การจดการน าท สอดคลองกบวถชวตปกาเกอะญอบานแมแดดนอย

หมท 4 ตาบลแมแดด อาเภอกลยาณวฒนา จงหวดเชยงใหม

โดย นางสาวธชาพร เลาวพงษ

การคนควาอสระน เปนสวนหน งของการศกษาตามหลกสตร ประกาศนยบตรบณฑต (บณฑตอาสาสมคร)

สานกบณฑตอาสาสมคร มหาวทยาลยธรรมศาสตร พ.ศ. 2555

Water Resource Management Harmonize with the Way of Life of

Karen Ban Mae Daet Noi Village, Moo 4, Mae Daet Sub-district,

Galyani Vadhana District, Chiangmai Province

By

Ms. Thachaporn Laowapong

A Mini-Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Graduate Diploma Program (Graduate Volunteer)

Graduate Volunteer Centre Thammasat University

2012

(1)

บทคดยอ

งานคนควาอสระเร�องการจดการน �าท�สอดคลองกบวถปกาเกอะญอบานแมแดดนอย

หมท� 4 ตาบลแมแดด อาเภอกลยาณวฒนา จงหวดเชยงใหม มวตถประสงคในการศกษา

3 ประการ ประการแรกเพ�อศกษาแนวทางการจดการน �าท�สอดคลองกบวถชวตชาวปกาเกอะญอ

บานแมแดดนอย ประการท�สองเพ�อศกษาวถชวตกบการจดการน �าของชาวปกาเกอะญอบานแม

แดดนอยจากอดตถงปจจบน และประการท�สามเพ�อศกษามมมองและปฏบตการทางสงคมของ

ชาวปกาเกอะญอตอแนวทางการจดการสมยใหม ใชวธการศกษาโดยการทบทวนสถานการณการ

จดการน �าจากอดตถงปจจบน วถชวตปกาเกอะญอกบการใชน �าในระดบครวเรอน ตลอดจน

กระบวนการตอรอง ปะทะ-ประสานกบการเขามาของแนวคดและวธการจดการน �าสมยใหม โดยใช

วธเกบรวบรวมขอมลภาคสนามจากบรบทชมชน การเดนสารวจตนน �าและเสนทางน �าในหมบาน

รวมกบชาวชมชน การสมภาษณเชงลกระดบบคคลและระดบกลมบคคลท �งองคกรภาคประชาชน

และหนวยงานของรฐ ในชวงเดอนกนยายน พ.ศ. 2554 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2555 เปนระยะเวลา

7 เดอน จากน �นจงนาขอมลมาวเคราะหเชงคณภาพ

จากผลการศกษาพบวาแนวทางการจดการน �าท�สอดคลองกบวถชวตปกาเกอะญอ

บานแมแดดนอยม 4 แนวทางคอ 1) สรางอางเกบน �าถาวรขนาดใหญหรอปรบปรงบอดนขนาดใหญ

ในหมบาน 2) สรางฝายตนน �าถาวร 3) การจดการความขดแยงระหวางคนกบคนในเร�องการจดสรร

ของน �า และ 4) การร �อฟ�นภมปญญาในการจดการน �าของบรรพบรษ

สาหรบสถานการณการจดการน �าของบานแมแดดนอยจากอดตท�เคยยดม�นภม

ปญญาของบรรพบรษในการจดการทรพยากรธรรมชาตเร�มผอนคลายลงในปจจบน จากโลกทศน

ความเช�อวาทกสรรพส�งในธรรมชาตลวนมเจาของ ทกส�งมส�งศกดBสทธBของปกปกรกษาคอยๆ

เปล�ยนผานเปนความเช�อแบบวทยาศาสตรท�อาศยเหตและผลอธบายปรากฏการณธรรมชาตเชง

ประจกษได เปนผลพวงจากการเขามาพฒนาโดยภาครฐสมยใหมและการเปล�ยนแปลงการนบถอผ

เปนนบถอศาสนาพทธและครสตบางสวน ซ�งในปจจบนยงคงอยระหวางรอยตอความคดท�ชาว

ชมชนสวนหน�งตองการคงไวซ�งภมปญญาการใชประโยชนจากน �าและรกษาน �า อกสวนหน�ง

ตองการการจดการสมยใหมท�สมพนธกบการปกหลกต �งถ�นฐานถาวร การเพ�มจานวนประชากร การ

(2)

ขยายตวของชมชนท�มแนวโนมตองการใชน �ามากข �น ซ�งสอดคลองกบการดารงชวตสมยใหมท�

จาเปนตองตดตอกบชมชนภายนอกมากข �น

แตอยางไรกตามกระบวนการตอรอง ปะทะ-ประสานกบการเขามาของแนวคดและ

วธการจดการน �าสมยใหมกบแนวคดตามภมปญญาบรรพบรษของชาวบานน �นไมไดเปล�ยนแบบ

หนามอเปนหลงมอ แตมพฒนาการการเปล�ยนแปลงอยางคอยเปนคอยไป ท �งปฏกรยาน�งเฉยไมใส

ใจตอส�งใหมท�เขามา การรกข �นส เพ�อการไดมาซ�งแหลงเกบน �าถาวร และการตอตานชมชนอ�นท�บก

รกตนน �า หรอการยอมรบส�งใหมโดยใหเจาหนาท�รฐเขามาควบคมดแลเร�องระบบน �าท �งหมด

ขอเสนอแนะตอชมชนคอ ผ นาท�สามารถเปนตวกลางประสานงานไดกบทกฝาย

เปนส�งจาเปนสาหรบบานแมแดดนอย มแนวคดมเปาหมายอยากเหนหมบานเจรญตามทานอง

คลองธรรม เหนการพฒนาของคนในหมบาน การประยกตส�งดจากรากเหงาภมปญญากบการ

พฒนาสมยใหมท�เปนประโยชน เพราะชมชนทกชมชนตองพ�งพงกนอยในสงคมท�มความคดตาง

อยางหลากหลาย และงานพฒนาตอจากน �ควรเร�มจากส�งเลกๆ จากส�งท�มอยแลว ไมวาจะใน

รปแบบส�งกอสราง หรอทรพยากรบคคลท�มคณคาอยางชาวปกาเกอะญอ ท�อดทน ส งาน ยดม�น

คณธรรม และเตมไปดวยองคความรภมปญญาเร�องนเวศวทยา (แดด-ฟา-ลม-ฝน-นา-ปา-เขา) ท�

สามารถอยรวมกบธรรมชาตไดอยางกลมกลน

138

บทท� 6

บทสรปและขอเสนอแนะ

“ไมมไฟฟา ไมมสญญาณโทรศพท ไมมถนนลาดยาง ไมลาบากอยางท!คด”

6.1 สรปบทเรยนการใชชวต ณ บานแมแดดนอย

ชนบทไทยเปล!ยนไปหมดแลว ไมมชมชนใดอยากจะแชแขงตนเอง ไมปรบเปล!ยน

ตนเอง ไมยอมรบเร!องภายนอก เชนเดยวกบวถชวตของกลมชาตพนธปกาเกอะญอท!มชวตเรยบ

งาย ออนนอมถอมตน เขาใจเคารพรกธรรมชาตไดผสมผสาน “ความเปนสมยใหม” ท 6งวธคด การใช

ชวต การใหคณคาความสข สะดวก สบายจากวตถท!ครอบครองมากข 6น น!นเปนความคดของผ

ศกษาในตอนแรกท!ไดสมผสบานแมแดดนอย ต 6งอยในอาเภอกลยาณวฒนาซ!งเปนอาเภอใหม

ลาสดของประเทศไทย(2552) ถงแมวาบานแมแดดนอยต 6งอยหางจากตวอาเภอเชยงใหมราว 136

กโลเมตร และเปนเพยงตาบลเดยวในอาเภอท!ยงไมมไฟฟา ไมมสญญาณโทรศพท ไมม

ถนนลาดยาง แตปกาเกอะญอบานแมแดดนอยกมความสขเรยบงาย ถอมตน และมเหตและผล

เฉพาะตวซ!งไมมตรรกะใดอธบายได เชน “พรงน 6ยงไมรจะทาอะไรบอกกอนไมได เพราะอาจจะไมม

พรงน 6 หรอถาส!งช!วรายรจะเขาขดขวาง” หรอ “วนน 6ไมไปในเมองแลวตามท!นดไวเพราะอยากจะ

สรางบานมากกวา” หรอ “ความจรงแลวปกาเกอะญอกใชชวตอยางนกบวชน!นแหละ กนอะไรตามท!

ม นอนท!ไหนกได ใสเส 6อผาอะไรกได ฉะน 6นไมตองบวชกได” หรอ “คนเรามนกมอะไรไมมาก วน

หน!งๆ รบจาง หาเงน กน นอน แลวกต!นไปหาเงน เล 6ยงตวเองและครอบครว จนกวาจะตายจากกน

ไป” เปนตน

ตลอด 7 เดอนท!ผศกษาใชชวตรวมกบครอบครวปกาเกอะญอแมแดดนอย ผศกษาได

พบเจอกบการปะทะประสานกบความเปนเมองความเปนชนบท ความเปนปกาเกอะญอ ความเปน

ไทย ท!พวกเขาแสดงออกมาคอ การช!นชมคนเมองมาก ช!นชมความทนสมยในเมองมาก แตถาให

ไปอยในเมองไมไป เพราะเงนไมใชคาตอบสาหรบทกอยาง ขาว คอ คาตอบ เพราะขาวคอ ชวตของ

ชาวปกาเกอะญอ ดงวลท!กลมคนรนใหมในหมบานมกพดใหผศกษาฟงเสมอวา “ไมมเงนเราอยได

ไมมขาวเราอยไมได” ถงแมวาการเก!ยวขาว นวดขาว ขนขาว ตาขาว ฟดขาว หงขาวกวาจะไดกน

139

ขาว ลาบากมาก สาหรบผศกษาท!เตบโตดวยเมดขาวหลายลานเมด แตไมเคยทานาท 6งกระบวนการ

จนมขาวสวยรอนๆ กนสกหน!งจาน ฉะน 6นขาวสวยหน!งจานจงมคณคามาก น 6นเปนส!งท!ผศกษาได

เรยนรผานการใชชวตชาๆ คร 6งแรก ไดพจารณาการกนงายๆ มชวตงายๆ คดงายๆ เหตผลและ

ตรรกะอนซบซอนบนดอยสงน 6จงไมสาคญเทาสญชาตญาณในการอยรอด ดวยการแบงปน ดวย

การใหกอนการรบเสมอ

ในเม!อโลกทศนด 6งเดมสมรสกบโลกทศนใหม และจดทะเบยน ณ บานแมแดดนอย

เร!องตอไปน 6จงไมแปลกอะไรท!จะเกดข 6นได อาท วยรนสวนใหญเคยไปทางานกรงเทพ พทยา

เชยงใหม และตางประเทศ แตกสกลบมาอยบานไมได คนหนมสาวแตงงานชาข 6น ผชายรอผหญง

มาขอตามประเพณ ขอแลวมลกอยางมาก 2 คน ปกาเกอะญอจะครองคกนท 6งชวต ดงนกเงอก

ครองคเดยวตลอดชวต ภาษาปกาเกอะญอเผาสะกอเปนภาษาท!งายภาษาหน!งในบรรดาภาษา

กลมชาตพนธอ!น ลกคอทกอยางของพอแม หาเงนใหเรยนเพ!อยกสถานะ มศกดEศร มงานประจา ถา

ลกไมทานาแลวกไมรใครจะทาตอ การต 6งช!อเลนเปนภาษาองกฤษภาษาไทย เชน เจนน! หลยส บว

โดโด ตาย ไก ลโอ โซน! ช!อภาษาปกาเกอะญอมจานวนนอยลงเชน จะม แจบอ มวา แอโพ ชเงะ ส

พอ ชพอ หนอโพ หนอกวา แอจะ จะม!อ ตามการเปล!ยนแปลงของยคสมย กลางคนยงมโรแมนตกน

ยายท!หลายคนฝนถง ดวงดาว สายลมหนาว วงน 6าชา น!งผงกองไฟ และนงฟงนทานพ 6นบานปกา

เกอะญอ ซ!งฟงยงไงดเหมอนวาจะไมจบสกท หรอบางคร 6งกจบลงด 6อๆ ความเปนเหตผลอยาไดถาม

ถงเพราะ “นทานกยงไมจบหรอก เพราะโลกยงไมจบ เร!องบางเร!องมนไมมเหตมผล เพราะมนไมม

เหตผล แตเร!องราวกมเร!องราวของตวมนเอง” ประโยคน 6มปราชญปกาเกอะญอคนหน!งบอกกบผ

ศกษา สวนเพลงปกาเกอะญอรวมสมยมมากมายต 6งแต ใสๆ ธรรมชาตๆ แบบ คอพอ แนวภมใจ

ในปกา- เกอะญอรกสนตภาพตอง เพลงของช สวชาน หรอทนสมยแฝงความหมายดตอง สามเณร

เชยงใหม สาหรบบทเพลง(ธา) โบราณ และสดทายเสยงเตหนา(พณ) อนไพเราะ ผสานกบเน 6อรอง

ไทยท!ทาใหผศกษาซาบซ 6งได ของศลปนเพ!อชวตแหงบานวดจนทร ทองด ธรวร เพลงท!เก!ยวขาวไปอ

(รอง) ธา (เพลง)ไป อธากลอมลก อธาในงานแตงงาน อธาเดนรอบโลงศพ เสยงเพลงอนยาวยดและ

การเอ!อยเหลาน 6คอยๆเลอนหายตามกาลเวลาไมตางอะไรกบเพลงไทยเดมชาเนบนอยคนจะไดยน

ไดฟงตามพ 6นท!สาธารณะท!วไป

140

จะเหนไดวาทกส!งทกอยางมการล!นไหล ผลดเปล!ยน หมนเวยน เกามาใหมไป ใหม

มาเกาไป เปนท!มาของ กระบวนการตอรอง ปะทะ-ประสาน (Articulation) น 6ท!ผศกษาใชเปนกรอบ

ในการอธบายปรากฏการณตางๆ ท!เกดข 6นในบานแมแดดนอย โดยเฉพาะเร!องการจดการน 6า ท!เม!อ

เขาไปวนแรกชาวบานกกงวลวาชาวเมองจะอาศยอยไดไหม หนาแลงจะไมมน 6าใช แตอยางมากก

แคเดอนสองเดอน ผศกษาจงสงสยวาวธคดหรอโลกทศนแบบไหนท!ทาใหเขายอมจานนตอการไมม

น 6า หรอการไมมน 6าไมเปนปญหาสาคญเพยงพอ แลวอดตท!ผานมาพวกเขาผานเร!องราวอะไรมา

บาง ปจจบนจงสามารถปรบตวได มเง!อนไขปจจยอะไรท!เก!ยวเน!อง มกระบวนการตอรอง แบงรบ

แบงสอยางไรบางกบความเช!อในการจดการน 6าตามภมปญญาบรรพบรษและการจดการน 6า

สมยใหม และทายท!สดอะไรท!จะเปนแนวทางในการจดการน 6าท!สอดคลองกบวถชวตของปกา

เกอะญอบานแมแดดนอย ซ!งผตอบคาถามไดดท!สดก คอ ชาวบานแมแดดนอยน!นเอง

6.2 บทสรปงานคนควาอสระ

6.2.1 สถานการณการจดการน )าของชาวปกาเกอะญอบานแมแดดนอยจากอดตถง

ปจจบน

1) สรปประวตศาสตรการจดการน 6าบานแมแดดนอย

กอน พ.ศ. 2500 ใชระบบจารตประเพณ ความเช!อเร!องเทพแหงน 6า เทพแหงปา ควบคม และดแลการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ซ!งมฮโข ซ!งเปนท 6งผ นาหมบานและจตวญญาณทาพธกรรม และตดสนขอพพาทระหวางคนในชมชน

พ.ศ. 2504 รฐเร!มใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มการแตงต 6งผใหญบานแมแดดนอยคร 6งแรก คอยๆเกดการเปล!ยนแปลงระบบการผลตเพ!อยงชพ สการผลตเพ!อการพาณชย เร!มมการใชเงนเปนอตราแลกเปล!ยนสาคญ กอต 6งโรงเรยนบานแมแดดนอยเม!อ พ.ศ. 2520 ผลกดนใหพอแมรบจาง ขายผลตผลทางการเกษตร เพ!อหาเงนสวนใหญสงลกเรยนหนงสอในระบบ เกดการนยามความสข และคณคาของการมชวตแบบใหม ท!องแอบกบตววตถมากข 6น ซ!งเปนทาทท!ผอนคลายกบการเขามาของการพฒนาโดยรฐมากข 6นกวาการยดม!นจารตประเพณแบบเดมเทาน 6น