ÕÈ÷ÝÝËÈÉÍ ÑÝÄÝÂ

Ýðòíèé Ñÿíüáè óëñ

ÕÈЧÝÝËÈÉÍ ÇÎÐÈËÃÎ

Ýðòíèé Ñÿíüáè óëñûí òóõàé ìýäëýã á¿òýýõ

ÕÈЧÝÝËÈÉÍ ÇÎÐÈËÒ

Ñÿíüáè÷óóäûí óãñàà ãàðàë, ãàçàð íóòàã, õ¿í àì, óëñ áàéãóóëàãäàæ õ¿÷èðõýãæñýí áîëîí çàäðàí óíàñàí ¿éë ÿâöûã ñóäëàõ

Ñÿíüáè óëñûí ò¿¿õ ñî¸ëîîð áàõàðõàõ õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑ ÄÝËÕÈÉÍ ÒҮҮÕÝÍÄ /ÍÒ 200 ÎÍ/

ÑЯÍÜÁÈÉÍ ÓÃ ÃÀÐÀË, ÓÓÃÓÓË ÍÓÒÀÃ Ñÿíüáè÷óóä íü ýðòíèé Äóíõó íàðûí óãñààíû àðä ò¿ìýí

áºãººä ãåíèéí õóâüä Õ¿íí¿÷¿¿äòýé öóñàí òºðëèéí õîëáîîòîé áàéæýý. Ñÿíüáè÷óóä Хүннүг ìºõººñíèé дараа ÍÒ I зууны сүүлчээр монгол нутагт ноёрхлоо тогтооñîí. Сяньбиéí õ¿í àì нь Хүннү гүрний бүрэлдэхүүнд багтаж явсан Төв Азийн нүүдэлчин монгол угсааны овог, аймгуудаас бүрдэж байжээ.

Ñÿíüáèéí óóãóóë íóòàã íü îäîîãèéí Ìîíãîë óëñûí ç¿¿í íóòàã, Õÿòàäûí ç¿¿í õîéä íóòàã áóþó Õÿíãàíû íóðóó îð÷èìä áàéñàí áà Øàð ìºðíººñ Ýðã¿íý ìºðºí, Äîðíîäûí òàëààñ Ëÿîõý ãîëûí ýõ õ¿ðòýë óóäàì íóòãèéã õàìàð÷ áàéæýý.

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑÛÍ ÕҮЧÈÐÕÝÃÆÑÝÍ ҮÅÈÉÍ ÍÓÒÀÃ ÄÝÂÑÃÝÐ

Ñÿíüáèéí íóòàã íü óìàðä ç¿ãò Áàéãàë íóóð, ºìíº ç¿ãò Õÿòàäûí Öàãààí õýðýì, äîðíî ç¿ãò Ñîëîíãîñûí õîéã, ºðíº ç¿ãò Èë òàðâàãàòàé õ¿ðòëýõ àñàð óóäàì íóòãèéã õàìàð÷ áàéæýý.

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑÛÍ ÍÓÒÀÃ ÄÝÂÑÃÝÐ/ÍÒ I-III ÇÓÓÍ/

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑ ÁÀÉÃÓÓËÀÃÄÑÀÍ ÍÜ

Ñÿíüáè÷óóäûí ºâºã äýýäýñ íü Ñÿíüáè õýìýýõ óóëûí îð÷èìä ãîëëîí íóòàãëàäàã áàéñàí ó÷ðààñ òýä èéì íýðýýð íýðëýãäýõ áîëñîí ãýæ ¿çäýã. ̺í Ñÿíüáèã Ñ¿ìáý ãýæ íýðëýõ íü ÷ áèé.

ÍÒ 93 îíä äîòîîäûí áîñëîãî ñàìóóí, Õÿòàäûí Õàí óëñûí õàòãàëãà çýðãýýñ áîëæ Õ¿íí¿ ã¿ðýí ìºõºæ ò¿¿íèé îð ñóóðèéã Ñÿíüáèéí àéìãóóä ýçýëæýý.

Ñÿíüáè óëñûã áàéãóóëàõàä Ñ¿ìáý àéìãèéí öýðãèéí ç¿òãýëòýí Òóëóõîóãèéí õ¿¿ Òàíüøèõóàé ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí.

Òàíüøèõóàé Ñÿíüáèéí àéìãèéí õîëáîîäûã íýãòãýí 156 îíä óëñàà áàéãóóëæ õààíä ºðãºìæëºãäñºí. ¯¿íýýñ õîéø Ñÿíüáè óëñ 100 îð÷èì æèë Òºâ Àçèéã ýçëýí îðøñîí áèëýý.

Ñÿíüáè óëñ íü Õ¿íí¿ ã¿ðíèé á¿õ ë ãàçàð íóòàã, õ¿í àðäûí çàðèì õýñãèéã ººðòºº àâ÷ óëàì á¿ð õ¿÷èðõýãæñýí áàéíà.

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑÛÍ ÒӨÐÈÉÍ ÁҮÒÝÖ, ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ

Ñÿíüáèéí òºðèéí á¿òýö íü àðàâòûí òîãòîëöîîíä òóëãóóðëàäàã áàéâ. Òºðèéí äýýä áàéãóóëëàãà íü õààí, ÿçãóóðòíû õóðàëäàéãààñ á¿ðääýã

áàéâ. Òºðèéí òýðã¿¿í õààí óëñûí á¿ðýí ýðõò ýçýí áàéæýý. Ýçýí õààíàà “Òýíãýðèéí õ¿¿” ãýæ äýýäýëäýã áàéâ. ßçãóóðòíû õóðàëäàé íü óëñ îðíûã óäèðäàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé

áàéãóóëëàãà áîëæ áàéâ. Òºð óëñàà óäèðäàõ ¿éë õýðýãò õýâ çàíøèë, õýâ õóóëèéã ò¿ãýýìýë

õýðýãëýæ, äàãàæ ìºðääºã áàéæýý. Ñÿíüáèä õààí ºðãºìæëºõ, àëáàí òóøààëòíóóäûã òîìèëîõ, ýë÷ õ¿ëýýí

àâàõ, èëãýýõ, õóóëü öààç áàòëàõ, õàðü îðîíòîé äàéòàõ, íàéðàìäàõ çýðãèéã áàãòààñàí òºðèéí ¸ñ õýâøèí òîãòñîí áàéâ.

Ñÿíüáè óëñ íü Õ¿íí¿ãèéí àäèë íèéò óëñàà ºðíºä, äîðíîä, òºâ ãýñýí 3 ¿íäñýí õýñýãò õóâààæ, íèéò 12 çîíõèëîã÷èä çàõèðàãäàæ áàéæýý.

ÑЯÍÜÁÈÉÍ ÀÆ ÀÕÓÉ, ÑÎЁË Ñÿíüáè íàðûí ýðõëýõ ãîë àæ àõóé íü ñîíãîäîã í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé áàéâ. Ñÿíüáè íàð àí ãºðºº ýðõýëäýã áàéæýý. Ñÿíüáè íàð îëçíû õÿòàäóóäààð òàðèà òàðèóëäàã áàéâ. Ñÿíüáèä ñàéí õºãæèæ, ¿õðèéí ýâðýýð õèéñýí íóì, àëò ìºíãºí ýäëýë, àíãèéí ¿ñ, àðüñ

íýõèéãýýð õèéñýí äýýë õóâöàñ, áºñ áàðàà çýðãýýðýý èõýä àëäàðòàé áàéæýý. Ñÿíüáè íàð Õ¿íí¿òýé àäèë ìîäîí äýýð ñèéëæ áè÷äýã íýãýí òºðëèéí áè÷èã ¿ñýãòýé

áàéñàí áà ò¿¿íèéã “Êýì¿” ãýäýã. Ñÿíüáè íàð 12 æèëèéí õóàíëè õýðýãëýäýã áàéæýý. Ñÿíüáèéí äóó, ø¿ëýã Õÿòàäûí ñóðâàëæèä òýìäýãëýãäýæ ¿ëäñýí áàéíà. Ñÿíüáè íàð òýíãýð ãàçàð, ºâºã äýýäñèéí ñ¿íñ ñ¿ëäèéã ø¿òäýã Ẻ ìºðãºëèéí

ø¿òëýãòýé áàéñàí. Ñÿíüáèä “Õ¿ðãýí òàëáèõ ¸ñ” áàéæýý. Ñÿíüáè÷óóä ¿õýãñäýý îðøóóëàõäàà íîõîé äàãàëäóóëäàã çàíøèëòàé áàéâ. Сяньби нар нүүдэл хийх ба цэрэг мордох, баяр ёслолын үеэр гурвалсан морин

тэрэг хэрэглэдэг байжээ. Сяньби улсын хааныг өргөмжлөхдөө хар эсгий дээр 7 хүн хааныг түшин суулгаж,

өргөж залдаг байсан нь хожмын монголчуудын хаан өргөмжлөх заншилд уламжлагдан үлджээ.

ÑЯÍÜÁÈÉÍ ÑÎЁË

ÕÎÉÄ ÕЯÒÀÄÛÍ ÍÓÒÀÃÒ ÁÓÉ ÑЯÍÜÁÈÉÍ ҮÅÈÉÍ ЧÓËÓÓÍ ÁÓÐÕÀÍ

ÑЯÍÜÁÈÉÍ ÃÀÄÀÀÄ ÕÀÐÈËÖÀÀ ÁÀ ÈÕ ÒÎÐÃÎÍÛ ÇÀÌ

ÑЯÍÜÁÈ ÓËÑ ÇÀÄÐÀÍ ÓÍÀÑÀÍ ÍÜ 181 îíä Òàíüøèõóàé íàñ áàðñíû äàðàà õààí øèðýýíèé òºëºº

òýìöýë õóðöäàæ, òóñ óëñ ñóëðàí äîðîéòîæ ýõýëñýí. Êýáèíýí õààí óëñ ã¿ðíýý õýñýã õóãàöààíä íýãòãýí çàõèðñàí

õýäèé ÷ 235 îíä ò¿¿íèéã íàñ áàðñíû äàðàà äàõèí çàäàðñàí. Õÿòàäûí õààíò óëñóóäûí ºäººí õàòãàëãà, çàëü ìýõ, íî¸ä

ÿçãóóðòíóóäûí áèå äààõ, ýðõ ìýäëýý íýìýãä¿¿ëýõ øóíàë, óðâàëò, äîòîîäûí ¿éìýýí ñàìóóí, îëîí æèëèéí ãàí çóäûí õºíººë çýðýã íü Ñÿíüáè óëñûí ìºõëèéí øàëòãààí áîëæýý.

Ñÿíüáè óëñûí ñóóðèí äýýð Òîáà ñÿíüáè, Ìóþí ñÿíüáè, Òóãóõóíü ñÿíüáè ãýõ óëñóóä áàéãóóëàãäñàí.

Ñÿíüáèéí óãñààíû Òîáà íàð 386 îíä Õÿòàäûí Âýé óëñûã ýðõýíäýý îðóóëæ, òýð ¿åýñýý õÿòàä÷èëàãäàõ áîäëîãîä ºðòæýý. Òîáà íàðûí íýã õýñýã íü Õÿòàäàä óóñ÷, íºãºº õýñýã íü õÿòàäûí ýñðýã òýìöýí 535 îíä áóòàð÷, 581 îíä ìºõæýý.

ÄҮÃÍÝËÒ

Ñÿíüáè÷óóä õààíààñ óã ãàðàëòàé áîëîí òýäíèé óóãóóë íóòãèéí òóõàé.

Ñÿíüáè÷óóäûí õ¿÷èðõýãæèëò, Òàíüøèõóàé õààíû ¿éë àæèëëàãàà.

Ñÿíüáèéí òºðèéí á¿òýö. Ñÿíüáèéí àæ àõóé, ñî¸ëûí õºãæèëò Ñÿíüáèéí òºð óëñ äîðîéòîí ìºõñºí ¿éë ÿâö,

ò¿¿íèé øàëòãààí çýðãèéí òàëààð ìýäëýã á¿òýýñýí.

ÁÀÃÈÉÍ ӨӨÐÈÉÍ ҮÍÝËÃÝÝ

Òàíàé áàãèéíõàí õýðõýí àæèëëàñíûã 1-4 õ¿ðòëýõ îíîîãîîð ¿íýëíý ¿¿. ªãºãäñºí äààëãàâðûã ìàø ñàéí ã¿éöýòãýñýí áîë 4, ñàéí õèéñýí ãýæ áîäîæ áóé áîë 3, äóíä çýðýã õèéñýí ãýæ áîäîæ áóé áîë 2, òààðóóõàí õèéñýí ãýæ áîäîæ áóé áîë 1-èéã äóãóéëààðàé.

Äóãóéëñàí îíîîãîî íýìæ áàãèéí íèéò îíîîã ãàðãààðàé. Áèä áàãèéí çîõèîí áàéãóóëàëòàíä õóðäàí îðæ àæèëëàñàí. 1 2 3 4 2. Áèä ÷èìýý øóóãèàí áàãàòàé, ¿ð ä¿íòýé àæèëëàñàí 1 2 3 4 3. Áèä äààëãàâðûã çààâðûí äàãóó ã¿éöýòãýñýí. 1 2 3 4 4. Áèä áóñàä áàãèéí ãèø¿¿äèéí áàéð ñóóðèéã õ¿íäýòãýæ õàíäñàí. 1 2 3 4 5. Áèä ÿðèëöëàãà, õýëýëö¿¿ëãèéí ¿åýð áàãèéí áóñàä ãèø¿¿äýý àíõààðàí ñîíññîí. 1 2 3 4 6. Áèä ººðñäèéí ÿðèõ ýýëæýý õ¿ëýýæ áóñàä ãèø¿¿äèéí ÿðèàã òàñëààã¿é. 1 2 3 4 7. Äààëãàâðûã ã¿éöýòãýõýä á¿ëãèéí á¿õ ãèø¿¿ä îðîëöîæ õàìòðàí àæèëëàñàí. 1 2 3 4 8. Áèä áàãèéí õèéæ ã¿éöýòãýñýí ç¿éëñèéã íýãòãýí ä¿ãíýæ ÷àäñàí. 1 2 3 4   Á¿ëãèéí íèéò îíîî: …………….

Æè÷: ¯íýëãýý, øóäàðãà, áîäèòîé áàéõ ¸ñòîéã àíõààðíà óó  

ÃÝÐÈÉÍ ÄÀÀËÃÀÂÀÐ

“Òàíüøèõóàé óõààëàã, àëñûí õàðààòàé, òºðèéí ò¿âøèí íóðóóòàé, çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàð ñàéòàé, øàí õàðàìæèíä àâòäàãã¿é, ÿìàãò óëñ ¿íäýñòíèéõýý ýðõ àøãèéã òýðã¿¿í çýðýãò òàâüäàã öýðýã, óëñ òºðèéí ç¿òãýëòýí áàéâ” ãýñýí ò¿¿õýí áàðèìòòàé àæèëëàæ ä¿ãíýëò ãàðãàëãàà õèéãýýðýé