ชอหนงสอ : การสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอายเลมท๔

ทปรกษา : ดร.นพ.สมยศ ดรศม

นพ.สมศกด ภทรกลวณชย

ทพ.สธา เจยรมณโชตชย

คณะผจดทำ : ทพญ.นนทล วรชย

ทพญ.สปราณ ดาโลดม

ทพญ.วรางคนา เวชวธ

ทพญ.เยาวเรศ วงศาศลกษณ

ทพญ.ชวลลกษณ แกวมงคล

นางสาวชนกา โตเลยง

นายเสนห ครฑษา

พมพครงท๑ : เมษายน ๒๕๕๕

จำนวน : ๒๕,๐๐๐ เลม

พมพท : สำนกงานกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศก

เจาของ : กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

โทร. ๐-๒๕๙๐-๔๑๑๗

โทรสาร ๐-๒๕๙๐-๔๑๑๕

URL : http://dental.anamai.moph.go.th/oralhealth/elderly/2555/Eldgr/HPPEld4.pdf

ISBN : ๙๗๘-๖๑๖-๑๑-๑๑๗๓-๑

คำนำ จากจดเรมตนของการจดบรการใสฟนเทยมทงปากเพอสขภาพและคณภาพชวต ผสงอาย ในโครงการฟนเทยมพระราชทาน ตงแตป ๒๕๔๘ เพอสนองกระแสพระราชดำรสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ความวา “เวลาไมมฟน กนอะไรกไมอรอย ทำใหไมมความสข จตใจ กไมสบาย รางกายกไมแขงแรง” นำมาสแนวคดในการสนบสนนใหผสงอายดแลสขภาพชองปากตนเอง เพอลดการสญเสยฟน ลดความจำเปนในการใสฟนเทยมทงปาก ในป ๒๕๔๙ กรมอนามย โดยสำนกทนตสาธารณสข จงไดจดทำโครงการศกษาพฒนารปแบบและระบบการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายในพนทนำรอง โดยมเปาหมายใหผสงอายดแลสขภาพชองปากตนเอง พงพาบรการทนตสขภาพจากภาครฐตามความจำเปน ตลอดจนมแผนงาน โครงการและกจกรรม รวมทงการสนบสนนกจกรรมจากทกภาคสวนทเกยวของ ทมความเปนไปไดตามบรบทของพนท ภายใตการบรณาการการดแลชองปากใหเปนสวนหนงของการสงเสรมสขภาพผสงอาย ผลการพฒนารปแบบและระบบการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายในพนทนำรอง พบวา ชมรมผสงอาย ทมการรวมกลมผสงอายทำกจกรรมในรปแบบตาง ๆ อยแลว เปนภาค เครอขายสำคญทสามารถพฒนาศกยภาพ สรางความเขมแขง ใหเปนผนำในการจดกจกรรม สงเสรมสขภาพชองปากเพมเตมใหกบสมาชกอยางตอเนอง มการจดระบบใหผสงอายไดรบการบรการตามความจำเปน ดวยการสนบสนนดานวชาการและบรหารจดการ จากชมชน องคกรปกครองสวนทองถน หนวยงานสาธารณสขในระดบตำบล อำเภอ จงหวด รวมทงกรมอนามย ท งในสวนกลางและในระดบเขต ซงกรมอนามยเหนวาจะเปนกจกรรมหนงทสงผลตอการ สรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย จงไดถอดบทเรยนรปแบบการจดกจกรรมดงกลาว และ จดทำเปนหนงสอ การสรางเสรมสขภาพสขภาพชองปากผสงอาย เลม ๔ “ตกผลก ประเดนการสรางเสรมสขภาพชองปาก สชมชนรวมสราง...สงคมผสงอาย สขภาพชองปากด” เพอเปนตนแบบ การเรยนร รวมทงเพอประโยชนในการพฒนาชมรมผสงอายดานการสงเสรมสขภาพชองปากทงในพนทเดม และพนทใหมทสนใจ โดยหวงวาทกภาคสวนทเกยวของจะนำไปประยกตใชในการพฒนาและสรางสขภาพชองปากทดแกผสงอาย ทสงผลตอสขภาพและคณภาพชวตโดยรวมตอไป

(ดร.นายแพทยสมยศดรศม)อธบดกรมอนามยเมษายน๒๕๕๕

สารบญ

หนา

คำนำ

➧ บทสรป ... สำหรบผบรหาร ๑

➧ จงหวดลำปาง ... “ผลดอกออกผล ทเมองนครลำปาง” ๔

➧ จงหวดเชยงใหม ... “ สามคค มนำใจ แดผสงวย” ๑๑

➧ จงหวดชยภม ... “ภมปญญาทองถน กบการสงเสรมสขภาพชองปาก” ๑๕

➧ จงหวดราชบร ... นดพบ ... ท “ทานด” ๒๐

➧ จงหวดอำนาจเจรญ ... “แกอยางสงา ชรา อยางมคณภาพ” ๒๔

➧ จงหวดตราด ... “แหลมงอบ ... นำรองผสงอายสขภาพชองปากด” ๒๘

➧ จงหวดสตล ... “อาสานำรองกจกรรมผสงวย” ๓๒

➧ จงหวดนครศรธรรมราช ... “รวมสรางสขภาพชองปากด ... ทเมองคอน” ๓๙

➧ จงหวดตรง ... “สบาย สบาย สไตล นาหมนศร” ๔๔

➧ เมลดพนธ แหงการเรยนร ๔๘

ภาคผนวก

➧ โครงการประชม แลกเปลยนเรยนร “บทเรยนการดแลสขภาพชองปากผสงอาย ๕๗

ในจงหวดตนแบบ”

➧ ภาพกจกรรม ๕๙

1

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

1

ส ร า ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ ช อ ง ป า ก ผ ส ง อ า ย

บทสรปสำหรบผบรหาร

จตอาสา นำรองกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย สำนกทนตสาธารณสข กรมอนามย สนบสนนให เก ดการพฒนากจกรรมการ สงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย โดยมงเนนใหบคลากรในพนท ตงแต บคลากรสาธารณสขภาครฐ ไดแก ทนตแพทย ทนตาภบาล นกวชาการ เจาหนาทสาธารณสข และประชาชน ไดแก ผสงอาย แกนนำผสงอาย อาสาสมครสาธารณสข และผเกยวของ รวมทงบคลากรจากองคกรปกครองสวนทองถน เปนผรวมคด รวมทำงานอยางบรณาการในพนท ปรากฏเปนกจกรรมทเกดจากความคด และการกระทำทสงผลใหบรรลวตถประสงค “ผสงอายมสขภาพชองปาก และคณภาพชวตทด” ป ๒๕๔๙–๒๕๕๐ เปนสองปแรกของการคนหารปแบบกจกรรมสงเสรมสขภาพ ชองปากผสงอาย มหนวยงานอาสารวมทำกจกรรม ในลกษณะทเชอมโยงเปนเครอขาย ประสาน การทำงานรวมกน ไดแก ศนยอนามยท ๔ ราชบร เชอมโยงกจกรรมจงหวดราชบร เพชรบร และสพรรณบร ศนยอนามยท ๕ นครราชสมา เช อมโยงกจกรรมจงหวดชยภม และบร รมย ศนยอนามยท ๑๐ เชยงใหม เชอมโยงกจกรรมจงหวดเชยงใหม และลำปาง ศนยอนามยท ๖ ขอนแกน เชอมโยงกจกรรมจงหวดขอนแกน และศนยอนามยท ๗ อบลราชธาน เชอมโยงกจกรรมจงหวดอบลราชธาน ศรสะเกษ และอำนาจเจรญ กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากทเกดขนในชมรมผสงอาย พบ ๓ รปแบบ ไดแก รปแบบท ๑ ชมรมผสงอายเขารวมกจกรรมตามทโรงพยาบาลไดจดขน รปแบบท ๒ โรงพยาบาล และ/หรอ สถานอนามย สนบสนนใหชมรมผ สงอาย จดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก โดยโรงพยาบาลและสถานอนามยเปนผรวมจดกจกรรม รปแบบท ๓ ชมรมผสงอายมการจดกจกรรมขนเองอยางตอเนอง โดยอาศยความรวมมอของทองถน โดยมโรงพยาบาล/สถานอนามย เปนผสนบสนนทสำคญ ปจจยทชวยสงเสรมใหกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายบรรลผลสำเรจ ไดแก ๑. ชมชนมสวนรวมดำเนนการ ชมชนในทน ไดแก ผ สงอาย วด องคการบรหาร สวนตำบล สถานอนามย และโรงพยาบาลชมชน ๒. ความเขมแขงของชมชน ไดแก หนวยงานตางๆ มความเขมแขง มผบรหารจดการจดระบบการดำเนนงานทด สงคมใหการสงเสรม สนบสนน จะมสวนชวยทำใหผสงอายทำกจกรรม ไดด เชน ชมรมผสงอาย องคการบรหารสวนตำบล และเจาหนาทสาธารณสข ๓. ผนำมวสยทศน ทำใหเกดความคดการทำกจกรรมอยางตอเนอง ผนำ อาทเชน ทนตแพทย ผบรหาร บคลากรจากองคกรปกครองสวนทองถน และเจาหนาทสาธารณสข ๔. สงสนบสนนเพอการดำเนนกจกรรมเบองตน เชน แปรงสฟน ยาสฟน สอการเรยนร ๕. งบประมาณสนบสนน สำหรบของการประชม/อบรม และการทำกจกรรมตางๆ ๖. เปนหนงในกจกรรมเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสตางๆ

2

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

จดเชอมโยงการทำงาน - ภาคเครอขาย

ภาคเครอขาย เปนองคประกอบสำคญของชมชน ตงแต ผสงอาย/ชมรมผสงอาย องคกรปกครองสวนทองถน PCU (โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลในปจจบน) CUP สำนกงานสาธารณสขจงหวด ศนยอนามยเขต และสำนกทนตสาธารณสข จะมบทบาทการทำงานทแตกตางกน โดยผสงอาย/ชมรมผสงอายเปนหนวยหลกของการจดกจกรรมใหผสงอายดวยกน โดยมองคกรปกครองสวนทองถนเปนผ สนบสนนงบประมาณ และใหความชวยเหลออำนวยความสะดวกในเรองตางๆ สำนกงานสาธารณสขจงหวดเปนผสนบสนนระบบการสงเสรมสขภาพชองปากในภาพรวม และใหการสนบสนนพ นท ไดแก PCU, CUP ในการดำเนนกจกรรม ในสวน PCU, CUP ดวยความใกลชดกบชมชน เพราะหนวยงานตงอยในพนท มบทบาทในการใหบรการความรดานวชาการทถกตองแกผดำเนนการ เพอทจะสามารถนำความรไปปฏบตได รวมทงจดระบบบรการตามความเหมาะสม ศนยอนามยมบทบาทในการสนบสนนดานวชาการใหแกบคลากร จดเวทใหมการแลกเปลยนเรยนรการทำงานรวมกนในระดบเขต และตดตามประเมนผล และสำนกทนตสาธารณสขกรมอนามย มบทบาทในการกำหนดนโยบายทศทาง การดำเนนงาน และระบบการสนบสนนทงดานวชาการและบรหารจดการในระดบประเทศ จดใหมเวทการแลกเปลยนเรยนรระดบประเทศและระดบภาค ตดตามประเมนผลในภาพรวมของประเทศ ภายใต การสนบสนนการดำเนนงานทสอดคลองกบความตองการของระดบพนท เชน สนบสนนสอความร เรอง การสรางเสรมสขภาพชองปาก สำหรบบคลากรสาธารณสข ความรเรองสขภาพชองปากสำหรบ ผสงอาย แผนพบ ภาพพลกเพอการสอนทนตสขศกษาของแกนนำชมรมผสงอายฯ เปนตน

2

ส ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส ง อ

า ย

3

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ชมชนรวมสราง สงคมสขภาพชองปากด

กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย กระจายตนแบบการทำกจกรรมไป ในหลายๆ พนท หลายๆ จงหวด ดวยรปแบบการทำกจกรรมทแตกตางกนไป ขนกบแนวคด แนวทางการดำเนนงานของแตละพนทเอง จงหวดทเขารวมกจกรรม ตามโครงการศกษาพฒนารปแบบ/ระบบ การสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย ในระยะตน (ป ๒๕๔๙-๒๕๕๐) ไดแก ๑. จงหวดลำปาง...ชมรมผสงอายตำบลแจหมวดศรหลวง อำเภอแจหม ชมรมผสงอายบานศลา ตำบลเกาะคา อำเภอเกาะคา ๒. จงหวดเชยงใหม...ชมรมผสงอายตำบลทากวาง อำเภอสารภ ๓. จงหวดชยภม...ชมรมผสงอายบานหลบโพธ ตำบลหลบโพธ อำเภอบานเขวา ชมรม ผสงอายโรงพยาบาลคอนสวรรค ชมรมผสงอายบานโสก อำเภอคอนสวรรค ๔. จงหวดราชบร...ชมรมผสงอายทานด อำเภอดำเนนสะดวก ๕. จงหวดอำนาจเจรญ...ชมรมผสงอายบานเปอย ตำบลเปอย อำเภอลออำนาจ ๖. จงหวดตราด...ชมรมผสงอายอำเภอแหลมงอบ อำเภอแหลมงอบ ๗. จงหวดสตล...ชมรมผ สงอายสถานอนามยบานควน หมท ๔ ตำบลบานควน อำเภอเมอง ชมรมผสงอายเทศบาลตำบลกำแพง อำเภอละง ชมรมผสงอายโรงพยาบาลควนกาหลง อำเภอควนกาหลง ชมรมผสงอายโรงพยาบาลทงหวา อำเภอทงหวา ๘. จงหวดนครศรธรรมราช...ชมรมผสงอายเทศบาลทงสง อำเภอทงสง ชมรมผสงอายตำบลแหลม อำเภอหวไทร ชมรมผสงอายบานเขาแกววเชยร อำเภอเชยรใหญ ๙. จงหวดตรง...ชมรมผสงอายนาหมนศร อำเภอนาโยง ผลการดำเนนการ สงเสรมสขภาพชองปากผ สงอาย โดยชมรมผ สงอายฯ ในจงหวด นำรอง เหลาน เปนรปแบบการดำเนนงานทจะไดนำมาเลาสกนฟง ใหไดทราบถง แนวคด วธการดำเนนกจกรรมทหลากหลาย เกดผลปฏบตออกมาในรปแบบตางๆ เพอทจะไดใหเกดการเรยนรทวกน

4

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ลำปางทำโครงการฟนเทยมพระราชทานต งแตป ๒๕๔๘ พรอมๆ กนกบจงหวด ทวประเทศ และเมอป ๒๕๔๙ กระทรวงสาธารณสขโดยกรมอนามยมแนวทางขยายการดำเนนงานในกลมผสงอาย เพอมงใหผสงอายมสขภาพชองปากดตลอดชวต คดเลอกจงหวดอาสาสมครนำรองดำเน นกจกรรมสรางเสร มสขภาพชองปากผ สงอาย ขณะน น ลำปางมปญหาการทำงาน ดานทนตสาธารณสข คอ การทำงานอยในสภาพตงรบ ขณะทปญหาสขภาพชองปากขยายตวอยางรวดเรว และมแนวโนมรนแรงขนในทกกลมอาย รวมทงผสงอายดวย และเหนวาการรเรมกจกรรม สงเสรมสขภาพชองปากโดยกระทรวงสาธารณสข เปนความพยายามทจะหลดพนจากปญหาดงกลาว ทำใหสำนกงานสาธารณสขจงหวดลำปางอาสานำนโยบายมาขบเคลอนในพ นทศนยอนามย ท ๑๐ เชยงใหม นำรองทำกจกรรมในกลมผสงอาย ... งานใหมททาทาย

กาวยาง อยางลำปาง

ลำปางดำเนนการสรางเสรมสขภาพชองปากใหผสงอายแบบผสมผสาน โดย ทำโครงการพฒนารปแบบการจดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย เพอคงสภาพชองปากทดไวตลอดชวต สามารถดแลตนเองได ทำโครงการฟนเทยมพระราชทานเพอใหผสงอายมฟนใชเคยวอาหารไดเหมาะสม และทำโครงการสงเสรมสขภาพชองปากผ สงอายตามชดสทธประโยชน เพอลด การสญเสยฟน ผลการทำกจกรรม พบวา ผสงอายมการจดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรม ทำใหผสงอายสามารถดแลอนามยชองปากตนเอง และผสงอายดวยกน มการตรวจคดกรองโรค และสงตอผสงอายไปรบบรการทนตกรรมปองกน ในโครงการสงเสรมปองกนโรคในชองปากผสงอายตามชดสทธประโยชน และรบการรกษาดวยการใสฟนเทยม จากการทลำปางมเวทใหทนตบคลากรมาพบปะกนเปนวาระประจำ ๔ รอบ ใน ๑ ป จะมหวหนาฝาย/หวหนากลมงานทนตสาธารณสข จากโรงพยาบาลศนยลำปาง โรงพยาบาลชมชน สำนกงานสาธารณสขจงหวด เขารวมประชมทกครง ในครงท ๒ และ ๔ จะมทนตาภบาล จากสถานอนามย หรอโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบลมาเขารวมประชมดวย เพอรวมประเมนผลการดำเนนงานรอบครงป ในการประชมครงท ๒ และจดทำแผนงานปงบประมาณถดไปในการประชมครงท ๔ จงถอเปนชองทางหนงในการนำเสนอผลการดำเนนงานสรางเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย ของจงหวดลำปาง ซงเปนผลสรางแรงบนดาลใจใหทมงานทจะเขารวมเปนสวนหนงในการขบเคลอนงานสรางเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายดวย

จงหวดลำปาง

“ผลดอกออกผล ทเมองนครลำปาง”

5

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

5

ส ร า ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ ช อ ง ป า ก ผ ส ง อ า ย

เวทนจงไมเพยงแตเปนเวทสำหรบงานบรหาร แตเปนเวททนำไปสการแลกเปลยนเรยนร ทำใหเนอหาทไดไมเพยงแตจดประกาย และสรางแรงบนดาลใจใหเขารวมโครงการเทานน แตยงชวยใหเกดการสรปบทเรยนจากการดำเนนงาน และนำบทเรยนยอนกลบไปปรบปรงประสทธภาพการทำงานในแตละพนทอยางแนบเนยนอกดวย ปจจยความสำเรจของการดำเนนงานของทมงานลำปาง กลาวไดวา มการทำงาน เปนทม มงพฒนาการจดบรการทนตสขภาพผสงอาย การประสานงานอยางตอเนองกบพนท และ ผ เกยวของ มการเลอกพ นทดำเนนการทเหมาะสม เชน ชมรมผ สงอายเขมแขง และทมงาน มความพรอม มการตดตามการดำเนนงานอยางตอเนอง ทงรปแบบเปนทางการ และไมเปนทางการ ตลอดจนมการแลกเปลยนประสบการณ ถายทอดเทคโนโลยระหวางสถานบรการ และชมรม ดวยการจดประชมทนตบคลากร การประชมแลกเปลยนเรยนร และการศกษาดงานระหวางอำเภอ ตวอยางการขบเคลอนงาน...เมองนครลำปาง ขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย ทชมรมผสงอายตำบลแจหม วดศรหลวง ปแรก (๒๕๔๙) ... รวมคดรวมทำ นำรองกจกรรม คณหมอธารณ แสงแกว และทมงานโรงพยาบาลแจหม อาสานำรองกจกรรม สรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย โดยมคณนนทรกา เลศเชวงกล ผรบผดชอบงานผสงอาย ทเหน โอกาสบรณาการงานสรางเสรมสขภาพใหผสงอายเขาดวยกน รวมทำกจกรรมดวย ชมรมผสงอายตำบลแจหมวดศรหลวง ตงอยทวดศรหลวง ตำบลแจหม มสมาชก ๓๑๕ คน กอตงเมอ ๒๐ กมภาพนธ ๒๕๓๔ ไดรบงบประมาณสนบสนนการทำกจกรรมจากเทศบาล มรถรบสง ผ สงอายมาประชมทกคร ง เคยทำเรองสขภาพ โดยเชญวทยากรมาใหความร เรองสขภาพทกป มการรวมกลมทำกจกรรม ไดแก ออกกำลงกายสปดาหละ ๓ วน วนจนทร พธ ศกร เวลา ๑๖.๐๐ น. จตอาสาทำดเพอพอ ทำบญตกบาตรขาวสารอาหารแหง เยยมผ ปวยทนอนพกรกษาตวอยใน โรงพยาบาล และทำสมนไพร ยาหมองนำ ยากนยง ปจจบน ชมรมมชอใหม คอ “ชมรมสานรก ผสงวยอำเภอแจหม”

6

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

6

ส ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส ง อ

า ย

แจหม เรมตนทำกจกรรมใหผ สงอาย ดวยการจดโครงการสขภาพฟนดเพอผ สงวย มวตถประสงคเพอใหแกนนำผสงอายมความรเรองสขภาพชองปาก สามารถนำไปเผยแพรแกบคคลอน และเพอใหเกดกจกรรมการดแล มผสงอายเขารวมกจกรรม ๗๙ คน เปนผสงอายตำบลแจหม และ

ตำบลแมสก โดยการใหความรเรองการดแลสขภาพชองปาก และทำกจกรรมกลม โดยนำแกนนำ

ผสงอายคดรวมกน ในเรองจะจดกจกรรมอะไรใหผสงอายในชมรม และนอกชมรม เพอใหมสขภาพ ชองปากทด และจะจดกจกรรมอะไรใหผอนมสขภาพชองปากทด พบวา กจกรรมทผ สงอายตองการไดแก อบรมใหความร ภายในกลมประกวดฟน ตรวจสขภาพชองปาก จดบอรดความร ฝกแปรงฟน จบคตรวจฟน และสอนบตรหลานชมรมจงกำหนดเวลาในการทำจดกจกรรม และพบวา ผสงอายมการทำกจกรรมตางๆ ไดแก ◆ จดบอรดความรเรองสขภาพชองปากทชมรมฯ ◆ แกนนำผสงอายถายทอดความรเรอง การสงเสรมสขภาพชองปากใหสมาชก ◆ ผสงอายตรวจฟนในหมบาน และบนทกผลการตรวจวา ตรวจฟนใหใคร โรคฟนทพบเชน มฟนโยก หนปน และการแนะนำไปพบทนตแพทย ◆ ประกวดฟนผสงอาย ในวนแม (๑๑ สงหาคม ๒๕๔๙) มกจกรรม ใหความรโดย คณหมอตอบปญหา การตรวจสขภาพชองปาก ออกกำลงกาย ฝกบรหารใบหนาโดยผสงอายเปนผนำการฝก ซงตอมา ทกครงของการออกกำลงกาย กจะมการบรหารใบหนาดวย และมอบรางวลฟนด ◆ รวบรวมภาพกจกรรม จดบอรดเผยแพรใหคนทวไปไดร ผลจากการจดกจกรรมในครงนแสดงใหเหนวา ผสงอายสามารถคดเอง ทำไดเอง ทำใหทมโรงพยาบาลเกดแรงใจทจะขบเคลอนงานเชงรกทกวางขนตอไป

เรยนรเรองราว ตอยอดกจกรรม ๒๕๕๐ ทพญ.จณหวรา จรธรรมโอภาส และ ทพญ.ชรนทร อสระยางกล ทนตแพทยรนตอมา

สานตอกจกรรม ดวยการเรยนรจากกจกรรมทผานมา และพบวาผสงอาย เมอสามารถดแลตนเองได

กมความตองการไปดแลคนคนใกลชด เชน ลกหลาน เพอนบาน และคนในชมชน ผสงอายจงตองการม

ความรดานการดแลสขภาพชองปากและฟน เรองโรคประจำตว และอยากตรวจฟนได จงไดจด

“โครงการสขภาพดเรมทตนเอง” เพอใหผสงอายเขาใจความสมพนธของการเปนโรคทางกาย เชน

โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง ทมความสมพนธกบการเกดโรคในชองปาก เพอใหผสงอายเหนพอง

ตองกนวา การสงเสรมสขภาพชองปากจะดได สขภาพรางกายตองดดวย และการดแลสขภาพชองปาก

และสขภาพรางกายตองมการดแลควบคกนไป อนจะทำใหคณภาพชวตของผสงอายดข น โดยม

เปาหมาย ใหแกนนำสามารถตรวจสขภาพชองปากผสงอายไดเอง ดวยแบบฟอรมการตรวจสขภาพ

ชองปาก ตลอดจนมการอบรมผสงอายใหรจกการยอมสคราบจลนทรย บนทกคะแนน และจบคนบ

ปรมาณสทตดฟน ดวยโครงการคนเฒาฟนด บตดสแดง ภายหลงการอบรม พบวา ผ สงอายทำกจกรรมเพมเตม ไดแก เดนออกกำลงกาย ไปตามบานเพอไปตรวจฟนเบ องตน ตรวจวดความดน แนะนำเรองการดแลสขภาพใหผ สงอาย ทบาน คดแบบตรวจสขภาพชองปากอยางงาย ใบสงตอผ สงอายทตองการรกษาทางทนตกรรม และคณพอกมล เนตรรศม ไดนำความรเรอง สขภาพชองปาก เผยแพรทางวทยชมชน

7

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

เชอมตอกจกรรม ป ๒๕๕๑-๒๕๕๒ รนคณหมอนน คณหมอปอม และคณหมอจบ ทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากตอเนองในชมรมผสงอายปน พบวา ผ สงอายทำสมดนบฟนเปนสมดประจำตวผ สงอายดานสขภาพ ชองปาก มขอมลสขภาพชองปาก และความสะอาดของชองปาก โดยมผลการตรวจ จากการวดคราบจลนทรย และแกนนำผ สงอายรวมออกหนวยแพทย พอ.สว. ทโรงเรยนบานทงคา ตำบลแมสก อำเภอแจหม เพอใหความรเรองสขภาพชองปากแกประชาชน มการทำโครงการเยยมเพอน เปนอาสาสมครดแลผสงอายในชนบททหางไกล และขยายเครอขาย โดยนำผมประสบการณมาเลาแลกเปลยนเรยนรกน ◆ แลวทำอยางไรใหตำบลอนๆ รเรองดวย ... แกนนำผสงอายบอกวา เขาจะจบคตำบลทเขมแขง กบตำบลทเรมทำ จะไปใหความร และสอนกน ◆ และถามวา แลวทำไมไมดเดกดวย ตอนนผสงอายกจะแตงนทานประกวดกน ระดบตำบลกจะมเสยงตามสาย ทำให จากเดมมการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก ๓ ชมรม ตอนนขยายเปน ๑๔ ชมรม ครบทกตำบล

นวตกรรม ... ชมรมผสงอายดานสงเสรมสขภาพชองปาก ชมรมผสงอายอำเภอแจหม ชมรมผสงอายอำเภอแจหม เปนตนแบบการจดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก มการดำเนนงาน ไปชวยสงเสรม สนบสนนชมรมผสงอายอนๆ ในพนท ใหไดเรยนรเรองการสงเสรมสขภาพชองปาก และทำกจกรรมตอๆ กนไป เกดนวตกรรมในชมรมทผสงอายชวยกนคดชวยกนทำ ไดแก ◆ ภาพวาดตำแหนงของฟน สำหรบสอนการตรวจ และนบฟน ◆ ทำสมดนบฟน เปนคมอประจำตวผสงอาย เพอบนทกการตรวจความสะอาดฟน ◆ การตรวจนบฟน ดวยการยอมสคราบจลนทรย และใช cotton bud ตรวจนบฟนรายซ ◆ เผยแพรความร เร องสขภาพ และสขภาพชองปากในชมรม ดวยการทำบอรดประชาสมพนธ และมมความร เรองสขภาพ สขภาพชองปาก

8

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ปจจบน ... ของอำเภอแจหม ◆ มหลายวชาชพ ไดแก ทนตบคลากร พยาบาล และบคลากรอนๆ บรณาการงาน

สงเสรมสขภาพเขาดวยกน ชวยกระตน สนบสนนใหชมรมฯ สามารถเดนตอไปดวยความเขมแขง

◆ มการประยกตงานทนตสาธารณสข เขากบงานศนย ๓ วย ของโครงการสายใยรก

แหงครอบครว

◆ การพฒนาสถานอนามยเปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล ทำใหโรงพยาบาล

แจหมมการแบงเขตความรบผดชอบ เขาไปใหความร และดแลชมรมฯ ในแตละพนทไดอยางทวถง

ขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย ทอำเภอเกาะคา ปแรก (๒๕๕๐) ... เรากทำได

ทนตแพทยหญงสมตรา โยธา จากโรงพยาบาลเกาะคา บอกวา จากทไดฟงแนวทางการจดการปญหาสขภาพชองปากผสงอายจากพนทอนๆ ซงสามารถดำเนนการไดจรง เธอจงเขารวมโครงการเมอปท ๒ ของลำปาง เลอกชมรมผสงอายบานศลา ซงเปนชมรมเขมแขง ม อาจารยพสมย ฉนทะ ขาราชการครเกษยณเปนประธาน ขณะนน ชมรมผสงอายบานศลามกจกรรมการชวยเหลอดแลสมาชกในชมรมทเจบปวย มการรวมกลมออกกำลงกาย และทำกจกรรมทกวนพระ ชมรมผสงอายบานศลา ตงอยวดบานศลา หมท ๖ ตำบลเกาะคา กอตงขนมาจากปญหาสขภาพของคณแมพสมย ซงเปนโรคเบาหวาน ทานคดวา ทำอยางไรรางกายจะแขงแรง จงออก กำลงกาย โดยเรมจากการออกกำลงกายคนเดยว เปนชวนเพอนๆ ใกลบาน มาออกกำลงกาย กลายเปนกลมออกกำลงกายในชมชน โดยมโรงพยาบาลเกาะคา และสถานอนามยนำลอมเปนพเลยง และเมอมองคกรปกครองสวนทองถน หนวยงาน และเครอขายตางๆ เขาไปมสวนรวม จงเกดเปน กลมสรางสขภาพผสงอายทเขมแขงมาก เกาะคาเรมตนกจกรรม ดวยการประชมกลมใหความรเรองสขภาพชองปาก ระดมสมองกบผสงอายวา จะขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมในพนทอยางไร จนเปนทมาของโครงการทตทนตกรรม และโครงการเสรมพลงผสงอายรกษเหงอก-ฟน กลมเปาหมายคอ ผสงอายในชมรมผสงอายบานศลา มวตถประสงคเพอใหผสงอายเหนความสำคญของการดแลสขภาพชองปาก มความร สามารถดแลชองปากของตนเอง และสมาชกชมรมได แกนนำขยายความรเรอง การดแลสขภาพชองปากดวยตนเอง โดย อบรมแกนนำผสงอาย ๓๐ คน ใหความรเรอง โรคเหงอกและฟน สาธตการแปรงฟน และการประชมกลม ใหคดเรอง เราจะทำอะไรกนตอไป ซงผสงอายคดวา จะไปดแลสขภาพชองปากของสมาชกชมรม ขยายไปศนยเดกเลก และการจดทำบอรดความร

๒๕๕๐-๒๕๕๒ ... ตอยอด ขยายเครอขาย เกาะคาทำโครงการตอเนอง คอ “โครงการผสงอายเขมแขง รวมแรงปองกนโรคเหงอกและฟน” มวตถประสงคเพอใหผสงอายเขาใจ และเหนความสำคญของการมสขภาพเหงอก และฟนทด ผสงอายมความรในเรองปญหา และการดแลสขภาพเหงอก และฟน และสงเสรมใหเกดกจกรรม การปองกน และการดแลสขภาพเหงอกและฟนทดของผสงอายในชมชน ขยายกจกรรมทำในชมรม ผสงอาย ๒ แหง ไดแก ชมรมผสงอายบานศลา หมท ๖ ตำบลเกาะคา และชมรมผสงอายบานผง หมท ๓ ตำบลศาลา

9

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

หลากหลาย ... มใหเรยนร

กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายทนมคอนขางหลากหลาย เชน การแปรงฟนรวมกนหลงออกกำลงกาย การตรวจฟนโดยใชแบบบนทกการตรวจฟนใหสมาชกชมรม ตรวจฟนใหเดกในศนยเดกเลก การใหความร เรอง สขภาพชองปากเดกนกเรยนในการใหความร เรอง สขภาพ ชองปากแกผสงอายทเจบปวยในกจกรรมเยยมบาน การใหความรกบลกหลาน สมาชกในครอบครวของผสงอาย ฯลฯ

ป ๒๕๕๓ … เพมพนท

ชมรมผสงอายไดรบการสนบสนนงบประมาณ จากองคการบรหารสวนตำบล เพอดำเนน

กจกรรมประกวดฟน ผสงอายในหมบาน พรอมกบขยายพนททำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก

ผสงอายเพมขน ไดแก ชมรมผสงอายบานหนองหลาย โดยมชมรมผสงอายบานศลาเปนพเลยง

ชมรมผสงอายบานหนองหลาย อยทหม ๔ ตำบลเกาะคา เปนชมรมฯ เขมแขงดวย

กจกรรมทมมาก พอถนอม แผนคำ เปนประธาน ตงอยบรเวณโรงเรยนเกา ทำกจกรรมตางๆ ไดแก

◆ การแปรงฟนหลงการออกกำลงกาย วนจนทร พธ ศกร

◆ การตรวจฟนกนเองในผสงอาย

◆ การตรวจฟนลกหลาน

◆ โรงพยาบาลใหบรการทนตกรรมแกผสงอายดวยชดสทธประโยชน และการทำฟนเทยม

ตอนน ชมรมสามารถจดทำโครงการสงเสรมทนตสขภาพไดดวยเอง โดยขอคำปรกษา

จากทมสาธารณสข และเสนอของบประมาณโดยตรง จากองคการปกครองสวนทองถน

แลกเปลยน เรยน และร ... เวทกระตนแรงบนดาลใจ ตอยอดกจกรรมชมรมผสงอาย ปตอป

ปแรก (๒๕๔๙) ลำปางทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในผสงอาย ๒ ชมรม คอ

แจหม และหางฉตร แจหม เลอกชมรมผสงอายอำเภอแจหม ตำบลแจหม และชมรมผสงอายบาน

แมสก ตำบลแมสก สวนหางฉตร เลอกชมรมผสงอายบานแมฮาว ตำบลหางฉตร

ปทสอง (๒๕๕๐) ทมบคลากรชวนกนขยายกจกรรมฯ ตอไปยงชมรมผสงอายอนๆ จง

ขยายไปทชมรมผสงอายอำเภอเกาะคา และอำเภอเถน

ปทสาม (๒๕๕๑) ลำปางทำกจกรรมตอเนอง ขยายโครงการสงเสรมสขภาพชองปาก ผสงอายไปได ๗ อำเภอ ไดแก อำเภอเมอง เสรมงาม วงเหนอ สบปราบ แมทะ เมองปาน แมพรก จำนวน ๑๓ ชมรม พบวา บางแหงทำเชงระบบ คอ มการใหบรการใสฟนเทยม การปองกนโรคใน ชองปากตามชดสทธประโยชน และการสงเสรมทนตสขภาพในชมรมผสงอาย เปนเรองเดยวกน เพราะมองวา ผสงอายมศกยภาพสามารถทำกจกรรมสงเสรมสขภาพกนเอง สามารถตรวจโรคทางระบบ และคดกรองความเสยงการเกดโรคในชองปากของผสงอายได จงใหโอกาสผสงอายทำกจกรรม สงเสรมสขภาพชองปากในชมรมฯ ชวยเหลอกจกรรมการตรวจคดกรองโรค สงตอผสงอายมารบ

10

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

การรกษา ทงดานปองกนโรค และใสฟนเทยม และบางแหงทำในโรงพยาบาล ในคลนกโรคเรอรง โดยคดเลอกผสงอายจากคลนกโรคเรอรง มารบบรการทนตกรรมปองกน

และปทส(๒๕๕๒) ลำปางมแผนขยายกจกรรมไปครบ ๑๓ อำเภอ เพมแมเมาะ และงาว

สงททำใหลำปางขยายการดำเนนงานกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย ไดอยางตอเนอง มาจาก การทสำนกงานสาธารณสขจงหวดลำปางใชเครองมอททำใหเกดการแลกเปลยนเรยนรกจกรรมการดำเนนงานของพนท โดยการจดเวทแลกเปลยนเรยนร เรอง การทำกจกรรมสงเสรม สขภาพชองปากในชมรมผสงอาย เรองทนาสนใจ ไดแก ชมรมผสงอายตำบลแจหมเปนชมรมฯ ททำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากนำรอง เปนชมรมทมแกนนำผสงอาย มพยาบาลทำงานดานผสงอายมานาน เปน Key Person ใหกบงานสงเสรม สขภาพชองปากผสงอาย และเนองจากการเปลยนทนตแพทยทลำปางมคอนขางสง ทนตแพทย โรงพยาบาลชมชนเปลยนทกป ไมไดนอยกวาจงหวดอน เมอถงวาระเปลยนทนตแพทย ในแตละทนตแพทยใหม มารบชวงตอการทำงานแตยงมคณนนทรกา ทปฏบตงานดานผสงอายในพนทอย จงเหมอนเปนเสาหลกประสานการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพในผสงอาย ทำใหชมรมผสงอายอำเภอแจหมทำเรองการสงเสรมสขภาพชองปากไดตอเนองตลอดมา นอกจากนน เมอมการจดกจกรรมแลกเปลยนเรยนรในทตางๆ เชน จดโดยสำนกทนตสาธารณสข โดยศนยอนามยท ๑๐ เชยงใหม กรมอนามย หรอมกจกรรมทตองการใหลำปางไปเผยแพรประสบการณ กจะใหโอกาสทมงาน ทงทนตบคลากร บคลากรสาธารณสข และแกนนำผสงอาย เขารวมกจกรรมทกครง โดยมวตถประสงคเพอแสดงผลงานกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากของชมรมผสงอาย จงหวดลำปาง ใหผอนไดเรยนร รวมทงสงเสรมใหผสงอายเรยนรการเขยนแผนปฏบตงาน เพอพฒนากจกรรมในชมรมฯ ดวย ผลพวงจากการแลกเปลยนเรยนร ไดขอสรปวา การทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากใหกบผสงอาย ในชมรมผสงอายนนไมยาก ถาไปคนหาชมรมทเขมแขง ทำเองได จดกระบวนการให ผสงอาย และผเกยวของมาเรยนรการทำงานของกนและกน เพราะวา ชมรมผสงอายมใจอยากทำกจกรรมอยแลว จงทำใหเกดการดำเนนงานตอยอด เกดการขยายผลการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผ สงอายไปสอำเภออนๆ เรอยๆ ดวยความสมครใจ ประกอบกบการเตรยม งบประมาณรองรบของสำนกงานสาธารณสขจงหวด ลำปางจงมการขยายการดำเนนงานไดถง ๑๓ ชมรม ในป ๒๕๕๒ และกจกรรมแลกเปลยนเรยนร เรองเลา เรองราวของประสบการณในการทำงานดานการสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย จงเปนแนวทางปฏบตเปนการประจำของลำปางตอมา

11

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ทากวางเปนตำบลเลกทสดในอำเภอสารภ ชมรมผสงอายตำบลทากวางมการจดกจกรรมสงเสรมสขภาพอยางตอเนอง บรณาการเปนองครวม โดยมการสงเสรมสขภาพ ทงสขภาพกาย สขภาพจต ดวยการนำเอาทนทางวฒนธรรมมาประสาน ใหสอดคลองกบกจกรรม เออใหเกดการ ขบเคลอนพฒนาการสงเสรมสขภาพผสงอายแบบไมแปลกแยก ทนทางสงคมทชมชมเลกๆ แหงน แนบแนนกบความเปนเครอญาต การเคารพนบนอบ ผเฒาผแก การเอออำนวยการสรางพลงใหชมชน ภายใตวธคดการทำงานพฒนาของเจาหนาททมองวา ผสงอายมความร ความสามารถ มศกยภาพทผานประสบการณสงสม มความพรอมในเรองเวลา และเสยสละเพอสวนรวม ขอมเพยงพนทและกระบวนการทขบเคลอนกลมอยางตอเนอง มการหนนเสรม ทพอเหมาะพอดจากเจาหนาท การพฒนาชมรมผสงอายกจะเปนไปดวยด รวมทงความเขมแขงของชมรมผสงอาย มาเสรมใหเกดความคดสรางนวตกรรม แปรรปออกมาเปนกจกรรมดๆ เพอชมชน ประเดนการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย กเปนประเดนหนงทผสงอายไดชวยกนคด ชวยกนทำ เพอสขภาวะทดของผสงอาย และคดเผอแผไปยงชมชน เพอการมสวนรวมในพฒนาชมชนของตนเองดวย

ชมรมผสงอายตำบลทากวาง เขมแขง

พอด บญมา เปนประธานชมรมผสงอายตำบลทากวางมาตงแตป ๒๕๔๔ ความไมพรอมของชมรมผสงอายในชวงทพอดเขามารบตำแหนง เปนจดเรมตนทำใหพอด และสมาชกไดรวมคดหาวธการทจะทำใหกองทนผสงอายมงบตงตน เพอเปนนำหลอเลยง นอกจากวธการหาเงนเขาชมรมฯ โดยวธบรจาค และผาปาแลว ในป ๒๕๔๖ ชมรมฯ ไดเขยนโครงการเพอพฒนากจกรรมตอเนอง ไปยงสำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) เพอมงพฒนาศกยภาพของชมรมฯ เอง จงมการคดเลอกแกนนำทกหมบานรวม ๑๕ คน รวมกนคนหา วเคราะหปญหา ความตองการของผสงอาย พรอมกบหาวธการแกไขปญหา เกดกจกรรมตามมา คอ ผสงอายตองการเพมทกษะดานการออกกำลงกาย จงเชญวทยากรมาสอน ผสงอายตองการความรเรองสมนไพร และโภชนาการ สำนกงานสาธารณสขจงหวดกมาใหความร ดานการพฒนาสขภาพจต ผสงอายกไดทำกจกรรมพฒนาคณภาพชวต ปฏบตธรรมทวด และจากการคนหาปญหาในครงนน ทำใหเกดกจกรรมตอเนองมายงปจจบนมากมาย เชน การทอผา การสานไซดกปลาขนาดจวเพอเปนของทระลก และ ผลตภณฑอนๆ

จงหวดเชยงใหม

“สามคค มนำใจ แดผสงวย”

12

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

พอดเลาวา “ชมรมผสงอายทากวาง จาก ๗ ป กอน จนถงทกวนน มกจกรรมททำเปนประจำ และหมนเวยนกนไป คอ การออกกำลงกาย แบบไมพลอง ฟอนเจง และรำมวยจน ทกวน องคาร และ ศกร แถมดวยรำวงยอนยค และซอจกรยานปนเพอสขภาพทสถานอนามย และใน ๑ ป จะมการพฒนาคณภาพชวต ธรรมสญจรในอำเภอสารภ ชวงเขาพรรษา การปฏบตกรรมฐาน นงสมาธในชมชน การรกษาอนรกษประเพณและวฒนธรรมพ นบาน เชน การแขงก ฬาประจำป ประเพณย เปง ปลอยโคมลอย และรวบรวมวตถโบราณของเกาเกบไวเพอเปนสาธารณกศลแกคนรนหลงไดด เปนแหลงเรยนรทตำบลทากวาง และเขารวมกจกรรมตางๆ เชน ไปใหความรในวนเดก วนพอ วนแม กเขาไปรวมกจกรรม แนะนำแนวทางทดใหกบลกหลาน”

จากคำบอกเลาของพอด ทำใหไดรวา การสรางกจกรรมหลากหลายในชมรมผสงอายเปนกลวธหนงททำใหชมรมผสงอายมชวตชวาสอดคลองกบความสามารถของผสงอายทจะไดลงมอคดลงมอทำเกดกลมสงเสรมสขภาพตนเองและเกดกลมชวยเหลอกนและกน ชมรมผสงอายเขมแขง ... จดเรมตนของกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก

ชมรมผสงอายตำบลทากวาง ไดรบเลอกเพอนำรองทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย เมอป ๒๕๔๙ ดวยเหตผลทวา ...ตำบลทากวาง มชมรมผสงอายทมความพรอม มความเขมแขง โดยเฉพาะประธานชมรมฯ ชมรมมกจกรรมการสงเสรมสขภาพอยแลว ทงดานสขภาพรางกาย จตใจ สมนไพร และโภชนาการ ไดรบการสนบสนนจากสถานอนามยตำบลทากวาง องคการบรหารสวนตำบลทากวาง รวมทง พอดมลกสาวเปนทนตาภบาล อยทโรงพยาบาลสารภดวย คณหมอกง (ทพญ.อญชล อารยา) ทนตแพทยโรงพยาบาลสารภ ประสานการดำเนนงานกบแกนนำผสงอาย พบวา แกนนำยงขาดความรเรอง การสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย จงเรมตนทำกจกรรมใหความรแกนนำ ดวยการจดอบรมแลกเปลยนเรยนร ประสบการณการดแลสขภาพ ชองปากแบบองครวมใหแกนนำผสงอาย ไดขอตกลงทจะนำไปดำเนนการในชมรมฯ ไดแก ๑. การใหคำแนะนำดานสขภาพชองปากแกผสงอาย ๒. ชแจงโครงการฟนเทยมพระราชทาน และการดแลรกษาฟนเทยม ๓. เปนตวอยางทดในการดแลสขภาพชองปาก ใหแกญาต และลกหลาน ๔. การออกเยยมบานผสงอาย พรอมใหคำแนะนำเกยวกบสขภาพชองปาก ผลการดำเนนงาน พบวา ผ สงอายมความร ความเขาใจ มทศนคตดตอเรองการ สงเสรมสขภาพชองปาก ผสงอายเขาถงบรการ ไดรบการดแลตอเนองเปนองครวมมากขน ตลอดจน ผสงอายมคณภาพชวตด ป ๒๕๕๐ เมอชมรมผสงอายมกจกรรมหลากหลาย จงมสมาชกใหมมารวมกจกรรม มากขน เกดเครอขาย “เพอนชวยเพอน” จดทำโครงการเยยมบานผสงอาย และผดอยโอกาส เพมขนจากเดม สถานอนามย องคการบรหารสวนตำบล ชมรมผสงอาย อาสาสมครสาธารณสข รวมกบวด นำของบรจาคจากวด และปจจยตางๆ ไปเยยมปละครง เพอเปนขวญกำลงใจใหผ สงอาย ทำให ผสงอายไดเหนผ ดอยโอกาส ผ สงอายทชวยเหลอตนเองไมไดไมสามารถมารวมกจกรรม จงขอสนบสนนงบประมาณ จากองคการบรหารสวนตำบล สนบสนนยานพาหนะ ของเยยม เพอไปแนะนำ

การดแลสขภาพ และสขภาพชองปากใหแก ผสงอายและผดอยโอกาสทบาน ซงบางครงกจะใชรถของ

ตวเอง หรอขจกรยานไปกม

13

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ป ๒๕๕๑ โรงพยาบาลสารภเรมทำกจกรรม โครงการปองกนโรคในชองปากผสงอาย ตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม มการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวม เนนการ มสวนรวมของภาคเครอขาย โดยเพมความเขมแขงใหกบสมาชกชมรมฯ ตระหนกเรองการดแลสขภาพชองปาก เกดการดแลสขภาพชองปากกนเอง ไดรบการตรวจสขภาพชองปาก คดกรองโรค ในผสงอายทมโรคทางกาย ไดแก โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โดยมการตรวจสขภาพผสงอาย (F1) และ การบนทกสขภาพชองปากและการใหบรการแกผ สงอาย (F2) ซงผ สงอายแกนนำสามารถใหความ ชวยเหลอตรวจสขภาพผสงอายตามแบบฟอรม F1 ในเรอง ขอมลทวไป การวดสวนสง ชงนำหนก คำนวณ BMI และสมภาษณปจจยเสยงทเกยวของกบสขภาพชองปากดวย โรงพยาบาลจดกจกรรม Walk rally ใหความรผสงอาย มการแลกเปลยนเรยนร โดยเชญแกนนำผ สงอายตำบลใกลเคยงมารวมกจกรรม แบงเปน ๔ ฐาน ไดแก ฐานสขภาพจตผ สงวย ฐานโภชนาการทเหมาะสม ฐานการบรหารกลามเนอใบหนา ชองปากและลน ฐานการยอมสฟน ฝกทกษะการแปรงฟน การทำความสะอาดฟนเทยมทถกตอง และมการประกวดผสงอายฟนด ผลการดำเนนงาน พบวา ผ สงอายมความร ความเขาใจ เรอง การสงเสรมสขภาพ ชองปาก และเขารบบรการทนตกรรมปองกนตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม ทกคนตอบเปนเสยงเดยวกนวา กจกรรมในทผานมาทำใหผสงอายเขาถงบรการ ไดรบการดแลรกษาตอเนอง เปนองครวม และผสงอายมคณภาพชวตทดขน ป ๒๕๕๒ โรงพยาบาลสารภทำกจกรรมในโครงการชดสทธประโยชนทางทนตกรรม ตอเนอง และเขารวมงานวจยฟลออไรดวานช ชมรมผสงอายไดทำ “โครงการพออยแมอยผอเขยวหลานในศนยสามวย” ซงไดรบการสนบสนนจากทานนายกองคการบรหารสวนตำบล ทมความตองการใหผสงอายทมความเขมแขงในชมชนมาชวยเรองสขภาพอนามย และเรองทวๆ ไป ในศนยเดกเลก ป ๒๕๕๓ เมอมการคยวาจะทำอะไรตอ ผสงอายจงคดวา ไปทำในศนยเดกใหเดกกอน วยเรยน ทำขนมออนหวาน ขนมพนบานทไมมนำตาลใหเดกรบประทาน เลานทาน และแทรกงาน ทนตสขภาพไปดวย

14

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

รวมดวยชวยกน ทำกจกรรมในโรงเรยน “ผมมความสามารถเรอง การฟอนเจง ถายทอดใหแกนนำเยาวชน ไปสอนในโรงเรยนทอำเภอสารภกวา ๑๐ โรงเรยน ไปแนะนำวา ชองปากและฟนนนสำคญ อยาทานขนมหวาน อยาเคยวของแขง และเหนยว จะทำใหฟนสกเรว โตข นมาจะมฟนไมด... กนอะหยงกบได บาเด ยวน ทางดานชองปากและฟนหายหวงไดเลย ทอำเภอสารภเฮา เชน โรงเรยนอนบาล พอแมเขาจะไมยอมซอขนมหวานใหลก หอลกหลานไปโรงเรยนอนบาล เพราะกลวฟนหลอ เสยสขภาพรางกายในภายหนา...” พอดเลาใหฟงถงกจกรรมทเกดขนในพนท นอกจากการสอนฟอนเจง จะสอดแทรกทนตสขภาพลงไป ในกระบวนการเรยนร เลาเรองการดแลสขภาพปากและฟนจากประสบการณจรง พาผสงอายทใสฟนเทยมไปคยกบเดกๆ ใหเหนวา การไมมฟนลำบากในการเคยวอาหารอยางไร รวมถงการเลานทานใหเดกฟง

นวตกรรมทเกดขน

◆ การเยยมบานของชมรมผสงอายโดยภาคสวนทหลากหลาย สรางกจกรรมรวมกน ทงองคการบรหารสวนตำบล โรงพยาบาล ชมรมผสงอาย และหลงการเยยมบานมการรบประทานอาหารกลางวนรวมกน ทำใหเกดความสมพนธอนดระหวางเครอขาย ◆ กจกรรมถายทอดความร เชน Walk rally ๔ ฐาน ไดแก ฐานสขภาพจตผสงวย ฐานโภชนาการทเหมาะสม ฐานการบรหารกลามเนอใบหนา ฐานการดแลสขภาพชองปาก รวมไปถงการประกวดผสงอายฟนด เปนการบรณาการกจกรรมทดำเนนการในชมรมผสงอายไปดวยกน ◆ การสงเสรมใหผสงอายใชสมนไพรพนบาน ขดทำความสะอาดฟน กระตนการหลงของนำลายแทนการเคยวหมากฝรง เปนการสงเสรมภมปญญาพนบาน ◆ การมสวนรวมของแกนนำผ สงอายในการประเมนสขภาพผ สงอาย ดวยการสมภาษณตามแบบตรวจสขภาพผสงอาย (F1) ทำใหผสงอายตระหนกในบทบาทของตวเองมากขน ไดฝกทกษะ และลดปญหาดานการสอสารกบผสงอายดวยกนเอง ◆ โครงการ/กจกรรม จากการฟนทนเดมทมอย เชน โครงการขวงพญาคนเมองลานนา เพอสบสานภมปญญาพนบาน ชมรมหมอเมอง จดตงศนยการแพทยทางเลอก โครงการภมปญญาทดท อบต. โครงการอบสมนไพรผสงอาย ◆ การถายทอดทนตสขภาพผานกจกรรมทผสงอายไปทำกจกรรมจตอาสาในโรงเรยน เชน การสอนภมปญญาลานนา ฟอนเจง กจกรรมประดษฐพานพมตนดอก ตนเทยน การเลานทาน ทแทรกงานทนตสขภาพ

15

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ชยภม เปนจงหวดในภาคอสานตอนลาง ม ๑๖ อำเภอ มโรงพยาบาลทวไป ๑ แหง โรงพยาบาลชมชน ๑๕ แหง สถานอนามย หรอโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล หรอศนยสขภาพชมชน ๑๖๗ แหง ทนตบคลากร ๑๔๐ คน ประชากรมทงหมดลานกวาคน เปนประชากรผสงอายประมาณ ๕๙,๐๐๐ คน สำนกงานสาธารณสขจงหวดชยภมมแนวคดการทำงาน ดานการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย เพอใหผสงอายมฟนเคยวอาหารไดอยางเหมาะสม ปจจบนมการทำกจกรรม ๓ ดานควบค กนไป ไดแก การใสฟนเทยมตามโครงการฟนเทยมพระราชทานใหกบผสงอายทมการสญเสยฟนไปแลว การปองกนโรคในชองปากผสงอายตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม และการพฒนาศกยภาพชมรมผสงอายในการดแลตนเอง การทำฟนเทยมใหผสงอายในโครงการฟนเทยมพระราชทาน เปนบรการแรกทชยภมดำเนนการ โดยใหบรการครบทกหนวยบรการ ตงแตป ๒๕๔๘ ถงปจจบน ในป ๒๕๔๙ ชยภมทำกจกรรมการสรางเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย โดยเนนใหมการจดกจกรรมดแลสขภาพ ชองปากผสงอายดวยตนเอง ในชมรมผสงอายนำรอง ทตำบลหลบโพธ อำเภอบานเขวา และชมรม ผสงอายบานโสก อำเภอคอนสวรรค และมการพฒนาตอยอดไปยงชมรมผสงอายอนๆ เรอยมา และตามมาในป ๒๕๕๑ มการนำรองทำกจกรรมปองกนโรคในชองปากผสงอาย ตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม ดวยการจดบรการทนตกรรมปองกนใหกบผสงอาย ใหบรการผสงอายในเรอง การตรวจสขภาพชองปาก ใหคำแนะนำดานทนตสขภาพ ขดหนปน และใหบรการทาฟลออไรดวานชในผสงอายกลมเสยงรากฟนผ นำรองทโรงพยาบาลภเขยว และโรงพยาบาลคอนสวรรค และขยายการใหบรการตอมาในสถานบรการอนๆ

รวมคด รวมทำ รวมเรยนร

กลยทธการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย คอ ใหแตละพนทจดกจกรรมตามความสมครใจ ดวยความพรอมของบคลากร และหนวยบรการ โดยดจาก ชมชนมความเขมแขงทงภาครฐ และภาคประชาชน สำนกงานสาธารณสขจงหวดเปนผตดตาม สนบสนน กระตน จนเกดกจกรรมในชมรมผสงอาย ดวยการเรยนรไปดวยกนทงระบบ ตงแตการทำงานในปแรกๆ เรยนรทจะพฒนารปแบบกจกรรมในหวขอทตรงกนวา จะทำงานสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย กนอยางไร เมอเกดกจกรรมในชมรมผ สงอายนำรองข น สำนกงานสาธารณสขจงหวดจงนำ ผเกยวของเขาสเวทแลกเปลยนเรยนร เพอใหผสงอาย และบคลากรสาธารณสข ไดรบร เรยนรวธการจดกจกรรมซงกนและกน และสงเสรมใหมการจดกจกรรมเพมข น ดวยการสนบสนนตางๆ เชน

จงหวดชยภม

“ภมปญญาทองถน กบการสงเสรมสขภาพชองปาก”

16

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

จดประกวดผสงวยฟนดระดบจงหวด/ระดบอำเภอ จดเวทแลกเปลยนเรยนรภายในจงหวด ตดตามการทำกจกรรมผสงอายถงระดบชมรมผสงอาย ประชมทมงาน และทำเครอขายผสงอายระดบจงหวด เครอขายกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายจงมมากขน โดยเรมตนท ชมรม ผสงอายบานหลบโพธ อำเภอบานเขวา ชมรมผสงอายตำบลบานโสก ชมรมผสงอายโรงพยาบาลคอนสวรรค อำเภอคอนสวรรค ขยายไปทชมรมไทเกกภเขยว อำเภอภเขยว ชมรมผสงอายอำเภอจตรส และชมรมผสงอายอำเภอบานแทน ดงเชน

กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย PCU หลบโพธ อำเภอบานเขวา คณนคม โถชย เจาหนาทสาธารณสข PCU หลบโพธ เลาวา เมอป ๒๕๔๙ เหนวา ผสงอายทหลบโพธมการรวมกลมกนเปนชมรมอยแลว จงเพมกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากเขาไป เรมจากจบกลมถอดความรผสงอายวา เขาดแลสขภาพชองปากอยางไร ทำใหไดแนวคดจาก คณพอจก ลาภม ประธานชมรมฯ และแกนนำคนสำคญของชมรมฯ วา เคยเหนคณพอของทาน ใชไมกดทา (ตอนหลงมาเรยกกนวา ไมคนทา) มลกษณะคลายไมขอย มรสขม/ฝาด เลอกไมทมลกษณะ ไมแขง/ไมออนเกนไป เหลาใหมรปรางเหมอนไมเสยบลกชน ทำตรงปลายทำใหแตกเปนฝอย เอามาใชขดฟน ชวยทำความสะอาดชองปากได ประกอบกบ “... ชวงนนผสงอายคดกนวา เรองฟน เราตองมอะไรสกอยางทจะทำใหเกดการดแลใหเปนรปธรรมชดเจน … จงคดคนภมปญญาทองถนทสมยโบราณ ผสงอาย พระภกษ ใชกนมานานแลว ในเรอง ไมขดฟนททำจากไมคนทา ...” ทำใหชมรมผสงอายเกดกระแสการนำไมกดทามาใชทำความสะอาดชองปากทกวน ทงเชา/กลางวน/เยน ทงเวลาไปวด หรอ ชวงทมกจกรรมออกกำลงกาย และพกไมกดทาตดตวเวลาไปนอกบาน เชน ไปเยยมลกหลาน ไปงาน เปนตน สวนกจกรรมดานความรเรองการดแลสขภาพชองปากนน คณเหงยม ปลมใจ เลขาชมรมฯ บอกไววา “... ตอนแรกยากพอสมควร ในการรวมตวผ สงอายเพอมาทำกจกรรมการ สงเสรมสขภาพชองปาก แตพอคณหมอไปใหความร จงใชเสยงตามสายบาง ใชคนตอคน คอ ผสงอายทมความรไปเลาใหผสงอายคนอนไดร พดใหเขาใจ กทำใหผสงไดรบความรมากขน สนใจมากขน ผลพวงกจะไดเพมขนมา ...” ทำใหเมอผสงอายเหนความสำคญของการสงเสรมสขภาพชองปากแลว กจะดแลกนเอง สถานอนามยปรบบทบาทไปเปนผสนบสนนวชาการ พรอมกนนนองคกรทองถน (อบต.) กเขามา รวมกจกรรมเอง พรอมการสนบสนนงบประมาณ ทำใหไดรบการจดสรรงบประมาณเพอจดทำโครงการดานสขภาพชองปากในป ๒๕๔๙ ผลลพธการดำเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากทภมใจ ในป ๒๕๔๙ ชมรมผสงอายบานหลบโพธไดรบการคดเลอกเปนหมบานตนแบบในการสรางเสรมสขภาพชองปากของอำเภอบานเขวา และคณพอบญมา ชยเนตร ไดรบรางวล ๑๐ ยอดฟนดวย ๘๐ ป ทานมสขภาพแขงแรง และมฟนครบทกซ และชมรมผสงอายมการทำกจกรรมรวมกน เดอนละ ๑ ครง และมการจดทำอปกรณ

ดแลสขภาพชองปากดวยไมคนทา เปนอปกรณเสรมในการทำความสะอาดชองปากสำหรบผสงอาย

17

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ป ๒๕๕๐ ตำบลหลบโพธขยายเครอขายพฒนาการเสรมสรางสขภาพในชองปากไปในประชาชนทกกลมวย เพอใหประชาชนมความร ปฏบตตวในการดแลสขภาพชองปากตนเองไดถกตอง รวมกนแกไขปญหาสขภาพชองปากของชมชน ลดความเชอผดๆ และมหมบานตนแบบการดแลสขภาพชองปากเพมขน ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากระดบตำบล ทำกจกรรมตอเนองในเรอง ◆ จดทำและใชไมขดฟนทเปนภมปญญาของทองถน ◆ ใหความรการดแลสขภาพชองปากแกผสงอาย ทางหอกระจายขาว เสยงตามสาย งานพธ ประเพณตางๆ ◆ จดตงกองทนแปรงสฟนยาสฟน เพอใหสมาชกมแปรงสฟนและยาสฟนทมคณภาพ ราคาถก ◆ สมมนาเครอขายการเสรมสรางสขภาพชองปากแกเดก เยาวชน ประชาชน วยแรงงาน และหมบานใกลเคยง ◆ ทำโครงการเพอนชวยเพอน เพอดแลผสงอายดานสขภาพชองปาก โดยเยยมเยยน ใหความรผสงอายทบาน ๑๘ หมบาน

ท PCU บานโสก และโรงพยาบาลคอนสวรรค อำเภอคอนสวรรค จงหวดชยภม

โรงพยาบาลคอนสวรรคคดเลอกชมรมผสงอายเขารวมกจกรรม ๒ ชมรม ไดแก ชมรม ผสงอายโรงพยาบาลคอนสวรรค อยใกลโรงพยาบาล สะดวกในการประสานงาน และชมรมผสงอายบานโสก ทมผนำสถานอนามย และผสงอายทเขมแขง ท มทนตบคลากร เข าไปรวมแลกเปลยนเร ยนร กบผ สงอายในชมรมฯ ในเร อง ความตองการของผสงอายดานการดแลสขภาพชองปาก ซงพบวา ผสงอายขอใหมการใหความร เรอง สขภาพชองปาก และการรกษา โรงพยาบาลคอนสวรรคจงจดกจกรรมใหผสงอาย ในเรอง การตรวจสขภาพชองปากผสงอาย ใหความรทนตสขศกษา การฝกปฏบตเพอเพมทกษะการแปรงฟน นดมารบบรการรกษาทโรงพยาบาล การประกวดผสงอายฟนด และประกวดการแปรงฟนในผสงอาย ผลของกจกรรมพบวา ผ สงอายใหความรวมมอทำกจกรรมเปนอยางด และเหนความสำคญของ การดแลสขภาพชองปากมากขน โดยมผสงอายทลดการเคยวหมากได และนำเงนรางวลไปจดตงเปน กองทนแปรงสฟนยาสฟน เพอใหผสงอายไดมแปรงสฟนยาสฟนใชในราคาถกตอไป กจกรรมทชมรมผสงอายดำเนนการตอ ไดแก ผ สงอายทำกจกรรมสงเสรมสขภาพ

ชองปากทกวนพระ โดย ทำกจกรรมสอนการแปรงฟนทวด

18

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ดานการปองกนโรคในชองปากผสงอาย … คณหมอเอ (ทนตแพทยหญงนรศรา ดบานโสก) เลาวา โรงพยาบาลคอนสวรรคทำโครงการสงเสรมปองกนโรคในชองปากในผ สงอาย โดยมงทจะแกปญหาสขภาพชองปากของผสงอาย ดวยการสรางสขนสยในการดแลความสะอาด ชองปาก จดระบบบรการสงเสรมปองกนโรคในชองปากตามความจำเปน และสรางความมสวนรวมของทกฝายทเกยวของ ดวยการจดบรการตามชดสทธประโยชน และพฒนาศกยภาพชมรมผสงอายในการจดกจกรรมดแลสขภาพชองปากดวยตนเอง มกจกรรมทดำเนนการ กคอ ◆ สรางผสงอายแกนนำไปดแลสขภาพผสงอายในหมบานตนเอง โดยผายการอบรมแกนนำผสงอาย และใหแกนนำถายทอดความรทกวนพระ ◆ การใหบรการทนตกรรมเคลอนท ◆ สนบสนนโมเดลฟน เพอการสอนทกษะการแปรงฟน ◆ จดชองทางพเศษ สำหรบบรการทนตกรรมแกผสงอาย ◆ สงตอผสงอายทตรวจพบโรคทางระบบไปพบแพทย ผลการทำกจกรรม ทำใหผ สงอายไดเหนความสำคญในเรองของสขภาพชองปาก มความรมากขน และมความตองการการทำฟนทนอกเหนอจากการถอนฟนดวย

ชมรมผสงอายบานโสก ชมรมฯ มวตถประสงคการจดตงชมรมผสงอายเพอการสงเสรมสขภาพ คอ ใหความรดานสขภาพและทนตสขภาพแกผสงอาย เปนแนวทางในการปฏบตอยางเปนรปธรรม ใหผสงอาย มสวนรวมดแลเอาใจใสสขภาพกาย ใจ ของสมาชก บำเพญประโยชนใหแกสงคม ใหผสงอายทไมมฟนไดรบการใสฟนเทยมพระราชทาน และเกดการมสวนรวมของภาคเครอขาย เปนการพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย ทงรางกาย จตใจ สงคม และรวมสรางคณคา คณประโยชนแกตนเอง ครอบครว และสงคมอยางยงยน ชมรมผสงอายบานโสก จดกจกรรมเรองของการสงเสรมสขภาพชองปากใหสมาชก ไดแก ◆ ใหความรเรองการดแลสขภาพ ตรวจสขภาพฟน และฝกทกษะการแปรงฟนทถกวธ ◆ ผสงอายทมปญหาสขภาพชองปาก ไดรบการรกษาทโรงพยาบาลคอนสวรรค ◆ การอบรมความรเรองสขภาพชองปาก เพอดำเนนโครงการเพอนชวยเพอน ◆ แกนนำผสงอายใหความร/ทกษะ เรองการแปรงฟนทถกวธในโอกาสตางๆ เชน วนพระ วนพบปะสมาชก ◆ การแปรงฟนกอนการออกกำลงกาย ชมรมผสงอายบานโสกมการออกกำลงกายกนตอนเยนสมำเสมอ จงจดกจกรรมการสอนแปรงฟนในชวงเวลากอนการออกกำลงกาย โดยโรงพยาบาลคอนสวรรคไดจดทำโมเดลฟน ทำจาก ปนพลาสเตอรขนาดเทาชองปาก ใชเปนโมเดลสาธตการแปรงฟน และการรองเพลงแปรงฟนในชมรมฯ

19

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ชมรมผสงอายคอนสวรรค

ชมรมนตงอยทโรงพยาบาลคอนสวรรค เมอเรมตงชมรม ไดมการจดทำกองทนแปรงสฟนยาสฟน ขายบาง แจกบาง แกนนำผสงอายไดรบการอบรมความรเรองสขภาพชองปาก ทำใหแกนนำสามารถนำความร ไปสอนผ สงอายดวยกน ในโครงการเพอนชวยเพอน สอนวธ การแปรงฟนใน วนเทศกาลสำคญ ตลอดจน รวมกจกรรมกบอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) เลานทานในศนยเดกเลก คณหมอวรพงษ แสงชยสวรรณ โรงพยาบาลคอนสวรรค เลาวา สงททมงานทนตสาธารณสข ทมเทใหชมชนคอนสวรรค คอ โครงการสงเสรมสขภาพเชงรก เหนใจผสงอายทตองเขามาในเมองเพอพบแพทย จงมการออกพนทเพอใหคำแนะนำ และตรวจสขภาพทวไป พรอมบนทกประวตคนไข อยางใกลชดวา ตองทำการรกษาอะไรบาง นดมารบบรการทโรงพยาบาล และเปดชองทางพเศษสำหรบผสงอายใหผสงอายสามารถตดตอเขามาจองควรบบรการเปนผปวยพเศษไดทนท

ปจจบน ชยภมทำโครงการสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย โดยรวมการทำกจกรรมทนตสขภาพในผสงอายเขาดวยกน ไดแก การสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย การปองกนโรคใน ชองปากตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม และการใสฟนเทยมใหกบผสงอายทมการสญเสยฟนมากกวา ๑๖ ซข นไป ใน โครงการฟนเทยมพระราชทานและการสงเสรมสขภาพชองปากผ สงอาย ภายใตกรอบแนวคดวา “เรามฝายทนตสาธารณสข มศนยสขภาพชมชน มชมรมผสงอายรวมทำกจกรรมอยางตอเนอง มการประสานการทำงาน และมคลนกทนตกรรมเขาไปรวม เพอสรางระบบบรการ ใหมการสงเสรม ปองกน รกษา และฟนฟ ทสำคญคอ ใหผสงอายดแลสขภาพชองปากของตวเองได ซงจะทำใหผสงอายมสขภาพชองปากด และมการขยายไปกลมวยอนตอไป” ทกๆ ป สำนกงานสาธารณสขจงหวดชยภมจดแลกเปลยนเรยนร การทำงานสงเสรม สขภาพชองปากผสงอาย ในระดบจงหวด ระดบพนท และเมอมเวทแลกเปลยนเรยนร หรอการจดกจกรรมเรองการสงเสรมสขภาพชองปากทไหน กจะพาแกนนำผสงอายเขาไปรวมกจกรรม เพอใหโอกาสผสงอาย ไดพฒนาทกษะ ความร ดวยตวเอง สนบสนนชมรมผสงอายใหเปนพนทสำหรบการศกษาดงาน ตลอดจนเสนอแนะใหผสงอายรวมเปนวทยากรในการประชม หรอการนำเสนอกจกรรมตางๆ ดวย นวตกรรมสรางกระแส เมอมกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากข นในชมรมผ สงอาย สงทตามมาแทบจะใน ทกชมรมผสงอาย กคอ ผลผลตจากการรวมคดรวมทำ ซงปรากฎเปนนวตกรรม ทชวยสรางกระแส การดแลสขภาพชองปากของผสงอายขนมา ทำใหเกดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายอยางตอเนอง ไดแก - ชมรมผสงอายบานหลบโพธ ทำไมคนทา เปนอปกรณเสรมในการทำความสะอาด ชองปาก เกดกระแสทำใหผสงอายและชมชนสนใจเรองการดแลสขภาพชองปากดวยตนเอง - โรงพยาบาลคอนสวรรค คดทำโมเดลฟน เพอใหแกนนำผสงอายใชประกอบการสาธตวธการแปรงฟน ใหกบผสงอาย ในกจกรรมของชมรมผสงอาย - ชมรมผสงอายโรงพยาบาลคอนสวรรค ทำนำยาอมบวนปาก ใหผสงอายใชในการดแลสขภาพชองปาก

20

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

“ทานด” เปนตำบลเลกๆ ตำบลหนงในเขตอำเภอดำเนนสะดวก ม ๘ หมบาน ประชากร ๘,๙๐๐ คน เปนชาวสวนผลไม สวนองน เศรษฐกจคอนขางด จะวาเมองกไมเมอง ชนบทกไมชนบท เปนชนบทแบบใกลเมอง มความอบอนแบบชาวสวน ชมรมผสงอายตำบลทานดกอตงขนปลายป ๒๕๔๕ โดยการนำของสถานอนามยตำบล ทานดนำผสงอายมาประชมพดคยกน และกอตงเปนชมรมผสงอายขน โดย “… แกนนำชมรมผสงอายระยะแรก สวนใหญเปนขาราชการทเกษยณอายราชการแลว มภมลำเนาอยในตำบลทานด มาเปน คณะกรรมการฯ มเจาหนาทสถานอนามยเปนทปรกษา ปจจบนมสมาชกประมาณ ๒๙๐ คน ...”

จดกำเนด กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย

ศนยอนามยท ๔ ราชบร โดย คณหมอวรศกด ช นรงโรจน และคณหมอย ย (ทพญ.ดลฤด แกวสวาท) นำโครงการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายเขาสอำเภอดำเนนสะดวก ราชบร มงหาพนทชมรมผสงอายทมความเขมแขง และทน … ชมรมผสงอายตำบลทานด มชอเสยง ดานการทำกจกรรมชมรมฯ และการดแลสขภาพผสงอายมากอน จงไดรบการคดเลอกใหไดมาเรยนร และนำรองทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากใหผสงอายในโครงการน หมอฮย หรอคณกรรณการ ชตพงศศาศวต นำกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปาก ผสงอาย เขาสชมรมฯ หมอฮยเปนนกวชาการสาธารณสขททำงานแบบองครวม งานทกอยางเธอ รทศทาง และแนวทางการทำงานอยางด รวมทงเรอง การใหความรเรองสขภาพชองปาก หมอฮย บอกวา “… สสจ.ราชบร จดอบรมเรองฟนใหกบเจาหนาทสาธารณสขบอย ไมวาจะมกจกรรมอะไร คณหมอกจะมการแทรกเรองฟนทกท หมอฮยบอกวา ‘พดจนเขาห ฝงอยในห’ ถงเจาหนาทอนามยจะไมใชทนตาภบาลกจะมความรเรองนไปดวยตอนนความรเรองฟนซมเขาไปแลว”ทำใหเธอมความมนใจเรองการใหความรเรองฟน เธอนำกจกรรมนมานำรองทชมรมผสงอายทานด อำเภอดำเนนสะดวก จงหวดราชบร เพราะวา ทนเปนทรวมของผสงอายทมความสามารถ เปนอดตขาราชการ เคยเปนคร เปนนายทหารอากาศ เปนผนำชมชน จงมแนวคดใหผสงอายเปนแกนนำ ผสงอายทมความร สามารถชวยกนคด และทำกจกรรมตอในชมรมฯ ได โดยเรมตนจากกระบวนการกลม ใหผสงอายชวยกนคดวา กจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย ควรจะมเรองอะไร และความรทเขาอยากไดในแตละปจะมอะไรบาง และไดขอสรปกจกรรมทผสงอายตองการ คอ การตรวจสขภาพ การออกกำลงกาย การใหความรโดยเจาหนาท ทงเรองสขภาพ และสขภาพชองปาก การสนบสนนกจกรรมชมรมผสงอาย ทนมสมำเสมอ โดยมการเวยนเปนเจาภาพเลยงอาหารผสงอายเปนประจำทกเดอน ทงจากภาครฐ และเอกชน องคการบรหารสวนตำบลทานด มสวสดการ รถรบ-สงผสงอายเขารวมกจกรรม และ PCU ทานด สนบสนนดานสถานท สงอำนวยความสะดวก ในการใหความร และบรการดานสขภาพผ สงอาย ทำใหชมรมผ สงอายมการทำ แผนกจกรรมตลอดป

จงหวดราชบรนดพบ...ท “ทานด”

21

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

๔ ป กบพฒนาการ การสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย เรมเมอป ๒๕๔๙ ... “ปาก เปนประตใจ เปนประตสสงคม” แกนนำผสงอายรวมทำกจกรรม ตามโครงการพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพ ชองปากผสงอาย โดย ◆ บคลากรสาธารณสขใหความรเกยวกบสขภาพในชองปาก และการดแลรกษา ◆ ผสงอายไดรบการตรวจสขภาพชองปาก โดยใชแบบฟอรมทสถานอนามยจดทำขน ทำใหผสงอายรจกสขภาพชองปากตนเอง และไปรบการดแลรกษาตอ ◆ ข นทะเบยนเขาโครงการฟนเทยมพระราชทาน โดย โรงพยาบาลดำเนนสะดวก เปดชองทางการเขาถงบรการสขภาพดานชองปากทางดวนใหกบสมาชกชมรมฯ ◆ มการแปรงฟนหลงอาหารกลางวนทกคร ง ในวนนดพบผสงอาย ดวยกจกรรม แปรงฟน ๕ นาท ตามเสยงเพลง ◆ มการตรวจความสะอาดหลงการแปรงฟน และฝกการแปรงฟนสะอาด ถกวธ โดยผสงอายอดตขาราชการคร ◆ กจกรรมเคกกอนสดทาย เพอลดการนำเคกอวยพรวนเกด เปนผลไมอวยพร วนเกดแทน เพอเปนการสงเสรมสขภาพชองปากใหกบผสงอาย ดวยการลดขนมหวาน ผลการจดกจกรรมในปแรก เกดผลประโยชนกบผสงอายมากมาย อาทเชน มชองทางลดใหผสงอายเขาถงบรการทนตกรรมทโรงพยาบาลดำเนนสะดวก และผสงอายรวมกนหา รปแบบการสรางเสรมสขภาพชองปาก “งายๆ แคน ดวยคตทวา ปากเปนประตใจ เปนประตสสงคม ตอนน ผสงอายของเรา เวลายมฟนกสวย ทงสวยดวยฟนเทยม และสวยดวยฟนจรง นคอ วธการดำเนนงานงายๆ ของเรา”

ปทสอง (๒๕๕๐) … “รวมมอรวมใจ อะไรกทำได”

ชมรมผสงอายขยายการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากตอยอด ไปสครอบครว เกดกจกรรมการประกวด “ปยา ตายาย และบตรหลาน สขภาพฟนด ป ๒๕๕๐” เปนกจกรรมทสามารถดงคนในครอบครวมารวมกนดแลสขภาพชองปาก โดย รวมคน ๓ วย ไดแก ผสงอาย ผใหญ และลกหลาน โดยมเกณฑการประกวด ๓ เรอง ไดแก ๑) การใหความรโดยใหผสงอาย หรอบคคลในครอบครว ๒) การสาธตการแปรงฟนทถกวธ และ ๓) การตรวจสขภาพชองปาก ผสงอายจากชมรมผสงอายตำบลทานด เขารวมเปนกรรมการชมรมคนรกษฟน อำเภอดำเนนสะดวก ซงคณะกรรมการประกอบดวย ขาราชการครทยงรบราชการ และเกษยณอายแลว นายทหารเกษยณ สมาชกเหลากาชาด อาสาสมครสาธารณสข ประชาชนทวไป เนองจากวา การจดตงชมรมคนรกษฟนของอำเภอดำเนนสะดวก มกจกรรมทสอดคลองกบนโยบายชมรมผสงอายตำบล ทานด ทำใหผสงอายไดเขารวมกจกรรม Walk rally กบชมรมคนรกษฟน เมอ ๒๔ สงหาคม ๒๕๕๐ มบทบาทไปเปนผใหความรแกนกเรยน และผปกครอง ในเรอง การรกษาพยาบาล และการตรวจสขภาพชองปากใหเดก และประชาชนทวไปดวย

22

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

นอกจากนน กรรมการชมรมผสงอายจะเปนผใหความรเรองสขภาพชองปากแกสมาชกชมรม กระตนใหมการดแลสขภาพชองปากอยางสมำเสมอ และนำความรเรองสขภาพชองปากไปให คำแนะนำแกบตรหลานในครอบครวดวย

ปทสาม (๒๕๕๑) … “กจกรรมงายๆ ไมซบซอน เหมาะกบผสงวย” เขาสการใหบรการตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม มการเชอมโยงการใหบรการ จากบคลากรโรงพยาบาลดำเนนสะดวก มาจดระบบเพอใหบรการผสงอายทมความเสยงตอการเกดโรคฟนผ ทำใหผสงอายทมความเสยงไดเขารบบรการการปองกนโรคในชองปาก ดานการตรวจฟนและการใหคำแนะนำ การทาฟลออไรดวานชเพอปองกนฟนผ และการขดหนนำลายเพอปองกนโรคปรทนต

ปทส (๒๕๕๒) … “สรางคณคาในตนเองใหกบผสงวย” เมอจงหวดราชบรมการจดกจกรรมรณรงค ยมสรางสข ๑๐ เมษายน ๒๕๕๒ เพอเปน การสรางกระแสการดแลสขภาพชองปากใหกบประชาชน ดวย slogan “ฟนเทยม สรางรอยยม สรางความสข” ชมรมผสงอายตำบลทานดไดเขาไปรวมจดกจกรรม “ยมสรางสข” ในฐาน ยมกบสขภาพชองปาก ดวยการไปรวมใหความร เรองการทำความสะอาดฟนแท ฟนเทยม การสาธต การทำนำยาบวนปากดวยเกลอปน และนำอน รวมทงการทดสอบกลนปากของตนเองดวย

นอกจากนน ผสงอายจากชมรมฯ ไดเขารวมกจกรรม ในโครงการ “เลานทาน” เพอ สงเสรมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก ในเดกกอนวยเรยนดวยเชนกน

ความสำเรจของการดำเนนงาน

การดำเนนงานสงเสรมสขภาพชองปากของผสงอายตำบลทานด ประสบความสำเรจได เพราะมกระบวนการวางแผนการดำเนนงานอยางเปนขนตอนม ๔ ระยะ คอ

ระยะแรก วางรากฐาน ชมรมผสงอายตำบลทานดมการดำเนนกจกรรมของผสงอายทเขมแขงตงแตเรมกอตง และพฒนากจกรรมตอยอดไปเรอยๆ สงทเหมาะสมสมาชกจะดำเนนงานจนเกดความเคยชน สงผลตอสภาวะสขภาพของผสงอายเอง กระบวนการทำงานนน มการรวมกนวเคราะห วางแผน จากคณะกรรมการชมรมฯ และเจาหนาทสาธารณสข อาศยการดำเนนการแบบมสวนรวมของบคคล และหนวยงาน ทเขามาสนบสนนในเรองงบประมาณ ความร และกจกรรมทผสงอายตองดำเนนการ โดยเรมดำเนนการกบสมาชกชมรม และชมชน ระยะนใชเวลาประมาณ ๒ ป

ระยะทสอง การกระตนกจกรรม ดวยบทบาทของหมอฮย ในฐานะทเปนเจาหนาทสาธารณสขประจำสถานอนามยตำบล

ทานด ทสรรหากจกรรมแปลกๆ ทำแลวสนกสนาน และเกดประโยชนกบสมาชกมานำเสนอใหกบชมรม

หรอสมาชกชมรมนำเสนอขนมาเอง โดยไมไดคำนงถงงบประมาณเปนหลก มกจกรรมไหนทสามารถ

ดำเนนการกอนได โดยทไมตองใชงบประมาณ กจะลงมอทำเลย หรอกจกรรมทสามารถขอ

23

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

การสนบสนนได กจะขอรบการสนบสนน และกจกรรมทสมาชกชมรมฯ เหนพองตองกนในจดทำกจกรรมกจะดำเนนการประกาศเปนเปาหมายของชมรมฯในการพฒนาตอๆไป

ระยะทสาม การขยายกจกรรม เมอพนฐานของชมรมเขมแขงเพยงพอ มกจกรรมการดำเนนงานทหลากหลายในแตละเดอน จงมการขยายงาน ชมรมฯ ไดเรมทำในเรองของการใหบรการปองกนโรคในชองปาก ตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม เชอมโยงกบบคลากรโรงพยาบาลดำเนนสะดวก การเขารวมเปนสมาชกชมรมคนรกฟน อำเภอดำเนนสะดวก และการจดกจกรรมในโรงเรยน

ระยะตอไป สบทอด หรอการสรางทมงานในอนาคต ชมรมผสงอายตำบลทานดมองเหนวา การดำเนนงานในกจกรรมตางๆ นน จะตองมผนำ หรอคณะทำงานทเขามารบชวงกนตอๆ ไป จงเรมรบสมาชกวสามญเขามาชวยงานในชมรมฯ และ สงสมาชก หรอแกนนำตางๆ เข ารวมประชมสมมนา หรออบรม เพอเร ยนร ก จกรรมใหมๆ อยางสมำเสมอ

24

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

จงหวดอำนาจเจรญ ทำกจกรรมตามโครงการฟนเทยมพระราชทาน โดยการใสฟนเทยมใหผ สงอายทไมมฟนอยางตอเนอง มาตงแตป ๒๕๔๘ โดยกระจายเปาหมายใหทนตแพทยในทก โรงพยาบาล (CUP) ดำเนนการ จดมงหมายเพอใหผสงอายมคณภาพชวตทด มฟนใชงานไดอยางมประสทธภาพ และในป ๒๕๕๐ มความพยายามปองกนการสญเสยฟนแท โดยการใหบรการเชงปองกนตามชดสทธประโยชนควบคไปกบการรกษาทางทนตกรรมแกผสงอายเปนรายบคคล ดวยการตรวจสขภาพชองปาก ใหคำแนะนำ/ฝกปฏบตดแลชองปาก การขดหนนำลาย และการใชฟลออไรดวานชปองกนรากฟนผ การบรหารจดการจะเปนลกษณะเดยวกบการใหบรการฟนเทยมโดยพดคยกนกบ ทมทนตบคลากรใน ๗ อำเภอ แลวกระจายเปาหมายใหทนตแพทย เจาพนกงานทนตสาธารณสข ในระดบโรงพยาบาลและ รพ.สต. ดำเนนการ เปาหมายของอำนาจเจรญ นอกจากการดแล โดยการจดบรการดานสขภาพชองปาก ทเหมาะสมใหกบผสงอายแลว ยงตองการสรางใหผสงอายไดมสวนรวมในการดแลสขภาพชองปากไดดวยตนเอง จากแนวคดน จงหวดไดจดประชม โดยคดเลอกผสงอายมาอำเภอละ ๒๕ คน เพอกระตนใหชมรมผสงอายในแตละอำเภอ ไดมารวมเรยนรการจดกจกรรมสขภาพชองปาก ซงประกอบดวย การประกวดสขภาพทวไป สขภาพชองปากผสงอาย การแสดงนวตกรรมและสาธตการดแลสขภาพ ชองปาก และการแสดงกจกรรมทนาสนใจอนๆสำหรบผสงวย ชมรมทรบไป จนสรางผลงานไดชดเจนเปนชมรมแรกๆ ทจะนำเสนอคอ ชมรมผสงอายตำบลเปอย อำเภอลออำนาจ ทซงมคำขวญวาผสงอายทนจะตอง “แกอยางสงาชราอยางมคณภาพ”

บรบทของพนท ตำบลเปอยเปนชมชนทโดดเดนในเรองความรก ความสามคค มความเปนเครอขาย การพงพา และความเปนนำหนงใจเดยวกน ทำใหสามารถทำงานดวยกนเปนทมไดงาย ไมวาจะเปน ภาคราชการในระดบจงหวด อำเภอ หรอตำบล รวมไปถงเทศบาลตำบล ซงเปนองคกรปกครอง สวนทองถนในพนท และภาคประชาชน อยางเชน ชมรมผสงอาย เปนความโดดเดนทสรางแรงดงดดใหหนวยงานตางๆอยากเขาไปสมผสและรวมทำงานดวย “ทมงาน” ของเปอย ไมไดแคมองคประกอบครบถวน แตแตละคนยงทำหนาทตามบทบาททตนเองถนดอยางเตมท เตมศกยภาพ โดยม “แรงบนดาลใจ” เปนตวผลกดน แรงบนดาลใจทตองการเหนผ สงอายในชมชนของตนมสขภาพด ท งกายและใจ มเปาหมาย มจดมงหวงรวมกน นอกจากน ทมงาน ยงมลกษณะ “เปดใจ” ยอมรบซงกนและกน เพราะมจดแขงเรองความเปนพนอง รจกมกคนกนเปนทนเดม ทำใหการทำงานมบรรยากาศทด มการเกอหนนกนและกน จงมจตอาสาเขามารวมเปนทมงานมากขน แมจะแตกตางหลากหลายอาชพ กไมใชอปสรรค

จงหวดอำนาจเจรญ

“แกอยางสงา ชราอยางมคณภาพ”

25

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

สำหรบโรงพยาบาลลออำนาจ เดมงานสขภาพชองปากผ สงอาย มงไปทการรกษาพยาบาลเปนหลก เมอตองการใหผสงอายสามารถดแลสขภาพตนเองได ภายใตศกยภาพของวย เปนความทาทาย ของการทำงานเชงรกในชมรมผสงอายกเรมมองหาเครอขายใกลชมชน โดยมสถานอนามยบานเปอยเปนตวเชอมคนทำงานกบพนท ผสงอายในชมรมบานเปอย มความคดวา ดวยวยทสงขน นอกจากความตองการสรางสขภาพดใหกบตนเองแลว ยงอยากทำอะไรคนใหกบสงคมในชวงบนปลายชวต ดงนนนอกจากจะม การรวมกลมกนออกกำลงกายทกเชาอยางสมำเสมอ โดยมสมาชกชมรมหมนเวยนกนเปนคนนำออก กำลงกายทง ไมพลอง แอโรบค ไทเกก ทกวนจนทร พธ ศกร ต ๔ ถงต ๕ ทศาลาวด แลวยงมการนำ ภมปญญาทองถนทเปนความรตดตวผสงอายมาหลายรนถายทอดใหชนรนหลงไดเรยนร นอกจากนดวยลกษณะเฉพาะของประธานชมรม คอ “พอเกด” ซงเปนครเกษยณอายราชการ เปนผทำงาน เพอชมชนอยางตอเนอง เปนผใหญทชาวบานใหความเคารพ มวาทศลปในการพด มศลปะในการนำ เปนจดแขง ททำใหทกคนมความสขเมอไดทำงานดวย สมาชกไววางใจ ใหความรวมมอ มขวญกำลงใจทจะทำงานใหสำเรจไปดวยกน และสงสำคญทพอเกดยดถอมาโดยตลอด คอ การใหเกยรตเพอน รวมงานดวยความจรงใจ และทำงานอยางโปรงใส ตรวจสอบได ในสวนองคการปกครองสวนทองถน นายกเทศมนตรเทศบาลตำบลเปอยมทศนคต เชงบวกกบงานเกยวกบผสงอาย มองวา ผสงอาย คอ ปชนยบคคลทตองใหการยกยองดแล เมอมเทศกาลงานบญประเพณ เทศบาลจะเขารวมกจกรรม ใหความอนเคราะห เรองพาหนะ การเดนทาง และงบประมาณทจดสรรจากกองทนสขภาพ ของสำนกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) เปนประจำทกป ปละ ๒๐,๐๐๐ บาท เพอเปนงบประมาณสำหรบการทำกจกรรมของกลมผสงอาย เชน การจดประชมอบรมใหความร สรางขวญกำลงใจ รวมถงการทำหนาทเปนศนยประสานการทำงาน รวมกบชมรมผสงอาย เปนตน นอกจากน ในระบบการทำงานดานทนตสาธารณสขในภาพรวมของจงหวด สำนกงานสาธารณสขจงหวดอำนาจเจรญจะเขามามสวนรวมในการดแลกจกรรมสมำเสมอ โดยการวางแผน กำกบ ตดตามประเมนผล ประสานงาน รวมถงจดการฐานขอมลสนบสนนเจาหนาทฝายปฏบตการใหสามารถดำเนนงานอยางตอเนองได

จดเรมตน บานเปอยเรมทำกจกรรมดวยการคนหาชมชนกอน เมอร วาเขาทำอะไรเปน กจวตรประจำวน หรอนาฬกาชวตของชมชนเปนอยางไร จงเขาไปทำตวใหสอดคลอง ไปรวมกจกรรมดวย เชน ออกกำลงกายตอนต ๕ เขาไปแทรกซมจดประกายขยายความคด บอกสงทคดจะทำและเปาหมาย ทจะเดนไปใหไดรบรรวมกน เมอทกคนเอาดวย จงเรมปฏบตการ ตดอาวธทางปญญา ดวยการอบรม ความรดานวชาการ ฝกทกษะการควบคมคราบจลนทรย การใชสยอมฟน ฝกการตรวจฟนดวยตนเอง เพอทำใหผสงอายดแลตนเองได และมการพฒนาตอเนอง เปนระยะ ผานกจกรรมแลกเปลยนเรยนร ในทกโอกาส นอกจากนยงมองตอไปถงการเชอมโยงกบระบบการใหบรการในคลนก ใหกบผสงอาย

ในชมชนเปนกรณพเศษดวย

26

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ผลทได ผสงอายบานเปอยไดสรางขอตกลงรวมกน คอ จะแปรงฟนทกวน วนละ ๒ ครง เชาและกอนนอน และจะมกจกรรมกลมเปนระยะ โดยการแปรงฟนรวมกนทกวนศกร และมการนำนวตกรรม ภมปญญาชาวบาน อนไดแก ผงขดฟนสมนไพร นำยาบวนปากสมนไพร และไมขดฟนทำจากไมขอย มาใชดวย มกจกรรม เพอนคหดแลฟน ดวยการจบคตรวจฟน แนะนำกนและกน มกจกรรมเพอนชวยเพอน โดยเยยมเยยนแนะนำสขภาพถงบาน โดยทผสงอายจตอาสาออกเยยมบานเพอนผสงอาย ทชวยเหลอตวเองไมได จดกจกรรมเพอเปนแบบอยางทดในการดแลสขภาพ และสขภาพชองปากของตนเอง โดยเปนผสงวยออนหวาน ออนเคม ออนมน มการรวมกลมสาธตทำอาหารออนหวาน ทำนำขาวโพดผสมถวแดงหลวง นำมะตมเพอสขภาพ เพอกระต นใหผ สงอายบรโภคอาหารเพอสขภาพ เหมาะสม ตามวย ลดการบรโภคนำตาล รวมทงปลกจตสำนกรกฟนแกลกหลาน ดวยการลดการรบประทาน นำอดลม และขนมกรบกรอบ ผลทได นอกจากการมสขภาพชองปากทดข นแลว ชมรมผสงอายยงมการทำงานกบ ภาคสวนอนๆเกดความเชอมโยงกบปราชญทองถน ไดภมปญญาชาวบานมาเผยแพร ทำใหผสงอาย มความภมใจ มความสข และกลาแสดงออก

27

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

บทเรยนรจากการทำงาน ทบานเปอย

คณเอ องอรณ สมนก ทนตบคลากรโรงพยาบาลบานเปอย เลาถ งส งท เร ยนร จากกระบวนการทำงาน ทสงผลใหลออำนาจเกดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก ทดำเนนการโดยชมรมผสงอายวา การทำงานกบชมชน ตองยดหยน ปรบเปลยนใหเกดสภาพคลองตวทสดในการทำงาน นอกจากนน ยงตองเรยนร องคประกอบเหลาน อนไดแก ๑. การคนหา “ตวจรง” และ “ตวตน” ของชมชน “ตวจรง” ในทน คอผนำ แกนนำชมชน ปราชญชาวบาน คอตวขบเคลอนตวหลกท จะมาทำงานรวมกนใหไดพดคยแนวคด หาโอกาสทำกจกรรมรวมกนอยางสมำเสมอ รวมทงใหกำลงใจกนและกนอยางตอเนอง จะชวยสรางทศนคตทดดานการสงเสรมสขภาพชองปาก ทเนนการทำงาน เชงรกเพอปองกนมากกวางานรกษา “ตวตน” หาศกยภาพของชมชนและความถนดของคนในชมชนนนๆ ดวยการใช เครองมอชวยในการสบคน ไดแก แผนทเดนดน หรอฐานขอมลในชมชน วเคราะหชมชน ๒. การทำงานเปนทม รวมกบผอน ควรจะทำตวใหเปนแบบอยางทดสำหรบผอนและ มหลกการทำงาน ในทน ใชหลกสามประสาน ไดแก (๑) ประสานพลง คอ ผนกพลงความตาง อยางสมดล รวมมอกนอยางสรางสรรค (๒) ประสานใจ คอ ใชสะพานเพอประสานใจ คนตอคน และคนตอสงคม และ (๓) ประสานสข คอ การชวยเหลอเกอกล บรณาการใหเกดความเทาเทยม และ หลกสามครอง คอ การรจกครองตน ครองคน และครองงาน ๓. การทำงานตองใชกลยทธหลากหลายผสมผสานกน ไดแก (๑) มแผนทด มความ ยดหยน แตตองไมหยอนยาน (๒) สรางแรงจงใจใหมความรสกอยากเขารวมทำกจกรรม ภายใตเงอนไขบรบททเหมาะสมกบพ นท และกลมเปาหมาย (๓) มเปาหมายการทำงานทชดเจนรวมกน เชน การมสขภาพกายใจทด

ทายสด คอ ความยงยน “... ความทผสงอายสวนใหญสนทสนมกนเปนทนเดม จงมการพบปะกนเปนประจำ เมอมเรองราวเกยวกบสขภาพฟนและชองปากเปนอกหนงหวขอของการพดคย สมาชกชมรมหลายคนจงเรมทจะหนมาใสใจดแลกน บางบอกเลาเกรดเลกเกรดนอยหรอแลกเปลยนความรในหมเพอนใหรบทราบ บางชวยเปนธระดแลหยกยากระทงพาเพอฝงทเจบไขสงโรงพยาบาล ... การรวมกนเปนกลมจงเปรยบเหมอนแรงสนบสนนใหการอยรวมของผคน มบรรยากาศทเปนมตรและนาอยยงขน ซงหากภาวะเชนนไดรบการปลกฝงใหเปนแบบอยางแกลกหลาน หรอเปนตวอยางในโรงเรยนได คณคาของการเปน ผสงอาย จะอกหนงแรงอดฉดทนำไปสการมชวตทยนยาวของผสงอายในสงคมไทย ...” นอกจากน การมกรรมการชมรมผสงอายทเขมแขง มสมาชกหลากหลายอาย สามารถสบทอดการทำงานกนไดอยางตอเนอง จงเปนตนทนสำคญทชวยตอบคำถามเรองความยงยนในการทำงานดแลสขภาพชองปากของผสงอายในพนทแหงนได

28

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ตราดเปนจงหวดในภาคตะวนออก ตดอาวไทย ม ๗ อำเภอ การใหบรการดานสขภาพชองปากสำหรบผสงอายมเพยงการรกษาตามอาการ ตามมาดวยการใหบรการฟนฟสภาพโดยการ ใสฟนเทยมตามนโยบายในป ๒๕๔๘ และ จากการตดตามดแลพนทอยางใกลชดของศนยอนามยท ๓ ชลบร ทคาดหวงอยากเหนระบบการบรการสขภาพชองปากผสงอายทมความยงยน มากกวาการรอรบบรการจากบคลากร จงเขามาจดประกายใหพนทเหนความสำคญของการสรางกำลงหลกจากชมรม ผสงอาย ใหมการเพมพนศกยภาพ เพอสรางกจกรรม พฒนาภมปญญาทองถน ทเหมาะสมกบ การดแลสขภาพ

บรบท และตนทนทางสงคม ของจงหวดตราด จงหวดตราด มกลมนกคด นกพฒนาในหลายวงการ เชน วงการพฒนาชมชน สงคม มทานพระครสบน ปณโต ผบกเบกและกอตงกลมสจจะสะสมทรพยแบบชวตพอเพยง เปนตนแบบ การจดสวสดการชมชนทมชอเสยงระดบประเทศ มองคกรชมชน-เครอขายภาคประชาชนทเขมแขง โดยเฉพาะกลมชมรมผสงอายซงเปนกลมทอยในจงหวดแบบ “มสทธ มเสยง” มองคกรปกครอง สวนทองถน ทมนโยบายในภาพรวมของจงหวดสำหรบกลมประชากรผสงอาย ทชดเจนและเปน รปธรรม โดย อบจ.ตราด สนบสนนงบประมาณการสรางอาคาร เพอการรวมกลมสรางสรรคกจกรรมของผสงอาย ทเรยกวา “สถานทเอออาทรผสงอาย”ขนในทกอำเภอ อำเภอแหลมงอบ เปนอำเภอทมท งไทยพทธและมสลมอาศยอยรวมกน ประชากร มเศรษฐานะคอนขางด และทสำคญคอ ทมสขภาพในโรงพยาบาล และโรงพยาบาลสงเสรม สขภาพตำบล บคลากรในทมเปนคนพนท เตบโต และทำงานในพนทมาโดยตลอด และดวยวสยทศนของโรงพยาบาลแหลมงอบ ทต องการเปนผ นำเครอขายการสรางสขภาพ และดวยพนธกจ ทตองการจดบรการสขภาพแบบองครวมอยางมคณภาพ สนบสนนการจดบรการ เพอมงสการสรางสขภาพทด โรงพยาบาล รและเขาใจสภาพปญหา รวาประชากรผสงอายทมมากขนเรอยๆ ถงรอยละ ๑๐ ของประชากรทงอำเภอ ทำใหโรงพยาบาลตองแบกรบภาระงานทเพมขนอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะงานบรการเชงรบ ซงนบวนจะลนมอและเพมมากขนเรอยๆ จงตองปรบเปลยนวธคด และ การทำงานจากการตงรบดวยการรกษาแบบเดม ในโรงพยาบาลเพยงอยางเดยว มาเปนเชงรก ทเนนการสงเสรม ปองกน และใหชมชน หรอประชากรกลมเปาหมายไดเขามามสวนรวม จงจะเกดความ ยงยนในการพฒนาสขภาพได

จดเรมตนทสำคญ : ความมงมนและตงใจ ของคนแหลมงอบ

เมอบคลากรในโรงพยาบาล และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล รและเขาใจ

สภาพปญหา เหนพองตองกน วาจะตองดำเนนงานเชงรก จงไดวางแผนขบเคลอนกจกรรม โดย

ตงเปาหมายการดำเนน ๒ ประการ คอ

จงหวดตราด

แหลมงอบ..นำรองผสงอายสขภาพชองปากด

29

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

๑. ตองการใหผสงอายสามารถดแลสขภาพชองปากของตนเองไดอยางเหมาะสม ๒. ตองการใหเกดระบบการดแลสขภาพชองปากผสงอายอยางยงยน จากนนจงคยกบเทศบาลตำบลนำเชยว โดยผานผรจกชวยประสานใหองคกรปกครองสวนทองถน ขอสนบสนนงบประมาณเพอจดกจกรรมในชมรมผสงอาย ทกคนเหนดวย เพราะทำเพอสงคม เพอบาน เมอนำแนวคดไปคยกบแกนนำชมรม ซงเปนบคคลสำคญ คณลงทองหลอ วรฉตร ประธานชมรมผสงอายอำเภอแหลมงอบ คณลงทองหลอใหความรวมมออยางเตมท คณลงกลาววา “ปจจยททำผสงอายใหความรวมมอโครงการนเพราะเปนโครงการททำเพอพฒนาคณภาพชวตของ ผสงอายอยางแทจรง และหากผสงอายไมสนใจจะดแลสขภาพดวยตนเอง แลวใครจะมาดแลให ดงนน ผสงอายจงตองตระหนกถงการดแลสขภาพชองปากของตนเอง ดวยตนเอง” แหลมงอบ จงไดประสานคณหมอดำรง ธำรงเลาหพนธ จากศนยอนามยท ๓ ชลบร มาใหความร และจดกระบวนการจดประกายความคด เพอกระต นใหผ สงอายเหนความสำคญ เรองการดแลสขภาพชองปากของตวเอง รวมกนคดรวมกนวางแผน วาจะทำกจกรรมอะไร/อยางไรในกบชมรม แตละชมรมทเขาประชม ไดรวมกนวาดฝนลงบนผนผาและนำเสนอ คร งน น มแกนนำ ผสงอาย มารวมดำเนนการ จาก ๔ ตำบล ตำบลละ ๕ คน รวม ๒๐ คน บอกวา ผสงอายสวนใหญเนนกจกรรมนนทนาการเปนหลก จงรวมกนวางแผนเอากจกรรมนนทนาการมาประยกตใช สอดแทรกความรวาทำอยางไรจงจะใหชองปากของผสงอายด ไดกจกรรมทผสงอายคดและออกแบบกนเอง เชน ตำบลคลองใหญ ทำเรองการรำกระบกระบองและแปรงฟนกอนรำ ตำบลนำเชยวเปนเจาพองอบ ขอรำงอบ ทตำบลแหลมงอบ ขอรำไทย เปนรำไทยฟนด และทตำบลบางปดมเอกลกษณ การเลนละครพนบาน คอ ละครชาตร จงมการเลนละครชาตรใหผสงอายด เปนตน และสงทชมรมผสงอายคดจะทำกนตอเนอง คอ การไปเยยมไปแนะนำการดแลสขภาพชองปากแกผสงอายในแตละตำบล ทเปนอมพฤกษอมพาต อยตดบาน ไมสามารถมาเขารวมกจกรรมได ไมมโอกาสไดรบความรในเรองการดแลสขภาพชองปาก

บทบาททสนบสนนกน ของภาคเครอขาย เมอชมรม/ชมชน ทองถน ทมงานในพนท/หนวยสนบสนนระดบจงหวดและเขต มการทำงานรวมกนแลว เพอใหเกดระบบการดำเนนงานทชดเจนและตอเนอง จงไดวางบทบาทของ แตละหนวยใหสามารถทำงานไดอยางเตมทและสนบสนนกนและกนไดอยางตอเนอง โดย ศนยประสานงานหลกจะอยทโรงพยาบาลแหลมงอบ เปนผประสานงานกบชมรมผสงอาย สอสารสรางกระแส ปรบระบบบรการ จากเดมทเนนการรกษาและฟนฟ จะเพมในเรองของการสงเสรมปองกน โดยบรณาการรวมไปกบงานอนๆ เชน เวชปฏบตครอบครว คลนกผปวยเบาหวาน ใหมากขน พรอมสนบสนนทรพยากรใหกบหนวยงานในพนท

30

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

หนวยบรการในพนท (PCU) รบผดชอบการจดบรการ ประสานการดำเนนงานกบผสงอายในพนท โดยทำงานเปนทมรวมไปกบเจาหนาทสาธารณสขในสถานอนามย และอาสาสมครสาธารณสข องคกรปกครองทองถน เทศบาล องคการบรหารสวนตำบลรวมสนบสนนทรพยากร งบประมาณ ทองถนในเรองคณภาพชวตของผสงอาย ประสานงาน และการสอสารสาธารณะ ชมรมผ สงอายดำเนนการกจกรรมในชมรมผ สงอาย ถายทอดความร ภมปญญา สรางสรรคนวตกรรม และการประสานกบสมาชก

ผลการดำเนนงาน ตลอดการดำเนนงานทผานมา เกดภาพความสำเรจในพนท ๔ ดาน ดงน ๑. ดานตนทนและปจจยนำเขา ม “การมองหา” และนำตนทนมาเชอมประสาน เกดความสมพนธระหวางเขตและพนท ซงมกลไกเครอขายทเขมแขงอยแลว มการเชอมประสาน เกดการพฒนาศกยภาพของคน ทงในภาครฐ ผนำชมชน ผนำชมรมผสงอาย โดยม องคกรปกครองสวนทองถนใหการสนบสนน ๒. ดานระบบ เกดการพฒนาระบบบรการทเนนการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรคใน ชองปากและฟน โดยใชชมชนเปนฐาน และใหชมชนเขามามสวนรวมในการดำเนนการ ๓. ดานกระบวนการมการใหบรการ มการดำเนนการครบวงจร ไดแก บรการ ใสฟนเทยม การสงเสรมสขภาพชองปาก และการใหบรการทนตกรรมปองกนตามชดสทธประโยชนและมการเสรมสรางศกยภาพบคลากร และแกนนำผสงอาย โดยการจดเวท/กจกรรมการแลกเปลยนเรยนรทหลากหลาย ๔. ดานผลลพธ เกดผลลพธในระดบพนท ไดแก ๔.๑ มการสรางและขยายชมรมผสงอายทมกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากทงสน ๕ ชมรม ใน ๔ ตำบล กจกรรมของชมรมผสงอายมหลายรปแบบ โดยทกชมรมจะมการฝกแปรงฟนทถกวธ มการแปรงฟนรวมกนทกครงในการประชมประจำเดอน เชน ชมรมโรงพยาบาลแหลมงอบมการแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวนรวมกน ตำบลนำเชยวและตำบลธรรมชาตบนจะมกจกรรมแปรงฟนหลงรบประทานอาหารวาง สวนตำบลบางปด ไมมอาหารเลยง กจดกจกรรมแปรงฟนกอนกลบบานหลงเจอกน มกจกรรมเยยมบานผ สงอายโดยผ สงอายในโครงการเพอนเยยมเพอน ทกระจายกนออกไปเยยมผสงอายทไมสามารถเขามารวมกจกรรมได เพอใหผสงอายไดมโอกาสไดพบเพอน เกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางผเยยมและผถกเยยม และเปนการสรางเสรมกำลงใจให ผสงอายทบาน ๔.๒ เกดนวตกรรมดานสขภาพ โดยชมรมผ สงอายบรณาการงานสรางเสรม สขภาพเขากบภมปญญา วฒนธรรมทองถน เกดละครชาตร รำไทยฟนด ทสอดแทรกเนอหาความรเกยวกบเรองทนตสขภาพ เพอเผยแพรความรและการสอสารสขภาพ ๔.๓ ผสงอายมศกยภาพในการดแลตนเองสามารถถายทอดความร ความเขาใจไป สผอนได เชน ปาเซยะ เปนวทยากรและนกสอสารสขภาพทด บอกเลาสอสารความร ความเขาใจ ในการดแลรกษาฟนใหแกคนรนหลง เชน เดกและเยาวชน ดวยเหตผลทบอกวา “ปานะ ฟนไมมแลว ตอนนใสฟนเทยม เหลอฟนแทอย ๕ ซ กเลยจะใหหลานๆ มฟนด” เกดรปแบบการสอสารความร เผยแพรและขยายผลความร ทงโดยผสงอายสผสงอายดวยกนเอง จากผสงอายไปยงกลมอน เชน ครอบครว กลมเดกทศนยเดกเลก และโรงเรยนประถมศกษา ๔.๔ มการสรางกระแสเพอฟนดเปนระยะ ทำใหผสงอายมกจกรรมทำอยางตอเนอง

31

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

บทเรยนทไดรบ ◆ การเตรยมการเพอประสานงานกบหนวยงานอน ในทน คอ องคกรปกครอง สวนทองถน ตองศกษาระบบและกลไกการทำงานของหนวยงานนนๆกอน เพอปรบแผนหรอกจกรรมใหสอดคลอง เชน การเสนอของบประมาณควรดำเนนการ กอนวาระการพจารณาจดสรรงบประมาณของทองถน ชวงเมษายน และพฤษภาคม ของทกป เปนตน ◆ การขยายเครอขายชมรม โดย การจดเวทแลกเปลยนเรยนร การจดอบรมพฒนาศกยภาพแกนนำผสงอาย เปนกระบวนการทใชกระต นไดด เหมอนดงคำพดของ ประธานชมรมแหลมงอบ คณพอทองหลอ วรฉตร วา “... จากทไดไปแลกเปลยนความรดานการดแลชองปากท โรงแรมเอบนาเฮาส กรงเทพฯ ไดไปรบทราบ เรยนร พดคยกบทานทเคยผานงานดานนมา รสกวาไดประโยชนเยอะ ... ถาหากวาเราไมมการเรมตน เรากไมไดมการปฏบต ... เมอไดมโอกาสเรมตน กนบวาเปนโอกาสดทไดไปเรยนร แลกเปลยน และไดความรมา” ◆ ในการทำงานเปนภาคเครอขาย ทกสวนควรไดรวมรบรเปาหมาย รวมทำความเขาใจและตกลงบทบาทของตนในการทำกจกรรม โดยเฉพาะ ผสงอายทเปนแกนหลกตองเขาใจบทบาท ควรมการสรางแรงจงใจและกำลงใจใหกบทมโดย มการศกษาดงาน มการประกาศเกยรตคณ ◆ การใหบรการสขภาพ โดยเฉพาะในกลมผสงอาย ตองบรณาการงานทง ๔ ดาน คอ สงเสร ม ป องกน รกษา ฟ นฟ ไปพรอมๆกน แตการเน นให ผ สงอายรบร และมสวนรวม รบผดชอบสขภาพตนเอง จะชวยลดความแออด และความซบซอนของบรการลง สงผลดตอผสงอายมากกวาการรกษาหลงเกดโรค

บทสรป

การทพ นทสามารถดำเนนงานใหบรรลตามเปาหมายทวางไวได ตองอาศยพลงแหงปญญาและความมงมนตงใจของคนในพนท โดยเฉพาะอยางยงบคลากรสาธารณสข ผทมองคความรทางวชาการในดานสขภาพ ทสำคญคอกลมชมรมผสงอายทไดชอวาเปนคลงสมองของทองถน ทไดสะสมภมปญญามาชวอายคน ดงนนการผสมผสานองคความรเชงวชาการของเจาหนาท การดงความรทเปนภมปญญาทองถนมาใชในเชงสรางสรรค และเปดโอกาสใหทกฝายเขามามสวนรวม เพอใหเกดนวตกรรมดานสขภาพประยกตใชในทองถนจงมความสำคญมาก ซงกลมผสงอายอำเภอแหลมงอบไดแสดงใหเหนวาถงมศกยภาพทจะดแลสขภาพปากของตนเอง และความสามารถในการสรางสรรคนวตกรรมสขภาพ รวมทงศกยภาพในการทำเพอสงคม โดยการรวมดแลสขภาพในกลมอายอนอกดวย

32

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

สตล จงหวดเลกๆ ทางภาคใต ตดชายแดน ไทย-มาเลเซย หางจากกรงเทพฯ ๙๗๓ กโลเมตร การสญจรมเฉพาะทางรถยนต พนทตดตอกบตรง และพทลงบางสวน เปนพนทปาเขา ม ๗ อำเภอ ๓๖ ตำบล ๒๗๙ หมบาน ๑ เทศบาลเมอง ๖ เทศบาลตำบล และ ๓๔ อบต. มประชากรไมมาก ประมาณ ๒๘๐,๐๐๐ คน จะมชาวเลอยดวยทหลเปะ ใกลเกาะอาดง มผสงอาย ๓๑,๕๗๙ คน และ มแนวโนมสงขน มชมรมผสงอาย ๗๐ ชมรม สมาชก ๖,๘๖๔ คน สาขาสภาผสงอาย ๑ แหง ผสงอาย มฟนแททใชเคยวอาหารได ๒๐ กวาๆ เปอรเซนต ถาฟนแทฟนเทยม กเกอบ ๕๐% ประชากรนบถอศาสนาอสลามเปนสวนมาก ๗๔% มไทยพทธรองลงมา ๒๕% ทเหลอเปนครสตและอนๆ การประกอบอาชพ สวนใหญทำสวนยางพารา ปาลมนำมน และประมง สถานบรการของรฐ มโรงพยาบาลทวไป ๑๘๖ เตยง ๑ แหง โรงพยาบาลชมชน ๖๐ เตยง ๑ แหง ๓๐ เตยง ๔ แหง สถานอนามย ๕๔ แหง สถานอนามยทมทนตาภบาล ๗ แหง หนวยควบคม มาเลเรย ๑ แหง สวนอำเภอมะนงยงไมมโรงพยาบาล อยในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลควนกาหลง ทนตบคลากรมทนตแพทย ๒๑ คน ทนตาภบาล ๒๖ คน ผ ชวยทนตแพทย ๗ คน ชางทนตกรรม ๑ คน มอตราสวนความรบผดชอบตอทนตบคลากร ทนตแพทย ๑:๓,๖๔๖ ทนตาภบาล ๑:๑๑,๐๒๒ และผชวยทนตแพทย ๑:๔๐,๙๓๙ หากมองถงความพรอมของการทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย สตลอาจมความพรอมไมมากเทากบจงหวดอน แตดวยความตงใจ และความมงมนในการขบเคลอน กพบวา สตลทำกจกรรมได จนเหนผลลพธความสำเรจของโครงการ ทงในสวนของการดำเนนงาน เปาหมาย ตลอดจนรายละเอยดของกจกรรมททงเจาหนาท และชมรมผสงอายไดรวมกนจดทำขน สตลทำกจกรรมใสฟนเทยมมาพรอมๆ กบจงหวดอนๆ ไดอาสานำรองกจกรรม การสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอาย ๒ โครงการ ไดแก โครงการปองกนโรคในชองปากผสงอายตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม และโครงการสงเสรมสขภาพชองปากในผสงอาย หรอชมรมตนแบบผสงอาย เมอมผสมครทำกจกรรม จงดำเนนการรวมโครงการทงสองทรบมาเขาเปนโครงการเดยว ชอ โครงการเครอขายผสงวยรวมใจดแลสขภาพชองปาก โดยชมรมผสงอายจงหวดสตล ป ๒๕๕๑ เนนการทำกจกรรมโดยชมรมผสงอาย มวตถประสงค คอ

◆ เพอแกปญหาสขภาพชองปากของผสงอาย โดย

➧➧➧ สรางสขนสยในการดแลความสะอาดชองปากแกผสงอาย

➧➧➧ จดระบบบรการสงเสรมปองกนโรคในชองปากตามความจำเปน

◆ สรางการมสวนรวมของทกฝายทเกยวของในการแกปญหาสขภาพชองปากผสงอาย

จงหวดสตล

อาสานำรองกจกรรม...ผสงวย

33

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

๔ ลลา ๔ หนวยบรการสาธารณสข … กจกรรมป ๒๕๕๑

๔ หนวยบรการสาธารณสข ทอาสาเขารวมกจกรรมการสรางเสรมสขภาพชองปาก ผสงอาย ไดแก สถานอนามยบานควน อำเภอเมอง เทศบาลตำบลกำแพง อำเภอละง โรงพยาบาลควนกาหลง และโรงพยาบาลทงหวา ทำกจกรรมทชมรมผสงอายสถานอนามยบานควน ชมรมผสงอายเทศบาลตำบลกำแพง ชมรมผสงอายโรงพยาบาลควนกาหลง และชมรมผสงอายโรงพยาบาลทงหวา สำนกงานสาธารณสขจงหวดสตลเรมกจกรรม โดย ประชมช แจงโครงการแกนนำ ผสงอาย และชมรมผสงอายไปทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมตอ เพอทจะไดจดกจกรรมเปนแบบอยาง และถายทอดประสบการณไปยงเครอขายอนๆ ตอไป หลงการทำกจกรรมแตละชมรม จงหวดจดการประชมเชงปฏบตการแลกเปลยนเรยนร กจกรรมสงเสรมปองกนโรคในชองปาก โดยชมรมผสงอาย เมอ ๒๐ สงหาคม ๒๕๕๑ เพอใหแกนนำ ผสงอายทไดทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย มาแลกเปลยนการทำกจกรรมซงกนและกน พบมกจกรรมทเกดขนหลากหลายลลา ตามบรบทของพนท ไดแก

ลลาท ๑ ชมรมผสงอายสถานอนามยบานควน ม.๔ ตำบลบานควน อำเภอเมอง

สถานอนามยบานควน ๒ อยหางจากโรงพยาบาลสตล ๑๑ กโลเมตร หางจากทวาการอำเภอเมอง ๗ กโลเมตร รบผดชอบ ๒ หมบาน คอ หม ๔ และ หม ๑ ม ๖๔๖ หลงคาเรอน ประชากร ๓,๕๔๐ คน โรงเรยนประถม ๒ แหง โรงเรยนสอนศาสนา ๑ แหง อยในเขตองคการบรหารสวนตำบลบานควน ประชาชนประกอบอาชพเกษตรกรรม สวนยาง คาขาย นบถอศาสนา อสลาม ๙๗.๕๑% พทธ ๒.๔๙%

วสยทศนสถานอนามยบานควน

“... เปนศนยบรการสขภาพดานแรกในชมชนทมคณภาพมาตรฐาน สรางการมสวนรวมของ

ประชาชนใหพงตนเองได...”

พนธกจ

“... จดบรการทางการแพทยและสาธารณสขดานแรกในชมชน แบบองครวมผสมผสาน

อยางตอเนองเปนระบบ และไดมาตรฐาน ทงเชงรกและเชงรบ แกบคคล ครอบครว ชมชน โดยการม

สวนรวมของทกภาคสวนเพอใหประชาชนมสขภาพทดและพงตนเองได…”

ทน มมสยดเปนศนยกลางของหมบาน เพราะบานควนเปนถนนยาว ไปทางเหนอ และใต มสยดเปนทบญชาการหลายๆ เรอง เชน การประชม ทำสมาคมขององคการบรหารสวนตำบล กจกรรมศาสนกจ (ละหมาด) ๕ เวลา ๕ โมงเชา เทยงครง บายสาม หนงทม และสองทม กอนกลบบานจะมการคยกน การทำบญ ลงแขก รณรงค ประชาสมพนธ กจกรรมของสถานอนามย พฒนาชมชน เกษตร ชาวบานพบปะกนทกวนศกร รวมทงกจกรรมหาเสยง สำหรบมสลม เรอง การออกกำลงกาย และการรนเรง จะไมคอยเนน สถานอนามยบานควนไดรบการการประเมน รบรองมาตรฐานททำงานนาอยระดบดมาก มหองรกษาพยาบาล บรการ จนทร-ศกร เสาร-อาทตย และวนหยดนกขตฤกษ รบเฉพาะฉกเฉน วนพฤหสบดแรกของเดอน เปนคลนกความดน เบาหวาน หองสงเสรมจะเปดทกวนพธ เปนคลนก ฝากครรภ วนพฤหสเปนคลนกวางแผนครอบครว และวนองคารทสองของเดอน เปน Well Baby Clinic

34

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

หองฟน จะเปดบรการทกวนจนทร-องคาร วนพธเปดบรการใหแกหญงมครรภ พฤหส และ ศกร ทำงานโครงการและวจย ชมรมผสงอายบานควน เปนชมรม No name ไมมผลงานอะไรเลย แตทนตาภบาลท PCU และทมงานสถานอนามยบานควนอยากทำ จงรวมทำกจกรรมกบทนตแพทย โรงพยาบาลสตล (ทพ.จตรกร แกวอทย) ทไปใหบรการรกษาทางทนตกรรมประจำทสถานอนามย ใน โครงการเครอขาย ผสงอายรวมใจดแลสขภาพชองปาก โดยชมรมผสงอายหม ๑ และหม ๔ บานควน และจดกจกรรมโดย ◆ ประชมชแจงโครงการแกชมรมผสงอาย ◆ ใหทนตสขศกษา หม ๔ และหม ๑ สำหรบผสงอายหม ๔ ใหความรโดยหวหนาสถานอนามย เนองจากผสงอายใชภาษายาว ๑๐๐% หวหนาสถานอนามยจะเปนผใหความรเรองการดแลสขภาพชองปาก เพราะวาพดภาษายาวได ◆ ตรวจสขภาพ วดความดน ตรวจเบาหวาน และใหความรเรองสขภาพ โดย พยาบาล ◆ ตรวจสขภาพชองปาก และใหคำแนะนำการดแลสขภาพชองปาก โดยออกตรวจ ตามหมบาน ◆ ใหบรการรกษาแกผทมปญหาสขภาพชองปากในคลนก เชน ขดหนนำลาย อดฟน แกไขฟนปลอม ตดแตงเหงอก ถอนฟน ทาฟลออไรด ◆ ฝกการแปรงฟน และกจกรรมสงเสรมสขภาพ มการยอมสคราบจล นทรย กอนการแปรงฟน พรอมกนทมสยด ทงหญงชาย กจกรรมทชมรมฯ คดทำตอ เมอไดรบความร และการบรการจากบคลากรสาธารณสข คอ ◆ ผสงอายหม ๔ จะมการแปรงฟนกอนการละหมาดทกวนศกร และผสงอายหม ๑ จะมการแปรงฟนหลงอาหารกลางวนพรอมกนในวนพบปะสมาชกชมรมฯ ทก ๒ เดอน และสงเสรม ใหสมาชกแปรงฟนอยางนอยวนละ ๒ ครง ◆ ประกวดฟนสวยในผสงอาย เพอหาผสงอายทมสขภาพฟนด โดย หวหนาสถานอนามยเปนแกนนำลงไปทำผลการดำเนนงาน พบวา บานควนทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายไดสำเรจ และผสงอายมแผนการดำเนนงานในปตอไป คอ ◆ ทำทวางแปรงสฟนในมสยด และแจกแปรงสฟน ◆ ขยายเครอขายไปทชมรมอนๆ โดยแกนนำ และอาสาสมครสาธารณสข และ ทำกจกรรมเชงรกเขาไปในกลมกอนวย ๖๐ ป เพอเตรยมความพรอมสำหรบทจะเปนผสงวย

35

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ลลาท ๒ ชมรมผสงอายเทศบาลตำบลกำแพง อำเภอละง (ชมรมไทเกก)

เปนชมรมเมองทเขมแขงมาก อยในเขตเทศบาล แตชมรมทเขมแขงกจะมงานเยอะ ทำใหเราตองเขาควทำกจกรรม ชมรมนมประธานเปนผใหความรเรองทนตสขศกษา ทบานของประธานเอง โดยเปดใหการปรกษาตลอดเวลา และเวลามกจกรรมตางๆ ประธาน และคณะกรรมการจะใหความสำคญมาก ในเรองของการดแลสขภาพชองปาก ท งในรถทวร รถเมล และบรณาการกจกรรม ตรวจสขภาพรางกายทวไปของผสงอาย และตรวจสขภาพชองปากตามชดสทธประโยชน กจกรรมทดำเนนงาน จะนดผสงอายตามวนทโรงพยาบาลนดมา คอ องคารท ๓ ของเดอน และทำกจกรรม ◆ โครงการ “ฟนดทบนปลาย” มกจกรรมเปนฐาน ชแจงโครงการ และแบงกจกรรมเปนฐาน ไดแก ฐานท ๑ วดความดน สวนสง ตรวจ BMI บนทกในแบบฟอรม ฐานท ๒ ตรวจสขภาพ ชองปาก ฐานท ๓ ใหความร เรอง การดแลสขภาพชองปาก และฐานท ๔ ใหความรเรองการดแล ฟนเทยม ◆ ชมรมมการออกกำลงกาย ไทเกก ตอนต ๕ ครงทกวน เรากจะไปถายภาพ คยกบ ผสงอาย และทำกจกรรมรวมกน ◆ ใหความรสมาชกทางเสยงตามสายกอนการออกกำลงกาย ◆ ใหความรและประชาสมพนธโครงการ ◆ ใหคำปรกษาและพบปะสมาชกทบานประธานชมรมตลอดเวลา ◆ ตรวจสขภาพทวไป แกสมาชกชมรมผสงอาย ◆ ตรวจสขภาพชองปากแกชมรมผสงอาย หลงจากออกกำลงกายเสรจ ◆ ผสงอายตรวจตรวจฟนกนเอง ◆ การนดขดหนปน ทาฟลออไรด และเขาควฟนเทยมตอเนองทโรงพยาบาล ◆ กจกรรมตอไป จะดำเนนการโดยไปเสรมกบกจกรรมทเขามอย เชน โรงพยาบาลจะมกจกรรมทกวนองคารท ๓ ของเดอนอยแลว กจะไปเสรมการใหความร เรองการดแลสขภาพชองปาก

ลลาท ๓ ชมรมผสงอายโรงพยาบาลควนกาหลง อำเภอควนกาหลง

ประธานชมรมผสงอายโรงพยาบาลควนกาหลงเปนขาราชการบำนาญ มชอเสยง ไดรบ โลรางวลมากมาย รวมทงไดรบรางวลผสงอายดเดน กจกรรมของโรงพยาบาลควนกาหลง ไมถงกบ ตองเขาคว แตตองรอเวลาความพรอมทำกจกรรมของผ สงอาย และกแทรกตวไดในทสด โดย คณหมอเบรด จงทำโครงการ “การตรวจสขภาพในชองปาก และการสงเสรมทนตสขภาพในชมรม ผสงอาย” มกจกรรมทดำเนนงาน ไดแก

◆ กจกรรมในการประชมชมรมผสงอายแตละเดอน

➧➧➧ ใหความรเรองสขภาพชองปาก ➧➧➧ สอนการแปรงฟน ➧➧➧ ยอมสคราบจลนทรย ➧➧➧ กจกรรมนนทนาการ ออกกำลงกาย รบประทานอาหารกลางวนรวมกน และการแปรงฟนหลงอาหารกลางวนในชมรม ➧➧➧ ใหผสงอายเลาประสบการณชวตของแตละคน

36

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

◆ แปรงฟนพรอมกนเดอนละ ๑ ครง ◆ การตรวจสขภาพ วดความดน ตรวจโรคเบาหวาน ◆ คดเลอกผ สงอายทมสขภาพชองปากด เปนตวอยางแลกเปลยนประสบการณ การดแลทนตสขภาพ ◆ เรองสทธประโยชนทางทนตกรรมของผสงอาย จะนดผสงอายมาตรวจ ท รพ. และจะเอามาเขาโครงการเปนสมาชกใหม ผสงอายใหความรวมมอด สวนใหญชอบทำฟน มความตองการใสฟนเทยม มญาตรบสง และมาตามนดเสมอ ถามาไมได กจะมาหลงจากนน และขอนดครงตอไป

ลลาท ๔ ชมรมผสงอายโรงพยาบาลทงหวา อำเภอทงหวา

ทงหวาเปนโรงพยาบาลขนาด ๓๐ เตยง อยหางตวเมองประมาณ ๕ กม. ตดอำเภอ ประเหลยน จงหวดตรง ม ๕ ตำบล ๓๕ หมบาน สถานอนามย ๗ แหง ไมมทนตาภบาลอยประจำชมรมผสงอายโรงพยาบาลทงหวาตงมาประมาณ ๑๕ ป ชวงหลงๆ จะมกจกรรม มการรวมกลมมากขน มสมาชก ๒๐๐ คน จะมปญหาเรองการเดนทาง และชวงเทศกาลถอศลอดของอสลาม เนองจากทน มอสลาม ๘๐% การทำกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย เสรมไปกบกจกรรมทชมรมทำอยแลว ไดแก การวดความดน ตรวจเบาหวาน เปนการนำโครงการเครอขายผสงวยรวมใจดแลสขภาพชองปาก ซงประกอบดวย โครงการปองกนโรคในชองปากตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม และโครงการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย เขาเสรมทำกจกรรมในชมรมฯ ประธานชมรมฯ และแกนนำดำเนนกจกรรมโดย ประชมปรกษาหารอกบอาสาสมครสาธารณสข และทนตบคลากร ชวยกนคดกจกรรม ทำเรองการแปรงฟน และการรบประทานอาหาร จากนน ประธานชมรมผสงอายไดแจงใหสมาชกชมรมผสงอายไดทราบ และกำหนดนโยบายการ สงเสรมสขภาพประเดน “ผสงวยไมกนหวาน” และทำกจกรรมสงเสรมสขภาพในกลมผสงอาย ในชวงทชมรมผสงอายทำกจกรรม เดอนละ ๑ ครง ในวนองคารชวงบาย โดย ◆ บรณาการกบกจกรรมทชมรมผสงอายทำมากอน เชน การทำลกประคบ แกปวด แกเมอย ออกกำลงกาย และไปเสรมเรองทนตสขภาพ ทมงานทำกจกรรม ไดแก อาสาสมครสาธารณสข และพยาบาล มการวดสวนสง วดความดน วดรอบเอว คดกรองโรค และมการตรวจสขภาพชองปาก แลวนดมาขดหนปน ◆ ทำโครงการผสงวยไมกนหวานเพอการสงเสรมสขภาพ และปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคหวานในผสงอาย ดวยการเปลยนอาหารวางเปนนำผลไม นำสมนไพรทออนหวาน ผลไมตามฤดกาล และนมจด ◆ รณรงคแปรงฟนหลงรบประทานอาหารวาง จดสถานทแปรงฟน และสาธตการแปรงฟน ◆ ทำแผนปายรณรงค จดแสดงเวลาจดกจกรรมของอำเภอ เชน กฬาส งานรณรงค ◆ ใหความรผานหอกระจายขาว ผสงอายนำความรจากเจาหนาท ไปใหความร ผานหอกระจายขาวของเทศบาล หรอหมบาน ◆ การใหทนตสขศกษา ◆ ใหบรการตรวจฟน ขดหนปน ทาฟลออไรด ตามชดสทธประโยชน ◆ มชองทางดวน นดผสงอายมารบการรกษาในชวงบาย ปหนาทงหวาจะมการดำเนนการองคกรไรพง เจาหนาทไมกนหวาน แปรงฟนหลง รบประทานอาหาร ลดอาหารหวาน อาหารวาง ไมมเบเกอร เปลยนเปนนำสมนไพรออนหวาน และ ทำกจกรรมในผสงอายดวย

37

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

สงทาย

สตล เปนจงหวดภาคใตทเลก และสงบ มประชากรไทยพทธ และมสลม การทำกจกรรม สงเสรมสขภาพชองปากถอวามความงาย อยในความยาก เพราะวา เมอบคลากรททำงานมความเขาใจในบรบทของชมชน การนำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากเขาไป จงทำใหเกดกจกรรมขนได โครงการสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอายของสตล ทำครอบคลมทง ๓ โครงการ ไดแก ◆ โครงการฟนเทยมพระราชทาน - ใสฟนเทยมใหผสงอายทมอายมากกวา ๖๐ ปขนไป และมการสญเสยฟนไปแลวมากกวา ๑๖ ซขนไป ◆ โครงการสงเสรมปองกนโรคในชองปากตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรม - ทนตบคลากร บคลากรสาธารณสข และภาคประชาชน รวมกนตรวจสขภาพ สขภาพชองปากให ผสงอาย เพอคดกรองความเสยงโรคปรทนต รากฟนผ และใหบรการปองกนการเกดโรค เพอปองกนการสญเสยฟนของผสงอาย ◆ โครงการสงเสรมสขภาพผสงอาย - การดำเนนกจกรรมสงเสรมใหผสงอายดแลตนเอง และคนในชมชน ดวยการเขารวมกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย หรอ กลมผสงอายทมาชมนมทำกจกรรมรวมกน

38

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

นครศรธรรมราชมเขตการปกครอง ๒๓ อำเภอ ๑๖๕ ตำบล ประชากร ๑,๕๐๐,๐๐๐ คน ผสงอายม ๑๘๐,๐๐๐ คน คดเปนรอยละ ๑๒ ในระบบราชการมทนตแพทย ๑๙ คน รบผดชอบประชากร ๑:๒๑,๐๐๐ ทนตาภบาล ๑๐๑ คน รบผดชอบประชากร ๑:๑๕,๐๐๐ มโรงพยาบาล ๒๓ แหง โรงพยาบาลของเทศบาล เปนโรงพยาบาล ๒๐,๐๐๐ เตยง PCU ๒๕๐ แหง พรอมเปน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล ๓๐ แหง งานสรางเสรมสขภาพชองปากผสงอายของนครศรธรรมราช ตงตนเมอป ๒๕๔๘ โดยเรมจากโครงการฟนเทยมพระราชทานทดำเนนงานในทกอำเภอ มเปาหมายการใสฟนเทยมตามความสามารถของสถานบรการ จดอบรมฟนฟผชวยทนตแพทย และผชวยทนตแพทยขางเกาอ จดการอบรมการใสฟนเทยมแกทนตแพทย ตดตามความกาวหนาการดำเนนงาน และประเมนความพงพอใจของผรบบรการ และผใหบรการ “การทำงานเชงรบ ไมเพยงพอตอความตองการของผสงอายทตองการใสฟนเทยม” เปนทมาของการสงเสรมปองกนควบคไปกบการใหการรกษา เพอใหผสงอายดแลกนเอง มความรความเขาใจเรองสขภาพชองปาก การดแลสขภาพชองปากตนเอง โรคในชองปาก และปฏบตตวได ถกตอง ป ๒๕๕๒ นครศรธรรมราชจงนำรองดำเนนงานสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายในจงหวด โดยมเปาหมายเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากผสงอายทดขน ใหผสงอายไดรบบรการทนตกรรมตามความจำเปนขนพนฐานอยางทวถง และนำความรความสามารถททานมอยไป เผยแพรแกลกหลาน คนรอบขาง และขยายวงกวางตอไป

ภารกจแรกของ สสจ. ... เสาะแสวงหา และสรางทมงาน

นครศรธรรมราชเปนจงหวดใหญ การขบเคลอนงานระยะแรกจงเปนการคดเลอกพนท

เพอนำรอง และเปนแบบอยางของการทำงานในพนทอนๆ

จงหวดนครศรธรรมราช

รวมสรางสขภาพชองปากดทเมองคอน

ชตมา พงศอำไพ “... การเตรยมทมแรกๆ กยากเอาการ เพราะงานทนตสาธารณสข

มมาก ขณะททนตบคลากรมจำนวนนอย มาชวนไปดแลสขภาพชองปากของผสงอาย จงไมได

รบการตอบรบในทนท

ตองอาศยหลกการ ๕ ยอ คอ แยบ ยอน ยอ เยอน เยยม และตองหมนเยยม หมน

ตดตาม หมนใหกำลงใจ โดยทกครงทชวนคย จะนอมนำกระแสพระรบสง ใหเหนความยงใหญทได

ทำงานเฉลมพระเกยรตพระเจาอยหว...”

การขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปาก ทอำเภอทงสง

ทงสงเปนหนงในพนทเปาหมายทถกคดเลอก ดวยเหนศกยภาพของทมงานทมความ

เขมแขง และกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากของชมรมผสงอายเทศบาลทงสงมหลากหลาย

การดำเนนงานเกยวกบสขภาพชองปากประกอบไปดวยหลากหลายกจกรรม ไดแก

39

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

◆ การใหความร เรอง การดแลสขภาพชองปากแกแกนนำ โดย ทมทนตบคลากร

รวมไปถงการอบรมอาสาสมครสาธารณสข แกนนำชมรมผสงอายในพนทใกลเคยง เพอสรางเปน

เครอขาย และเปนแกนนำขบเคลอนการทำงานพนทนนๆ

◆ การจดกจกรรมของชมรมผสงอาย เพอสรางความรความเขาใจเกยวกบการดแล

สขภาพชองปากใหสมาชกในชมรมผสงอาย บคคลใกลชดในครอบครว และชมชน อาท การพดคยให

ความรกนในกลมเมอมการประชม หรอพบปะ ทงเปนทางการ และไมเปนทางการ การแตงเพลง

รณรงคใหมการดแลสขภาพชองปาก การจดกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปาก เชน แปรงเกา

แลกแปรงใหม ทำกระบวยบวนปาก ยาสฟนสมนไพร ยาแกปวดฟน และมการตรวจคดกรอง สงตอเพอ

รบบรการตามชดสทธประโยชน

◆ การจดกจกรรมเสรม โดยสำนกงานสาธารณสขจงหวด อาท เวทแลกเปลยน

ประสบการณ ทงในกลมทนตบคลากร และชมรมผสงอาย การประกวดภาพถาย การประกวดผสงอาย

ฟนด การประกวดครอบครวฟนด เพอทจะเปนตนแบบสำหรบการดแลสขภาพชองปาก เพอใหแกนนำ

ขยายผลตอ ฯลฯ

การขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปาก ทชมรมผสงอายตำบลแหลม อำเภอหวไทร

ชมรมผสงอายตำบลแหลม อำเภอหวไทร ตงเมอวนท ๑๔ มถนายน ๒๕๔๔ แรกมสมาชก

๖๐ คน ปจจบนมสมาชก ๓๕๘ คน เปนศนยกลางสมาคมเพอสงเสรมสขภาพอนามย สนบสนน

การศกษา ศาสนา ประเพณ วฒนธรรม จรยธรรม เปนชมรมเขมแขง ประธานมความรบผดชอบ

เปนผนำ และผประสานงานทด และสมาชกมความสามคค

ชมรมมการประชมทกวนศกรทสองของเดอน เดอนเวนเดอน มกจกรรมนนทนาการ

ฟงบรรยายทางวชาการ เยยมเยยนสมาชกทเจบปวย ทำบญอทศสวนกศลของสมาชก มการสวดมนต

ไหวพระกอนการประชมทกครง การทอดผาปาสามคค แหเทยนพรรษา ทำกจกรรมในพธบำเพญกศล

งานบญเดอนสบ โรงพยาบาลบานแหลมสนบสนนกจกรรมตางๆ ไดแก การแพทยทางเลอกบรรเทา

อาการปวดเมอยกลามเนอ การออกกำลงกาย โดย รำมโนราห รำกลองยาว ดนตรไทย และรำไมพลอง

งานเพมรายได เชน การจกสาน รำกลองยาวในงานตางๆ งานสงเสรมสขภาพ

การทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอาย โดย

◆ เขารวมการประชมชมรมผสงอาย เพออธบายรปแบบการดำเนนการโครงการ

◆ รบสมครผ เข ารวมโครงการตามชดสทธ ประโยชนทางทนตกรรม โดยการ

ประชาสมพนธ ตดปายประกาศ และใชเสยงตามสายในหมบาน

◆ แตงต งคณะกรรมการ ๓ ฝาย ไดแก ฝายดำเนนโครงการ ฝายกจกรรม และ

ฝายประสานงานระดบหมบาน

40

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

◆ กจกรรมหาปญหา

ครงแรก มการแบงกลมคดปญหา โดยมอาสาสมครสาธารณสข และเจาหนาท

มารวมคด มการตงคำถามเพอหาปญหา พบวา สวนใหญเปนปญหาทหมอคดเอง

ครงตอมา จงใชคำถามเชงบวก ดวยคำถามแรกวา “กจกรรมในชมชน ผสงอายท

คดวา ดทสด ชอบทสด และอยากทำทสด มอะไรบาง” มกจกรรมทไดแลวขนตน โดยชมรมเปนผคด

คำถามทสอง “กจกรรมทอยากจะทำในเรองการสงเสรมสขภาพชองปากมอะไรบาง” ไดคำตอบวา

อยากแปรงฟนใหสะอาดถกวธ อยากไดรบความรดานสขภาพชองปาก เนนความสนกสนาน

◆ มผสมครเขาโครงการตามชดสทธประโยชน ๓๘ ราย

◆ การทำกจกรรมตามโครงการตามชดสทธประโยชน ไดแก คดกรองความเสยงตอ

โรคทางกาย เสยงความดนโลหตสง เบาหวาน ประเมนความเสยงตอโรคในชองปาก การใหคำแนะนำ

ฝกปฏบตการดแลสขภาพชองปาก โดยมการทำแบบบนทกการแปรงฟนของผสงอายรวมดวย

◆ จดกจกรรมอบรมความรดานสขภาพชองปาก แกผสงอาย โดยทำฐานกจกรรม

๔ ฐาน ไดแก

ฐานท ๑ เรอง กนถกหลกโภชนาการ อาหารกบสขภาพชองปากสำหรบผสงอาย

การเสรมสรางความแขงแรงใบหนา

ฐานท ๒ เรอง การดแลสขภาพชองปากผสงอาย การแปรงฟนทถกวธ การใชไหม

ขดฟน อปกรณการทำความสะอาดชองปาก

ฐานท ๓ เรอง ปจจยทมผลตอการเกดโรคในชองปาก และสาเหตการสญเสยฟน

ฐานท ๔ เรอง ฟนเทยมชนดถอดได การใชฟนเทยมทถกวธ การดแลทำความ

สะอาด รกษาฟนเทยม

◆ จดประกวดผสงอายฟนทน คนทน ในงานสงทายปเกาตอนรบปใหม และสมภาษณ

ขอปฏบตตนในการทำความสะอาดชองปาก ททำใหมฟนด ฟนทน

41

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

การขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปาก ทโรงพยาบาลเชยรใหญ

เชยรใหญเปนโรงพยาบาลขนาด ๓๐ เตยง ดแลประชากร ๗๔,๘๒๗ คน รบผดชอบ ๒ อำเภอ คอ อำเภอเชยรใหญ และอำเภอเฉลมพระเกยรต เชยรใหญทำกจกรรมสงเสรมสขภาพ ชองปาก ภายใตโครงการยมสดใสผสงวยฟนด ของจงหวดนครศรธรรมราช ในชมรมผสงอายบาน เขาแกววเชยร โดยชมรมผสงอายบานเขาแกววเชยรตงขนเมอป ๒๕๔๙ มสมาชก ๔๗ คน สวนใหญเปนผสงอาย และมอาสาสมครชวยดแลผสงอาย เปนชมรมทมความเขมแขง มการจดประชมเดอนละ ๑ ครง และมฝายเวชปฏบตครอบครวของโรงพยาบาลเชยรใหญ ไปดแลเรองสขภาพให การทำกจกรรมทเชยรใหญ จะมนกศกษาจากวทยาลยสาธารณสขสรนธร จงหวดตรง และนกศกษาทนตแพทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร มารวมทำกจกรรม กจกรรมการดำเนนงาน ไดแก ◆ เรมดวยการสำรวจปญหาสขภาพชองปากผสงอาย โดย การตรวจ และพดคย ปญหาเรองสขภาพชองปาก พบปญหาของผสงอายในดานตางๆ คอ ➧➧➧ การรบประทานอาหารทมผลเสยตอสขภาพฟน ➧➧➧ สภาวะชองปากของผสงอาย สวนใหญไมมฟนเลย มฟนผ ฟนโยก มการใสฟนบางทงฟนเทยมบางสวน และฟนเทยมทงปาก ➧➧➧ การแปรงฟน เปนแบบถไปมาเปนสวนใหญ และบางสวนไมไดแปรงฟนเลย ◆ กจกรรมทผสงอายตองการ จากการถามความตองการการทำกจกรรมของผสงอาย คอ ➧➧➧ ใหมการดแลสขภาพชองปากดวยกนเอง ➧➧➧ ใหมหมอไปดแลสขภาพชองปากของผสงอายทหมบาน เพราะการเดนทางลำบาก ➧➧➧ มความร เรอง การดแลสขภาพชองปากตนเอง ◆ เชยรใหญทำกจกรรมใหชมรมผสงอาย โดย ➧➧➧ ครงท ๑ ทำกจกรรมในโครงการเพอนรกฟน มวตถประสงคเพอดแลสขภาพชองปากใหแกนนำ และแกนนำสามารถไปแนะนำการดแลสขภาพชองปากของผสงอายทไปเยยมทบานได โดยทำรวมกบนกศกษาจากวทยาลยสาธารณสขสรนธร จงหวดตรง จดกจกรรมโดย ◆ อบรมแกนนำทสมครเขารวมกจกรรม มท งผ สงอาย และอาสาสมครสาธารณสข เรอง ฝกทกษะการตรวจฟน ความรเรองโรคฟนผ โรคปรทนต และการดแลชองปาก การแปรงฟน การบรหารใบหนาและลน ฟนเทยมและการดแลฟนเทยม ◆ ใหบรการรกษาทางทนตกรรมแกแกนนำ ◆ สนบสนนความรดานสขภาพเรองอนๆ เชน การออกกำลงกาย โดย โยคะ ◆ ฝกปฏบตทำสอทนตสขศกษาเพอนำไปใชประกอบการสอน ➧➧➧ ผลจากกจกรรมคร งท ๑ พบวา แกนนำมการแบงเปน ๗ กลม ไปเยยม ผสงอายทบาน กบทมสาธารณสข โดย ทมสาธารณสขจะดแลสขภาพรางกาย แกนนำการดแลสขภาพชองปาก และแนะนำการทำความสะอาดชองปากใหกบผสงอายทไปเยยม ➧➧➧ กอนการทำโครงการครงท ๒ ทมโรงพยาบาลประชมกบพนท ไดแก ผใหญบาน กำนน เพอวางแผนเรองการสงเสรมสขภาพชองปากใหชดเจนขน โดย จดกจกรรมเยยมบาน และ เพมกจกรรมเสรมสรางใหชมรมมความเขมแขง ➧➧➧ คร งท ๒ ทำกจกรรมโครงการเพอนรกฟน รนท ๒ โดยมกลมนกศกษาทนตแพทย จาก มหาวทยาลยสงขลานครนทร รวมทำกจกรรม ดำเนนการตอยอดจากโครงการเพอนรกฟน รนท ๑

42

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

◆ มวตถประสงค เพอใหแกนนำมความร เร องชองปาก มทศนคตทด มการดแลชองปาก การแปรงฟน การบรการใบหนา หรอการปฏบตทวๆ ไป ใหถกวธมากขน และ ฝกปฏบตผลตสอเพอใชประกอบคำแนะนำการดแลสขภาพชองปาก ในการเยยมบาน ◆ ดำเนนการโดยการอบรมใหความร เรองสขภาพชองปาก และฝกปฏบตแปรงฟน ใชไหมขดฟน การบรโภคอาหาร และผลทเกดจากการเคยวยาเสน หรอหมาก ◆ มการผลตสอ เปนกลองบรรจโมเดลฟน และผากอส เพอนำไปสอน การทำความสะอาดชองปากใหกบผสงอาย ➧➧➧ จดกจกรรมใหความรแกผสงอาย โดยการจด แรลลสานฝน เพอฟนยมสดใส เพอใหความรในลกษณะฐานกจกรรม เพอใหความรเรองฟนผ โรคปรทนต และการปฏบตทวไป บรหารใบหนาและลน และการดแลฟนเทยม โรคมะเรงทเกดในชองปาก ➧➧➧ ผลทได พบวา แกนนำไปเยยมบานผสงอาย โดยมการใชสอเปนอปกรณสำหรบการสาธตใหความร และแนะนำการดแลสขภาพชองปาก

43

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ขบเคลอนงานสงเสรมสขภาพชองปาก สไตลนครศรธรรมราช

การดำเนนงานของนครศรธรรมราชเปนไปตามธรรมชาต ไมเรงรบ ใหไดรวามชมรมใด ทสนใจ กชวนมารวมดำเนนกจกรรมการดแลสขภาพชองปากรวมกน กจกรรมจะเปนกจกรรมทดำเนนการตอจากของเดม บรณาการกบกจกรรมทมอย เชน มการดแลสขภาพรางกาย การบรโภคอาหาร อยแลว กไปเชอมโยงถงเรองของชองปาก เพอทจะไดมรางกายทสมบรณ เมอผสงอายเหนความสำคญ กจงใจมาชวยทำกจกรรมทจะไดตรงนน กจกรรมจงมกจะมาจากกลมผสงอายเอง ทำใหมการดแลสขภาพชองปากไดดยงขน และเผยแพรไปยงลกหลาน ...” แนวทางสำหรบการปรบปรงงาน ยงมเรองทเปนจดออน ทตองการการปรบปรงแกไข อาท ควรมการประเมน และตดตามผลใหมากขน การทำคมอ หรอสมดประจำตวผสงอาย ดานสขภาพชองปาก ฯลฯ สวนการดำเนนงานในระยะตอไป จงหวดไดกำหนดเปาหมายใหมชมรมผสงอายดานการสงเสรมสขภาพชองปากครบทกอำเภอ อยางนอยอำเภอละ ๑ ชมรม มการบรณาการตงแตระดบจงหวดลงไป รวมทงการขยายไปในเรอง การปองกนโรคในชองปากผสงอาย ตามชดสทธประโยชน ทางทนตกรรม ทกโรงพยาบาล มการพฒนาศกยภาพของทนตบคลากร และทมงาน พฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสข ใหมการดแลสขภาพผ สงอายเพมข น โดยเฉพาะอยางยง อาสาสมครสาธารณสขในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำบล การจดเวทแลกเปลยนประสบการณ การศกษาดงานในพนทตนแบบ ฯลฯ

44

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

จงหวดตรงทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย โดยมเปาหมายเพอปองกนและแกไขปญหาการสญเสยฟนในกลมผสงอาย กจกรรมเรมตน เปนกจกรรมทตอบสนองความจำเปนและความตองการเรงดวนในผสงอายทไมมฟนทงปาก ดวยการใหบรการใสฟนเทยมเพอฟ นฟสภาพ การบดเคยว ในโรงพยาบาลของรฐทกแหง สอดคลองกบนโยบายของกระทรวงสาธารณสขทเรมดำเนนโครงการฟนเทยมพระราชทาน ในป ๒๕๔๘ ปจจบนการใหบรการดงกลาวจดเปนบรการในระบบปกตของโรงพยาบาล ในขณะเดยวกน ไดมการพฒนารปแบบของการใหบรการดานสงเสรมปองกนโดยบคลากร ควบคไปกบการรกษาทางทนตกรรมทผสงอายควรไดรบตามชดสทธประโยชน ในระบบหลกประกนสขภาพ ไดแก การตรวจฟน การแนะนำ/การฝกปฏบตควบคมคราบจลนทรย การขดหนนำลาย/การขดฟน และการใชฟลออไรดปองกนรากฟนผ สวนกจกรรมเพอสงเสรมศกยภาพของตวผสงอาย เปนกจกรรมทเรมดำเนนการใน ป ๒๕๕๑ รวมกบงานสงเสรมสขภาพ ดำเนนการในชมรมผสงอาย สงเสรมใหสมาชกในชมรมผสงอายสามารถดแลสขภาพชองปากตนเองได โดยมชมรมผสงอายตำบลนาหมนศร อำเภอนาโยง เปนชมรมตนแบบ กจกรรมในชมรมไดถกถายทอดสเครอขาย มการขยายตอเนองไปทกอำเภอ ทงจงหวด การจดประกายและสนบสนนใหชมรมผสงอาย สามารถคด และจดกจกรรมเพอการดแลสขภาพชองปาก ใหแกตนเองและสมาชก จนสามารถกลายมาเปนชมรมตนแบบของจงหวดไดนน เปนกระบวนการทนาสนใจยง ทจะนำเสนอแบบ สบาย สบาย สไตล นาหมนศร

ตนทนทม …

บานนาหมนศร เปนศนยกลางตำบล มองคการบรหารสวนตำบล สถานอนามย โรงเรยน ตงอยชมชนเขมแขง เนองจากมการรวมกลมแกนนำอนๆ หลายกลมอยกอนแลว ชมรมผสงอาย กเชนกน มการรวมตว และมกจกรรมรวมกน ทงกจกรรมดานสงคม การเงน และดานสขภาพ เชน ทกวนพระจะมการรวมตวปฏบตธรรม มการประชมกองทนของชมรมฯ กองทนเงนก ธนาคารชมรมฯ มสำนกงานแรงงานจงหวดทเขามาสงเสรมอาชพ และมการจดตงกองทนพฒนาอาชพ สวนดาน สงเสรมสขภาพและปองกนโรค ไดรบการดแลจากสถานอนามย เชน มการตรวจคดกรองเบาหวาน นอกจากนยงพบวา หมบานนมความพรอมดานผนำชมชน ผใหญบาน กำนน ทใหความสำคญกบงาน ผสงอาย โรงพยาบาลนาโยง เปนโรงพยาบาลทดแลพนทตำบลนาหมนศร เปดใหบรการโดยมวตถประสงคเพอกระจายบรการสาธารณสขใหครอบคลม ไมเพยงแตใหประชาชนไดมสถานท ตรวจรกษาพยาบาลยามเจบปวย ทงยงใหบรการเชงปองกนโรค การสงเสรมสขภาพ และการฟนฟ

สภาพรางกายและจตใจ

จงหวดตรง

สบาย สบาย สไตล นาหมนศร

45

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

จากนโยบาย นำสการปฏบต

กจกรรมในชมรมผสงอายบานนาหมนศร เรมขนเมอป ๒๕๕๑ เมอสำนกงานสาธารณสขจงหวดตรง นำนโยบายการสรางเสรมสขภาพผ สงอาย ของกระทรวงสาธารณสขมาขบเคลอน โรงพยาบาลนาโยงเหนความสำคญของการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอาย เหนวานโยบายของกระทรวงสาธารณสข สอดคลองกบวตถประสงค และแนวทางการดำเนนงานดานสขภาพชองปากของผสงอายของโรงพยาบาล จงอาสาเขารวมดำเนนการ และเมอพจารณาชมชน เหนวากลมผสงอายชมชนบานนาหมนศรมความพรอม จงไดทำความเขาใจเกยวกบวตถประสงคของโครงการฯใหผสงอายทเปนแกนนำทราบ รวมกบผสงอายเสนอแนวคดใหชมชน ทำใหผอำนวยการโรงพยาบาล และนายกองคการบรหารสวนตำบลนาโยงสนใจ จงมอบหมายเจาหนาทชวยเหลอ และประสานงานดำเนนกจกรรมโดยเฉพาะ

เรมตนทการเรยนร สการกระจายความร

“เราเดนคนเดยวไมได” ทนตแพทยหญงพมพวภา เศรษฐวรกล แหงโรงพยาบาลนาโยง กลาวถงกระบวนการทำงาน ตองอาศยความรวมมอ และการระดมพลงจากทกฝาย โดยเฉพาะการพฒนาใหผ สงอายมพลงอำนาจทจะดแลสขภาพ และจดการกบชมชนของตนเองอยางเหมาะสม สอดคลองกบความตองการและความเปนไปไดในทองถน โดยคำนงถงระบบสงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจของชมชน เปนสำคญ จากแนวคดดงกลาว การจะสงเสรมใหผสงอายมพลงอำนาจเพยงพอทจะดแลสขภาพ เปนผสงอายทสงคา สงประสบการณ จนสามารถถายทอดความรสชมชนได ตองมการกำหนดเปน พนธกจวา “จะตองจดการอบรมการดแลสขภาพชองปากใหแกนนำผสงอายมความร ความเขาใจ และสามารถนำความรไปถายทอดใหกบเดกกอนวยเรยน ทศนยพฒนาเดกเลก ตำบลนาหมนศร และนกเรยนในโรงเรยนได” จงเรมตนทำกจกรรม โดยเขาไปพบกลมผสงอายทสถานอนามย พดคยกบกลมแกนนำ และทน มทนตาภบาลเปนคนพนท มความสนทสนมกบผสงอาย มความเปนลกเปนหลาน ประธานชมรมผสงอายเองกเปนผทไดรบการใสฟนในโครงการฟนเทยมพระราชทาน จงเหนความสำคญของการมสขภาพชองปากทด ชมรมมการทำกจกรรมกบองคการบรหารสวนตำบลบอยครง จงเปนชมรม ทมศกยภาพ มความเขาใจ คนเคยกบการทำกจกรรม และมความเขมแขง เปนทร จกของชมชน ตอจากนนกทำความรจกกบบรบทของทองถนและความตองการของคนในชมชน โดยการตรวจสขภาพ ชองปากของผสงอาย การเขาเรยนรชมชน ไดร จกธรรมชาตของชมรมวา สมาชกชมรมผสงอาย มการทำกจกรรมอะไรบาง เชน มการพบปะ เจอกนในวนกองทนเงนกของชมรมฯ มธนาคารชมรมฯ มการประชมตามวาระ มกจกรรมตรวจเบาหวานทสถานอนามย มกจกรรมออกกำลงกาย หรออนๆ ชมรมฯ กจะมการนดกนมาทำกจกรรม อยางไรกตาม แมวาชมรมจะมทศนคตทด เกยวกบสขภาพชองปาก แตการลงพนทครงแรกๆ ยงคงตองตอสกบความเชอของชาวบานทยงฝงใจวา เรองของฟนเปนเรองธรรมชาต “แกแลวปลอยใหมนหลดเองตามธรรมชาต” เจาหนาทตองรกเขาไป พยายามพดคย หาจงหวะอธบาย จนชาวบานเรมเขาใจ บางครงตองเขาไปชวยเหลอและสรางความสมพนธสวนตว เพอใหเกดความไววางใจ

46

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

นอกจากน น ชวงแรกยงพบปญหาเร องเวลา เพราะเวลาในแผนปฏบต งานของ โรงพยาบาลไมตรงกบเวลาวางของชาวบาน ทสวนใหญมอาชพทำไร ทำนา ทำสวน คาขาย หรอรบจาง ซงจำเปนตอการดำรงชวต เมอพบปญหาน ผ รบผดชอบจงตองนดหมายเวลาทำการกบชาวบาน ลวงหนาหลายๆ วน ปรบเปลยนเวลาการทำงานใหตรงกบเวลาวางของชาวบาน ถอเวลาทชาวบานวางเปนสำคญ ตองเขาไปทำกจกรรมในวนของเขา รวมทงสถานทพบปะดำเนนการ ทใกลชมชน และสะดวกตอการเดนทาง เมอเตรยมพนทแลว จงเรมกจกรรมทนาโยง ทนตบคลากรเปนผเรมตนใหกอน โดย จดฐานแลกเปลยนเรยนรเรองสขภาพใหกลมผสงอายอาสา ประกอบดวย ฐานอาหาร ฐานสอน แปรงฟนทมชอวา “สอนลกหลานรกฟน” ฐานดแลฟนเทยม การแปรงฟนทถกวธ และอนๆทนาสนใจ เปนการบรณาการงานสงเสรมสขภาพแบบองครวมรวมกน ระหวางพยาบาล แพทยแผนไทย รวมทงกจกรรมนนทนาการ เมอมความเขาใจและดแลตนเองไดแลว กลมผสงอายอาสา กเรมทำกจกรรมถายทอดการดแลสขภาพชองปาก ใหแกเดกวยกอนเรยนทศนยพฒนาเดกเลกนาหมนศร โดยการไปพดคย บอกเลาถงโทษภยของการรบประทานขนมหวาน แนะนำ และสาธตวธการแปรงฟน โดยไดรบความรวมมอจากครผดแลศนยฯ ซงอยในความดแลขององคการบรหารสวนตำบลเปนอยางด และไปชวยใหความรในขณะททนตบคลากรตรวจสขภาพชองปากใหกบเดกประถม ในโรงเรยนสงกดสำนกงาน คณะกรรมการการจดการศกษาขนพนฐาน และชวยเหลอในกจกรรมโรงเรยนสงเสรมสขภาพอกดวย ผสงอายอาสาไดใชความพยายามทกโอกาส พดคย และบอกกบทกคน ครงแรกเดกๆ สงสยวา ผสงอายไมใชครจะมาสอนไดอยางไร แตเมอผสงอายลงไปทำงานรวมกบทนตบคลากรบอยๆ ไดมโอกาสพดกบเดกจนคนเคย ทำใหเดกเขาใจบทบาทของผสงอายมากขน จากชวงแรกทมคนรวมชวยเฉพาะกลมทรบผดชอบ เมอมการกระจายขาว และขอความรวมมอ ไปยงสาธารณสขอำเภอ อาสาสมครหมบาน และองคการบรหารสวนตำบล รวมทงผสงอายจากชมรม กไดรบความรวมมอเพมขน เมอเขาเหนวาเราทำจรง กมคนเขาเพมขนเรอยๆ พรอมกนน กไดรบการสนบสนนจากภาคเครอขาย ทงทมงานในโรงพยาบาล เจาหนาทสาธารณสขในพนทชาวบาน และผนำชมชนในทกระดบ

ผลงานทเกด

การดำเนนโครงการผสงอายถายทอดประสบการณสอนลกหลานรกฟน ๒๕๕๑ จากผล

การทำกจกรรมของผสงอายอาสา ๑๐-๑๒ คน และผสงอายไดนำความรและประสบการณไปสอนเดกวยกอนเรยน และนกเรยนในโรงเรยนของชมชนตำบลนาหมนศร สปดาหละ ๒ วน โดยทำงานรวมกบทนตบคลากรทออกตรวจสขภาพชองปากนกเรยน หลงดำเนนกจกรรมมาระยะหนง ไดมการสำรวจสภาวะทนตสขภาพของเดกนกเรยนประถม พบวา มฟนผลดลง สขภาพชองปากดขน นอกจากนนกเรยนยงเหนคณคาการเปนแบบอยางดานจตสาธารณะของผสงอายในการชวยเหลอสงคม สงผลใหผสงอายมความสข มความภาคภมใจ เหนคณคาของตนเองในการเปนแบบอยางแกคนอนทสามารถทำประโยชนใหกบสงคมได รวมทงมความมนใจในการถายทอดความรและประสบการณมากขนดวย โครงการนไดรบรางวลประเภทนวตกรรมในงานการประชมวชาการภาคใต เมอป ๒๕๕๑ จงทำใหเกดแรงบนดาลใจ และกำลงใจทจะสบสานกจกรรมของโครงการน ตอไป ทำใหเกด “การดำเนนโครงการผสงอายถายทอดประสบการณสอนลกหลานรกฟน ปทสอง” ป ๒๕๕๒ เนน

47

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

เปาหมายผสงอายเปนสำคญ เพอใหผสงอายเหนคณคาในตนเอง สามารถทำกจกรรมเพอประโยชน

ของชมชน และมจตอาสาตอสวนรวมมากขน ไดสมาชกกลมแกนนำเพมขน และขยายเครอขายไปท

ชมรมผสงอายนาโยงเหนอ ประสบความสำเรจอยางด จงไดมการขยายเครอขายเขาไปในชมรม

ผสงอายอก ๗ อำเภอของจงหวดตรงตอไป โดยมชมรมผสงอายนาหมนศร เปนชมรมตนแบบ กจกรรม

ตางๆ ของชมรม ถกถายทอดผานกระบวนการแลกเปลยนเรยนรในระดบจงหวด

ป ๒๕๕๓ นอกจากจะขยายเครอขายงานสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายตอ

เนองไปทกอำเภอแลว ยงมการมอบรางวลชมรมผสงอายดเดนระดบจงหวด ๒ ชมรม ไดแก ชมรม

ผสงอายตำบลนาหมนศร อำเภอนาโยง และ ชมรมผสงอายตนสมอ ตำบลทบเทยง อำเภอเมอง และ

รางวลชมรมผสงอายดเดนระดบอำเภอ เพอเปนขวญกำลงใจ เปนตวอยางในการเชอมโยงกจกรรมตอไป ความคาดหวง

อนาคต อยากใหทกชมรมเปนเครอขายสขภาพ สามารถแลกเปลยนรปแบบกจกรรมท

เกดขน นำไปปรบเปลยน ประยกตใหเขากบบรบทของแตละพนท และทำใหผสงอายมคณภาพชวตทด

ทง กาย จต วญญาณ อารมณ สงคม

48

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

เมลดพนธแหงการเรยนร เกบตก … เมลดพนธแหงการเรยนร

บทเรยนเพอการพฒนาเปรยบเสมอนเมลดพนธแหงการเรยนร จากการทำกจกรรม ทผานมา ซงพบวา มวธการทำกจกรรมในรปแบบทหลากหลาย มปจจย ทมผลตอการทำกจกรรมตางๆ มากมาย ต งแต การมสวนรวมทำกจกรรม การสนบสนนจากองคกรภาครฐ เอกชน ความสมพนธในพ นท การสอสารขอมลขาวสาร เปนตน ประเดนทนำมาประมวลมาเปนเรอง แลกเปลยนเรยนร ไดแก

ความเขมแขงของชมรมผสงอาย ◆ พนฐานของชมรม ไดแก กรรมการบรหารชมรม กจกรรมการดำเนนงานของชมรม จำนวนสมาชกทเขารวมกจกรรม ถาพนฐานทรพยากรนเขมแขง การทำกจกรรมตางๆ หรอการนำ สงใหมๆ เขาไป จะมโอกาสสำเรจมากกวาลมเหลว และตองทำในลกษณะบรณาการภายใตกระบวนการ และแนวคดการทำงานทสอดคลองกบเปาหมายของชมรมดวย ◆ ชมรมผสงอายทเกดจากการรวมกลม ชวยเหลอซงกนและกน สรางพนทเพอการพบปะ การรวมตวกนโดยธรรมชาต รวมกบมนโยบายภาครฐมาหนนเสรม จะทำใหเกดกลมเรวขน ◆ การมผ นำกลมทเหมาะสม ประธานชมรมผสงอายทมศกยภาพ ทงดานความร ความสามารถ เปนทยอมรบศรทธาของสมาชกชมรม ทสำคญคอ มความเสยสละ ทำงานเพอสวนรวม จะสามารถเปนผนำในการขบเคลอนชมรมผสงอายไดตงแตเรมตน ◆ การขบเคลอนดวยตวเอง ความเปนอสระของผสงอาย ทใชความสามารถ คดเอง ทำเอง โดยมเจาหนาทคอยกำกบ ดแล ใหกำลงใจ เสรมพลง ชมรมผสงอายจะเตบโตไดดวยตนเอง เกดความตอเนองยงยนในการดำเนนกจกรรม และสรางนวตกรรมการทำงานใหมๆ

การมสวนรวมของชมชน ◆ ความรวมมอทสำคญคอ อาสาสมครสาธารณสข มสวนชวยผลกดนใหงานสำเรจ ◆ การดำเนนงานตองมการประสานงานกนทงภาครฐและภาคประชาชน ทงแนวตง และแนวราบ คอ ตามสายบงคบบญชา และจากชมรม หรอหนวยงานอนๆ ในระดบเดยวกน การยอมรบ การสรางแรงจงใจ และสมพนธภาพทด กอใหเกดกระบวนการมสวนรวม โดยไมคำนงถงวา จะตองรวมในทกกระบวนการ แตยดตามศกยภาพของบคคล หรอหนวยงานเปนสำคญ

การเกอหนนจากองคกรตางๆ ◆ การเก อหนนจากภาครฐทเขาใจธรรมชาตของการพฒนา เปนผ เสรมพลงให กลมขบเคลอน เตบโตดวยตวเอง สนบสนนการดำเนนงานตามความเหมาะสม เชน ดานวชาการ กำลงคน รวมไปถง กำลงใจ ◆ นโยบายในทกระดบ มความสำคญ เพราะการดำเนนงานในระดบจงหวดจะดนโยบายจากกระทรวง กรม เขต เปนหลก เพอทจะแบงจดสรรใหมการดำเนนงานตามโครงการตางๆ

49

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

◆ การอำนวยความสะดวก สงเลกๆ ทมคณคา … การให หรอเตมเตมสงทขาดเลกๆ นอยๆ สงผลถงความยงยนของการดำเนนกจกรรม เชน การจดรถ รบ-สง ผสงอาย ไป-กลบ ประชม ทำใหผสงอายทมใจอยากรวมกจกรรม แตไมสะดวกในการเดนทาง สามารถทจะเขารวมกจกรรมได โดยไมตองกงวล รวมถง ยงเปนการแสดงถง การใหความสำคญกบทกๆ คนอกดวย ◆ คณะกรรมการสาขาสภาผสงอายประจำจงหวด มความสำคญ เปนทยอมรบของ ผสงอายในจงหวด เพราะไดรบการคดเลอกจากชมรมผสงอายตางๆ ถอวาเปนผทรงคณวฒ มความร เปนผใหคำแนะนำ คำปรกษาไดเปนอยางด ◆ งบประมาณ ชวยสนบสนนกจกรรมไดอกทางหนง

กลวธทำงาน ◆ สมพนธภาพ จดเรมตนแหงการทำงาน การสรางสมพนธภาพสวนตว ระหวางบคคลมความจำเปน และสำคญอยางยง ระหวางผสงอาย เจาหนาทสาธารณสข ทนตบคลากรในทกระดบ สงผลทำใหเกดความสดชน ราเรง ความเปนกนเอง ในกระบวนการทำงาน ไมเบอกบการเจอกน หรอมาทำงานรวมกน ผทำกจกรรมจงตองทมความพรอม และไดรบการยอมรบจากคนททำงานดวย ◆ กาวไปพรอมกน จะไมมใครหลดจากวงโคจร การพฒนาใหชมรมฯ เขมแขง ไมใชเพยงแตพฒนาแกนนำเทานน ยงตองพฒนาสมาชกในชมรมใหเกดความรบรเทาทนดวย เชน เมอแกนนำไปประชมอบรม กตองมาถายทอดความรทไดรบใหสมาชกในชมรมไดทราบ เพอทจะรวมกน พจารณาทางเลอกในการดำเนนงาน และกาวไปทละขนตอนพรอมๆ กน หากมคนทไมรเรอง หรอ ผานไปโดยไมสนใจ เมอถงจดหนง เขาตามไมทน การมสวนรวมกจะนอยลง และหายไปในทสด ◆ ทมงาน เขมแขง คนทำงานมความพรอม เปนอนหนงอนเดยวกน ไดแก องคการบรหารสวนตำบล โรงเรยน โรงพยาบาล สำนกงานสาธารณสขจงหวด สถานอนามย ทำใหการทำงานประสานสอดคลองกนไดด สามารถทำงาน ชวยเหลอแกไขปญหากน กจะทำกจกรรมไดสำเรจ ◆ สอดแทรกทนตสขศกษาผานกจกรรมของผสงอาย เปนความสำเรจในการถายทอดความรใหเขาถงเปาหมายอยางเปนธรรมชาต และไดผล

ขอคดทเพมประสทธภาพการทำงาน ◆ งบประมาณเปนเพยงเครองมอ ไมใชเปาหมาย การทำกจกรรมตางๆ ตองคำนงถงศกยภาพของสมาชก หรอแกนนำกอนเปนสำคญ ไมนำงบประมาณ มาเปนเงอนไขหลกในกระบวนการทำงาน เพราะไมใชงานทกอยางทจะตองใชงบประมาณ สงใดทำกอนไดโดยไมตองใชงบประมาณ กดำเนนการไดกอน หากรอสงสนบสนนและงบประมาณ กจะไมเกดความกาวหนาของกจกรรม ◆ ประโยชน ขนอยกบการประยกตใช บางครง สงทคนอนมองขาม อาจจะนำมาใชประโยชนไดด ถาประยกตใหเหมาะสม เชน การใชแปรงสฟนของเดกนำมาใชกบฟนของผสงอาย หรอฟนเทยม ซงจะทำใหการทำความสะอาดไดดกวาแปรงสฟนขนาดของผใหญเสยอก ◆ กจกรรมงายๆ ไมซบซอน เหมาะกบผสงวย การจดกจกรรมกบผสงอายควรทำกจกรรมทไมยากเกนไป เหมาะกบสรระ และวยของผสงอาย ทสำคญ หากเปนกจกรรมทสอดคลองกบวถชวตประจำวนของผสงอายแลว จะไดรบความรวมมอเปนพเศษ ◆ ขวญกำลงใจ ควรมการจดกจกรรม เพอเปนการสรางขวญกำลงใจใหกบสมาชก เชน ทศนศกษา จดกจกรรมตางๆ เพอใหผสงอายมการรวมตว ทำกจกรรมรวมกน

50

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

◆ ชองทางในการสอสาร สำคญ ในชมรมผสงอายทมทำเนยบของสมาชก และทมงาน ทรวมดำเนนกจกรรม ทำใหงายตอการตดตาม และนดหมายกนในแตละครงของการเขารวมกจกรรม

การนำวธคดไปสานตอ ◆ วธคดเกยวกบ “กระบวนการพฒนาแบบธรรมชาต” ทำใหกลมเขมแขง ผานการเสรมพลงของนกพฒนา โดย นกพฒนามบทบาทเปนผเอออำนวย สนบสนนปจจยนำเขาทพอเหมาะพอด ◆ กระบวนการว เคราะหทนของตนเอง “ร ตวเอง” ว เคราะหจดแขง จดออน คดทางเลอกในการดำเนนกจกรรม เพอใหเกดความสมดลระหวางทนทมอยกบปญหาทตองพฒนา ◆ การสรางกจกรรมทหลากหลาย ทำใหชมรมผสงอายมชวตชวา มการสรางความสมพนธอยางตอเนองผานกจกรรมเหลานน และคดกจกรรมจตอาสาทเหมาะสมกบศกยภาพของ ผสงอาย เปนวธการหนงททำใหผสงอายภาคภมใจ และรสกวา ตนเองมคณคา ◆ การบรณาการทงคนและกจกรรม เชน การพฒนาในพนทตองอาศยภาครวมท หลากหลาย ทกฝายมภาระหนาทเปนของตนเอง เออซงกนและกน และการบรณาการงานสงเสรม สขภาพชองปาก ผานกจกรรมของผสงอาย เพอสงผานความรไปยงกลมเปาหมาย โดยอาศยศกยภาพของผสงอาย ◆ ความตอเนองของกจกรรม กจกรรมททำอยางสมำเสมอ โดยมการคดงาน หรอ การทำกจกรรมใหมๆ เพอใหเขาถงกลมเปาหมายอยเสมอ ◆ กจกรรมใหมๆ มประโยชน การจดกจกรรมในชมรมผสงอาย ถามสงใหม และ มประโยชน ทำใหผสงอายไมเบอ รวมถงถาเปนนวตกรรมทผสงอายสามารถดำเนนการเองได กจะมการดำเนนการตอเนอง เชน การตรวจฟนของชมรมผสงอายตำบลทานด สงผลตอการดแลรกษาสขภาพฟนของผสงอายได ◆ การจดการความร การสรปบทเรยนททำโดยสมำเสมอ โดยมเจาหนาทจดเวท อยางเปนทางการ และไมเปนทางการ เพอนำเสนอผลงาน และชวยกนคดกจกรรมใหมๆ ในปตอไป

สงทไดเรยนร

ผสงอายทมศกยภาพสามารถทำงาน ทำกจกรรมตางๆ ไดมากกวาทเราคด และเหนไดชดเจนวาการทำงานกบผ สงอายทำไดงายกวากลมอนๆ เพราะผ สงอายมความตองการ การทำกจกรรมเปนทม โดยใชทมสหวชาชพทางการแพทย ชวยทำกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากได เพราะผสงอายสวนใหญเปนผทตองการการบรการดานสขภาพดวย ทมสหวชาชพจงมความสำคญทจะชวย ดเรองสขภาพองครวม กลยทธของการดำเนนงาน ทมเปาหมายสดทายเพอใหชมชนลกขนมามบทบาทหลก ในการทำกจกรรมสขภาพทเหมาะสมไดดวยตนเองนน สงแรกตองเขาหาแกนนำ ในทน ไดแก แกนนำ ผสงอาย เพราะ เพอสรางความเขาใจ ปรบทศนคต และใหแกนนำเชอมโยงตอ ทงขอมล ความร ไปส ผสงอายในชมรม ตองเขาหาผนำทองถน ซงมทงผนำแบบทางการ โดยตำแหนง และผนำโดยธรรมชาต กลมจตอาสา รวมทงตองหาทมสขภาพทใกลชดชมชน ในทน ไมไดหมายถงเฉพาะทนตบคลากร อาจเปน บคลากรสาธารณสขอน พยาบาล หรอ อสม. ตองใหชมชนและทมเหนชดเจนวา “การดำเนนโครงการน มเปาหมายอยางไร ทำเพอใคร และจะทำอยางไรใหประสบความสำเรจ”

51

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ตองเรยนรบรบท และสภาพแวดลอมทางสงคม และพรอมปรบเปลยนการทำงานใหสอดคลอง กจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากผสงอายในแตละท อาจจะตองทำไมเหมอนกน กตองปรบเปลยนการทำงานใหเหมาะสมกบพนท และความตองการของคนในชมชนนนๆ นโยบายทชดเจนของจงหวด การสนบสนนของผบรหารมสวนสำคญ เนองจากการทำแผนปฏบตงานโครงการ ตองมการปรบเวลา ใหสมดลกบงานอนๆททำอยดวย การเปลยนผบรหาร อาจทำใหนโยบายขององคกรเปลยน ตองมการประสานทำความเขาใจรายละเอยดของโครงการเปนระยะ เรองงบประมาณ แมจะไมใชสงสำคญทสด แตกเปนอกปจจยทจำเปน ในการดำเนนงานทกงาน ทกกจกรรม มากหรอนอย กพยายามบรหารการใชอยางคมคา และใหเกดประโยชนสงสด ดงนนบทบาทของทมงาน ททำกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากรวมกน ไดแก - บทบาทระดบจงหวด และอำเภอ คอ การประสานงาน การใหนโยบาย - บทบาทของการทำกจกรรมผสงอาย เกดทสถานอนามย เครอขายในพนทสามารถขบเคลอนงานใหเกดขนได - บทบาทของทองถน ไดแก การรวมวางแผน และสนบสนนงบประมาณ

การจดการความร – จดขยายการแลกเปลยนเรยนร ส ชมรมผสงอายสงเสรมสขภาพชองปาก ภายใตการขบเคลอนกจกรรมตามโครงการฟนเทยมพระราชทาน และการสงเสรม สขภาพชองปากผสงอาย เครองมอหนงทนำมาใชในการขบเคลอนเพอเปนการกระตนใหเกดพลง การเรยนร และการสรางสรรคกจกรรม เพอใหชมชนมการดำเนนงานในเรองของการสงเสรมสขภาพสำหรบประชาชนในกลมผสงอาย กคอ การจดการความร โดยใชวธการเลาเรองความสำเรจ และ การเผยแพรเพอการแลกเปลยนเรยนร ผานชมชน Weblog สงเสรมสขภาพผ สงอาย (http://www.gotoknow.org/blogs/books/view/ km-dental-nonta) การเลาเรองความสำเรจ (Success Story Telling) เปนวธ การหนงทนำมาใชในกระบวนการแลกเปลยนความร หรอประสบการณระหวางบคคล หรอกลมบคคลแบบไมเปนทางการ โดยใชเทคนคการกระตน และสรางแรงบนดาลใจ ใหบคคลเลาความทรงจำของประสบการณการเรยนร และการทำงานทภาคภมใจใหบคคลอนฟง มการสรางบรรยากาศเชงบวก เชงชนชมยนด ภายในวง หรอเวทแลกเปลยนเรยนร เพอทผฟงจะไดเสรมคณคา และนำไปประยกตใชในการทำงานของตน Success Story Telling จงเปนกระบวนการแบงปนประสบการณทด มคณคา หรอสามารถนำ Best Practice ทงในระดบบคคล และระดบหนวยงานมาเรยนรอยางเพลดเพลน สนกสนาน และเปดเผย การเลาเรองความสำเรจของการดำเนนงานสงเสรมสขภาพชองปาก ในชมรมผสงอาย

จากกลมตางๆ ททำกจกรรมฯ ทงในสวนราชการ และประชาชน ตงแตบคลากรสาธารณสข บคลากรทองถน และผสงอาย ไดจดขนภายใตการจดเวทแลกเปลยนเรยนร ทงในระดบประเทศ ระดบภาค และระดบจงหวด ทำใหเกดการเรยนรกจกรรมการสงเสรมสขภาพชองปากใหกบผสงอายในลกษณะ ทแตกตางกน ตามบรบทของพนท จากประสบการณจรงของผปฏบต ไดแก ผสงอาย และบคลากร ทเกยวของ ทไดเลาเรองความสำเรจทแทจรงในการทำกจกรรม อยางเปนรปธรรม ทำใหผเขาประชมเกดความตงใจนำรปแบบทไดเรยนร ไปดำเนนการในกจกรรมสงเสรมสขภาพชองปากในชมรมผสงอายของตนเองตอไป

52

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

การเผยแพรเรองเลากจกรรมทประสบผลสำเรจ ผาน Weblog สงเสรมสขภาพผสงอาย (http://www.gotoknow.org/blogs/books/view/km-dental-nonta) ดวยการเลาบรรยายเนอหาสาระตามจรง เนนการถอดความจากเรองทเลา ทำใหผอานไดรบรวธการปฏบตจรง เหนผลลพธทเกดขน ทำใหเกดแนวคดทจะนำไปทำกจกรรมตอเนองในชมชนของแตละบคคลไดเปนอยางด

จดประกายความคด ตอยอดการทำงาน

มเรองราวมากมายทเปนขอคด การกระทำ คำพดดด ทไดบอกเลาเรองราวการทำงาน ทผานมา ลวนเกดจากประสบการณการทำกจกรรมจรงในพนท ทงในบรบทของบคลากรผรบผดชอบงาน ผเกยวของ และผสงอายเอง อาท

ทพญ.ลลนา ถาคำฟ สสจ.ลำปาง “... เราทำทง ๓ โครงการ เพราะวา ตองการใหคณพอคณแมทมฟนนอยหรอ

ไมมฟนมฟนเคยวไดดวยการใสฟนเทยมและผสงอายทมฟนอย เมอมความผดปกตใดๆทจะตองรกษาจะไดรบการสงเสรมปองกน

โรคในชองปากตามชดสทธประโยชน ไดแก ขดหนปน เคลอบฟลออไรด เพอลดการสญเสยฟน ทอาจจะเกดขนในอนาคต และ

การดแลฟนของตวเองทมเหลออยในปากไปไดตลอดชวตดวยศกยภาพของผสงอายและเพอสขภาพชองปากและคณภาพชวตทด…”

คณพอกมล เนตรรศม ชมรมผสงอายตำบลแจหมวดศรหลวง อ.แจหม ลำปาง “... ผมเปนอาสาสมครวทยชมชน

แจหม เรยกวา จดปฏบตการเรยนรวทยชมชนแจหม๙๘.๕๐MHz ออกอากาศทกวนจนทร เวลา๙.๐๐-๑๐.๐๐น. เวลา๑ ชม.

ผมกเอาเรองตางๆ หลายๆ เรอง สวนมากเอาในเรองเกยวกบสขภาพ นำมาพด เลาสกนฟง เรองอาหารบาง การออกกำลงกายบาง

และจนทรทแลวไดขอมลเรองโรคฟนผโรคชองปากกเอาไปพดทจดปฏบตการ...”

นนทรกาเลศเชวงกลโรงพยาบาลแจหมลำปาง“...การทำโครงการนผลสดทายกคอเพอสขภาพและคณภาพชวต

ของผสงอายเพราะถาเกดวาเจาหนาทลงไปดำเนนการเองในผสงอายกอาจไมสำเรจหรอไมยงยน…”

“... ยากทสด คอ ชวงทมารบงานใหมๆ เปนการเปลยนทศนคตเดมๆ จากการทไปออกหนวย เราออกไปตรวจ

ตองเอายา วตามน หรออะไรลงไป… ตอนนเปลยนความคดแลว คอ ผสงอายจะไมถามเลยวา หมอเอายามาไหม อยากไดวตามน

ตอนนจะมาถามวาหมอเอาเครองวดความดนมามยหมอวดรอบเอวใหมยเปนสงทดมาก…”

กรรณการชตพงศศาศวตสถานอนามยทานดอ.ดำเนนสะดวกราชบร“...จากประสบการณทผานมาเราคดกนวา

การแปรงฟนหลงอาหารกลางวนทำไดงาย เราคดวา แทนทเราจะทำใหการดแลสขภาพชองปากของเราเปนเรองยาก ไกลเกนตว

กมาทำใหเปนเรองงายๆ...”

“...เรองการแปรงฟนหลงอาหารกลางวนเรามองวาเดกนกเรยนยงแปรงไดเลยผสงอายกมประสบการณมความ

สามารถแลวเขากคงแปรงฟนเองไดดวย...”

ทพญ.ปาณศรา ตรบญพล สสจ.ชยภม “การทำงานกบผสงอาย แรกๆ คดวา จะไมสามารถทำงานกบผสงอายได

ผสงอายคงจะไมร ไมเขมแขง แตพอไปทำจรงๆ แลว ปรากฎวา เราทำงานไมเยอะเลย เราออกไปไมกครง เพยงแตไปประสานงาน

เรากสามารถสานตอเพราะวาไดผสงอายชวยเหลอเยอะทเขาสามารถไปใหความรดานทนตสขภาพตอได”

ทพญ.อญชล อารยา โรงพยาบาลสารภ เชยงใหม “... ความปรารถนาของผสงอาย ‘อยากมสขภาพทด อยากมลก

หลานเพอนฝงสงคมรกใครอยากมบานมหลกประกนทดในสงคมในการดำรงชวต ...ทำใหมองวาบทบาทหนาทของเราทบอกวา

ปากเปนประตสสขภาพ กเปรยบเสมอนการวางรากฐานของเสาหลก เราทำงานเรอง HEALTH อยางเดยว เสากจะไมสมบรณ

ควรทำใหครบ”

“... เวลาจะสงเสรมสขภาพผสงอายตองยดหยน หลากหลาย เราไมสามารถใชรปแบบใดเพยงรปแบบเดยวใน

การทำงานควรจะผสมผสานใชหลายๆอยางเพอใหผสงอายเกดความกระตอรอรนและมความมนใจในตนเองมากขน...”

53

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

คณแมอไรพร บญหนา ชมรมผสงอายบานโสก อ.คอนสวรรค ชยภม “... แตกอนผสงอายเคยวหมาก ไมคอย

แปรงฟนมกลนปากตอนนเรากไปบอกไปสาธตการแปรงฟนใหเขาอาหารการกนกนกนยงไงกบอกกนไป…สขภาพชองปากกด

ขนมากตองไปกระตนกน…ตอนนในตระกราหมากกจะมแปรงสฟนดวย...และตอนนลดการเคยวหมากกนบางแลว

ทพญ.ดลฤดแกวสวาทศนยอนามยท๔ราชบร “...ทกคนมใจกนแตแรกมแรงรวมคอการมองในเรองคณภาพ

ชวต เพราะวา อยากใหผสงอายมกจกรรมรวมกน มความสข เรองกายอาจมการเสอม เปลยนแปลงไปตามกาลเวลา แตวา ความสขท

เกดจากการมารวมกจกรรมรวมกนทำใหไมวาอะไรจะเปลยนแปลงไปกจะมความรสกสดชนมพลงทจะกลบไปทำงานตอไป…”

“การดำเนนกจกรรมของศนยอนามยท ๔ ทำไดไมยาก คอ ... พยายามทำใหเครอขายผสงอายเจอกนกบผรบผดชอบ

บอยๆสนบสนนสงทจำเปนททำไดใหกำลงใจและรวมพฒนาไปเรอยๆผลลพธทออกมากมแนวโนมวาจะไปไดดแตทสำคญทสด

กคอตองมใจทจะทำ...”

ศรจนต ดำรงคดราษฎร อบต.ทานด อ.ดำเนนสะดวก ราชบร “... การสนบสนนนน ไมไดสนบสนนเปน

รายกจกรรม แตสนบสนนเปนแบบภาพรวม คอ การบรณา การงานทเกยวกบสขภาพไวดวยกน งานไหนทเหนวามประโยชน กจะ

สนบสนนงบประมาณและความรวมมอตลอดทกครง...”

เสรสจกลสสจ.สตล“...งงงงอยพกใหญคดวาทำไงด...คดคนเดยวเวยนหวเลยมาประชมคณะทำงานมกลมงาน

สงเสรมสขภาพ สสจ. เปนทปรกษาชนเยยม เพราะเขาทำงานผสงอายมานาน แตทนตฯ ยงไมไดทำรปแบบทแนชด ... จงเรยนร

คยกนไดขอมลมากมาย...เรากเรมทำงานได

“คนสำคญอกคนหนงคอผสงอายทสาขาสภาผสงอายเปนทปรกษาเขาชำนาญจงชวยทำกจกรรมไดมากขน...”

“ผสงอายตองใชภาษาทเรยบงายฟงแลวเขาใจถาใชภาษาราชการจะมปญหาตองใชภาษาทองถน”

ทพ.จตตกรแกวอทยโรงพยาบาลสตล“...การไดมโอกาสออกไปทำงานภายนอกหองสเหลยมถอเปนประสบการณ

การทำงานททาทายและสรางความสขใหเกดขนในการทำงานไดไมนอย...”

ผสงอายทบานควน อ.เมอง สตล “เมอมโครงการนกรสกวา ด มารวมตวกนได กรรมการไดมาพดคยกน

ไดรจกกนโดยมกจกรรมเรองของการสงเสรมสขภาพชองปากและชดสทธประโยชน…”

“. . . มรากไมชนดหนง เปนฝอยเหมอนกบแปรง กอนการละหมาด เขาจะถฟนไปมาทกครง บทบญญต

ทางศาสนาบอกวา การเขาละหมาดตองแปรงฟนใหสะอาด จงจะสมบรณ ถาปากเหมน ของเหมนๆ การละหมาดนนจะไมสมบรณ

จงตองมการแปรงฟนดวย...ใครแปรงฟนจากไมแลวจะไดบญ...”

“...ปากเปนทกสงทกอยางถาทานดกจะออกมาดทานไมดกออกไมดเพราะฉะนนกตองดแลชองปากใหด…”

ดาลซา โกบบาล โรงพยาบาลทงหวา สตล “... ดใจทไดทำกจกรรมน ไดดแลผสงอายอยางเปนรปธรรม ไมวา

ดานการรกษา สงเสรม ปองกน และฟนฟ โครงการนสามารถตอยอดไปโครงการฟนเทยมได และเมอถามความรสกของผสงอาย

เขาบอกวาดใจทไดมาเขารวมกจกรรมคดวาอยากใหมโครงการตอไปอกนานๆ...”

เสรสจกล“...เราอยากใหสงทไปกบผสงอายคอสภาวะทนตสขภาพทดของผสงอายฟนฟกลบมา...”

“... เมอทำไปสกพกหนง สงทเกดขนกลายเปนแรงบนดาลใจ ทำใหอยากทำตอ เพราะไมคาดคดวา เรมจากศนย

จากทไมไดคดวาจะเดนทางไหน ไมรวาสงทเราเดนไปถกทางหรอเปลา แตผลทไดรบกลบมา มผสงอายทไมไดอยในชมรม เรยกรองวา

เมอไรคณหมอจะลงไปทำในพนทเขาบาง เขาอยากทำ เขาอยากทำเหมอนชมรมหมท ๔ เขาอยากทำเหมอนสถานอนามยโนนจงเลย

คณหมอไปทำไดไหม มถงขนทวา ไปบอกกบทาง อบต. วา พาเขาไปดชมรมของบานควนหนอย เหนเขาทำ ผสงอายไดรบการ

ตรวจฟน มการแปรงฟนกนอยางด เขาอยากไดกจกรรมนนบาง กลายเปนแรงบนดาลใจ เปนแรงผลกดน ทจะใหเจาหนาทของเรา

ทำงานแบบมกำลงใจมากขนเรอยๆ…”

“... สงทพบจากโครงการใหมนกคอ ผสงอายเลกกลวการทำฟน เดนเขามาหาเรามากขน หมบานอยากทจะมารวม

กจกรรมและเจาหนาทมองเหนวาเขาทำไปแลวเขาจะขยายกจกรรมนไปในพนทอนไดอยางไร...”

54

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

จากการทำกจกรรมคนพบวา“...การเรมตนตองทำความเขาใจกบเขากอนวาจะทำอะไรใหเขาและตอจากนนเขา

จะตองทำอะไรตอดวยตวของเองเพอทจะทำใหสขภาพชองปากด...”

“... เราทำงานกนหลายภาคสวน โครงการนถงไดขบเคลอนได เราสามารถบรณาการงาน โดยนำเอางานผสงอาย

เขาไปในทกๆ งาน ทำใหกลมเปาหมายผสงอาย ไดรบการดแลสขภาพแบบองครวม ทงเรองของฟน สขภาพ โรคเรอรง เรองอาหาร

และการออกกำลงกายดวย ซงสดทาย เกดเปนนวตกรรม กคอ ดเรองชองปาก เรองอาหารการกน จนผสงอายเสนอโครงการกบ

เราวาเขาอยากไดโครงการผสงวยเลกกนหวาน...”

ทพญ.ศรานนท พราหมณ โรงพยาบาลทงสง นครศรธรรมราช “... การทำงานกบชมชน ตองรวมกนเปนเจาภาพ

แบบไตรภาค ชวนคด ชวนคย นดหมาย ประสานทองถน โดยผประสานงานของชมรม ซงเปนทเคารพนบถอ เพราะเปนครมากอน

ทมงาน ทนตบคลากรเปนเจาภาพหลก ผลกดนใหเปนไปตามเปาหมาย ใชกระบวนการชาวบานเปนตวขบเคลอน ใหทองท/ทองถน

เขามาสนบสนน โดยทกฝายไดรบผลประโยชน ผสงอายไดรบการรกษาดแลสขภาพ ไดรบความร นกการเมองทองถน กำนนผใหญ

บานไดหนาตาชอเสยงทมงานเจาหนาทไดปฏบตโครงการใหชาวบานรจกรกษาดแลสขภาพชองปากตนเองและผอน...”

“...ผสงอายในหมบานเขาจะมารวมตวกนไดงายกวามาโรงพยาบาลเวลานดผสงอายกจะประสานกบอสม....”

ทพ.สำราญปตากลดลกสสจ.นครศรธรรมราช“...ถาผสงอายมาทำฟนเทยมกนเยอะๆศกยภาพของนองๆพรอม

ทจะทำ แตยงขาดความมนใจ จงพฒนาศกยภาพ โดยจดอบรมทนตบคลากรในการทำฟนเทยม พทจบดานฟนเทยมเปนวทยากร

อบรมภาคทฤษฎ และปฏบต ทโรงพยาบาลมหาราชนครศรธรรมราช และอบรมฟนฟผชวยทนตแพทยเรองการทำ Block เมอป

๒๕๔๘และ๒๕๕๑…”

“...จงหวดตงเปาหมายทำฟนเทยมปละประมาณ๑,๐๐๐ ราย นครศรธรรมราชมผลงานการใสฟนเทยมตรงตาม

เปาหมายทกครง เพราะจงหวดมการประชมตดตามงานเกอบทกเดอน เมอไดรบเปาหมายแลว ตางกไปทำ เมอมปญหา มาคยกน

และปรบเปาหมายตอนนฟนเทยมพระราชทานกลายเปนงานRoutineของโรงพยาบาลแลว…”

ประพนธ อนทสวรรณ และบญชวย สวสดโกมล ชมรมผสงอายเทศบาลทงสง “ททงสง ชมรมคดโครงการเอง

ทำเองหางบประมาณเองจากบรษทหางรานตอยอดกจกรรมไปสโรงเรยนเชนการแปรงฟนหลงอาหารคนสองวยใสใจสขภาพฟน

โดยมเปาหมายเดยวกนคอรกษาฟนใหคงอย”

“ชอบจาน (มาก) โครงการน ทงสงมชมรมอยแลว ทำกจกรรมเพอสขภาพหลายอยาง กอนทเจาหนาทสาธารณสข

ไมมา ปวดฟน เรากหายามาใชเอง หา ‘คราดหวแหวน’ (พชสมนไพรมสรรพคณแกปวดฟน) มากน มาทา กพอหายปวด แตวนน

เรามารวาเราตองปองกนมากกวาการรกษาเจาหนาทกมหมอฟนมาเรากไดปญญาไปสอนลกหลาน”

จงหวดนครศรธรรมราช“สงทเหนคอทกคนทเขารวมกจกรรมตนตวมากขนปรบเปลยนพฤตกรรมการเขามารบ

บรการทนตกรรมแตเดมทวาถอน-ใสอยางเดยวมาเปนทำอยางไรใหชวยกนรกษาใหไดดยงขนหรอบางทผสงอายบอกวามอะไร

ใหทานชวยเจาหนาทไดบางดวยซำไปและเรองความตนตวของภาคเอกชนเรมมมากขนทใหการสนบสนน

ในสวนของเจาหนาท หลงจากไดแลกเปลยนเรยนรกน จากทเคยคดวา เจาหนาทนำความรไปสอนชาวบาน วนน

หลายเรองทเปนภมปญญารกษาเหงอกฟน ทนตบคลากรกไดเรยนรจากภมปญญา ทำใหวนนมความสขในการทำงาน มความสขใน

การลงพนท

การทำงานโครงการนไดประโยชนรวมกน เจาหนาทไดผลงาน ความภมใจ ความสนก สบายใจ .. ผสงอายได

ประโยชนกบตนเองกบลกหลานกบคนรอบขางกบสงคมทอยเกดความภมใจในตนเององคกรทองถนองคกรเอกชนไดชอไดเสยง...”

“... ความรสกด ทไดดแลผสงอายแบบองครวม ไมใชแค ทำฟนเสรจถอนฟนเสรจ กเปนอนจบกน เพราะเมอได

เขาไปในชมรม ไดรวา เขามกจกรรมอะไรกนบาง เขามศกยภาพทเราคาดไมถง มความรสกด ทไดเหนผสงอายทมารวมกจกรรม

มความสขมความเขาใจและกลาเขาสงคมมากขนทำใหมความสขในการทำงานและรสกดทไดรบความรสกดดจากผสงอาย...”

“...วธการทำงานคอหนงคนทพดได เรากตองไปสรางแกนนำสรางเครอขายขนมาคยรปแบบการทำงานใหเขาได

รบทราบและนำเขาเหลานมาชวยพดคยกบกลมเปาหมายหรอผสงอายของเรา

ในสวนของการประกอบอาชพ ฤดกาล ปรากฏวาผสงอาย ยงตองทำงาน ทสตลยงทำสวนยางกน เพราะฉะนน

เราหาเวลาทเขาวางและเขาไปแทรกทำกจกรรม...”

55

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ศภลกษณนสขทนตาภบาลสถานอนามยเฉลมพระเกยรตหวไทร“...วนนเราทำงานงายขนผสงอายมภมปญญา

มพลงในการดแลตนเองและลกหลานมหลายชมรมฯ เดนเขามาขอรวมโครงการฯหลายชมรมมกจกรรมมโครงการดแลรกษาสขภาพ

อยแลวเพยงเอาโครงการสงเสรมสขภาพชองปากไปตอยอดกขยายเครอขายไดไมยาก...”

“...การดำเนนงานอาศยปฏทนชมชนสมมตเราจดกจกรรมวนนแลวทกคนไมวางไปทำงานกนหมดหรอไปอยวด

มงานกไมไดบงคบวาจะตองมาเราปรบเปลยนใหเจาหนาทเขาสชมชนโดยไปเจอกนทวดหลงงานบญคยกนนดหนงกจะสนกสนาน

เฮฮาความสมพนธระหวางเจาหนาทกบผสงอายกจะทำไดกจกรรมลนไหลมากขน...”

องคณา สงขเงน โรงพยาบาลแหลมงอบ ตราด “… เราเรมสนใจเรองสขภาพชองปากผสงอาย เมอไดทำโครงการ

ฟนเทยมพระราชทาน ทเนนการใหบรการใสฟนเทยม อำเภอแหลมงอบมโควตาปละ ๑๐ คน มควประมาณ๓๐๐ คน ซงคดวา

ทนตแพทยคนเดยวไมสามารถรองรบบรการไดจงมาสนใจในเรองทำอยางไรใหฟนของผสงอายยนยาวอยได…”

ทพญ.พมพวภาเศรษฐวรกลโรงพยาบาลนาโยงตรง“...กจกรรมททำใน๓แหงมความแตกตางกนครงแรกทำท

นาหมนศร กไดรบผลเปนชมรมตนแบบระดบจงหวด ... พอมาทำทนาโยงเหนอ กไดเรยนรวาเรา Copy มาทงหมดไมได ตองปรบ

เปลยนรปแบบไปตามบรบทเพราะวานาโยงเหนอเปนชมรมกงเมองกงชนบทขณะทนาหมนศรเปนชนบท…”

“. . . แกนนำผสงอายมความสำคญ เพราะวา การเขาไปถงผสงอายในชมรมฯ คอเปาหมาย แตเรา

ไมสามารถเขาไปถงเปาหมายทกคนได กตองเขาไปในสวนของแกนนำกอน เพอปรบความเขาใจ และใหแกนนำเชอมโยงตอ ทงขอมล

ความรไปสผสงอายทอยในชมรมฯเปนกลยทธหาความรวมมอ...”

“... ผนำทองถนมความสำคญ จะมผนำแบบทางการทไดรบการแตงตง และผนำธรรมชาตทเกดจากจตอาสา

โครงการทประสบความสำเรจ ตองเกดจาก ๓ ฝายหลก คอ สาธารณสข องคการบรหารสวนตำบล ผนำทองถน และผสงอาย

เราจงตองหาทมสขภาพ...”

56

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ภาคผนวก

57

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

โครงการประชม แลกเปลยนเรยนร เร องบทเรยนการดแลสขภาพชองปากผสงอายในจงหวดตนแบบ

๑๗-๑๙ สงหาคม ๒๕๕๓ ณ โรงแรมอาวนางวลลา รสอรม จงหวดกระบ

57

ส ร า ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ ช อ ง ป า ก ผ ส ง อ า ย

ภาคผนวก

58

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

58

ส ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส ง อ

า ย

59

“ชมช

นรวม

สราง...ส

งคมผ

สงอา

ย สข

ภาพช

องปา

กด”

ภ าพกจกรรม

แลกเปลยน.. . เรยนร . . .ตอยอดกจกรรม ท งในระดบกลาง และในพนท

สงเสรมสขภาพชองปากตนเอง กลม และชมชน

59

ส ร า ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ ช อ ง ป า ก ผ ส ง อ า ย

60

การส

ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส งว

ย เลมท

๔

ภ าพกจกรรม

รณรงค เผยแพร สอความร เ รองสขภาพ แกชมชน สอสาธารณะ

เพอนชวยเพอน จตอาสา รวมกจกรรมชมชน

60

ส ร า ง

เ ส ร ม ส

ข ภ า

พ ช อ ง

ป า ก

ผ ส ง อ

า ย

ปาก คอ ประต สสขภาพ