหปลอย พระราชบตร พระมเหส และทกสงทกคนทจบมาทำาพธ ครนกณฑหาลทราบ เขาขณะเตรยมพธกรบมาทบคดคาน และ ลอลวงให พระราชาคลอยตามดวยความหลงใหลในสวรรคอก พระราชากทรงเหนดไปตามทกณฑหาล ชกจง พระจนทกมารจงทลพระบดาวา "เมอขาพเจายงเลกๆ อย พระองคโปรดใหพเลยง นางนม ทะน บำารงรกษา ครนโตขนจะกลบมาฆาเสยทำาไม ขาพเจายอมกระทำา ประโยชนแกพระองคได พระองคจะ ใหฆาลกเสย แลวจะอยกบคนอนทมใชลกจะเปนไปไดอยางไร ในทสดเขากคงจะฆาพระองคเสยดวย พราหมณทสงหาร ราชตระกล จะถอวาเปนผมคณประโยชนไดอยางไร พราหมณนนคอผเนรคณ" พระราชาไดฟง กสลดพระทย สงใหปลอยทกชวต ไปอกครง แตครนพราหมณกณฑหาลเขามากราบทล กทรงเชออก พระจนทกมารกกราบทลพระบดาวา "ขาแตพระบดา หากคนเราจะไปสวรรค ไดเพราะ การกระทำาบชายญ เหตใดพราหมณจงมทำาบชายญ บตรภรรยาของตนเองเลา เหตใดจงไดชกชวนใหคน อนกระทำา   ในเมอพราหมณกไดทลวา คนผใดทำา บชายญเองกด คนผนนยอมไปสสวรรค เชนนนควรให พราหมณกระทำาบชายญดวยบตรภรรยาตนเองเถด" ไมวาพระจนทกมารจะกราบทลอยางไร พระราชา กไมทรงฟง บคคลอนๆอกเปนจำานวนมาก รวมทง พระวสลกมารผเปนราชบตรของพระจนทกมาร มาทลออนวอน พระเจาเอกราชากไมทรงยนยอมฟง ฝายกณฑ

32

หาลเกรงวาจะมคนมาทลชกจงพระราชาอก จงสงใหปดประตวง และทลเชญพระราชาใหไป อยในทอนคนอนเขาไปเฝามได เมอถงเวลาทำาพธ มแตเสยงครำาครวญของราชตระกล และฝงชนทญาต พนองถกนำามาเขาพธ ในทสด นางจนทาเทวผเปนชายา ของพระจนกมาร ซงไดพยายามทลออนวอนพระราชา สกเทาไรกไมเปนผล กได ตดตามพระจนทกมารไป สหลมยญดวย เมอกณฑหาลนำาถาดทองมาวางรอไว และเตรยมพระขรรคจะบนคอพระจนทกมาร พระนางจนทาเทวกเสดจไปสหลมยญ ประนมหตถบชา และกลาวสจจวาจาขนวา "กณฑหาลพราหมณเปน คนชวเปนผมปญญาทราม มจตมงรายพยาบาท ดวยเหตแหงวาจาสตยน เทวดา ยกษ และสตวทงปวง จงชวยเหลอเรา ผไรทพง ผแสวงหาทพง ขอใหเราไดอยรวมกบสามดวยความสวสดเถด ขอใหพระเปนเจา ทงหลายจงชวยสามเรา ใหเปนผทศตรทำารายมไดเถด" เมอพระนางกระทำาสจจกรยา พระอนทรไดสดบ ถอยคำานน จงเสดจมาจากเทวโลก ทรงถอคอนเหลกม ไฟลกโชตชวง ตรงมายงพระราชา กลาววา "อยาใหเรา ถงกบตองใชคอนนประหารเศยรของทานเลย มใครท ไหนบาง ทฆาบตร ภรรยา และเศรษฐคหบดผไมมความ ผดเพอทตนเองจะไดไปสวรรค จงปลอยบคคลผปราศ จากความผดทงปวงเสยเดยวน" พระราชาตกพระทยสดขด สงใหคนปลดปลอยคน ทงหมดจากเครองจองจำา   ในทนใดนนประชาชนทรม ลอมอยกชวยกนเอากอนหน กอนดนและทอนไม เขาขวางปาทบตกณฑหาลพราหมณจนสนชวตอย ณ ทนน แลวหนมาจะฆาพระราชา แตพระจนทกมารตรงเขากอด พระบดาไว ผคนทงหลายกไมกลาทำาราย ดวยเกรง พระจนทกมารจะพลอยบาดเจบ ในทสดจงประกาศวา "เราจะไวชวตแกพระราชาผโฉดเขลา แตจะใหครองแผนดน มได" เราถอดพระยศพระราชาเสยใหเปนคนจณฑาล แลวไลออกจากพระนครไป จากนนมหาชนกกระทำาพธอภเษกพระจนทกมารขน เปนพระราชา ทรงปกครองบานเมองดวยความยตธรรม เมองทรงทราบวาพระบดาตกระกำาลำาบากอยนอกเมอง กทรงใหความชวยเหลอพอทพระบดาจะดำารงชพอยได พระจนทกมารปกครองบานเมองใหรมเยนเปนสข ตลอดมาจนถงทสดแหงพระชนมชพ กไดเสดจไปเสวยสข ในเทวโลก ดวยเหตททรงเปน ผปกครองทด ททรงไวซง ความยตธรรม ไมหลงเชอ วาจาคนโดยงาย และ ปฏบตหนาทของตนดวยความซอตรง คตธรรม : บำาเพญขนตบารม

"เรองอาฆาตจองเวรนน ยอมใหทกขกลบคนแกตนในทสด และความเขลาหลงในทรพยและสขของผอนกยอมใหผลรายแกตวไดในไมชาเชนกน"

 ๘. น า ร ท ช า ด กพระราชาองคหนง ทรงพระนามวา องคตราช ครองเมองมถลา เปนผทตงมนในทศพธราชธรรม พระธดาของพระเจาองคตราชมพระนามวา รจาราชกมาร มรปโฉมงดงาม พระราชาทรง รกใครพระธดา อยางยง คนวนหนงเปนเทศกาลมหรสพ ประชาชนพากน ตกแตงเคหสถานอยางงดงาม พระเจาองคตราช ประทบอยทามกลางเหลาอำามาตยในปราสาทใหญ ประดบประดาอยางวจตรตระการ พระจนทรกำาลง ทรงกลด เดนอยกลางทองฟา พระราชา

33

ทรงปรารภ กบหมอำามาตยวา "ราตรเชนนนารนรมยนก เราจะทำาอะไรให เพลดเพลนดหนอ" อลาตอำามาตยทลวา "ขอเดชะ ควรจะเตรยม กองทพใหญยกออกไปกวาดตอนดนแดนนอยใหญ ใหเขา มาอยในพระราชอำานาจพระเจาขา" สนามอำามาตยทลวา "ทกประเทศใหญนอยกมา สวามภกดอยในพระราชอำานาจหมดแลว ควรทจะ จดการ เลยงด ดมอวยชยใหสำาราญ และหาความ เพลดเพลนจากระบำารำาฟอนเถดพระเจาขา" วชยอำามาตยทลวา "ขาแตพระองค เรองการระบำา ดนตรฟอนรองนน เปนสงทพระองคไดทรงทอด พระเนตรอยแลวเปนนตย ในราตรอนผดผองเชนน ควรไปหาสมณพราหมณผรธรรม แลวนมนต ทานแสดง ธรรมะจะเปนการควรกวาพระเจาคะ" พระราชาพอพระทยคำาทลของวชยอำามาตย จงตรสถามวา "เออ แลวเราจะไปหาใครเลาทเปน ผรธรรม" อลาตอำามาตยแนะขนวา "มชเปลอย รปหนง อยในมคทายวน เปนพหสตร พดจานาฟง ทานคงจะชวยขจดขอสงสยของเราทงหลายได ทานมชอวา คณาชวก" พระเจาองคตราชไดทรงฟงกยนด สงใหเตรยม กระบวน เสดจไปหาชเปลอยชอคณาชวกนน   เมอไปถงท กทรงเขาไปหาคณาชวก ตรสถาม ปญหาธรรมทพระองคสงสยอยวา บคคลพง ประพฤตธรรมกบบดา มารดา อาจารย บตร ภรรยา อยางไร เหตใดชนบางพวกจงไมตงอย ในธรรม ฯลฯ คำาถามเหลาน เปน ปญหาธรรม ขนสงอนยากจะตอบได ยงคณาชวกเปนมจฉา ทฏฐผโงเขลาเบาปญญาดวยแลว ไมมทางจะ เขาใจได คณาชวกจงแกลงทลไปเสยทางอนวา "พระองคจะสนพระทยเรองเหลานไปทำาไม ไมม ประโยชนอนใดเลยพระเจาขา โปรดฟงขาพเจาเถด ในโลกน บญไมม บาปไมม ปรโลกไมม ไมมบดา มารดาปยา ตายาย สตวทงหลายเกดมาเสมอกน หมด จะไดดไดชวกไดเอง ทานไมม ผลแหงทาน กไมม รางกายทประกอบกนขนมาน เมอตายไป แลวกสญสลายแยกออกจากกนไป สขทกขกสนไป ใครจะฆา จะทำาราย ทำาอนตราย กไมเปนบาป เพราะบาปไมม สตวทกจำาพวก เมอเกดมาครบ 84 กปปกจะบรสทธพนทกข ไปเอง ถายงไมครบ ถงจะทำาบญทำากศลเทาไร กไมอาจบรสทธไปได แตถาถงกำาหนด 84 กปป แมจะทำาบาปมากมาย กจะบรสทธไปเอง" พระราชาไดฟงดงนนจงตรสวา "ทานอาจารย ขาพเจานโงเขลาจรงๆ ขาพเจามวหลงเชอวา ทำาความด แลวจะไปสสคต อตสาหพากเพยร บำาเพญกศลกรรม บดนขาพเจาทราบแลววา บญไมม บาปไมม ผลกรรมใดๆ ไมมทงสน บคคลจะบรสทธเองเมอถงกำาหนดเวลา แมแต การฟงธรรมจากทานอาจารยก หามประโยชน อนใดไม ขาพเจาขอลาไปกอนละ"   เมอเสดจกลบมาถงพระราชวง พระเจา องคตราชกมพระราชโองการวา ตอไปนพระองค จะไมปฏบตราชกจใดๆทงสน เพราะการทงปวง ไมมประโยชน ไมมผลอนใด พระองคจะแสวงหา ความเพลดเพลนใน ชวตแตเพยงอยางเดยว ไม อาทรรอนใจกบผลบญผลกรรมใดๆทงสน จากนนกเกดเสยงเลาลอไปทงพระนครวา พระราชากลายเปนมจฉาทฐ คอ หลงผด เชอคำา ของชเปลอยคณาชวก บานเมองยอมจะถง ความเสอม หากพระราชาทรงมพระดำารดงนน ความนทราบไปถงเจาหญง รจาราชกมาร ทรงรอนพระทยเมอทราบวา พระบดาใหรอโรงทาน ทงสมมเมอง จะไมบรจาคทานอกตอ ไป ทงยงได กระทำาการขมเหงนำาใจชาวเมองมากมายหลาย ประการ ดวยความททรงเชอวา บญไมม บาปไมม บคคลไปสสคตเองเมอถงเวลา เจา

34

หญงรจาราชกมารจงเขาเฝาพระบดา ทลขอ พระราชทานทรพยหนงพน เพอจะเอาไปทรงทำาทาน พระบดาเตอนวา "ลกรก ทานไมมประโยชนดอก ปรโลกไมม เจาจะไมไดผลอะไรตอบแทน หากเจา ยงถอศลอดอาหารวนอโบสถอย กจงเลกเสยเถด ไมมผลดอกลกรก" รจาราชกมารพยายามกราบทลเตอนสตพระบดา วา"ขาแตพระชนก บคคลกระทำาบาปสงสมไว ถงวน หนงเมอผลบาปเพยบเขา บคคลนนกจะตองรบผล แหงบาปทกอ เหมอนเรอทบรรทกแมทละนอย เมอเตมเพยบเขา กจะจมในทสดเหมอนกน ธรรมดาใบไม นนหากเอาไปหมหอของเนาเหมน ใบไมนนกจะ เหมนไปดวย หากหอของหอมใบไม นนกจะหอม ปราชญจงเลอกคบแตคนด หากคบ คนชวกจะพลอย แปดเป อน เหมอนลกศรอาบยาพษ ยอมทำาใหแลงศรแปดเป อนไปดวย" ราชกมารกราบทลตอวา "หมอมฉนรำาลกไดวา ในชาตกอนไดเคยเกดเปนบตรชางทาง ไดคบหา มตรกบ คนชว กพลอยกระทำาแตสงทชวราย ครน ชาตตอมาเกดในตระกลเศรษฐ มมตรดจงไดพลอย บำาเพญบญบาง เมอตายไป ผลกรรมกตามมาทน หมอมฉนตองไปทนทกขทรมาณในนรกอยเปนเวลา หลายชาต หลายภพ ครนไดเกดเปนมนษยกตองทน ทกขร ำาเคญมากมาย กวาจะใชหนกรรมนนหมด และผลบญ เรมสงผล จงไดมาเกดในทดขนเปนลำาดบ อนผลบญผลบาปยอมตดตามเราไปทกๆ ชาต ไมมหยด ยอมไดรบผลตามกรรมทกอไวทกประการ ขอพระบดาจงฟงคำาหมอมฉนเถด"   พระราชามไดเชอคำารจาราชกมาร ยงคงยดมน ตามทไดฟงมาจากคณาชวก เจาหญงทรงเปน ทกขถงผลท พระบดาจะไดรบเมอสนพระชนม จง ทรงตงจตอธษฐานวา "หากเทพยดาฟาดนมอย ขอไดโปรดมาชวยเปลองความเหนผดของ พระบดาดวยเถด จะไดบงเกดสขแกปวงชน" ขณะนน มพรหมเทพองคหนงชอ นารท เปนผม ความกรณาในสรรพสตว มกอปการะเกอกลผอน อยเสมอ นารทพรหมเลงเหนความทกขของ รจาราชกมาร และเลงเหนความเดอดรอนอนจะเกด แกประชาชน หากพระราชาทรงเปนมจฉาทฏฐ จงเสดจจากเทวโลกแปลงเปนบรรพชต เอาภาชนะ ทองใสสาแหรกขางหนง คนโทแกวใสสาแหรก อกขางหนง ใสคานทาน วางบนบาเหาะมาสปราสาท พระเจา องคตราช มาลอยอยตรงหนาพระพกตร พระราชาทรงตกตะลงตรสถามวา "ขาแตทาน ผมวรรณะงามราวจนทรเพญ ทานมาจากไหน" นารทพรหมตอบวา "อาตมาภาพมากจากเทวโลก มนามวา นารท" พระราชาตรสถามวา "เหตใดทาน จงมฤทธลอยอยในอากาศไดเชนนน นาอศจรรย""อาตมาภาพบำาเพญคณธรรม 4 ประการ ในชาต กอนคอ สจจะ ธรรมะ ทมะ และจาคะ จงมฤทธเดช ไป ไหนไดตามใจปรารถนา"   "ผลบญมดวยหรอ ถาผลบญมจรงอยางททานวา ไดโปรดอธบายใหขาพเจาทราบดวยเถด"พระนารท พรหมจงอธบายวา "ผลบญมจรง ผลบาปกมจรง ม เทวดา มบดามารดา มปรโลก มทกสงทกอยางทงนน แตเหลาผงมงายหาไดรไม" พระราชาตรสวา "ถาปรโลกมจรง ขอยมเงน ขาพเจาสกหารอยเถด ขาพเจาจะใชใหทาน ในโลกหนา" พระนารทตอบวา "ถาทานเปนผ ประพฤตธรรม มากกวาหารอยเรากใหทานยมได เพราะเรารวาผอยใน ศลธรรม ผประพฤต

35

กรรมด เมอเสรจจากธระแลว กยอมนำาเงนมาใชคนใหเอง แตอยางทานนตายไป แลวกจะตองไปเกดในนรก ใครเลาจะตามไปทวงทรพยคนจากทานได"   พระราชาไมอาจตอบได จงนงอนอย นารทพรหม ทลวา "หากพระองคยงทรงมมจฉาทฏฐอย เมอสน พระชนม กตองไปสนรก ทนทกขเวทนาสาหส ในโลกหนาพระองคกจะตองชดใชผลบาปทไดกอไว ในชาตน" พระนารทไดโอกาสพรรณนาความทกข ทรมานตางๆ ในนรกใหพระราชาเกดความสะพรงกลว เกดความสยดสยองตอบาป พระราชาไดฟงคำาพรรณนา กสลดพระทยยงนก รพระองควาไดดำาเนนทางผด จงตรสวา "ไดโปรดเปนทพงของขาพเจาดวยเถด บดน ขาพเจาเกดความกลวภยในนรก ขอทานจง เปนแสงสวางสองทางใหขาพเจาดวยเถด โปรด สอนธรรมะใหแกขาพเจาผไดหลงไปในทางผด ขอจง บอกหนทางทถกตองแกขาพเจาดวยเถด" พระนารทพรหมฤษจงไดโอกาสตรสสอนธรรมะ แกพระราชาองคตราช ทรงสอนใหพระราชตงมน ในทาน ในศล อนเปนหนทางไปสสวรรคเทวโลก แลวจงแสดงธรรมเปรยบรางกายกบรถ เพอให พระราชาทรงเหนวา รถทประกอบดวยชนสวนอนด อนถกตองแลนไปในทางทเรยบรน มสตเปนประดจปฏก มความ เพยรเปนบงเหยน และมปญญาเปนหามลอ รถอนประกอบดวยชนสวนอนดนนกจะแลนไปใน ทางทถกตอง โดยปราศจากภยอนตราย พระราชาองคตราชทรงละมจฉาทฏฐคอความเหนผด ละหนทางบาป นารถพรหมฤษจงถวายโอวาทวา "ขอพระองคจะละบาปมต คบแตกลยาณมตร อยาได ทรงประมาทเลย" ในระหวางนน พระนารทพรหม ฤษไดอนตรธานหายไป พระราชากทรงตงมนในศล ในธรรม ทรงเรมทำาบญทำาทาน ทรงเลอกคบแตผทจะ นำาไปในทางทถกทควร เมอพระราชาทรงตงอยใน ทศพธราชธรรม ประชาชนกมความสข บานเมองสงบ รมเยน สมดงทพระนารทพรหมฤษทรงกลาววา " จงละบาปมตร จงคบกลยาณมตร จงทำาบญละจากบาป ตงอยในความไมประมาทเถด " คตธรรม : บำาเพญอเบกขาบารม"สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม ทำาดยอมไดด ทำาผดบาปยอมไดชวชาสามานยเปนผลตอบ และการคบมตรสหายนนกจะสงผลดเลวแกตวบคคลนนดวย"

๙. ว ฑ ร ช า ด ก

ในเมองอนทปตต แควนกร พระราชาทรง พระนามวา ธนญชย ทรงมนกปราชญประจำา ราชสำานกชอวา วธร วธรเปนผมวาจาฉลาด หลกแหลม เมอจะกลาวถอยคำาสงใด กสามารถ ทำาใหผฟงเกดความเลอมใสครทธราและ ชนชมยนดในถอยคำานน ในครงนน มพราหมณอย 4 คน เคยเปนเพอน สนทกนมาแตเกากอน ตอมาพราหมณทงส ไดออกบวช เปนฤษบำาเพญพรตอยในปา หมพานต และบางครงกเขามาสงสอนธรรม แกผคนในเมองบาง ครงหนงม เศรษฐ 4 คน ไดอญเชญฤาษทงส ไปทบานของตน เมอ ฤาษบรโภคอาหารแลว ไดเลาใหเศรษฐฟงถง สมบตในเมองตางๆทตนไดเคยไปเยอนมา ฤาษองคหนงเลาถงสมบตของพระอนทร องคทสองเลาถง สมบตของพญานาค องคทสาม เลาถงสมบตพญาครฑ และองค

36

สดทายเลาถง สมบตของพระราชาธนญชย แหงเมองอนทปตต เศรษฐทงสไดฟงคำาพรรณนา กเกดความ เลอมใสอยากจะไดสมบตเชนนนบาง ตางก พยายามบำาเพญบญ ใหทาน รกษาศลและอธษฐาน ขอใหไดไปเกดเปนเจาขอสมบตดงทตองการ ดวยอำานาจแหงบญ ทาน และศล เมอสน อายแลว เศรษฐทงสกไดไปเกดในททตง ความปรารถนาไว คอ คนหนงไปเกดเปน ทาวสกกะเทวราช คนทสองไปเกดเปน พญานาคชอวา ทาววรณ คนทสามไปเกดเปน พญาครฑ และคนทสไปเกดเปนโอรสพระเจาธนญชย ครนเมอพระราชาธนญชยสวรรคตแลว กไดครอง ราชสมบตในเมองอนทปตตตอมา ทงทาวสกกะ พญานาควรณ พญาครฑ และ พระราชา ลวนมจตใจ ปรารถนาจะรกษาศล บำาเพญธรรม ตางกไดแสวงหาโอกาสทจะรกษา ศลอโบสถและบำาเพญบญ ใหทาน อยเปนนตย วนหนงบคคลทงสเผอญไดมาพบกนทสระ โบกขรณ ดวยอำานาจแหงความผกพนทม มาตงแตครงยงเกด เปนเศรษฐสสหาย ทงส คนจงไดทกทายปราศรยกนดวยไมตร ขณะกำาลงสนทนากไดเกดถกเถยงกนขนวา ศลของใครประเสรฐทสด ทาวสกกะกลาววา พระองคทรงละทงสมบตทพยในดาวดงส มา บำาเพญ พรตอยในมนษยโลก ศลของพระองค จงบรสทธกวาผอน ฝายพญานาควรณกลาววา ธรรมดาครฑนน เปนศตรตวรายของนาค เมอตนไดพบกบพญาครฑ กลบสามารถ อดกลนความโกรธเคองได จงนบวา ศลของ ตนบรสทธกวาผอน พญาครฑกลาวแยงวา ธรรมดานาคเปนอาหารของครฑ ตนไดพบ นาคแต สามารถอดกลนความอยากใน อาหารได นบวาศลของตนประเสรฐทสด สวนพระราชาทรงกลาววา พระองคไดทรงละ พระราชวงอนเปนสถานทสำาราญ พรงพรอม ดวยเหลานารทเฝาปรนนบต มาบำาเพญธรรม แตลำาพงเพอประสงคความสงบ ดงนนจงควร นบวา ศลของพระองค บรสทธทสด ทงสถกเถยงกนเปนเวลานาน แตกไมสามารถ ตกลงกนได จงชวนกนไปหาวธรบณฑต เพอให ชวยตดสน วธรบณฑตจงถามวา"เรองราวเปน มาอยางไรกน ขาพเจาไมอาจตดสนไดหากไม ทราบเหตอนเปนตน เรองของปญหาอยางละเอยด ชดเจนเสยกอน" แลวทงสกเลาถงเรองราวทงหมด วธรบณฑตฟงแลวกตดสนวา"คณธรรมทงส ประการนน ลวนเปนคณธรรมอนเลศทงสน ตางอดหนน เชดชซงกนและกน ไมมธรรมขอไหน ตำาตอยกวากนหรอเลศกวากน บคคลใดตงมน อยในคณธรรมทงสน ถอไดวาเปนสนตชนในโลก" ทงสเมอไดสดบคำาตดสนนน กมความชนชม ยนดในปญญาของวธรบณฑต ทสามารถแก ปญหาทเกดขนไดอยางมเหตมผล ตางคน ตางกไดบชาความสามารถของวธรบณฑต ดวยของมคาทเปนสมบตของตน เมอพญานาควรณกลบมาถงเมองนาคพภพ พระนางวมลา มเหสไดทลถามขนวา "แกว มณทพระศอของ พระองคหายไปไหนเพคะ" พญานาควรณตอบวา "เราไดถอดแกวมณ ออกใหกบวธรบณฑต ผมสต ปญญาเฉยบ แหลมมวาจาอนประกอบดวยธรรมไพเราะ จบใจเราเปนอยางยง และไมใชแตเราเทานน ทไดใหของอนมคายงแกวธรบณฑต ทงทาว สกกะเทวราช พญาครฑ และพระราชา ตางก ไดมอบของมคาสง เพอบชาธรรมทวธรบณฑต แสดงแกเราทงหลาย" พระนางวมลาทลถามวา "ธรรมของวธร บณฑตนนไพเราะจบใจอยางไร" พญานาค ทรงตอบวา "วธรบณฑตเปนผมปญญา เฉยบแหลม รหลกคณธรรมอนลกซง และสามารถแสดงธรรมเหลานน ไดอยาง ไพเราะจบใจ ทำาใหผฟงเกดความชนชม ยนดในสจจะแหงธรรมนน" 

37

พระนางวมลาไดฟงดงนนกเกดความปราถนา จะไดฟงวธรบณฑตแสดงธรรมบาง จงทรงทำา อบายวาเปนไข เมอพญานาควรณทรงทราบก เสดจไปเยยมตรสถามวา พระนางปวยเปนโรค ใดทำาอยางไรจงจะหาย จากโรคได พระนางวมลา ทลตอบวา "หมอมฉนไมสบายอยางยง ถาจะให หายจากอาการ กขอไดโปรดประทานหวใจ วธรบณฑตใหหมอมฉนดวยเถด" พญานาคไดฟงกตกพระทย ตรสวา วธรบณฑต เปนทรกใครของผคนทงหลายยงนก คงจะไมม ผใด สามารถลวงลำาเขาไปเอาหวใจวธรบณฑต มาได พระนางวมลากแสรงทำาเปนอาการปวย กำาเรบหนกขนอก พญานาควรณกทรง กลดกลมพระทยอยางยง ฝายนางอรทนต ธดาพญานาคเหนพระบดา วตกกงวลจงถามถงเหตทเกดขน พญานาควรณ กเลาใหนาง ฟง นางอรทนตจงทลวา นางประสงค จะชวยใหพระมารดาไดสงทตองการใหจงได นางอรทนตจงปาวประกาศใหบรรดาคนธรรพ นาค ครฑ มนษย กนนร ทงปวงไดทราบวา หากผใด สามารถนำาหวใจวธรบณฑตมาให นางได นางจะยอมแตงงานดวย ขณะนน ปณณกยกษผเปนหลานของ ทาวเวสวณมหาราชผานมา ไดเหนนางกนก รกอยากจะไดนางเปน ชายา จงเขาไปหา นางและบอกกบนางวา "เราชอปณณกยกษ ประสงคจะไดนางมาเปนชายา จงบอกแก เราเถดวาวธรบณฑตเปนใคร อยทไหน เราจะ นำาหวใจของเขามาใหนาง"เมอปณณกยกษ ไดทราบวาวธรบณฑตเปน มหาราชครในราชสำานกพระเจาธนญชย จงดำารวา "หากเรา ตองการตววธรบณฑต จะไปพามางายๆ นน คงไมได ทางทดเราจะ ตองทาพนนสกากบพระเจาธนญชย โดย เอาวธรบณฑตเปนสงเดมพน ดวยวธนเราคง จะเอาตววธรบณฑตมาได" คดดงนนแลว ปณณกยกษกไปสราชสำานก ของพระราชาธนญชย และทลพระราชาวา "ขาพระองคมาทา พนนสกา หากพระองคชนะ ขาพเจา ขาพเจาจะถวายแกวมณวเศษอนเปน สมบตสำาหรบพระจกรพรรด กบจะถวายมาวเศษ คบญจกรพรรด" พระราชาธนญชยทรงปรารถนาจะไดแกวมณ และมาแกวอนเปนของคบญจกรพรรด จงตอบ ปณณกยกษ วาพระองคยนดจะเลนพนนสกา ดวยปณณกยกษกทลถามวา หากพระราชาแพพนน จะใหอะไร เปน เดมพน พระราชากทรงตอบวา "ยกเวนตวเรา เศวตฉตร และมเหสแลว เจาจะเอา อะไรเปนเดมพนเราก ยนยอมทงสน" ปณณกยกษ พอใจคำาตอบ จงตกลงเรมทอดสกาพนน ปรากฏวาพระราชาทรงทอดสกาแพ ปณณก ยกษจงทวงทรพยเดมพน โดยทลพระราชาวา "ขาพเจาไมปรารถนาทรพยสมบตใดๆ ทงสน ขอแตวธรบณฑตแตผเดยวเปนรางวลเดมพนสกา" พระราชาตกพระทย ตรสกบปณณกยกษวา "อนวธรบณฑตนนกเปรยบไดกบตวเราเอง เราบอกแลววา ยกเวนตวเรา เศวตฉตร และ มเหสแลว เจาจะขออะไรกจะใหทงนน" ปณณกยกษทลวา "เราอยามาโตเถยงกนเลย ขอใหวธรบณฑตเปนผตดสนดกวา"เมอ พระราชาใหไปตามวธรบณฑตมา ปณณก ยกษกถามวา "ทานเปนทาสของพระราชา หรอวาทานเสมอกบพระราชา หรอสงกวา พระราชา"วธรบณฑตตอบวา "ขาพเจา เปนทาสของพระราชา พระราชาตรสสงใด ขาพเจาก จะทำาตาม ถงแมวาพระองคจะ พระราชทานขาพเจาเปนคาพนน ขาพเจา กจะยนยอมโดยด" พระราชาไดทรงฟงวธรบณฑตตอบดงนน กเสยพระทยวา วธรบณฑตไมเหนแก พระองคกลบไปเหนแก

38

ปณณกยกษ ซง ไมเคยไดพบกนมากอนเลย วธรบณฑต จงทลวา "ขาพระองคจกพดในสงทเปนจรง สงท เปนธรรมเสมอ ขาพระองค จกไม หลกเลยงความเปนจรงเปนอนขาด วาจา อนไพเราะนนจะมคากตอ เมอประกอบ ดวยหลกธรรม"พระราชาไดฟงกทรงเขาพระทย แตกม ความโทมนสทจะสญเสยวธรบณฑตไป จงขออนญาตปณณกยกษ ใหวธรบณฑต ไดแสดงธรรมแกพระองคเปนครงสดทาย ปณณกยกษกยนยอม วธรบณฑตจงไดแสดง ธรรมของผครองเรอนถวายแดพระราชา ครนเมองแสดงธรรมเสรจแลว ปณณกยกษก สงใหวธรบณฑตไปกบตน เพราะพระราชา ไดยกใหเปนสน พนนแกตนแลววธรบณฑต จงกลาวแกปณณกยกษวา "ขอใหขาพเจา มเวลาสงสอนบตรและภรรยาสกสามวนกอน ทานกไดเหนแลววาขาพเจาพดแตความเปนจรง พดโดยธรรม มไดเหนแกผใดหรอสงหนง สงใด ยงไปกวาธรรม ทานไดเหนแลววาขาพเจา มคณ แกทาน ในการททลความเปนจรงแกพระราชา ฉะนนขอใหทานยนยอมตามความประสงค ของขาพเจาเถด"ปณณกยกษไดฟงดงนน กเหนจรงในถอยคำา ทวธรบณฑตกลาว จงยนยอมทจะพกอยเปน เวลาสามวน เพอใหวธรบณฑตมเวลาสงสอน บตรภรรยา วธรบณฑตจงเรยกบตรภรรยา มาเลาใหทราบความทเกดขน แลวจงสอนบตร ธดาวา "เมอพอไปจากราชสำานกพระราชา ธนญชยแลว พระองคอาจจะทรงไตถามเจา ทงหลายวา พอไดเคยสงสอนธรรมอนใดไวบาง เมอพวกเจากราบทลพระองคไป หากเปนทพอ พระทยก อาจจะตรสอนญาตใหเจา นงเสมอ พระราชอาสน เจาจงจดจำาไววา ราชสกลนน จะมผใดเสมอมไดเปนอนขาด จงทลปฏเสธ พระองค และนงอยในทอนควรแกฐานะของตน"จากนน วธรบณฑตกแสดงธรรมชอวา ราชวสดธรรมอนเปนธรรมสำาหรบขาราชการ จะพงปฏบต เพอใหเกดความเจรญกาวหนา ในหนาทการงานและเพอเปนหลกสำาหรบ ยดถอในการปฏบตหนาทและการแกไข ปญหาทอาจเกดขน วธรบณฑตกลาวในทสด วา"เปนขาราชการตองเปนผสขมรอบคอบ ฉลาดในราชกจ สามารถจดการตางๆ ใหดำาเนนไปโดยเรยบรอย รจกกาล รจกสมย วาควรปฏบตอยางไร"เมอไดแสดงราชวสดธรรมแลว วธรบณฑต จงไดออกเดนทางไปกบปณณกยกษ ในระหวาง ทางปณณยกษคดวา เราเอาแตหวใจของวธร บณฑตไปคงจะสะดวกกวาพาไปทงตว คดแลว กพยายามจะ ฆาวธรบณฑตดวยวธตางๆ แต กไมเปนผล ในทสด วธรบณฑตจงถามวา "ความจรงทานเปนใคร ทานตองการจะฆาขาพเจาทำาไม" ปณณกยกษจงเลาความเปนมาทงหมด วธรบณฑตหยงรไดดวยปญญาวา ทแทนนพระ นางวมลา ปราถนาจะไดฟงธรรมอนเปนท เลองลอของตนเทานน จงคดวาควรจะแสดง ธรรมแกปณณกยกษ เพอมใหหลงผด กระทำา การอนมควรกระทำา ครนแลววธรบณฑต จงไดแสดงธรรมชอวา สาธนรธรรม ธรรม ของคนด แกปณณกยกษ มใจความวา บคคลทมอปการคณ ชอวาเปนเผาฝามอ อนชมเสย แลวยงไดชอวาเปนผประทษราย ตอมตรดวย อนง ไมควรตกอยในอำานาจของ สตรทประพฤตการอนไมสมควร ปณณกยกษไดฟงธรรม กรสกในความผดวา วธรบณฑตมอปการคณแกตน ไมควรจะกระทำารายหรอแม แตคดรายตอวธรบณฑต ปณณก ยกษจงตดสนใจวาจะพาวธรบณฑตกลบ ไปยงอนทปตต ตนเองจะไมตง ความปรารถนา ในนางอรทนตอกตอไปแลว เมอวธรบณฑต ทราบถงการตดสนใจของปณณกยกษ

39

จง กลาววา "นำาขาพเจาไปนาคพภพเถด ขาพเจา ไมเกรงกลวอนตรายทจะเกดขน ขาพเจาไมเคย ทำาความชว ไวในทใด จงไมเคยรสกกลววา ความตายจะมาถงเมอไร" ปณณกยกษจงนำาวธรบณฑตไปเฝา พญานาควรณในนาคพภพ เมออยตอหนา พญานาควรณ วธรบณฑต ทลถามวา สมบตในนาคพภพน พญานาควรณไดมา อยางไร พญานาควรณตรสตอบวา ไดมา ดวยผลบญ เมอครงทไดบำาเพญธรรม รกษาศลและใหทานในชาตกอนทเกด เปนเศรษฐ วธรบณฑตจงทลวา ถาเชนนน กแสดงวาพญานาควรณทรงตระหนกถง กรรม และผลแหงกรรมด ขอใหทรงประกอบ กรรมดตอไป แมวาในเมองนาคนจะไมมสมณ ชพราหมณทพญานาคจะบำาเพญทานได กขอใหทรงมเมตตาแกบคคล ทงหลายใน เมองนาคน อยาไดประทษรายแกผใดเลย หากกระทำาไดดงนนกจะไดเสดจไปสเทวโลก ทดยงกวานาคพภพน พญานาควรณไดฟงธรรมอนประกอบดวย วาจาไพเราะของวธรบณฑตกมความพอ พระทยเปนอนมาก และตรสใหพาพระนางวมลา มาพบวธรบณฑต เมอพระนางทอดพระเนตร เหนวธรบณฑตกไดถามวา "ทานตกอยใน อนตรายถงเพยงน เหตใดจงไมมอาการ เศราโศกหรอหวาดกลวแตอยางใด" วธรบณฑตทลตอบวา "ขาพเจาไมเคยทำาความ ชวจงไมกลวความตาย ขาพเจามหลกธรรม และมปญญา เปนเครองประกอบตว จงไมหวน เกรงภยใดๆ ทงสน" พญานาควรณและพระนางวมลาพอพระทย ในปญญาและความมนคงในธรรมของวธรบณฑต พญานาควรณจงตรสวา "ปญญานนแหละคอหวใจ ของบณฑต หาใชหวใจทเปนเลอดเนอไม" จากนนพญานาควรณกไดยกนางอรทนต ใหแกปณณกยกษ ผซงมดวงตาสวางไสว ขนดวยธรรมของวธร บณฑต พนจากความหลง ในสตรคอนางอรทนต แลวสงใหปณณกยกษพา วธรบณฑตไปสงยงสำานกของ พระราชาธนญชย พระราชาทรงโสมนสยนดอยางยง ตรสถาม วธรบณฑตถงความเปนไปทงหลาย วธรบณฑต จงทลเลา เรองราวทงสน และกราบทลในท สดทายวา" ธรรมเปนสงสงสด บคคลผม ธรรมและปญญายอมไมหวนเกรงภยนตราย ยอมสามารถเอาชนะภยนตรายทงปวงดวย คณธรรมและดวยปญญาของตน การแสดงธรรม แกบคคล ทงหลายนนคอการแสดงความจรง ใหประจกษดวยปญญา "คตธรรม : บำาเพญสจจบารม"เหตแหงความพบตคอการพนน และการมเมตตาจตยอมสงผลใหไดรบเมตตาจตตอบดวยในทสด"

๑๐. เ ว ส ส น ด ร ช า ด กพระเจาสญชย ทรงครองราชสมบตเมองสพ มพระมเหสทรงพระนามวา พระนางผสด ธดาพระเจากรงมททราช พระนางผสดนในชาตกอนๆ ไดเคยถวายแกนจนทนหอม เปนพทธบชาและอธษฐานขอใหไดเปนพทธมารดาพระพทธเจาในกาลอนาคต ครนเมอนางสนชวตกไดไปบงเกดในเทวโลก เมอถงวาระทจะตองจตมาเกดในโลกมนษย พระอนทรไดประทานพรสบประการแกนาง ครนเมอพระนางผสดทรงครรภใกลกำาหนดประสต พระนางปรารถนาไปเทยวชมตลาด รานคา บงเอญในขณะเสดจประพาสนน พระนางทรงเจบครรภและประสตพระโอรสในบรเวณยานนน พระโอรสจงทรงพระนามวา เวสสนดร หมายถง ในทามกลางระหวางยานคาขาย พรอมกบทพระโอรสประสต ชางตนของพระเจาสญชยกตกลกเปนชางเผอกเพศผไดรบชอวา

40

ปจจยนาค เปนชางตนคบญพระเวสสนดร   เมอพระกมารเวสสนดรทรงเจรญวยขน ทรงมพระทยฝกใฝในการบรจาคทาน มกขอพระราชทานทรพยจากพระบดามารดา เพอบรจาคแกประชาชนอยเปนนตย ทรงขอใหพระบดาตงโรงทานสมมเมอง เพอบรจาคขาวปลาอาหารและสงของจำาเปน แกประชาชน และหากมผมาทลขอสงหนง สงใด พระองคกจะทรงบรจาคใหโดยมไดเสยดาย ดวยทรงเหนวา การบรจาคนนเปนกศลเปนคณประโยชนอนยงใหญ ทงแกผรบและผให ผรบกจะพนความเดอดรอน ผใหกจะอมเอบเปนสขใจทไดชวยเหลอผอน และยงทำาใหพนจากความโลภความตระหนถเหนยวในทรพยสมบตของตนอกดวย พระเกยรตคณของพระเวสสนดรเลองลอไปทวทกทศวาทรงมจตเมตตาแกผอนมได ทรงเหนแกความสขสบายหรอเหนแกทรพยสมบตสวนพระองค มไดทรงหวงแหนสงใด ไวสำาหรบพระองค   อยมาครงหนงในเมองกลงคราษฏรเกดขาวยากหมายแพงเพราะฝนแลง ทำาใหเพาะปลกไมได ราษฎรอดอยากไดรบความเดอนรอนสาหส ประชาชน ชาวกลงคราษฏรพากนไปเฝาพระราชา ทลวาในเมองสพนนมชางเผอกคบญพระเวสสนดร ชอวา ชางปจจยนาค เปนชางมอำานาจพเศษ ถาอยเมองใด จะทำาใหฝนฟาตกตองตามฤดกาล พชพนธจะบรบรณ ขอใหพระเจากลงคราษฏร สงทตเพอไปทลขอชางจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรกจะทรงบรจาคใหเพราะพระองคไมเคยขดเมอมผทลขอสงใด     พระเจากลงคราษฏรจงสงพราหมณแปดคนไปเมองสพ ครนเมอพราหมณไดพบ พระเวสสนดรขณะเสดจประพาสพระนคร ประทบบนหลงชางปจจยนาค พราหมณจง ทลขอชางคบญเพอดบทกขชาวกลงคราษฏร พระเวสสนดรกโปรดประทานใหตามทขอ ชาวสพเหนพระเวสสนดรทรงบรจาคชางปจจยนาคคบานคเมองไป ดงนน กไมพอใจ พากนโกรธเคองวาตอไปบานเมองจะลำาบาก เมอไมมชางปจจยนาคเสยแลว   จงพากนไปเขาเฝาพระเจาสญชย ทลกลาวโทษพระเวสสนดรวาบรจาคชางคบานคเมอง แกชาวเมองอนไป ขอใหขบพระเวสสนดรไปเสยจากเมองสพ พระเจาสญชยไมอาจขดราษฏรได จงจำาพระทยมพระราชโองการใหขบพระเวสสนดร ออกจากเมองไป พระเวสสนดรไมทรงขดของ แตทลขอพระราชทานโอกาสบรจาคทาน ครงใหญกอนเสดจออกจากพระนคร พระบดากทรงอนญาตใหพระเวสสนดรทรงบรจาค สตสดกมหาทาน คอบรจาค ทานเจดสง สงละเจดรอย แกประชาชนชาวสว   เมอพระนางมทร พระมเหสของพระเวสสนดรทรงทราบวา ประชาชนขอใหขบพระเวสสนดร ออกจากเมอง กกราบทลพระเวสสนดรวา          "พระองคเปนพระราชสวามของหมอมฉน พระองคเสดจไปทใด หมอมฉนจะขอตดตาม ไปดวยทกหนทกแหง มไดยอทอตอความ ลำาบาก ขนชอวาเปนสามภรรยาแลว ยอมตองอยเคยงขางกนในทกททกเวลา ไมวายามสข หรอทกข โปรดประทานอนญาตใหหมอมฉนตดตามไปดวยเถด"      พระเวสสนดรไมทรงประสงคใหพระนางมทร ตดตามพระองคไป เพราะการเดนทางไปจากพระนครยอมมแตความยากลำาบาก ทงพระองค เองกทรงปรารถนาจะเสดจไปประทบบำาเพญศลภาวนาอยในปา พระนางมทรไมคนเคยตอสภาพเชนนน ยอมจะตองลำาบากยากเขญทง อาหารการกนและความเปนอย แตไมวาพระเวสสนดรจะตรสหามปรามอยางไร นาง กมยอมฟง บรรดาพระประยรญาต กพากนออนวอนขอรอง พระนางกทรงยนกรานวา จะตดตามพระราชสวามไปดวย     พระนางผสดจงทรงไปทลขอพระเจาสญชย มใหขบพระเวสสนดรออกจากเมองพระเจาสญชยตรสวา

41

          "บานเมองจะเปนสขไดกตอ เมอราษฏรเปนสข พระราชาจะเปนสขไดก เมอราษฏรเปนสข ถาราษฏรมความทกข พระราชาจะนงเฉยอยไดอยางไร ราษฏรพากน กลาวโทษพระเวสสนดรวาจะทำาใหบานเมองยากเขญ เราจงจำาเปนตองลงโทษ แมวาพระเวสสนดรจะเปนลกของเรากตาม"     ไมวาผใดจะหามปรามอยางไร พระนางมทรกจะตามเสดจพระเวสสนดรไปใหจงได พระเจาสญชยและพระนางผสดจงขอเอา พระชาล พระกณหา โอรสธดาของพระเวสสนดรไว แตพระนางมทรกไมยนยอม ทรงกลาววา           "เมอชาวเมองสพรงเกยจพระเวสสนดร ใหขบไลไปเสยดงน พระโอรสธดาจะอยตอไปไดอยางไร ชาวเมองโกรธแคนขนมา พระชาลกณหากจะทรงไดรบความลำาบาก จงควรทจะออกจากเมองไปเสยพรอม พระบดาพระมารดา"     ในทสดพระเวสสนดร พรอมดวยพระมเหส และโอรสธดากออกจากเมองสพไป แมใน ขณะนนชาวเมองยงตามมาทลขอรถพระทนง ทงสพระองคจงตองทรงดำาเนนดวยพระบาทออกจากเมองสพมงไปสปา เพอบำาเพญพรตภาวนา     ครนเสดจมาถงเมองมาตลนคร บรรดากษตรยเจตราชทรงทราบขาว จงพากนมาตอนรบ พระเวสสนดร ทรงถามถงทางไปสเขาวงกต กษตรยเจตราชกทรงบอกทางใหและเลาวา เขาวงกตนนตองเดนทางผานปาใหญทเตม ไปดวยอนตรายแตเมอไปถงสระโบกขรณแลว กจะเปนบรเวณรมรนสะดวกสบาย มตนไมผล ทจะใชเปนอาหารได นอกจากนกษตรยเจตราช ยงไดสงให พรานปาเจตบตร ซงเปนผชำานาญ ปาแถบนน ใหคอยเฝาระแวดระวงรกษาตนทาง ทจะไปสเขาวงกต เพอมใหผใดไปรบกวนพระเวสสนตรในการบำาเพญพรต เวนแตทต จากเมองสพทจะมาทลเชญเสดจกลบนครเทานน ทจะยอมใหผานเขาไปได     เมอเสดจไปถงบรเวณสระโบกขรณอนเปนทรมรนสบาย พระเวสสนดร พระนางมทร ตลอดจนพระโอรสธดา กผนวชเปนฤาษ บำาเพญพรตภาวนาอย ณ ทนน โดยมพรานปาเจตบตรคอยรกษาตนทาง ณ ตำาบลบานทนนวฐ เขตเมองกลงคราษฏร     มพราหมณเฒาชอ ชชก หาเลยงชพดวยการ ขอทาน ชชก ขอทานจนไดเงนมามาก จะเกบไว เองกกลวสญหาย จงเอาไปฝากเพอนพราหมณไว อยมาวนหนง ชชกไปหาพราหมณทตนฝากเงนได จะขอเงนกลบไป ปรากฎวา พราหมณนนนำาเงนไปใชหมดแลว จะหามาใชใหชชกกหาไมทน จงจงเอาลกสาวชอ อมตตดา มายกใหแกชชก พราหมณกลาวแกชชกวา           "ทานจงรบเอาอมตตดาลกสาวเราไปเถด จะเอาไปเลยงเปนลกหรอภรรยา หรอจะเอาไปเปนทาสรบใชปรนนบตกสด แลวแตทานจะเมตตา"     ชชกเหนนางอมตตดาหนาตาสะสวย งดงามกหลงรก จงพานางไปบาน เลยงด นางในฐานะภรรยา นางอมตตดาอายยงนอย หนาตางดงาม และมความกตญญ ตอพอแม นางจงยอมเปนภรรยาชชกผแกเฒา รปรางหนาตานารงเกยจ อมตตดา ปรนนบตชชกอยางภรรยาทดจะพงกระทำาทกประการ นางตกนำา ตำาขาว หงหาอาหาร ดแลบานเรอนไมมขาดตกบกพรอง ชชกไมเคยตองบนวาหรอตกเตอนสงสอนแต อยางใดทงสน ความประพฤตทดเพยบพรอมของนาง อมตตดาทำาใหเปนทสรรเสรญของบรรดา พราหมณทงหลายในหมบานนน ในไมชา บรรดาพราหมณเหลานนกพากนตำาหนตเตยนภรรยาของตนทมไดประพฤตตนเปน แมบานแมเรอนอยางอมตตดา บางบานกถงกบทบตภรรยาเพอใหรจกเอาอยางนาง เหลานางพราหมณทง

42

หลายไดรบความเดอดรอน กพากนโกรธแคนนางอมตตดา วาเปนตนเหต   วนหนงขณะทนางไปตกนำาในหมบาน บรรดานางพราหมณกรมกนเยยหยนทนางมสามแก หนาตานาเกลยดอยางชชก นางพราหมณพากนกลาววา      "นางกอายนอย หนาตางดงาม ทำาไมมายอมอยกบเฒาชรา นารงเกยจอยางชชก หรอวากลงจะหาสามไมได มหนำาซำายงทำา ตนเปนกาลกณ พอเขามาในหมบานกทำาให ชาวบานสนความสงบสข เขาเคยอยกนมาดๆ พอนางเขามากเดอดรอนไปทกหยอมหญา หาความสงบ ไมได นางอยาอยในหมบานนเลย จะไปไหนกไปเสยเถด"      ไมเพยงกลาววาจาดาทอ ยงพากนหยกทง ทำารายนางอมตตดา จนนางทนไมได ตองหนกลบบานรองไห มาเลาใหชชกฟง ชชกจงบอกวาตอไปนนางไมตองทำาการ งานสงใด ชชกจะเปนฝายทำาใหทกอยาง นางอมตตดาจงวา      "ภรรยาทดจะทำาเชนนนไดอยางไร จะปลอยใหสามมาปรนนบตรบใช เราทำาไมไดหรอก ลกหญงทพอแมอบรมสงสอนมาด ยอมจะไมนงนอนอยเฉยๆ ดแตชนวใหผอนปรนนบตตน นแนะ ชชก ถาทานรกเราจรง ทานจงไปหาบรวารมาปรนนบตรบใชเราดกวา"      ชชกไดฟงดงนนกอดอนตนใจ ไมรจะไปหาขาทาสหญงชายมาจากไหน นางอมตตดา จงแนะวา      "ขณะน พระเวสสนดรเสดจออกมาจากเมองสพ มาทรงบำาเพญพรตอยในปา เขาวงกต พระองคเปนผใฝในการบรจาคทาน ทานจงเดนทางไปขอบรจาคพระชาลกณหา โอรสธดาของพระเวสสนดรมาเปนขาทาสของเราเถด"      ชชกไมอยากเดนทางไปเลยเพราะกลวอนตรายในปา แตครนจะไมไปกกลวนางอมตตดาจะทอดทงไมยอมอยกบตน   ในทสดชชกจงตดสนใจเดนทางไปเขาวงกตเพอทลขอพระชาลกณหา เมอไปถงบรเวณปากทางเขาสเขาวงกต ชชกกไดพบพรานเจตบตรผรกษาปากทาง หมาไลเนอทพรานเลยงไวพากนรมไลตอนชชกขนไปจนมมอยบนตนไม เจตบตรกเขา ไปตะคอกข      ชชกนนเปนคนมไหวพรบ สงเกตดเจตบตรกรวาเปนคนซอสตย มฝมอเขมแขง แตขาดไหวพรบ จงคดจะใชวาาจาลวง เจตบตรใหหลงเชอ พาตนเขาไปพบพระเวสสนดรใหได ชชกจงกลาวแกเจตบตรวา      "นแนะ เจาพรานปาหนาโง เจาหารไมวาเราเปนใคร ผอนเขา จะเดนทางมาใหยากลำาบากทำาไมจนถงน เรามาในฐานะทต ของพระเจาสญชย เจาเมองสวพ จะมาทลพระเวสสนดรวา บดนชาวเมองสพไดคดแลว จะมาทล เชญเสดจกลบพระนคร เราเปนผมาทลพระองคไวกอน เจามวมาขดขวางเราอยอยางน เมอไรพระเวสสนดรจะได เสดจคนเมอง"      เจตบตรไดยนกหลงเชอ เพราะมความจงรกภกด อยากใหพระเวสสนดรเสดจกลบ เมองอยแลว จงขอโทษชชก จดการหาอาหารมาเลยงด แลวชทางใหเขาไปสอาศรม ทพระเวสสนดรบำาเพญพรตภาวนาอย     เมอชชกมาถงอาศรมกคดไดวา หากเขาไปทลขอ พระโอรสธดาในขณะพระนางมทรอยดวย พระนางคงจะไมยนยอมยกใหเพราะความรก อาลยพระโอรสธดา จงควรจะรอจนพระนางเสดจไปหาผลไมในปาเสยกอน จงคอยเขา ไปทลขอตอพระเวสสนดรเพยงลำาพง      ในวนนน พระนางมทรทรงรสกไมสบายพระทยเปนอยางยง เพราะในตอนกลางคน พระนางทรงฝนราย

43

วา มบรษรางกายกำายำา ถอดาบ มาตดแขนซายขวาของพระนางขาด ออกจากกาย บรษนนควกดวงเนตร ซายขวา แลวยงผาเอาดวงพระทยพระนางไปดวย พระนางมทรทรงสงหรณวาจะมเหตรายเกดขน จงทรงละลาละลงไมอยากไปไกลจาก อาศรม แตครนจะไมเสดจไปกจะไมมผลไมมาใหพระเวสสนดรและโอรสธดาเสวย พระนางจงจงโอรสธดาไปทรงฝากฝงกบ พระเวสสนดรขอใหทรงดแล ตรสเรยกหา ใหเลนอยใกลๆ บรรณศาลา พรอมกบเลาความฝนใหพระเวสสนดรทรงทราบ      พระเวสสนดรทรงหยงรวาจะมผมาทลขอพระโอรสธดา แตครนจะบอกความตามตรง พระนางมทรกคงจะทนไมได พระองคเองนน ตงพระทยมนวาจะบรจาคทรพยสมบตทกสงทกประการในกายนอกกาย แมแตชวตและ เลอดเนอของพระองค หากมผมาทลขอกจะ ทรงบรจาคใหโดยมไดทรงเสยดายหรอหวาดหวน    พระเวสสนดรจงตรสกบพระนางมทรวาจะดแลพระโอรสธดาให พระนางมทรจงเสดจไปหาผลไมในปาแตลำาพง      ครนชชกเหนไดเวลาแลว จงมงมาทอาศรม ไดพบพระชาลพระกณหาทรงเลนอยหนาอาศรม กแกลงข ใหสองพระองคตกพระทยเพอขมขวญไวกอน แลวชชกพราหมณเฒากเขาไปเฝา พระเวสสนดรกลาววาจากราบทลดวยโวหาร ออมคอมลดเลยว ชกแมนำาทงหา เพอทลขอ พระโอรสธดาไปเปนขาชวงใชของตน     พระเวสสนดรทรงมพระทยยนดทจะทรงกระทำาบตรทาน คอ การบรจาคบตรเปนทาน อนหมายถงวา พระองคเปนผสละกเลส ความหวงแหนในทรพยสมบตทงปวง แมกระทงบคคลอนเปนทรก กสามารถสละ เปนทานเพอประโยชนแกผอนได แตพระองคทรงผดผอนตอชชกวา ขอให พระนางมทรกลบมาจากปาไดร ำาลาโอรสธดา เสยกอนชชกกไมยนยอม กลบทลวา     "หากพระนางกลบมา สญชาตญาณแหงมารดา ยอมจะทำาใหพระนางหวงแหนหวงใย พระโอรสธดา ยอมจะไมทรงใหพระโอรส ธดาพรากจากไปได หากพระองคทรง ปรารถนาจะบำาเพญทานจรง กโปรดยกใหหมอมฉนเสยแตบดนเถด"      พระเวสสนดรจนพระทยจงตรสเรยกหาพระโอรสธดา แตพระชาลกณหาซงแอบฟง ความอยใกลๆ ได ทราบวา พระบดาจะยกตน ใหแกชชก กทรงหวาดกลว จงพากนไปหลบซอน โดยเดนถอยหลงลงสสระบว เอาใบบว บงเศยรไว ชชกเหนสองกมารหายไป จงทลประชดประชนพระเวสสนดรวาไมเตมพระทย บรจาคจรง ทรงใหสญญาณสองกมารหนไปซอนตวเสยทอน พระเวสสนดร จงทรงตองออกมาตามหาพระชาลกณหา     ครนทอดพระเนตรเหนรอยเทาเดนขนมาจากสระ จงตรสเรยกพระโอรสธดาวา      "ชาลกณหา เจาจงขนมาหาพอเถด หากเจานงเฉยอย พราหมณเฒากจะเยาะเยยวาพอน ไรวาจาสตย พอตงใจจะบำาเพญทานบารม เพอสละละกเลสใหบรรลพระโพธญาณ จะไดเปนทพงแกสตวโลกทงหลาย ในภายภาคหนา ใหพนจากทกขแหงการเวยนวายตายเกด เจาจงมาชวยพอประกอบการบญเพอบรรลผล คอ พระโพธญาณนนเถด"      ทงสองกมารทรงไดยนพระบดาตรสเรยก กทรงรำาลกไดถงหนาทของบตรทด ทตองเชอฟงบดามารดา รำาลกไดถงความพากเพยรของพระบดาทจะประกอบ บารมเพอความหลดพนจากกเลส ทงยงรำาลกถงขตตยมานะวาทรงเปน โอรสธดากษตรยไมสมควรจะหวาดกลวตอสงใด จงเสดจขนมาจากสระบว พระบดา

44

กจงทงสองพระองคมาทรงบรจาคเปนทานแกชชก      ชชกครนไดตวพระชาลกณหาเปนสทธขาดแลว กแสดงอำานาจฉดลากเอาสอง กมารเขาปาไป เพอจะใหเกดความยำาเกรงตน พระเวสสนดรทรงสงสารพระโอรสธดา แตกไมอาจทำาประการใดไดเพราะทรงถอวา ไดบรจาคเปนสทธแกชชกไปแลว     ครนพระนางมทรทรงกลบมาจากปาในเวลาพลบคำา เทยวตามหาโอรสธดาไมพบ กมาเฝาทลถามจากพระเวสสนดร พระเวสสนดรจะทรงตอบความจรงกเกรงวา นางจะทนความเศราโศกมได จงทรงแกลงตำาหนวานางไปปาหาผลไมกลบมาจนเยนคำา คงจะรนรมยมากจนลมนกถงโอรสธดาและสวามทคอยอย     พระนางมทร ไดทรงฟง กเสยพระทย ทลตอบวา      "เมอหมอมฉนจะกลบอาศรม มสตวรายวนเวยนดกทางอย หมอมฉนจะมา กมามไดจนเยนคำา สตวรายเหลานนจงจากไป หมอมฉนมแตความสตยซอ มไดเคยนกถงความสขสบายสวนตวเลยแมแตนอยนด บดนลกของหมอมฉนหายไป จะเปนตายรายดอยางไรกมทราบ หมอมฉนจะเทยวตดตามหาจนกวาจะพบลก"     พระนางมทรทรงออกเทยวตามหาพระชาลกณหาตามรอบบรเวณศาลา เทาไรๆ กมได พบจนในทสด พระนางกสนแรงถงกบสลบไป พระเวสสนดรทรงเวทนา จงทรงนำานำาเยนมาประพรมจนนางฟ นขน กตรสเลาวาไดบรจาค โอรสธดาแกพราหมณเฒาไปแลว ขอใหพระนางอนโมทนาในทานบารมททรงกระทำา ไปนนดวยบตรทานทพระราชสวามทรงบำาเพญ และมพระทยคอยบรรเทาจากความโศกเศรา     ฝายทาวสกกะเทวราชทรงเลงเหนวา หากมผมาทลขอพระนางมทรไป พระเวสสนดร กจะทรงลำาบาก ไมอาจบำาเพญเพยรไดเตมความปรารถนา เพราะตองทรงแสวงหาอาหารประทงชวต ทาวสกกะจงแปลงองคเปนพราหมณ มาขอรบบรจาคพระนางมทร      พระเวสสนดร กทรงปตยนดทจะไดประกอบทารทาน คอ การบรจาคภรรยาเพอประโยชนแกบคคลอน พระนางมทรกทรงเตมพระทยทจะไดทรงมสวนในการ บำาเพญทานบารมตามทพระเวสสนดรทรงตงพระทยไว     เมอไดรบบรจาคแลว ทาวสกกะกทรงกลบคนรางดงเดม และตรสสรรเสรญอนโมทนาในกศลแหงทานบารมของพระเวสสนดร แลวถวายพระนางมทรกลบคนแดพระเวสสนดร พระเวสสนดรจงไดทรงประกอบบตรทารทาน อนยากทผใดจะกระทำาได สมดงทไดตงพระทย วาจะบรจาคทรพยของพระองคเพอประโยชนแกผอน โดยปราศจากความหวงแหนเสยดาย     ฝายชชกพาสองกมารเดนทางมาในปา ระหกระเหนไดรบความลำาบากเปนอนมาก และหลงทางไปจนถงเมองสพ บงเอญผานไปหนาทประทบพระเจาสญชยทรงทอด พระเนตรเหนพระนดดาทงสองกทรงจำาได จงใหเสนาไปพาเขามาเฝา ชชกทลวา พระเวสสนดรทรงบรจาคพระชาลกณหาใหเปนขาทาสของตนแลว บรรดาเสนาอำามาตยและประชาชนทงหลาย ตางกพากนสงสารพระกมารทงสอง และ ตำาหนพระเวสสนดรทมไดทรงหวงใยพระโอรสธดา     พระชาลเหนผอนพากนตำาหนตเตยนพระบดาจงทรงกลาววา      "เมอพระบดาเสดจไปผนวชอยในปา มไดทรงมสมบตใดตดพระองคไป แตทรงมพระทยแนวแนทจะสละกเลส ไมหลงใหลหวงแหนในสมบตสงหนงสงใด แมบคคลอนเปนทรกกยอมสละไดเพอประโยชนแกผอน

45

เพราะทรงมพระทยมนในพระโพธญาณในภายหนา ความรก ความหลง ความโลภ ความโกรธ เปนกเลสทขวางกนหนทางไปสพระโพธญาณ พระบดาของหมอมฉนสละกเลสไดดงน จะมาตำาหนตเตยนพระองคหาควรไม"     พระเจาสญชยไดทรงฟงดงนนกยนด จงตรสเรยกพระชาลใหเขาไปหา แตพระชาล ยงคงประทบอยกบชชก และทลวา พระองคยงเปนทาสของชชกอย พระเจาสญชยจงขอไถสองกมารจากชชก      พระชาลตรสวา พระบดาตคาพระองคไวพนตำาลงทอง แตพระกณหานนเปนหญง พระบดาจงตคาตวไวสง เพอมใหผใดมาไถตวหรอซอขายไปไดงายๆ พระกณหา นนมคาตวเทากบทรพยเจดชวต เจดสง เชน ขาทาส หญงชาย เปนตน สงละเจดรอย กบทองคำาอกรอยตำาลง      พระเจาสญชยกโปรดใหเบกสมบตทองพระคลงมาไถตวพระนดดาจากชชก และโปรดใหจดขาวปลาอาหารมาเลยงดชชก เพอตอบแทนทพาพระนดดากลบมาถงเมอง     ชชกพราหมณเฒาขอทาน ไมเคยไดบรโภคอาหารดๆ กไมรจกยบยง บรโภคมาจนทนไมไหว ถงแกความตายในทสด พระเจาสญชยโปรด ใหจดการศพแลวประกาศหาผรบมรดก กหามผใดมาขอรบไม หลงจากนนพระเจาสญชย จงตรสสงใหจดกระบวนเสดจเพอไปรบ พระเวสสนดรและพระนางมทรกลบคนสเมองสพ เพราะบรรดาประชาชนกพากนไดคดวา พระเวสสนดรไดทรงประกอบทานบารม อนยงใหญกวาทงหลายทงปวง กเพอประโยชนแหงผคนทงหลาย หาใชเพอพระองคเองไม เมอกระบวนไปถงอาศรมรมสระโบกขรณ กษตรยทงหกกทรงไดพบกนดวยความโสมนสยนด     พระเจาสญชยจงตรสบอกพระเวสสนดรวา ประชาชนชาวสพไดเหนสงทถกทควรแลว และพากนรำารอง ไดทลเชญเสดจกลบเมองสพ พระเวสสนดร พระนางมทร และพระชาลกณหา จงไดเสดจกลบเมอง พระเจาสญชยทรงอภเษกพระเวสสนดรขนครองเมองสบตอไป     ครนไดเปนพระราชาแหงสพ พระเวสสนดรกทรงยดมนในการประกอบทานบารม ทรงตงโรงทานบรจาคเปนประจำาทกวน ชาวเมองสพตลอดจนบานเมองใกลเคยง กไดรบพระเมตตากรณา มความรมเยนเปนสข ชาวเมองตางกเออเฟ อชวยเหลอกน มไดโลภ กระหายในทรพยสมบต ตางกมจตใจผองใสเปนสข เหมอนดงทพระเวสสนดรทรงตงพระปณธานวา พระองคจะทรงบรจาคทรพยสมบตทงปวง เพอประโยชนสขแกผอน ดวยทรพยทงหลาย ทำาใหเกดกเลส คอ ความโลภ ความหลงหวงแหน เมอบรจาคทรพยแลว ผรบกจะไดประโยชนจากสงนน และมความชนชม ยนด ผใหกจะ อมเอมใจวาไดทำาประโยชนแกผอน เกดความปตยนดเชนกน ทงผใหและผรบยอมไดรบ ความสขความพงพอใจดงน

คตธรรม : บำาเพญทานบารม"สงสอนใหคนเราเพยรประกอบคณความดโดยมทอถอย หากรจกสละทรพยบรจาคทานเนองนจกจะเปนทสรรเสรญทวไป คนโลภคนจต"

46