ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ

1. Εισαγωγή

Το κουκλοθέατρο αποτελεί ένα είδος θεάτρου στο οποίο δρουν κούκλες τις οποίες ζωντανεύουν άνθρωποι, κρυμμένοι τις περισσότερες φορές από τους θεατές. Μας δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε και να ζωντανέψουμε πρόσωπα και διάφορες καταστάσεις, που δεν διαδραματίζονται στα άλλα είδη του θεάτρου. Παρόλο που παραμερίστηκε από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, το κουκλοθέατρο εξακολουθεί να προσφέρει ακόμη και σήμερα στα παιδιά αρκετή από τη μαγεία του και να συνεχίζει να αποτελεί κάτι το ξεχωριστό ανάμεσα στα άλλα είδη θεάματος.

2. Ιστορικό της κούκλας στο χώρο και στο χρόνο

Το κουκλοθέατρο, όπως αναφέρει ο Βάλτερ Πούχνερ, έχει τις ρίζες του στη λατρευτική χρήση ειδώλων και ομοιωμάτων με θρησκευτική και μαγική σημασία. Σε αυτή την πρώιμη μορφή κουκλοθέατρου, η κούκλα θεωρούνταν ιερή με μαγικές και υπερφυσικές δυνάμεις και έγινε αναπόσπαστο κομμάτι των θρησκευτικών τελετουργιών του ανθρώπου. Κατά το Μεσαίωνα, οι κούκλες χρησιμοποιούνται στις αναπαραστάσεις της Γέννησης και των Παθών του Χριστού. Οι θρησκευτικές εκδηλώσεις αυτής της εποχής ήταν η αφορμή να δοθεί η ονομασία Μαριονέτες για αυτού του είδους τις κούκλες, καθώς προέρχονταν από το όνομα της Παναγίας (Petite Marie-Marion-Marionette). Στην Αναγέννηση το κουκλοθέατρο δανείζεται τους χαρακτηριστικούς του τύπους από την Comedia del’ Arte. Ένας από τους τύπους αυτούς είναι ο γνωστός Πουλτσινέλα, που είναι άσχημος και καμπούρης. Οι ιταλικοί περιοδεύοντες κουκλοθίασοι μεταφέρουν τον Πουλτσινέλα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διάφοροι εθνικοί κωμικοί ήρωες του κουκλοθέατρου, όπως ο Γκινιόλ στη Γαλλία, ο Παντς στην Αγγλία, ο Κάσπερλ στη Γερμανία, ο Πετρούσκα στη Ρωσία και πολύ μετά ο Φασουλής στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα το κουκλοθέατρο πρωτοεμφανίζεται στη Ζάκυνθο γύρω στο 1870 με τον ήρωα του το Φασουλή. Το 1939 η ζωγράφος Ελένη Θεοχάρη-Περάκη ιδρύει το Κουκλοθέατρο Αθηνών, τον περίφημο «Μπάρμπα Μυτούση», που πέρασε πολέμους και κατοχές και κατόρθωσε να επιβιώσει περισσότερο από σαράντα χρόνια. Άλλοι σημαντικοί κουκλοθίασοι που έκαναν το πέρασμα τους στον ελληνικό χώρο ήταν το κουκλοθέατρο του Καραντινού και Βασιλείου με τον «Τοσοδούλη», της οικογένειας Σοφιανού και της Ευγενίας Φακίνου με την Ντενεκεδούπολη. Την κουκλοθεατρική παράδοση συνεχίζει ως τις μέρες μας το «Θέατρο της Κούκλας» από τους Τάκη και Μίνα Σαρρή και ο Στάθης Μαρκόπουλος με το κουκλοθέατρο «Αγιουσάγια». Τα τελευταία χρόνια το κουκλοθέατρο παρουσιάζει μια μεγάλη άνθηση στην Ελλάδα καθώς έχουν κάνει την εμφάνιση τους αρκετοί νέοι κουκλοθίασοι και όλο και περισσότεροι παιδαγωγοί δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη του θεάτρου της κούκλας. Και έπεται συνέχεια………..

3. Παιδαγωγική αξία του κουκλοθέατρου

Η κούκλα και γενικότερα το κουκλοθέατρο ως μέσο αγωγής αποτελεί μια πολύπλευρη εκφραστική δραστηριότητα καθώς βοηθάει το μικρό παιδί στην σωματική, ψυχοσυναισθηματική, αισθητική και κοινωνική του ανάπτυξη, στη γλωσσική καλλιέργεια και κυρίως στην ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Το κουκλοθέατρο προσφέρει στα παιδιά ερεθίσματα με τα οποία εμπλουτίζεται τόσο ψυχοσυναισθηματικά όσο και νοητικά. Η κούκλα, το παραμύθι και οι λειτουργίες του θεάτρου συντελούν ώστε το παιδί να βιώνει τους χώρους του φανταστικού, του συμβολικού και του πραγματικού. Μέσα από τις ιστορίες των ηρώων δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να ταυτιστεί με την κούκλα, να βιώσει καταστάσεις, γεγονότα, συναισθήματα, να μπει σε ένα κόσμο μαγικό και φανταστικό, να νιώσει ανακούφιση και αισιοδοξία, να επικοινωνήσει με την κούκλα και γενικότερα να ψυχαγωγηθεί. Η μεγαλύτερη και σημαντικότερη επίδραση της κούκλας ασκείται στο παιδί, όταν το ίδιο δημιουργήσει τη

δική του κούκλα και φτάσει μέχρι το ανέβασμα μιας κουκλοθεατρικής παράστασης. Έτσι τα παιδιά από θεατές γίνονται δημιουργοί.

Με την κατασκευή μιας κούκλας από το ίδιο το παιδί, το όφελος είναι αρκετά σημαντικό καθώς: Αναπτύσσεται η λεπτή κινητικότητα. Ενισχύεται η διάθεση για πειραματισμό και εξερεύνηση των διάφορων υλικών. Αναπτύσσεται η δημιουργικότητα και η συνθετική ικανότητα. Προάγεται το αυτοσυναίσθημα και η συνεργατική διάθεση με τα άλλα παιδιά. Από την άλλη πλευρά, όταν τα μικρά παιδιά ασχολούνται με την κίνηση και την έκφραση της κούκλας: Εκλεπτύνεται και εξελίσσεται τόσο η αδρή κινητικότητα όσο και οι κινητικές δεξιότητες τους. Εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο τους, καλλιεργείται ο προφορικός λόγος και βελτιώνεται η επικοινωνία μέσα από την έκφραση του εσωτερικού τους κόσμου, των επιθυμιών, των ονείρων και των εμπειριών τους. Καλλιεργείται και οργανώνεται η σκέψη, η προσοχή, η μνήμη, η παρατηρητικότητα και η ευρηματικότητα. Εν κατακλείδι, το κουκλοθέατρο θεωρείται σπουδαίο μέσο αγωγής είτε χρησιμοποιείται από τον/τη παιδαγωγό είτε από τα παιδιά.

4. Εφαρμογές του κουκλοθέατρου στην τάξη Το κουκλοθέατρο μπορεί να ενταχθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία στο σχολείο με τους εξής παρακάτω τρόπους: Δημιουργία μιας γωνιάς με κούκλες: σε αυτό το χώρο τα παιδιά παίζουν με τις κούκλες και αυτοσχεδιάζουν. Ύπαρξη της κούκλας της τάξης: είναι η κούκλα της τάξης, με μορφή ανθρώπου ή ζώου, και αποτελεί μια ξεχωριστή προσωπικότητα όπου χρησιμοποιείται από τον/τη παιδαγωγό ως αναφορά, δημιουργώντας έτσι μια ξεχωριστή σχέση με τα παιδιά. Κατασκευή κούκλας από τα παιδιά: τα ίδια τα παιδιά δημιουργούν τις κούκλες τους με διάφορα υλικά. Αυτό που μετράει εδώ δεν είναι το αισθητικό αποτέλεσμα αλλά η εμψύχωση και το ζωντάνεμα της κούκλας. Παρακολούθηση επαγγελματικής παράστασης: είναι σημαντικό τα παιδιά να παρακολουθούν επαγγελματικές κουκλοθεατρικές παραστάσεις ώστε να γίνουν ενεργοί θεατές και να βιώσουν τη μαγεία της θεατρικής ατμόσφαιρας. Αυτοσχεδιασμοί από τα παιδιά με τις κούκλες: τα παιδιά, είτε ατομικά είτε ομαδικά, παίζουν αυτοσχεδιάζοντας και φτιάχνουν τις δικές τους πρωτότυπες ιστορίες.

Ο/η παιδαγωγός με τη χρήση του κουκλοθέατρου μπορεί να διαχειριστεί πολλά θέματα στο χώρο του σχολείου, ανάλογα φυσικά με την ηλικία των παιδιών, τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής προτάσεις: Θέματα περιβαλλοντικής διαπαιδαγώγησης. Οι κούκλες παρουσιάζουν κάποιο συγκεκριμένο περιστατικό που εκτυλίσσεται στο άμεσο περιβάλλον και έχει σχέση με αυτό. Για παράδειγμα: - τα σκουπίδια που πετάνε οι κούκλες δημιουργούν εστίες μόλυνσης. - τα απορρυπαντικά που χρησιμοποιούν οι κούκλες μολύνουν το περιβάλλον. - τα λουλούδια που μαδούν οι κούκλες καταστρέφουν τον κήπο του σχολείου. Θέματα υγιεινής διατροφής, υγείας και υγιεινής του σώματος. - οι κούκλες παίζουν με μια φίλη τους κούκλα-τυφλή. Της κρύβουν διάφορα αντικείμενα στο κουκλοθέατρο κι εκείνη τα βρίσκει. Η τυφλή κούκλα μαθαίνει στις άλλες πώς να “βλέπουν” με την αφή τους και την ακοή τους και να “διαβάζουν” το χώρο. - οι κούκλες τρώνε διάφορα ανθυγιεινά προϊόντα του εμπορίου όπως γαριδάκια, πατατάκια, σοκολάτες κ.λπ. που δεν τις αφήνουν να αναπτυχθούν σωστά. Αλλάζουν τη διατροφή τους και τρώνε υγιεινά. - οι κούκλες πάνε στον οδοντίατρο επειδή έχουν χαλασμένα δόντια. Συζητούν έτσι θέματα στοματικής υγιεινής. Θέματα κυκλοφοριακής αγωγής και πρώτων βοηθειών. - οι κούκλες με ερωτήσεις προς τα παιδιά συζητούνε τις οδηγίες και τους κανόνες για τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. - παρουσιάζουν διάφορα καθημερινά θέματα σχετικά με την κυκλοφορία: ένα ατύχημα, ένα τυφλό στο δρόμο, μια κλήση από την Τροχαία ή μια παράβαση, ένα κυκλοφοριακό χάος στο κέντρο της πόλης κ.λπ.

Πειράματα από τον κόσμο των φυσικών επιστημών. Οι κούκλες παρουσιάζουν διάφορα μικρά πειράματα στα παιδιά.

Είδη του κουκλοθέατρου

Α. ΘΕΑΤΡΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ: Σε αυτό το είδος θεάτρου, οι ήρωες είναι διάφορα αντικείμενα που παριστάνουν τον εαυτό τους (τενεκέδες, κονσερβοκούτια, φρούτα κ.λπ.). Γνωστή σε όλους είναι η «Τενεκεδούπολη» με το Λαδένιο, τη Μηλίτσα, το Σαρδέλα, το Βουτυρένιο, τον Οκέϋ Μπαμ-μπαμ κ.λπ. Στο αντικειμενοθέατρο παίζουμε με άψυχα αντικείμενα τα οποία, μερικές φορές, δεν αλλάζουν μορφή.

B. ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ: Ένα είδος θεάτρου πολύ αγαπητό στα παιδιά. Το θέατρο σκιών παίζεται με την βοήθεια ημιδιάφανων ζωγραφισμένων εικόνων συνήθως πάνω σε χαρτί, δέρμα ή άλλα ημιδιάφανα υλικά επάνω σε μια λευκή οθόνη που φωτίζεται από πίσω. Το αποτέλεσμα είναι ο θεατής να βλέπει καθαρά τα περιγράμματα των εικόνων ή ανάλογα με τη κατασκευή τους και τα χρώματα. Τις εικόνες (φιγούρες) στο θέατρο σκιών τις χειρίζονται οι καλλιτέχνες ή ο καλλιτέχνης που δίνει την παράσταση κρατώντας τις ειδικές λαβίδες που είναι προσαρμοσμένες κάθετα επάνω σε καίρια σημεία των εικόνων, ώστε να επιτυγχάνονται κινήσεις που να δίνουν την αίσθηση της ζωντάνιας και της ευλυγισίας. Οι καλλιτέχνες του θεάτρου σκιών δεν κινούν μόνο τις φιγούρες, αλλά κάνουν πολλούς ρόλους μιμούμενοι διαφορετικές φωνές και πολύ συχνά τραγουδούν, πράγμα που κάνει αναγκαίο το να είναι πολυτάλαντοι για να ανταπεξέρχονται στις ανάγκες της παράστασης. Πολλές φορές μια παράσταση του θεάτρου σκιών την συνοδεύει μια ζωντανή ορχήστρα. Το θέατρο σκιών είναι ένα κατεξοχήν λαϊκό είδος θεάτρου και από εκεί αντλεί την θεματολογία του και την παράδοση του.

Γ. ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ: Το πλέον γνωστό είδος θεάτρου, όπου πρωταγωνιστές είναι οι κούκλες φτιαγμένες από διάφορα υλικά και κινούνται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους αναλόγως με το είδος της κούκλας.

Δ.ΜΑΥΡΟ ΘΕΑΤΡΟ: Σε αυτό το σύγχρονο είδος θεάτρου χρησιμοποιείται η τεχνική του black light. Με το συγκεκριμένο φως φωτίζονται στη σκηνή μόνο τα αντικείμενα που είναι σε φωσφορούχα χρώματα ή άσπρο και εξαφανίζονται όσα είναι μαύρα. Οι χειριστές των κούκλων ή των χρωματιστών αντικειμένων είναι ντυμένοι στα μαύρα με αποτέλεσμα οι κούκλες να φαίνονται σα να κινούνται μαγικά. Το Μαύρο θέατρο της Πράγας αποτελεί ένα από τα διασημότερα θέατρα σ’ αυτό το είδος