ยาหอมลมหายใจแห่งชีวิต

ยาหอม...ลมหายใจแห่งชีวิต

จัดทำโดย

• คณะทำงานนวัตกรรมภูมิปัญญาไท งานมหกรรมสมุนไพรแห่งชาติครั้งที่ ๗ วันที่ ๑-๕ กันยายน ๒๕๕๓ อิมแพค เมืองทองธานี

• ศูนย์พัฒนายาไทยและสมุนไพร สถาบันการแพทย์แผนไทยกรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข

ยาหอม ลมหายใจแห่งชีวติ2

ยาหอมลมหายใจแห่งชีวติ “โปรยยาหอม” สำนวนเรียบง่ายที่คนไทยใช้กล่าวถึงคำพูดอันไพเราะยามสนทนาทัง้นี้เพราะยาหอมเปน็ตวัแทนของความชืน่อกชืน่ใจเคยีงขา้งคนไทยมาชา้นานความนยิมและคณุคา่ของยาหอมนัน้เดนิทางร่วมกับการเปลี่ยนแปลงของยุคสมัยมาโดยตลอด คล้ายดังลมหายใจที่ ไม่สามารถแยกออกจากชวีติคนไทยตัง้แต่แรกเกดิจนกระทัง่วาระสดุทา้ยของชีวิต เหตุใดยาหอมจึงเปรียบดั่งลมหายใจแห่งชีวติ ชีวิตคืออะไร?คำถามสั้นๆที่หลายคนอาจเคยสงสัยคำตอบของคำถามนี้มีหลายทัศนะต่างกันไป แต่ในทางพระพุทธศาสนาแล้วความหมายของคำว่า“ชีวิต”คือการดำรงอยู่คู่กนัของรปูและนามหรอืกายและจติภายใต้สจัธรรมแหง่การเกิดขึ้นตั้งอยู่และดับไปในที่สุด แล้วอะไรเล่าที่เป็นเครื่องแสดงว่าสิ่งๆ นั้นยังดำรงชีวิตอยู่

ยาหอม ลมหายใจแห่งชีวติ 3

“การเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง”คงเป็นคำตอบที่ชัดเจนที่สุดเพราะสิ่งใดที่ปราศจากการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงก็เท่ากับสิ่งนั้นไร้ซึ่งชีวิต ตามแนวคิดของแพทย์แผนไทยกล่าวว่าองค์ประกอบของชีวิตคือสมดุลของกายจิตและสิ่งแวดล้อมซึ่งทั้งสามส่วนล้วนสัมพันธ์กับธาตุทั้ง ๔ นั่นก็คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม และธาตุไฟ ในการขับเคลื่อนให้ชีวิตกระทำกิจกรรมหรือดำเนินอยู่ได้ ซึ่งธาตุลม คือ ธาตุที่มีหน้าที่ ขบัเคลือ่นให้ธาตุอืน่ๆ กอ่เกดิการเคลือ่นไหวทัง้ยงัผลกัดนัให้สรรพชวีติ เคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง กล่าวได้ว่าหากขาดธาตุลมทุกกิจกรรมของมนุษย์ก็ไม่สามารถเกิดขึ้นได้ ทั้งนี้แม้ว่าเราจะไม่สามารถมองเห็นหรือจับต้องธาตุลมได้ แต่ก็สามารถสัมผัสถึงการเคลื่อนไหวของธาตุลม ยกตัวอย่างง่ายๆอย่างเช่นลมหายใจเข้าออกนั่นเอง แต่เพราะ“ความเสื่อม”คือสัจธรรมของทุกสรรพสิ่งธาตุต่างๆในร่างกายก็มีเสื่อมถอยไปตามกาลเวลา ซึ่งหากธาตุลมเกิดความเสื่อมหรือไม่สามารถพัดพาได้อย่างเป็นปกติ ก็จะส่งผลต่อการเคลื่อนไหวทั้งภายนอกภายในของมนุษย์ผู้นั้น การบำรุงธาตุลมให้พัดพาอย่างเป็นปกติจึงเสมือนเครื่องรับประกันหนึ่งว่าชีวิตจะสามารถดำเนินกิจกรรมต่อเนื่องได้อย่างดีซึ่งยาหอมคือกุญแจสำคัญที่จะช่วยแก้ไขปัญหาของลมทั้งปวงในทุกมิติทั้งในด้านของการบำรุงส่งเสริมและแก้ไขปัญหาสุขภาพกายและใจที่มีลมเข้ามาเกี่ยวข้อง เมื่อธาตุลมทำให้เกิดการเคลื่อนไหว และการเคลื่อนไหวคือ สิ่งแสดงถึงการมีชีวิตอยู่ จึงเปรียบได้ว่า “ยาหอม เป็นเสมือนสิ่งที่ช่วยต่อลมหายใจให้มนุษย์ได้แสดงเอกลักษณ์ของสิ่งมีชีวิตอย่างเป็นปกติสุขนั่นเอง”

ทำความรู้จักกับชนิดและทางเดินของลมในร่างกาย ธาตุลมในแพทย์แผนไทยมีทัง้หมด๖ประเภทโดยแบง่ออกเปน็๒กลุ่มใหญ่ๆ คือลมกองหยาบและลมกองละเอียดซึ่งมีแนวทางการพัดพาผ่านเส้นทางการพัดของลมหลัก ๑๐ เส้นทาง (เส้นประธานสิบ)เชื่อมโยงกับส่วนต่างๆของร่างกายและกระบวนการทำงานของร่างกายได้แก่ ลมกองหยาบ (โอฬาริกะวาตะ) เป็นลมที่เกิดขึ้นในช่องท้องเกีย่วขอ้งกบัทางเดนิอาหารซึง่แนวของลมชนดินี้อยู่ในแนวแกนกลางของ


รา่งกายหากลมกองนี้เกดิความไม่สมดลุไปอาจทำให้เกดิทอ้งผกูทอ้งเสยีอาการท้องอืดท้องเฟ้ออาหารไม่ย่อยจุกเสียดแน่นสาเหตุของการเกิดลมกองหยาบไม่สมดุลมาจากระบบการย่อยอาหารผิดปกติซึ่งแตกต่างกนัไปตามชนดิและแนวทางเดนิของธาตุลมนัน้ๆ ซึง่ในลมทัง้๖ประเภทแบ่งเป็นลมกองหยาบ๔ชนิดดังนี้ • ลมที่พดัในทอ้งนอกลำไส้(กจุฉสิยาวาตา)คอืลมที่พดัอยู่ภายนอกกระเพาะ และทางเดินอาหาร ถ้าลมชนิดนี้พิการจะมีอาการเจบ็ทอ้งลำไส้เกดิการบบีตวัมากและในจดุนี้เชือ่มโยงกบัเสน้ทางพดัพา ของลมทั้ง๑๐เส้น(เส้นประธานสิบ)เพราะท้องเป็นจุดกำเนิดของเส้นประธานสิบทั้งปวง • ลมที่พัดในท้องในลำไส้ (โกฏฐาสยาวาตา) คือลมในกระเพาะ และทางเดินอาหาร หากพิการจะทำให้เกิดอาการจุกเสียดแน่นหน้าอก อาเจียน เมื่อเทียบกับแนวทางเดินของเส้นประธานสิบ พบว่าตำแหน่งของลมนี้เป็นทางผ่านของเส้นประธานสิบ ๓ เส้น คือ เส้นสุมนาสหัสรังสีและเส้นจันทภูสัง • ลมพัดขึ้นเบื้องบน (อุทธังคมาวาตา) คือลมที่พัดนับแต่สะดือถึงศีรษะทำให้เรออาเจียนและไอหากพิการทำให้หาวเรอบ่อยๆ ทุรนทุรายเมื่อเทียบกับแนวทางเดินของเส้นประธานสิบพบว่าตำแหน่งของลมชนิดนี้เป็นทางผ่านของเส้นประธานสิบถึง๘เส้นคือเส้นอิทาปิงคลาสุมนากาลทารีสหัสรังสีทวารีจันทภูสังและรุชัง • ลมที่พัดลงเบื้องล่าง (อโธคมาวาตา) คือลมที่พัดตั้งแต่สะดือถึงปลายเท้า ทำให้ถ่ายอุจจาระ ปัสสาวะ หากพิการทำให้ยกมือเท้าไม่ได้เมื่อยขบทุกข้อเมื่อเปรียบกับแนวทางเดินของเส้นประธานสิบพบวา่ตำแหนง่ของลมชนดินี้เปน็ทางผา่นของเสน้ประธานสบิ๙เสน้ดว้ยกันคือเส้นอิทาปิงคลากาลทารีสหัสรังสีทวารีจันทภูสังรุชังสิกขิณีและสุขุมัง ลมกองละเอยีด(สุขมุะวาตะ)คอืลมที่มีลกัษณะละเอยีดออ่นออ่นโยนนุม่นวลซึง่ลมกองนี้จะอยู่ตามสว่นตา่งๆของรา่งกายทำหนา้ที่พัดนำเอาสารอาหาร (กรีสัง) ไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกายและยัง นำเอาของเสยีออกมาจากอวยัวะตา่งๆลมกองละเอยีดยงัมหีนา้ที่สำคญัที่ทำให้มนษุย์เกดิการรบัรู้และโตต้อบสิง่ภายนอกที่เขา้มากระทบทางตาหูจมูกลิ้นกายและจิตใจ(อายตนะ๖)ซึ่งลมกองละเอียดนี้มีความ


เกี่ยวข้องกับจุดควบคุมลมทั้ง๓จุดคือ๑.ลมในหัวใจ(หทัยวาตะ)ซึ่งทำให้จิตระสำ่ระสายเกดิเปน็อารมณ์ตา่งๆ๒.ลมในการรบัความรูส้กึและการรับรู้(สัตถกะวาตะ)๓.ลมที่พัดในแนวกลางลำตัว(สุมนาวาตะ) ซึ่งกรณีหลังนี้เกิดจาก ลมกองหยาบที่แปรไปเป็นลมกองละเอียด แล้วดันขึ้นไปตามส่วนต่างๆของร่างกายจนทำให้เกิดอาการผิดปกติต่างๆเชน่หากดนัมาที่หนา้อกจะทำให้แนน่หนา้อกสงูขึน้มาอกีเรยีกลมจกุคอ และเมื่อดันขึ้นศีรษะเรียกลมตีขึ้นเบื้องสูงทำให้เกิดอาการวิงเวียนศีรษะหน้ามืดตาลายคล้ายจะเป็นลมเป็นต้นซึ่งจากลม๖ประเภทแบ่งออกเป็นลมกองละเอียด๒ชนิดคือ • ลมพัดทั่วกาย(อังคมังคานุสารีวาตา)เป็นลมที่พัดในช่วงกลางลำตัว (สุมนาวาตะ) แล่นไปทั่วร่างกาย ทำให้เกิดการเคลื่อนไหวหากพกิารจะมีอาการหูอือ้ตาลายเหน็แสงไฟระยบิระยบัเมือ่เปรยีบกบั แนวทางเดินของเส้นประธานสิบ พบว่าตำแหน่งของลมนี้ เป็นทางผ่านของเส้นการเดินทางหลักของลมทั้ง ๑๐ เส้นทาง (เส้นประธานสิบ)เนื่องจากเป็นลมที่พัดทั่วร่างกาย


• ลมหายใจเข้าออก(อัสสาสะปัสสาสะวาตา)คือลมหายใจเข้าออก พัดในแนวกลางของลำตัว ทำให้มีชีวิตคงอยู่ได้ เป็นลมที่พัดในแนวของสุมนาวาตะ เมื่อเปรียบกับแนวทางเดินของเส้นประธานสิบ พบว่าตำแหน่งของลมอัสสาสะปัสสาสะวาตา เป็นทางผ่านของ เส้นประธานสิบเพียงเส้นเดียวคือเส้นสุมนา

ตารางแสดงแนวทางเดินของเส้นประธานสิบที่ผ่านอวัยวะต่างๆ แบ่งตามระบบการทำงาน

ปัญหาสุขภาพที่เกิดจากลมมีอะไรบ้าง เนือ่งจากลมมีความสมัพนัธ์กบัการทำงานของอวยัวะตา่งๆในทกุระบบดงันัน้หากการพดัพาของลมในรา่งกายผดิปกติไปการทำงานต่างๆของร่างกายก็จะผิดปกติตามไปด้วยดังนี้ ระบบกลา้มเนือ้และกระดกูลมมหีนา้ที่ทำให้เกดิความเคลือ่นไหวรบัความรูส้กึและนำสารอาหารไปเลีย้งหากลมเกดิความไม่สมดลุเกดิขึน้จะทำเกิดความเคลื่อนไหวไม่ได้หรือเคลื่อนไหวไม่สะดวกเกิดอาการชาเลือดหรือสารอาหารไปเลี้ยงกล้ามเนื้อน้อยลงทำให้แขนขาลีบ ระบบทางเดินอาหาร ลมมีหน้าที่ทำให้เกิดความเคลื่อนไหวของลำไส้ ช่วยในการคลุกเคล้าอาหารกับน้ำย่อย ทำให้เกิดการย่อยอาหารชว่ยในการพดัเอาอาหารที่ถกูยอ่ย(ผา่นไฟปริมาณามคัคีแลว้ซึง่จะทำงานในชว่งลำไส้เปน็หลกั)ไปเลีย้งสว่นตา่งๆของรา่งกายนอกจากนี้ยงัทำให้เกิดความรู้สึกในการรับรส ความรู้สึกอยากอาหาร และทำให้เกิดการ

ระบบในร่างกาย อวัยวะที่เกี่ยวข้อง เส้นประธานสิบ

1.ระบบกล้ามเนื้อและกระดูก กล้ามเนื้อกระดูก เส้นประธานสิบทุกเส้น 2.ระบบทางเดินอาหาร ปากคอหลอดอาหารกระเพาะลำไส้ สุมนาเส้นประธานสิบทุกเส้น 3.ระบบทางเดินหายใจ จมูกหลอดลมปอดกระบังลม อิทาปิงคลาสุมนากาลทารี 4.ระบบขับถ่าย ทวารหนักทวารเบา สิกขิณีสุขุมัง 5.ระบบประสาทและสมอง สมองไขสันหลังเส้นประสาท อิทาปิงคลาสุมนากาลทารี 6.ระบบสืบพันธ์ุ อวัยวะเพศชายหญิง สิกขิณีสุขุมัง 7.ระบบผิวหนัง เส้นประธานสิบทุกเส้น 8.ระบบไหลเวียนโลหิต เส้นประธานสิบทุกเส้น 9.ประสาทสัมผัส ตาหูจมูกลิ้นกาย เส้นประธานสิบทุกเส้น


ขับถ่ายของเสียด้วย หากเกิดความไม่สมดุลของลมจะทำให้เกิดอาหาร ไม่ย่อยการดูดซึมของสารอาหารลดลงทำให้เกิดความผิดปกติของการขับถ่ายเช่นท้องผูกหรือท้องเสีย ระบบทางเดินหายใจ ลมที่ทำหน้าที่ในการหายใจคือ ลมหายใจเข้าและลมหายใจออก(ลมอัสสาสะปัสสาสะ)ทำหน้าที่นำอากาศเข้าไปในร่างกายและเกิดการเปลี่ยนเลือดเก่าเป็นเลือดใหม่ที่ปอด ระบบประสาทและสมอง เป็นลมที่เกี่ยวกับความรู้สึกรับรู้ในอายตนะทั้ง๖คือตามองเห็นหูได้ยินจมูกได้กลิ่นลิ้นรับรสกายสัมผัสและยังเป็นลมที่อยู่ที่เยื่อในสมอง(มัตถเกมัตถลุงคัง)ที่ใช้ในการสั่งงานในการเคลื่อนไหวต่างๆนอกจากนี้ลมในหัวใจหรือหทัยวาตะยังเป็นลมที่ช่วยในการแสดงอารมณ์เนื่องจากลมหทัยวาตนั้นเกิดแต่น้ำเลี้ยงหัวใจซึ่งน้ำเลี้ยงหัวใจจะต่างกันไปเมื่อมีภาวะทางอารมณ์ที่ต่างกัน ระบบไหลเวียนโลหิต ลมที่เกี่ยวกับการไหลเวียนของโลหิต ทำหน้าที่นำอาหารไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกาย (กรีสัง) และพัดเอา ของเสียออก มีลมที่หัวใจหรือหทัยวาตะเป็นตัวทำให้เกิดการไหลเวียนของเลือดไปทั่วร่างกาย ยาหอมยาลมเหมือนหรือต่างกันอย่างไร ยาหอมยาลมหมายถงึตำรบัยาที่ประกอบดว้ยตวัยาหลายชนดิโดยสว่นใหญ่มีกลิน่หอมและมีรสรวมของตำรบัคอืรสสขุมุเพือ่ปรบัการทำงานของลมชนดิตา่งๆให้เขา้สู่สภาวะปกติยาหอมคอืยาที่ใช้สำหรบับำรุงหัวใจแก้ลมกองละเอียด ยาลม คือ ยาที่ใช้รักษาโรคที่เกี่ยวกับ ลมตา่งๆโดยเนน้ที่ลมกองหยาบเนือ่งจากการทำงานของลมเปน็หวัใจของ การดำเนินชีวิตของมนุษย์ เป็นธาตุที่ขับเคลื่อนการทำงานของร่างกาย ดังนั้น ยาหอม ยาลม ที่แท้แล้วไม่ใช่ยาคนแก่แต่เพียงกลุ่มเดียว หาก รู้จักใช้ คนทุกเพศทุกวัย สามารถใช้ยาหอม ยาลม เพื่อสุขภาพที่ดีได้ ทัง้นัน้แพทย์แผนไทยสมยักอ่นตอ้งมียาหอมยาลมประจำลว่มยาเพือ่ใช้รักษาเบื้องต้นร่วมกับน้ำกระสายยาแล้วค่อยจ่ายยาต้มตามภายหลังปัจจุบัน คนทั่วไปจึงอาจเรียกยาหอมและยาลม รวมกันเป็นคำว่า “ยาหอม”เพียงคำเดียว


ทำไมต้องยาหอม? หลายคนอาจมองว่า ยาหอม เป็นยาสำหรับอาการวิงเวียน หนา้มดืเปน็ลมและสำหรบัผู้สงูอายุเทา่นัน้แต่แทจ้รงิแลว้ยาหอมใชไ้ด้กบั ทกุคนทกุเพศทกุวยัซึง่ตอ้งการสง่เสรมิการทำงานของธาตุทัง้๔โดยเฉพาะธาตุลม เพราะหากธาตุลมปกติ ก็จะทำให้ร่างกายทำงานได้อย่างปกติ สมดุลตามไปด้วย แต่หากลมนั้นผิดปกติไป เช่น มีการกำเริบ หย่อนหรือพิการ ก็ส่งผลกระทบทำให้ร่างกายเสียสมดุลและทำงานผิดปกติ ตามไปดว้ยซึง่ในกรณีลมผดิปกติดงักลา่วยาหอมคอืยารสสขุมุกลิน่หอมที่บรรพชนแพทย์แผนไทยศกึษาคน้ควา้รวบรวมไว้เปน็ตำรบัสบืทอดมายาวนานซึ่งปรุงขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อปรับสมดุลของธาตุลมให้เป็นปกติที่สำคัญเมื่อค้นคว้าลงลึกในระดับประวัติศาสตร์การแพทย์พบว่า ยาหอมเปน็เอกลกัษณ์การปรงุยาที่ปรบัปรงุขึน้ตามแบบแพทย์แผนไทย ซึง่มีความเปน็เอกลกัษณ์เฉพาะตวัโดยไม่พบการใช้ยาหอมในแพทย์แผนอืน่ หรือจากชนชาติอื่น จากการวเิคราะห์ตำรบัยาหอมในหนงัสอือายรุเวทศกึษาพอจะอนุมานได้ว่ายาหอมมีส่วนประกอบหลักอยู่๓ส่วนคือ ๑. เปน็ยารสสขุมุมีกลิน่หอมโดยอาศยักลิน่รสและสรรพคณุจากสมุนไพรบางกลุ่มเช่นเกสรทั้ง๕โกฐทั้ง๕เทียนทั้ง๕อบเชยขอนดอกกระลำพักกฤษณาชะลูดเป็นต้น ๒. เป็นยาที่ใช้ปรับความสมดุลของธาตุทั้ง๔(ดินน้ำลมไฟ) ในกายซึ่งอาจเกิดจากการผิดปกติหรือการแปรผันไปตามสภาพอากาศของฤดูกาล โดยอาศัยกลุ่มพิกัดยาบางพิกัดเข้ามาเกี่ยวข้อง คือ พิกัดเบญจกูลพิกัดตรีผลาพิกัดตรีกฎุกพิกัดตรีสารเป็นต้น ๓. เป็นยาที่ใช้ในการแก้อาการที่ต้องการรักษาโดยตรง เช่นวิงเวียนจุกเสียดใจสั่นปวดศีรษะฯลฯ ในการศึกษาตำรับยาหอมในหนังสืออายุรเวทศึกษาพบว่า ตำรับยาหอมในนั้นสามารถรักษากลุ่มอาการผิดปกติของร่างกายได้ถึง๙๐อาการซึ่งสามารถแบ่งเป็นอาการหลักๆ ได้ประมาณ๔๕อาการเชน่บำรงุธาตุเจรญิธาตุแก้ธาตุพกิารบำรงุครรภ์บำรงุกำลงัคดุทะราด อาการเหน็บชา โรคตาจักษุมืด แก้ต้อต่างๆ แก้เชื่อมมึน แก้ชัก แก้คลัง่เพอ้แก้ระสำ่ระสายแก้ลิน้กระดา้งคางแขง็แก้สลบแก้นอนไม่หลบั แก้โรคลมเจริญอาหารแก้ลมต่างๆแก้วาโยธาตุกำเริบแก้กระหายน้ำ


แก้มือเท้าตายแก้ไข้แก้ร้อนในบำรุงหัวใจบำรุงโลหิตแก้พิษแก้น้ำนมแก้โทษโลหิตแก้อาโปธาตุแก้กระษัยเป็นต้น ทั้งนี้เหตุที่ ยาหอม นั้นสามารถที่จะแก้ได้หลายอาการก็ด้วยเหตุผล คือ ยาหอมนั้นช่วยในการปรับลมทำให้การทำงานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกายดีมากขึ้น ช่วยในการปรับธาตุที่เสียสมดุลของสุขภาพทั้งกายและใจทั้งยังมีตัวยาเฉพาะที่ช่วยในการรักษาโรคบางชนิดแสดงให้เห็นถึงความผูกพันกับชีวิตมาตั้งแต่แรกเริ่มจนถึงวาระสุดท้ายตามที่กล่าวไว้ สรรพคุณที่ได้จากยาหอมจึงเปรียบเสมือนลมหายใจที่อยู่คู่กับชีวิตมาตั้งแต่ต้นจนจบนั่นเอง คณุภาพเหตผุลและสรรพคณุของยาหอมเหลา่นี้จงึเปน็เสมอืนคำตอบให้กบัผู้ที่คลางแคลงใจได้ดีวา่การใช้ยาหอมนัน้สามารถชว่ยบำรงุรักษาสุขภาพได้ในทุกๆ ด้านได้อย่างปลอดภัยอีกทั้งยังเสมือนการช่วยส่งเสริมอนุรักษ์ภูมิปัญญาและต่อลมหายใจให้กับวัฒนธรรมการปรุงยาของประเทศให้ดำรงอยู่คู่กับสังคมไทยตราบนานเท่านานได้อีกด้วย

การแบ่งประเภทของยาหอมตามกลุ่มอาการและรสของยา ยาหอมในตำรบัยาทางการแพทย์แผนไทยนัน้จดัเปน็ยาที่มีรสสขุมุเป็นหลักอาจแบ่งยาหอมที่มีรสสุขุมออกเป็น๓ประเภทหลักได้แก่


๑. ยาหอมที่มีรสสุขุม สรรพคุณแก้ลมกองละเอียด แก้ลม วิงเวียน มึนงง อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ใจหวิว ใจสั่น นอนไม่หลับ ใช้เป็นยาบำรุงสมอง บำรุงหัวใจ ประกอบด้วยตัวยาสำคัญ เช่น ชะมดเช็ดหญ้าฝรั่นอำพันทอง ๒. ยาหอมที่มีรสสุขุมเย็น สรรพคุณแก้อ่อนเพลียจากป่วยไข้ แก้ลมวิงเวียนมึนงงหลังจากฟื้นไข้ใช้เป็นยาปลายไข้ประกอบด้วยตัวยาสำคัญเช่นลูกกระดอมบอระเพ็ดรากไคร้เครือ ๓. ยาหอมที่มีรสสุขุมร้อน สรรพคุณแก้ลมกองหยาบ แก้ลม จกุเสยีดแนน่ทอ้งแนน่หนา้อกแก้อาการคลืน่ไส้อาเจยีนมนึงงวงิเวยีนประกอบด้วยตัวยาสำคัญเช่นหัสคุณเปราะหอมกระวาน

ยาหอมทุกช่วงชีวตินับจากเกิด-แก่-เจ็บและตาย แต่ละช่วงวัยวันของชีวิตมนุษย์ การทำงานของลมล้วนมีการเปลี่ยนแปลงที่แตกต่างกันไปบรรพชนแพทย์แผนไทยจึงปรุงยาหอมขึ้นมุง่ปรบัสมดลุธาตุโดยเฉพาะธาตุลมให้เปน็ปกติเพือ่สง่เสรมิแกไ้ขและปอ้งกนัสขุภาพดว้ยตำรบัยาหอมซึง่มีความเหมาะสมกบัจดุประสงค์นัน้ๆต่างกันไปตั้งแต่แรกเกิดจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิตดังนี้ ยาหอมที่ใช้ในการบำรุงครรภ์ ในการแพทย์แผนไทยเราเชื่อว่า การที่จะเกดิเปน็บคุคลนัน้ในการปฏสินธิจะได้เลอืดแหง่บดิาและมารดามาระคนกัน ตั้งขึ้นเป็นก้อนโลหิตอันละเอียด ต่อมาเมื่อครบเจ็ดวัน เราเรียกว่าไชยเภท และมีปัญจสาขาเกิดขึ้นตามมา พออายุครรภ์ครบ ๑ เดือน จะมีการไหลเวียนของโลหิตของทารกเกิดขึ้นเป็นลมกองแรก อันตั้งขึ้นในร่างกาย ในการเกิดของลมของทารกนี้เองจะไปเกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กันกับลมปกติแห่งมารดา กระทำให้ระคนกันเกิดวิปริตต่างๆ นานา ให้คลื่นเหียนอาเจียนอยากสิ่งไม่เคยกินบ้างเหล่านี้เป็นต้นอาการเหล่านี้ สามารถแก้ไขได้โดยการรับประทานยาหอมที่มีสรรพคุณเป็นยาครรภ์รักษาซึ่งมีส่วนประกอบหลักเป็นยารสสุขุมหอมเย็น โดยในช่วงอายุครรภ์ ๑ - ๓ เดือนแรก ยาหอมที่ใช้ควรมี ส่วนประกอบหลักเป็นเกสรดอกไม้ และตัวยาที่มีสรรพคุณช่วยบำรุงครรภ์เชน่นมหรอืขา้วเหนยีวดำกญัญาสว่นในชว่งครรภ์ประมาณ๔-๖เดอืนนัน้ลกัษณะยาหอมที่ใช้ควรมีรสรอ้นเจอืเขา้มาบา้งเพือ่แกไ้ขอาการ


ผดิปกติจากลมกองหยาบอยา่งเชน่ทอ้งอดืทอ้งเฟอ้และในชว่ง๓เดอืนสดุทา้ยของการตัง้ครรภ์รสยาหอมควรเนน้ออกไปทางรอ้นเพือ่ชว่ยทำให้ลมในกายพัดได้ดีขึ้นและทำให้เกิดลมเบ่งคลอด(ลมกัมมัชวาต)ช่วยให้คลอดง่ายทัง้นี้ยังมียาหอมบางชนิดที่ชว่ยรกัษาความผิดปกติของทารกในครรภ์เช่นทารกดิ้นมากเกินไปหรือทารกไม่ดิ้นได้อีกด้วย ยาหอมที่ใช้ในการรักษาโรคของทารก เช่น ยาหอมเทพมงคล ชว่ยในการรกัษาโรคละอองหรอืหละอนัเปน็โรคที่เกดิในเดก็หรอืยาบางตัวที่แก้อาการแน่นท้องในเด็กแก้โรคซาง ยาหอมที่ชว่ยในการบำรงุนำ้นมในพระคมัภรี์ปฐมจนิดากลา่วไว้วา่ น้ำนมแห่งมารดานั้นเปรียบดังทิพยโอสถแก่บุตร อันโรคนั้นจะเกิดขึ้นหรือหายไปนั้นยอมอยู่ที่นมแห่งมารดาว่าเป็นน้ำดีหรือร้าย เมื่อหญิง หลงัคลอดจะให้นมบตุรบางครัง้อาจเกดิอาการคดัเตา้นมนำ้นมออกนอ้ย หรือบางครั้งน้ำนมมีกลิ่นคาว ปัญหาดังกล่าวนี้ได้มีกลุ่มยาหอมที่ช่วย ในการบำรุงน้ำนมแก้น้ำนมพิการได้ โดยอาศัยสรรพคุณจากตัวยา สมุนไพรรสร้อนเช่นเทียนทั้ง๕ชนิดโกฐทั้ง๕ชนิดหรือขิงเป็นต้นและมีตัวยาบางตัวที่ช่วยล้างพิษให้น้ำนมมารดาบริสุทธ์ขึ้น ยกตัวอย่างเช่นงาช้างเขากวางอ่อนกรุงเขมาเป็นต้น ยาหอมที่ช่วยในการบำรุงธาตุยาหอมกลุ่มนี้มุ่งเน้นผลด้านบำรุงรา่งกายชว่ยทำให้เลอืดและลมไหลเวยีนได้ดีขึน้ทำให้เจรญิอาหารทัง้นี้เพื่อส่งเสริมให้ธาตุลมในกายพัดให้ธาตุไฟลุกโชนอย่างเป็นปกติส่งผลให้รู้สึกอยากอาหารและมีกำลังขึ้น ยาหอมที่ช่วยในการลดไข้ อาการไข้เป็นอาการที่มีความร้อน ในรา่งกายสงูดงันัน้ยาหอมบางชนดิที่มีรสขมปนอยู่เชน่ยาหอมนวโกฐ ก็สามารถชว่ยในการลดไข้ได้เนือ่งจากรสสขุมุเยน็ของยาหอมชว่ยในเรือ่งการกระจายเอาความร้อนไปทั่วร่างกาย องค์ความร้อนจึงเบาบางลง และตัวยารสขมเย็นในตำรับก็ใช้ลดไข้โดยตรงอยู่แล้วจึงทำให้ยาหอมมีสรรพคุณที่ใช้ลดไข้ได้ ยาหอมบำรุงโลหิต แก้ทางโลหิต เนื่องจากเลือดและลมมีความสัมพันธ์กับอาการทางโลหิตหากโลหิตร้อนก็จะทำให้ลมกำเริบขึ้นและเกิดความผิดปกติได้ ดังนั้นการให้ยาหอมจึงช่วยกระจายลมทำให้ธาตุอันกำเริบนั้นอ่อนกำลังลง ทำให้ลดอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นได้ ในขณะเดียวกันนั้นก็มีสมุนไพรบางชนิด ที่ช่วยบำรุงเลือดปรุงอยู่ในยาหอม


ตำรับนั้นๆ ด้วยเช่นฝางคำฝอยเลือดแรดคำไทยเป็นต้น ยาหอมที่แก้ในปัจฉิมวัยปัจฉิมวัยหมายถึงวัยของผู้สูงอายุซึ่งมีพกิดัอายุสมฎุฐานการปว่ยที่เกีย่วขอ้งกบัธาตุลมโดยตรง(วาโยธาตุ)จงึ ก่อให้เกิดอาการเวียนศีรษะใจสั่นหายใจไม่อิ่มอ่อนเพลียหัวใจเต้นไม่สม่ำเสมออาการเหล่านี้ล้วนเกิดจากลมทั้งสิ้นซึ่งการใช้ยาหอมจะช่วยให้การไหลเวียนของเลือดดีขึ้นส่งผลให้อาการเวียนศีรษะลดลงและยังช่วยบำรุงลมในหัวใจ (หทัยวาตะ) ทำให้เกิดอาการสงบระงับและทำให้หัวใจทำงานได้ดีขึ้น ตัวอย่างสมุนไพรที่เฉพาะในยาหอมกลุ่มนี้ เช่นชะมดเช็ดอำพันทองโสมกฤษณากระแจะตะนาวเป็นต้น ยาหอมที่ใช้ในช่วงสุดท้ายของชีวิต มียาหอมบางประเภทซึ่งมีการใช้ในคนไข้ที่มีอาการหนักเพื่อให้คนไข้ได้สั่งเสียหรือทำภาระ บางอย่างก่อนที่จะเสียชีวิต เช่น ยาหอมแก้ลมมหาสดมถ์ ยาพลิกธรณีเป็นต้น การใช้ยาหอมสำหรับโรคง่ายๆภายในบ้าน แก้ลมวิงเวียน อาการเป็นลมหรือวิงเวียนหาวเรอมักเกิดในผู้สูงอายุแต่ก็ อาจพบในวยัรุน่หรอืวยัทำงานได้เชน่เดยีวกนัแพทย์แผนไทยถอืวา่อาการดังกล่าว เกิดจากลมกองละเอียดผิดปกติไป ซึ่งยาหอมหรือยาลมแก้ ลมกองละเอียด สามารถเพิ่มการทำงานของลมกองนี้ให้ไหลเวียน ทั่วร่างกาย ทั้งยังช่วยปรับการทำงานของกล้ามเนื้อ ประสาท และการ


ไหลเวยีนของเลอืดโดยยาหอมที่ใช้มกัเปน็ยาหอมรสสขุมุมีกลิน่หอมเยน็ตัวอย่างสมุนไพรที่ประกอบในยาหอมชนิดนี้ เช่น โกฐทั้ง ๕ เกสรทั้ง ๕กฤษณาชะมดเช็ดตัวอย่างยาหอมที่ใช้ในกลุ่มอาการนี้เช่นยาหอมทิพโอสถใช้แก้ลมวิงเวียนโดยใช้ละลายน้ำดอกไม้หรือน้ำสุกยาหอมรักษาอาการกลุ่มดังกล่าวที่หาได้ตามท้องตลาดเช่นยาหอมวิมลจินดายาหอมอำพันทอง ยาหอมอินทรโอสถแท่งทอง ยาหอมภูลประสิทธิ์ ยาหอมสุรามฤทธิ์ยาหอม๕เจดีย์ยาหอมเวชพงศ์ยาหอมพรหมจักร์ผงยาหอมฤๅษีทรงม้ายาหอมหมอประเสริฐยาหอมซามิ้นเป็นต้น แก้อาการจุกเสียดแน่นท้อง จากแนวคิดการแพทย์แผนไทย ลมที่ทำให้เกิดอาการจุกเสียดแน่นท้องเกิดขึ้นจากลมกองหยาบทำหน้าที่ไม่สัมพันธ์กัน ส่งผลให้เกิดการยอ่ยอาหารที่ไม่สมบรูณ์กลายเปน็แกส๊ในกระเพาะอาหารกอ่ให้เกดิอาการจกุเสยีดทอ้งอดืทอ้งเฟอ้วธิีแก้อาจทำได้ทัง้การใช้ยาธาตุนำ้แดงหรอืยาหอมยาลมที่มีสว่นประกอบในทางรสยาที่เผด็รอ้นเชน่ยาสมมติรกุมารใหญ่ ยาแก้สรรพกษัย หรือยาที่เข้าพริกไทย เพื่อช่วยปรับสมดุลของลมให้เข้าสู่สภาวะปกติโดยเร็วตำรับยาหอมที่ใช้รักษาอาการกลุ่มนี้ เช่น ยาหอมอินทจักร โดยอาจใช้เดี่ยวๆ หรือใช้ร่วมกับน้ำกระสายยาเช่นละลายในน้ำขิงน้ำส้มซ่าเป็นต้นตัวอย่างยาหอมที่ใช้รักษาอาการจุกเสียดที่หาได้ตามท้องตลาด เช่น ยาหอมห้าเจดีย์ ยาหอมประจักร์ ยาหอมซามิ้นยาหอมฤๅษีทรงม้ายาหอมอากาศบริรักษ์แก้อาการท้องเสีย เมื่อเกิดอาการท้องเสีย แสดงถึงอาการอันเนื่องมาจากธาตุน้ำกำเรบิรา่งกายจะเปลีย่นสมดลุใหก้ารทำงานของธาตุไฟลดลงจนบางครัง้ ผู้ป่วยสัมผัสได้จากอาการท้องเย็น ซึ่งส่งผลต่อไปยังการทำงานของ ธาตุลม เนื่องจากธาตุลมต้องใช้ธาตุไฟในการขับเคลื่อน จึงทำให้เกิดอาการท้องอืดตามมาหลังจากท้องเสีย และหากปล่อยทิ้งไว้อาจทำให้เกิดอาการท้องผูก ต้องใช้เวลานาน ๒ - ๓ วัน หรืออาจนานกว่านั้น กวา่รา่งกายของผู้ปว่ยจะปรบัเขา้สูส่มดลุปกติดงัเดมิการรกัษาอาการในกลุม่นี้สามารถใช้ยาธาตุ(นำ้แดง)หรอืยาหอมบางชนดิทนัทีที่เกดิอาการเพื่อจะช่วยให้การปรับสมดุลของร่างกายเร็วขึ้นและไม่ก่อให้เกิดอาการ


ผดิปกติตามมาหลงัถา่ยทอ้งดงัที่ได้กลา่วแลว้ทัง้นี้หากมีอาการทอ้งเสยีหรือปวดท้องอาจใช้ยาหอมร่วมกับน้ำกระสายยาเช่นน้ำต้มใบทับทิมหรือน้ำต้มใบฝรั่งหรือน้ำต้มหัวกระทือเผาไฟได้ตัวอย่างยาหอมที่ใช้ ลดอาการหลังจากท้องเสียที่หาได้ตามท้องตลาดเช่นยาหอมห้าเจดีย์ ยาหอมประจักร์ยาหอมซามิ้นยาหอมฤๅษีทรงม้ายาหอมอากาศบริรักษ์ ยาหอมสำหรับรับประทานหลังจากอาการไข้หวัดเจ็บคอ หลงัจากมีอาการไข้ธาตุทัง้๔ในรา่งกายเราจะถกูกระทบทำให้เสยีสมดลุการพกัฟืน้รา่งกายหลงัจากเปน็ไข้หวดัหรอืเจบ็คอสามารถใช้ ยาหอมสำหรบัแก้ลมปลายไข้เพือ่ชว่ยให้รา่งกายปรบัการเดนิของลมทำให้ อาการอ่อนเพลียหลังไข้หวัดลดลงได้เพราะเลือดลมเดินได้สะดวกขึ้น ทั้งยังช่วยให้อวัยวะต่างๆ ทำงานได้ดี คนไข้จึงเข้าสู่ภาวะปกติเร็วขึ้น ในขณะเดยีวกนัยาหอมกลุม่นี้จะมีสมนุไพรรสขมในตำรบัเพือ่ชว่ยลดไข้ตำ่ๆ ที่ยังมีอยู่ในผู้ป่วยยกตัวอย่างตัวยาเช่นลูกกระดอมบอระเพ็ดราชดัดตัวอย่างยาหอมที่ใช้ในกลุ่มนี้ เช่น ยาหอมนวโกฐ ยาหอมที่หาได้ตาม ท้องตลาดเช่นยาหอมมหาเนาวรัตน์ยาหอมดรุณยาหอมสว่างภพ แก้อ่อนเพลียบำรุงร่างกาย ในวยัชราวยักลางคนหรอืแมแ้ต่วยัเดก็อาการออ่นเพลยีเกดิขึน้ ได้ในบางเวลา เหตุเพราะเราอาจดูแลร่างกายไม่ดีพอ กินอาหาร ไม่เหมาะสมพักผ่อนไม่พอดีไม่ออกกำลังกายถ้าสังเกตให้ดีจะเห็นว่าอาการอ่อนเพลียเหล่านี้ มักเกิดขึ้นในช่วงบ่ายระหว่างเวลา ๑๔.๐๐ น. -๑๘.๐๐น.ซึง่เปน็ชว่งเวลาของการทำงานของธาตุลมหากธาตุลมพรอ่งลง แม้เพียงเล็กน้อยก็ทำให้การเคลื่อนไหวของเลือดที่จะนำน้ำและอาหาร ไปทั่วร่างกายช้าลง ทำให้การเดินของลมขึ้นสู่เบื้องสูงลดลง เป็นเหตุให้ง่วง หาวนอน ยาหอม ที่มีองค์ประกอบของสมุนไพร รสสุขุมร้อน จะสามารถปรับให้ธาตุลมพัดได้เป็นปกติยาหอมที่ผสมโสมหรือยิ่นเซียง ตามตำราไทยจะช่วยบำรุงร่างกายแม้แต่คนที่ทำงานหนักต้องยืนหรือ เดนิทัง้วนัจนออ่นเพลยีในชว่งบา่ยนอกจากการนวดแลว้หากกนิยาหอม ในกลุ่มนี้ จะปรับการเดินทางของลมที่พัดลงไปด้านล่างให้พัดได้ อยา่งทัว่ถงึจงึลดอาการออ่นเพลยีสว่นในกรณีที่เปน็มายาวนานควรกนิ ยาหอมพรอ้มนำ้กระสายเพือ่แก้อาการนัน้ๆเพือ่ให้ได้ผลในการรกัษาเรว็ขึน้


ยาหอมกลุ่มนี้ที่หาได้ตามท้องตลาดเช่นยาหอมปราสาททองยาหอมอินทรโอสถยาหอมมหาสว่างอารมณ์ยาหอมดรุณเป็นต้น แก้แพ้อากาศ อาการแพ้อากาศ น้ำมูกไหลตอนเช้า เป็นอาการหนึ่งที่เกิดขึ้น จากการทำงานของธาตุน้ำที่มากเกินเนื่องมาจากลมเดินไม่สะดวกโดยส่วนใหญ่มักเกิดขึ้นในตอนเช้า ๖.๐๐ -๑๐.๐๐ น. และหายไปหลัง ๑๐.๐๐ น. เมื่อมีความร้อนจากภายนอกเข้ามา เพราะการทำงานของธาตุไฟ เพิ่มสูงขึ้นจึงช่วยเผาผลาญให้น้ำแห้งลง แต่สำหรับคนที่ทำงานใน ห้องปรับอากาศ จะพบว่าอาการแพ้น้ำมูกไหลต่อเนื่องไปจนเกือบถึงบา่ยซึง่อาการเหลา่นี้ยาหอมรสสขุมุรอ้นที่มีสว่นประกอบของลกูจนัทน์ ดอกจันทน์กระวานกานพลูดีปลีหรือเบญจกูลเช่นยาหอมอินทจักรจะช่วยเพิ่มการทำงานของลมและขับเคลื่อนให้ธาตุไฟทำงานได้เพิ่มขึ้นจงึลดอาการนำ้มกูไหลได้แต่อาการแพ้อากาศสว่นใหญ่ที่เปน็มานานจนทำให้สมดลุของรา่งกายเสือ่มลงมากการใช้ยาชว่งแรกอาจออกฤทธิ์ได้ชา้หากปรึกษาแพทย์แผนไทย เพื่อใช้ยาตำรับอื่นร่วมด้วย จะทำให้อาการทุเลาเร็วขึ้นเพราะยาหอมเป็นยาช่วยปรับสมดุลเท่านั้น แก้อาการนอนไม่หลับ การใช้ยาหอมสำหรับอาการนอนไม่หลับนี้ แพทย์แผนไทยมี หลกัวธิีคดิตา่งกบัการแพทย์แผนตะวนัตกกลา่วคอืปกติในเวลากลางคนื เป็นเวลาที่การทำงานของลมลดลง และควรพัดพาเคลื่อนไหวอย่างสมำ่เสมอแต่ในคนที่มีความเครยีดหรอืคนสงูวยัที่มกัมีอาการนอนไม่หลบั เนือ่งจากการเคลือ่นไหวของลมเบือ้งบนที่มากเกนิไปในเวลาที่ลมควรลดลง หรือเกิดจากลมเดินไม่สม่ำเสมอและสับสน ยาหอมที่ประกอบด้วยดอกไม้หลายชนดิจะทำให้การเดนิของลมเรยีบสมำ่เสมอชว่ยทำให้นอนหลับได้ดียาหอมที่ควรใช้ในกลุ่มนี้ได้แก่ยาแท่งทองยาแก้นอนไม่หลับ ยาแดงมโหสถ ยาหอมสรรพคุณ ยาหอมที่หาได้ตามท้องตลาด เช่น ยาหอมอัสดงคตยาหอมเทพจิตรยาหอมอินทรโอสถ ยาหอมเกี่ยวข้องกับอารมณ์อย่างไร ตามทฤษฏีการแพทย์แผนไทย มองว่าภาวะของอารมณ์ใน


ร่างกายมนุษย์ เกี่ยวข้องธาตุไฟ หากกระทบแล้วจะส่งผลต่ออารมณ์ ความรูส้กึอยา่งมากเหตุที่ธาตุไฟสง่ผลที่อารมณ์เนือ่งจากไฟไปกระทบกบั ธาตุลม(หทยัวาตะ)ที่ควบคมุหวัใจซึง่สมัพนัธ์กบันำ้เลีย้งหวัใจนำ้เลีย้งนี้เอง ที่สัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงอารมณ์ หรือบางครั้งลมชนิดดังกล่าวก็ทำให้ธาตุไฟเกิดการเปลี่ยนแปลงได้เช่นกัน ดังนั้น หากมีเหตุการณ์ต่างๆที่เข้ามากระทบก็ส่งผลให้ลมกองหทัยวาตะเกิดการเปลี่ยนแปลงส่งผลทำให้หัวใจเต้นเร็วหรือช้า หรือส่งผลต่อธาตุไฟทำให้เกิดอาการหน้าแดงหรือหน้าตาไม่สดใส ตามคัมภีร์แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ มียาหอมที่เกีย่วขอ้งอารมณ์หลายตำรบัแต่อาการทางอารมณ์ที่พบบอ่ยและน่าจะใช้ยาหอมช่วยบรรเทาอาการในระยะเริ่มต้นก่อน คืออาการหงุดหงิดก่อนมีประจำเดือนและอาการซึมเศร้า อาการหงุดหงิดก่อนมีประจำเดือน อาการหงุดหงิดขุ่นมัวอารมณ์เสียใครทำอะไรก็ดูผิดหูผิดตาผิดใจ อารมณ์ขุ่นเคือง ฉุนเฉียว เป็นพิเศษ พบในผู้หญิงบางคนก่อนมีรอบเดือนประมาณ ๒-๓ วัน และมักจะเป็นทุกครั้งหรือบ่อยครั้ง ในทางการแพทย์แผนไทยได้ตัง้ขอ้สงัเกตไว้วา่อาการเชน่นี้มกัพบตัง้แต่ในครัง้แรกที่มีประจำเดอืนและเปน็ตอ่เนือ่งทกุเดอืนเรยีกวา่โลหติปกติโทษ เนื่องจากเป็นลักษณะของธาตุไฟที่มากระทบณหัวใจส่งผลต่ออารมณ์


ตามทฤษฏีการแพทย์ไทยการใช้ยาหอมเกสราทิคณุหรอืยาหอมที่มีสว่นประกอบของเกสรทั้ง ๗ ชนิด พร้อมกับตัวยาฟอกเลือด และพิกัดยาตรีผลาตามคำแนะนำของแพทย์แผนไทย จึงเป็นการรักษาที่ต้นเหตุคือเลือดลมและการเดินของลมประจำเดือนให้เข้าสู่ภาวะปกติ อารมณ์ซึมเศร้า อารมณ์เศร้าซึมเกิดได้กับคนทุกเพศทุกวัยซึ่งเกิดจากสาเหตุหลายประการสง่ผลใหก้ารทำงานของลมที่พดักลางลำตวั(สมุนาวาตะ)ลดลงจึงกระทบสมดุลในองค์รวมตามหลักแพทย์แผนไทยยาหอมที่มีผิวส้ม๘ประการและหรือดอกมะลิเช่นยาหอมเทพจิตรในยาสามัญประจำบา้นหรอืยาจติรารมณ์ในคมัภรี์ชวดารซึง่มีตวัยาสมนุไพรรสสขุมุเย็น กลิ่นหอม จะปรับการทำงานของสุมนาวาตะให้กลับสู่สมดุล และตัวยาหลักคือผิวส้มหรือมะลิมีสรรพคุณทำให้จิตใจชุ่มชื่นสอดคล้องกับรายงานวจิยัของสารสกดัผวิสม้บางชนดิที่แสดงฤทธิ์คลายกงัวลและฤทธิ์สงบระงบัหรอืรายงานวจิยัของนำ้มนัหอมระเหยจากดอกมะลิซึง่มีฤทธิ์กระตุ้นให้จิตใจสดชื่นหลังการนวดอะโรมา ข้อควรระวังสำหรับการใช้ยาหอม ยาหอมไม่ใช่ยารักษาอาการที่กล่าวมาโดยตรง แต่เป็นยาปรับสมดลุโดยเริม่จากธาตุลมเพือ่ไปกระตุน้การทำงานของนำ้และไฟทำให้มีการไหลเวยีนสะดวกเผาผลาญตามปกติซึง่เปน็หลกัวธิีคดิแบบองค์รวมดงันัน้การใช้ยาหอมอาจไม่ได้ให้ผลดีแบบทนัใจเหมอืนยาเคมีสงัเคราะห์แต่คอ่ยๆ ทำให้สมดลุที่เบีย่งหรอืเอนไปปรบักลบัสู่สภาพเดมิทัง้นี้ขนาดที่ใช้ควรใช้ตามคำแนะนำ เพราะการกินเกินขนาดที่แนะนำอาจไม่ทำให้เกิดอาการพิษทันที แต่จะผลักดันให้การทำงานของธาตุในกายเปลี่ยนไปเร็ว ส่งผลให้สมดุลขาดหรือเกินไปอีกทางได้ การใช้ยาไทยต้องใช้ในทางสายกลางค่อยเป็นค่อยไปจึงจะดีอย่างไรก็ดีการเลือกใช้ยาหอมให้ได้ประสิทธิภาพสูงสุดควรเลือกชนิดของยาหอมให้ถูกกับโรคขนาดที่ใช้ ใกล้เคยีงกบันำ้หนกัตวัและหากไม่สามารถซือ้หรอืเกบ็ยาหอมหลายชนดิ ไว้ในบ้าน ก็สามารถเลือกยาหอมประเภทกลางๆ และใช้ร่วมกับ น้ำกระสายยาตามที่ระบุ เห็นได้ว่าการใช้ยาหอมไม่ใช่เรื่องของคนแก่คร่ำครึ แต่ยาหอม


เพียงตำรับเดียว ก็เสริมสุขภาพให้ดีทั้งครอบครัวได้ โดยไม่ต้องใช้ยาสังเคราะห์ และยังเป็นการสืบทอดเจตนารมณ์ของรุ่นปู่ย่าตายาย ที่อุตส่าห์สั่งสมความรู้ไว้เป็นมรดกตกทอดแก่ลูกหลานไทย ไทยทำ ไทยกินไทยใช้ไทยเจริญ ตำรับยาหอมในกลุ่มยาสามัญประจำบ้านและวิธีใช้

๑.ยาหอมเทพจิตร ส่วนประกอบ ลูกจันทน์ ดอกจันทร์ ลูกกระวาน กานพลู จันทร์แดง จันทน์ขาว กฤษณา กระลำพัก ขอนดอก ชะลูด อบเชย เปราะหอมแฝกหอมหนักสิ่งละ๒ส่วนผิวมะกรูดผิวมะงั่วผิวมะนาวผิวส้มตะรังกะนูผิวส้มจีนผิวส้มโอผิวส้มเขียวหวานหนักสิ่งละ๔ส่วนผิวส้มซ่าหนัก๒๘ส่วนดอกพิกุลทองดอกบุญนาคดอกสารภีเกสรบัวหลวงดอกบัวขมดอกบัวเผื่อนหนักสิ่งละ๔ส่วนชะมดเช็ดการบูรหนกัสิง่ละ๑สว่นโกศสอโกฐเขมาโกฐหวับวัโกฐจฬุาลมัพาโกฐกระดกูโกฐก้านพร้าว โกฐพุงปลา โกฐชฎามังสี หนักสิ่งละ ๔ ส่วน เทียนดำ เทียนแดงเทียนขาวเทียนข้าวเปลือกเทียนตาตั๊กแตนเทียนเยาวภาณีเทียนสัตตบุตย์เทียนเกล็ดหอยเทียนตากบหนักสิ่งละ๔ส่วนพิมเสนหนัก๔ส่วนดอกมะลิหนัก๑๘๔ส่วน สรรพคุณแก้ลมบำรุงหัวใจ ขนาดรับประทานครั้งละ๕-๗เม็ด(เม็ดละ๐.๒กรัม) ๒.ยาหอมทิพโอสถ วตัถุสว่นประกอบดอกพกิลุดอกบนุนาคดอกสารภีดอกมะลิเกสรบัวหลวงดอกกระดังงาดอกบัวจงกลนีหัวแห้วไทยกระจับฝางจันทน์ขาวจันทร์เทศกฤษณาชะลูดอบเชยสมุลแว้งสนเทศวานน้ำกระชายเปราะหอมดอกคำไทยชะเอมเทศสุรามฤตข่าต้นลูกจันทน์หนักสิ่งละ๔ส่วนโกฐสอโกฐเขมาโกฐหัวบัวโกฐเชียงโกฐจุฬาลัมพาโกฐกระดูกโกฐก้านพร้าวโกฐพุงปลาโกฐชฎามังสีหนักสิ่งละ๒ส่วนเทียนดำเทียนแดงเทียนขาวเทียนข้าวเปลือกเทียนตาตั๊กแตนเทียนเยาวพาณีเทยีนสตัตบษุย์เทยีนเกลด็หอยเทยีนตากบการบรูหนกัสิง่ละ ๑ส่วนชะมดเช็ดพิมเสนหนักสิ่งละ๒ส่วน


สรรพคุณละลายน้ำดอกไม้หรือน้ำสุกแก้ลมวิงเวียน ขนาดรับประทานชนดิผงครัง้ละครึง่-หนึง่ชอ้นกาแฟชนดิเมด็ครั้งละ๕–๗เม็ด(เม็ดละ๐.๒กรัม) ๓.ยาหอมอินทจักร์ ส่วนประกอบสะค้านรากช้าพลูขิงดีปลีรากเจตมูลเพลิงแดงลูกผักชีลาโกฐสอโกฐเขมาโกฐก้านพร้าวโกฐพุงปลาโกฐจุฬาลัมพาโกฐเชียงโกฐกักกราโกฐน้ำเต้าโกฐกระดูกเทียนดำเทียนขาวเทียนแดง เทียนข้าวเปลือก เทียนเยาวพาณี จันทน์แดง จันทร์เทศ เถามวกขาว รากหญ้านาง เปลือกสมุลแว้ง กฤษณา กระลำพัก บอระเพ็ด ลกูกระดอมกำยานขอนดอกชะมดเชด็ลกูจนัทน์ดอกจนัทร์ลกูกระวานการพลู รากไคร้เครือ ลำพันแดง ดอกสารภี ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกจำปาดอกกระดังงาดอกมะลิดอกคำไทยฝางเสนดีงูเห่าดีหมูป่าดีวัวพิมเสนสิ่งละ๑ส่วน สรรพคุณ ละลายน้ำดอกมะลิ แก้ลมบาดทะจิต ละลายน้ำ ลูกผักชีเทียนดำต้มหรือน้ำสุกแก้คลื่นเหียนอาเจียนละลายน้ำขิงต้มแก้ลมจุกเสียด ขนาดรับประทาน ชนิดผง ครั้งละครึ่ง - หนึ่ง ช้อนกาแฟและชนิดเม็ดครั้งละ๕–๑๐เม็ด(เม็ดละ๐.๒กรัม)รับประทานทุก ๓ชั่วโมง


๔.ยาหอมนวโกฐ สว่นประกอบขงิแหง้ดปีลีเจตมลูเพลงิแดงสะคา้นชา้พลูหนกัสิ่งละ๓ส่วนแห้วหมูโกฐเชียงโกฐก้านพร้าวโกฐพุงปลาโกฐชฎามังสีเทียนดำเทียนแดงเทียนขาวเทียนข้าวเปลือกเทียนเยาวพาณีเทียนสัตตบุษย์ เทียนเกล็ดหอยเทียนตากบสักขี ลูกราชดัด ลูกสารพัดพิษลูกกระวานกานพลูดอกจัทน์ลูกจันทน์จันทน์เทศจันทน์แดงอบเชยญวนเปลือกสมุลแว้งหญ้าตีนนกแฝกหอมเปลือกชะลูดเปราะหอมรากไคร้เครอืเนือ้ไม้ขอนดอกกระลำพกัเนือ้ลกูมะขามปอ้มเนือ้ลกูสมอพิเภกชะเอมเทศลูกผักชีลาลูกกระดอมบอระเพ็ดเกสรบัวหลวงเกสรบุนนาคดอกพิกุลดอกสารภีดอกมะลิแก่นสนหนักสิ่งละ๔ส่วนน้ำประสานทองสะตุหนัก๒ส่วนชะมดเช็ดพิมเสนหนักสิ่งละ๑ส่วน สรรพคุณ ละลายน้ำลูกผักชี เทียนดำ ต้ม แก้ลมคลื่นเหียนอาเจียนใช้น้ำสุกแก้ลมปลายไข้ ขนาดรับประทาน ชนิดผง ครั้งละครึ่ง - หนึ่ง ช้อนกาแฟและชนิดเม็ด ครั้งละ ๕ – ๑๐ เม็ด (เม็ดละ ๐.๒ กรัม) รับประทานทุก ๓ชั่วโมง


ภูลประสิทธิ์ ยาหอมภูลประสิทธิ์ แก้ลมกองละเอียดลมเสียดหัวใจ ไม้หอมชะมดเช็ดชะมดเชียงหญ้าฝรั่นยาหอมมหาสีสว่าง แก้ลมมีไข้แทรกชุ่มชื่นในหัวใจ แฝกหอมขอนดอกจันทน์ชะมดยาหอมอากาศบริรักษ์ แก้ลมที่วิ่งวิปริตในช่องท้อง โกฐทั้ง๕เทียนทั้ง๕หัวแห้วหมูยาหอมอุดมนพรัตน์ แก้ลมร้อนในคอลมแน่นหน้าอก จันทน์แดงจันทน์เทศสมุลแว้งยาหอมสังข์ทิพย์ แก้ลมจุกคอแก้ลมในเส้นเป็นพิษ หอยทั้ง๙ชนิดพริกหอมพริกหางยาหอมเทพจิตรารมย์ แก้ลมขึ้นเบื้องสูงแก้ลมกองสุมนา เปลือกส้มทั้ง๘ตรีผลากระแจะตะนาวยาหอมวิมลจินดา แก้เหนื่อยเพลียบำรุงหัวใจ(ใช้น้ำอุ่น) บัวสัตบุศย์สัตบรรณบัวหลวงยาหอมน้ำอุทัยโอสถ แก้เหนื่อยเพลียบำรุงหัวใจ(ใช้น้ำเย็น) เถามวกขาวเถามวกแดงเกสรทั้ง๕ยาหอมอดุลสำราญ แก้ลมปวดร้าวตามเส้นหลังถึงศีรษะ เม็ดมะงั่วดอกกระเจี๊ยบรากพิมเสนยาหอมมหาเนาวรัตน์ แก้ลมปลายไข้แก้อ่อนเพลีย โกฐทั้ง๙เทียนทั้ง๕สมอทั้ง๓ยาหอมมหาสว่างอารมณ์ แก้ลมสวิงสวายอ่อนเพลียชูกำลัง ลูกบัวคั่วแห้วคั่วกระจับต้มยาหอมอัสดงคต แก้ลมบำรุงหัวใจช่วยให้นอนหลับ รากระย่อมเกสรทั้ง๕โกฐทั้ง๕ยาหอมมหาศุกระ แก้อุระเสมหะศอเสมหะลมคลื่นเหียน ลูกมะขามป้อมชะเอมไทยอบเชยเทศยาหอมอินทรจักร แก้ลมแน่นอกคลื่นเหียนอาเจียนเปล่า ฝางเสนดอกคำฝอยเกสรทั้ง๗ หมอหวาน ยาหอมสุรามฤทธิ์ แก้อาการใจสั่นเป็นลมบำรุงหัวใจ โสมเกาหลี พิมเสนเกล็ด อำพันทอง หญ้าฝรั่นชะมดเช็ดคุลิก่ายาหอมอินทรโอสถ แก้เหนื่อยอ่อนเพลียแก้ไอแก้เสมหะ รากแฝกหอม อบเชยญวน เห็ดนมเสือ หญ้าฝรั่นชะมดเช็ดโคโรคยาหอมประจักร์ แก้จุกเสียดแน่นท้องคลื่นไส้อาเจียน โสมเกาหลี พิมเสนเกล็ด ชะมดเช็ด หญ้าฝรั่นเหง้าขิงแห้งยาหอมสว่างภพ แก้วิงเวียนหน้ามืดแก้ไขสะท้านร้อน ใบพิมเสนพิมเสนเกล็ดหญ้าฝรั่น สะท้านหนาว โสมเกาหลีชะมดเช็ด

ปราสาททองยาหอมปราสาททอง บำรุงหัวใจแก้คลื่นเหียนอาเจียนอ่อนเพลีย หญ้าฝรั่นพิมเสนชะมดเช็ดกฤษณากระลำพัก วิงเวียนหน้ามืด กานพลูขอนดอกจันทน์แดงแฝกหอมชะเอม บำรุงครรภ์อมแก้คอแห้งย่อยเสมหะ อบเชยทองคำเปลวและตัวยาอื่นๆ ยาหอมอินทรโอสถแท่งทอง แก้ลมวิงเวียนหน้ามืดอ่อนเพลียละเหี่ยใจ จันทน์แดงชะเอมเทศลูกจันทน์กานพลูอบเชย คลื่นเหียนบำรุงครรภ์ ชะมดเช็ดหญ้าฝรั่นพิมเสนกฤษณายาหอมอำพันทอง แก้ลมวิงเวียนหน้ามืดตาลายอ่อนเพลีย โกฐหัวบัวอบเชยกานพลูดอกบุนนาค ละเหี่ยใจคลื่นเหียนอาเจียนลมจุกแน่น เกสรบัวหลวงชะเอมดอกจันทน์พิมเสน บำรุงหัวใจบำรุงครรภ์ ชะมดเช็ด

ตัวอย่างตำรับยาหอมและผู้ผลติยาหอมในประเทศไทยตำรับยาหอม สรรพคุณ ส่วนประกอบของยา


5เจดีย์ยาหอม5เจดีย์ แก้ลมจุกเสียดแน่นขับลมในกระเพาะลำไส้ คักเฮียงกานพลูอบเชยบักเฮียงโส่ยเซ็งเนื้อไม้ แก้หน้ามืดตาลายเวียนศีรษะอ่อนเพลีย ชะเอมโกฐสอ ละเหี่ยใจ เวชพงศ์ยาหอมปิดทองเวชพงศ์ บำรุงหัวใจแก้วิงเวียน หญ้าฝรั่นชะมดเช็ดชะมดเชียงเกสรทั้ง๕ยาหอมเวชพงศ์ แก้ลมวิงเวียนหน้ามืดตาลายอ่อนเพลีย เกสรทั้ง๕เมนทอลชะเอมเทศพิมเสน ละเหี่ยใจคลื่นเหียนอาเจียนจุกเสียด แน่นเฟ้อบำรุงหัวใจ

เจ้ากรมเป๋อยาหอมเทพจิต แก้ลมกระทบดวงจิตกระทำให้ฟุ้งซ่าน ดอกมะลิชะมดเช็ดการบูรและตัวยาอื่นๆ ยาหอมพรหมจักร์ผง แก้ลมวิงเวียนหน้ามืด กำยาน ลูกจันทน์ ลูกกระดอม โกฐสอ เถามวกแดงและตัวยาอื่นๆ ยาหอมดรุณฯ แก้พิษอุจจาระทำให้ตัวร้อน กำยานเนื้อไม้กฤษณาชะมดปรุงเทียน ทั้ง5รากโสมและตัวยาอื่นๆ ฤๅษีทรงม้ายาหอมฤๅษีทรงม้า บำรุงหัวใจแก้ลมวิงเวียนหน้ามืดตาลาย ดอกบุนนาคจันทน์หอมโกฐหัวบัว คลื่นเหียน เปลือกสมุลแว้ง อาเจียนแก้ลมจุกเสียดแน่นท้องขึ้น ท้องเฟ้อ หมอประเสริฐ ยาหอมหมอประเสริฐ แก้ลมวิงเวียนศีรษะอาเจียนแก้ลม กฤษณาจันทน์เทศผิวส้มจีน จุกเสียดแน่นบำรุงหัวใจ เกล็ดสะระแหน่

ซามิ้น ยาหอมซามิ้น แก้ลมบำรุงหัวใจหน้ามืดตาลาย จันทน์เทศอบเชยญวนชะเอมเทศ จุกเสียด พิมเสนเกล็ดกานพลู จัดทำโดย คณะทำงานนวัตกรรมภูมิปัญญาไทในงานมหกรรมสมุนไพรแห่งชาติครั้งที่๗เรียบเรียงโดยสิทธิโชคศรีโช ขอขอบคุณ •ร.ศ.รุ่งระวีเต็มศิริฤกษ์กุลคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล •เภสัชกรพินิตชินสร้อยโรงพยาบาลวังน้ำเย็น

ตำรับยาหอม สรรพคุณ ส่วนประกอบของยา

ออกแบบ/จัดหน้า Health Channel co., ltd.เพลท/พิมพ์ บจก.โบนัสพรีเพรสจำนวนพิมพ์ ๓,๐๐๐เล่ม

ขอสนับสนุน

นวัตกรรมภูมิปัญญาไทงานมหกรรมสมุนไพรแห่งชาติครั้งที่๗

บริษัททีพีไอโพลีนจำกัด(มหาชน)26/56 ถ.จันทน์ตัดใหม่ แขวงทุ่งมหาเมฆ

เขตสาทร กรุงเทพฯ 10120โทร. 0-2285-5090

“ยาหอมนั้นมีการใช้และผูกพันกับวิถีชีวติของคนไทยตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตาย

คงไม่มีชนชาติใดที่มีความผูกพันกับยาหอมมากเท่าสยามประเทศอีกแล้ว

จึงน่าจะนับได้ว่ายาหอมนั้นเป็นยาแห่งชีวติซึ่งเป็นอัตลักษณ์ทางด้านการแพทย์ไทย

ที่ใช้ในการรักษาโรคหลากหลายอันหาได้ยากว่าจะมีในชนชาติอื่นเราจึงควรจะส่งเสริมการใช้ยาหอม

เพื่อเป็นการรักษามรดกทางภูมิปัญญาของชาติและสืบทอดอัตลักษณ์การใช้ยาของแพทย์แผนไทยต่อไป

”

ยาหอมลมหายใจแห่งชีวิต

Education

Transcript of ยาหอมลมหายใจแห่งชีวิต