ปลูกให้เป็นป่า

หนวยวจยการฟนฟปา ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

ปลกใหเปนปา หนวยวจยการฟนฟปา

ปลกใหเปนปาแนวคดและแนวปฏบต

สำหรบการฟนฟปาเขตรอน

จากพนทเสอมโทรม

เปลยนเปนปา

พนทตนนำแมสา อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย พ.ศ. 2541

พนทเดยวกนในป พ.ศ. 2547

ในเวลาเพยง 6 ป เราทำไดอยางไร

ปลกใหเปนปา I

ปลกใหเปนปาแนวคดและแนวปฏบตสำหรบ

การฟนฟปาเขตรอน

“ไมยนตนนนจะชวยใหอากาศมความชมชน เปนขนตอนหนงของระบบการใหฝนตกแบบธรรมชาตทงยงชวยยดดนบนเขาไมใหพงทลายเมอเกดฝนตกอกดวย ซงถารกษาสภาพปาไมไวดแลว

ทองถนกจะมนำไวใชชวกาลนาน”พระราชดำรส พระราชทาน ณ อำเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

วนท 14 เมษายน 2520

หนวยวจยการฟนฟปามหาวทยาลยเชยงใหม

เรยบเรยงโดยสตเฟน เอลเลยต, เดวด บาเครสลย, เจ. เอฟ. แมกเวลล

ซซาน ดาวส และ สทธาธร สวรรณรตน

ภาพวาดโดย สรตน พลคำ

จดรปเลมโดย รงทวา ปญญายศ

สนบสนนโดย Britain’s Darwin Initiative

พมพครงแรก 2549

ปลกใหเปนปาII

“ปลกใหเปนปา” จดพมพทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ สวนฉบบภาษาจนกลาง ลาว และ เขมร ซงไดรบการปรบใหเหมาะสมสำหรบแตละประเทศ จะตพมพในป 2550 หนงสอเลมนไมมลขสทธ และไดรบการออกแบบเพอใหงายตอการถายเอกสารเพอใหสามารถจดทำเพมและเผยแพรตอไปได ทงนในการนำขอมลตาง ๆ จากหนงสอไปใชขอใหอางถงแหลงทมาดงน

หนวยวจยการฟนฟปา, 2549. ปลกใหเปนปา : แนวคดและแนวปฏบตสำหรบการฟนฟปาเขตรอน. ภาควชาชววทยา,คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ประเทศไทย

ผสนใจสงซอหนงสอเพมเตมสามารถตดตอไดทหนวยวจยการฟนฟปา

ดร. สตเฟน เอลเลยต หรอ ดร. สทธาธร สวรรณรตนภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม 50200โทรศพท : 053-943346 หรอ 053-943348 ตอ 1134 -1135

โทรสาร : 053-892259e-mail : [email protected]

ISBN 974-656-945-7

ภาพปก

บน - ปาตนนำแมสาใหมถกทำลายและใชเปนพนทเกษตรกรรมกอนจะถกทงรางและทำลายซำดวยไฟปาจนเสอมโทรม

กลาง - การใชกระดาษแขงคลมโคนตนกลาเมอปลกลงแปลง ชวยลดการแขงขนจากวชพชลาง - พนทเดยวกน 7 ปตอมาหลงจากปลกดวยพรรณไมโครงสรางกวา 30 ชนด

คำอทศ

หนงสอเลมนขออทศใหแก หมอมราชวงศสมานสนท สวสดวฒน (2475-2546) หรอทรจกกนในหมเพอนวา นน นกธรรมชาตวทยาผอทศตนใหแก งานอนรกษธรรมชาตในประเทศไทย

นน เปนผใหความชวยเหลอและสนบสนนพวกเราในการจดตง หนวยวจยการฟนฟปามหาวทยาลยเชยงใหม วสยทศนของเธอทเชอมนวาปาในภาคเหนอของประเทศไทยสามารถจะถกฟนใหคนมามความสมบรณดงเดมได และกำลงใจทเธอมใหยงเปนแรงใจในการทำงานของพวกเราเสมอมา

ปลกใหเปนปา III

สารบาญ

กตตกรรมประกาศ Vสารจากรฐมนตรวาการกระทรวงสงแวดลอมแหงสหราชอาณาจกร VIIคำนำ VIIIบทท 1การฟนฟปา - เพยงความเพอฝนหรอความเปนจรง 1

ตอนท 1 การตดไมทำลายปา ภยคกคามของโลกตอนท 2 การฟนฟปา เผชญหนากบวกฤตการณตอนท 3 หนวยวจยการฟนฟปาตอนท 4 เผยแพรแนวคด

บทท 2ปาภาคเหนอ 11

ตอนท 1 ปาไมผลดใบและปาผลดใบตอนท 2 ปาดบหรอปาไมผลดใบตอนท 3 ปาผลดใบตอนท 4 กลยทธในการฟนฟปาแตละชนด

บทท 3การฟนตวของปา - เรยนรจากธรรมชาต 31

ตอนท 1 การเปลยนแปลงแทนทของปาตอนท 2 เมลด- จดเรมตนในการฟนตวของปาตอนท 3 ความสำคญของการกระจายเมลดพนธตอนท 4 การทำลสยเมลดตอนท 5 การงอกตอนท 6 ตนกลาตอนท 7 นเวศวทยาของไฟปาตอนท 8 ผอยรอด

บทท 4การเรงการฟนตวตามธรรมชาต 51

ตอนท 1 การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตตอนท 2 ดแลสงทมอยตอนท 3 การเพมปรมาณเมลดพนธในพนท

บทท 5การฟนฟปาดวยวธพรรณไมโครงสราง 63

ตอนท 1 แนวคดของพรรณไมโครงสรางตอนท 2 การคดเลอกพรรณไมโครงสรางตอนท 3 การทดสอบพรรณไมโครงสราง

ปลกใหเปนปาIV

บทท 6เรมจากตนกลา 73

ตอนท 1 การออกแบบและสรางเรอนเพาะชำกลาไมตอนท 2 เกบเมลดพนธตอนท 3 เตรยมผลและเมลดตอนท 4 เพาะเมลดตอนท 5 ยายกลาตอนท 6 การดแลกลาไมในเรอนเพาะชำตอนท 7 การควบคมคณภาพ

บทท 7การปลกปา 103

ตอนท 1 การเลอกพนทตอนท 2 เตรยมปลกตอนท 3 วนปลกปาตอนท 4 การดแลกลาไมหลงปลกตอนท 5 การตดตามการฟนตวของปา

บทท 8การทำงานรวมกบชมชน : การวางแผนและดำเนนงานโครงการฟนฟปา 133

ตอนท 1 แรงจงใจเปนพนฐานตอนท 2 ความรวมมอเปนสงสำคญตอนท 3 การวางแผนเปนสงจำเปน

บทท 9พรรณไมโครงสราง- สำหรบการฟนฟปาในภาคเหนอของประเทศไทยและพนทใกลเคยง 143ภาคผนวก 177บรรณานกรม 179ดรรชน 193

ปลกใหเปนปา V

กตตกรรมประกาศ

หนงสอเลมนสำเรจเปนรปเลมไดดวย ความรวมมอรวมใจของคนกลมใหญ ขอมลตาง ๆ ท บรรจอย ในหนงสอรวบรวมมาจากผลงานวจยและการศกษาของนกศกษาและนกวจยทรวมงานกบหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม ตงแตป พ.ศ.2537 ผเรยบเรยงเปนเพยงผรวบรวมและเรยบเรยงขอมลทไดมาจากงานวจยทตอเนองยาวนานกวาทศวรรษ ดงนน ในการอางองหนงสอเลมนขอใหใชนามผเขยนเปนหนวยวจยการฟนฟปา, 2549 หนงสอเลมนเปนสวนหนงของผลผลตจากโครงการ “การศกษาและอบรมเพอฟนฟความหลากหลายทางชวภาพของปาเขตรอน” ซงไดรบการสนบสนนจาก ดารวน อนนธเอทฟแหงสหราชอาณาจกร พวกเราขอขอบคณดารวน อนนธเอทฟทเปนผสนบสนนในการจดพมพหนงสอเลมน หนวยวจยการฟนฟปากอตงขนในป พ.ศ. 2537 โดยเปนหนวยงานในภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม โดยม รองศาสตราจารย ดร. วไลวรรณอนสารสนทร ดร. สตเฟน เอลเลยต และ ดร. เดวดบาเครสลย เปนผรวมกอตงภายใตความรวมมอกบอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย พวกเราขอขอบคณหวหนาอทยานทกทานทใหการสนบสนนกจกรรมของหนวยวจยการฟนฟปาอยางตอเนองมาโดยตลอด โดยเฉพาะ คณประวต โวหารดคณอำพร พนมงคล คณวโรจน โรจนจนดา คณสชยอมาภญญา คณไพบลย เศวตมาลานนท คณประเสรฐแสนธรรม และ คณอนนต ศรไทร หนงสอเลมนคงไมสมบรณถาขาดงานทมคณภาพจากนกวจยของเราทงเกาและใหม ไดแก ศรพร กอผจญ กตยาสรยา พฒพงศ นวกจบำรง เชดศกด เกอรกษ เกรก ผกกาดนฤมล ตนทนา ทองหลาว ศรทอง จำป ปญญาดษฐ สมคดคณโกฑา กนยา ศรทอง และเจาหนาทฝายบรการการศกษาผมสวนในการปรบปรงรางของหนงสอเลมน ไดแก ดร.สทธาธร สวรรณรตน เนตรนภศ จตแหลม ธนากรลทธถระสวรรณ คณากร บญใส สดารตน ซางคำนรสา พงษโสภา และ รงทวา ปญญายศ ตลอดเวลากวา 10 ปทผานมา หนวยวจยฯ ไดรบแนวความคดใหม ๆ จากอาสาสมครชาวตางประเทศทเขามารวม

งานกบเรา ไดแก ดาเนยล แบลคเบรน อลน สมท แอนซลแคล ไซมอน การดเนอร พนดา สทธสนทร ดเรคฮทธคอค เควน วดส จานส เคอรบ ทม เรยเดน และอมนดา บรคเดน โดยเฉพาะยวฑตของประเทศออสเตรเลยเคอรบ โดค และ ซซาน ดาวส ซงชวยหาขอมลทเปนประโยชนสำหรบบทท 9 ขอขอบคณ ดร. เคท ฮารทวค สำหรบการทำงานอยางทมเทในชวงปแรก ๆ ของการจดตงหนวยวจยการฟนฟปารวมถง หมอมราชวงคสมานสนท สวสดวฒนและมารค เกรแฮม ผลวงลบไปแลว พวกเรายงระลกถงความชวยเหลอและแรงสนบสนนทไดรบจากทานทงสองเสมอ วธการฟนฟปาดวยพรรณไมโครงสรางมตนกำเนดมาจากรฐควนสแลนด ออสเตรเลย พวกเราขอขอบคณ ไนเจลทคเกอร และทาเนย เมอรฟ ทใหการอบรมเจาหนาทของหนวยวจยฯ เกยวกบเทคนคดงกลาว ณ อทยานแหงชาต เลคอชแฮม ในป 2540 และขอขอบคณ ดร. แนนซ ซ การวดจากแนทเจอณล ฮสทร มวเซยม กรงลอนดอน ทใหการอบรมแกเจาหนาทของเราในชวงกอตงหนวยวจยการฟนฟปา ความสำเรจของโครงการฟนฟปานคงจะเกดขนไมไดถาขาดความรวมมอจากชาวบานแมสาใหม โดยเฉพาะอยางยงการจดทำแปลงปลกปาสาธตในพนทของหมบาน พวกเราขอขอบคณเนง ถนอมวรกล และ นะโอ ถนอมวรกล ผดแลเรอนเพาะชำของหมบานและประสานงานระหวางหนวยวจยฯ กบชมชน หนวยวจยการฟนฟปากอตงขนดวยเงนทนสนบสนนจากบรษท รชมอนเด (กรงเทพ) และไดรบทนสนบสนนการทำวจยจากมหาวทยาลยเชยงใหม โครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพแหงประเทศไทย โครงการอเดน แหงสหราชอาณาจกร บรษทเซลลอนเตอรเนชนแนล รนวเอเบล แอนด กนเนส รวมทงผสนบสนนอน ๆ ไดแก สถานฑตองกฤษประจำประเทศไทย บรตชเคาซล ฟากส แอนสทรเซอร เมมโมเรยล ทรสต ปเตอรนาธาน ทรสต โรเบรต ไคลน ชารทาเบล ทรสต บาบาราเอเวอราด ปอร ออรคด คอรเซอเวชน สโมสรโรตารเคลปแลนด พอนดาน โปรเจค อลนและเทลมา คนเรด นอสทาชาตคาวานช อาร บตเตอรเวอรท และ เจมส ซ บอดววพวกเราขอขอบคณทกทานมา ณ ทน

ปลกใหเปนปาVI

หนงสอเลมนเรยบเรยงครงแรกเปนภาษาองกฤษ โดยดร. สตเฟน เอลเลยต ดร. เดวด บาเครสลย และ ซซานดาวส และ แปลเปนไทยโดย ดร. สทธาทร สวรรณรตนเจ เอฟ แมกเวลล เปนผวนจฉยพชทกชนดทอยในหนงสอเลมน ภาพวาดประกอบโดย สรตน พลคำ ยกเวนภาพทระบไวอยางอน ภาพถายโดยเจาหนาทของหนวยวจยการฟนฟปา คณะผเรยบเรยงขอขอบคณทกทานทยงมไดเอยนามทใหการสนบสนนแกโครงการของหนวยวจยการฟนฟปา

และการจดพมพหนงสอเลมนและยงไมไดเอยนาม สงทเขยนอยในหนงสอเลมนเปนความคดเหนของผเรยบเรยงมใชของผใหทนสนบสนนทายทสดนพวกเราขอขอบคณสถาบนวจยพชสวนนานาชาต (ปจจบนใชชอ อสต มอลลงรเสรจ) หนวยงานของ ดร. เดวด บาเครสลย และ ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหมทไดใหการสนบสนนแกหนวยวจยการฟนฟปาตลอดมา

เนง ถนอมวรกล ผดแลเรอนเพาะชำและผประสานงานของบานแมสาใหมกบตนมะกกอาย 5 ป ในแปลงปลกปา

ดร. เดวด บาเครสลย ผรวมกอตงและทปรกษาทางวชาการของหนวยวจยการฟนฟปา

ทมงานของหนวยวจยการฟนฟปา (ตนป 2548) จากซายไปขวา พนตนาถ ทนใจ (นกวจย) ดร. สตเฟน เอลเลยต (ผกอตง)ดร. วไลวรรณ อนสารสนทร (ผกอต ง) เจ. เอฟ. แมกเวลล (นกพฤกษศาสตร) ดร. สทธาธร สวรรณรตน(หวหนาฝายการศกษา) รงทวา ปญญายศ (เลขานการ) เชดศกด เกอรกษ (นกวจย) เกรก ผกกาด (นกวจย) สดารตนซางคำ คณากร บญใส นรสา พงษโสภา (ฝายการศกษาในโครงการดารวน) ซซาน ดาวส (ยวฑตจากออสเตรเลย)

ปลกใหเปนปา VII

สารจากรฐมนตรวาการกระทรวงสงแวดลอมแหงสหราชอาณาจกรพณฯ อเลยต มอรเลย

การทำลายพนปาเขตรอนอาจเปนภยคกคามทรนแรงทสดของพชและสตวนานาพนธทอาศยอยรวมกบเราบนโลกใบนถงแมวาปาเขตรอนจะมพนทเพยงรอยละ 7 ของพนดนบนโลก แตมากกวารอยละ 50 ของพชและสตวบนโลกอาศยอยในเขตน คนในพนทไดรบประโยชนจากปาทงในแงของการเกบเกยวของปา การลดความเสยงในการเกดนำทวมและภยแลง รวมไปถงเปนแหลงดงดดนกทองเทยว แตในขณะนปาไดลดลงอยางรวดเรว รฐบาลองกฤษตระหนกดถงปญหาดงกลาว จงไดจดตงหนวยงาน ดารวน อนนธเอทฟ (Darwin Initiative) ขนในป พ.ศ. 2535 เพอสงเสรมใหเกดความรวมมอระหวางหนวยงานทมความเชยวชาญของสหราชอาณาจกรกบประเทศทอดมไปดวยความหลากหลายทางชวภาพ แตขาดทรพยากรในการอนรกษความหลากหลายนนไว จนถงปจจบนหนวยงานนไดใชทนถง 35 ลานปอนด ในการสนบสนนโครงการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพมากกวา 350 โครงการทวโลก ในป พ.ศ. 2545 ดารวน อนนธทฟ ไดใหการสนบสนนแก สถาบนวจยพชสวนนานาชาต (HorticultureReasearch International) และหนวยวจยการฟนฟปา(FORRU) มหาวทยาลยเชยงใหม ในโครงการ “การศกษาและฝกอบรมเพอฟนฟความหลากหลายทางชวภาพของปาเขตรอน” โดยโครงการนไดตงหนวยงานบรการการศกษาเพอใหความรแกประชาชนในพนทเกยวกบการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอน สงทถกบรรจอยในบทเรยนเปนขอมล

งานวจยของหนวยวจยการฟนฟปาททำตอเนองมา ตงแตปพ.ศ. 2537 ซงแสดงใหเหนวาเราสามารถจะสรางปาทมเรอนยอดหนาทบไดภายในเวลาเพยง 3-5 ป โดยการปลกพรรณไมทองถนประมาณ 30 ชนด ทไดรบการคดเลอกแลววาสามารถควบคมวชพชไดและดงดดสตวปาทชวยกระจายเมลดพรรณไมเขามาในพนทซงจะชวยเรงการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ โครงการนจะเปนสวนหนงทชวยใหประชาชนเขามามสวนรวมในการฟนฟปาทเคยอดมสมบรณของประเทศไทยมากขนโดยผานการจดอบรมและกจกรรมใหความรรปแบบตาง ๆทำใหโครงการปลกปาทมอยเดมมประสทธภาพสงขน นอกจากนนยงเปนการกระตนใหชมชนในทองถนมสวนรวมในการฟนฟปาพนทของตนเองอกดวย ในป 2547 ผมไดมโอกาสไปยงชมชนบานแมสาใหมอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ไดเหนวาโครงการนไดสรางทงจตสำนกในการฟนฟปาใหกบชมชนไปพรอม ๆ กบการพฒนาเทคนควธการทสามารถนำไปใชไดจรง หนงสอ “ปลกใหเปนปา” เปนสวนหนงของโครงการน ในหนงสอไดรวบรวมแนวทางงาย ๆ ในการนำผลงานการวจยของหนวยวจยการฟนฟปาไปประยกตใชจรง เหมาะสำหรบผทจะมสวนรวมในการฟนฟปาของประเทศไทย ผมมความยนดอยางยงทดารวน อนนธเอทฟ ไดมสวนในการสนบสนนในการเผยแพรหนงสอเลมนซงไมเพยงเปนขอแนะนำในการฟนฟปาของประเทศไทยเทานน ตยงสามารถนำไปเปนตวอยางสำหรบประเทศอน ๆ ไดตอไปดวย

รฐมนตรวาการกระทรวงสงแวดลอม พณฯ อเลยต มอรเลยสนทนากบคณมนสหวหนาหมบานแมสาใหม และทานฑตองกฤษ คณเดวด ปอลล ในระหวางเยยมชมการดำเนนงานของหนวยวจยการฟนฟปา 2547

ปลกใหเปนปาVIII

ศาสตราจารย ดร. วสทธ ใบไมโครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย (BRT)

เชนเดยวกบประเทศในเขตรอนอน ๆ ประเทศไทยกำลงตกอยในวกฤตการณการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพเมอผนปาทเคยมอยถกแผวถางเพอใชเปนพนทเกษตรกรรมและพนทสำหรบการพฒนาอน ๆ ความสมบรณของพชพรรณและสตวปายอมลดลงอยางหลกเลยงไมได ดวยตระหนกดถงปญหาดงกลาว โครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย(BRT) จงไดถกจดตงขนในป พ.ศ. 2538 เพอใหการสนบสนนทำวจยเกยวกบการอนรกษและใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน ตงแตป 2541 โครงการ BRT ไดใหการสนบสนน แกหนวยวจยการฟนฟปาในการวจยและพฒนาวธการทดทสดในการพลกฟนผนปาเสอมโทรมใหกลบมาเปนปาทมความหลากหลายทางชวภาพสมบรณอกครงโครงการวจยดงกลาวประสบความสำเรจเปนอยางด หนวยวจยการฟนฟปาไดจดตงเรอนเพาะชำเพอการทดลองและแปลงปลกปาสาธตทแสดงใหเหนวาระบบนเวศปาสามารถฟนตวไดภายในระยะเวลาเพยงไมกปดวยวธ “พรรณไมโครงสราง” นกและสตวเลยงลกดวย

นมหลากหลายชนดไดกลบเขามาในผนปาทปลกขนใหมนพรอมกบนำเอาเมลดพรรณไมชนดอน ๆ อกกวา 60 ชนดจากบรเวณใกลเคยงกลบเขามาในพนท หนงสอเลมนไดนำเสนอขอมลทเปนประโยชนจากงานวจยดงกลาวในรปแบบทเขาใจไดงายเพอใหผทสนใจสามารถนำไปปฏบตไดจรงดวยความเชอทวาปาทถกทำลายสามารถฟนฟไดหนงสอเลมนไดใหแนวทางในการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพบนพนทเสอมโทรม โดยการสรางพนททเหมาะสมสำหรบการดำรงชวตใหแกพชและสตวนบพนชนด นอกจากแนวปฏบตในการฟนฟปาหนงสอเลมนยงไดใหความรพนฐานเกยวกบชนดปาและกระบวนการเปลยนแปลงแทนททมในระบบนเวศปาจงทำใหผอานสามารถนำความรไปประยกตใหเขากบแตละทองถนไดอยางมประสทธภาพ หนงสอเลมนเปนแหลงความรสำหรบผทหวงใยในผนปาและความหลากหลายทางชวภาพของไทยในทกระดบ ไมวาจะเปนเดกนกเรยนผทรวมกจกรรมปลกปาเปนครงแรก หรอ หนวยงานราชการทรบผดชอบในการฟนฟปาในระดบชาต ผมมความภมในท BRT ไดมสวนในการสนบสนนโครงการวจยทเปนแหลงขอมลสำหรบหนงสอเลมนและหวงวาทกทานทไดอานจะไดรบแรงบนดาลใจใหมสวนรวมในการฟนฟพนทปาและความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยเราตอไป

คำนำ

ปลกใหเปนปา IX

บทท 1

การฟนฟปา-เพยงความเพอฝนหรอความจรง

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การตดไมทำลายปาภยคกคามโลก การฟนฟปา เผชญหนากบวกฤตการณ

หนวยวจยการฟนฟปาเผยแพรแนวคด

“สงทผมมกพดอยเสมอกคอ ปาเราเกบไวเฉย ๆ กเปนการอนรกษทเราไดรบประโยชนโดยทเราไมจำเปนตองตดมาใช ตนไมใหอากาศ ใหนำ..นเปนการใชใชไหม

ใชโดยทเราไมตองไปตดเอาสวนของมนมาใช”สบ นาคะเสถยร

โครงการความรวมมอของหนวยวจยการฟนฟปา สถาบนวจยพชสวนนานาชาตและ ดารวน อนนธเอทฟ

ในระหวางป 2545 ถง 2548 โครงการความรวมมอดงกลาวไดทำหนาทถายทอดความรและทกษะทจำเปนสำหรบการฟนฟปาใหแกชมชน NGOรวมไปถงครและนกเรยนจากโรงเรยนตาง ๆ บทเรยนและกจกรรมทไดรบการถายทอดลวนเปนขอมลทไดจากงานวจยอนยาวนานของหนวยวจยการฟนฟปาทำใหชมชนสามารถรเรมโครงการฟนฟปาไดดวยตนเอง คมอปลกปาเลมนมงทจะถายทอดประสบการณเหลานนไปยงผทสนใจตอไป

กจกรรมทจดรวมกบโรงเรยนตาง ๆ กวา 180 ครง ไดเปดโอกาสใหนกเรยนกวา 9,000 คน ไดรจกหนวยวจยการฟนฟปา (บน)

นกเรยนจากหลายประเทศทวโลกไดเรยนรวธการเพาะกลาไมในเรอนเพาะชำ (ซาย) กอนทจะลงมอปฏบตจรง (บน)

การอบรมเชงปฏบตการ 19 ครง ผเขารวมกวา 500 คน ไดเรยนรวธการคนความหลากหลายทางชวภาพใหแกพนทปาปลกดวยวธพรรณไมโครงสราง (บน)

ผเขารวมในโครงการไดรบขาวสารของหนวยวจยฯ อยางสมำเสมอ (ซาย)ผานจดหมายขาว (ทงไทยและองกฤษ) ทออกทก 3 เดอน

การฟนฟปามใชเพยงการปลกตนไม การอนรกษนกททำหนาทกระจายเมลดพนธนบเปนสงสำคญยงในการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ ชมรมอนรกษนกบานแมสาใหมจงถกจดตงขนเพอใหเดก ๆ ทเคยเปนคนลานกหนกลบมาชนชมและชวยกนอนรกษนกเหลานนแทน

3ปลกใหเปนปา

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * *

การฟนฟปา - เพยงความเพอฝนหรอความเปนจรง“ถาหากเรายงคงตดปาและทำลายระบบนเวศสำคญ เชน ปาดบชนและแนวประการง

ซงเปนแหลงรวมความหลากหลายทางชวภาพดวยอตราเรวเทากบปจจบน ชนดพนธของพชและสตวบนโลกจะถกทำลายลงมากกวาครงหนงภายในศตวรรษท 21”

E.O. Wilson นกชววทยาผเรมใชคำวา “ความหลากหลายทางชวภาพ”

ตอนท 1 - การตดไมทำลายปา...ภยคกคามของโลก

การลดลงของปาไมผลกระทบทไมอาจหลกเลยง ตงแตมนษยไดตขวานเลมแรก ปาไมไดถกรกรานทำลายเพอนำพนทมาใชทำการเกษตรและตงเมองรวมทงเปนแหลงไมฟนและผลผลตอน ๆ ในอดตการทำไมสวนใหญอยในอตราทธรรมชาตสามารถฟนตวเองได แตการเพมขนของประชากรในปจจบนทำใหความตองการใชปาไมและผลผลตอน ๆ จากปาเพมขนอยางรวดเรวจนกระทงปาไมสามารถทจะฟนตวไดทน เขตรอนเปนพนททมปญหาการลดลงของพนทปารนแรงทสด ถงแมวาปาเขตรอนนนครอบคลมพนทเพยงรอยละ 16.8 ของโลก (FAO, 2001) แตพนทสวนนเปนแหลงทอยของพรรณพชและสตวมากกวาครงบนโลก (Wilson,1988) การตดไมทำลายปานอกจากจะสงผลใหพนทปาลดลงแลวยงทำใหพนททเหลออยถกตดแบงเปนผนเลก ๆ ไมตอเนอง พนทเหลานสวนใหญมขนาดไมใหญพอทจะรองรบการดำรงอยทงของพชและสตว โดยเฉพาะอยางยงสตวเลยงลกดวยนมและนกขนาดใหญ เมอสงมชวตบางชนดสญพนธไปจากพนทยอมสงผลใหสายใยอาหารทประกอบดวยสายสมพนธอนซบซอนของสงมชวตในปาเขตรอนลมสลายตามไปดวย พนธพชหลายชนดไมสามารถขยายพนธตอไปไดเนองจากขาดสตวททำหนาทผสมเกสรหรอกระจายเมลดพนธจำนวนของสตวกนพชซงเคยถกควบคมดวยผลาอาจเพมจำนวนขนจนกอใหเกดปญหาตอประชากรพชอาหารของมนเมอสงมชวตทเปนกลไกสำคญของระบบนเวศตายไปความหลากหลายของปาเขตรอนยอมจะลดลงและอาจเปลยนสภาพไปเปนพนทซงปกคลมดวยวชพชเพยงไมกชนด การบกรกทำลายพนทปาเขตรอนนจงเปนสาเหตของการสญพนธครงใหญทสดตงแตเรมมสงมชวตกำเนดขนบนโลก (Wilson, 1992)

ปาอนอดมไปดวยพชพรรณและสตวนานาชนดนเปนแหลงทรพยากรสำคญสำหรบชมชนในทองถน ทงยาสมนไพรพชอาหาร นำผง หนอไมและเหด ลวนเปนผลผลตทมใหเกบเกยวไดตลอดทงป อยางไรกตามผลผลตทไดจากปาเหลานสวนใหญถกใชไปในชวตประจำวนและไมไดถกนำมาขายมลคาของมนจงไมไดรบความสนใจจากหนวยงานของรฐซงเปนผกำหนดนโยบายในการเขาไปใชประโยชนจากปา ในปจจบนถงแมวาดชนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจจะเพมสงขนแตสำหรบชาวบานทอยกบปาแลว สถานการณกลบแยลงเพราะชาวบานตองเรมจายเงนเพอซอของจากตลาดแทนของทเคยเกบเกยวไดจากปาดงทเคยเปนในอดต ปาเขตรอนยงมประโยชนในการรกษาสมดลของสงแวดลอมในแงตาง ๆ เชน สตวผลาของศตรพชทอาศยอยในปาชวยควบคมศตรพชในพนทเกษตรกรรมขางเคยง คางคาวและแมลงทมถนอาศยในปาทำหนาทสำคญในการผสมเกสรพชพรรณตาง ๆ โดยเฉพาะไมผล ในแตละปปาเขตรอนผลตใบไมปรมาณมากซงถกยอยสลายและสะสมอยในชนดนหนา

ผลผลตจากปาแหลงทรพยากรของชมชนในทองถน

4

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *

ปลกใหเปนปา

ทอดมไปดวยสารอนทรย ชนดนนสามารถอมนำไวไดในปรมาณมหาศาล ในฤดฝนชนดนเหลานจะอมนำเกบไวลดความเสยงในการเกดนำทวม สวนในฤดแลงนำจะคอย ๆซมออกมาสลำธารตลอดทงป นอกจากนปาไมยงชวยดดซบคารบอนไดออกไซดอนเปนปจจยสำคญในการเกดภาวะโลกรอนโดยดงคารบอนมาเกบไวในเนอไมแทน ทงผลผลตจากปาและประโยชนทางนเวศวทยาดงทกลาวมานนลวนแลวแตเปนสงทแสดงถงคณภาพในการดำรงชวตของมนษยซงสงเหลานกำลงจะสญหายไปพรอม ๆ กบพนทปาทลดลง

พนทปาเขตรอนลดลงเรวแคไหน

การตดไมทำลายปา ทำใหเกดการพงทลายของดน อทกภยและแผนดนถลม

ตอไมสญลกษณ

ของการทำลายปา

องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาตไดทำการประเมนพนทปาเขตรอนทเหลออยโดยใชภาพถายดาวเทยมพบวา พนทปาเขตรอนธรรมชาต 1 บนโลก ลดลงจาก 12,156ลานไร เหลอเพยง 11,269 ลานไร ในชวงระยะเวลาเพยง10 ป (2533-2543) โดยประมาณ 62.5 ลานไร ไดถกเปลยนเปนพนทปลกไมเศรษฐกจ ในขณะทอก 887.5 ลานไรเปลยนไปใชประโยชนอน ๆ ในชวงเวลาเดยวกนมพนทปาทเคยถกทำลายเพยง 62.5ลานไรเทานนทฟนตวกลบมาเปนปาเขตรอน ดงนนในแตละปเราสญเสยพนทปาธรรมชาตไปโดยเฉลยถง 88.7 ลานไร(ประมาณรอยละ 0.7) ในป 2543 พนทปาธรรมชาตของประเทศไทยเหลอเพยง61.3 ลานไร (รอยละ 19.3 ของพนททงประเทศ) และถงแมวาสมปทานการทำไมทงหมดไดถกยกเลกตงแตป 2532 แตอตราการลดลงของพนทปาในชวงป 2538-2543 ยงสงถง 1.6ลานไรตอป (รอยละ 2.3 ของพนทปาในป 2538) (FAO,1997,2001) ซงถามองยอนกลบไปจนถงป 2504 ประเทศไทยของเราไดส ญเสยพ นท ป าไปมากกวาสองในสามแลว(Bhumibamon, 1986)

--------------------------------------------------------1 พนทมตนไมขนอยมากกวารอยละ 10 ไมรวมพนทปาปลก


ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * *

ตอนท 2 การฟนฟปา เผชญหนากบวกฤตการณ

ความหลากหลายทางชวภาพทสญหายไปพรอมกบการทำลายพนทปาเขตรอนนจะสามารถฟนคนกลบมาไดหรอไมเรามความหวงแคไหนในการแกไขปญหาดงกลาว ปาไมเปนทรพยากรทสามารถฟนตวสสภาพเดมไดตามธรรมชาต การฟนตวของระบบนเวศปาโดยธรรมชาตอาจกนเวลาเปนศตวรรษแตถาเราเขาใจถงกลไกการฟนตวตามธรรมชาต และชวยเรงกระบวนการนนใหเกดเรวขน การฟนตวของปาอาจเกดขนไดภายในเวลาไมกสบป เทคนควธงาย ๆ ทกลาวถงในหนงสอเลมนจะแสดงใหเหนวาการฟนฟปาเขตรอนนนไมใชเพยงความเพอฝนแตเปนสงทสามารถทำไดจรง

ปลกปาหรอฟนฟปา

“การปลกปา” หมายถงการสรางพนทสเขยวโดยการปลกตนไมชนดใดกไดลงบนพนททเคยถกทำลาย การปลกปาจงเปนไดตงแตพนทปลกปาชมชน การทำวนเกษตร รวมไปถงการปลกไมเศรษฐกจตาง ๆ ดวย สวนการฟนฟปาหมายถงการสรางพนทปาทถกทำลายใหมสภาพใกลเคยงกบพนทปาทเคยมอยเดมใหมากทสด ในประเทศเขตรอนการปลกไมเศรษฐกจเปนรปแบบการสรางพนทปาทพบมากทสดโดยเฉพาะอยางยงทวปเอเซย จากขอมลในป 2543 ประมาณรอยละ 62 ของพนทปลกตนไมของโลกอยในทวปเอเซย ซงคดเปนรอยละ 20 ของพนทปาทงหมดของเอเซย ประเทศไทยเองจดอยในอนดบท 8 ของประเทศทมพนทปลกปาสงสดของโลก โดยพนท 1 ใน 3 ของพนทสเขยวในประเทศไทยประมาณ 31.25 ลานไร เปนพนทปลกสนยคาลปตสและยางพารา

การปลกไมเศรษฐกจเหลานยงมความจำเปนเพอตอบสนองความตองการไมและเยอกระดาษทเพมขนอยางตอเนองไมปลกเหลานชวยลดปรมาณความตองการไมจากปาธรรมชาตอยางไรกตามการปลกปาในลกษณะนไมสามารถสรางสภาพพนททเหมาะสมสำหรบการดำรงชวตของพชและสตวนานาชนดทเคยอยในระบบนเวศปาธรรมชาตได ดงนนการฟนฟปาในพนททปลกปาเพอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพจงมความเหมาะสมมากกวา

ในการฟนฟปาเราไมสามารถทจะปลกพชทกชนดหรอนำสตวทกชนดทเคยมอยในพนทกลบมาไดพรอม ๆ กนทเดยวเนองจากในพนทสวนใหญยงไมมขอมลทสมบรณเกยวกบชนดของพรรณไมและสตวตาง ๆ ทเคยอาศยอย การฟนฟปาจงมงเนนทจะสนบสนนกระบวนการพฒนาตวเองของระบบนเวศปาดวยการฟนฟโครงสรางและการทำงานของระบบนเวศโดยการปลกพชทมความสำคญตอระบบนเวศดงเดม ความสำเรจของการฟนฟปาสามารถวดไดจากจำนวนชนเรอนยอดของตนไมทเพมขน จำนวนของชนดสงมชวตทกลบเขามาในพนทโดยเฉพาะชนดทหายากหรอมความสำคญตอการดำรงอยของระบบนเวศและคณภาพของดนทดขน เปนตน การฟนฟปาจงจดเปนการปลกปาทมลกษณะเฉพาะทแตกตางไปจากการปลกปาชนดอน ๆ (Elliott, 2000)

พนททเหมาะสมตอการฟนฟปา

การฟนฟปาเหมาะกบพนทปลกปาเพอการอนรกษ เชนการปลกปาเพออนรกษสตวปา รกษาสภาพสงแวดลอมเพอการทองเทยวเชงอนรกษ หรอการปลกปาเพอใหชมชนใชสอยเกบเกยวผลผลตตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงการฟนฟปาทถกทำลายในพนทอนรกษ นบตงแตป 2503 กรมปาไม1 ไดประกาศจดตงอทยานแหงชาตและเขตอนรกษพนธสตวปา 138 แหง ครอบคลมพนทมากกวารอยละ 15 ของประเทศ (Elliott & Cubitt, 2001)อยางไรกตามพนทภายในเขตอนรกษเหลานหลายแหงมสภาพเปนเพยงปาเสอมโทรมทเคยผานการสมปทานไมหรอเคยเปนพนทเกษตรกรรมเดม พนทเหลานตองไดรบการฟนฟใหกลบส สภาพเดมกอนจงจะสามารถเป นแหล งพ กพ งข อ ง เ หล า พ ร รณพ ช แล ะสตวปาได

ตอไมสามารถแตกยอดใหมไดอกครง

------------------------1 ปจจบนหนวยงานดงกลาวขนกบกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

6

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *


การฟนฟปาจำเปนตองปลกตนไมหรอไม

การศกษากระบวนการฟนตวตามธรรมชาตของปาทำใหทราบวาปจจยใดทเปนขอจำกดหรอเปนประโยชนตอการฟนฟปา (ดบทท 3) ทำใหสามารถจดการพนทไดอยางเหมาะสมเพอลดอปสรรคจากปจจยเหลานนไดดขน เชน การกำจดวชพช การใสปยใหแกกลาไมธรรมชาต การปองกนไฟ และการปองกนพนทจากปศสตว วธการเหลานรวมเรยกวา “การเรงการฟนตวตามธรรมชาต” (ดบทท 4) เปนวธการทลงทนตำและมประสทธภาพสง อยางไรกตาม วธเหลานจะใชไดเฉพาะกบตนไมหรอตนกลาทมอยในพนทแลวเทานน ซงในพนทปาเสอมโทรมพรรณไมทเหลออยตามธรรมชาตนนเปนเพยงสวนนอยของพชพรรณอนหลากหลายของปาเขตรอน ดงนนการฟนฟพนทใหมความหลายหลายทางชวภาพเหมอนเดมอาจตองปลกตนไมเสรมบางสวน อยางไรกตามการปลกตนไมทกชนดลงในพนทไมใชสงทจำเปนในการฟนฟปาเพราะการปลกตนไมจำนวนนบรอยชนดทเคยอยในพนทนนดเปนสงทไมสามารถเปนไปไดในทางปฏบต

ทกคนปลกตนไมได

แตสงทสำคญไมยงหยอนไปกวากนคอการตดตามการเจรญเตบโตของตนไมเพอเรยนรขอบกพรองและนำไปปรบปรง

วธพรรณไมโครงสรางคออะไร

วธการพรรณไมโครงสรางไดรบการพฒนาขนครงแรกในรฐควนสแลนด ประเทศออสเตรเลย โดยพสจนใหเหนวาการปลกตนไมทคดเลอกอยางดเพยงไมกชนดสามารถทำใหปาเสอมโทรมกลบมาเปนระบบนเวศทมความหลากหลายทางชวภาพสงไดในระยะเวลาอนสน (Goosem and Tucker,1997; Tucker, 2000) การฟนฟปาดวยวธนจะปลกตนไม20-30 ชนดปะปนกน ตนไมเหลานจะชวยฟนฟโครงสรางและการทำงานของระบบนเวศ ตนไมทปลกตองดงดดสตวเขามาในพนท เพอใหมการนำเมลดพนธจากปาขางเคยงเขามาในพนทนอกจากนน สภาพของพนททเรมมตนไมขนปกคลมนมอากาศทเยนกวา ความชนสงและปราศจากวชพชเปนสภาพทเหมาะสมสำหรบการงอกของเมลดพนธและการเจรญเตบโตของตนไม(ดบทท 5)

วธน ประสบความสำเรจอยางมากในการฟนฟปาของออสเตรเลยแตวธการดงกลาวจะสามารถนำมาประยกตใชในประเทศไทยไดหรอไมยงเปนสงทตองคนควาหาคำตอบตอไป


ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * *

ตอนท 3 - หนวยวจยการฟนฟปา

ในป พ.ศ. 2537 เจาหนาทและนกศกษากลมเลก ๆ ของภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมไดเรมทำการศกษาวจยดความเปนไปไดในการประยกตวธพรรณไมโครงสรางมาใชฟนฟปาเสอมโทรมในภาคเหนอของประเทศไทย โครงการนไดรบทนสนบสนนจากบรษท รชมอนเด (กรงเทพฯ) จำกด และการสนบสนนทางวชาการจากมหาวทยาลยบาสแหงสหราชอาณาจกร และไดจ ดต งหนวยวจยการฟนฟปา รวมกบอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย กรมปาไม ซงประกอบดวยสำนกงานและเรอนเพาะชำเพอการวจย ณ ททำการอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปยเรอนเพาะชำระดบชมชน การศกษาในอาคารหอพรรณไมภาควชาชววทยา มหาวทยาลยเชยงใหม

งานวจยของหนวยวจยการฟนฟปา

เทคนคและคำแนะนำทอยในหนงสอเลมนเขยนขนจากขอมลทสงสมจากประสบการณการทำงานตลอด 10 ป ของหนวยวจยการฟนฟปา ตงแตการคดเลอกชนดของตนไมทม

ความเหมาะสมในการเปนพรรณไมโครงสรางจากตนไมทมอยมากกวา 600 ชนดในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย (Maxwelland Elliott, 2001) ตลอดจนการศกษาเกยวกบฤดตดดอกออกผลของตนไมกวา 100 ชนด เพอใหทราบถงระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดของตนไมแตละชนด

ปจจยแหงความสำเรจของการฟนฟปาเรมตนจากกลาไมทมคณภาพ ดงนน เราจงใหความสำคญกบการพฒนาวธการผลตกลาไมภายในเรอนเพาะชำคอนขางมากเพอใหไดกลาไมทมคณภาพ (Blakesley et.al., 2000) พรรณไมทองถนมากกวา400 ชนด ไดผานการทดสอบเพอดอตราการงอก (Blakesleyet.al., 2002) บางชนดสามารถงอกไดงาย แตอกหลายชนดมอตราการงอกตำมาก จงตองทดลองใชวธการตาง ๆ เพอกระตนใหเกดการงอกของเมลดสงขน (Kopachon, 1995,Siangpectch 2001, Chaiyasirinrod, 2001) สำหรบตนไมทไมสามารถเพาะจากเมลดไดอาจใชวธปกชำและขดยายกลาธรรมชาตจากปาโดยตรง

นอกจากนยงมการทดสอบชนดของภาชนะปลกและดนปลกททำใหกลาไมมอตราการรอดสงและมการเจรญดทสดด วย (Zangkum, 1998, Jitlam, 2001)

การทดลองทเรอนเพาะชำทำใหทราบถงผลของสภาพแวดลอมตอการพกตวและการงอกของเมลดพรรณไมทองถนกวา 400 ชนด

8

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *


วธการดแลกลาไมทไดรบการพฒนาจากการวจยอยางตอเนอง ไดรบการทดสอบเพอนำไปใชกบเรอนเพาะชำของชมชน

ตนไมแตละชนดตดผลในชวงเวลาทแตกตางกน ตนกลายงมอตราการเจรญเตบโตไมเทากนดวย แตกลาไมทงหมดตองโตไดขนาดทจะนำไปปลกพรอม ๆ กนในชวงตนฤดฝนดงนนงานวจยหลกในเรอนเพาะชำคอการพฒนาวธทเหมาะสมในการเรงกลาไมใหมขนาดโตพอทจะปลกภายในฤดกาลปลกท 1 หรอ 2 หลงจากเกบเมลดพนธแลว (ดบทท 6) จากความตองการดงกลาวจงมการพฒนาตารางการผลตกลาไมของพรรณไมทอาจใชเปนพรรณไมโครงสรางไดขนดวย

ทหนวยวจยการฟนฟปาตนกลาทถกเพาะขนไดรบการตดตามเกบขอมลตงแตเรมงอกจนกระทงโตพรอมทจะนำไปปลก

(Kuarak et al., 2000, Elliott et al., 2002, Blakesley etal., 2000) ตนไมทอาจใชเปนพรรณไมโครงสรางหลายชนดถกนำไปทดลองปลกในแปลงปลกปาเพอทดสอบความสามารถในการเจรญเตบโตในพนทปลก (Elliott et al., 2002) มการตดตามตรวจสอบอตราการรอดชวตและอตราการเจรญเตบโตรวมไปถงความสามารถในการใหรมเงาการแกงแยงกบวชพชตลอดจนความสามารถในการฟนตวหลงจากถกไฟไหม นอกจากนยงมการนำเอาวธทางวนวฒนวทยามาใชในการดแลกลาไม เพอทดสอบวาวธใดจะชวยเรงการเจรญของตนไมทปลกได เชน การกำจดวชพชหลากหลายวธ การคลมดน การใสปยเปนตน (Elliott et al., 2000) (ดบทท 7)

คณสมบตสำคญในการเปนพรรณไมโครงสรางขอหนงไดแก การดงดดสตวปาซงเปนผนำเมลดพนธเขามาในพนทดงนน ตนไมทปลกไปแลวควรตองมการตดตามผลอยางตอเนองวาเรมตดดอกออกผล และเรมทดงดดสตวเขามาในพนทเมอไร นอกจากนนยงมการศกษาการเปลยนแปลงของความหลากหลายของพชพนลาง นก (Chantorn, 1999) และสตวเลยงลกดวยนมทเขามาในพนทดวย

ผลงานวจยทสำคญอกอยางหนงคอ การคดเลอกพรรณไมทชวยฟนฟโครงสรางและการทำงานของระบบนเวศปาไดเรวขนและสามารถเรงการฟนตวตามธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพของพนทไดด ในบทท 9 จะกลาวถงพรรณไมทไดรบการทดสอบแลววาใชเปนพรรณไมโครงสรางไดด พรอมทงวธการปลกพรรณไมเหลานน


ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * * *

การทำงานรวมกบชมชน

งานอกสวนหนงของหนวยวจยการฟนฟปาคอการตรวจสอบวาเทคนควธตาง ๆ ทไดรบการพฒนาจากงานวจยของเรานนจะไดรบการยอมรบและนำไปใชโดยชาวบานหรอไมเพราะนอกจากเทคนควธการทไดรบการทดสอบตามหลกวชาการแลวการฟนฟปายงตองการการสนบสนนอยางตอเนองจากชมชนในพนททงในรปของแรงงานและทนทรพย โครงการฟนฟปาทจะประสบความสำเรจไดกตอเมอทงผนำและสมาชกในชมชนมความเขาใจถงความสำคญ เหนถงประโยชนของการฟนฟระบบนเวศ และมแรงจงใจมากพอทจะใหความรวมมอกบโครงการในระยะยาว แปลงปลกปาของหนวยวจยการฟนฟปาไดถกจดตงขนโดยไดรบความรวมมอจากชาวบานหมบานแมสาใหม ชมชนมงทใหญทสดในเขตภาคเหนอของประเทศไทย เรองราวความสมพนธระหวางหนวยวจยการฟนฟปาและชาวบานแมสาใหมทไดรวมมอกนผสานการเรยนรทางวทยาศาสตรเขากบความตองการของชาวบานในพนทไดถกบรรยายไวในบทท 8

หนวยวจยการฟนฟปาไดใหความชวยเหลอชาวบานแมสาใหมในการจดตงเรอนเพาะชำเพอทดสอบวา ชาวบานทไมมความรพนฐานทางวทยาศาสตรจะสามารถเพาะเลยงกลาไมตามวธการของหนวยวจยการฟนฟปาไดหรอไม เรอนเพาะชำแหงนนอกจากจะเปนแหลงผลตกลาไมทใชสำหรบการฟนฟปาของแมสาใหมแลวการทำงานรวมกบชาวบานแมสาใหมยงไดกอใหเกดความรและแนวทางปฏบตมากมายในการวางแผนการดำเนนงานในโครงการฟนฟปา ซงรายละเอยดดงกลาวจะกลาวไวในบทท 8 นอกจากน เรอนเพาะชำและแปลงปลกปาบานแมสาใหมยงไดกลายเปนแหลงเรยนรทมคณคาสำหรบการอบรมและใหความรเกยวกบการฟนฟปา ขาวความสำเรจของโครงการทแพรสะพดออกไปทำใหจำนวนผสนใจเขาเยยมชมผลงานของหนวยวจยการฟนฟปาเพมขนอยางตอเนอง จนกระทงเจาหนาทไมสามารถตอบสนองความตองการในการใหคำปรกษาและการฝกอบรมไดเพยงพอ หนวยงานใหมของหนวยวจยการฟนฟปาจงไดถกจดตงขนเพอทำหนาทสงเสรมทางดานการศกษาโดยเฉพาะ

พ.ศ. 2543 แปลงปลกปาของหนวยวจยการฟนฟปาทหมบานแมสาใหมไดรบรางวลกจกรรมบำรงรกษาตนไมดเดนจากกรมปาไม

10

ก า ร ฟ น ฟ ป า * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 4 เผยแพรแนวคด

ในป พ.ศ. 2545 หนวยวจยการฟนฟปารวมกบสถาบนวจยพชสวนนานาชาต (HRI) แหงสหราชอาณาจกร ไดรบการสนบสนนจาก ดารวน อนนธเอทฟ (Darwin Initiative)ใหดำเนนงานในโครงการ “การศกษาและฝกอบรมเพอการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพของปาเขตรอน” เพอจดตงทมงานฝายการศกษาเพอใหบรการจดกจกรรมใหแกโรงเรยนจดประชมเชงปฏบตการและใหความรแกชมชน การจดทำหนงสอ “ปลกใหเปนปา” เลมนกเปนสวนหนงของงานภายใตโครงการดงกลาว

หนงสอเลมนเปนสอกลางในการถายทอดเทคนควธซงไดรบการพฒนาจากขอมลงานวจย และผานการใชงานจรงในระดบชมชนมาแลวไปยงผทสนใจ การฟนฟระบบนเวศปาเขตรอนหนงสอเลมนไดนำมาทดลองใชและปรบปรงในการประชมเชงปฏบตการหลายครงทจดขนโดยหนวยวจยการฟนฟปา สำหรบองคกรพฒนาเอกชน เจาหนาทรฐ คร และชาวบาน

มงหมายของหนงสอ ปลกใหเปนปา

หนงสอเลมนไดรวบรวมหลกการพนฐานและเทคนคทใชในการฟนฟปาเอาไว เพอเปนแหลงขอมลสำหรบหนวยงานทตองการฟนฟระบบนเวศปาเขตรอนโดยเฉพาะอยางยงขอมลพรรณไมโครงสรางทเหมาะสมสำหรบภาคเหนอของประเทศ

ไทย (ดบทท 9) อยางไรกตามหนงสอเลมนไมไดเขยนขนเพอหนวยงานในประเทศไทยเทานน วธการพรรณไมโครงสรางนสามารถนำไปปรบใชกบพนทอน ๆ ไดโดยคดเลอกพรรณไมใหเหมาะสมสำหรบแตละพนท

หนงสอเกยวกบการปลกปาสวนใหญจะเนนทการปลกไมเศรษฐกจ โดยไมไดเนนใหเหนถงความสำคญของปาในการเปนแหลงอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ หรอการรกษาสภาพแวดลอม หนงสอเลมนจงมงเนนใหเหนถงความสำคญของการฟนฟระบบนเวศของปา และการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเปนหลก แตในขณะเดยวกนขอมลในหนงสอยงสามารถนำไปปรบใชกบปาชมชนหรอการทำเกษตรกรรมไดวธการทอยในบทท 6 และ 7 สามารถใชสำหรบการดแลตนไมในการปลกปาทกรปแบบ พรรณไมโครงสรางหลายชนดทอยในบทท 9 เปนพรรณไมทมการปลกในปาชมชนหรอวนเกษตรอยแลว อกหลายชนดเปนไมโตเรวทอาจพฒนาเปนไมสำหรบสวนปาในอนาคตได หนงสอเลมนยงใหขอคดในการบรณาการการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพกบการจดการพนทปลกปาเพอเศรษฐกจเขาไวดวยกน

การเพมขนของประชากรและการเตบโตทางเศรษฐกจอาจทำใหการตดไมทำลายปาเปนสงทหลกเลยงไมได แตปาทถกทำลายนนสามารถฟนตวขนมาใหมไดโดยใชเทคนคทไดรบการพฒนาอยางตอเนอง บวกกบความเขาใจในคณคาของปาไมและความรวมมอจากทกฝายในการฟนฟปา เราจงหวงอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปนสงหนงทชวยสรางอนาคต

ทดขนสำหรบปาเขตรอนบนโลกใบน

เรอนเพาะชำของหนวยวจยการฟนฟปา เปนทงหองเรยนและหองวจย

ปาไมผลดใบและปาผลดใบปาดบหรอปาไมผลดใบ

ปาผลดใบกลยทธในการฟนฟปาแตละชนด

บทท 2

ปาภาคเหนอ

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ปาดบ (EGF)

ปาไมผลดใบผสมสน (EG-Pine)

ไมพนลาง เชนPhlogacanthus curviflorus(ลาง) เปนไมทนรมสามารถดำรงชวตอยใตเรอนยอดทมดทบได

ในปาสนมกพบไมในกลมกอ (Fagaceae) ขนอยดวยในภาพดานบนคอ Castanopsis argyrophylla

Impatiens violaeflora (เทยนดอย) (บน) ไมพนลางทพบในปาไมผลดใบผสมสนออกดอกในชวงพฤศจกายน

พบในพนทสงกวา 1,000 เมตร เหนอระดบนำทะเล ความหลากหลายทางชวภาพสงและเปนพนทตนนำ ดานพนปามแสงนอย เนองจากเรอนยอดทหนาทบของไมใหญ

ไมองอาศยเชน Aeschynanthushosseusii (บน) ขนไปเจรญเตบโตบนเรอนยอดของตนไมเพอใหไดรบแสงเพยงพอ

Sapria himalayana (กระโถนฤาษ)(ซาย) ไมตองใชแสงแตดงสารอาหารจากรากของเถาวลย (Tetrastigmaspp.) มาใชแทน

พชในวงศจำปจำปาเปนลกษณะเฉพาะของปาไมผลดใบในรปคอผลของ Manglietia garrettii

Rhododendron vietchianum(กายอม) (ขวา) ไมพมทอาศยบนไมอน

บรเวณสนเขาทสงกวา 1,000 เมตร และไดรบอทธพลจากไฟ สนอาจกลายเปนไมเดนในปาไมผลดใบ ไมพนลางมจำนวนไมมากชนดนกและเปนชนดทพบขนอยกบสนโดยเฉพาะ

ปาไมผลดใบผสมสนทเชยงดาวทระดบ 1,200 เมตร

การถากตนเพอเกบไมเกยะและยางสนทำใหตนสนออนแอลงและถกเขาทำลายไดงาย (บน)


ช น ด ข อ ง ป า ใ น ภ า ค เ ห น อ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

13

ปาภาคเหนอ เมอแผนทวปอนเดยเคลอนทเขาชนเอเซย เมอ 50 ลานปกอน ไมเพยงแตทำใหเกดเทอกเขาหมาลยขนมาเทานน ยงทำใหเกดแนวเทอกเขาขยายออกไปทางตะวนออกและทางใต เหตการณทางธรณวทยาดงกลาวทำใหภมประเทศทางเหนอของประเทศไทยมลกษณะทประกอบดวยหบเขาขนาดใหญทถกกนดวยภเขาสงชนตามแนวเหนอใตมความสงตงแต 300 เมตรในทราบจนถง2,565 เมตรเหนอระดบนำทะเล ณ จดสงสดบนดอยอนทนนท ความแตกตางของภมประเทศนทำใหชนดของปาทขนปกคลมอยมความแตกตางกนดวย และนนยงหมายถงแหลงทอยทหลากหลายของสตวปานานาชนด จงไมใชเรองแปลกทภาคเหนอของประเทศไทยจะเปนภมประเทศทมความหลากหลายทางชวภาพสง โดยพบสตวเลยงลกดวยนมอยางนอย 150 ชนด และพบนกถง383 ชนด หอพรรณไม มหาวทยาลยเชยงใหม มตวอยางพรรณไมทเกบจากภาคเหนอของประเทศไทยมากกวา 3,450 ชนดโดย 1116 ชนดในนนเปนไมยนตน ถงแมปาทอยใกล ๆ กนมกมพรรณไมหลาย ๆ ชนดทเหมอนกน แตในแตละพนทกจะมพชทเปนลกษณะเฉพาะของตนเอง ดงนน เมอวางแผนฟนฟปาจงควรคำนงถงความแตกตางดงกลาวดวย

แผนภาพดานลางแสดงพนทท พบปาชนดตาง ๆ ในภาคเหนอของประเทศไทย EGF = ปาไมผลดใบหรอปาดบ, PINE =ปาสน , MXF = ปาผสมผลดใบหรอปาเบญจพรรณ, BB-DF = ปาผลดใบผสมไผ (ปาสกทเคยถกทำลาย), DOF =ปาผลดใบผสมกอ (Maxwell and Elliott (2001))

แหงมาก-----------------------แหง-----------------------------ชน-----------------------ชนมาก

ถกรบกวน/ทำลายมาก--------------------------------------------ถกรบกวนนอย

ทำไมตองรจกชนดปา

การฟนฟปามจดมงหมายเพอเรงการฟนตวตามธรรมชาตของระบบนเวศปาใหกลบไปมสภาพทใกลเคยงกบสภาพดงเดมใหมากทสดเทาทจะเปนไปได จงจำเปนตองทราบถง

สภาพปาเดมของพนทเพอกำหนดเปาหมายการฟนฟไดถกตอง ทำใหทราบวาควรปลกตนไมชนดใดบางบนพนทแตละแปลงทตองการฟนฟ เมอจดมงหมายแรกของการฟนฟปาคอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ สงทบงชถงความสำเรจกคอ การพบสงมชวตทคลายคลงกบทเคยพบเดมในพนทปาฟนฟ

EGF

BB-DF

DOF

MXF

PINES

PINES1,000 m

ระดบความสง

350 mระดบความสง

14

ช น ด ข อ ง ป า ใ น ภ า ค เ ห น อ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 1 ปาไมผลดใบและปาผลดใบ

ปาในภาคเหนอของประเทศไทยสามารถแบงคราว ๆออกได 2 กลมคอ ปาดบหรอปาไมผลดใบซงพบอยประมาณ1,000 เมตร เหนอระดบนำทะเลและปาผลดใบทพบในพนททตำกวา ปจจยหลกทกำหนดลกษณะพนทปา ทงสองชนดนกคอความชนของดน

ในพนทเขตรอนซงมชวงฤดแลงทขาดแคลนนำตนไมมกทงใบเพอรกษาชวตรอด ในชวงเวลาดงกลาว ปาไมผลดใบพบอยเฉพาะบรเวณทปรมาณนำในดนมเพยงพอทจะหลอเลยงตนไมไดตลอดทงปเทานน สวนปาผลดใบจะเจรญเตบโตอยในพนททดนไมสามารถอมนำไวไดเพยงพอสำหรบตนไมในฤดแลง พชแตละชนดมอตราการลำเลยงนำขนจากดนหรอทเรยกวาอตราการคายนำคอนขางคงท กระบวนการนเปนกลไกในการลำเลยงธาตอาหารจากรากไปยงใบทเกดขนจากการระเหยของนำจากเซลลในใบพชและการแพรของไอนำผานปากใบสบรรยากาศภายนอก เมอความชนในดนลดตำลงกวาระดบทพชตองใชในการคายนำเปนเวลานาน ตนไมอาจทงใบเพอ

ปองกนการสญเสยนำและรกษาระดบนำในราก ลำตน และกงกานไวในระดบทเพยงพอสำหรบการเกดเมแทบอลซม(กระบวนการทางชวเคม) ทจำเปนตอการดำรงชวตจนกวาฝนจะตกลงมาเพอเพมความชนใหแกดนอกครง ดงนน ปรมาณนำทเหลออยในดนจงเปนปจจยสำคญทกำหนดวาปาในพนทนนจะเปนปาผลดใบหรอปาไมผลดใบสวนปจจยพนฐานทมผลตอปรมาณนำในดนของพนทไดแก ความสงจากระดบนำทะเล ถงแมวาความสงไมมผลตอพช แตความชนของดนนนขนกบระดบความสงของพนท เมอความสงของพนทเพมขน ปรมาณนำฝนทไดกจะเพมขนดวย อากาศรอนสามารถอมไอนำไวมากเมอเคลอนทผานภเขาและเคลอนทสงขนชนกบอากาศทเยนกวา อากาศเยนซงมความสามารถในการอมนำนอยกวาจะทำใหไอนำบางสวนกลนตวลงมาเปนฝน ในทางตรงกนขามอณหภมจะลดลงตามระดบความสง (ประมาณ 0.6 องศาเซลเซยส ทก ๆ ความสงทเพมขน 100 เมตร)และ ในทสงนำจะระเหยจากดนนอยลงขณะเดยวกนอตราการคายนำของพชกลดตำลง ดงนน บนท

ปาไมผลดใบปาไมผลดใบ//ปาดบปาดบ ผลผลตปฐมภม

สงตลอดทงปปรมาณนาในดน

เพยงพอสาหรบการคายนา

ตลอดฤดแลง

ความชน ความสามารถในการ

อมนาของดน

สง

ปรมาณนาฝน

สง

ปรมาณแสงทระดบพนลาง

ตา

สงคมพชพนลาง

ชน ตดไฟยาก

ไฟไมคอยเขา ทาใหมการ

สะสมสารอนทรย

อณหภม

ตา

ระดบความสงจาก

นาทะเล

สง

สารอนทรยในดน

สง

เรอนยอด

หนาทบ

การสญเสยนาจากการ

ระเหยและการคายนา

ตา



15

สงปรมาณนำฝนทตกลงสดนจงสงกวาในขณะทอตราการสญเสยนำนอยกวาพนทระดบตำ ดนของปาไมผลดใบยงมปรมาณสารอนทรยทไดจากเศษซากใบไมทเกดขนตลอดปทำใหดนมความสามารถในการอมนำ (Field capacity) สง ปรมาณนำสงสดทดนของปาไมผลดใบ 1 กรมจะอมนำไดอยทประมาณ0.35 กรมตอดนแหง 1 กรม ซงเพยงพอสำหรบตนไมจะใชไดตลอดชวงฤดแลง ตนไมสวนใหญบนพนทสงจงมใบหนาตลอดทงป ในพนทตำทกอยางกลบตรงกนขาม ปรมาณนำฝนทตกลงสพนดนมนอย อณหภมสงทำใหอตราการระเหยเพมขนและความสามารถในการอมนำของดนตำ (เฉลยประมาณ 0.2กรมของนำตอดนแหง 1 กรม) โดยเฉพาะอยางยง ถาสารอนทรยในดนถกทำลายจากไฟปา ดงนน ถงแมวาในชวงปลายฤดฝนดนจะอมนำไวเตมทแตปรมาณความชนดงกลาวกยงไมเพยงพอสำหรบตนไมทจะใชสำหรบการคายนำตลอดฤดแลงตนไมจงทงใบ ซงเปนวธการทมประสทธภาพดทสดในการหยดคายนำและรกษาชวตไว นอกจากระดบความสง อกปจจยหนงทมผลอยางมากตอ

ลกษณะหรอชนดของปากคอ การรบกวนจากมนษย การรบกวนหรอทำลายปาโดยมากมผลทำใหความชนของดนลดลงการตดไม เลยงปศสตวและการทำการเกษตรกรรมลวนเปนการเปดพนทปาทำใหนำระเหยจากดนมากขน เกดการชะลางหนาดนสง ตนไมเจรญเตบโตไดนอยลง ปรมาณสารอนทรยในดนลดตำลงทงจากปรมาณผลผลตทลดลงของพรรณไมในพนทและการทำลายจากการเผาไหมของไฟ สงทกลาวมามผลทำใหความสามารถในการอมนำของดนลดลง ทำใหมตนไมทผลดใบกระจายขนไปในพนททมความสงกวา 1,000 เมตร ซงเคยมปาดบขนอยได ในทางตรงกนขามบรเวณใกลแหลงนำเชน ตามแนวลำธารหรอหบเขาทมความชนเพยงพอตนไมจากปาไมผลดใบอาจกระจายลงมาถงบรเวณพนทระดบตำ ๆได อยางไรกตามในเขตภาคเหนอของประเทศไทย ปาดบทเคยขนอยในพนทตำไดถกทำลายจากอตสาหกรรมการทำไมไปจนหมดแลว ปจจยทางกายภาพอน ๆ เชน ลกษณะหน ทศทางและความลาดชนของเขาอาจมผลตอชนดปาในพนทไดเชนกน แตปจจยดงกลาวมอทธพลไมมากเทากบความชนของดน

ปาผลดใบปาผลดใบ ผลผลตปฐมภม

ตา เมอตนไมไมมใบนาในดน

ไมเพยงพอสาหรบการ

คายนาในฤดแลงความชน ความสามารถ

ในการอมนาของดน

ตา

ปรมาณนาฝน

นอย

ปรมาณแสงทระดบพนลาง

สง

สงคมพชพนลาง

หญาเปนเชอเพลงทด

ทาใหเกดไฟปา

ทาลายสารอนทรย

อณหภม

สง

ระดบความสงจาก

นาทะเล

นอย

สารอนทรยในดน

ตา

เรอนยอด

นอย

การสญเสยนาจากการระเหย

ของนาและการคายนา

สง

16



ตอนท 2 ปาดบหรอปาไมผลดใบ

ในขณะทปาดบหรอปาไมผลดใบในภาคเหนอของประเทศไทยมกมลกษณะทเหมอนกนในเกอบทกท ปาผลดใบกลบมลกษณะทหลากหลายและสามารถแยกออกเปนอยางนอย 3 ชนด ในตอนท 2 และ 3 น จะนำเสนอลกษณะของปาชนดหลก ๆทพบในภาคเหนอของประเทศไทย ซงเรยบเรยงมาจากงานของ Maxwell and Elliott (2001) “Analysis of the vegetationof Doi Suthep-Pui National Park (ดขอมลเพมเตมใน Maxwell, 2004) โดยรายชอพรรณไมทอยในบทนสามารถดชอไทยไดจากตารางรายชอพรรณไมททายเลม

ลกษณะเฉพาะของปาดบ

ในภาคเหนอของประเทศไทยมกพบปาดบอยทระดบความสงมากกวา 1,000 เมตรจากระดบนำทะเล หรออาจตำกวานนเลกนอยในบรเวณใกลลำธาร ปาดบคอนขางเหมอนกนในทกพนทตงแตระดบตำสดทพบจนถงยอดดอยอนทนนททความสง2,565 เมตร ทำใหไมสามารถแยกออกเปนกลมยอย ๆ ได ปาดบแตกตางจากปาผลดใบอยางชดเจน ชนเรอนยอดหลกหนาและสงกวาปาผลดใบมาก สวนใหญสงกวา 30เมตร ชนเรอนยอดหนาทบนทำใหแสงสองลงไปถงพนดนไดเพยงเลกนอย ถดลงมาจากชนเรอนยอดเปนชนทประกอบดวยตนไมทอายนอย ไมขนาดเลก และไมพม ปาชนดนมกพบเถาวลยทมเนอไมและพชในกลมไทรและมะเดอขนอย ในปาชนดน บนลำตนและกงกานของตนไมมกมไมองอาศยอยมาก โดยมทงทเปนพชมทอลำเลยงและไมมทอลำเลยง เชน สาหราย มอส เฟรนและไลเคน พชพนลางขนอยคอนขางหนาแนนประกอบดวยลกไมและไมลมลกนานาชนด บางชนดเปนพชกนซากหรอปรสตในพนททถกรบกวนอาจพบหญาบางแตไมพบไมไผในปาชนดนเลย เมอเทยบกบปาผลดใบ ปาดบมโอกาสเกดไฟปานอยมาก แตเมอเกดขนจะกอใหเกดความเสยหายมากกวา เพราะตนไมไมมโครงสรางทชวยปองกนอนตรายจากไฟ หลงเกดไฟปาพชพนลางและสตวทอาศยบนพนปา เชน นกหรอสตวเลยงลกดวยนมขนาดเลกอาจตองใชเวลาหลายปกวาจะฟนตวกลบมาดงเดม ปาดบมความหลากหลายทางชวภาพสง ตนไมทพบในปานมมากกวาปาชนดอน ๆ (พบไมตนอยางนอย 250 ชนด) ถงแมวาไมมตนไมชนดใดหรอสกลใดเดนเปนพเศษแตตนไมหลายวงศจะพบในปาดบไดบอยกวาปาชนดอน เชน Lauraceae,Fagaceae, Theaceae, Moraceae, Magnoliaceaeเปนตน ตนไมในชนเรอนยอดสวนใหญเปนไมไมผลดใบ ชนดทพบบอย ๆ ไดแก Lindera caudata (Nees) Bth. และ

Phoebe laceolata (Wall. ex Nees) (อยในวงศ Lauraceaeทงค) Artocarpus lanceolata Trec. และไมรดในกลมมะเดอหรอไทรขนาดใหญ เชน Ficus altissima Bl. และ F.benjamina L. ( Moraceae) สวนไมในวงศกอ (Fagaceae)ทพบบอย ไดแก Quercus vestita Rehd & Wils., Q.glabricupula Barn., Q. incana Roxb. และ Q. lineataBl. นอกจากนนยงพบ Pyrenaria garrettiana Craib(Theaceae), Garcinia mckeaniana Craib (Guttiferae),Casearia grewiifolia Vent. (Flacourtiaceae),Chionanthus sutepensis (Kerr) Kiew (Oleaceae),Elaeocarpus prunifolius Wall. ex C. Muell.(Elaeocarpaceae), Dysoxylum excelsum Bl.(Meliaceae) Ostodes paniculata Bl. (Euphorbiaceae)และ Diospyros martabarica Cl. (Ebenaceae) ในปาดบนประมาณรอยละ 27 ของตนไมทพบมการทงใบในบางฤด สวนใหญเปนชนดทพบทงในปาดบและปาเบญจพรรณ ไมผลดใบขนาดใหญทพบในชนเรอนยอด ไดแกManglietia garrettii Craib, Michelia baillonii Pierre(Magnoliaceae) Melia toosendan Sieb & Zucc.(Meliaceae) และ Morus macroura Miq. (Moraceae)ไมผลดใบบางชนดพบเฉพาะปาดบเทานน ไดแก Acrocarpusfraxinifolius Wight ex Arn. (Leguminosae,Caesalpinioideae), Litsea zeylanica (Nees) Nees(Lauraceae) และพนธไมหายากอยาง Hovenia dulcisThunb. (Rhamnaceae) ไมชนรองในปาดบขนทบกวาในปาผลดใบ โดยเฉพาะอยางยงในรองเขารมลำธาร ตนไมในชนน ไดแก Phoebelanceolate (Nees) Nees (Lauraceae), Acronychiapedunculata (L.) Miq. (Rutaceae), Sarcospermaarboreum Bth. (Sapotaceae) และ Diospyrosglandulosa Lace. (Ebenaceae) สวนไมผลดใบทพบ ไดแกEngelhardia spicata Lechen. (Juglandaceae) และSpondias axillaris Roxb. (Anacardiaceae)



17

ไมตนและไมพมในวงศจำปจำปา (Magnoliaceae) เปนไมทพบเฉพาะในปาดบ (ถงแมวาบางชนดอาจพบในปาเบญจพรรณดวย) ไมกลมนเปนพชโบราณทเปนหลกฐานของการกระจายตวของพชจากเทอกเขาหมาลยมายงภาคเหนอของไทย

มณฑาแดง (Manglietia garrettiiCraib (Magnoliaceae)) เปนหนงในพรรณไมโครงสรางทแนะนำใหปลกในพนทปาดบทถกทำลายและอยสงกวา 1,000 เมตร

ไมขนาดเลกและไมพม (91 และ 22 ชนดตามลำดบ) มจำนวนมาก ตนไมทพบบอยไดแก Vernonia volkameriifoliaDC. (Compositae), Glochidion kerrii Craib(Euphorbiaceae), Debregeasia longifolia (Burm.f.)Wedd. (Urticaceae), Archidendron glomeriflorum(Kurz) Niels. (Leguminosae, Mimosoideae) และ (Lour.)Pers. (Lauraceae) ไมพมไมผลดใบไดแก Psychotriaophioxyloides Wall. (Rubiaceae) และ Phlogacanthuscurviflorus (Wall.) Nees (Acanthaceae). ในบรเวณใกลธารนำมกพบกลวยและเตย เชน Musa itinerans Cheesm.(Musaceae) และ Pandanus penetrans St. John(Pandanaceae) ขนอย ปาดบอดมไปดวยเถาวลยนานาชนด (เถาวลยทมเนอไม78 ชนด) ชนดทพบเฉพาะในปาดบไดแก Toddalia asiatica(L.) Lmk. (Rutaceae), Ficus parietalis Bl. (Moraceae),Combretum punctatum Bl. (Combretaceae) และUncaria macrophylla Wall. (Rubaiceae)สวนชนดทพบไดบอย เชน Tetrastigma (T. laoticumGagnep. และ T. obovatum (Laws.) Gagnep.) ในวงศVitaceae และ Mucuna macrocarpa Wall.(Leguminosae, Papilionoideae) จะพบไดทงในปาดบและปาเบญจพรรณ หวายเปนพชเฉพาะของปาดบอกกลมหนงแตมจำนวนคอนขางนอย เชน Calamus palustris Griff. var.cochinchinensis Becc. และ Plectocomia kerrana Becc. พรรณไมอกกลมทพบไดมากคอกลมทเตบโตบนตนไมอน จาก 82 ชนด ทมการบนทกไวมทงทเปนไมตน ไมพม ไมเถาและไมลมลก โดยตนไมทเปนพชองอาศยไดแก ไมในกลมไทรซงมกไปขนอยบนตนไมอน เชน Ficus superba (Miq.)Miq. (Moraceae) และไมหายากอยาง Sorbus verrucosa(Decne) Rehd. (Rosaceae) ไมองอาศยทเปนไมพม ไดแก กลมกหลาบปา(Rhododendron vietchianum Hk.(Ericaceae)) และกาฝากชนดตาง ๆ เชนMacrosolen cochinchinensis (Lour.)Tiegh., Viscum ovalifolium Wall. exDC. และ V. orientale Willd.(Loranthaceae) ไมลมลกทพบสวนมากมอายหลายป

และมกผลดใบในบางฤด ชนดทเฉพาะกบปาดบ ไดแก เฟรน( Lepisorus nudus (Hk.) Ching (Polypodiaceae) และDavallodes membranulosum (Hk.) Copel.(Davalliaceae) พชในกล มขงขา (เชน Hedychiumellipticum Ham. ex J. Sm.) กลวยไม (เชน Bulbophyllumbittnerianum Schltr., Coelogyne schultesii Jain &Das. และ Trichotosia dasyphylla (Par. & Rchb.f.) Krzl.)และกลมวงศชาฤาษ (Didymocarpus wattianus Craibและ Aeschynanthus hosseusii Pell. (Gesneriaceae)) บนพนปามไมลมลกนานาชนด (พบ 321 ชนด) ใตรมเงาหนาทบมกพบเฟรนชนดตาง ๆ ไดแก Arachnoidea henryi(Christ) Ching และ Tectaria herpetocaulos Holtt.(Dryopteridaceae) และ Diplazium dilatatum Bl.(Athyriaceae) ไมดอกทพบไดบอย ไดแก Impatiensviolaeflora Hk.f. (Balsaminaceae), Ophiorrhizatrichocarpon Bl. และ Geophila repens (l.) I.M. John.(Rubiaceae) และ Pilea trinervia Wight (Utricaceae)พชในกลมขง เชน Globba kerrii Craib, G. villosulaGagnep. และ Zingiber smilesianum Craib(Zingiberaceae) พชบางชนดทขนอยบนพนปาดบไมจำเปนตองใชแสงในการดำรงชวตเนองจากเปนพชกนซากหรอเปนปรสตเบยนไมอนเชน ขนนดน ซงเปนกาฝากเบยนรากตนไม ซงมลกษณะคลายเหด (เชน Balanophora abbreviata Bl. และ B. fungosaJ.R. & G. Forst.) หรอกระโถนฤาษ (Sapria himalayanaGriff. (Rafflesiaceae)) กาฝากเบยนรากเถาวลย Tetrastig-ma ssp. (Vitaceae) ซงออกดอกสแดงจดเหลองขนาดใหญพอ ๆ กบจานรองถวยกาแฟ

18



ลกษณะเฉพาะของปาสน

บรเวณสนเขาทมความสง 950-1,900 เมตร และมกมไฟปาจะพบสนสามใบ (Pinus kesiya Roy. ex Gord.(Pinaceae) ขนอยมากกวาไมไมผลดใบชนดอน ๆ แตในพนทตำกวานนอาจพบสนสองใบ (Pinus merkusiiJungh & De Vriese) ขนอยดวย ชนเรอนยอดของปาดบผสมสน (EGF-PINE) โปรงกวาปาดบทไมมสนขน ปาชนดนมกพบไมกลมกอ (Fagaceae)ขนปนอยดวยโดยเฉพาะ Castanopsis argyrophyllaKing ex Hk.f., Quercus brandisiana Kurz, Q.leticellata Barn. และ Lithocarpus craibianus Barnสวนตนไมอนทมกพบอยรวมกบสน (เนองจากตนสนทำใหดนเปนกรด) ไดแก Viburnum inopibatum Craib(Caprifoliaceae), Helicia nilagirica Bedd.(Proteaceae) และ Myrica esculenta B.-H. ex D.Don(Myricaceae) ดนในปาชนดนมกเปนกรด พนททไฟเขาบอยอาจพบ ตนไมจากปาเตงรงผสมกอกระจายตวเขามาในระดบความสงทปกตไมพบตนไมพวกนขนอยได เชน Craibiodendron stellatum (Pierre) W. W.Sm. และ Vaccinium sprengelii (D.Don) Sleum(Ericaceae), Anneslea fragrans Wall. (Theaceae)และ Aporusa villosa (Lindl.) Baill. ในพนทลกษณะนพบไมกอมากขน (Castanopsis armata (Roxb.) Spach,C. tribuloides (Sm.) A. DC., Lithocarpus elegans(Bl) Hatus. ex Soep., L. fenestratus (Roxb.) Rehd.และ Quercus vestita Rehd. & Wils. (Fagaceae)ไมตนในปาดบผสมสนทพบทงหมดม 99 ชนด ไมพมและ

เถาวลยในปาดบผสมสนนมนอยกวาปาดบ

สนสามใบ (Pinus kesiyaRoy. ex Gord.) ในแตละมดของใบม 3 ใบยอย

สนสองใบ (Pinus merkusiiJungh. et de Vriese)มใบกระจกละ 2 ใบยอย

พชองอาศยทมทอลำเลยงทพบในปาชนดนไดแก เฟรนกลวยไม ชาฤาษ และกาฝาก (Loranthaceae และ Vis-caceae) เฟรนทพบ ไดแก Drynaria propinqua (Wall.ex Mett.) J.Sm. ex Bedd., Lepisorus subconfluensChing และ Polypodium argutum (J. Sm. ex Hk. &Grev.) Hk ในวงศ Polypodiaceae) กลวยไมทพบมหลายสกล เชน Bulbophyllum sua-vissimum Rol., Cleisostoma fuerstenbergianumKuzl., Coelogyne trinervis Lindl., Dendrobium he-terocarpum Lindl., Diploprora championi (Lindl.)Hk. f., Oberonia pachyphylla King & Pantl., Pho-lidota articulata Lindl. และ Trichotosai dasyphyl-la (Par. & Rchb.f.) Kezl. กาฝากทพบไดบอย ไดแก Macrosolen avenis (Bl.)Dans. และ Scurrula ferruginea (Jack) Dans. (Lo-ranthaceae) และ Viscum ovalifolium Wall. ex DC.(Viscaceae) ชาฤาษทพบไดในปานไดแก Didymocarpuskerrii Craib และ D. aureoglandulosus Cl.(Gesneriaceae) พชพนลางประกอบดวยพชลมลก 263 ชนด มทงทเปนพชปเดยว (รอยละ 32) และทอายหลายป (รอยละ 68) ไมปเดยว ไดแก Blumeopsis flava (DC.) Gagnep. Ana-phalis margaritacea (L.) Bth. & Hk.f. (Compositae),Lobelia nicotianaefolia Roth ex Roem. & Schult.(Campanulaceae) และ Exacum pteranthum Wall.ex Colebr. (Gentianaceae) สวนพชหลายปไดแก Inulacappa (Ham. ex D. Don) DC. (Compositae) Pratiabegoniifolia (Wall. ex Roxb.) Lindl. (Campanula-ceae), Anthogonium gracile Wall. ex Lindl.(Orchidaceae), Oleandra undulata (Willd.) Ching(Oleandraceae) และ Kuniwatsukia cuspidata(Bedd.) Pic.-Ser. (Athyriaceae)



19

อปสรรค ปญหา ในการฟนฟปาดบหรอปาดบผสมสน

เนองจากปาดบมความหลากหลายของพรรณไมสงกวาปาชนดอน (ดกรอบ 2.5) การปลกตนไมจงควรมเปาหมายใหครอบคลมชนดตนไมใหมากทสดเทาทจะทำได เพอเปนจดเรมของการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ ตนไมหลายชนดในปาดบมเมลดหรอผลขนาดใหญ ซงตองอาศยสตวใหญ เชน ชาง แรด หรอววปา ในการกระจายเมลดพนธ แตสตวเหลานมกสญพนธไปจากพนทแลว หรอเหลออยเฉพาะบางพนท ดงนน เพออนรกษตนไมในกลมนไวควรจะปลกตนไมทมเมลดขนาดใหญลงไปดวยเพราะสตวทจะชวยกระจายเมลดพนธมนอยมากในปจจบน ไมผลดใบทขนในปาดบมกเปนพรรณไมโครงสรางทประสบความสำเรจในการเรงการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพหลงปลกปา (เชน Acrocarpus fraxinifolius,

กรอบ 2.1 ทำความรจกกบสนพนเมองทง 2 ชนดของไทย

ตนไมพนเมองของไทยทง 2 ชนดนสามารถแยกออกจากกนไดไมยาก สนสองใบ (Pinus merkusii Jungh. deVriese) มใบกลมละ 2 ใบในขณะทสนสามใบ (Pinus kesiyaRoy. ex Gord.) ในแตละกระจกม 3 ใบ

ในภาคเหนอของประเทศไทยมกพบสนสองใบขนอยระดบตำกวาสนสามใบ (300-1,200 เมตร) และมกพบสนสองใบไดบอยในปาเตงรงผสมกอ หรอในปาดบผสมสนทอยตำ ๆปจจบนในพนทตำมกไมพบสนสองใบขนอยแลวเนองจากถกทำลายจากการเกบยางสนและการตดไม สวนสนสามใบมกพบอยในปาดบผสมสนหรอปาเตงรงผสมกอในทสง โดยมกขนอยในระดบความสงประมาณ 950-1,900 เมตร

สนทงสองชนดชอบขนในทแดดจดและทนไฟไดด มการเกบยางสนจากสนทงสองชนด โดยทสนสองใบจะใหผลผลตดกวาสามารถใหยางไดถง 40 กโลกรมในหนงป ความเสยหายทเกดจากการตดหรอถากลำตนเพอเกบไมเกยะ ซงเปนเชอไฟพบไดบอยมากในปาภาคเหนอ ทำใหตนสนออนแอลงและอาจ

Erythrina subumbrans, Gmelina arborea, Hoveniadulcis, Melia toosendan, Spondias axillaris) ไมพวกนสามารถทนทานตอสภาพรอนแหงแลงหลงการปลกปาไดดจงมอตราการรอดสง ดนของปาดบมกมความอดมสมบรณมากกวาดนของปาผลดจงสามารถใหปยนอยลงไดแตวชพชในพนทมกโตเรวจงตองกำจดวชพชบอยขน ทำใหมคาใชจายสงกวาการฟนฟปาผลดใบ ปาดบในทสงอาจอยเหนอระดบตานำทำใหการรดนำตนกลาหลงปลกทำไดยาก นอกจากนน พนทแบบนมกอยหางจากถนนทำใหรถนำเขาไปไมไดจงตองรอใหมฝนตกในพนทกอนทจะปลก สำหรบการฟนฟปาดบผสมสนควรปลกสนและกอรวมกบพรรณไมโครงสรางชนดอน ๆ ดวย เพราะตนไมทงสองกลมเปนลกษณะเฉพาะของปาแบบน และเนองจากปาดบผสมสนมกพบในพนททมไฟปาเขาไดจงควรใหความสนใจกบการทำแนวกนไฟหลงปลกดวย

ตายไดกลายเปนสาเหตสำคญททำใหตนสนในภาคเหนอลดลง ลมเปนปจจยสำคญทชวยกระจายเมลดสนในททยงมแม

ไมเหลออย กลาไมธรรมชาตจะกลบเขามาขนในพนททถกทำลายไปไดงาย แตกลาไมเหลานไมอาจขนแขงกบวชพชไดและถกทำลายดวยไฟไดงาย สวนในพนททไมเหลอตนสนอยแลวควรจะปลกตนสนรวมกบพรรณไมโครงสรางดวย แตไมควรปลกสนเพยงอยางเดยวเพราะจะไมคอยมสตวเขามาอาศยในพนท การเพาะกลาตนสนควรใชกลาไมจากเมลดของแมไมในธรรมชาตตงแตผลยงไมเปดออก เกบผลสเขยวทแกเตมทไวในทรมจนเปลยนเปนสนำตาล จากนนจงนำไปตากแดดจนกระทงผลเปดออก เขยาเมลดออกมากำจดสวนปกของเมลดทงไป แลวจงนำไปเพาะในทราย เมอกลาไมสง3-5 เซนตเมตร จงยายลงไปปลกและเลยงตออก 1-1.5 ปหรออาจขดกลาไมขนาด 5-10 เซนตเมตร จากปาธรรมชาตในฤดฝนนำมาเลยงไวในถงปลกตอแทนการเพาะเมลด (ดกรอบ 6.1) เมลดแหงของสนสามารถเกบไวไดหลายป

20



ลกษณะเฉพาะของปาเบญจพรรณ

ปาเบญจพรรณพบอยในชวงความสงระหวาง 800-1,000เมตร (หรอ 600 เมตรในบรเวณหบเขาใกลลำธาร) อยระหวางปาดบและปาผลดใบผสมไผ พรรณไมในปาชนดนเปนสวนผสมของพรรณไมจากปาทงสอง แตหลายชนดพบเฉพาะในปาเบญจพรรณเทานน ชนเรอนยอดมความสงตงแต 20-30 เมตร และสามารถพบตนไมใหญสงมากกวา 30 เมตร เรอนยอดมกปกคลมทงพนทแตไมหนาแนนเทากบในปาดบ พบเถาวลยและพชองอาศยจำนวนมาก มไผขนอยบางแตนอยกวาในปาผลดใบผสมไผ พนปาอดมไปดวยพชลมลกและลกไมชนดตาง ๆมกไมคอยพบหญายกเวนในบรเวณทเคยมไฟเขา จากตนไมจำนวน 217 ชนดทพบในปาเบญจพรรณของดอยสเทพมเพยงรอยละ 43 ทเปนไมผลดใบพรรณไมในปาเบญจพรรณและปาผลดใบผสมไผคลายคลงกนมากตนไม38 ชนดทพบไดบอยหรอมจำนวนมากในปาชนดแรก มถง21 ชนด (รอยละ 55) ทพบในปาชนดทสองดวย ตนไมไมผลดใบขนาดใหญทจำแนกชนดไดงายในปาเบญจพรรณคอตนไมในกลมยาง (Dipterocarparceae) ไดแก Diptero-carpus costatus Gaertn. f. และ D. turbinatusGaetn. f. ซงมลำตนสงใหญ ใบคอนขางเลก ทรงพมรปรมขนาดใหญ ซงแตกตางไปจากไมตระกลยางใบใหญอยางทพบในปาเตงรงผสมกอ ตนไมชนดอนทพบไดบอยในปาเบญจพรรณ ไดแกIrvingia malayana Oliv. ex Benn. (Irvingiaceae),Mangifera caloneura Kurz (Anacardiaceae),Eugenia albiflora Duth. ex Kurz (Myrtaceae),Lagerstroemia cochinchinensis Pierre (Lythrace-ae), Spondias pinnata (L.f.) Kurz (Anacardiace-ae), Terminalia mucronata Craib & Hutch. (Com-bretaceae) และ Engelhardia serrata Bl. (Juglan-daceae) สวนไมชนรองทพบ เชน Garcinia speciosaWall. (Guttiferae) และ Scleropyrum pentandrum(Denn.) Mabb. (Santalaceae)

ตอนท 3 ปาผลดใบ

ภาคเหนอของประเทศไทยมปาผลดใบ 3 ชนดใหญ ๆ ซงมลกษณะแตกตางกนอยางชดเจน ไดแก ปาผสมผลดใบหรอปาเบญจพรรณ ซงอยระหวางรอยตอของปาดบกบปาผลดใบชนดอน ๆ ปาผลดใบผสมไผ ซงมกพบในพนทปาสกทถกทำลายจากการตดไม สวนปาชนดสดทายคอปาเตงรงผสมกอ พบในพนทแหงแลงในทตำ

ในปาเบญจพรรณพบเถาวลยมากกวา 60 ชนด โดยชนดทพบเฉพาะในปานไดแก Securidaca inappendicu-lata Hassk. (Polygalaceae), Tetrastigma aff. her-mandii Planch (Vitaceae) และ Parameria laevigata(Juss.) Mold. (Apocynaceae) ไมองอาศยทพบ คอกลวยไม (เชน Bulbophyllum congestum Rol. และ B.paropinquum Krzl.) กาฝากเบยนกงเชน Helixantherapulchra (DC.) Dans. และ Dendrophthoe pentandra(L.) Miq. (Loranthaceae) และเฟรน เชน Polypodiumsubauriculatum Bl. และ Pyrrosia porosa (Wall. exPresl) Hoven. (Polypodiaceae) พชพนลางประกอบดวยไมลมลกอยางนอย 278 ชนดและยงมกลาไมของทงไมตนและไมพมอกดวย ซงพชพนลางของปาเบญจพรรณนพบในปาดบและปาผลดใบผสมไผดวยและมเพยงไมกชนดเทานนทพบเฉพาะในปาเบญจพรรณไดแก กลวยไมดน 2 ชนด Tainia hookeriana King &Pantl. และ Tropidia pedinculata Bl. เฟรน 2-3 ชนดเชน Microlepia puberula v.A.v. Ros. (Dennstaedti-aceae), Asplenium excisum Presl (Aspleniaceae)และ Tectaria impressa (Fee) Holtt. (Dryopteridace-ae) และกาฝากเบยนราก Balanophora laxiflora Hemsl(Balanophoraceae)

อปสรรค ปญหา ในการฟนฟปาเบญจพรรณ

ปาเบญจพรรณมกพบอยในบรเวณเนนลาดชนจงมปญหาในการเขาถงและเชนเดยวกบปาผลดใบผสมไผ ไผกอใหญอาจทำใหตนไมทปลกไมโต จงอาจตองตดถางไผออกบางปาเบญจพรรณสวนมากอยใกลแหลงนำ การรดนำหลงปลกจงสามารถทำได ไมยางขนาดใหญทเปนเอกลกษณของปานกระจายเมลดพนธโดยใชลม ในพนททมแมไมอยอาจไมจำเปนตองปลกเพมแตถาไมมแมไมเหลออยควรปลกตนยางดวย กลาตนยางโตคอนขางชาจงควรเกบเมลดเพอเพาะอยางนอย 2 ปกอนปลก



21

ปาเบญจพรรณ

ปาผลดใบผสมไผ

บน- ปาผลดใบผสมไผในหบเขาของแมสอยใกลจอมทองเปนตวอยางของสภาพปาสกทผานการทำไม

ลาง- มะคาโมง (Afzelia xylocarpa (Kurz)Craib (Leguminosae, Caesalpinioi-deae)) ไมมคาจากปาสกเดม

ซาย- เมอตนสกถกตดออก ไผเขามาแทนท หลายชนดออกดอกพรอมกนเปนบรเวณกวาง

ลาง- สกปลกในมหาวทยาลยเชยงใหม ยนไรใบในเดอนกมภาพนธ

ภาพเลกทางขวา- วานเปรยว (Boesen-bergia longiflora (Wall.) O. K. (Zingi-beraceae)) เพมสสนใหแกพนปาผลดใบผสมไผในเดอนสงหาคม

ลาง- วานนกคม (Gomphostemma strobilinumWall. ex Bth. (Labiatae)) พชทนรม มใบแบนราบไปกบผวดน

บน- ยางปาย (Dipterocarpus costatus Gaertn. f .(Dipterocarpaceae)) สงพนระดบเรอนยอดหลกเปนเอกลกษณของปาเบญจพรรณ

ขวา- ไมชนรอง เสยวขาว (Bauhiniavariegata L., (Leguminosae,Caesalpinioideae)) ออกดอกเดอนมกราคม-มนาคม ในชวงทงใบ

ลาง- ดอกดนแดง (Aeginetia in-dica Roxb. (Orobanchaceae)) พชทไมมสเขยว เปนปรสตเบยนรากพชอน

22



ปาเตงรงผสมกอ

ซาย- ปาเปลยนสในเดอนมกราคม บนกลาง- กลาไม พลวง ((Dipterocarpustuberculatus (Dipterocarpaceae)) แตกใบในเดอนมนาคม มกพบในพนทแหงแลงทเสอมโทรม บนขวา-ดอกทรวงหลนของ เหยง (D. obtusifolius)

ขวา- ลกกอทรงกลมแบนของ กอแพะ (Quercuskerri Craib (Fagaceae))กอทพบเฉพาะในปาชนดน

พชพนลางของปาเตงรงผสมกอ ซายสด- เอองใบไผ(Arundina graminifolia (D. Don) Hochr. (Orchi-daceae)) ในเดอนกนยายน กลาง- หอมปา (Platostomacoloratum (D. Don) A.J. Platon (Labiatae)) บน-ดอกดนพชปรสต (Aeginetia pendunculata Wall.(Oroban-chaceae)) ออกดอกในเดอนมนาคมหลงไฟ

ไมองอาศยของปาเตงรงผสมกอ เถาพงปลา (Dischidia ma-jor (Vahl) Merr. (Asclepiadaceae)) มความสมพนธอยางใกลชดกบมดทเขามาทำรงในใบทกลวงเปนโพรง รากของพชนแทงเขาไปในใบของตวเองเพอดดซมความชนและธาตอาหารจากรงมด (กลางซาย) และยงพบมดทำรงอยระหวางใบของกระปอดไม (D. nummularia R. Br.)



23

ลกษณะเฉพาะของปาผลดใบผสมไผ

เมอกวารอยปกอน พนทในภาคเหนอของประเทศไทยในระดบตำกวา 900 เมตร ถกปกคลมดวยผนปาทอดมไปดวยตนสก (Tectona grandis L.f. (Verbenaceae)) ไมมคาทเคยเปนสนคาสงออกและทำรายไดมหาศาลใหกบประเทศไทย แตหลงจากการทำไมและตดไมจากพนทอยางตอเนองทงจากบรษทตางชาตในชวงแรกและบรษทของคนไทยในเวลาตอมา ทำใหปามลกษณะเปลยนไป นอกจากปาสกธรรมชาตทเหลออยเพยงไมกแหงตามอทยานแหงชาตแลว ในพนทสวนใหญมตนไมอนทไมใชไมสกเจรญขนมาแทนท นอกจากนน ไผซงเคยมอยไมมากนกกลบกลายเปนพชเดนและครอบครองพนทสวนใหญ ปาผลดใบผสมไผจงเปนผลจากการทำลายพนทปาสกเดมนนเอง ถาจะดวาพนทใดเคยเปนปาสกมากอนใหมองหากลมของไมทมเรอนยอดสงใหญขนอยเปนกลม ๆ บนดนดในระดบความสงประมาณ 300-900 เมตร ตนไมสวนใหญทงใบในฤดแลง ดงนน ปาจะคอนขางเปดในชวงดงกลาวอาจพบตนสกหลงเหลออยในพนท (กรอบ 2.2) ดานลางมกพบกอไผขนหนาแนน หรอพบไมพมขนหนาทบ เถาวลยพบไดทวไปและมกพบกลวยไมและเฟรนเจรญอยบนลำตนและกงของตนไมใหญ บนพนปาสวนใหญเปนพชลมลกทพกตวในฤดแลงแตอาจพบหญามากขนในพนททมไฟเขา ในปาไผอาจพบไมทมเรอนยอดสง 20-30 เมตร ตนไมทพบในปาชนดนอาจมมากถง 180 ชนด โดยมากกวารอยละ 70 เปนไมผลดใบ สกไมใชไมเดนในปาชนดนอกตอไปแตยงสามารถพบไมมคาชนดอนทเฉพาะกบปาแบบนไดเชน Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii (Craib& Hutch.) Niels. (Leguminosae, Mimosoideae),Dalbergia cultrata Grah ex Bth., Pterocarpus ma-crocarpus Kurz (Leguminosae, Papilionoideae),Lagerstroemia cochinchinensis Pierre (Lythra-ceae), Chukrasia tabularis A. Juss. (Meliaceae)และ Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib (Leguminosae,Caesalpinioideae) การทำไมทำใหตนไมอนทไมคอยมคาทางเศรษฐกจเตบโตไดมากขน โดยเฉพาะอยางยง Colonaflagrocarpa (Cl.) Craib (Tiliaceae), Schleicheraoleosa (Lour.) Oken (Sapindaceae), Terminaliachebula Retz. var. chebula, T. mucronata Craib &Hutch. (Combretaceae) และ Sterculia pexa Pierre(Sterculiaceae) ไมชนรองทพบไดแก Vitex canescensKurz และ V. limoniifolia Wall. ex Kurz (Verben-

aceae), Cassia fistula L. (Leguminosae, Caesal-pinioideae), Antidesma acidum Retz., Phyllan-thus emblica L. (Euphorbiaceae), Stereospermumneuranthum Kuez และ Oroxylum indicum (L.)Kurz (Bignoniaceae) เถาวลยขนาดใหญซงเปนลกษณะเดนของปาชนดนพบถง 55 ชนด ประมาณรอยละ 65 เปนเถาวลยผลดใบชนดทพบเฉพาะในปาไผ ไดแก Millettia cinerea Bth. และM. extensa (Bth.) Bth. ex Bak. (Leguminosea, Pa-pilinoideae), Combretum latifolium Bl. (Combreta-ceae) และ Congea tomentosa Roxb. var. tomen-tosa (Verenaceae) ปาผลดใบผสมไผบนดอยสเทพมไมพมจำนวน 30ชนด โดยประมาณรอยละ 63 เปนไมผลดใบ ทพบไดบอยไดแก Helicters elongata Wall. ex Boj. และ H.hirsuta Lour. (Sterculiaceae), Desmodium gangeti-cum (L.) DC. และ D. velutinum (Willd.) DC. ssp.velutinum (Leguminosae, Papilionoideae), Serico-calyx quadrafarius (Wall. ex Nees) Brem. (Acan-thaceae), Phyllanthus sootepensis Craib และSauropus hirsutus Beille (Euphorbiaceae) ไผ (Gramineae, Bambusoideae) เปนไมทเดนทสดของปาน โดยเฉพาะอยางยงพนททถกทำลายมาก ๆ ไผชนดทมกพบในปาน ไดแก Dendrocalamus membran-aceus Munro, D. nudus Pilg และ Bambusa tuldaRoxb. บนดอยสเทพพบไมองอาศยของปาผลดใบผสมไผอยางนอย 38 ชนด โดยสวนมากอยใน 3 กลม ไดแก ไทรหรอมะเดอ (Moraceae) ซงใชชวตในชวงแรกแบบไมองอาศยกลวยไม (Orchidaceae) และเฟรน (Pteridophytes)ชนดทเปนลกษณะเฉพาะของปาน ไดแก Ficus microcar-pa L.f. (Moraceae) และกลวยไม Cymbidium aloifo-lium (L.) Sw. (Orchidaceae) นอกจากนยงมไมอวบนำและเฟรนตาง ๆ Platycerium wallichii Hk. และDrynaria bonii C. Chr. (ทงคเปนไมผลดใบในวงค Poly-podiaceae) และอกชนดหนงทพบเฉพาะในปาน คอ กาฝากเบยนกง Scurrula atropurpurea (Bl.) Dans.(Loranthaceae) ในฤดแลงระหวางพฤศจกายน-เมษายนบนพนปาแทบไมมพชชนดใดขนอย ไมลมลกกลมแรกทพบ ไดแก พชในกลมขง (เชน Globba nuda K. Lar. และ Kaempferiarotunda L. (Zingiberaceae)) กลวยไม (เชน Geodor-

24



กรอบ 2.2 ตนสก

ใบและผลของสก (Tectonagrandis L.F. (Verbenaceae))

ตนสกอาจเปนตนไมทมผรจกมากทสดในประเทศไทย ตนไมชนดนสงเกตไดงายจากเปลอกสทรายทมรองถ ๆ ตามแนวของลำตนพรอมใบขนาดใหญ ไดผลดใบชนดนเคยมมากในภาคเหนอของประเทศไทย และเปนสนคาสงออกทสำคญของไทยมาเปนเวลานาน แตปจจบนแทบไมเหลอไมสกธรรมชาตใหเหนแลว

ไมสกเปนไมทสวยงาม ทนทาน เหมาะสำหรบนำมาใชในงานหตถกรรมและงานกอสรางตาง ๆ ไมวาจะเปน คานบานไมปพน เครองเรอนไปจนกระทงใชในการทำเรอหรอสะพานในชวงศตวรรษกอนไมสกจำนวนมากไดถกตดออกมาจากปาทงโดยบรษททำไมตางประเทศและบรษทของคนไทย จนในปจจบนพนทปาสกธรรมชาตเหลออยเพยงแคไมกผน เชนในอทยานแหงชาตแมวงคและแมยม ตนสกเปนไมทมศกยภาพในการฟนตวไดเอง ถาในพนทยงมแมไมหลงเหลออยบาง เราจะพบกลาไมสกธรรมชาตขนอยไดไมยาก โดยเฉพาะในททความชนเพยงพอ ตนสกไมจดเปนพรรณไมโครงสรางเนองจากไมชนดนไมสามารถดงดด

um siamense Rol. ex Dow., Nervilia aragoanaGaud. และ N. plicata (Andr.) Schltr. (Orchidace-ae) และ บก เชน Amorphophallus macrorhizusCraib (Araceae) ซงออกดอกในเดอนเมษายนกอนทจะแตกใบหลงจากฝนแรกในเดอนพฤษภาคมไมพนลางอน ๆจงเรมทยอยออกดอก เชน Curcuma parviflora Wall.(Zingiberaceae), Geodorum recurvum (Roxb.)Alst., Habenaria thailandica Seid. และ Peristy-lus constrictus (Lindl.) Lindl. (Orchidaceae) และ

ไมเถา Stemona burkillii Prain (Stemonaceae)ประมาณกลางเดอนกรกฏาคมไมลมลกอน ๆ ตางเจรญเตบโตเตมท ไดแกเฟรนหลายชนด Selaginellaostenfeldii Hier. (Selaginellaceae) และ Anis-cocampium cumingianum Presl, Kuniwat-sukia cuspidata (Bedd.) Pichi-Ser. (Athy-riaceae) และ Dryopteris cochleata (D.Don)C. Chr. (Drypteridaceae) เมอถงเดอนสงหาคมพนปาจะเตมไปดวยไมลมลกหลากหลายชนดซงจะแหงตายไปและถกไฟไหมในชวงตนฤดแลง

สตวททำหนาทกระจายเมลดพนธเขามาในพนทได อยางไรกตามการฟนฟปาในพนททเคยเปนปาสกยอมไมสมบรณถาไมมการปลกตนสกรวมดวย เชนเดยวกบพนทฟนฟปาทมวตถประสงคเพอใชประโยชนทางเศรษฐกจในอนาคต แตไมควรปลกตนสกเพยงอยางเดยว

ตนสกเปนไมมคา เรอนเพาะชำหลายแหงจงผลตกลาไมชนดน แตสวนใหญจะเปนพนธทคดเลอกแลวและมาจากแมไมในสวนปาสก ในการฟนฟปาควรดใหแนใจวากลาไมในเรอนเพาะชำดงกลาวไดมาจากเมลดของไมสกธรรมชาตในพนทหรออาจผลตกลาไมสกเอง โดยเกบเมลดจากตนสกในธรรมชาตทมอายมากกวา 20 ป ผงผลสกใหแหง 2-3 วน จากนนเอาเปลอกบาง ๆ ทหมเมลดอยออก แชเมลดขามคนแลวนำเมลดมาตากแดดในชวงกลางวน ทำซำเปนเวลา 1-2 สปดาหจากนนฝงเมลดลงถาดเพาะหาง ๆ เพอใหแนใจวาตนกลางอกเตมทแลวจะไมบงแสงเมลดทกำลงงอก วางถาดเพาะใหไดรบแสงเตมท เมลดจะเรมงอกหลงจากเพาะไดประมาณ 10 วนและคอย ๆ ทยอยงอกจนถงประมาณวนท 90 โดยปกตอตราการงอกจะสงกวารอยละ 50 ยายตนกลาลงถงเพาะและนำไปเลยงในทมรมเลกนอย กลาไมสกจะโตพรอมปลกในเวลาประมาณ 1 ป



25

อปสรรค ปญหาในการฟนฟปาผลดใบผสมไผ

ไผเปนปญหาสำคญทสดในการฟนฟพนทปาผลดใบผสมไผ เชนเดยวกบหญาชนดอน ๆ ไผเปนพนธไมทมความสามารถในการแกงแยงแขงขนสง รากของไผมจำนวนมากและยดครองพนทรอบ ๆ บรเวณกออยางหนาแนน กอไผกอใหเกดรมเงาหนาทบ สวนในชวงฤดแลงใบไผจำนวนมากททงลงสดนทำใหกลาไมทอยใกลเคยงไมสามารถเจรญเตบโตได เปนผลใหตนไมทปลกใกล ๆ กบกอไผโตไดไมดและคอย ๆ ตายไปในทสด ดงนนควรตองควบคม ไผทมอยในพนทไมใหมากเกนไป แตไมใชกำจดจนหมด การฟนฟปาจงจะประสบความสำเรจได (ดกรอบ 2.3) สวนใหญแลวชาวบานมกมการใช

ประโยชนจากไผทงในรปของไมไผและหนอไมอยแลว นบเปนการควบคมจำนวนไผในพนทโดยปรยาย ทำใหตนไมทปลกในพนทมโอกาสรอดไดมากขน หญาขนาดเลกอน ๆ ในวงศ Gramineae ทเปนลกษณะของปาผลดใบผสมไผ ไดแก ขาวนก (Qryza meyeriana(Zoll. & Mor.) Baill. var. granulata (Watt) Duist.)Microstegium vagans (Nees ex Steud.) A. Camusและหญาไขเหาหลวง (Panicum notatum Retz.) ทงหญาและไผจำนวนมากนทำใหไฟเขาพนทไดงาย การกำจดวชพชและทำแนวปองกนไฟโดยเฉพาะรอบ ๆ พนททปลกตนไมจงเปนสงจำเปน

ไผเปนหญาขนาดยกษในวงศ Gramineae วงศยอยBambusoideae จดเปนหนงในไมทโตเรวทสดและนำมาใชประโยชนไดมากทสดในโลก บนโลกมไผมากกวา 1,400 ชนดโดยสวนมากพบในเขตรอนหรอกงรอน ในภาคเหนอของประเทศไทยพบไผมากกวา 25 ชนด ไผบางชนดสามารถสงไดถง15 เมตร และมความกวางของลำถง 30 เซนตเมตร ตนไผประกอบดวยลำตนใตดนทเรยกวาเหงา และสวนของลำไผทขนรวมกนอยเปนกอ กงไผจะแตกออกจากบรเวณขอ แตละขอใบจะแตกออกจากกง ลกษณะของลำไผทเปนขอปลองและมชองวางอยภายในทำใหตนไผมความแขงแรง ในขณะทเนอไมมความยดหยนสงทำใหไมไผเปนไมทเหมาะสำหรบนำมาใชทงในงานกอสรางและเปนวตถดบสำหรบงานหตถกรรมตาง ๆ หนอไมเปนอกสวนหนงทมการนำมาใชประโยชนอยางกวางขวางและเปนหนงในอาหารขนชอของแถบเอเซย

ไผบางชนดเมอออกดอก ไผทกตนในบรเวณนนจะออกดอกและผลตเมลดขนาดเลกออกมาพรอม ๆ กน จากนนตนเดมจะคอย ๆ ตายไป เมลดทถกผลตขนมจำนวนมากจนกระทงสตวทกนเมลดไมสามารถจะกนใหหมดและบางสวนจะเจรญเตบโตเปนตนไผรนใหมตอไป

กรอบ 2.3 ไมไผ

ไผแบงออกเปน 2 กลมใหญ คอพวกทขนเปนกอ (mono-podial) และพวกทเลอยกระจายหาง ๆ กน (sympodial)ไผทขนเปนกอจะสรางยอดใหมอยชดกนทำใหเกดการเกาะกลมไผกลมนสวนมากมลำทแขงแรงจงมกถกนำมาใชประโยชนในการกอสราง ในทางตรงกนขามไผบางกลมมเหงาทยาวทำใหสามารถกระจายไปในดนไดไกล บนแตละขอของเหงาจะแตกยอดออกมาพรอม ๆ กบการสรางกลมเหงาใหม ลกษณะดงกลาวทำใหไผกลมนเหมาะสำหรบทจะใชในการควบคมการพงทลายของดน แตในขณะเดยวกนสำหรบพนทปลกปา ไผลกษณะนอาจรกเขามาในพนทและทำใหกลาไมเจรญไดไมด ถาในแปลงปลกปามไผในกลมทสองมากตองควบคมการเจรญของไผไมใหมากเกนไป การตดลำไผทงอาจควบคมจำนวนไผได ในบางครงแตถาไมมการตดตามทดการตดลำไผอาจกระตนใหมการเจรญของเหงามากขน วธทไดผลกวาคอการใชสารกำจดวชพช เชน ไกลโฟเสท (ราวดอพ) พนทบลงบนกอไผทถกตดเพอใหรากตาย ไผจดเปนไมทเปนลกษณะเฉพาะของปาผลดใบผสมไผดงนน ตองระวงไมใหไผถกกำจดออกจากพนทจนหมด

26



ลกษณะเฉพาะของปาเตงรงผสมกอ

ปาเตงรงผสมกอมกพบอยในบรเวณทมความชนตำหรอเสอมโทรมมาก โดยกระจายตวอยตงแตในบรเวณทราบจนขนไปถง 800-900 เมตรเหนอระดบนำทะเลเฉพาะบรเวณสนเขาทมหนาดนนอยหรอไมมหนาดนและถกแทนทดวยปาผลดใบผสมไผในเขตทมความชนมากกวาใกลทางนำ ปาชนดนเกดจากการฟนตวของปาทถกไฟเผาทำลายบอย ดนถกชะลางสงและมปจจยเสรมอนททำใหสงคมพชไมสามารถพฒนาไปเปนปาผลดใบผสมไผหรอปาสกได ปาชนดนสามารถแยกออกจากปาชนดอนไดโดยดจากตนไมทคอนขางเตย (สวนมากสงไมเกน 20 เมตร) ขนอยหาง ๆ ไมสมำเสมอ พนปาปกคลมไปดวยหญาและกก ไมคอยพบเถาวลยในปาชนดน ในชนไมพมมกพบลกไมของพรรณไมชนดตาง ๆ ไมพบไมไผขนาดใหญ ในปาเตงรงผสมกอ รอยละ 80 ของชนดพรรณไมทพบเปนไมผลดใบททงใบชวงหนาแลงและแตกใบใหมในชวงกอนฤดฝน เมอเทยบกบปาอน ๆ พรรณไมทพบนมความหลากหลายตำกวา โดยพบไมตนเพยงประมาณ 100 ชนดและมเพยง 24 ชนดเทานนทพบบอยหรอมจำนวนมาก ตนไมทเปนเอกลกษณของปานและสามารถแยกออกจากกลมอนไดงายทสดคอไมในกลมยาง ในสกล Diptero-carpus ทมใบขนาดใหญ ผลมปกซงพฒนามาจากกลบเลยง ในพนทปาเสอมโทรมโดยเฉพาะบรเวณสนเขา ตนไมทพบไดบอย คอ พลวง (Dipterocarpus tuberculatusRoxb. var. tuberculatus (Dipterocarpaceae) แตในบรเวณไหลเขาหรอพนททมความชนเพยงพอมกจะพบ เหยง(D. obtusifolius Teijsm. ex Miq. var. obtusifolius)ยางอกกลมทพบไดบอย คอ เตงและรง (Shorea obtusaWall. ex Bl. และ S. siamensis Miq. var. siamensis) ไมกอในวงศ Fagaceae เปนอกกลมหนงทพบไดบอยในปาประเภทน ไมกลมนสามารถแยกออกจากตนไมอนไดงายเมอตดผล ชนดทพบไดบอย ๆ ไดแก Quercus kerriiCraib var. kerrii, Q. aliena Bl., Q. brandisianaKurz, Lithocarpus elegans (Bl.) Hatus. ex Soep.,Castanopsis diversifolia King ex Hk. f. และ C.argyrophylla King ex Hk.f. ชนดสดทายเปนหนงในไมไมผลดใบไมกชนดทพบในปาน ในพนททไฟเขาบอยจะพบไมกอนอยลงหรอไมพบเลยแตถามการปองกนไฟไมใหเขาพนทอยางนอย 30 ป ตนกอสามารถกลบมาในพนทไดอกครง (Kafle, 1997 และ Meng, 1997)

เปงดอย (Phoenix loureiriKunth var. loureiri ) แตกยอดใหมหลงจากถกไฟทำลาย

ตนไมอกชนดหนงทเปนเอกลกษณของปาน ไดแกปาลมสบสองปนนา (Phoenix loureiri Kunth var.loureiri (Palmae)) ปาลมขนาดเลกชนดนแตกใบใหมไดดหลงถกไฟไหม ตนไมอน ๆ ทพบ ไดแก Gluta usitata(Wall.) Hou และ Buchanania lanzan Spreng. (Ana-cardiaceae), Craibiodendron stellatum (Pierre) W.W. Sm. (Ericaceae), Strychnos nuxvomica L.(Loganiaceae), Tristaniopsis burmanica (Griff.)Wils. & Wat. (Myrtaceae) และ Anneslea fragransWall. (Theaceae) มเถาวลยเพยง 14 ชนด ทพบในปานโดยชนดทพบบอยไดแกพวกทผลดใบในฤดแลง เชน Spatholobus parvi-florus (Roxb.) O.K. (Leguminosae, Papilionodeae),Aganosma marginata (Roxb.) G. Don (Apocyna-ceae) และ Celastrus paniculatus Willd. (Celastra-ceae) ปานอดมไปดวยไมพม (29 ชนด) และไมขนาดเลก (48ชนด) ชนดทพบไดบอยไดแก Helicteres isora L. (Ster-culiaceae), Grewia abutilifolia Vent. ex Juss. (Tilia-ceae), Desmodium motorium (Houtt.) Merr. และIndigofera cassioides Rottl. ex DC. (Legumino-sae, Papilionoideae) ; Gardenia obtusifolia Roxb.ex Kurz และ Pavetta fruticosa L. (Rubiaceae),Strobilanthes apricus (Hance) T.And. (Acantha-ceae), Premna herbacea Roxb. (Verbenaceae)และ Breynia fruticosa (L.) Hk. f. (Euphorbiaceae)



27

ไมเถาทพบในพนททมไฟเขา ไดแก Dunbaria bellaPrain (Leguminosae, Papilionoideae), Solena he-terophylla Kour. ssp. heterophylla (Cucurbitaceae)และ Streptocaulon juventas (Lour.) Merr (Ascle-piadaceae) จากไมองอาศย 47 ชนดทพบในปาเตงรงผสมกอบนดอยสเทพชนดทโดดเดนมากทสด ไดแก เถาพงปลา(Dischidia major (Vahl) Merr. (Asclepiadaceae)) ใบของพชชนดนมลกษณะพองออกเปนถงทำใหมดเขาไปอาศยสรางรงอยได เศษซากอนทรยทมดนำเขาไปในใบนนทำใหเถาพงปลาไดรบทงดน ธาตอาหารและความชน ปาชนดนมกลวยไมหลายชนดบางชนดคอย ๆ หายไปจากปาเนองจากมการเกบออกมาขายมากเกนไป ชนดทพบบอย ๆ ไดแกCleisomeria lanata (Lindl.) Kindl., Cleisostomaarieinum (Rchb.f.) Garay, Cymbidium ensifolium(L.) Sw., Dendrobium lindleyi Steud., D. porphyro-phyllum Guill., D. secundum (Bl.) Lindl., Eriaacervata Lindl., E. pannea Lindl., Rhynchogynasaccata Seid & Garay และ Vanda brunnea Rchb.f.ไมองอาศยอกสองชนดทพบไดบอยในปาน ไดแก เฟรนDrynaria rigidula (Sw.) Bedd. และ Platyceriumwallichii Hk. (Polypodiaceae) บนพนปามกปกคลมดวยหญาและกกซงในชวงหนาแลงจะแหงกลายเปนเชอเพลงสำหรบไฟปา ตวอยางของหญาทพบไดบอยในปาแบบน ไดแก Apluda mutica L.,Arundinella setasa Trin., Eulalia siamensis Bor,Heteropogon contortus (L.) P. Beauv. ex Roem. &Schult. และ Schizachyrium sanguineum (Retz.)Alst. Sedges กกทพบคอ Carex continua Cl.,Cyperus cuspidatus Kunth, Rhynchospora rubra(Lour.) Mak. และ Scleria levis Retz. นอกจากนนยงพบพชวงศขง-ขา (Zingiberaceae) เชน Curcuma ze-doaria (Berg.) Rosc., Globba nuda K. Lar. และKaempferia rotunda L. สวนไมลมลกอน ๆ ทพบ ไดแกBarleria cristata L. (Acanthaceae), Platostomacoloratum (D.Don) A. J. Platon (Labiatae), Strigamasuria (B.-H. ex Bth) Bth. (Scrophulariaceae) และAeginetia indica Roxb. (Orobanchaceae) สองชนดสดทายเปนพชปรสตเบยนราก นอกจากนนยงพบพชพวกตนตกแก Selaginella ostenfeldii Hiern. (Selaginella-ceae) และเฟรน Adiantum philippense L., A. zol-

lingeri Mett. ex Kuhn และ Cheilanthes tenuifolia(Burm.f.) Sw. (Parkeriaceae) ในพนททไฟเขาบอยและในระดบความสง 800-900เมตร อาจพบสนขนปนอยกบไมยางและไมกอเรยกปาชนดนวา ปายางผสมกอและสน

อปสรรค ปญหาในการฟนฟปาเตงรงผสมกอ

ปาเตงรงผสมกอมกเปนพนททผานการทำไมตามดวยการตดไมเพอใชทำฟน หรอ เลยงสตวและมไฟไหมพนทบอย ๆ ทำใหดนคณภาพเลวลงเกนกวาจะใชในการเพาะปลก ในพนทมกมตนไมแกรน ๆ หรอตนไมทแตกจากตอไมเดมหลงเหลออยในพนท เมอจะฟนฟปาบนพนทนจำนวนกลาไมทปลกอาจลดลงเหลอเพยง 200-300 ตนตอไร เพอใหได ความหนาแนนของตนไมทปลกรวมกบตนไมเดมไมสงเกนไป สงทตองคำนงถงเมอเลอกตนไมทจะปลกเสรมในพนท ไดแก 1) ปลกตนไมเพอเพมความหลากหลายของชนดพนธใหมากขน 2) เสรมตนไมทมผลทนกและสตวปาชอบกน 3) ปรบปรงคณภาพดน เชน ปลกพชตระกลถว ในพนทตำมกมประชากรจำนวนมากอาศยอย ดงนนความขดแยงระหวางโครงการฟนฟปากบประชาชนในพนทจงเกดขนไดงาย ๆ การประสานงานและทำความเขาใจกบคนในพนทเพอใหตระหนกถงความสำคญของการฟนฟปาจงเปนปจจยสำคญทจะทำใหโครงการประสบความสำเรจ หญาแหงและใบไมทรวงหลนอยบนพนเปนเชอเพลงอยางดของไฟปา ดงนน การปองกนไฟหลงปลกปาจงมความสำคญอยางยง ดนของปาชนดนมกมลกษณะเปนดนดาน ไมอดมสมบรณ และการระบายนำไมด การขดหลมปลกจงตองใชแรงงานมาก ในฤดรอนพนดนจะแหงแลง ในขณะทในหนาฝนนำจะขงเนองจากการระบายนำไมด ซงทงสองอยางอาจทำใหกลาไมทปลกตายได จงอาจใชดนวทยาศาสตรทมลกษณะเปนเจลรองกนหลมและใชวสดคลมโคนตนเมอปลกเพอลดอตราการตายของกลาไม ถาจำเปนอาจเชารถนำมารดนำใหแกกลาไมหลงปลก ควรใสปยบอย ๆ และมการปรบปรงดนกอนปลก เชน รองกนหลมดวยปยจากเศษซากพช ในพนทแบบนวชพชมกโตชากวาในพนทปาดบฉะนน อาจไมจำเปนตองกำจดวชพชบอยนก

28



การเกบนำมนยางจากตน ยางปาย(Dipterocarpus costatus)ทอายนอยทำใหตนไมตายได

ไมในวงศยาง 2 ชนดทเปนสญลกษณของปาผลดใบในภาคเหนอของประเทศไทยสามารถสงเกตไดจากใบขนาดใหญและผลทมปก D. tuberculatus หรอยางพลวง

(ซาย) มใบและผลขนาดใหญทสด ถงแมวาผลของยางพลวงจะมปกแตนำหนกของผลทำใหปลวไปไดไมไกลนก ยกเวนเมอลมแรงมาก ๆ ผลมกจะแกในชวงเมษายน-

พฤษภาคมซงเปนชวงทมพายลมแรงกอนเขาสฤดฝน สวน ยางเหยง (D. obtusifolius)มใบขนาดเลกกวาเลกนอย

กรอบ 2.4 ไมยางตนไมในวงศ Dipterocarpaceae หรอไมยางนนมอย

ทงหมดประมาณ 600 ชนดใน 16 สกล สวนใหญพบอยในเขตเอเซยใตหรอเอเซยตะวนออกเฉยงใต มเพยง 50 ชนดเทานนทพบในเขตรอนของอฟรกาและอเมรกา โดยเฉพาะอยางยงเอเซยตะวนออกเฉยงใตไมยางถอเปนไมเดนในปาหลายชนดมการนำไมมาใชประโยชนสำหรบประชาชนในพนทและสงออกเพอการคา ยางไมและนำมนเปนผลตภณฑหลกทเกบเกยวไดจากไมในวงคน การเกบนำยางทำไดโดยการเจาะลำตนใหเปนโพรงจากนนสมไฟเนอไมทอยดานบนเพอกระตนใหนำยางไหลออกมายางบางสวนจะแขงเปนกอน แตสวนทมนำมนหอมระเหย(oleoresins) อยมลกษณะเหลวและใสกวา นำมนยางสวนนสามารถนำไปเปนสวนประกอบของยาแผนโบราณและผลตนำหอมยางทไดยงสามารถใชเปนนำยาเคลอบได ยางแขงของ พลวง(Dipterocarpus tuberculatus) ยงใชในการทำไต หมกและผสมกบนำมนยางเพอยาเรอหรอภาชนะไมไผ แทนนนเปนอกผลตภณฑหนงทไดจากไมในวงศน โดยแทนนนทไดจากใบและเปลอกของ พลวงถกนำมาใชในการยอมสเครองหนง แมแตในพนทปาทเสอมโทรมมากยงอาจพบไมในกลมยาง

เหลออยในพนท โดยอาจเปนตนทแตกใหมจากตอทถกตดหรอไมเดม นอกจากนนเมลดไมในกลมนมกกระจายไปกบลมจงไมจำเปนตองปลกเพม ไมในวงศยางสวนใหญไมผานเกณฑมาตรฐานของพรรณไมโครงสราง (บทท 5)เนองจากโตชาและไมดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธแตไมในวงคนเปนองคประกอบสำคญของปาผลดใบ ดงนนในพนททไมมไมยางเหลออยเลย ควรจะปลกไมในวงศนรวมกบพรรณไมโครงสรางอน ๆ เพอเรงใหปาฟนตวกลบไปมสภาพคลายคลงกบปาเดมไดเรวขน การเพาะไมวงศยางจากเมลดทำไดยากเนองจากไมในกลมนออกดอกไมสมำเสมอและเมลดไมมระยะพกตว ในปจจบนยงไมมวธทจะเกบเมลดพนธของไมในกลมนใหอยไดนานเกน 2-3 สปดาห การเกบกลาไมจากธรรมชาตมาเลยงในเรอนเพาะชำจงเปนวธการทเหมาะสมมากกวา(ดกรอบ 6.1) หรออาจใชการปกชำกง แตวธนมคาใชจายคอนขางสง และยงอาจทำใหความหลากหลายทางพนธกรรมลดลงดวย นกวจยไดพฒนาวธการปกชำไมในวงศยางหลายชนด ถาจะใชวธดงกลาวสามารถหาขอมลเกยวกบวธการทเหมาะสมสำหรบตนไมแตละชนดได



29

ตอนท 4 กลยทธในการฟนฟปาแตละชนด

ปาดบเปนแบบไหน

ถาทราบวาพนททตองการฟนฟเคยเปนปาแบบใดมากอนจะชวยใหเราสามารถเลอกชนดไมทจะปลกและวธการจดการทเหมาะสมไดดขน อยางไรกตามถาพนทดงกลาวถกทำลายมาหลายสบปแลว การดวาปาดงเดมเปนชนดใดอาจทำไดยาก โดยเฉพาะอยางยงถามไมเดมเหลออยเพยงไมกตน ในสถานการณนขอมลจากชาวบานในพนทจะมความสำคญอยางยง เปนตนวาสอบถามผเฒาผแกในพนทเกยวกบตนไมทเคยมอยในพนทกอนปาจะถกทำลาย ขอใหพาไปสำรวจตนไมทเหลออยหรอแตกยอดมาจากตอไมเดม ในพนท เกบตวอยางพรรณไมทงใบและดอก เพอนำมาใหนกพฤกษศาสตรวนจฉยชนด สำรวจปาในพนทใกลเคยงทมระดบความสงเทา ๆ กนเกบตวอยางพรรณไมเพอระบชนด เมอแนใจวาไดชอวทยาศาสตรทถกตองของตนไมทพบแลวใหหาขอมลของตนไมแตละตนวาพบในปาชนดใด โดยอาจหาจากหนงสอพรรณไมหรออนเทอรเนต สำหรบภาคเหนอของประเทศไทยหนงสอทอาจใหขอมลไดดทสดเกยวกบชนดพรรณไมและชนดของปาทพบ ไดแก หนงสอของ Maxwellและ Elliott (2001) ซงมขอมลเกยวกบตนไมทพบในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย และลกษณะของปาทพบ ซงเปนปาทพบไดในเขตภาคเหนอของไทยจนถงระดบความสงประมาณ1,685 เมตร เมอไดรายชอพรรณไมทองถนของปาทตองการฟนฟแลวใหตรวจดวาตนไมเหลานนจดเปนพรรณไมโครงสรางหรอไม(ดบทท 9) ถาตนไมนนยงไมเคยไดรบการทดสอบวาเหมาะสำหรบการเปนพรรณไมโครงสรางหรอไมใหทดสอบดวยวธการทแนะนำไวในบทท 5 เพอหาชนดของตนไมทเหมาะสม เกบขอมลตนไมทยงเหลออยในพนทเรมบนทกชพลกษณเกบเมลดพนธ (บทท 6) นำมาเพาะในเรอนเพาะชำและทดลองปลกในแปลงทดลอง

ปาแตละชนดมสภาพแวดลอมทแตกตางกน บางครงจงตองปรบเปลยนวธการจดการเพอใหการฟนฟปาทมประสทธภาพสงสด เชน จำนวนชนดตนไมทปลก วธการปลก ความถในการกำจดวชพชและใหปย (ดรายละเอยดในตอนท 3 และ4) เมอทราบแลววาปาทตองการฟนฟเปนปาชนดใดจงวางแผนปลกปาทเหมาะสมและปรบวธการดแลกลาไมใหเหมาะสมกบชนดพรรณไมและปาทตองการตอไป (ดบทท 7)

ปาทควรไดรบการฟนฟกอน

เนองจากการฟนฟปาเปนเครองมอสำคญในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ปาทมความหลากหลายสงและเปนทอยของสงมชวตทหายากจงควรไดรบการฟนฟเปนอนดบแรก เมอพจารณาจากจำนวนชนด ชนดพนธหายากและชนดพนธเฉพาะถนแลวปาดบจงเปนปาชนดทควรไดรบการฟนฟเรงดวนทสด นอกจากนน ปาดบในเขตภาคเหนอของประเทศไทยยงเปนปาชนดทมอยนอยเนองจากพบเฉพาะบนพนทสงบรเวณยอดเขาเทานน อยางไรกตามควรใหความสำคญกบปาชนดอน ๆ ดวยเชนปาเบญจพรรณซงเปนปาอกแบบหนงทมความหลากหลายสงและถกคกคามอยางมาก ปาชนดนพบอยบรเวณรมทางนำในระดบความสงปานกลาง ซงเปนพนททถกทำลายโดยการสรางถนนทมกลดเลาะไปตามหบเขาและโครงการกอสรางตาง ๆ ไมวาจะเปนเขอน หมบาน รสอรท หรอสนามกอลฟซงลวนแตเปนสงทตองการใชนำทงสน ถงแมวาปาผลดใบผสมกอจะมจำนวนชนดทนอยกวาปาอกสองชนดทกลาวมา แตรอยละ 28 ของพรรณไมเหลานนเปนชนดทพบอยเฉพาะในปาน ปาผลดใบผสมกอมกขนอยในพนทตำทำใหความเสยงตอการถกบกรกทำลายเพอใชเลยงสตวไฟปา การตดไมทำถานและฟน ดงนน ถาปาชนดนถกทำลายจนหมดไปจากพนทควรไดรบการฟนฟเชนเดยวกน

30



กรอบ 2.5 ชนดปากบความหลากหลายทางชวภาพ

ดอยสเทพ-ปย ไดรบการจดตงเปนอทยานแหงชาตในปพ.ศ. 2524 ครอบคลมพนท 261 ตารางกโลเมตร จากฐานขอมลพรรณไม 2,220 ชนดทพบในดอยสเทพ-ปย ซงบรรจขอมลตาง ๆ เชน ลกษณะของพรรณไม ลกษณะพนทและชวงความสงทพบทำใหเราสามารถวเคราะหคณคาของปาแตละชนดทไดกลาวถงในบทนเพอการอนรกษได (Maxwell & Elliott,2001)

ดวยจำนวนพชมทอลำเลยงถง 930 ชนดทำใหปาดบเปนปาทมความหลากหลายสงสดเมอเทยบกบปาอน ๆ ปาผลดใบผสมไผและปาเบญจพรรณมจำนวนพรรณไมทใกลเคยงกนคอ 740 และ 755 ตามลำดบ สวนพนทเสอมโทรมหรอถกรบกวนมาก ๆ จำนวนชนดของพรรณไมจะนอยกวาปาท

จำนวนพรรณไมทมทอลำเลยงทเฉพาะตอชนดปาและชนดพรรณไมทหายากหรอใกลสญพนธในปาแตละชนด

สมบรณ เชนปาผลดใบผสมกอและปาดบผสมสนซงมพรรณไมเพยง 533 และ 540 ชนดตามลำดบ

ในปาดบพบพรรณไมทขนอยเฉพาะในปาแบบนมากทสด ดงนนการลดลงของพนทปาดบยอมหมายถงการสญพนธของพรรณไมเหลานนดวย ในทางตรงกนขามปาเบญจพรรณจะพบพรรณไมทขนเฉพาะปานนอยเมอเทยบกบปาอน ๆ สวนปาเตงรงถงแมมจำนวนชนดอยไมมากแตรอยละ 28 ของพรรณไมทพบนนมอยเฉพาะในปาแบบนและไมพบในปาชนดอน

ในปาดบยงพบพรรณไมหายากมากกวาปาชนดอน ๆการฟนฟปาดบเพอขยายพนทอาศยใหพรรณไมเหลานจงเปนสวนหนงทชวยไมใหพรรณไมเหลานนสญพนธ

ชนดปา

ปาดบปาดบผสมสนปาเบญจพรรณปาผลดใบผสมไผปาเตงรงผสมกอ

จำนวนชนดทจำเพาะตอชนดปา(% จากพรรณไมทงหมด)

230 (28%)120 (22%)58 (8%)

141 (19%)150 (28%)

จำนวนชนดหายากหรอใกลสญพนธ(% จากพรรณไมทงหมด)

314 (34%)141 (26%)147 (19%)153 (21%)121 (23%)

จำนวนพชมทอลำเลยงในปาแตละชนดทพบในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย

ไมลมลกไมเถาเถาวลยไมขนาดเลกไมตน

แผนภาพดานลางแสดงพนทท พบปาชนดตาง ๆ ในภาคเหนอของประเทศไทย EGF = ปาไมผลดใบหรอปาดบ, PINE = ปาสน , MXF =ปาผสมผลดใบหรอปาเบญจพรรณ, BB-DF = ปาผลดใบผสมไผ (ปาสกทเคยถกทำลาย), DOF = ปาผลดใบผสมกอ (Maxwell andElliott (2001))

บทท 3

การฟนตวของปา - เรยนรจากธรรมชาต

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การเปลยนแปลงแทนทของปาเมลด - จดเรมตนในการฟนตวของปาความสำคญของการกระจายเมลดพนธ

การงอกตนกลา

นเวศวทยาของไฟผอยรอด

“นกปดตะรวหวปอมเตอะเลาะ พนทไมดจงชวยกนสราง” จอน โอโดเชาปราชญชาวกระเหรยง

AA

BB

CC

CC

CC

DD

EE

FF FF

GG

HH

กลไกการฟนตวตามธรรมชาตของปา

ในพนทปาธรรมชาตเมอมชองวางเกดขนจากตนไมลมจะเกดการเปลยนแปลงแทนทอยางรวดเรว ตนไมทอยใกลเคยง (A) จะเปนแหลงผลตเมลดทสำคญ (B) สตวททำหนาทกระจายเมลดยงมทอาศยอยในพนทปารอบ ๆ (C) ตนไมทกงฉก (D) หรอหกโคน (E) แตกยอดขนมาใหม (F) และลกไม (G) ซงเคยอยใตรมเงาของไมใหญเจรญไดเรวขนเนองจากไดรบแสงเตมท (H) เมลดทฝงตวอยในดนมโอกาสทจะงอกขนมาได ตางจากพนททปาถกทำลายเปนบรเวณกวางดวยนำมอมนษย ซงกลไกการฟนตวตามธรรมชาตของปามกถกทำลายไป


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

33

การฟนตวของปา - เรยนรจากธรรมชาตในความคดของหลาย ๆ คน การฟนฟปานนเปนการยนมอเขาไปยงเกยวกบธรรมชาตโดยไมจำเปน เพราะพนทปาทถกทำลาย

สามารถฟนฟตวเองไดตามธรรมชาตอยแลว ความจรงขอหนงทอาจถกลมนกถงกคอ ปาทถกทำลายเปนบรเวณกวางนนหางไกลจากสงทเกดขนในธรรมชาตมากนก

มนษยเรามไดทำลายเพยงพนทปาแตเรายงไดทำลาย กลไกในการฟนตวตามธรรมชาตของปาดวย

การลดจำนวนลงของสตวใหญจากการลาของมนษยทำใหการกระจายเมลดพนธของไมเสถยรทมเมลดขนาดใหญแทบไมสามารถเปนไปได นอกจากน ไฟปาซงสวนใหญเกดขนจากนำมอมนษยยงเปนอกปจจยหนงททำลายกลาไมในพนท ไฟปาทำใหกลไกการฟนตวของปาหยดชะงก และพนทสวนมากถกวชพชยดครองและไมสามารถฟนตวกลบมาเปนปาไดอก การฟนฟปาเปนความพยายามของมนษยทจะแกไขปรบเปลยนสภาพท “ผดไปจากธรรมชาต” ของปาทถกทำลายใหกลบมาอยในความสมดลอกครง ความสำเรจของการฟนฟปาขนอยกบความเขาใจกลไกการฟนตวของปาโดยธรรมชาต และการพฒนาวธการตาง ๆ เพอทดแทนกระบวนการเหลานน (ดบทท 4 และ 5) ดงนน ในบทนจงกลาวถงภาพรวมของการฟนตวของระบบนเวศปาเขตรอน โดยอางองจากขอมลงานวจยของหนวยวจยการฟนฟปาในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย เปนหลก

ตอนท 1 การเปลยนแปลงแทนทของปา

นกนเวศวทยาถอวาการฟนตวของปาเปนรปแบบหนงของ“การเปลยนแปลงแทนท” ซงเปนการเปลยนแปลงโครงสรางและองคประกอบภายในระบบนเวศเมอเวลาผานไป โดยมลำดบและรปแบบทสามารถทำนายได กระบวนการดงกลาวจะหยดลงเมอระบบนเวศเขาสสภาวะเสถยร ลกษณะของระบบนเวศขนสดทายในแตละพนทนนขนอยกบลกษณะของดนและภมอากาศเปนหลก

ในเขตเอเซยตะวนออกเฉยงใตซงมปรมาณนำฝนมากกวา1,000 มม. ตอป ระบบนเวศขนสดทายมกเปนปา พนททถกรบกวนดวยการตดไม ไฟปา หรอปจจยอน ๆ ทำใหระบบนเวศมความเสถยรนอยลง และถอยกลบไป ในขนของการเปลยนแปลงแทนทกอนเขาสสมดลเรยกวา ”seral stage” การเปลยนแปลงทเกดขนหลงจากระบบนเวศถกรบกวนนนเกดขนเนองจากปฏสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอมในพนทไมพมบดบงแสงทำใหหญาไมสามารถเจรญเตบโตได ตนไมทเตบโตขนทำใหไมพมไดรบแสงนอยลง และเมอเวลาผานไปไมเบกนำจะถกแทนทดวยไมจากระบบนเวศทเสถยรกวา ซงตนกลาสามารถเจรญอยในรมเงาของตนอนได

ดงนน ทงหญาทเกดจากการทำลายปาจงสามารถฟนตวกลบมาเปนปาซงมตนไมหนาทบเปนโครงสรางทซบซอนและมความหลากหลายของสงมชวตมากขนซงเปนระบบนเวศทเสถยรมากขน

ความแตกตางระหวางไมเบกนำและไมเสถยร

ไมตนสามารถแบงออกได 2 กลมหลกตามชวงเวลาทพบตนไมชนดนนในลำดบการเปลยนแปลงแทนท ไมเบกนำไดแก ตนไมทจะเขามาเจรญในพนททเคยถกทำลายกอนไมกลมอน ๆ สวนไมเสถยร ไดแก พรรณไมทพบไดในปาทพฒนาเตมทแลวหรอเปนขนสงสดของการเปลยนแปลงแทนท

ความแตกตางทสำคญทสดระหวางไม 2 กลมน คอเมลดของไมเบกนำสามารถงอกไดดในททมแสงมาก ตนกลาจงไมสามารถเตบโตในทรมหรอภายใตรมเงาของตนไมอนในปาได ในขณะทเมลดของไมเสถยรจะงอกและเจรญไดดภายใตรมเงาของตนไมอน

ไมเบกนำสวนใหญเรมมผลตงแตอายนอย ใหเมลดทมขนาดเลกจำนวนมาก เมลดพวกนถกพดพาไปดวยลมไดงายทำใหสามารถกระจายไปไดเปนระยะทางไกล นอกจากนนยงสามารถพกตวอยในพนดนไดนานเพอรอเวลาจนกระทงเกดชองวางขนในปาและปรมาณแสงเพมขนจงจะเรมงอกไมเบกนำมกเปนไมโตเรว แตเมอชนเรอนยอดของปาปดลงกลาไมของไมเบกนำจะไมสามารถเจรญในพนทไดอก


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

34

ไมเสถยรเปนไมทโตคอนขางชาและใชเวลาหลายปกอนทจะเรมตดดอกออกผล เมลดของไมพวกนสวนมากมขนาดใหญและตองอาศยสตวเปนผกระจายเมลด เมลดไมมชวงเวลาพกตวแตอาหารทมอยมากในเมลดขนาดใหญจะชวยหลอเลยงตนกลาในชวงแรกของการเจรญอยใตรมเงาของตนแมซงอาจมแสงไมเพยงพอสำหรบการเจรญเตบโต คณลกษณะนทำใหชนดของพรรณไมในปาเสถยรไมคอยเปลยนแปลง

ในความเปนจรงการแบงไมทง 2 ชนดออกจากกนอยางเดดขาดเปนไปไดยาก เนองจากตนไมบางชนดมทงลกษณะของไมเบกนำและไมเสถยรอยในตนเดยวกน ตวอยางเชนทะโล (Schima wallichii (Theaceae)) เปนไมไมผลดใบมเมลดขนาดเลกลมสามารถพดพาไปได ตนไมชนดนขนไดดในพนทเกษตรกรรมเกาทระดบความสงตงแต 950-1,400เมตร แตในขณะเดยวกนไมชนดนสามารถพบไดในปาสมบรณทไมเคยถกบกรกดวย ไมเสถยรหลายชนดเมอนำมาปลกในพนททถกทำลาย พบวาสามารถเจรญเตบโตไดดเทา ๆ กบไมเบกนำ (ดบทท 9) ตนไมพวกนสามารถโตในสภาพทมแสงมากและแหงแลงได แตสาเหตทตนไมกลมนไมสามารถกลบเขามาเจรญในพนทไดเนองจากไมมสตวชวยพาเมลดเขามาในพนท

ดงนน การเลอกตนไมเพอการฟนฟปาจงไมจำเปนตองจำกดอยเพยงไมเบกนำเทานน การปลกไมเสถยรทคดเลอกแลวรวมไปดวยจะทำใหกระบวนการฟนตวของปาเกดขนไดในชวงระยะเวลาสนลงกวาทเกดในธรรมชาต

ทำไมปาจงไมสามารถฟนตวไดเองตามธรรมชาต

ถาหากปาไมมความสามารถในการฟนตวไดเองอยแลวทำไมจงตองฟนฟปา เมอมตนไมลมในปาเปนการเปดชองวางใหแสงสองลงถงพนและกระตนใหลกไมทเคยอยภายใตรมเงาของไมใหญเจรญเตบโตและยดครองพนทในชองวางนนลกไมทเจรญเตบโตเรวทสดเทานนทจะเปนผอยรอด ในขณะทตนทโตชาจะตายไปเนองจากตนทโตเรวกวาบดบงแสงตนไมทลมลงจะถกยอยสลายโดยปลวกและเชอราเพอคนธาตอาหารใหแกดนอกครงหนง ตนไมทเขามายดครองพนทแทนตนเดมอาจมอายยนนานเปนรอยปจนถงวนทตนไมตนใหมลมลงอกครง กระบวนการตาง ๆ จงเรมตนขนอกครงเชนเดยวกบทเคยเกดขนในอดต

การฟนตวโดยธรรมชาตในชองวางขนาดเลกของปาเขตรอนนนเกดขนอยางมประสทธภาพ แตในทางกลบกนในพนทปา

ถกทำลายขนาดใหญ กระบวนการเหลานเกดขนไดชาหรออาจไมเกดขนเลย

พนททถกทำลายขนาดใหญนนอาจเกดขนจากภยธรรมชาต เชน ภเขาไฟระเบด หรอพาย แตเหตการณเหลานมโอกาสเกดขนไมบอยนก ในปจจบน การทำลายพนทปาเกดขนจากนำมอมนษยเปนสวนใหญ เชน การทำไม การเกษตรแบบถางแลวเผา รวมไปถงการสรางสาธารณปโภคตาง ๆเมอการรบกวนระบบนเวศเกดขนบอย ๆ กระบวนการเปลยนแปลงแทนทจะหยดอยในขนทไมใชระบบนเวศขนสงสด (plagioclimax) ในพนทแบบน การฟนตวของปาโดยธรรมชาตอาจไมเพยงพอทจะทำใหระบบนเวศกลบมามสภาพเหมอนเรมแรกได

เพอใหพนทสามารถฟนตวไดตองลดปจจยทเปนอปสรรคของการฟนตวตามธรรมชาต เชน ตองมการปลกตนไมเพมในพนททไมมเมลดพนธตามธรรมชาตอย เปนตน

อปสรรคในการฟนตวของปาในพนทถกทำลายขนาดใหญ

ในพนทปาถกทำลายจากการตดไมหรอเกษตรกรรมซงมขนาดใหญ การฟนตวของปาขนอยกบจำนวนเมลดพนธไมทเขามาในพนท เมลดจะมโอกาสเจรญเตบโตไดกตอเมอเมลดนนตกลงในททมสภาพแวดลอมเหมาะสมตอการงอกของเมลด เมลดตองรอดพนจากสตวทกนเมลดเปนอาหาร และเมอเมลดเรมงอก กลาไมจะตองแขงขนกบวชพชในพนทเพอใหไดรบแสง ความชน และธาตอาหารทเพยงพอ นอกจากนกลาไมจะตองไมถกทำลายจากไฟปาหรอปศสตวจงจะมโอกาสเตบโตเปนไมใหญได

ปจจยทเปนอปสรรคในการฟนตวของปาไมไดแก ขาดแหลงเมลดพนธ ขาดสตวททำหนาทกระจายเมลด การทำลายเมลด สภาพแวดลอมทไมเหมาะสมตอการงอกของเมลด

หรอกลาไมออน วชพช ไฟปา การทำลายจากปศสตว


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

35

รปท 3.1 ชวงเวลาในการตดผลของพรรณไมทกระจายเมลดดวยสตว (283 ชนด) และพรรณไมทกระจายเมลดโดยลม(136 ชนด) ในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ในภาคเหนอของประเทศไทย (แหลงขอมล : ฐานขอมลหอพรรณไม มหาวทยาลยเชยงใหม และ J.F.Maxwell)

ตอนท 2 เมลด - จดเรมตนในการฟนตวของปา

ตนไมกำเนดมาจากเมลด ความสำเรจในการฟนตวของปาจงขนอยกบแมไมทใหเมลดในบรเวณใกลเคยง ในพนทปาทถกทำลายเปนบรเวณกวาง ตนไมบางชนดอาจเหลอรอดจากคมขวานและเลอยหรออาจมปาผนเลก ๆ เหลออยในบางจดซงจะเปนแหลงผลตเมลดพนธไมทหลากหลาย ระยะทางจากแหลงของเมลดไมมผลตออตราเรวในการฟนตวและความหลากหลายของชนดตนไมทจะกลบเขามาในพนท แมไมมไดเปนเพยงแหลงผลตเมลดพนธแตยงเปนแหลงดงดดสตวทกนผลไมและชวยกระจายเมลดเขามาในพนทอกดวย ดงนน การรกษาตนไมทใหผลในพนทปาถกทำลายจงมประโยชนอยางมากในการสงเสรมการฟนตวตามธรรมชาตของระบบนเวศปา

ไมปาจะใหเมลดเมอใด

การตดดอกออกผลผลของตนไมในปาเขตรอนมความแตกตางกนไปตามชนดของตนไม พนท รวมทงสภาพแวดลอมในแตละปตนไมสวนใหญใหผลปละครง แตบางชนดอาจออกผลปละสองครง บางชนด เชน ตนลาน (Coryphaumbraculifera) ตดผลเพยงครงเดยวกอนตาย (เรยกการตดผลแบบนวา monocarpy) พชในกลมกอและยางหลายชนดมการออกดอกและตดผลพรอม ๆ กนทงหมดโดยอาจออกดอกหลาย ๆ ปครงหนง

พชตางชนดกนจะตดดอกออกผลในชวงเวลาทแตกตางกน แตถามองในภาพรวม ตนไมในปาเดยวกนมกตดดอกออก

ผลและกระจายเมลดในชวงเวลาใกลเคยงกน โดยเฉพาะอยางยงในปาผลดใบเขตรอน การศกษาการเปลยนแปลงของตนไมในรอบปนเรยกวา การศกษาชพลกษณ

ในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ตนไมสวนใหญทแพรกระจายเมลดดวยลมจะตดผลและใหเมลดในชวงฤดแลงมเพยงสวนนอยเทานนทตดผลในฤดฝน โดยจะใหเมลดมากทสดในชวงปลายฤดแลงหรอประมาณเดอนเมษายน ประมาณรอยละ 43 ของตนไมทกระจายเมลดดวยลมจะใหผลในชวงนซงเปนชวงทลมแรงทสดกอนเขาฤดมรสม (Elliott et al.,1994) ในทางกลบกนพรรณไมทตองอาศยสตวในการกระจายเมลดพนธจะตดผลเพมขนในชวงฤดฝน โดยมจำนวนสงสดในชวงปลายฤดฝน


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

36

รปท 3.2 จำนวนชนดของพรรณไมทเคยอยในปาซงมเมลดทมชวตทฝงอยใตดนจะลดลงอยางรวดเรวหลงจากปาถกทำลาย

แหลงเมลดในพนดน

พนดนของปาทถกทำลายเปนแหลงของเมลดพรรณไมนานาชนด การสำรวจจำนวนเมลดในดนทำไดโดยเจาะเกบตวอยางดนทระดบความลกตาง ๆ นำมาเกลยลงบนถาดเพาะรดนำ และนบจำนวนของเมลดทงอกขนมา ซงปกตแลวจะนบในหนวยของเมลดตอลกบาศกเมตรของดน สำหรบการศกษาจำนวนเมลดพรรณไมในดนเพอการฟนฟปานนจะศกษาอย 2แนวหลก ๆ คอ การสำรวจจำนวนเมลดทเหลอจากปาดงเดม และจำนวนเมลดทกระจายเขามาในพนทหลงจากการถกทำลาย

ในการฟนฟปาบนพนททเคยมการทำไมและมการเขาไปใชประโยชนตอกนเปนเวลานาน ๆ เมลดพนธจากปาเดมเพยงสวนนอยเทานนจะงอกและเตบโตขนมาแทนทไมเดม แมวาเมลดไมบางชนดอาจสามารถพกตวอยในดนไดนานถง 2-3 ปแตเมลดสวนใหญจะหมดความสามารถในการงอกภายใน2-3 อาทตยหรอเพยงไมกเดอน

จากพรรณไมของภาคเหนอจำนวน 262 ชนดททางหนวยวจยการฟนฟปาไดศกษาพบวา มเพยงรอยละ 5.3 เทานนทมระยะพกตวของเมลดนานกวาหนงป

ดงนน แหลงเมลดพนธในดนของพนทปาทถกทำลายสวนใหญจงมาจากเมลดของตนไมทใหผลในบรเวณใกลเคยง การกระจายเมลดพนธจากปาใกล ๆ เขามาในพนทจงมความสำคญยงสำหรบการฟนตวตามธรรมชาตของระบบนเวศปา

ปจจยอนทชวยในการฟนตวของปา

ตนไมบางชนดเมอถกตด ตาทอยบรเวณคอรากจะแตกยอดขนมาไดอกครง (Hardwick et al., 2000) การแตกยอดใหมในลกษณะนมกแตกขนมาหลาย ๆ ยอดพรอม ๆ กนเรยกวา “coppicing” สามารถพบไดทงในพรรณไมทเปนไมเบกนำและไมเสถยร (de Rouw, 1993) ตนไมทโตมาจากตอของไมเดมนนจะมความทนทานตอไฟปาและการถกกนโดยพวกสตวไดดกวาตนกลาจากเมลด อตราการเจรญเตบโตสงกวา เนองจาก สามารถดงอาหารสะสมจากรากมาใชในการเจรญไดทำใหโตพนระดบวชพชไดเรว สามารถเตบโตครอบคลมพนทไดเรวขน การดแลตอไมเดมในพนทจงเปนปจจยทจะชวยยนระยะเวลาในการฟนตวของปาใหสนลง ความสามารถในการแตกยอดขนมาใหมนแตกตางกนไปแลวแตชนด (Miller & Kauffman, 1998) และยงไมมขอมลทจะบอกไดวาตนไมลกษณะใดนาจะแตกยอดจากตนเกาไดและตนใดเกดไมได แตตอไมขนาดใหญมแนวโนมทจะแตกยอดใหมจำนวนมากและแขงแรงกวาตอไมขนาดเลก(Negreros-Castillo & Hall, 2000) นอกจากนน ตอไมสงจะรอดพนจากไฟ การถกกน และวชพช ไดดกวาตอไมทเตยเนองจากสวนยอดมกมความสงพนจากการถกรบกวน

ตนไมทโตจากตอไมเดมเปนเพยงสวนหนงของพรรณไมทงหมดทเคยเตบโตอยในระบบนเวศเทานน ดงนน ถงแมตนไมดงกลาวจะเรงใหเกดการฟนตวของโครงสรางปาไดเรวขน แตการกระจายเมลดพนธกยงมความสำคญในการฟนฟความหลากหลายของระบบนเวศปาเดม


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

37

ชางเปนสตวทมความสำคญตอการฟนตวของปาโดยทำหนาทนำเมลดขนาดใหญเขามาในพนท

ตอนท 3 ความสำคญของการกระจายเมลดพนธ

เมลดพรรณไมทเขามาในพนท

เมลดทเขามาในพนทนนมทงทถกนำมาพรอมกบ คน สตวหรอปจจยอน ๆ ปรมาณของเมลดทเขามาในพนทนนศกษาไดโดยการวางทดกเมลดททราบขนาดแนนอนไวในพนทและนบจำนวนเมลดทพบตอตารางเมตรในแตละเดอน ซงอาจนบรวมกนทงหมดหรอแยกตามชนดตนไม ลกษณะของตนไม(ไมตน ไมลมลก ฯลฯ) หรอกลไกในการกระจายเมลดพนธความหนาแนนของเมลดในพนทขนอยกบระยะทางระหวางพนทนนกบปาทอยใกลเคยงและประสทธภาพในการกระจายเมลดพนธ เมลดทเขามาในพนทจะมความหนาแนนสงสดและมจำนวนชนดมากทสดในบรเวณทอยใกลกบปาและความหนาแนนจะลดลงเรอย ๆ ในบรเวณทลกเขาไปในพนททถกทำลาย

ตนกลาทกลบมาในพนททถกทำลายสวนใหญจะถกนำเขามาในพนทโดยลม นก คางคาว หรอสตวชนดอน ๆ ถาหากปรมาณของเมลดทถกนำเขามาในพนทลดลงจะทำใหการฟนตวตามธรรมชาตของปาเกดขนไมได หรอความหลากหลายของตนไมในบรเวณนนลดลง การกระตนใหเกดการนำเมลดเขามาในพนทมากขนจงเปนอกปจจยหนงทสำคญตอความสำเรจในการฟนตวของปา

การกระจายเมลดดวยลม

ตนไมในภาคเหนอของไทยสวนใหญกระจายเมลดโดยสตวมากกวาโดยลม จากตนไม 475 ชนดในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย มเพยงรอยละ 29 เทานนทใชลมในการกระจายเมลดพนธ โดยพรรณไมของปาเตงรงผสมกอประมาณรอยละ 44 อาศยลมในการกระจายเมลด ในขณะทในปาไมผลดใบมตนไมเพยงรอยละ 20 ของชนดตนไมทงหมด ทกระจายเมลดดวยลม

เมลดทกระจายไปกบลมนนสวนมากมขนาดเลก เบา และมปกชวยใหเมลดตกชาและลอยไปไดไกลขน พรรณไมพวกน สามารถกลบเขามางอกและเจรญในพนททเคยถกทำลายไดงาย ดงนน ถาสภาพแวดลอมในพนทมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตตามธรรมชาตของเมลดนนแลวกไมจำเปนตองปลกพชชนดนนลงในพนทอก

สตวททำหนาทกระจายเมลดพนธ

ตนไมสวนมากอาศยสตวในการกระจายเมลดพนธเมลดบางชนดมลกษณะททำใหตดกบขนของสตวไดด และถกกระจายไปโดยตดอยนอกรางกายสตว (ecto-zoochorous dis-persal) แตตนไมสวนใหญจะสรางผลทมสสดใสดงดดความสนใจของสตว ผลทมเนอมากทำใหสตวชอบกน เมอสตวกนผลของตนไมพวกนเขาไปเมลดบางสวนอาจถกคายออกระหวางทางหรอถกกลนลงไปและถายออกมาในพนททหางไกลออกไป เปนการกระจายเมลดพนธโดยเมลดอยในรางกายของสตว (endo-zoochorous dispersal)

สตวทชวยนำพาเมลดจากพนทปาใกลเคยงเขามาในพนททถกทำลายไดนนตองเปนสตวทอาศยอยในทงสองพนทซงตามความเปนจรงแลวสตวปาสวนมากไมคอยเขามาในพนทเปดโลงเนองจากไมมทหลบภยจากผลา ดงนน เมอเปรยบเทยบกบลมแลว การกระจายเมลดพนธโดยสตวปาในพนททถกทำลายจงมประสทธภาพตำกวา นอกจากนนสตวสวนใหญ (ยกเวนนกและคางคาว) จะกระจายเมลดไปไดในระยะทางสน ๆเทานนและเมลดบางสวนอาจถกทำลายจากรอยกดหรอนำยอยของสตวได

ขนาดของเมลดทสตวแตละชนดพาไปไดนนขนอยกบขนาดของปากสตว ในปาเสอมโทรมเรายงสามารถพบสตวขนาดเลกไดคอนขางบอยแตสตวใหญซงสามารถกลนเมลดขนาดใหญไดทงเมลดนนมกถกลาจนสญพนธไปจากพนทแลว ดงนน เมลดขนาดเลกจงมโอกาสทจะถกนำกลบเขามาในพนททถกทำลายไดงายกวาเมลดขนาดใหญ


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

38

ในอดตสตวกนพชขนาดใหญ เชน ชาง แรด ววปา และควายปามความสำคญอยางมากตอการนำเมลดพนธจากบรเวณปาเขามาในพนททถกทำลาย เนองจากสตวพวกนมปากทใหญพอจะกลนเมลดขนาดใหญไดทงเมลดและมอาณาเขตหากนกวางจงทำใหพวกเมลดไปไดไกล การสญเสยสตวขนาดใหญเหลานไปจากพนททำใหการกระจายเมลดของพรรณไมทมเมลดขนาดใหญเกดขนไมได (Corlett and Hau, 2000) นกและคางคาวเปนอกกลมหนงซงมความสำคญตอการแพรกระจายเมลดพนธไปในระยะทางไกล ๆ นกทมบทบาทสำคญ ไดแก กลมนกปรอดซงพบไดมากในปาไมผลดใบและมกพบเขามาหากนในเขตปาเสอมโทรมซงอาจหางจากปาทสมบรณหลายกโลเมตร (Scott et al., 2000) นกปรอดทำหนาทกระจายเมลดของพรรณไมหลายชนด (Sanitjan,2001) ตงแตเมลดขนาดเลกจนถงขนาด 14 มลลเมตร(Corlett, 1998) เมลดทถกกนเขาไปจะอยในทางเดนอาหารของนกปรอดนานถง 41 นาท จงถกนำไปจากตนแมไดเปนระยะทางไกล (Whittaker and Jones, 1994) นกชนดอน ๆ ทอาจมสวนชวยในการนำเมลดพนธเขามาในพนทปาทถกทำลาย ไดแก นกเอยง กา นกกางเขน นกแวนตาขาวนกกาฝาก(Corlett, 1998) นกหลายชนดในกลมนเปนนกกนแมลงซงกนผลไมเปนอาหารดวย บางครงในพนทใกลกบปาธรรมชาตนกเขาและนกเงอกเปนกลมทมความสำคญในการแพรกระจายเมลดพนธ คางคาวผลไมเปนอกกลมทมความสำคญในการกระจายเมลดพนธคางคาวออกหาอาหารเปนระยะทางไกลและถายเมลดลงระหวางทาง (Micleburgh and Carroll, 1994) อยางไร

กตาม การศกษาเกยวกบบทบาทของคางคาวในกระบวนการฟนตวของปายงมนอย เนองจากคางคาวเปนสตวหากนกลางคนและไมสามารถระบชนดไดเมอดจากกลองสองทางไกลการศกษาในเรองของคาวคาวจงเปนหนงในเรองทควรใหความสนใจในลำดบตน ๆ เพอปรบปรงเทคนคในการฟนฟปา1 สตวเลยงลกดวยนมอน ๆ ทพบอยในพนทและนาจะมบทบาทในการแพรกระจายเมลดระหวางพนทปาธรรมชาตและพนททถกทำลาย ไดแก หมปา เกง เหน และหมหรงซงสตวในกลมนตางกเปนสตวหากนกลางคน ทำใหมขอมลเกยวกบความสามารถในการแพรกระจายเมลดของสตวพวกนนอยมาก

พนทในการกระจายเมลดพนธ เมลดของตนไมสวนใหญจะกระจายอยในระยะทางเพยงไมกเมตรจากตนแม จำนวนเมลดตอพนทของตนไมแตละตนจะลดลงอยางชดเจนตามระยะทางจากตนแมทเพมขนอยางไรกตาม จากการศกษาของ Clark (1998) รอยละ10 ของเมลดอาจแพรกระจายไปไดไกลถง 1-10 กโลเมตรขอมลเกยวกบเมลดทไปไกลจากตนแมมาก ๆ น ยงมการศกษานอยมากขอมลดงกลาวมความสำคญมากสำหรบการฟนฟปาในพนทหางไกลจากปาธรรมชาตมาก ๆ (Hardwick etal., 2000)

ในพนทปาทถกทำลายในภาคเหนอ หนเปนกลมหลกททำลายเมลดพนธไม อตราการเขาทำลายสามารถวดไดโดยใชตะแกรงกนหนดงภาพ (กลอง 3.1)

__________________________________________________________________

1 The Chiang Mai Research Agenda for the Restoration of Degraded Forestlands for Wildlife Conservation in Southeast Asia, Part 7 of Elliott, S., J., Kerby,D. Blakesley, K. Hardwick, K. Woods and V. Anusarnsunthorn (Eds.), Forest Restoration for Wildlife Conservation. Chiang Mai University.


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

39

เมลดทจะมโอกาสงอกและเตบโตเปนไมใหญไดนนตองรอดพนจากการทำลายของสตวทอยในพนทเสยกอน ตลอดชวงชวตของตนไมแตละตนจะมการผลตเมลดจำนวนมหาศาลถงแมวาการมตนไมในรนลกขนมาทดแทนตนแมทตายลงเพยงตนเดยวสามารถทำใหจำนวนประชากรของตนไมนนคงทไดแตตนไมตองผลตเมลดออกมาจำนวนมากเพราะเมลดสวนใหญอาจตกลงในพนททไมเหมาะสมหรอถกทำลายโดยสตวทกนเมลดกอนจะมโอกาสงอก เมลดเปนแหลงอาหารจำพวกไขมนและแปงทสำคญของสตวปา เมลดบางสวนอาจผานระบบทางเดนอาหารของสตวออกมาโดยไมไดรบอนตราย แตเมลดสวนใหญจะถกทำลายทงจากการกดแทะและการยอย

การทำลายเมลดคออะไร

การทำลายเมลดโดยสตว หมายถง การทำลายความสามารถในการงอกของเมลดดวยการทำลายตนออนโดยการกดแทะหรอการยอยของสตว เกดขนไดตงแตเมลดยงอยบนตนแม อยางไรกตาม สำหรบการฟนฟปานน การทำลายเมลดโดยสตวนมผลตอเมลดทกระจายเขามาในพนททถกทำลายแลวมากกวา

สตวททำลายเมลด

สตวกลมทจะทำลายเมลดมากทสดไดแก สตวฟนแทะขนาดเลกและแมลง โดยเฉพาะอยางยงมด ในปาทถกทำลายทางภาคเหนอของประเทศไทย สตวฟนแทะทพบมากคอกลมหนชนดตาง ๆ (Mus pahari, M. cookie, Rattus bukit, R.koratensis, R. surifer และ R. rattus ) สตวกลมนพบในพนทปาถกทำลายมากกวาในปาสมบรณ (Sharp, 1995) ในพนทปาทฟนตว เมอเรอนยอดของตนไมปกคลมพนททงหมดจำนวนประชากรของสตวฟนแทะจะลดลงอยางเหนไดชด(Thaiying, 2003) ในอเมรกากลางและอเมรกาใตสตวกลมททำลายเมลดพนธไมมากทสด ไดแก พวกมด (Nepstad et al., 1996อยางไรกตาม การศกษาเกยวกบการทำลาย เมลดของมดในกระบวนการฟนตวของปานนเพงเรมมการศกษา (Wood, inprep) และยงตองมการศกษาวจยพฤตกรรมดงกลาวในพนทปาถกทำลายของเอเซยตอไป

อตราการทำลายเมลดโดยสตว

ประมาณรอยละ 90 ของพรรณไมในเขตรอน ครงหนงของเมลดทผลตขนจะถกทำลายโดยสตวหรอเชอรา การทำลายเมลดของสตวนนมผลตอการกระจายตวและจำนวนของตนไม พชเองพยายามปรบทงรปรางภายนอกและสารเคมภายในเพอใหทนตอการทำลายจากสตวมากขน เชน สรางพษหรอมเปลอกหมเมลดหนา เปนตน เมลดจะถกทำลายมากนอยเพยงใดนนไมสามารถคาดคะเนได อตราการทำลายเมลดอาจไมเกดขนเลยหรอถกทำลายทงหมด ขนอยกบชนดของตนไม ลกษณะพนท ฤดกาลฯลฯ แตโดยทวไปแลว ในปาทถกทำลายเมลดของพรรณไมสวนใหญมโอกาสรอดจากการทำลายโดยสตวตำมาก (ดกรอบ3.1 และ Hau, 1999)

ปจจยทกำหนดความเปราะบางของเมลด

ตามทฤษฏทางนเวศวทยาสตวจะเลอกทำลายเมลดทเปนแหลงอาหารทดทสด นนหมายถงเมลดทมคณคาทางอาหารสงและหากนไดงายจะถกทำลายมากทสด ขนาดของเมลดเปนปจจยสำคญทมผลตอการทำลายเมลดเมลดขนาดใหญหมายถงปรมาณอาหารทมากขนและหาพบไดงายกวาเมลดขนาดเลก เมลดพวกนมกมกลนแรงกวาและเหนไดงายกวาเมลดขนาดเลก อยางไรกตาม มสตวเพยงบางชนดเทานนทกนเมลดขนาดใหญได สตวฟนแทะขนาดเลกหลายชนดไมสามารถจะกนเมลดขนาดใหญได ในทางตรงกนขามเมลดขนาดเลกใหปรมาณอาหารนอยกวาและอาจจะถกมองขามไดงาย สภาวรรณ วงคคำจนทร (2003) ซงศกษาผลของขนาดเมลดตออตราการถกทำลายพบวา ในปาไมผลดใบเสอมโทรมเมลดทมขนาดเลก (นำหนกนอยกวา 0.01กรม) จะไมถกทำลายโดยสตวเลย ในขณะทเมลดขนาดใหญ(0.2 - 6.2 กรม) ของพช 6 จาก 10 ชนดจะถกทำลายถงรอยละ63-100

ตอนท 4 - การทำลายเมลด


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

40

ชวงเวลาทเมลดถกทำลายจากสตวเกดขนมากทสดในชวงกอนเมลดจะงอก เนองจากสตวกนเมลดสวนใหญไมกนตนออนของพช ดงนนยงเมลดมระยะพกตวอยในดนนอยเทาไหรความเสยงในการถกทำลายกจะนอยลง (Hardwick, 1999) เปลอกหมเมลดเปนสงสำคญอยางมากในการปกปองเมลดจากสตว เมลดทมเปลอกหนา เหนยว และลน ทำใหสตวฟนแทะกดกนเมลดไดยาก รายงานการศกษาหลายชนยนยนวาไมปาในเอเซยทมเปลอกหมเมลดหนาและแขงมอตราการทำลายจากสตวตำ (เชน Han, 1999, Vongkumjan, 2003)อยางไรกตาม เมลดทมเปลอกหนามกมระยะพกตวกอนงอกนาน ซงเพมชวงเวลาทเมลดตองเสยงตอการถกทำลายจากสตว นอกจากนนในชวงกอนงอกเปลอกหมเมลดจะออนตวลงเพอใหตนออนสามารถแทงออกมาไดและเปนชวงทเมลดถกทำลายไดงาย (Vongkumjan, 2003) เมลดเปลอกแขงของพรรณไมหลายชนดมกถกทำลายในชวงเวลาดงกลาว รปแบบการกระจายตวของเมลดเปนอกปจจยหนงทมผล

ตออตราการทำลายเมลดจากสตว สตวทกนเมลดมโอกาสพบเมลดทกระจายตวเปนบรเวณกวางและมจำนวนเมลดตอพนทตำไดนอย (สวนใหญเปนเมลดทกระจายดวยลม) ในขณะทเมลดทกระจายอยเปนกลม ๆ (ลกษณะของเมลดทกระจายโดยสตว) ถาสตวเจอเมลดเพยงเมลดเดยวโอกาสทเมลดทงกลมจะถกทำลายมสงมาก สวนตนไมทออกลกเพยงครงเดยวปรมาณของเมลดทผลตออกมามกมากเกนความสามารถของสตวทจะกนไดทงหมด จงมเมลดอกจำนวนมากทรอดพนจากการทำลายของสตว ในขณะนไมสามารถจะคาดคะเนถงผลของสตวกนเมลดทมตอการฟนตวของปาได เนองจากกระบวนการดงกลาวขนอยกบหลายปจจย ทงลกษณะของสภาพแวดลอม แหลงอาหารอน ๆ ของสตวในพนท ความชอบ และอตราการกนของสตวกนเมลดแตละชนด ลวนเปนปจจยทตองคำนงถงเมอตองการฟนฟปาดวยวธการหยอดเมลดโดยตรง และตองมการประเมนผลกระทบจากสตวกนเมลดสำหรบแตละพนททกครง

กรอบ 3.1 การทำลายเมลดของไมปาในภาคเหนอของไทย

การศกษาผลของการทำลายเมลดจากสตวทำไดโดยการเปรยบเทยบอตราการงอกของเมลดทวางไวในกรงตาขายทปองกนเมลดจากสตวฟนแทะขนาดเลกกบการงอกของเมลดทอยนอกกรงตาขายในบรเวณใกลเคยง จากการศกษาของ Hardwick (1999) ในพนทโลง(กวางประมาณ 50 เมตร) กลางปาดบอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย พบวาอตราการงอกเฉลยของพรรณไม 8 ใน 12ชนดลดลงประมาณรอยละ 50 เมอไมไดรบการปองกนดวยกรงตาขาย เชน กอเดอย (Castanopsis acuminatis-sima), คาหด (Engethardia spicata), ปลายสาน (Euryaacuminata), เหมอดคนตวผ (Helicia nilagirica),หมอนหน (Hovenia dulcis), นางพญาเสอโครง (Prunuscerasoides), ทะโล (Schima wallichii) และ กำยาน(Styrax benzoides) มเพยงเมลดของหมอนหลวง (Morusmacroura) ซงมขนาดเลกเทานนทไมถกทำลายโดยสตวอาจเพราะขนาดทเลกมากจนสตวหาไมเจอ ในทำนองเดยวกน สภาวรรณ วงคคำจนทร (2003) ไดทำการศกษาอตราการทำลายเมลดในทวางของพนททเกดจากไมลมพบวาเมลดไมหลายชนดมอตราการถกทำลาย รอยละ50-100 ไดแก กระบก (Irvingia malayana) และ ผหนาย(Elaeocarpus prunifolius) รอยละ 91 โมลขน (Reeve-

sia pubescens) รอยละ 88 รกฟา (Terminalia che-bula) รอยละ 77 เตง (Shorea obtusa) รอยละ 73ตะแบกเลอด (Terminalia mucronata) รอยละ 69 สมอพเภก (Terminalia bellirica) รอยละ 65 เพยฟาน(Macropanax dispermus) รอยละ 63 พพาย (Elaeo-carpus lanceifolius) และ สะเดาชาง (Acrocarpus fra-xinifolius) รอยละ 50) มเพยงเมลดขนาดเลกถงขนาดกลางเทานนไมถกทำลาย เชน เดอ (Ficus spp.) หมอนหลวง(Morus macroura) กำลงเสอโครง (Betula alnoides)ไขปลา (Debregesia longifolia) สานเหบ (Sauraunaroxburghii) ปลายสาน (Eurya acuminata) หวแหวน(Vaccinium sprengelii) พงแหรใหญ (Trema orien-talis) และอนทนลนำ (Lagerstroemia speciosa) เปนตน ในทางตรงกนขาม ในพนทการเกษตรเกาซงมขนาดใหญWood และ Elliott, (2004) พบวาอตราการทำลายเมลดของพช 6 ชนด ไดแก มะชก (Sapindus rarak) กอหมน(Lithocarpus elegans) มะกก (Spondias axiillaris)ทองหลางปา (Erythrina subumvrans) ซอ (Gmelinaarborea) และ นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides)โดยสตวฟนแทะ มไมมากนก แต 4 ชนดหลงถกทำลายโดยมดเปนสวนใหญ


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

41

ผกระจายเมลดและผทำลายเมลด

สตวทกระจายเมลดพนธชนดอนไดแก ชะนมอขาว (Hylobates lar) (บนซาย) และ นกแกก (Anthtacocerosalbirostris) (บนกลาง) มกไมออกจากพนทปาสมบรณ จงไมคอยมผลตอการนำเมลดเขาสพนททถกทำลาย

แรดสมาตรา กนผลไมทรวงอยบนพนปาในเวลากลางวนและนำเมลดไปทงในพนทโลงเมอออกไปหากนในทงหญาเคยเปนผนำพาเมลดทสำคญในเขตปารอน แตปจจบนสตวชนดนไดสญพนธไปจากภาคเหนอของไทยแลว เชนเดยวกบสตวใหญชนดอน ไดแก ชาง ววปา และควายปา ทมจำนวนลดลง ทำใหไมสามารถทำหนาทกระจายเมลดไดอกตอไป

หนเชสนท (Rattus bukit) (ลาง) มกเปนผทำลายเมลดมากกวาชวยในการกระจายเมลด พบในพนทปาเสอมโทรมไดมากกวาปาทบ

สตวทชวยกระจายเมลดพนธขนาดเลกและขนาดกลางเชน หมหรง (Arctonyxcollaris) (ลาง) ชะมดแผงหางปลอง (Viverra zibetha) (บน) และนกปรอดหวตาขาว (Pycnonotus flavescens) (ขวา) สามารถอาศยอยไดแมในพนททเหลอปากระจายอยเปนหยอม ๆ สตวเหลานสามารถนำพาเมลดจากปาทอยหางไกลออกไปเขามาในพนททถกทำลายขนาดใหญได การปองกนไมใหสตวเหลานในพนทถกลาจงเปนสงจำเปนสำหรบการฟนฟปา


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

42

การแกงแยงแขงขน

ในพนทปาทถกทำลายในภาคเหนอ มกมวชพชขนาดใหญขนปกคลมโดยอาจสงกวา 2-3เมตร (ซาย) วชพชพวกนมทงหญาและพชลมลกททนไฟไดด หลายชนดเปนพรรณไมจากประเทศอน พชพวกนโตเรวและยดครองพนทไดด ทำใหกลาไมในพนทคอย ๆ ตายลงทงจากการถกแยงนำ และสารอาหารทกลาไมตองการในการเจรญเตบโต และทำใหพนทมความเสยงในการเกดไฟปามากขน

วชพชทพบไดบอยในพนททถกทำลายหลายชนดมาจากประเทศอน เชน (a) สาบเสอ (Eupatorium odoratum), (b) สาบแมว (Eupatorium adenophorum),(c) ผกกาดชาง (Crassocephalum crepidioides) และ (e) บวตอง (Tithonia diversifolia) บางชนดเปนพชในทองถน เชน (d) แขม (Saccharum arundinaceum),(f) หญาขจรจบ (Pennisetum polystachyon) และ (i) ออ (Phragmites vallatoria) ไมเถา เชน (g) มนขมน (Dioscorea bulbifera) ขนปกคลมไมจนตายในขณะท(h) ปงหอม (Clerodendrum fragrans) บดบงไมใหกลาไมไดรบแสงจากดานบน (j) กดเกยะ (Pteridium aquilinum) วชพชทพบไดทวโลก

a b c d

e f g

jih


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

43

เวลาทดทสดสำหรบการงอกของเมลด

ปจจยทกำหนดระยะเวลาทเหมาะสมในการงอกนนมหลายปจจย เชน อณหภม การหลกเลยงสตวทกนตนออนเปนอาหาร เปนตน อยางไรกตาม ในเขตรอนและแหงแลงทมความแตกตางของฤดอยางชดเจน ความชนของดนเปนปจจยสำคญทสด เวลาทเหมาะสำหรบการงอกของเมลดคอชวงตนฤดฝนเพราะตนกลาจะมเวลาตลอดฤดฝนในการจะเจรญเตบโตแทงรากลกลงในดนเพอสะสมพลงงานไวกอนทฤดแลงจะมาเยอน ระบบรากทดหมายถงโอกาสทตนไมจะสามารถดงนำจากดนทลกลงไปมาใชไดเพอใหรอดพนจากการขาดนำในหนาแลง อกเหตผลหนงทเมลดมกจะงอกในชวงฤดฝนก คอชวงนใบไมทรวงสะสมอยจะมการยอยสลายมากขนเพราะมความชนเพยงพอ ทำใหมสารอาหารถกคนกลบสดนมากขนสำหรบในพนททมไฟเขา ไฟเปนอกปจจยหนงทจะชวยเปลยนสารอนทรยใหอยในรปทพชสามารถนำไปใชได ชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบเมลดทจะกระจายออกไปจากตนแมแตละชนดแตกตางกน โดยปจจยทกำหนด 2 ปจจยหลกไดแก ระยะเวลาทใชตงแตดอกไดรบการผสมจนกระทงเมลดเจรญเตมทและสงทชวยกระจายเมลด ระยะเวลาในการพกตวของเมลดทแตกตางกนของพรรณไมชนดตาง ๆนนทำใหตนไมแตละชนดมชวงเวลาในการกระจายเมลดทแตกตางกนไปตลอดทงปแตเมลดทงหมดจะงอกออกมาพรอม ๆกนในชวงตนฤดฝน (ดกรอบ 3.2)

ตอนท 5 - การงอก

ชวงเวลาทเมลดงอกและเจรญเปนตนกลานนเปนชวงทอาจเกดอนตรายกบตนกลางาย เมลดพชตองไดรบความชนและแสงทพอเหมาะเพอกระตนใหเกดการงอก ตนกลาทเพงงอกมขนาดเลก มพลงงานสะสมนอย และความสามารถในการสงเคราะหแสงตำ จงเปราะบางตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและการแกงแยงแขงขนกบพชอนรวมทงการทำลายจากสตว ในขณะทพชทโตแลวจะทนทานไดดกวา

การพกตวของเมลดคออะไร

เมอเมลดตกลงสพนดนเมลดอาจไมงอกในทนท ถงแมวาสภาพแวดลอมจะเหมาะสมตอการงอกกตาม ทงนเนองจากเมลดบางชนดมชวงพกตวอย การพกตวของเมลดคอชวงเวลาตงแตเมลดหลดออกจากตนแมจนกระทงงอก ในชวงการพกตวนเมลดจะมการพฒนาจนพรอมทจะงอกออกมาเปนตนกลา การพกตวทำใหเมลดสามารถทนกบสงทเกดขนระหวางการกระจายเมลดเพอไปงอกในสถานททมสภาพแวดลอมเหมาะสมได

ระยะเวลาในการพกตวของเมลด

เมลดทสกพรอมกนอาจมชวงพกตวทแตกตางกนอยางมากวธทสะดวกทสดในการวดระยะพกตวของเมลด ไดแก การนบจำนวนวนตงแตวนทเพาะจนกระทงเมลดงอกขนมาครงหนงของจำนวนเมลดทงอกทงหมด คานคอคากลางของระยะพกตว (Median length of dormancy; MLD) ตวอยางเชน เมอเพาะเมลด 100 เมลดมเมลดทงอก 9 เมลด ดงนนคากลางระยะพกตวจะมคาเทากบจำนวนวนนบตงแตเพาะจนกระทงเมลดท 5 งอกออกมา เมลดของตนไมในเขตรอนสวนมากมระยะพกตวคอนขางสนจากเมลดพรรณไมจำนวน 262 ชนดของอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย รอยละ 43 ทมคากลางระยะพกตวนอยกวา30 วน ในขณะทรอยละ 21 มระยะพกตวเกน 100 วนตนไมทมคานสนทสด ไดแก กางขมอด ทองหลางปา และกอแอบ ซงทงสามชนดใชเวลาเพยง 7 วนเทานนและเมลดทมระยะการพกตวนานทสด คอ มนดอย ซงมคากลางระยะพกตว 787 วน (FORRU, ขอมลจากการวจย, 2003)


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

44

คากลาง

ของระ

ยะพก

ตว (M

LD)

ฤดฝน

กรอบ 3.2 - ระยะพกตวของเมลดเชอมเวลาในการกระจายเมลดพนธและการงอกของเมลดเขาดวยกน

พรรณไมปาแตละชนดตดผลและเมลดในฤดกาลทแตกตางกน แตเมลดของพรรณไมเกอบทงหมดงอกขนพรอม ๆกนในชวงตนฤดฝนซงเปนผลจากความแตกตางของระยะพกตว จากการศกษาชวงฤดกระจายเมลดพนธและการงอกของพรรณไม 262 ชนด ในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย(FORRU, ขอมลจากการวจย, 2003) พบวาเมลดทเจรญเตมทจนเกบไดในชวงปลายฤดแลงและตนฤดฝนจะงอกไดเรว (มากกวารอยละ 90 มคากลางระยะพกตวนอยกวา 70วน) แตเมลดทแกจดในชวงปลายฤดฝนมเพยงรอยละ 48.5และเมลดทเกบไดในชวงตนฤดหนาวรอยละ 54.8 เทานนทงอกไดเรว (คากลางระยะพกตวนอยกวา 70 วน) สวนเมลดทเหลอจะอยในระยะพกตวตอไปอกเปนเวลานานเปนผลใหเมลดของพรรณไมสวนใหญททำการศกษา (รอยละ75.8) งอกออกมาในชวงปลายฤดแลงหรอตนฤดฝน ทำใหตนกลามโอกาสเจรญเตบโตเตมทกอนถงฤดแลงและลดชวงเวลาทเมลดจะตองพกตวอยในพนปาซงเสยงตอการถกทำลายจากสตวและตองดำรงชวตอยจากอาหารทสะสมอยในเมลดเทานน

พรรณไมเหลานสามารถจดแบงได 3 กลมตามชวงเวลาทเกดการกระจายเมลดและระยะเวลาการพกตวคอ 1)กลมทงอกหลงไดรบฝนแรก ประกอบดวยตนไม 17 ชนดซงเมลดจะสกในชวงปลายฤดแลงและงอกอยางรวดเรวเมอไดรบฝนแรก 2) กลมทงอกเมอไดรบฝนในปถดไปม 62ชนด เมลดในกลมนจะสกในชวงตนปลายฤดฝนถงฤดแลงและมระยะพกตวยาวทำใหเมลดไปงอกในฤดฝนถดไป 3)มลกษณะแตกตางไปจาก 2 กลมแรก คองอกไดอยางรวดเรวในชวงฤดแลงหลงเมลดสกในชวงฤดตนแลงมอย 34ชนด ซงกลไกททำใหตนไมในกลมนสามารถทเจรญเตบโตผานฤดแลงไดนนยงเปนสงทตองศกษาตอไป ในการศกษาเกยวกบการกระจายเมลดและการงอกของพรรณไมในปานามา Nancy Garwood (1983) พบรปแบบทคลายคลงกนกบปาของดอยสเทพ แสดงวาพรรณไมของปาเขตรอนทมฤดแลงทชดเจนอยางนอยจาก 2 พนท ซงอยคนละทวป มวธการในการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของฤดแลงถงฤดฝนในแตละปทคลายคลงกน

รปท 3.3 ความสมพนธระหวางคากลางระยะการพกตวของเมลด และเดอนทเกดการกระจายเมลดของตนไมในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย สเหลยมแตละแทงคลอบคลมรอยละ 50 ของจำนวนตนไมทเกดการกระจายเมลดในแตละเดอนเสนขวางในสเหลยมแสดงถงคากลางระยะพกตวเฉลยของแตละเดอน ในขณะทคาสงสดและตำสดแทนดวยเสนตามแนวตง


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

45

และยงใหปยแกตนกลาอกดวย

ปจจยจำเปนตอการงอกของเมลด

การงอกของเมลดขนอยกบปจจยหลายอยาง ทสำคญทสดไดแก ความชนในดนทเพยงพอ และแสงทพอเหมาะ ซงไมไดขนกบปรมาณแสงโดยรวมเทานนแตยงขนกบชวงแสงทไดรบดวย ในปาธรรมชาตกลาไมชนดใดจะเขามาเจรญเตบโตอยในชองวางทเกดขนจากไมลมไดนนขนอยกบองคประกอบของชนดเมลดพนธในพนทเปนหลก รองลงมาไดแกสภาพแวดลอมภายในพนทวางนน ซงขนอยกบ ขนาด รปราง และทศทางของพนทวาง รวมถงความหนาแนนและความสงของหมไมทอยรอบ ๆ สวนเมลดของพชชนดไหนจะตกลงสพนทวางนขนอยกบวาในบรเวณนนมตนไมชนดใดบางทกำลงตดผลอยและมโอกาสทจะแพรกระจายเมลด นอกจากนน เมอเมลดตกลงในชองวางนจะมเพยงเมลดทชอบสภาพแวดลอมภายในชองวางเทานนทจะสามารถเจรญเตบโตอยไดในขณะทตนกลาอนจะคอย ๆ ตายไป พนททถกทำลายขนาดใหญซงถกปกคลมดวยวชพชหนานนเปนสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมตอการเจรญของกลาไมอณหภมทมความแตกตางกนอยางมากระหวางกลางวนและกลางคน และปรมาณความชนทตำกวาในปามากไมเหมาะกบการเจรญของกลาไม เมลดบางสวนทตกคางอยบนกอหญาอาจแหงตายไปโดยไมมโอกาสสมผสกบพนดน ในขณะทเมลดทลงไปถงพนดนใตรมเงาของวชพชนนยงตองเผชญกบปญหาอนตอไป ตนกลาของไมเบกนำหลายชนด โดยเฉพาะชนดทมเมลดขนาดเลกตองการแสงทมอตราสวนระหวางแสงสแดงตอรงสเหนอแดงคอนขางสงเพอกระตนใหเกดการงอก (Pearson et.al.,2003) แตชนของวชพชทปกคลมอยจะดดซบแสงสแดงมากกวาแสงเหนอแดง ทำใหเมลดไมไดถกกระตนใหงอก

การงอกของพรรณไมปาสวนใหญจงขนอยกบวาพนปานนมสภาวะแวดลอมทเหมาะสมตอการงอกของเมลดหรอไมโดยทวไปแลว ททเหมาะสมตอการงอกของเมลดตองมวชพชนอยและมปรมาณความชนทเพยงพอ เพอกระตนใหเกดการงอก เชน อาจเปนจอมปลวกเกา หนทมมอสปกคลมพนดนวาง หรอขอนไมผ ๆ ขอนไมผนอกจากใหพนวางทปราศจากวชพชแลวยงเปนแหลงธาตอาหารทสำคญและมความชนสง จงเหมาะอยางยงตอการเจรญของกลาไม

สตวกบการงอกของเมลด

เมลดทถกกนผานระบบยอยอาหารของสตวนนอาจมผลตออตราการงอกและความเรวในการงอก ผลทเกดขนอาจมทงททำใหเมลดงอกเพมขน ลดลงหรอในบางชนดอาจไมเกดผลใด ๆ เลย สำหรบพรรณไมในเขตรอนสวนใหญระบบยอยของสตวไมมผลตอการงอก แตในชนดทตอบสนองตอการยอยนนสวนใหญจะมผลในทางเพมการงอกมากกวายบยงการงอก Travaset (1998) พบวาประมาณรอยละ 36 ของพรรณไมททดลองมอตราการงอกสงขนเมอเพาะหลงจากถกยอยดวยสตว ในขณะทเพยงรอยละ 7 เทานนทอตราการงอกลดลง นอกจากนน เมลดรอยละ 35 งอกไดเรวขนในขณะทรอยละ 13 เทานนทงอกชาลงการตอบสนองของเมลดแตกตางกนอยางมากในพรรณไมตางชนด ถงแมวาจะเปนพรรณไมจากสกลเดยวกนหรอแมกระทงตนไมชนดเดยวกนจากตางตนกอาจตอบสนองไมเหมอนกนได

ชางไมเพยงชวยกระจายเมลดพนธ เทานน แตยงทำใหเมลดไมบางชนดงอกไดด


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

46

ขอนไมผ เปนพนททเหมาะสมสำหรบการงอกของเมลดพรรณไม เพราะนอกจากจะมวชพชนอยแลว เนอไมทผยงมความชมชนกลาไมสามารถฝงรากลงไปไดงาย

ตอนท 6 - ตนกลา

หลงจากเมลดงอกอปสรรคสำคญในการเจรญเตบโตของตนกลาในพนทปาทถกทำลายคอ ไฟ พนทมกปกคลมดวยไมลมลกและหญาททนไฟไดด วชพชพวกนโตเรวบดบงแสงสวนใหญ และดงนำจากดนขนไปใชจนเหลอเพยงสวนนอยเทานนใหกลาไมทเจรญเตบโตชากวานำไปใช อยางไรกตามกลาไมอาจไดรบการชวยเหลอจากเชอราไมคอไรซา ทำใหมโอกาสมากขนทจะตอสจนกระทงโตขนพนระดบของวชพชในทสด

วชพชในปาทถกทำลาย

บนภเขาในภาคเหนอของประเทศไทยพนททถกทำลายสวนใหญมกถกครอบครองโดยพงหญาทอาจสงถง 2-3 เมตรเชน หญาคา หญาไขเหาหลวง หญากวางไข เลา และหญาอน ๆ ในวงศ Gramineae เนองจากหญาพวกนจะแตกยอดใหมจากสวนทปกคลมดวยใบหนาทำใหไมถกทำลายจากไฟสามารถจะเจรญเตบโตในพนททมไฟไหมบอย ๆ ได

วชพชทสำคญอกกลมทดเผน ๆ คลายกบพวกหญาแตมลำตนเปนสามเหลยมไดแก พวกกก (Cyperaceae) เชน หญากกเหลยม หญาหวแดง หญาสามคม และกกชนดอน ๆ วชพชหลายชนดเปนพรรณไมตางถนทเขามาเจรญงอกงามอยในประเทศไทย เชน สาบเสอ และ สาบหมา ซงจดอยในวงศเดยวกบพวกเบญจมาศ (Compositae) พชในวงศนเขามายดครองพนทปาทถกทำลาย เนองจากเมลดของวชพชพวกนมกมขนาดเลก นำหนกเบา และมกมปยทชวยใหลอยไปกบลมไดด หรอมลกษณะคลายขอซงจะตดไปกบขนของสตวทผานไปมาในบรเวณนนไดงาย เชน พษนาศน สาบแรงสาบกา ปนนกไส ผกอกเปนตน วชพชอกชนดหนงทสามารถพบไดทวโลก คอ กดเกยะ วชพชในกลมเฟรน ซงมกพบขนปกคลมเนนเปนลก ๆ ไมพม เชน เของแขงมา ปงหอม ปอหยมย แสดงถงกระบวนการฟนตวของพนททคอย ๆ เกดขน ในขณะทไมเถา เชน หลาเครอ และ อญชน และเถาวลย พจน (ทงหมดอยในวงศถว Leguminosae, Papilionoideae) อาจยบยงการฟนตวของปาโดยการพนทบตนกลาไมทเกดขนใหม


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

47

วชพชทยบยงการฟนตวของปา

พชลมลกเตบโตอยางรวดเรวดวยการแผขยายรากลงไปในดนพรอม ๆ กบลำตนทเจรญเตบโตปกคลมพนดน พชโตเรวพวกนตองการแสงเพอใชในการเจรญเตบโตและใชแสงเกอบทงหมดทสองลงมา กลาไมทเจรญเตบโตอยทามกลางวชพชโตเรวพวกนมกจะตายเนองจากขาดแสง ความชนและธาตอาหาร ตนไมจำเปนตองมโครงสรางแขงแรงพอทจะรองรบการเตบโตขนเปนไมทสงใหญในอนาคต พลงงานและสารอนทรยจำนวนมากถกนำมาใชในการสรางเนอไมหรอโครงสรางแขงภายในลำตน ทำใหอตราการเจรญเตบโตของตนไมชากวาพชลมลกซงไมจำเปนตองสรางเนอไม ตอเมอกลาไมเหลานนสงพนระดบทวชพชปกคลม และรากของมนหยงลงไปถงระดบทตำกวาระดบรากของวชพชแลวเทานนจงจะสามารถเจรญเตบโตไดดกวาพชลมลก อยางไรกตาม กลาไมสวนมากทถกวชพชขนคลมมกตายไปเสยกอน ในฤดแลง วชพชยงเปนเชอเพลงของไฟปาและเปนอกสาเหตหนงทยบยงการฟนตวตามธรรมชาตของปา พชลมลกสวนมากมกรอดพนจากไฟโดยการพกตวในรปของเมลด หวใตดนหรอมสวนของตายอดทไดรบการปกปอง เชน หญาปรง หรอ ปาลมสบสองปนนา และสามารถแตกยอดขนมาใหมหลงถกไฟไหม แตยอดของตนไมมกอยบรเวณปลายกงทำใหกลาไมและลกไมสวนมากถกเผาไหมตายไปพรอม ๆกบวชพชแหงทอยรอบ ๆ

ชนดของวชพชกบการฟนตวของปา

วชพชบางชนดอาจสงเสรมใหเกดการฟนตวของปาไดดกวาวชพชชนดอน ตวอยางเชน จากการศกษาของ Adhikari(1996) ในพนทรกรางทปกคลมดวยวชพชตางชนดกนของอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย พบวาพนททมสาบแมว ขนอยมาก จะมชนดและความหนาแนนของกลาไมธรรมชาตสงทสด และตนกลาเหลานยงมอตราการเจรญเตบโตสงและอตราการตายตำกวาในพนททมหญาคา หรอ กดเกยะขนอยมาก โดยเฉพาะอยางยง พนททมเฟรนชนดนอยมากไมใหญแทบไมมโอกาสกลบเขามาขนในพนทนนไดอกเลย

ไมคอไรซากบการฟนตวของปา

ตนไมในเขตรอนเกอบทกชนดมความสมพนธใกลชดกบเชอราทอาศยอยกบรากของมน ทเรยกวา ไมคอไรซา ความสมพนธนกอใหเกดประโยชนตอพชอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงทำใหตนไมมโอกาสเตบโตแขงขนกบวชพชทอยในพนทเดยวกนได ไมคอไรซาม 2 กลมหลก ๆ ไดแก เอคโตไมคอไรซา(Ecto-mycorrhizae), (EM) ซงสรางแผนเยอของราขนมาหอหมรากไวกบพวกเวสซคลาอาบสคลาไมคอไรซา (VAM)ซงไมสรางแผนเชอรารอบรากพช ตนไมในเขตรอนสวนมากมไมคอไรซาแบบทสองอยในขณะทเอคโตไมคอไรซาจะอาศยอยกบตนไมบางวงศเทานน เชน ไมในวงศยาง (Dipterocarpa-ceae) วงศกอ (Fagaceae) วงศสน (Pinaceae) และวงศถว (Caesalpinioideae) เอคโตไมคอไรซา นเหมาะกบการเจรญในพนททมฤดแลง คณประโยชนสำคญทสดทพชไดจากไมคอไรซา คอ การเพมอตราการดดซมแรธาต โดยเฉพาะอยางยงฟอสฟอรสซงมกเปนธาตทขาดแคลนในดนของเขตรอน เสนใยของเชอรา ซงมขนาดเลกกวารากพชสามารถแทรกไปตามชองวางของดนไดดกวา ทำใหเขาถงธาตอาหารตาง ๆ ไดดขนไมคอไรซาทำใหตนไมโตไดดและมอตราการรอดสง ทำใหพชทนแลง และมความตานทานตอโรคไดด และยงเพมอตราการดดซมนำของตนไมทมนอาศยอยอกดวย (Janos,1983) ซงลวนแลวแตเปนสงทจะชวยใหตนไมมโอกาสเจรญเตบโตในสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมในปาทถกทำลายไดดขน ในปาทบการแพรกระจายของเชอราทเปนเวสซคลาอาบสคลาไมคอไรซา เกดขนโดยตรงจากรากของตนไมตนหนงไปยงรากของตนอน โดยทวไปแลวความหนาแนนของสปอรเชอราทอยในดนคอนขางตำ การกระจายตวของสปอรเกดไดยากเพราะตองอาศยสตวฟนแทะขนาดเลกทกนเชอราพวกนเปนอาหารและนำสปอรไปแพรกระจายทอนพรอมกบมลของมน ตางจากเชอราทสรางโครงสรางสบพนธเหนอระดบดนทลมสามารถพดใหฟงกระจายไดงาย ถงแมวาเราจะสามารถพบสปอรของเชอราไดในทก ๆ ทรวมทงพนทปาทถกทำลายแตเชอราไมคอไรซาทเหมาะสมกบชนดของตนไมจะมความหนาแนนพอทจะเขาไปเจรญในเนอเยอของตนกลาไมทเกดขนใหมหรอไมนนยงตองมการศกษาคนควาตอไป


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

48

ฟนตวตามธรรมชาตของปา สตวฝงเลก ๆ อาจไมกอใหเกดผลกระทบในทางลบ หรออาจจะกอใหเกดประโยชนกบพนทกได แตในพนททมวว ควาย มากเกนไปจะทำใหเกดผลเสยมากกวาผลด ประโยชนสำคญของการมปศสตวอยในพนทกคอ การกำจดวชพช โดยสตวพวกนทำใหปรมาณวชพชลดลง ลดการแขงขนกบกลาไมและยงอาจทำหนาทเปนผกระจายเมลดไดในลกษณะเดยวกบทววปาหรอควายปาทำ นอกจากนน แองเลก ๆ เกดขนจากรอยเทาของสตวทเปนแหลงสะสมความชนและสารอาหาร และไมมวชพช กลายเปนพนททเหมาะสมตอการงอกของเมลดได ขอเสยประ

การหนงทจากการมปศสตวอยในพนททม กระบวนการฟนตวของปากคอ สตวพวกนมกเลอกกนเฉพาะพชทมรสชาตดหรอทกนไดงาย ทำใหในพนทเหลอแตพชทไมอรอยหรอมหนาม สวนพชทววควายชอบจะคอย ๆ หมดไปจากพนท นอกจากนน สตวเหลานอาจเหยยบยำกลาไม และในเสนทางทสตวเดนผานบอยดนจะถกอดแนนกลายเปนปญหาได ปจจบน ความสมพนธระหวางขนาดของฝงสตวกบผลกระทบทงแงดและในแงเสยตอการฟนฟปายงไมชดเจนเพราะผลกระทบในแตละพนทยงขนอยกบปจจยอนอกมากมาย เชนสภาพแวดลอมในพนท ชนดของสงคมพช เปนตน เพอทำความเขาใจและทำนายผลกระทบจากปศสตวในพนทการฟนฟปาไดดขน จะตองมการศกษาวจยเพมเตมในเรองดงกลาวในแตละพนทตอไป

หากมปศสตวจำนวนมากเกนไปอาจยบยงการฟนตวของปา สตวเหลานอาจกดกน เหยยบยำตนกลาและตนไมขนาดเลก

สตวกบตนกลาในพนทถกทำลาย

สตวปาขนาดใหญ เชน ชาง หรอ ววปาทสามารถทำลายตนกลาไมดวยการกดกนเพยงครงเดยวคอนขางหาไดยากจงไมใชปญหาสำคญสำหรบการฟนตวของปา แตสตวทอาจกอใหเกดปญหากบการฟนตวของปาไดมากกวา ไดแก ฝงววควายของชาวบาน ในประเทศเขตรอนเราสามารถพบฝงววหรอควายของชาวบานทถกปลอยใหหากนอยางอสระในพนทปาเสอมโทรมไดบอย ๆ ความหนาแนนของสตวเหลานในพนทมผลตอการ

แตในขณะเดยวกนสตวพวกนอาจชวยกระจายเมลดพรรณไมและกำจดวชพชได


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

49

ตอนท 7 - นเวศวทยาของไฟปา

ในเขตรอนทมฤดแลง ไฟเปนอปสรรคสำคญอกอยางหนงในการฟนตวของปา ในชวงปลายฤดฝนวชพชตาง ๆ ทเจรญเตบโตมาตลอดฤดขนหนาแนนและอาจมความสงเกน2 เมตร เมอยางเขาฤดแลง วชพชเหลานจะเรมแหงตายและกลายเปนเชอเพลงอยางดสำหรบไฟปา ทกครงทเกดไฟปาลกไมทขนอยระหวางวชพชเหลานนมกถกเผาไหมและตายไปแตพวกวชพชโดยเฉพาะหญา สามารถทจะฟนกลบมาอยางรวดเรวเมอไดรบฝนในครงตอไป โดยอาจเจรญมาจากรากหนอ หรอเมลดซงฝงอยใตดนทำใหปลอดภยจากความรอนของไฟ วฏจกรการเจรญของวชพชนทำใหพนทเกดไฟไดงายและในขณะเดยวกนกทำใหตนไมใหญหมดโอกาสทจะขนในพนทได การยบยงวฏจกรดงกลาวจงเปนกญแจสำคญในการฟนฟปาชนดน

สาเหตการเกดไฟปา

ไฟปาในเขตรอนทมฤดแลงสามารถเกดขนไดตามธรรมชาตจากฟาผา แตการเกดไฟปาในลกษณะดงกลาวมโอกาสนอยมาก การเกดไฟปาแบบนอาจจะหางกนหลายปหรออาจเปนสบ ๆ ป ซงชวงเวลาดงกลาวเพยงพอทกลาไมตาง ๆเจรญเตบโตพอทจะทนตอการทำลายจากไฟปาได อยางไรกตาม สาเหตของไฟปาในปจจบนมกมาจากมนษย เชน ไฟทใชเตรยมพนทเกษตรกรรม ซงอาจลกลามเขาไปในพนทปารอบ ๆ และเผาทำลายตนไมในบรเวณใกลเคยง ทำใหการฟนตวของปาไมสามารถเกดขนได บางครงยงมการจดไฟเผาปาเพอหาเหด หรอทำใหเกดการระบดของหญาเพอเลยงสตวหรอลอสตวปาเขามาสำหรบลาอกดวย

ไฟกบการฟนตวของปา

การศกษาสงคมพชในพนททมไฟปาบอย ๆ เปรยบเทยบกบพนททไมมไฟเขาเปนเวลานาน แสดงใหเหนวาการปองกนไฟปาเปนการเรงใหปาฟนตวไดเรวยงขน Meng (1997)และ Kafle (1997) เปรยบเทยบปาเตงรงผสมกอทไดรบการปองกนไฟมา 27-28 ป กบปาในพนทใกลเคยงทมไฟเขาบอย ๆ บรเวณวดผาลาด อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย(ความสงประมาณ 520 เมตร) พวกเขาพบวา พนททมไฟ

ไหมบอยมจำนวนและชนดของกลาไมปาลดลง ทงยงลดปรมาณของเมลดพนธไมในพนท อาจเพราะไฟทำใหตนไมทผลตเมลดตายและเมลดทอยบนพนถกทำลาย ไฟทำลายสารอนทรยในดนทำใหดนอมนำไดลดลง พนดนทมความชนตำไมเหมาะกบการงอกของเมลดพนธไมและยงทำใหธาตอาหารในดนลดลง แคลเซยม โปรแตสเซยมและแมกนเซยมอาจสญหายไป จากพนทในรปของผงขเถาหรอเขมา ในขณะทไนโตรเจน ฟอสฟอรส และซลเฟอร จะสญเสยไปในรปของกาซ ไฟยงทำใหดนถกกดเซาะไดมากกวาปกต 3-32 เทา โดยการทำลายพชทขนในพนท และทำลายจลนทรยทอยในดนโดยเฉพาะอยางยง เชอราทชวยยอยสลายสารอนทรย และไมคอไรซา

ไฟปากบการงอกของเมลด

ในระบบนเวศบางแหงไฟกระตนใหเมลดงอกไดดขน แตในปาเขตรอนยงไมพบวาไฟมผลตอการงอกของเมลดHardwick (ขอมลทไมไดเผยแพร) ทดสอบผลของไฟตอการงอกของเมลดโดยการเผาเมลดของพรรณไมจำนวน 12ชนดจากปาผลดใบของดอยสเทพในกระดาษหนงสอพมพซงใหความรอนในระดบเดยวกบการเกดไฟปาทไหมเศษซากใบไม พบวา เมลดของพรรณไม 7 ชนดตายและอตราการงอกของเมลดทเหลอลดลงอยางเหนไดชด

ไฟปากบตนไมในพนท

เมอเกดไฟปา กลาไมและลกไมสวนใหญจะตาย แตถากลาไมเหลานโตพอโอกาสรอดจากการทำลายของไฟจะสงขนเมอตนไมโตขนเปลอกหนาทหมลำตนอยจะเปนฉนวนกนความรอนไมใหทำลายระบบลำเลยงและเนอเยอเจรญของตนไมตนไมทโตพอจะมอาหารสะสมในระบบ รากชวยหลอเลยงตนไมใหฟนตวไดเรวขนถงแมสวนทอยเหนอดนจะถกทำลายจนหมดกตาม ขนาดของตนไมทจะทนทานตอการทำลายของไฟไดนนแตกตางกนไปตามชนดของพรรณไม แตโดยทวไปแลวตนไมมเสนผาศนยกลางคอราก 5-10 เซนตเมตรขนไปมกจะทนไฟทมความรนแรงปานกลางได


ก า ร ฟ น ต ว ข อ ง ป า * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

50

ตอนท 8 - ผอยรอด

โดยรวมแลวการทตนไมชนดตาง ๆ ของปาเดมจะกลบเขามาเจรญเตบโตในพนทปาทถกทำลายเปนบรเวณกวาง และมวชพชขนอยเนองจากการรบกวนอยางตอเนองของมนษยนนเปนไปไดยากมาก อปสรรคสำคญททำใหจำนวนและชนดพนธของพรรณไมเดมของพนทไมสามารถกลบเขามาในพนทเดมได คอ ไฟ การสญเสยลดลง สตวททำหนาทกระจายเมลดพนธการแขงขนกบวชพชโดยเฉพาะพชทมาจากตางถน อยางไรกตาม พรรณไมบางชนดสามารถเอาชนะอปสรรคเหลานนและกลบเขามาเจรญเตบโตในพนททถกทำลายไดอกครง ตาราง 3.1 แสดงรายชอพรรณไมทพบไดบอย ๆ ในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย พรรณไมเหลานสวนใหญมเมลดขนาดเลก สามารถกระจายไปในพนทไดงายดวยลมหรอนกขนาดเลกเปนไมผลดใบทเจรญเตบโตไดดในหลายระดบความสง คำถามตอไปกคอ เราจะสามารถแกไขอปสรรคตาง ๆ ทยบยงการฟนตวของปาไดอยางไร ซงในบทท 4 จะกลาวถงรายละเอยดในเรองนอกครง

ตาราง 3.1 พรรณไมทพบไดบอยในพนทปาทถกทำลายทระดบความสง 1,300 เมตร ในภาคเหนอของไทย (FORRU, ขอมลงานวจย, 2003)(ชพลกษณ1 : D ผลดใบ, E ไมผลดใบ, ED ผลดใบ/ไมผลดใบ, ขนาดของเมลด2 S เลกนอยกวา 0.01 กรม, M กลาง 0.01-0.2 กรมและ L ใหญมากกวา 0.2 กรม, การกระจายเมลด3 : W เมลดแหงกระจายโดยลม A ผลมเนอสวนใหญกระจายโดยสตวโดยเฉพาะนก)

การกระจายเมลด3

W

WAAAAW

W

AAWAAAAAWAAAW

WWWAA

ชอวทยาศาสตร

Albizia odoratissima (L. f.) Bth.

Alstonia scholaris (L.) R. Br. var. scholarisAntidesma acidum Retz.Aporusa dioica (Roxb.) M.-A.Aporusa villosa (Lindl.) Baill.Aporusa wallichii Hk. f.Dalbergia cultrata Grah. ex Bth. var. cultrata

Dalbergia stipulacea Roxb.

Debregeasia longifolia (Burm. f.) Wedd.Dillenia parviflora Griff. var. kerrii (Craib) Hoogl.Engelhardia spicata Lechen. ex Bl.Eugenia albiflora Duth. ex KurzFicus hirta Vahl var. hirtaFicus hispida L. f. var. hispidaGlochidion sphaerogynum (M.-A.) KurzLitsea cubeba (Lour.) Pers.Markhamia stipulata (Wall.) Seem. ex K. Sch.Myrica esculenta B. -H. ex D. DonPhoebe lanceolata (Wall. ex Nees) NeesPhyllanthus emblica L.Pterocarpus macrocarpus Kurz

Schima wallichii (DC.) Korth.Sterculia villosa RoxbStereospermum colais (B.-H. ex Dillw.) Mabb.Styrax benzoides CraibTrema orientalis (L.) Bl.

วงศ

Leguminosae (Mimosoideae)ApocynaceaeEuphorbiaceaeEuphorbiaceaeEuphorbiaceaeEuphorbiaceaeLeguminosae(Papilionoideae)Leguminosae(Papilionoideae)UrticaceaeDilleniaceaeJuglandaceaeMyrtaceaeMoraceaeMoraceaeEuphorbiaceaeLauraceaeBignoniaceaeMyricaceaeLauraceaeEuphorbiaceaeLeguminosae(Papilionoideae)TheaceaeSterculiaceaeBignoniaceaeStyracaceaeUlmaceae

ระดบความสง(เมตร)350-1525

350-1150400-1525475-900500-1500500-1400350-700

500-1400

525-1685375-1000850-1650800-1525350-1150350-1525600-11001100-1685950-15501300-1500550-1550600-1620350-900

600-1620600-1575900-1275600-16501050-1500

ชพลกษณ1

D

DDDDDD

D

EDDEEEDDEDEEDD

EDDEED

ขนาดของเมลด2

M

MMMMML

L

SMMLSSSMMSLMM

MMSLM

การเรงการฟนตวตามธรรมชาต

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตดแลสงทมอย

การเพมปรมาณเมลดพนธในพนท

บทท 4

การปลกตนไมอาจไมจำเปนเสมอไป

ปาทอยใกล ๆ เปนทอาศยใหแกสตวทชวยกระจายเมลด

ตอไมทแตกยอดใหมทำใหการฟนตวเกดไดเรวขน

กลาไมและลกไมธรรมชาตในพนทมอยมาก

บางครงการปลกตนไมอาจไมใชสงทจำเปนสำหรบการฟนฟปา พนทปาฝนเสอมโทรมในภาคใตของไทยทเหนในภาพมขนาดเลก เมลดจากพนทใกลเคยงสามารถเขามาถงใจกลางพนทได ดงนนถามชนดตนไมทงอกจากเมลด ลกไม หรอตอไมจำนวนมากพออาจไมจำเปนตองปลกตนไม อยางไรกตามถาจำนวนชนดของตนไมทพบนอยเกนไปอาจปลกพรรณไมโครงสรางเสรมลงในพนทดวย (บทท 5)

พนทนเพงถกตดไมออกไปและไมเคยถกใชเปนพนทเกษตรกรรมดงนน ในดนจงยงมเมลดไมจากปาดงเดมอย

พนทนลอมรอบดวยปาทสมบรณทเปนแหลงของเมลดพนธไม

ปลกใหเปนปา 53

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *ก า ร เ ร ง ก า ร ฟ น ต ว ต า ม ธ ร ร ม ช า ต

การเรงการฟนตวตามธรรมชาตเมอรจกตนไมทำ ใหเขาใจถงความหมายของคำวาอดทนเมอรจกหญา ทำใหซาบซงกบคำวาทรหด - นรนาม

ในบทท 3 ไดกลาวถงปจจยตาง ๆ ทยบยงการฟนตวตามธรรมชาตของพนทปาทถกทำลายขนาดใหญ ขนตอไปคอการวางแผนเลอกวธการทเหมาะสมเพอลดขอจำกดเหลานน ซงอาจตองใชหลาย ๆ วธรวมกนใหมประสทธภาพสงสด โดยรวม ๆแลว วธการทงหมดทใชนรวมเรยกวา “การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาต (Accelerated Natural Regeneration;ANR)

ตอนท 1 - การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาต

การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตหมายถง กจกรรมทกอยางททำขนเพอเพมหรอเรงกระบวนการฟนตวตามธรรมชาตของปา ไดแก การสงเสรมการเจรญเตบโตของกลาไมทมอยและทำใหมกลาไมในพนทมากขน ในขณะเดยวกนกชวยปกปองลกไมทมอยเดมไมใหไดรบอนตรายจากปจจยตาง ๆ เชน การแขงขนกบวชพช สตว หรอไฟปา เปนตน เนองจากการเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตนนอาศยกระบวนการทเกดขนตามธรรมชาตจงใชแรงงานนอยกวาการปลกปาและเปนวธการฟนฟปาทใชทนนอย อยางไรกตามวธการทง 2 ไมถอเปนการฟนฟปาทแยกจากกนอยางเดดขาดเพราะการฟนฟปาทมประสทธภาพนนตองอาศยวธการทงสองแบบรวมกน ในบางพนทการใชการเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตเพยงอยางเดยว อาจเพยงพอทจะทำใหระบบนเวศฟนตวได แตการปลกตนไมเพอฟนฟระบบนเวศนนควรใชวธ การเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตทเหมาะสมรวมดวยเสมอ

พนททเหมาะสำหรบการเรงการฟนตวตามธรรมชาต

การเรงการฟนตวตามธรรมชาตเหมาะกบพนททมกระบวนการฟนตวของปาตามธรรมชาตอยบางแลวไมมากกนอยเชนมแมไมทใหเมลดอยในพนทใกลเคยง สตวททำหนาทกระจายเมลดอาศยอยรอบ ๆ โดยเฉพาะพนททมลกไมธรรมชาต มตอไมทแตกยอดใหมอยจำนวนมากพนททมลกษณะตามทกลาวมาจะเหมาะทสดในการทำการเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาต การประเมนสภาพเบองตนของพนทจงม

ความจำเปนเพราะ ขอมลดงกลาวจะชวยในการตดสนใจวาการเรงการฟนตวตามธรรมชาตอยางเดยวเพยงพอสำหรบจะทำใหปาฟนตวไดดวยตนเองหรอไมและวธการแบบใดจะเรงทำใหเกดกระบวนการดงกลาวไดดทสด การประเมนสภาพพนทประกอบดวย

1) ประเมนศกยภาพของพนทในการฟนตวตามธรรมชาตของปา2) วเคราะหวาปจจยทอาจยบยงไมใหปาเกดการฟนตวตามธรรมชาต

นอกจากการเกบขอมลในภาคสนามแลวจะตองมการเกบขอมลจากการสมภาษณชาวบานในทองทเพอนำขอมลทไดมาวเคราะหรวมกนดวย ขอมลทตองการ เชน

ลกไมและตอไมเดมในพนทมความหนาแนน เทาไรและมการกระจายอยางสมำเสมอทวทง

พนทหรออยเปนกลม ๆ เฉพาะบางสวนของพนทปาในพนทดงกลาวถกทำลายมานานเทาไหรและในชวงทผานมามการใชพนทอยางไรบางมรองรอยของไฟในพนทหรอไม เชน ถามชาวบานวาพนทดงกลาวมไฟเขาบอยแคไหนมรองรอยวาปศสตวเขามาใชพนทหรอไม สอบถามชาวบานเกยวกบวธการเลยงสตวในพนทระยะทางจากพนทดงกลาวไปยงแมไมทเปนแหลงของเมลดพนธสตวททำหนาทกระจายเมลดพนธ เชน นกและสตวเลยงลกดวยนมยงมอยในพนทหรอไม

ปลกใหเปนปา54

ก า ร เ ร ง ก า ร ฟ น ต ว ต า ม ธ ร ร ม ช า ต* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ความหนาแนนของลกไมและตอไมเปนขอมลทสำคญทจะบอกไดวาการเรงการฟนตวตามธรรมชาตเพยงอยางเดยวเพยงพอทจะทำใหพนทฟนตวกลบมาเปนปาไดหรอไม นอกจากนยงตองใหความสำคญกบขนาดของลกไมและตอไมทมอยดวยลกไมทตนสงแลวมโอกาสรอดไดมากกวาลกไมขนาดเลกโดยอตรารอดของลกไมเหลานจะเพมขนอยางเหนไดชดเมอมความสงมากกวาระดบของวชพช ดงนน เมอทำการสำรวจพนทควรจะเกบขอมลความสงของลกไมเทยบกบความสงของวชพชเชน วดวายอดไมอยสงหรอตำกวายอดวชพชเปนระยะเทาไรหรออาจบนทกเพยงวาลกไมสงหรอเตยกวาวชพชกได โดยทวไปแลวถาหากความหนาแนนรวมของลกไมและตอไมทแตกยอดใหมทมความสงมากกวา 1 เมตร มจำนวนมากกวา 250 ตน/ไร (ระยะหางระหวางตนเฉลย 2.5 เมตร)การเรงการฟนตวตามธรรมชาตอาจเพยงพอสำหรบฟนฟโครงสรางของปานนได ในเวลา 5 ป ถาพนทดงกลาวไมไดรบการรบกวนจากไฟ ปศสตว หรอปจจยอน ๆ แตในพนททมความหนาแนนของตนไมนอยกวานนวธการนเพยงอยางเดยวอาจไมเพยงพอทจะทำใหระบบนเวศฟนตวได นอกจากวาพนทดงกลาวจะอยตดกบพนทปาทยงสมบรณและมสตวททำหนาทกระจายเมลดพนธอยมาก ถาพนทนนอยหางไกลจากพนทปาอน ๆ ตองมการปลกตนไมเสรมรวมดวย การปลกตนไมเสรมนนอาจจะแตกตางกนในสวนตาง ๆ ของพนท โดย

ถาหากไมแนใจวาจำเปนตองปลกตนไมเพมในพนทหรอไม แผนผงดานบนเปนแนวทางทชวยในการตดสนใจ อยางไรกตามการตดสนใจครงสดทายขนอยกบขอมลทไดจากการสำรวจพนทเปนหลก

ในพนททลกไมและกลาไมธรรมชาตอยมาก เชน บรเวณใกลชายปาหรอใกลตนไมทเปนแมไมอาจไมจำเปนตองปลกตนไมเพม แตในพนททกลาไมธรรมชาตมโอกาสเขามาในพนทไดนอย เชน บรเวณใจกลางของพนทปาทถกทำลายขนาดใหญการปลกไมเสรมรวมกบการเรงการฟนตวตามธรรมชาตอาจมความจำเปน

ขอจำกดของการเรงการฟนตวตามธรรมชาต

การเรงการฟนตวตามธรรมชาตเปนวธการทใชไดผลดกบพนททปาถกทำลายซงมตนไมเหลออยบาง แตตนไมทมอยในพนทลกษณะนมกเปนพรรณไมเบกนำทชอบแสง (ดบทท 3ตอนท 1) ซงกระจายเมลดดวยลมและนกขนาดเลก พรรณไมเหลานเปนเพยงสวนเลก ๆ ของพรรณไมนานาชนดทมอยในปาทสมบรณเทานน ดงนนแมวาวธการนจะสามารถทำใหตนไมกลบมาขนในพนทดงกลาวและฟนฟโครงสรางของปาไดบางสวน แตถาตองการใหพนทนนกลบมามความหลากหลายทางชวภาพในระดบเดมควรตองมการปลกตนไมทมเมลดขนาดใหญซงเปนพวกไมเสถยรเสรมเพอใหปาทฟนตวจากการเรงการฟนตวตามธรรมชาตกลบมาเปนปาทสมบรณไดเรวขน

มบางสวนของพนทมความ

หนาแนนของตนไมมากกวา 250 ตน/ไร

พนทปาอยในรศม 1 กโลเมตรและยงมสตวททาการกระจาย

เมลดอยมาก

ปลกพรรณไมโครงสรางเสรม

รวมกบวธ ANR

ไมใช ไมใช

จดเรมตน

ความหนาแนนเฉลยของตนไม

มากกวา 250 ตน/ไร และลกไม/ตอไมทแตกยอดใหม

สวนใหญสงกวา 1 เมตร

สวนทม

ตนไมมาก

สวนทไมม

ตนไม

มตนไมมากกวา 30 ชนด

สามารถปองกนพนท

จากไฟและปศสตวได

หรอไม

ประสานงานรวมมอกบชาวบานใน

ทองถนเกยวกบการปองกนไฟและปศ

สตวกอนเรมใช ANR

ANR อยางเดยวเพยงพอทจะ

ฟนฟปาได

ไมใช

ใชไมใช

ใช

ใชใช ใช

ไมใช



ตอนท 2 - ดแลสงทมอย

การกำจดวชพชโดยการทบใหลมเปนวธการทกำลงไดรบความนยม

วธการเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตของปาทมการทดลองและนำมาใชมากทสดคอการเพมอตราการรอดชวตและการเจรญเตบโตของไมตนทมอยแลวในพนท โดยพยายามปรบปรงสภาพแวดลอมใหเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของกลาไม ลกไม และตอไมทแตกใหม และปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบตนไมเหลานน

เรงใหตอไมแตกยอดใหม

ในพนทปาเขตรอนทางภาคเหนอของประเทศไทยเมอปาถกทำลายถาหากยงมตอไมเกาหลงเหลออย พนทจะฟนตวไดคอนขางเรว ตนไมทแตกยอดจากตอไมนนเจรญเตบโตขนเปนไมใหญไดเรวกวาลกไมหรอกลาไม เพราะตนไมเหลานสามารถดงอาหารทสะสมไวในระบบรากของตนเดมมาใชในการเจรญเตบโตได นอกจากนนยงทนทานตอความแหงแลงไดดกวากลาไมเพราะระบบรากทแขงแรง สามารถแขงขนกบวชพชไดด ระดบของยอดทแตกใหมมกอยเหนอระดบของวชพชทำใหตนไมสวนใหญทแตกจากตอเดมไมไดรบผลกระทบจากไฟหรอถาไดรบผลกระทบกจะฟนตวไดเรว อยางไรกตาม การศกษาเกยวกบการกระตนใหตอไมเกดการแตกยอดใหมนนยงมนอยมาก โดยทวไปจะแนะนำเพยงวาตอไมตองไดรบการดแล ไมควรตด เผา หรอปลอยใหสตวมากดกน แตยงไมมการศกษาถงวธการทจะชวยเรงการเจรญของตอไม เชน จะใชฮอรโมนเรงการแตกยอดหรอไม ควรใชสารเคมเพอปองกนการเกดเชอราหรอการเขาทำลายของปลวกหรอไม การใชวสดคลมดนหรอใสปยแกตอไมจะใหผลเชนเดยวกบเม อใช ในการปลกกลาไมหร อไมหรอการตดแตงยอดขนาดเลกทออนแอออกจะทำใหยอดทเหลออยเจรญเตบโตดขนหรอไม คำถามเหลานลวนแตยงเปนสงทตองทำการศกษาวจยตอไป

ลดการแขงขนกบวชพช

การกำจดวชพชเพอลดการแขงขนระหวางหญากบตนไมทมอยแลวตามธรรมชาตยอมใหผลดเชนเดยวกบการกำจดวชพชใหแกกลาไมทเราปลก โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดฝนการกำจดวชพชทำใหกลาไมและลกไมขนาดเลกมโอกาสเตบโตไดดขน แตในชวงฤดแลงการมวชพชอยดวยอาจใหผลดแกกลาไมเหลานนในแงของการใหรมเงาและปองกนไมใหตนกลาแหงตาย (Hardwick, 2000) อยางไรกตาม การมวชพชอยในพนทจะทำใหความเสยงของการเกดไฟปาสงขนจงตองมการชงนำหนกระหวางขอดและขอเสยดงกลาวดวยสำหรบตนไมทแตกมาจากตอเดมการกำจดวชพชอาจไมจำเปนนกเนองจากตนไมพวกนมกมความสงมากกวาวชพช และในขณะเดยวกนกมระบบรากทพฒนาดอยลกลงไปจากระดบรากของวชพชทเปนไมลมลกอยแลว กอนกำจดวชพชควรทำเครองหมายตนไมและลกไมในพนทดวยเสาหรอเทปสสด ๆ เพอใหสงเกตไดงายเปนการปองกนไมใหตนกลาเหลานนถกเหยยบหรอตดทงโดยไมไดตงใจ ในการกำจดวชพชควรเรมจากบรเวณรอบ ๆ ตนของตนไมททำเครองหมายกอน จากนนจงคอยทำในพนททเหลอ รอบกลาไมขนาดเลกควรกำจดวชพชโดยใชมอดงเพราะการใชเครองมอขดอาจทำใหระบบรากทบอบบางเกดความเสยหายได รายละเอยดวธการกำจดวชพชทเหมาะสมสามารถดไดทบทท 7 ตอนท 3



การกำจดวชพชวธหนงทเหมาะสำหรบการเรงการฟนตวตามธรรมชาต คอการทบวชพชใหลมไปกบดนโดยใชแผนกระดานกดไปรอบ ๆ โคนตนไมแทนการตดหรอถอนออก วธการนไมไดทำใหวชพชตายในทนท แตทกครงทวชพชหกลมไปเมอแตกขนมาใหมจะตองดงอาหารทสะสมไวในระบบรากขนมาใชถาหากวชพชถกทำใหลมหลาย ๆ ครงเขา อาหารทสะสมไวจะหมดไปและวชพชจะตายในทสด การทบวชพชใหลมนนยงไมรบกวนดนและระบบรากของกลาไมดวย วชพชทลมยงชวยคลมดนไวเปนการปองกนไมใหเมลดวชพชทตองการแสงงอกไดอกดวย วธการนเหมาะมากในการกำจดหญาและเฟรน วธนทำไดโดยใชแผนกระดานไมทมนำหนกเบาแตแขงแรง(ขนาดประมาณ 5 ซม. x 25 ซม. x 130 ซม.) เลอยปลายทงสองดานใหเวาเปนครงวงกลมเพอใหเขาไปใกลบรเวณโคนตนกลาไดดขน มดเชอกตดปลายทงสองดานโดยใหเชอกมความยาวพอทจะคลองไหลไดเมอวางกระดานกบพน วางแผนกระดานนลงบนวชพชแลวเหยยบโดยทงนำหนกตวทงหมดลงไป คอย ๆขยบหมนแผนกระดานไปรอบ ๆ ตนกลาพรอมกบเหยยบใหวชพชลม (ดรายละเอยดท http://www.fs.fed.us/psw/publications/documents/other/3.pdf)วธการดงกลาวประสบความสำเรจเปนอยางดในการกำจดหญาคา เพอเรงการฟนตวของพนทปาในฟลปปนสหลงจากการทำไรเลอนลอย (Sajise, 1972)

ไมคอไรซากบการเจรญเตบโตของตนไม

ในบทท 3 ตอนท 6 ไดกลาวถงความสำคญของไมคอไรซาสำหรบไมตนในเขตรอนไปแลว และทำใหเกดคำถามตามมาวาถาเราเตมเชอไมคอไรซาใหแกตนไมทขนตามธรรมชาตตนไมดงกลาวจะโตดขนหรอไม ในปจจบนมการผลตสปอรไมคอไรซาออกขายในเชงการคาซงปกตจะอยในรปของสปอรจากราไมคอไรซาหลายชนดเคลอบอยบนวสดยด อยางไรกตาม ยงไมเคยมการทดสอบวาไมคอไรซาจะสามารถทำใหกลาไมธรรมชาตในพนทเจรญเตบโตไดดข นหรอไม จงเปนเร องท ควรศกษากนตอไป

ปศสตวในพนท

ในการตดสนใจวาจะลดจำนวนปศสตวลง หรอไมใหมปศสตวในพนทเลยนนตองคำนงถงมลคาทางเศรษฐกจของปศสตวตอชมชนและผลเสยทฝงสตวอาจทำใหเกดขนตอตนไมทกำลงขน แลวจงตดสนใจ ในประเทศเนปาลชาวบานจะไมปลอยใหปศสตวเขาไปหากนเองในพนทปาชมชน แตใชวธเขาไปเกบเกยวพชอาหารสตวออกมาใหสตวเลยงทบาน วธการนนอกจากลดความเสยงทฝงสตวจะทำความเสยหายใหแกตนไมแลวยงชวยกำจดวชพชในปาดวย แตในอเมรกากลางการทำปศสตวถอเปนเครองมอสำคญของการจดการพนทในชวงแรกของการฟนฟปาพวกมนถกเรยกวา “เครองตดหญามชวต” ทนอกจากจะชวยควบคมวชพชและทำใหตนไมทอายยงนอยโตไดดขนแลวยงชวยกระจายเมลดพนธของไมเดนบางชนดในพนทอกดวย

การปองกนไฟจากพนท

ดงไดกลาวไปแลวในบทท 3 ตอนท 7 วา ไฟเปนตวการสำคญทยบยงการฟนตวของปาในเขตรอนทมความชนตำ ในพนททมความเสยงในการเกดไฟสง เมอตองการเรงการฟนตวตามธรรมชาตการปองกนไฟจงเปนสงทจำเปน โดยตองถางแนวกนไฟรอบ ๆ พนทตงแตในชวงตนฤดแลง และตองมการระวงไฟและเตรยมพรอมสำหรบดบไฟจนกวาจะเขาฤดฝน ซงเทคนคในการดแลปองกนพนทจากไฟปาจะไดกลาวโดยละเอยดอกครงในบทท 7

วธการอนทชวยเรงการเจรญเตบโตของตนไม

การใชวสดคลมโคนตนและการใสปยทใชสำหรบการปลกกลาไม (ดรายละเอยดในบทท 7) สามารถนำมาใชเพมอตรารอดชวตและการเจรญเตบโตของตนไมในธรรมชาตไดเชนเดยวกน วธการดงกลาวใชกบตนไมทอายนอยและมขนาดเลกไดผลมากกวาตนไมขนาดใหญ เนองจากตนไมทโตแลวมกมระบบรากทลกและแขงแรงพอทจะเลยงลำตนไดอยแลวจงไมจำเปนตองใสปย หรอคลมดนใหกบลกไมทโตแลวหรอตนทแตกใหมจากตอไม



ตอนท 3 - การเพมปรมาณเมลดพนธในพนท

การสรางกลองเปนโพรงเทยมอาจชวยดงดดใหคางคาวกนผลไมเขามาอาศยในพนทคางคาวมกจะถายมลระหวางบนทำใหกระจายเมลดไดด

กลาไมทงอกจากเมลดซงคางคาวนำเขามา

ปาทถกบกรกและถกทำลายมาเปนเวลานานนนปรมาณของตนไมเดม ตนกลา และเมลดพนธทฝงตวอยในพนดนมกมปรมาณนอยหรออาจไมเหลออยเลย ในพนทลกษณะนการฟนตวโดยธรรมชาตจะขนอยกบปรมาณเมลดไมทเขามาใหมในแตละปเปนหลก

การนำสตวทชวยกระจายเมลดพนธกลบมา

เราสามารถทจะเพมปรมาณเมลดพนธภายในพนทไดดวยวธ ง าย ๆ โดยการสรางส งท ล อใหสตวท กระจายเมลดพนธ เชนนกและคางคาวกนผลไมกลบเขามาในพนท จอร จ เกล ได ศ กษาผลของการสร างคอนเทยมโดยการปกไมเพอใหนกลงเกาะในพนทแปลงปลกปาของหนวยวจยการฟนฟปาพบว าสามารถเพ มปร มาณเมล ดอย า งชดเจน (ดกรอบท 4.1) และถาหากยายเสาท ป กไว ไปรอบ ๆ พ นท ก จะทำให เมลดทนกนำกลบเขามานกระจายตวไดดย งข นการใสเหยอลอลงบนเสาจะยงดงดดสตวไดเพมมากขนแตคอนขางเปลองแรงงาน ในบรเวณดานลางของเสาทปกควรม

การถางวชพชออกเพอเพมอตราการรอดของตนกลาทงอกขนมาใหมการตดตงบานนกเทยมในพนทอาจใหผลในลกษณะเดยวกน การสรางโพรงเทยมเปนอกวธหนงทอาจชวยดงดดสตวประเภทคางคาวกนผลไมใหเขามาในพนท โดยโพรงเทยมนนตองมลกษณะทดงดดคางคาวชนดทตองการไดด เชนสรางขนจากไมและมทางเขาออกทพอดกบตวคางคาวชนดทตองการ นำไปแขวนไวกบตนไมหรอตดตงบนเสาสง รายละเอยดในการทำโพรงเทยมสามารถดไดจาก http://www.dnr.state.md.us wildlife/batboxes.htmlอยางไรกตาม ในปจจบนยงไมเคยมการศกษาถงผลของโพรงเทยมนตอการฟนตวของปา ไมพมและตนไมทเหลออยในพนทเปนอกปจจยสำคญทจะชวยดงดดใหสตวทกระจายเมลดพนธเขามา ดงนนการดแลรกษาตนไมทมเหลออยจงเปนอกสงหนงทชวยใหปรมาณเมล ดท จ ะ ถ กน ำกล บม า ในพ น ท เ พ ม ข น ด ว ย



สตวใหญกบการกระจายเมลดพนธ

ตามทไดกลาวไวแลวในบทท 3 สตวใหญททำหนาทกระจายเมลดพนธในปา เชน ชาง แรด และววปา ไดสญพนธไปจากหลาย ๆ พนททพวกมนเคยอาศยอยหรอมจำนวนลดลงอยางมาก ถาหากเราสามารถนำสตวเหลานกลบมาไดยอมหมายถงการลดคาใชจายในการจางคนปลกตนไมและการใสปยไปพรอม ๆ กน แตการนำสตวใหญเหลานกลบเขามามความเปนไปไดมากนอยเพยงใด การนำสตวใหญกลบมานนเปนสงททำไดยากมคาใชจายสงและจะคมคากบความพยายามกตอเมอตนเหตททำใหสตวเหลานนสญพนธไดรบการแกไขแลว เชน ชาวบานจะตองไมลาสตวเหลานนอก การปลอยใหสตวทเคยอยในสภาพกรงเลยงกลบไปอยในธรรมชาตอาจเกดปญหาไดหลายอยาง เนองจากสตวเหลานมกสญเสยทกษะทตองใชในการดำรงชวตในปาไปแลวดงนน กอนปลอยจะตองเตรยมสตวใหพรอมกบสภาพแวดลอมทจะอาศยอย ซงตองใชเวลานาน แมแตการยายสตวปาจากพนทอนรกษซงมประชากรมากมายงทใหมกไมใชเรองงาย เพราะความเสยงทสตวจะบาดเจบหรอตายระหวางการจบและขนยายนนคอนขางสง ทงอาจมผลกระทบตอจำนวนประชากรทเหลออยอกดวย ฉะนน ทกครงทมโครงการปลอยสตวกลบคนสปาจะตองมการตดตามดแลสขภาพของสตวและวางแผนการจดการเพอรกษาความหลากหลายทาง

ขนตอไปขดหลมเลก ๆรองกนหลมดวยดนปา

การหยอดเมลดขนแรกถางวชพชออกจากบรเวณทจะปลก

พนธกรรมในประชากรขนาดเลกอยางใกลชด ทสำคญตองปองกนไมใหมการลาสตวดงกลาวในพนทอก นอกจากปญหาทางเทคนคแลว ชาวบานในพนทอาจตอตานการนำสตวใหญมาปลอย เพราะสตวเหลานอาจเขาไปทำลายพชผลทางการเกษตร หาอาหารแขงกบสตวเลยงหรอแมกระท งกออนตรายใหก บประชากรในพ นท ได แมจะเปนเรองยากแตการปลอยสตวใหญคนสปาอาจประสบความสำเรจได เชน การปลอยชางบานคนสปาในภาคเหนอของไทย วธนจงยงเปนอกทางเลอกหนงทอาจนำมาใชในการเรงการฟนตวตามธรรมชาต สำหรบผสนใจสามารถหาขอมลเพมเตมไดจากเอกสารของ Species SurvivalCommission of the International Union for theConservation of Nature (http://iucn.org/themes/ssc/pubs/policy/reinte.html)

มนษยกบการกระจายเมลดพนธ

มนษยสามารถทำหนาทกระจายเมลดพนธไดเชนเดยวกนวธการหนงคอ การเกบเมลดของตนไมในปาใกล ๆ เขามาปลกในพนททถกทำลาย เราเรยกวธนวา “การหยอดเมลด” วธการนสามารถเพมทงจำนวนและชนดของตนไมในพนทไดอยางรวดเรวแตกมขอจำกดหลายอยาง ในสภาพทรอนและแหงแลงของปาทถกทำลายนนเมลดทถกหวานลงบนพนดนอาจแหงตายในเวลาไมนานนก นอกจากนน เมลดยงอาจถกทำลาย



จากนนหยอดเมลดลงหลม ๆ ละหลาย ๆ เมลด

ขนตอนสดทายกลบดวยดนปา

หมดโดยสตวทกนเมลดพช เชน มด หน หรอ กระรอก ซงเปนสตวทมกพบอาศยอยในพนทปาทถกบกรก (ดบทท 3ตอนท 4) การปลกโดยฝงเมลดไวใตดนสามารถลดการสญเสยจากความแหงแลงหรอสตวทกนเมลดเปนอาหารแตกตองลงแรงเพมขน เมลดทเหมาะสำหรบการปลกแบบนควรมลกษณะทสามารถรอดจากการทำลายของสตวได เชน มขนาดเลกเปลอกหนา (ดรายละเอยดในบทท 3 ตอนท 4) อาจทดลองใชสารเคมทมฤทธไลสตว เคลอบเมลดโดยตองทดสอบกอนวาสารเคมนนมฤทธเฉพาะตอสตวและจะไมทำใหเมลดเสยหายนอกจากนน อาจตองเตรยมเมลดเพอกระตนใหเกดการงอกทนทหลงปลก เชน แชนำ หรอทำใหเปนแผลเพราะยงเมลดอยในพนทนานเทาไรยงมโอกาสถกทำลายมากขนเทานนอยางไรกตาม เมลดทผานการเตรยมในลกษณะนตนออนยอมเสยงตอการแหงตายสงขน มดอาจเขามากนอาหารสะสมในใบเลยงมากขน เชนเดยวกบการเรงการฟนตวตามธรรมชาตแบบอน ๆ เมอตองการใชวธหยอดเมลดตองมการทดสอบเพอหาวธการทเหมาะสมสำหรบแตละพนทดวย ในธรรมชาต เหยยว นกฮก หรอแมวปา จะชวยควบคมปรมาณของสตวฟนแทะสตวกลมนนบเปนเครองมอทสำคญของการเรงการฟนตวตามธรรมชาต การอนรกษสตวพวกนจะชวยลดจำนวนสตวฟนแทะและการเขาทำลายเมลดได ภาพดานลางแสดงวธการหยอดเมลดเพอเรงใหเกดการฟนตวของปาคราว ๆ เรมจากการเกบเมลดในพนทปาใกลกบแปลงทจะทำการฟนฟ เตรยมพนทโดยขดถางวชพชออกเปนวงขนาดเสนผาศนยกลาง 30 เซนตเมตร ระยะหางระหวางวง 1.5-2 เมตร (ระยะหางระหวางวงเพมขนไดถามลกไมหรอตอไมอยในพนทมากแลว) ขดหลมเลก ๆ รองกนหลมดวยดนจากปาทขดมาจาก

บรเวณทเกบเมลด เพอใหแนใจวาเมอเมลดงอกในดนจะมจลนทรยทอยรวมกบตนไมชนดนนและใหประโยชน เชนไมคอไรซาอยดวย หยอดเมลดลงไปหลมละหลาย ๆ เมลดโดยใหมความลกประมาณสองเทาของขนาดเมลด จากนนกลบดวยดนจากปาอกครง

ทำอยางไรถาการเรงการฟนตวตามธรรมชาตไมไดผล

วธการเรงการฟนตวตามธรรมชาตเปนวทยาการทคอนขางใหมดงอาจสงเกตไดวาในหลาย ๆ หวขอยงตองทำการศกษาวจยตอไป อยางไรกตามหากเราใชวธการดงกลาวในพนททเหมาะสมยอมประสบความสำเรจไดในระดบหนง ถงแมวาผลทไดอาจไมสงเทาทคาดการณไวกตาม โดยเฉพาะอยางยงในเรองของการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ อกรปแบบหนงทอาจทำได คอการปลกกลาไมเสรมในพนทเพอสรางโครงสรางของเรอนยอดปาพรอม ๆ กบการเรงการฟนตวตามธรรมชาตวธนเรยกวา “การปลกตนไมเพอเรงการฟนตว” ตนไมทปลกลงในพนทจะชวยทำใหการฟนตวของปาเกดขนไดเรวขนโดยชวยปรบเปลยนสภาพแวดลอมของบรเวณนนใหดงดดนกชวยกระจายเมลดพนธเขามามากขน ซงแมแตไมเศรษฐกจทเปนไมตางถนกอาจนำมาใชในวธการนไดโดยเฉพาะอยางยงในพนททยงตองการเกบเกยวผลประโยชนจากไมทปลก ไมเศรษฐกจเหลานสามารถจะตดสางออกมาใชประโยชนไดเม อไมธรรมชาตในพนทเจรญเตบโตแลว(Parrotta et al. 1997) อยางไรกตาม การปลกตนไมเพยงชนดเดยวอาจทำใหความหลากหลายทางชวภาพฟนตวไดชา ดงนนในบทตอไปจะอธบายและแนะนำเกยวกบ “วธการพรรณไมโครงสราง” ตอไป



กรอบ 4.1 - บทบาทของนกในการฟนตวของปา

ดอกเตอรจอรจ เกล และคณะผวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร ไดตดตงคอนไมไผสำหรบใหนกเกาะในปาทถกทำลายบนภเขาในเขตภาคเหนอ โดยมทงคอนทอยในแปลงทปลกดวยพรรณไมโครงสรางและแปลงทฟนตวตามธรรมชาต ตดตามบนทกวามนกชนดใดบางทมาเกาะบนคอน นบจำนวนเมลดทนกถายทงไวบรเวณใตคอนและตดตามจำนวนกลาไมทเกดขนในบรเวณดงกลาว (ด Scott et al, 2000)

ในปาทถกทำลาย การตดตงคอนเกาะเปนสงทชวยดงดดนกหลายชนดใหเขามา ถงแมวาเราเหนนกทเขามาเกาะบนคอนไมบอยนกแตจำนวนนกทเขามาใชคอนตองมากพอทจะทำใหปรมาณเมลดในพนทเพมขนได โดยพบวาจำนวนเมลดทตกอยและตนกลาทงอกอยใตคอนเกาะนนมจำนวนมากกวาพนทควบคมซงไมมการตดตงคอน

จำนวนตนกลาธรรมชาตทงบรเวณใตคอนเกาะและพนทควบคมมไมมากนก แสดงวาอตราการรอดของกลาไมธรรมชาตในพนทคอนขางตำอยางไรกตาม พบวาตนกลาทขนอยใตคอนเกาะนนมอตราการรอดสงกวาในพนทควบคม มากกวาครงหนงของตนกลาทพบใตคอนเกาะเปนตนกลาของโคลงเคลง(Melastoma malabathricum) ซงเปนไมพมและ พงแหรใหญ (Tremaorientalis) พชทงสองชนดเปนไมเบกนำสำคญทมกพบในปาทกำลงเรมฟนตวในเอเซยโดยเฉพาะอยางยงพงแหรซงเปนอาหารของนกและสตวปาอน ๆ นกจะเขามาใชคอนเกาะนอยลงเมอตนไมรอบ ๆสงขนจนคลมคอนซงเปนปจจยทตองคำนงถงเมอทำการฟนฟปาโดยเฉพาะอยางยงในโครงการทใชไมโตเรวปลก ในแปลงปลกพรรณไมโครงสรางเพอฟนฟปาเรอนยอดของปาจะปดสมบรณภายใน 2-3 ป ทำใหสภาพแวดลอมของพนทเปลยนไป พนปาเรมโลงขนซงเปนลกษณะของปาทมความสมบรณ ลกษณะพนทแบบนทำใหนกหลายชนดซงปกตไมพบในทงโลงหรอทงหญากลบเขามาอาศยในพนทไดอกครง เชน

กางเขนดง (Lonchura striata) และ นกจบแมลงคอนำตาลแดง (Cyornis banyumas) การทำคอนเกาะสำหรบนกมคาใชจายทตำกวาการเตรยมและปลกกลาไมจากเรอนเพาะชำและยงใชแรงงานไมมากนกในการตดตงและดแลเมอเทยบกบแรงงานทตองใชในการปลกอยางไรกตาม ในพนทเสอมโทรมมากการปลกตนไมจะสามารถคนความหลากหลายทางชวภาพของระบบนเวศปาได

ดกวาการใชคอนเกาะเพยงอยางเดยว นอกจากนการใชคอนเกาะจะใชไดผลดกบพนทเสอมโทรมไมมากนกในบรเวณใกลเคยงจะตองมแมไมเหลออยบาง และตนไมทพบใตคอนสวนใหญจะเปนไมเบกนำทพบในขนแรก ๆ ของการฟนตวของปาและมตนไมเพยงไมกชนดเทานน ทตามธรรมชาตพบในปาท ฟ นตวมานานแลว ดงนนจงแนะนำใหใชคอนเกาะนรวมกบการฟนฟปาดวยการปลกตนไม โดยเฉพาะในชวง 2-3 ปแรกกอนทตนไมจะโตจนสงกวาคอน โดยควรสรางคอนบรเวณชายขอบของพนทปลกปาหรออาจสรางคอนเปนแถวเชอมระหวางปากบพนทปลกปาเพอสรางทางเชอมธรรมชาตของพรรณไมเบกนำทนกนำเขามา

George A. Gale, Andrew J. Pierceและ พรรณภา พฒนะแกวมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบรคณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลยภาควชาการจดการทรพยากรธรรมชาต83 หม 8 ต. ทาขาม บางขนเทยนกรงเทพมหานคร 10150

email : [email protected]



เพมจำนวนเมลดทสตวนำเขามาในพนทโดยการตงคอนเทยม กลองคางคาว หรอขดแหลงนำ หรอทำโปงเทยมเพอดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธเขามาในพนท สงทสำคญทสดคอตองปองกนไมใหสตวเหลานถกลา

ดงดดสตวเขามาเพอฟนฟความหลากหลายของผนปา

คางคาว (Cynopterus sphinx) ขนาดกลาง ออกหาผลไมกนในเวลากลางคนเปนระยะทางไกลพรอมกบ

นำเมลดไปทงไวในพนทปาทถกทำลาย เราจะสามารถดงดดคางคาวพวกนเขามาในพนทเพอเรงการฟนตวตามธรรมชาตไดหรอไม

นกปรอดเหลองหวจก เปนนกปรอดหนงใน 5 ชนดทพบในภาคเหนอของไทยออกหากนทงในปาและพนททถกทำลายจงเปนกลไกสำคญทชวยนำเมลดเขามา (บทท 3 ตอนท 3)

เมอเรอนยอดของปาปดลงนกจบแมลงคอสนำตาลแดง (ซายสด)และ นกกางเขนดง(ซาย) ทอาศยในปาสมบรณชนดแรก ๆ มกกลบเขามาอาศยในปาทไดรบการฟนฟ

นกระว งไพรปากเหล อง ซ งหาก นอย ในพ นท โล งและป าท บกนทงแมลงและผลไมเปนอาหาร สามารถดงดดเขามาในแปลงไดดวยคอนเทยม

ในพนททยงมควายปา ววปา กระทง (รปดานบน) หรอสตวขนาดใหญทชวยกระจายเมลดอยอาจดงดดสตวกลมนเขามาดวยการขดแองนำหรอทำโปงเทยม

-----------------------------------------------------------------------------------------รปดานบนเปนสวนหนงของงานวจยทดำเนนการโดยนกวจยทไดรบการฝกแลว นกทงหมดถกปลอยเปนอสระหลงจากการถายรป



กรอบ 4.2 ทดสอบศกยภาพของการหยอดเมลด

พนตนาถ ทนใจ (2548) ทดสอบหาพนธไมทเหมาะในการหยอดเมลดในปาผลดใบและปาดบในภาคเหนอของไทย โดยเกบเมลดจากแมไมและเพาะเมลดครงหนงไวในเรอนเพาะชำเมลดทเหลออกครงหนงนำไปปลกในปาเสอมโทรมในชวงตนฤดฝนโดยวธหยอดเมลดทอธบายไวในตอนท 3 พรรณไมหลายชนดมอตราการงอก อตราการรอด และการเจรญเตบโตในแปลงปลกสงกวาในเรอนเพาะชำหลงจากหนงป กลาไมทเพาะไวในเรอนเพาะชำถกนำไปปลกลงในแปลงขาง ๆ กลาไมจากการหยอดเมลด จากการตดตามการเจรญเตบโตของกลาไมทงสองกลมพบวา กลาไมหลายชนดทมาจากการหยอดเมลดโตเรวกวา การหยอดเมลดมคาใชจายตำกวาการเพาะกลาไมในเรอนเพาะชำจงอาจนำวธการนมาใชรวมกบการปลกกลาไมได พรรณไมทพบวาใชวธการหยอดเมลดปลกไดดจากการทดลองของพนตนาถ สำหรบปาผลดใบไดแก มะคาโมง (Afzelia xylocarpa), ตะครอ (Schleichera oleosa) และ มะฝอ (Trewia nudiflora)สวนในปาดบเขาชนดทใชไดดคอ กฤษณา (Aquilaria crassna), สลนก (Balakata baccata), หวาขกวาง (Eugenia fruticosa), ซอ(Gmelina arborea), เลยน (Melia toosendan), นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides), มะยาง (Sarcosperma arboreum)และ มะกก (Spondias axillaris)

มะคาโมง

มะฝอ

สลนก

กฤษณา

บทท 5

การฟนฟปาดวยวธพรรณไมโครงสราง

แนวคดของพรรณไมโครงสรางการคดเลอกพรรณไมโครงสรางการทดสอบพรรณไมโครงสราง

“ปาฝนทถกทำลายไดจดประกายแหงความรสกรบผดชอบในใจของหลาย ๆ คนใหรกษาสงทมอยและพยายามสรางสงทถกทำลายขนมาใหม”

Steve Goosem and Nigel I.J Tucker, “Repairing the Rainforest” 1995

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

คดเลอกพรรณไมโครงสราง

สภาพปาดงเดมกลบคนมา

กลไกของวธพรรณไมโครงสรางกลไกของวธพรรณไมโครงสราง

วชพชไมไดรบแสง ตาย ไมใหญเจรญในพนท

โครงสรางปาไดรบการฟนฟ(มชนเรอนยอดหลายชน)

เพมจานวนเมลดในพนท

สภาพของพนทเหมาะกบการงอกและการเจรญของกลาไมมากขน

กลาไมทไมไดปลกเขามาเจรญในพนท

ผลในทางบวก

การทางานของกลไกภายในระบบนเวศไดรบการฟนฟ

- การสะสมของอนทรยสาร- วฏจกรของธาตอาหาร- ผลไมและแหลงอาหารอน ๆ

การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ

ปลกพรรณไมโครงสราง 20-30 ชนด :กาจดวชพช ใหปยในชวงเวลา 2 ปแรก

ดงดดสตวทชวยกระจายเมลด

ผลในทางบวก


พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การฟนฟปาดวยวธพรรณไมโครงสราง

“วธการพรรณไมโครงสราง” ไดรบการพฒนาขนในภาคเหนอของรฐควนสแลนด (Goosem และ Tucker, 1995) โดยใชพรรณไมทองถน

หลายชนดมาชวยใหการฟนตวของปาไมเกดไดเรวขน วธนมศกยภาพสงสดเมอใชในพนททยงมผนปาสมบรณหลงเหลออยบาง

ตอนท 1 แนวคดของพรรณไมโครงสราง

เรมจากโครงสรางของปา

ถงแมความรเกยวกบการฟนฟปาจะเปนศาสตรทคอนขางใหม แตมการพฒนาวธการไปอยางรวดเรว โดยแตละวธนนจะแตกตางกนไปตามการดแลพนท ตงแตการเรงการฟนตวของพนทตามธรรมชาตโดยไมมการปลกไมเพมเตม (บทท 4) ไปจนถงการปลกตนไมหลากชนดทเคยมในพนทนนมากอน เชน วธฟนฟพนทดวยกลมพชทมความหลากหลายสงสดของ Goosem และ Tucker (1995) วธพรรณไมโครงสรางเปนการผสมผสานระหวางวธการทงสองแบบสามารถคนความหลากหลายใหแกระบบนเวศไดมากกวาวธแรกโดยใชทรพยากรและการลงแรงนอยกวาวธทสอง วธพรรณไมโครงสรางเปนการฟนฟพนทโดยเลอกปลกตนไมทเปนโครงสรางของระบบนเวศ ผสมผสานกบการเรงการฟนตวตามธรรมชาตของพนทดวยวธการตาง ๆ เพอสรางระบบนเวศปาทสามารถอยไดเองอยางยงยนภายหลงการปลกเพยงครงเดยว วธพรรณไมโครงสรางเรมใชครงแรกในการฟนฟปาฝนเขตรอนทางตอนเหนอของรฐควนสแลนด(Goosem และ Tucker, 1995) ในปจจบนไดถกปรบปรงเพอนำมาใชกบการฟนฟปาเขตรอนซงถกทำลายในเขตอนรกษทางภาคเหนอของประเทศไทย

พรรณไมโครงสรางคออะไร

พรรณไมโครงสรางเปนตนไมปาพนธพนเมอง ซงเมอนำมาปลกแลวจะชวยสงเสรมการฟนตวของปาและเรงใหความหลากหลายทางชวภาพกลบคนมาไดเรวขน

กลไกการทำงานของพรรณไมโครงสราง

ในวธพรรณไมโครงสราง ตนไม 20-30 ชนด ซงไดรบการคดเลอกจะถกปลกลงในพนทและไดรบการดแลอยางใกลชดในชวง 2 ปแรก ตนไมทปลกตองสามารถเจรญเตบโตไดรวดเรวและบดบงแสงทำใหวชพชไมสามารถเจรญไดและทำใหเกดโครงสรางปาทประกอบดวยเรอนยอดหลาย ๆ ชน นอกจากน ตนไมเหลานนจะตองฟนฟกระบวนการตาง ๆ ในระบบนเวศ เชน วฏจกรของธาตอาหาร และทำใหสภาพพนทมความเหมาะสมตอการงอกและการเจรญของกลาไมธรรมชาตโดยทำใหพนทรมและชนมากขน ซงพนทปาทชน ปกคลมดวยเศษซากใบไมทอดมไปดวยสารอาหารและปราศจากวชพชนเหมาะสมสำหรบกลาไมธรรมชาตจะกลบมางอกและเจรญเตบโตในพนท

การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพนนขนอยกบนก คางคาว และสตวเลยงลกดวยนมขนาดเลกทเขามาในแปลงปลก ตนไม 20-30 ชนดทปลกนนเปนเพยงสวนเลก ๆของสงคมพชในปาเขตรอนเทานน เพอใหพนทฟนฟกลบมามความหลากหลายใกลเคยงกบปาดงเดม สตวปาตองนำเมลดพนธของตนไมชนดตาง ๆ เขามา ตนไมทปลกตองสามารถสรางสภาพแวดลอมทเหมาะสมสำหรบกลาไมธรรมชาตพรอม ๆกบเปนแหลงทรพยากรทดงดดใหสตวทกระจายเมลดเขามาเชน ใหดอกทมนำหวานมาก ตดผล หรอเปนททำรง สตวเหลานจะนำเมลดจากปารอบ ๆ เขามาในแปลงปลก และกลาไมในรนทสองทสตวนำเขามานเองทจะทำใหการฟนฟปาสมบรณและไดปาทใกลเคยงกบสภาพปาดงเดม

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตองแตบ (Macarangadenticulata) มเรอนยอดทบ กวาง ทำใหวชพชถกบงแสงจนตายไป หนงในลกษณะทพงประสงคของพรรณไมโครงสราง

ลกษณะพรรณไมโครงสราง

ตนไมทจะนำมาใชเปนพรรณไมโครงสรางนนตองมคณลกษณะดงน

อตราการรอดสงเมอปลกในพนทปาเสอม โทรม โตเรว มทรงพมทหนา กวาง สามารถบดบงแสงแดด ทำใหวชพชเตบโตไมได ออกดอก ตดผล หรอใหทรพยากรทดงดดสตวปา ไดตงแตอายนอย ๆ พรรณไมโครงสรางยงตองสามารถปลกและดแลไดงาย

ในเรอนเพาะชำ ตนไมทไมสามารถเพาะไดยอมไมอาจนำมาใชในการปลกปาได พรรณไมโครงสรางจงตองมคณลกษณะทเหมาะสมตอการเพาะเลยงในเรอนเพาะชำดวย ไดแก มปรมาณเมลดเพยงพอ งอกไดเรวและพรอมเพรยงกน ตนกลาควรเจรญเตบโตจนสามารถนำไปปลกไดในเวลาไมเกน 1 ป

ในพนททไฟปามกเกดขนในชวงฤดแลง เชน ในปาผลดใบการถกทำลายจากไฟปาอาจทำใหการปลกปาทงหมดลมเหลวได ไมทถกคดเลอกมาเปนพรรณไมโครงสรางสำหรบพนทลกษณะนจงตองมคณลกษณะอกประการหนง คอ ทนไฟและสามารถแตกยอดขนมาใหมไดถงแมวาสวนทอยเหนอดนจะถกเผาไหมไปและเหลอเพยงสวนทอยใตดนเทานน

คณลกษณะทสำคญตอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

พรรณไมหายากหรอใกลสญพนธเปนอกกลมทตองใหความสำคญ ถงแมวาตนไมในกลมนอาจขาดคณลกษณะของพรรณไมโครงสราง แตการนำตนไมพวกนมาปลกในพนทฟนฟจะเปนการปองกนไมใหเกดการสญพนธ ขอมลเกยวกบชนดไมทใกลสญพนธสามารถดไดจากฐานขอมลของ WorldConservation Monitoring Centre:- www.unep-wcmc.org/cgi-bin/SaCGI.cgi/trees.exe?FNC=datavase Aindex html. ในพนททสตวใหญ เชน ชาง ววปา แรด ซงทำหนาทกระจายเมลดไดสญพนธไปจากพนท การปลกตนไมทมเมลดขนาดใหญจะเปนประโยชนมาก

พรรณไมโครงสรางควรเปนไมเบกนำหรอไมเสถยร

ในการฟนฟปาโดยใชพรรณไมโครงสรางนน พรรณไมทปลกจะมทงไมเบกนำและไมเสถยร Goosem และ Tucker(1995) แนะนำวาอยางนอยรอยละ 30 ของตนไมทปลกควรเปนไมเบกนำ การปลกไมเบกนำและไมเสถยรไปพรอมกนในครงเดยวนเพอรนระยะเวลาในการเกดกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของระบบนเวศปา ไมเสถยรหลายชนดสามารถเจรญเตบโตในสภาพแวดลอมทรอนและแลงของปาเสอมโทรมไดแตสวนมากไมสามารถขนไดเองเนองจากขาดตวกลางทจะนำเมลดเขามาในพนท การสญพนธของสตวใหญจากพนททำใหตนไมเหลานนไมสามารถกลบเขามาในพนททถกทำลายไดการปลกไมเสถยรบางชนดรวมกบไมชนดอนจงสามารถชวยเรงกระบวนการฟนตวของปาทสมบรณได

ไมเบกนำเปนไมตนทโตเรวและสามารถสรางเรอนยอดไดเรวทำใหวชพชเจรญไดนอยลง ในขณะทไมเสถยรซงโตชากวาจะสรางเรอนยอดชนท 2 อยภายใตรมเงาของไมเบกนำทำใหโครงสรางและความหลากหลายของปามความสมบรณมากขนทงยงเพมแหลงอาหารใหแกสตวปาอกดวย ปกตแลวไมเบกนำมอายคอนขางสนและเรมตายเมอมอายประมาณ 15-20 ปเมอถงเวลานนไมชนลางซงเปนไมเสถยรจะเจรญเตบโตพรอมทำหนาทแทนไมเบกนำเชนเดยวกบไมชนดอน ๆ ทถกนำกลบเขามา ตามธรรมชาต


พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

สตวปาทพรรณไมโครงสรางตองการดงดดเขามาในพนท

ตนไมทกชนดสามารถดงดดนกใหเขามาเกาะพกอยในพนทไดในชวงระยะเวลาสน ๆ แตตนไมทใหอาหารหรอททำรงจะสามารถดงดดใหสตวทเปนผกระจายเมลดอยในพนทไดนานกวา ในชวงเวลาดงกลาวสตวเหลานนจะเพมเมลดใหกบพนทซงเปนจดเรมตนของกระบวนการฟนฟปาตามธรรมชาตดงนน ตนไมทปลกลงไปตองทำหนาทดงดดใหสตวทกระจายเมลดเขามาในพนทดงไดอธบายไวในบทท 3 การกระจายเมลดระหวางปาทอยใกลเคยงกบปาปลกเกดจากสตวทกนผลไมเพยงไมกชนดทอาศยอยทงในปาธรรมชาตและปาเสอมโทรมซงไดแก นกขนาดกลางและขนาดเลก โดยเฉพาะนกแซงแซวนกปรอด คางคาว และสตวเลยงลกดวยนมขนาดกลางบางชนด เชน หมปา เกง

จากการสงเกตตนไมในพนทปลกปาทดจะดงดดสตวเหลานมากทสด ไดแก ตนไมทใหผลขนาดเลกถงขนาดกลาง เชนช าแป น (Callicarpa arborea), ปลายสาน (Euryaacuminata), มะหา (Eugenia albiflora), หวาขกวาง (E.fruticosa), เลยงผง (Ficus abellii), เดอปลองหน (F.semicordata), เดอ (F. subulata), ไคร (Glochidion kerrii),แหลบก (Phoebe lanceolata), มะขามปอม (Phyllanthusemblica), นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) และมะกอกพราน (Turpinia pomifera) หรอใหดอกทมนำหวานเชน ทองหลางปา (Erythrina subumbrans) ตนไมทนกเขามาอาศยทำรงในชวง 5 ปแรก ไดแกAlseodaphne andersonii, สลนก (Balakata baccatum),เตม (Bischofia javanica), อบเชย (Cinnamomum iners),ลำพปา (Duabanga grandiflora), ทองหลางปา (Erythrinasubumbrans), มะหา (Eugenia albiflora), เดอไทร (Ficusglaberima), เด อปลองหน (F. semicordata), เด อ (F.subincisa), เหมอดคนตวผ (Helicia nilagirica), หมอนหน(Hovenia dulcis), แหลบก (Phoebe lanceolata),นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides), กอตาหมหลวง(Quercus semiserrata) และ กอกกน (Rhus rhetsoides)

ปรมาณแมลงทเพมขนในพนทเปนอกปจจยหนงทอาจชวยดงดดนกและสตวเลยงลกดวยนมททำหนาทกระจายเมลดและกนทงแมลงและพชเปนอาหารเขามาในพนท อยางไรกตาม

ขอมลเกยวกบผลของวธพรรณไมโครงสรางตอจำนวนแมลงในพนทยงมนอยมาก การศกษาวจยเพมเตมเกยวกบนเวศวทยาและโภชนาการของสตวทกระจายเมลดนจะเปนขอมลสำคญสำหรบการคดเลอกพรรณไมโครงสรางในอนาคต

การปลกพรรณไมโครงสราง

การฟนฟปาดวยพรรณไมโครงสรางแตละทจะปลกพรรณไม 20-30 ชนด ปนกนแบบสมไมตองเปนแถวดวยระยะหางระหวางตนเฉลย 1.8 เมตร (ประมาณ 500 ตนตอ 1 ไร ) ในพนททมกลาไมธรรมชาตอยบางแลวจำนวนตนไมทปลกจะลดลงตามสวน การดแลกลาไมธรรมชาตในพนทระหวางการเตรยมพนทและการปลกเปนสงจำเปนในการฟนฟปาดวยวธพรรณไมโครงสราง

การจดการพนทหลงการปลก

ในระยะแรกของการปลกตองมการกำจดวชพชเพอลดการแขงขนระหวางวชพชกบตนไมทปลก ตนไมจะไดรบปยเพอเรงการเจรญเตบโตและรนระยะเวลาสำหรบการสรางเรอนยอดทปดทบและบดบงวชพชไมใหไดรบแสง กลาไมธรรมชาตในพนทมความสำคญและตองไดรบการดแลเชนเดยวกบไมทปลก นอกจากนน ควรควบคมไมใหมการลาสตวในพนทเพออนรกษประชากรของสตวทชวยกระจายเมลด ในพนททมฤดแลงยาวนานตองจดใหมการควบคมไฟปาดวย การปองกนไฟปาเปนอกสงทจำเปนอยางมาก การวางแผนปลกและการจดการพนทจะอธบายอกครงในบทท 7

ขอจำกดของวธพรรณไมโครงสราง

วธพรรณไมโครงสรางเปนวธทตองอาศยปจจยเอออำนวยหลายอยาง ไดแก แหลงเมลดพนธจากพนทปาธรรมชาตใกล ๆ และสตวทชวยกระจายเมลด หากพนททตองการฟนฟขาดปจจยสำคญเหลานการฟนตวตามธรรมชาตในแปลงปลกพรรณไมโครงสรางยอมไมอาจเกดขนได และตองปลกตนไมบางชนดเพมเตม

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 2 การคดเลอกพรรณไมโครงสราง

ตนไมทเปนพรรณไมโครงสราง

ในขณะนยงไมมรายชอของพรรณไมโครงสรางทสามารถใชไดในทกพนท มแตรายชอเฉพาะบางพนทเทานน ไดแกพรรณไมโครงสรางทใชสำหรบปาเขตรอนของรฐควนสแลนดในออสเตรเลยและรายชอพรรณไมโครงสรางสำหรบปาในภาคเหนอของประเทศไทย (บทท 9) สวนในพนทอนจะตองคดเลอกพรรณไมโครงสรางจากพรรณไมในพนทโดยใชหลกเกณฑตามลกษณะของพรรณไมโครงสราง ซงการคดเลอกนอาจใชขอมลทางวชาการและความรทองถนทมอยเดมในการเลอกได แตตองมการศกษาศกยภาพของตนไมเหลานในแปลงปลกเพอยนยนอกครง

วธเลอกตนไมเพอทดสอบเปนพรรณไมโครงสราง

ตนไมทนำมาคดเลอกเปนพรรณไมโครงสรางนนตองเปนพนธไมปาในพนทและตองเปนตนไมชนดทเหมาะกบชนดของปาเดมและระดบความสงของพนท ขอมลเหลานสามารถหาไดจากหนงสอพฤกษศาสตร สำหรบปาในภาคเหนอของประเทศไทยอาจใชหนงสอของ Maxwell และ Elliott (2001)หรอ Gardner และคณะ (2000) ถงแมวาลกษณะของผลและดอกทนาจะดงดดสตวปาเขามามบนทกไวแลว แตขอมล

เหลานจะตองไดรบการยนยนดวยการสงเกตและเกบขอมลจากตนไมในปา โดยเกบขอมลเกยวกบการตดดอกออกผลและสตวทกระจายเมลดจากตนไมททำเครองหมายไวทกเดอนการศกษาชพลกษณของตนไมจะใหขอมลสำคญเกยวกบระยะเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดและความสามารถในการดงดดสตวของตนไม นอกจากนนการเกบขอมลในพนทปายงเปนโอกาสทจะไดสงเกตขอมลเกยวกบลกษณะของเรอนยอด ซงเปนขอมลทชวยในการตดสนวาตนไมชนดนนมความสามารถในการลดปรมาณแสงในพนทไดมากแคไหน

ขอมลทางวชาการเกยวกบการเจรญเตบโตของตนไมในปาเขตรอนสวนใหญหาไดคอนขางยาก แตสำหรบตนไมในเขตเอเซยตะวนออกเฉยงใตขอมลบางสวนมการตพมพเผยแพรอยในคมอไมเศรษฐกจของเอเซยตะวนออกเฉยงใต(Soerianefara et al. 1994; Lemmens et al., 1995 andSosef et al. 1998, www.prosea.nl/prosea5.html#5(1)จดพมพโดย PROSEA) อยางไรกตาม การตดตามการเจรญเตบโตของกลาไมในเรอนเพาะชำจะใหขอมลทดกวาโดยมากแลวตนไมชนดทโตไดดในเรอนเพาะชำมกจะเจรญเตบโตไดดในพนทปลกดวยเชนเดยวกน

การเกบขอมลทางพฤษศาสตรพนบานจากคนในพนท เปนอกทางหนงทชวยในการตดสนใจวาตนไมชนดใดนาจะทำหนาทพรรณไมโครงสรางทด การเกบขอมลลกษณะนควรทำกบชมชนทดำรงชวตอยกบปาหรอปาทถกทำลายโดยเฉพาะชมชนททำไรหมนเวยน เกษตรกรททำการเกษตรลกษณะนมกมความรเกยวกบชนดของตนไมทพบและเจรญไดดในทงราง

ขอมลจากภมปญญาทองถนสามารถชวยในการคดเลอกพรรณไมทจะนำมาทดสอบเปนพรรณไมโครงสรางได

การศกษาลกษณะนตองระมดระวงอยางมาก เพราะบางครงชาวบานจะใหขอมลทคดวานกวจยนาจะพอใจมากกวาขอมลจากประสบการณเดม ความเช อและว ฒนธรรมเป นอ กป จจ ยหน งท อาจทำให การประเม นค าของต นไม ในฐานะพรรณไมโครงสรางเบ ยงเบนไป ดงนน การเกบขอมลจากชาวบานจะสามารถเช อถ อได มากข นหากเป นขอมลท ได จากหลาย ๆ ชมชนซ งมลกษณะวฒนธรรมแตกตางกน


พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

ตารางท 5.1 แหลงขอมลพนฐานในการเลอกตนไมทนาจะนำมาทดสอบเปนพรรณไมโครงสรางในพนทปลก

เอกสารวชาการ

สวนมากพบในลกษณะ ของพนธไมในหนงสอ พฤกษศาสตร

ขอมลทเผยแพรทาง วชาการมคอนขาง นอย บางสวนมใน คมอของ PROSEA

หนงสอบางเลมมขอ มลเกยวกบโครงสราง ของทรงพมตนไม

ขอมลเกยวกบลกษณะ ผล ดอกสามารถหาได จากขอมลทางอนกรม วธาน

สวนมากมบนทกอยในการบรรยายลกษณะในหนงสอทางพฤกษศาสตร

งานวจยในเรอนเพาะชำ

อตราการรอดและการเจรญของกลาไมในเรอนเพาะชำ

ทดลองหาอตราการงอกและขอมลเกยวกบตนกลา

ลกษณะพรรณไมโครงสราง

ไมพนเมองไมใชพนธ ทปรบปรงพนธแลว เหมาะกบชนดปา และความสงของพนท

อตราการรอดตายสง และโตเรว

เรอนพมหนาบงแสง ไดด

ดงดดสตวปา

ทนไฟ

ขยายพนธไดงาย

ไมเสถยรเมลดใหญ

การเกบขอมลในพนทปลก

การสำรวจชนดตนไม ในพนทปาใกลพนท ปลก

การประเมน อตรา การรอดและเจรญ ของตนไมทงอกเอง ในไรราง

สงเกตทรงพม ของตนไมในปาและ วชพชทอยใตตน

เกบขอมลเกยวกบ ลกษณะของผลและ สตวทมากนผลหรอ ดอกไม

สำรวจตนไมทรอด ชวตในพนทมไฟเขา

สงเกตผลและเมลด ของตนไมใน ปาเสถยร

พฤกษศาสตรพนบาน

บางครง ไมสามารถ แยกแหลงไมพนเมองกบ ไมตางถนได

ถามชาวบานเกยวกบชนดของตนไมทเจรญไดดและสามารถ พบไดในพนท

ชาวบานมกจะรวาตนไมชนดใดทนกชอบ

ชาวบานมกจะรวาตนไมชนดไหนแตกยอดขนมาใหมหลงจากถกไฟไหม

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 3 การทดสอบพรรณไมโครงสราง

การทดสอบตนไมทจะเปนพรรณไมโครงสราง

เมอเลอกตนไมทนาจะเปนพรรณไมโครงสรางไดแลวตองมการปลกตนไมทเลอกในพนทจรงเพอทดสอบวาตนไมเหลานมคณลกษณะทเหมาะสมในการเปนพรรณไมโครงสรางตามทคาดหมายหรอไม การทดสอบในลกษณะนกนเวลาอยางนอยหนงป เรมจากการเตรยมกลาไมในเรอนเพาะชำ(บทท 6) จากนนปลกลงในแปลงทดลองขนาด 1 ไร (40 x40 เมตร) ในอตราสวนกลาไม 500 ตนตอไร อยางนอย 3แปลงเพอใหไดผลทนาเชอถอ ปลกกลาไมทเตรยมไวประมาณ20-30 ชนด ชนดละอยางนอย 50 ตน โดยปลกปนกนในทกไร (บทท 7 ตอนท 5) ตดตามดแลและบนทกผลในทกแปลงทดลอง

เลยน(Melia toosendan Sieb & Zucc.)

นางพญาเสอโครง(Prunus cerasoides D. Don)

มะกอกหาร(Spondias axillaris Roxb.)

1 ดรายละเอยดเกยวกบเทคนคการวดและคำจำกดความในบทท 7 ตอนท 52วดเฉพาะเมอเกดไฟไหมขนในแปลงโดยไมไดตงใจเทานน อยาจดไฟเผาแปลงปลก

กลาไมของพรรณไมโครงสรางบางชนดซงหนวยวจยการฟนฟปาคดเลอกโดยใชเกณฑเบองตนทกำหนดไว

ระยะเวลาในการประเมนผล

เมอสนสดฤดฝนทสองหลงจากการปลกปา (ประมาณ 1ปครง) วดการเจรญเตบโตและอตราการรอดของตนไมทปลกในพนท ตามวธทอธบายไวในบทท 7 ตอนท 5 สวนมากตนไมทตายหลงจากการปลกมกตายในชวงฤดแลงเนองจากขาดนำดงนน ในฤดฝนท 2 จะสามารถทราบไดแลววาตนไมตนไหนตายและตนไหนสามารถเจรญตอไปได ขอมลเกยวกบอตราการรอด ความสง และขอมลอนของตนไมทวดนจะเปนดชนทบงบอกถงความสามารถในการเจรญของตนไมในพนทไดเปนอยางด แตขอมลเกยวกบความสามารถในการดงดดสตวของพรรณไมเหลานจะตองใชเวลาในการเกบขอมลนานกวา โดยตองมการเกบขอมลตอไปอกอยางนอย 5 ป

ตารางท 5.2 เกณฑมาตรฐานการเจรญของพรรณไมโครงสรางในปาดบในภาคเหนอของไทยเมอสนสดฤดฝน ทสองหลงจากปลก (Elliott et al., 2003)

ปจจยทวด1

อตราการรอด (รอยละ)ความสง (เมตร)ความกวางของทรงพม (เมตร)คะแนนการควบคมวชพชอตราการรอดหลงถกไฟ2

ดเยยม>70>2.0>1.8>1>70

ด50-69

1.5-1.991.5-1.790.5-1.0050-69

อยในเกณฑ45-49

1.25-1.491.0-1.50.1-0.4945-49

ไมผานเกณฑ <45 <1.25 <1.0 <0.4 <45


พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

เกณฑมาตรฐานในการเลอกชนดพรรณไมโครงสราง

ถาหากจะใชเกณฑมาตรฐานในการเจรญเตบโตมาตดสนวาตนไมชนดใดเหมาะจะเปนพรรณไมโครงสราง เกณฑทใชนนจะตองมความยดหยน เนองจากการเจรญเตบโตของตนไมขนอยกบปจจยแวดลอมหลายประการ เชน ในแตละปสภาพภมอากาศทแตกตางกนอาจสงผลใหตนไมมการเจรญตางกนได ดงนนไมทสามารถเจรญไดดกวามาตรฐานในปนอาจจะไมผานมาตรฐานนนในปหนา สำหรบการเพาะกลาไม ตนไมทถอวาเพาะไดงายตอง1) มอตราการงอกสงกวารอยละ 40 2) อตราการรอดสงกวารอยละ 70 และ 3) สามารถเจรญเตบโตจนมขนาดทเหมาะสมในการปลกไดภายใน 1 ปหลงจากเกบเมลด เกณฑมาตรฐานในการเจรญเตบโตของตนไมในพนทปลก

เดอ (Ficus subulata Bl. var. subulata)เปนตนไมทดงดดนกททำหนาทกระจายเมลดเขามาในพนทไดดเพราะจะใหผลทมเนอมากหลงจากปลกเพยง 1 ป

มะคำดควาย (Sapindus rarak DC.)เปนพรรณไมโครงสรางทมคาทางเศรษฐกจผลสามารถนำมาผลตสบและแชมพได

ซงพฒนาโดยหนวยวจยการฟนฟปาซงแสดงไวในตารางท 5.2นนสามารถใชเปนเกณฑพนฐานในการประเมนความสามารถในการเปนพรรณไมโครงสรางของตนไมแตละชนดหลงปลกประมาณ 18 เดอน สำหรบการประเมนความสามารถในการดงดดสตวปานนควรดจากการใหผลและดอกหรอการทำรงของนกบนตนภายในเวลา 4 ป การคดเลอกพรรณไมโครงสรางจำเปนตองอาศยทงขอมลทวดไดและความคดเหนของผประเมน โดยพรรณไมเพยงไมกชนดเทานนทจะสามารถเจรญเตบโตไดตามเกณฑทงหมดแตอยางนอยในพนททปลกตนไมไว 20-30 ชนดนนโดยรวมจะตองมลกษณะครบทกอยางทตองการ ตวอยางเชน ตนไมโตเรวเปนทตองการ แตตนไมบางชนดทโตชาแตสามารถเจรญอยภายใตรมเงาของตนอนไดอาจสรางชนของเรอนยอดอกชนเปนการเพมทอยใหแกสตวปา ในลกษณะเดยวกนตนไมบางชนดทมทรงพมแคบอาจยงใชเปนพรรณไมโครงสรางไดถาหากตนไมนนผานเกณฑอนทตงไวได

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การพฒนาพรรณไมทไมผานเกณฑมาตรฐาน

ถาหากตนไมทนำมาทดลองปลกสวนใหญไมสามารถเจรญเตบโตไดถงเกณฑมาตรฐานทตงไวสำหรบการเปนพรรณไมโครงสรางสามารถแกไขได 2 ทาง ทางแรกคอคดเลอกตนไมในทองถนทมแนวโนมวาจะสามารถเปนพรรณไมโครงสรางเพอนำมาทดลองปลกเพมเตม โดยทบทวนกระบวนการทใชในการคดเลอกอกครง

อกทางหนง ไดแก การบำรงหรอเรงการเจรญของตนไมทคดเลอกไวแลวเพอใหสามารถเจรญไดดพอทจะผานเกณฑมาตรฐาน ถาตนไมเตบโตไดไมดในเรอนเพาะชำอาจปรบปรงวธการผลตกลาไมใหมความสมบรณมากขน เชน ปรบปรงวสดปลก เพมปยแกกลาไม เปนตน ในพนทปลกอาจบำรงตนไมเพอใหเรอนยอดปดไดเรวขน เชน กำจดวชพชใหถขนหรอใชวสดคลมดน

ระบบการใหคะแนนสามารถนำมาชวยในการคดเลอกตนไมทนาจะไดรบการพฒนาตอจากกลมของตนไมทยงไมประสบความสำเรจในการทดลองปลกครงแรกได เมอเรยงลำดบความสามารถในการเจรญของตนไมในกลมนจากนอยไปมากแลวตนไมทมคะแนนในการเจรญเตบโตดกวาตนอนในกลม ควรนำมาทดลองตอเพอปรบปรงใหเจรญเตบโตทงในเรอนเพาะชำและแปลงปลกดขนอก จากตวอยางทแสดงในตารางท 5.3พรรณไมทมคะแนนอยในลำดบ 50% แรกของทกปจจย เชนตนไมชนด A, B และ C ซงมคะแนนระดบท 4-6 ทงหมดหรอตนไมทมคะแนนรวมของระดบมากทสดนาจะเปนชนดทควรจะมการทำการทดลองตอไป

ในการเรยงลำดบคะแนนนนอาจมการใหคะแนนสำหรบ

ลกษณะของพรรณไมโครงสรางแตละอยางแตกตางกนโดยการเพมตวคณใหแกคะแนนสำหรบแตละลกษณะแตกตางกนไปตามความสำคญของลกษณะนน ๆ เชน อตราการรอดชวตมความสำคญมากกวาความสงของตนกลา ดงนน คะแนนของอตราการรอดควรจะคณดวย 1.5 หรอ 2 กอนทจะนำมารวมกบคะแนนทงหมด ปจจยทจะมผลตอตวคณแตละปจจยจะขนอยกบสภาพของพนท ระยะทางจากปาธรรมชาตแหลงเมลดพนธ หรอ คณภาพในการผลตกลาไมของเรอนเพาะชำ

คณคาของพรรณไมโครงสรางในแงไมเศรษฐกจ

พรรณไมโครงสรางนนถกคดเลอกมาใหเหมาะสมกบการปลกเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพในพนทอนรกษซงมการใชประโยชนจากปานอย ดงนน คณคาในทางเศรษฐกจจงไมไดรบความสำคญเทากบคณคาในการรกษาสภาพระบบนเวศ อยางไรกตาม ในพนทปาอนรกษสวนใหญยงมการเขาไปใชประโยชนจากปาโดยชมชนในทองถน พรรณไมโครงสรางทเลอกนำไปปลกควรจะใหประโยชนในแงของผลผลตทไมใชเนอไมแกชมชนดวย

อนทจรงตนไมทกชนดลวนมคณคาทางเศรษฐกจไมทางใดกทางหนง จากการพดคยกบชาวบานในภาคเหนอของประเทศไทย พบวาพรรณไมโครงสรางใหประโยชนทงในแงของผลผลตจากปาและการรกษาสภาพแวดลอม เชน การใชพชดงกลาวเปนสมนไพร อาหาร เลยงสตว และการรกษาสภาพปาตนนำดงรายละเอยดทแสดงไวในบทท 9

ตารางท 5.3 เลอกพรรณไมจากกลมทยงไมประสบความสำเรจ : ตวอยางของการใหคะแนนเพอคดเลอกชนด ของตนไมทจะนำมาทดลองเพอปรบปรงการเจรญในแปลงปลก

1เรยงจากคะแนนนอยไปมาก

ชนดตนไมABCDEF

ความกวางของเรอนยอดเฉลย (%)

604255403539

ลำดบ1

645312

ลำดบ1

563132

เฉลย (ม.)1.31.41.10.91.11.0

เฉลย (ม.)1.521.611.481.201.200.89

ลำดบ1

564

2.52.51

คะแนนรวมของระดบ

1616136.56.55

อตราการรอด ความสง

บทท 6

เรมจากตนกลา

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

การออกแบบและสรางเรอนเพาะชำกลาไมเกบเมลดพนธ

เตรยมผลและเมลดเพาะเมลดยายกลา

การดแลกลาไมในเรอนเพาะชำการควบคมคณภาพ

บนซาย - เมลดของคน (Cassia fistula) สามารถแกะออกจากฝกไดงาย ๆ โดยการใชมดพรากดฝกใหแตกออกจากกน

บนสดขวา - วธการดงกลาวสามารถใชไดกบผลทมลกษณะเนอหนา เชนมะฝอ (Trewia nudiflora) การลอกเนอผลออกนปองกนการเขาทำลายจากเชอราดวย

บน - สำหรบเมลด มะกลำ (Ormosia sumatrana) วธการเรงการงอกคอ การขลบเปลอกหมเมลดออกดวยกรรไกรตดเลบเปนหนงในวธการทำใหเมลดเปนแผล

บน - การเพาะเมลดในถาดเพาะทำใหตดตามอตราการงอกงายขน

ขวา -ทำเครองหมายบนถาดเพาะดวยปากกาหมกขาว ใชในการนบและตดตามการงอกของเมลด

งานในเรอนเพาะชำ - เรมจากเมลด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


เรมจากตนกลา การวางแผนดำเนนงานของโครงการฟนฟปานน สงสำคญทตองคำนงถงในอนดบแรก ๆ คอ การหากลาไมทมคณภาพสำหรบปลก ถงแมวาเรอนเพาะชำกลาไมของหนวยงานราชการและเอกชนอาจมการผลตกลาไมเศรษฐกจบางชนด แตสวนใหญไมไดผลตกลาไมของพรรณไมโครงสราง การสรางเรอนเพาะชำของชมชนเพอเพาะกลาไมของตนเองจงอาจมความจำเปนถงแมวาการจดตงเรอนเพาะชำตองใชความพยายามและการลงทนสงแตมขอดกวาการนำกลาไมมาจากเรอนเพาะชำอน เชน

ชมชนเปนผควบคมการผลตกลาไมทงหมด ซงรวมไปถงการเลอกชนดของพรรณไม การ

กำหนดคณภาพและปรมาณของกลาไมทผลต รวมไปถงคาใชจายในการผลตดวย

การมสวนรวมของชมชนในการผลตกลาไมจะทำใหชมชนใสใจดแลรกษากลาไมนนเปนอยางดเรอนเพาะชำยงเปนศนยกลางของกจกรรมทงทางการศกษาและสงคมของชมชน ซงจะชวยกระตนใหชมชนมสวนรวมในการฟนฟปามากขนเรอนเพาะชำกลาไมของชมชนนนตงอยใกลพนทปลกจงชวยลดคาใชจายในการขนยายกลาและความเสยหายทอาจเกดขนระหวางการขนยาย

เมอมการรวมกลมเพอจดตงเรอนเพาะชำนน สงทไดนอกเหนอจากกลาไมทผลตกคอความสมพนธระหวางชาวบานในทองถนซงไดทำงานรวมกน ในบทนเราจะแนะนำเกยวกบความรและวธการขนพนฐานทจำเปนสำหรบการผลตกลาพรรณไมโครงสรางในเรอนเพาะชำขนาดเลก ถงแมวาวธการเหลานไดรบการพฒนาขนจากงานวจยทจดทำขนในภาคเหนอของประเทศไทย แตวธดงกลาวอาจสามารถนำไปปรบใชไดกบภมภาคแถบนไดโดยเพมการทดลองบางอยางเพอปรบใหวธการมความเหมาะสมกบพนทมากขน

เรอนเพาะชำกลาไมของชมชนไมไดผลตกลาไมเพยงอยางเดยว แตยงเปนการสรางความเขมแขงของชมชนในการอนรกษสภาพแวดลอมไปพรอม ๆ กนดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 1 การออกแบบและสรางเรอนเพาะชำกลาไม

เรอนเพาะชำทดตองมสภาพทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของกลาไมและสามารถปองกนอนตรายตาง ๆ ทอาจเกดขนกบตนกลาได ในขณะเดยวกนจะตองเออตอการทำงานอยางสะดวกและปลอดภยของผททำงานในเรอนเพาะชำดวย

ทตงเรอนเพาะชำ

เรอนเพาะชำควรตงอยในสภาพแวดลอมทไมมการเปลยนแปลงมากจนเกนไป โดยพนททเหมาะสมควรมลกษณะ

เปนพนทราบหรอมความลาดเอยงนอยระบายนำไดด หากชนมากตองทำการปรบระดบอยในทกำบงมพนทรมบางสวน เชน รมเงาของไมเดมใกลแหลงนำสะอาดทมนำตลอดปแตไมมความเสยงจากนำทวมใหญพอทจะผลตกลาไมตามจำนวนทตองการและสามารถขยายไดในอนาคตเขาถงไดงายดวยยานพาหนะเพอความสะดวกในการขนยายตนกลาและวสดทจำเปนใกลแหลงดนทจะใชเพาะกลาไม

ขนาดเรอนเพาะชำ

ขนาดของเรอนเพาะชำกลาไมขนกบขนาดของพนทปลกในแตละป เพราะเปนสงทกำหนดวาในแตละปตองผลตกลาไมเทาไหร อกสงหนงทตองคำนงถง คอ อตราการรอดและอตราการเจรญของกลาไม (การเจรญของกลาไมเปน

ตวกำหนดระยะเวลาทกลาไมตองอยในเรอนเพาะชำ) ตารางในหนาตรงขามแสดงความสมพนธระหวางขนาดของพนทปลกแตละปและพนททตองใชในเรอนเพาะชำ การคำนวณอยบนพนฐานของจำนวนเมลดทงอกและยายลงภาชนะปลก ตวอยางเชนถาในแตละปมพนทจะปลก 4 ไรจะตองใชกลาไมประมาณ 2,000 ตน ซงตองการพนทในเรอนเพาะชำประมาณ 50 ตารางเมตร

อะไรคอสงจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำ

เรอนเพาะชำไมจำเปนตองสรางจากวสดทมราคาแพงเราสามารถนำวสดทมอยแลวในทองถน เชน ไมเกา ไมไผทางมะพราวหรอใบตองตงมาปรบใชเพอสรางเรอนเพาะชำแบบงาย ๆ ทราคาไมสงนก สงทจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำไดแก พนทรมพรอมโตะยาวสำหรบการเพาะเมลดลอมดวย ตาขายโลหะเพอปองกนสตวเขามาทำลายเมลด พนทรมสำหรบกลาไมในถงปลกกอนถงฤดปลก (รมเงาในสวนนควรเอาออกไดในชวงทตองการทำ กลาใหแกรงกอนปลกในแปลง เชน ใชสแลนทำเปน หลงคา) พนททำงานในสวนของการคดเลอกและเตรยมเมลด แหลงนำใชตลอดป หองเกบของทสามารถลอคไดสำหรบเกบวสด และอปกรณ รวกนสตวไมใหเขามาในเรอนเพาะชำ พนททำงาน หองนำสำหรบเจาหนาทและผมาเยยม

การออกแบบเรอนเพาะชำ

การออกแบบเรอนเพาะชำอยางรอบคอบจะทำใหการผลตกลาไมเปนไปไดอยางมประสทธภาพยงขน โดยตองคำนงถงการใชและเคลอนยายวสดอปกรณตาง ๆ ในเรอนเพาะชำเปนหลก ตวอยางเชน พนทวางกลาไมควรอยใกลกบทางเขาออกเพอขนกลาไมไปพนทปลกไดสะดวก สวนทเกบดนและวสดเพาะควรอยใกลทยายกลา เปนตน

หองเกบของทลอคได สำหรบเกบเครองมอและวสดปลกเปนสงจำเปนสำหรบเรอนเพาะชำกลาไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


สงจำเปนพนฐานสำหรบเรอนเพาะชำ : 1) ทเพาะเมลดทมการปองกนไมใหสตวทำลายเมลด 2) พนทดแลกลาไม (ตาขายบงแสงไมไดแสดงในภาพ) 3) พนทยายกลา 4) พนทเกบวสดปลกและหองเกบเครองมอ 5) แหลงนำใชทมนำตลอดป6) ตงอยในพนททเขาถงไดงาย 7) รวกนสตว 8) ททำงาน 9) หองนำ

ตารางท 6.1 ขนาดของเรอนเพาะชำกลาไมขนอยกบขนาดของพนทปลกในแตละป

16.25 ไร = 1 ha 2ถาหากพนทในการดแลกลาไมไมสามารถทจะเปดทบงแดดในชวงทำกลาใหแกรงได ตองเพมพนทในสวนนอกเทาหนง

แผนผงเรอนเพาะชำ

พนทปลกปา(ไร/ป)1

1242040

จำนวนกลาไมทตองการ

5001,0002,00010,00020,000

พนทเพาะเมลด(ตารางเมตร)

2484080

พนทดแลกลา2(ตารางเมตร)

71428140280

ทเกบของ ททำงานหองนำและอน ๆ

(ตารางเมตร)1515151515

พนทเรอนเพาะชำทงหมด (ตารางเมตร)

243351195375

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


2.

1.

3.

5.

6.

4.

7.

8.

9.

อปกรณพนฐานสำหรบเรอนเพาะชำ

พลว (1) และถง (2) สำหรบเกบ ขนยายและผสมวสดปลกพลวมอ (3) หรอพลวไมไผ (4) สำหรบบรรจวสดปลกลงในภาชนะปลกบวรดนำ (5) มฝกบวรเลก ๆชอนหรอพายขนาดเลกสำหรบยายตนกลาตะแกรงรอน (6) สำหรบเตรยมวสดปลก

เครองมอทจำเปน

เครองมอทใชในการปลกตนไมมกเปนอปกรณพนฐานทราคาไมแพง โดยอปกรณสวนใหญทแสดงไวดานบนมกมอยแลวในชมชนททำการเกษตรเปนอาชพหลก ซงเครองมอเหลานสามารถนำมาใชงานในเรอนเพาะชำไดดวย

รถเขน (7) สำหรบขนยายตนกลาและวสด ตาง ๆ ในเรอนเพาะชำ จอบ (8) สำหรบกำจดวชพชและดแลพนท กรรไกรตดกง (9) สำหรบตดแตงตนกลา บนไดและเครองมอชางพนฐานเพอใชในการ ตดตงตาขายบงแสง เปนตน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 2 - เกบเมลดพนธ

เรมจากผลและเมลด ในการผลตกลาไมนนสวนใหญใชวธเพาะเมลดแตบางครงอาจใชทงผลปลกโดยตรง เชน การเพาะพชในวงศกอ(Fagaceae) หรอพชทมผลและเมลดหลายเมลดอยรวมกนในเปลอกชนในทมลกษณะแขง (endocarp) ซงเรยกผลลกษณะนวาไพรน (pyrene) ตวอยางเชน ในการเพาะไพรนของตนมะกก (Spondias axillaris) 1 ผล จะไดตนกลามากถง 5 ตน การเพาะเมลดแบบไพรนนอาจเพาะใหงอกไดยาก เนองจากผนงของไพรนทำใหนำเขาไปสมผสกบเมลดดานในไดนอย ดงนน ความเขาใจเกยวกบโครงสรางของผลและเมลดจงมความสำคญในการตดสนใจเลอกวธเพาะทเหมาะสมสำหรบเมลดแตละชนด เมลดเปนสวนของพชทพฒนามาจากผนงของเซลลไขในรงไขของดอกหลงจากไดรบการผสมเกสรแลว เนองจากเมลดเปนผลผลตทไดจากการผสมพนธแบบอาศยเพศจงเปนแหลงรวมของลกษณะทางพนธกรรมจากทงตนพอและตนแมซงเปนพนฐานของความหลากหลายทางพนธกรรมในประชากรพช เมลดประกอบดวย 3 สวนหลก ๆ ไดแก สวนเปลอกหมเมลด เนอเยอสะสมอาหาร ตนออนและเปลอกหมเมลดชวยปองกนเมลดจากสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมและยงมความสำคญตอการพกตวของเมลด สวนอาหารทสะสมอยในสวนของเอนโดสเปอรมหรอในใบเลยงนนจะเปนแหลงพลงงานใหกบกระบวนการงอกและตนออนในชวงแรก ตนออนทอยในเมลดประกอบดวย ยอดออน (plumule) รากแรกเกด (radicle) และใบเลยง (cotyledons) ผลเจรญมาจากสวนผนงของรงไขซงอาจจะจดออกเปนกลมใหญ ๆ ไดแก ผลเดยว (ผลทเกดจากรงไขของดอกเดยว) ผลกลม (ผลทเกดจากดอกเดยวซงมหลายรงไขและผลทเกดจากแตละรงไขนจะรวมกนจนดเหมอนเปนผลเดยว) ผลรวม (เกดจากรงไขของชอดอกทเบยดกนแนนรวมกนคลายเปนผลเดยว) ในแตละกลมยงสามารถแบงชนดของผลออกไดอกหลายแบบ ดงตวอยางผลของพรรณไมโครงสรางบางชนดทแสดงไวในหนาท 87

ไพรน

เมลด

เปลอกแขงหมเมลด(เพอรคารป)

ใบเลยง

ตนออน

เมลด

การแกะเมลดของ มะกก (Spondiasaxillaris) ออกจากผลทำไดคอนขางลำบาก ดงนนหลงจากลางสวนของเนอผลออกไปแลว เมลดจะถกเพาะพรอมกบผลทมลกษณะแขงและหนา ซง ภายในผลนมเมลดอยถง 5 เมลด

ผลทมลกษณะคลายผลโอคเปนลกษณะเฉพาะของพรรณไมในกลมกอสกล QUERCUS (วงศ Fagaceae)

กาบหมผล

ใบเลยง

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ควรเกบเมลดเมอไหร

ปาภาคเหนอของประเทศไทยในแตละเดอนจะมพรรณไมหลายชนดทตดผล ดงนน จงควรออกไปเกบเมลดอยางนอยเดอนละครง ตนไมจะตดผลมากทสดในชวงปลายฤดแลงและปลายฤดฝน (ดรป 3.1) แตในชวงฤดฝนจำนวนตนไมทตดผลมนอยลงความถในการออกเกบเมลดอาจลดลงได

สำหรบภาคเหนอของประเทศไทย ขอมลการตดผลของพรรณไมแตละชนด สามารถศกษาเพมเตมไดจากบทท 9 และหนงสอของ Maxwell และ Elliott (2001) สำหรบพนทอนจะตองมการศกษาชพลกษณของตนไมในพนทกอนเรมเกบเมลด เรมจากหาตนแมไมทจะใหเมลดและตดตามการเปลยนแปลงบอย ๆ โดยเฉพาะหลงจากออกดอก เพอหาชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบผล เกบผลเมอสกเตมทกอนทผลจะถกสตวกนหรอนำไปทอน เมลดทเกบเรวเกนไปจะไมสามารถพฒนาตอทำใหไมงอก ในขณะทผลทเกบชาเกนไปเมลดอาจฝอไปกอนได สำหรบผลทมเนอสามารถสงเกตไดวาผลสกหรอไมโดยดการเปลยนแปลงของสผล ซงจะเปลยนจากสเขยวเปนสทสดขนเพอดงดดสตวทเปนตวกระจายเมลด เชน ผลของนางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) ซงเปลยนจากเขยวเปนแดง ถาพบสตวเขามากนผลไมจะเปนสงทยนยนไดแนนอนยงขนวาเมลดพรอมทจะเกบไดแลว สำหรบผลหรอฝกทมลกษณะแหงสามารถทสงเกตไดวาสกเมอผลเรมแตกออกเชน ทองหลางปา (Erythrina subumbrans) การเกบผลโดยการตดจากบนตนจะดกวาการเกบผลทตกอยบนพน บางครงการปนตนไมเพอตดผลอาจมความจำเปนแตไมควรจะทำตามลำพงและควรมอปกรณปองกนทกครง วธการทสะดวกกวาในการเกบเมลดจากบนตน คอ ใชกรรไกรตดกงตดกบดามไมยาว ๆ หรอใชวธการเขยากงใหผลรวงแลวเกบเมลดจากพน สำหรบตนไมทสงมาก ๆ การเกบผลรวงบนพนดนอาจเปนเพยงทางเดยวททำได ในกรณนจะตองตรวจดใหแนใจวาเมลดไมเนา โดยการผาเมลดเพอตรวจดวาตนออนขางในมการเจรญดหรอไม และ/หรอ เอนโดสเปอรมยงแขงอย หรอเปลา (ถาม) อยาเกบผลหรอเมลดทมราขนมรอยกดแทะของสตวหรอรอยเจาะของหนอน เกบเมลดหรอผลจากพนเมอผลทสกเตมทเรมตกลงสพน

เมลดสวนใหญสามารถเกบไดโดยใชกรรไกรตดทตดกบไมยาว

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การเลอกเกบเมลด

ความหลากหลายทางพนธกรรมเปนสงจำเปนตอสงมชวตทจะดำรงเผาพนธใหอยรอดในสงแวดลอมทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา การรกษาความหลากหลายทางพนธกรรมไวจงมความสำคญมากในการปลกปาเพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ดงนน ตนไมทปลกจงไมควรเปนตนไมทมสายพนธใกลกนจนเกนไป ซงวธปองกนทดทสด คอ การเกบเมลดพนธจากตนแมหลาย ๆ ตนแทนทจะเปนตนเดยวกน ถาเมลดถกเกบจากตนแมเพยงตนเดยวหรอไมกตน กลาไมทไดทงหมดจะคลายคลงกน เมอโตขนในแปลงปลกและผสมกนเองจะทำใหความหลากหลายทางพนธกรรมในรนถดไปลดลง การผสมขามตนทไมมความสมพนธแบบเครอญาตในแปลงจะทำใหรกษาความหลากหลายไวไดดกวา แตจะเกดเฉพาะในพนททมตนไมชนดนนขนอยในพนทใกล ๆ ตามธรรมชาต เทานน หนวยงานในระดบนานาชาตหลายแหง (FAO, DFSC,IPGRI, 2001) แนะนำวาในการรกษาความหลากหลายทางพนธกรรมในโครงการปลกปาควรจะตอง: 1) เกบเมลดจากตนแมซงขนอยในพนทใกลแปลงปลก จำนวนมากตนทสดเทาทจะทำได (ควรมาจากตนแม 25-50 ตน) 2) นำเมลดจำนวนเทา ๆ กนจากแตละตนมาผสมกนกอนททำการเพาะเพอใหแนใจวามตวแทนจากตนแมทกตนเทา ๆ กน

จำนวนเมลดทเกบ

จำนวนเมลดทเกบขนอยกบจำนวนกลาไมทตองการอตราการงอก และอตราการรอดชวตของกลาไม การตดตามและบนทกขอมลดงกลาวจะชวยใหประมาณจำนวนเมลดทตองการทำไดถกตองยงขน

ขอควรระวงในการเกบเมลด

การออกเกบเมลดทกครงตองมการวางแผนและประสานงานกบผทำหนาทเตรยมเมลดและเพาะเมลดกอนลวงหนาเนองจากเมลดเสยหายไดงายทงจากความแหงและ/หรอเชอราถาไมไดรบการดแลหลงเกบ ดงนน จงควรเพาะเมลดใหเรวทสดหลงจากเกบเมลด อยาปลอยเมลดตากแดดเพราะอาจแหงตาย และไมควรทงเมลดไวในทชน เนองจากอาจทำใหเมลดเนาหรองอกกอนเวลาได

การบนทกขอมลการเกบเมลด

ทำเครองหมายตนไมทเกบเมลดเพอใหสามารถกลบไปยงตนเดมไดอก ถาไมสามารถระบชนดของตนไมไดใหเกบตวอยางของใบและผลลงในแผงอด ทำใหแหงเพอนำไปใหนกพฤกษศาสตรชวยในการจำแนกชนด เขยนชอวทยาศาสตรหรอชอสามญ (ถาทราบ) วนทเกบ และหมายเลขอางองลงบนกระดาษและใสกระดาษนนไวในถงทเกบเมลด บนทกขอมลลงในแบบฟอรม (ตวอยางดานลาง) โดยบนทกรายละเอยดทจำเปนเกยวกบเมลดทเกบในรนนนและเมลดนนไดผานกระบวนการใดบางตงแตวนทเกบจนกระทงถงถาดเพาะ ขอมลนจะชวยใหประเมนไดดขนวาทำไมเมลดบางรนจงงอกไดดในขณะทบางรนไมงอก เพอนำขอมลดงกลาวไปใชในการปรบปรงวธการเกบเมลดในอนาคต

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:แผนบนทกขอมลการเกบเมลด

วงศ:ชนด: ชอสามญ:วนทเกบ: ชอผเกบ:หมายเลขตนไม: ขนาดเสนรอบวง:เกบเมลดจากพนดน [ ] หรอเกบจากตน [ ]สถานทเกบ: ความสง:ชนดปา:จำนวนเมลดทเกบโดยประมาณ:รายละเอยดการเกบ/การเคลอนยาย:การเตรยมเมลดกอนเพาะ: วนทเพาะ:เกบตวอยางพช [ ]บนทกสำหรบหอพรรณไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 3 - เตรยมผลและเมลด

การเตรยมเมลด

ปกตแลวเมลดจะถกแยกออกจากผลและทำความสะอาดกอนการเพาะ เพราะถาไมกำจดสวนของเนอออกไปเมลดจะถกเชอราทำลายไดงาย วธการทใชเตรยมเมลดนนขนอยกบลกษณะของผล

ผลทมเนอ

ใชมดปอกเปลอกและเนอทหมเมลดออกใหมากทสดจากนนลางเนอทเหลอออกดวยนำ สำหรบผลทเนอคอนขางแขงเชน เลยน (Melia toosendan) ใหแชผลไวในนำ 2-3 วนเพอใหเนอนมลงพอทจะแยกเมลดออกได เมลดทกำจดเนอออกไปดวยวธนจะงอกคอนขางเรวจงควรนำลงถาดเพาะทนทหรอนำไปผานกระบวนการเกบรกษาเมลดเลย บางชนดเมอเอาเนอออกไปแลวจะพบเมลดทมเปลอกแขงทเรยกวาไพรนหรอหนวยผลหมอยซงในเปลอกดงกลาวอาจมเมลดเพยงเมลดเดยวหรอมากกวานน เชนนางพญาเสอโครง(Prunus cerasoides) และ เลยน (Melia toosendan)

เมลดดงกลาวเมอนำไปเพาะจะตองกระเทาะเปลอกหมเมลดใหแตกออก เพอใหนำสามารถซมเขาไปถงเมลดภายในไดจงจะเกดการงอก ในการกระเทาะเปลอกหมเมลดนนอาจใชคมหรอมดกระเทาะเบา ๆ โดยตองระวงไมใหเกดความเสยหายกบเมลดทอยภายใน

ผลแหงทแตกเมอแก

ผลไมบางชนดทมลกษณะแขงแตจะแตกเปดออกเองเมอแกจดแบบฝกของพชตระกลถว เชน ทองหลางปา (Ery-thrina subumbrans) ผลของพชพวกนเมอเกบมาแลวตองนำมาตากใหแหงจนแตกออกเอง จากนนจงเขยาใหเมลดรวงออกมา

ผลแหงทไมแตกเมอแก

ผลแหงบางชนดเมอแกจดจะไมแตกออกเอง เชน ฝกคน(Cassia fistula) จงตองตดใหเปดออกดวยมด กรรไกรหรอเครองมออน ๆ เมลดของผลแหงแบบอน ๆ เชน ผลทมปก หรอผลแบบลกกอ สามารถนำไปเพาะในถาดเพาะไดทงผล อยางไรกตามอาจตองมการตดสวนทไมจำเปนออกกอนเพาะเมลด เชน ปกของผลกวม (Acer spp.) หรอสวนจกหรอเปลอกนอกของผลกอชนดตาง ๆ (Quercus spp.และ Castanopsis spp. ในวงศ Fagaceae)

รากแรกเกด(radicle)

ยอดแรกเกด(plumule)

ใบเลยง(cotyledons)

โครงสรางเมลด

เปลอกหมเมลด(testa)

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:แผนบนทกขอมลการงอก

ชนด:วนทเพาะ: จำนวนเมลดทเพาะ:การงอก วนท จำนวนวนหลงจากเพาะเมลดแรกเมลดกลางเมลดสดทาย

จำนวนเมลดทงอก: เปอรเซนตการงอก:ยายกลาวนท:จำนวนกลาทยาย:

วนท จำนวนทงอก วนท จำนวนทงอก

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


มะขามแป (ฝกแบบถว)

ชนดผลของตนไมปาบางชนดทพบในภาคเหนอของประเทศไทย

สารภปา (ผลแหงแตก)

มะยาง (ผลเมลดแขง)แหลบก, ตองหอม (ผลเมลดแขง) ตนเปด (ผลแหงแตก)

ตาเสอทง (ผลแหงแตก)รง (ผลเปลอกแขง)

ตวขน (ผลแหงแตก)

ตาเสอ (ผลแหงแตก)

กางขมอด (ฝกแบบถว)

กอตาหมหลวง (ผลเปลอกแขง)

มณฑาปา, มณฑาดอย (ผลกลม)

กอเดอย (ผลเปลอกแขง)

กอหมน (ผลเปลอกแขง)การรจกชนดและประเภทของผลจะทำใหสามารถตดสนใจเลอกวธการแยกเมลดออกจากผลและการเพมอตราการงอกของเมลดไดดยงขน

เครอหวา, มะเดอใบใหญ (ผลไซโคเนย)

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


งานในเรอนเพาะชำ - การยายกลา

บนซาย - ดนผสมกบเปลอกถวลสงและขยมะพราวเปนวสดปลกทเหมาะสำหรบการเจรญของกลาไมและระบายนำไดด

บนขวา - ตกตนกลาออกจากถาดเพาะดวยชอนโดยใชมอจบบรเวณใบเพอไมใหเกดความเสยหายกบลำตน

ยายตนกลาใสในภาชนะปลกแลวกลบดวยวสดปลกอกครงกระแทกภาชนะกบพนเบา ๆ เพอใหวสดปลกอยตว เตมวสดเพมถายงไมเตม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การเกบรกษาเมลด

การเกบรกษาเมลดไวเปนเวลานานมกทำใหความมชวตของเมลดลดลง ดงนน สำหรบพรรณไมสวนใหญการเพาะเมลดทไดมาทนทจงเปนทางเลอกทดทสด อยางไรกตามการเกบรกษาเมลดอาจมความจำเปนดวยเหตผลหลายประการ ประการแรกอาจตองมการเกบรกษาเมลดของพรรณไมโครงสรางบางชนดเพอสงเมลดดงกลาวไปยงพนททหาเมลดไมชนดนนไมได ประการทสองการเกบเมลดไวกอนจะชวยลดระยะเวลาทตองเลยงกลาของไมโตเรวไวในเรอนเพาะชำ เนองจากไมโตเรวบางชนดอาจโตจนมขนาดไมเหมาะทจะใชปลกตามฤดกาลซงกลาไมเหลานตองไดรบการตดแตงเพอไมใหโตเกนภาชนะปลก การดแลกลาไมพวกนนานเกนความจำเปนทำใหตองสนเปลองทงพนทและทรพยากรในเรอนเพาะชำ ดงนน การเกบรกษาเมลดไวสก 2-3 เดอนกอนเพาะจะทำใหตนกลาโตไดขนาดพอดกบฤดการปลกและไมตองเลยงตนกลานานเกนไป ประการทสาม ตนไมบางชนดใหผลมากเพยงบางปและอาจไมตดผลเลยในปถดไป ดงนน จงตองมการเกบรกษาเมลดของพรรณไมเหลานไวเพอใชเพาะในปทไมสามารถเกบเมลดใหมไดเพอใหสามารถผลตกลาไมของพรรณไมไดอยางสมำเสมอ การเกบรกษาเมลดมวตถประสงคหลกเพอรกษาความมชวตหรอความสามารถในการงอกของเมลดไว ดงนน เมลดจงตองไดรบการปองกนจากเชอราหรอแมลงทอาจทำใหเกดความเสยหายและตองเกบไวในสงแวดลอมทลดการหายใจและกระบวนการตาง ๆ ของเมลด เมลดของพชทเปนแบบออรโทดอกซสามารถเกบไวไดเปนเวลานานในพนทเยนและแหง (หรอแมแตในตเยน) แตการเกบเมลดของพวกรคาลซแทรนทจะทำไดยากกวา

เมลดแบบออรโทดอกซและรคาลซแทรนท

เมลดแบบออรโทดอกซสามารถเกบไวไดโดยทำใหแหงหรอไวทอณหภมตำ (สงกวาจดเยอกแขงเลกนอย) เพอรกษาความมชวตของเมลด แตเมลดแบบรคาลซแทรนทจะถกทำลายไดงายเมอแหงมากเกนไปหรออยทอณหภมตำ เมลดพวกนบางชนดไมม

เกบเมลดไวในโหลทปดสนทพรอมเขยนปายแสดงรายละเอยดของเมลดภายใน

ระยะพกตวเลยและเมลดมกมอายคอนขางสน สวนใหญแลวถาเมลดมความชนตำกวารอยละ 60-70 หรอถกแชแขงจะถกทำลายทงหมด โอกาสทจะเกบรกษาเมลดพวกนจงเปนไปไดนอยมากหรอตองใชเทคโนโลยขนสงซงไมสามารถทำไดในเรอนเพาะชำระดบชมชน ถาตองการศกษาหาวธเกบรกษาเมลดควรเรมจากการสบคนขอมลเกยวกบเมลดของพชทศกษาเพอใหแนใจวาเปนเมลดแบบออรโทดอกซ

การเกบรกษาเมลดแบบออโทดอกซ

การเกบรกษาเมลดโดยทำใหแหงทอณหภมปกตสามารถเกบเมลดไวไดนาน 12-24 เดอน แตถาตองการเกบไวนานกวานนอาจตองเกบทอณหภมตำ สำหรบการเกบรกษาเมลดเพอการฟนฟปานนมกเปนการเกบไวในชวงเวลาสน ๆ จงไมจำเปนตองใชอณหภมตำ การทำใหเมลดแหงโดยการตากแดดตดตอกนหลาย ๆวน จนกระทงเมลดมความชนระหวางรอยละ 5-10 หรอตำกวานน ความชนระดบนจะลดกระบวนการตาง ๆ ภายในเมลดและปองกนการเจรญของเชอรา เพอตรวจสอบวาเมลดมความชนในระดบทตองการ ใหสมตวอยางเมลด ชงนำหนก แลวนำไปอบทอณหภม 120-150 องศาเซลเซยสเปนเวลา 1 ชวโมง จากนนนำเมลดมาชงอกครง ถานำหนกของเมลดลดลงไมเกนรอยละ 10 แสดงวาเมลดมความชนทเหมาะสมแลว ตวอยางเมลดทนำมาทดสอบนเมอเสรจแลวใหแยกทงไป หลงจากเมลดแหงแลวใหบรรจลงในขวด โดยใสเมลดใหเตมภาชนะบรรจเพอลดปรมาณอากาศ และความชนภายในขวด การปดฝาภาชนะใหสนทมความสำคญมากในการปองกนความชนและสปอรของเชอราทอาจเขาไปทำลายเมลดถาจำเปนตองเปดฝาภาชนะบอย ๆ ควรแยกเกบเมลดเปนถงเลก ๆ กอนใสลงในภาชนะเกบเพอเมลดจะไดไมตองสมผสกบอากาศและความชนทงหมด นอกจากน อาจใสสารดดความชน เชน ซลกาเจล ลงในภาชนะเกบดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การทำลายการพกตวของเมลด

การพกตวเปนกลไกปองกนเมลดระหวางกระจายตวและทำใหเมลดงอกในชวงเวลาทเหมาะสมของป (ดบทท 3)อยางไรกตามในการผลตกลาไมในเรอนเพาะชำเรามกตองการใหเมลดทงหมดงอกไดเรวทสด การพกตวเปนกลไกททำใหเมลดรอดชวตในธรรมชาตแตในเรอนเพาะชำการพกตวเปนสงททำใหประสทธภาพในการผลตกลาลดลง ดงนน หลงจากแยกเมลดออกจากผลแลวอาจตองใชวธการบางอยางเพอทำลายการพกตว โดยวธการทใชจะขนกบกลไกการพกตวของเมลด เมลดจะถกกระตนใหเรมงอกเมอตนออนทไดรบนำ ซงปกตแลวเปลอกหมเมลดทหนาและไมซมนำทำใหกระบวนการดงกลาวเกดขนไมได ดงนน วธการงาย ๆ ทจะกระตนใหเมลดงอกได คอ การตดเปลอกหมเมลดออกบางสวนดวยมดหรอกรรไกรตดเลบ สำหรบเมลดขนาดเลกอาจทำ

เพาะเมลดหางเกนไปสนเปลองพนทและทรพยากรในเรอนเพาะชำ

เพาะเมลดในระยะทเหมาะสมทำใหอากาศ ถายเทไดดและลดการแกงแยง

เพาะเมลดถเกนไปงายตอการเกดโรคระบาด กลาไมบงกนทำใหไดรบแสงนอยและแกงแยงธาตอาหารกน

ใหเกดรอยแผล โดยขดเมลดเบา ๆ ดวยกระดาษทรายระหวางขดตองระวงไมใหตนออนทอยดานในถกทำลายไปดวย การแชเมลดในนำรอนหรอกรดซลฟรกอาจใหผลใกลเคยงกบการขดใหเปนรอย แตตนออนมโอกาสถกทำลายไดมากกวา เปลอกของเมลดพชบางชนดนอกจากจะกนนำเขาแลวยงแขงเกนกวาทตนออนจะสามารถแทงทะลออกมาได ในกรณนควรแชเมลดในกรดกอนเพาะ แตกรดอาจฆาตนออนทอยภายในได ดงนน ตองแชเมลดในกรดนานพอทจะทำลายเปลอกหมเมลดแตตองไมทำลายใบเลยงและตนออน การงอกของเมลดบางชนดถกยบยงโดยสารเคม การกระตนใหเกดการงอกจงตองกำจดสารดงกลาวกอน ถาหากสารนนอยในบรเวณเนอของผลให แกะเมลดออกจากผลทนททเกบมาเพอลดปญหาดงกลาว แตถาหากสารยบยงการงอกอยในเมลดจะตองลางเมลดแลวผงใหแหงหลาย ๆครง

ความหนาแนนในการเพาะเมลด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 4 - เพาะเมลด

การงอกประกอบดวยกระบวนการ 3 ขนตอน เรมจากการดดนำเขาไปในเมลดทำใหเมลดพองขนและดนเปลอกหมเมลดใหเปดออก อาหารทสะสมไวในใบเลยงถกสงไปยงรากและยอดของตนออน ซงคอย ๆ โตขน ขนสดทายรากและยอดของตนกลาแทงผานเปลอกหมเมลดออกมา ซงในการเพาะเมลดนนจะถอวาเมลดงอกเมอสงเกตเหนตนหรอรากงอกออกมา การนำกลาไมออกจากถาดเพาะเปนขนตอนสดทายของการเพาะเมลด ซงชวงเวลาทจะเรมเพาะนนขนอยกบฤดกาลตดผลของพชแตละชนด แตสำหรบเมลดทถกเกบรกษาไว เวลาทเรมเพาะจะขนกบอตราการเจรญของกลาไมและระยะเวลาทตองใชในการเจรญเตบโตจนพรอมปลก ปจจยหลกทมผลตอการงอกของเมลดม 3 ประการ ไดแก ความชน อณหภม และแสง สภาพแวดลอมในการเพาะทเหมาะสมจะทำใหเมลดงอกไดเรวและพรอมเพรยงกน ซงสงผลดตอการดแลกลาตอไป กลาไมทงอกใหมคอนขางเปราะบางและอาจเสยหายไดงายทงจากการเกดโรค การเคลอนยาย การเปลยนแปลงสภาพแวดลอมและสตวทกนตนกลา ดงนนชวงนจงตองดแลอยางใกลชดเพอปองกนปญหาทอาจเกดขน

คณภาพของเมลดทเพาะ

เมลดพนธทมคณภาพเปนสงทมความสำคญในการผลตกลาไม เมลดทนำมาเพาะตองไมมเชอรา รอยกดแทะจากสตวหรอรจากการเจาะของหนอน แมลง สำหรบเมลดขนาดใหญวธทเรวทสดในการคดเลอกเมลด คอ การแชเมลดลงในนำนาน 2-3 ชวโมง จากนนจงคดเมลดทลอยนำออกทงไป (เมลดทลอยนำมกเปนเมลดท สวนของตนออนและใบเลยงถกทำลายจงทำใหกลวงและเบา) การเพาะเมลดทไมมคณภาพนนนอกจากจะเสยทงเวลาและพนทในเรอนเพาะชำแลวยงอาจทำใหเกดโรคระบาดขนในเรอนเพาะชำอกดวย

วธเพาะเมลด

นำเมลดใสลงในถาดเพาะทบรรจวสดปลกทเหมาะสมถาดควรมความลก 6-10 เซนตเมตร และตองมรระบายนำทดวสดเพาะทดตองชวยพยงตนกลาระหวางการเจรญเตบโตโปรงเพอใหระบายนำและอากาศไดด ถาวสดปลกระบายนำไมดนำทขงจะทำใหรากเนาและเกดโรคไดงาย การใชดนเพยงอยางเดยวเปนวสดปลกมกทำใหเกดปญหาดงกลาว เพราะดนทแนนเกนไปจะมผลยบย งการงอกและการเจรญของกลาดงนน วสดปลกทดควรมาจากสวนผสมระหวางดนปาและอนทรยวตถ เชน ฟางขาว ขยมะพราว

วสดเพาะทหนวยวจยการฟนฟปาแนะนำ ไดแก ดนจากปา2/3 สวนผสมกบขยมะพราว 1/3 สวน สำหรบเมลดขนาดเลกทเปนโรคเนาคอดนไดงายควรใชดนปาผสมทรายหยาบในอตราสวนครงตอครง ในวสดเพาะควรมดนปาเปนสวนผสมอยดวยเสมอ เนองจากดนเปนแหลงของเชอราไมคอไรซาซงเปนประโยชนตอการเจรญของตนกลา ในการเพาะไมตองใสปยลงในวสดปลก เมลดขนาดเลกและขนาดกลางเมอหยอดลงในถาดเพาะแลว ใหกลบดวยวสดปลกลกประมาณ 2-3 เทาของเสนผาศนยกลางเมลด เพอปองกนเมลดจากสตวและกนไมใหเมลดแหงจนเกนไป นอกจากนน ยงชวยกนไมใหเมลดกระเดนระหวางการรดนำดวย ถาหากพบปญหาการเขาทำลายเมลดจากหนและกระรอกใหคลมถาดเพาะดวยตะแกรงลวด ถาเมลดอยใกลกนจนเกนไป กลาไมจะออนแอและเกดการระบาดของโรคไดงาย จงควรเพาะเมลดโดยใหมระยะหางประมาณ 1-2 เซนตเมตร (หรอมากกวานนสำหรบเมลดขนาดใหญ) เพอไมใหตนกลาขนแนนเกนไป รดนำเบา ๆ ทนทหลงจากนำเมลดลงถาดเพาะและรดนำอยางสมำเสมอ ควรใชกระบอกฉดนำหรอฝกบวทมรขนาดเลกในการรดนำเพอไมใหดนแนน ไมควรรดนำมากเกนไปเพราะจะทำใหเกดเชอราไดงาย วางถาดเพาะไวในทรมเพอกนไมใหตนกลาและใบไหม สำหรบเมลดขนาดใหญทมอตราการงอกสง เชน กอตาหมหลวง (Quercus semiserrata) สามารถเพาะเมลดลงในถงปลกถงละ 1 เมลดพรอมวสดปลกไดเลย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การปองกนการเกดโรคโคนเนา

โรคโคนเนาเปนชอรวมทใชเรยกโรคพชทเกดจากเชอโรคในดนซงเขาทำลายเมลดทกำลงงอกและตนกลาอายนอย ถาเกดโรคดงกลาวในเมลดทงอกจะทำใหมลกษณะนมและเปลยนเปนสนำตาลหรอสดำ จากการศกษา พบวา ตนกลาทเพาะจะมความเสยงตอโรคโคนเนามากทสดในชวงหลงของการงอกโดยจะเกดกบสวนทอยใตดน ตนกลาทเปนโรคจะมลกษณะเหมอนถกบบบรเวณโคนตน บรเวณดงกลาวจะเปลยนเปนสนำตาลในภายหลง

โรคโคนเนา

ถาโรคดงกลาวมการระบาดมากใหใชยาฆาเชอราในการกำจด ถงแมวาการใชสารเคมอาจไมใชสงทดแต การใชยาฆาเชอราเพยงเลกนอยเมอมการระบาดอาจเปนเพยงทางเดยวทจะสามารถรกษากลาไมในชดนนไวได มฉะนนอาจตองรอไปจนถงปหนาถงจะไดเกบเมลดอกครง สำหรบพชทเกดโรคโคนเนาไดงาย เชน มะเดอ หนวยวจยการฟนฟปาจะใชทรายผสมกบดนในอตราสวน 50 : 50 โดยไมใสขยมะพราว เนองจากขยมะพราวทำใหกลาไมมโอกาสเกดโรคโคนเนาไดมากขน หรออาจพนยากนราลงบนผวดนหลงจากนำเมลดลงถาดเพาะและพนอกครงหลงจากเพาะเมลดแลวหนงเดอน

โรคโคนเนาเกดขนจากเชอราหลายชนด โดยสามารถสงเกตอาการของโรคไดจากสของลำตนบรเวณคอรากทเปลยนเปนสนำตาล เมออาการมากขนใบจะเรมเหยว จากนนลำตนจะลมและกลาไมจะตายในทสด

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 5 - ยายกลา

ถงพลาสตก (9 x 2.5 นว)ราคาถกแตใชไดเพยงครงเดยวและอาจทำใหรากงอ

กระถางดดรากของ REX มสนในแนวตงดานในกระถางทำใหรากงอกลงในแนวดง

กระถางดดรากแบบหลอดเหมาะกบการใชอากาศควบคมราก

การปลกกลาไม

การปลกกลาไมอาจทำได 2 วธไดแก 1) ปลกลงแปลงดน และ 2) ปลกลงภาชนะปลก สำหรบการฟนฟปานนวธปลกในภาชนะมความเหมาะสมมากกวา เนองจากการขดตนกลาออกจากดนและขนยายไปยงพนทปลกโดยไมมอะไรหอหมรากนนจะทำใหกลาไมตายระหวางการขนสง จากการทดลอง พบวาอตราการเจรญเตบโตของกลาไมทขนยายโดยไมไดอยในภาชนะปลกนนตำกวากลาไมทเพาะในภาชนะปลกอยางมนยสำคญ การปลกกลาไมในภาชนะปลกนน จะเพาะเมลดในถาดเพาะกอนทจะยายลงปลกในภาชนะทเตรยมไว เพอเลยงใหโตไดขนาดสำหรบการนำไปปลกในแปลง ภาชนะปลกชวยลดความเสยหายระหวางขนยายตนกลาไปยงพนทปลก นอกจากน รากของกลาไมทอยในดนเดมจะชวยลดความเครยดของพชทเกดขนจากการปลกลงแปลงอกดวย

ภาชนะปลก

ภาชนะปลกตองมขนาดใหญพอทกลาไมจะพฒนาระบบรากอยางสมบรณนนคอมความยาวและจำนวนพอเหมาะ มรระบายนำเพยงพอ นำหนกเบา ราคาไมสงนกและหาไดงายในทองตลาด ถงพลาสตกขนาด 9 x 2.5 นว เปนภาชนะปลกทหนวยวจยการฟนฟปาพบวามความเหมาะสมสำหรบการผลตกลาไมเกอบทกชนด ถงแบบนแขงแรง มนำหนกเบา และราคาถกขอเสยของการใชถงดำเปนภาชนะปลก คอ ถงยบตวไดงายโดยเฉพาะอยางยงระหวางการขนสง ซงอาจทำใหรากของกลาไมเสยหายไดระหวางการปลก นอกจากน รากของตนกลาอาจขดงอทกนถง ซงตนไมทมรากคดงอนจะลมไดงายเมอมพาย นอกจากน รากอาจงอกผานรระบายนำลงไปในดนใตภาชนะปลกทำใหรากอาจขาดเมอขนยายและเกดความเสยหายได การแกปญหาทอาจเกดขนในการดแลตนกลาในเรอนเพาะชำจะอธบายอกครงในตอนท 7

กระถางดดราก

กระถางดดราก (Root trainers) คอ กระถางพลาสตกทมสนอยดานในตามแนวตงเพอทำใหรากของกลาไมเจรญลงดานลาง ลดการขดงอของราก กระถางดดรากของ REXเปนชนดทผลตในเมองไทยและสามารถหาไดงาย ในแตละชดประกอบดวยกระถางพลาสตกจำนวน 24 ใบ ทมสนดานในและรระบายนำขนาดใหญเหมาะสำหรบควบคมความยาวของราก (ตอนท 7) ภาชนะปลกแบบนกนพนทนอยกวาถงพลาสตกและสามารถนำกลบมาใชใหมได รปทรงคงตวชวยปองกนระบบรากของกลาไมระหวางขนสงดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การเตรยมวสดปลก

วสดปลกทดควรมความพรนเพอใหระบายอากาศและนำไดด ตองชวยพยงรากของกลาไมเมอเจรญเตบโตตองมอากาศ นำ และสารอาหารทเพยงพอเพราะรากของกลาไมทอยในภาชนะจะถกจำกดอยในวสดปลกเทานน วสดดงกลาวจงตองสามารถอมนำไวไดพอสำหรบกลาไมแตจะตองไมมากจนเกนไป ดนจากปาเพยงอยางเดยวเปนวสดปลกทไมดนก เนองจากดนมกจะแนนเกนไปทำใหระบายนำไดไมดและรากเนาไดงาย อยางไรกตาม ในการเตรยมวสดปลกควรผสมดนจากปาดวยทกครง เนองจากดนเปนแหลงของสปอรเชอรากลมไมคอไรซาซ งมประโยชนตอการเจรญเตบโตของกลาไม ผสมดนจากปาเขากบอนทรยวตถ เชน ขเถาแกลบ ขย

มะพราว เปลอกถวลสง ปยคอกทหมกจากวสดในทองถนหรอทรายหยาบ การผสมดนกบวสดเหลานจะเพมความพรน ทำใหระบายนำและอากาศไดดขนและทำใหวสดปลกไมแนนเกนไป วสดทนำมาผสมนควรเปนสงทหาไดงายในทองถนตลอดทงปและมราคาถก รอนดนและอนทรยวตถดวยตะแกรงหยาบ เพอแยกหนและวสดขนาดใหญออก จากนนผสมใหเขากนดวยพลวเกบวสดปลกทเตรยมแลวใหมความชนอยาใหแหงเกนไป สวนผสมของวสดปลกทพบวาเหมาะสมกบการเจรญของกลาไม ไดแก ดนจากปาผสมกบเปลอกถวลสง และ ขยมะพราวในอตราสวน 2 : 1 : 1 ไมควรนำวสดปลกทใชแลวกลบมาใชอกโดยเฉพาะอยางยงวสดปลกทแยกออกมาจากกลาไมทไมแขงแรงหรอเปนโรคเพราะอาจทำใหเกดการระบาดของโรคในเรอนเพาะชำได

กรอบ 6.1 - การผลตกลาไมโดยไมใชเมลด : กลาไมธรรมชาต

การเตรยมกลาไมในเรอนเพาะชำจากการเพาะเมลดโดยปกตจะใชเวลาอยางนอย 18 เดอน เพราะตองรอใหตนไมตดผลและเมลดงอกเปนเวลานาน ดงนนอกทางหนงทอาจเพมการผลตกลาไมไดกคอการขดกลาไมทมอยในธรรมชาตมาดแลในเรอนเพาะชำ โดยปกตแมไมแตละตนจะใหกลาไมจำนวนมากซงถาปลอยใหเจรญเตบโตตอไปในพนทสวนใหญจะตายกอนเจรญเปนไมใหญ ดงนนการขดกลาไมบางสวนเพอมาดแลตอในเรอนเพาะชำจงไมมผลตอการขยายพนธของตนไมนนแตอยางใด กลาไมทถกขดจากปาถานำไปปลกในพนทเปดทนทตนไมมกจะตาย จงจำเปนตองยายกลาดงกลาวมาเลยงในเรอนเพาะชำและทำใหแกรงกอนนำไปปลกในแปลงตอไป

เชดศกด เกอรกษ (2545) ไดทดลองนำกลาไมธรรมชาตมาใชในการผลตกลาของพรรณไมโครงสราง พบวา กลาไมทขดออกมาจากธรรมชาตควรเปนตนทอยในรศม 5 เมตรจากตนแมเนองจากกลาไมพวกนไมสามารถแกงแยงปจจยสำคญในการเจรญเตบโตกบตนแมไดและจะตายในทสด การศกษาน แนะนำใหขดกลาไมในชวงตนฤดฝน ขณะทดนออนนมเพอใหรากเสยหายนอยทสดกลาไมควรมความสงไมเกน 20 เซนตเมตร เนองจากตนทโตกวานจะบอบซำจากการยายปลกมากกวาและมอตราการตายสง การตดแตงกลาไมหลงจากขดขนมาจะชวยลดอตราการตาย และเพมอตราการเจรญเตบโตของลกไมใหดขน ตดลำตนของกลาไมออกประมาณหนงในสามหรอหนงในสอง โดยใหตดเฉยงประมาณ 45 องศา เหลอยาวประมาณ 5 เซนตเมตรรดใบออกประมาณครงหนง เลมรากแขนงออกบางสวนเพอนำกลาไมลงปลกในถงดำทบรรจวสดปลกแลว ขนาด 9 x 2.5 นวไดสะดวก วางกลาไมทไดไวในทรมจด มแสงประมาณรอยละ 20 เปนเวลา 6 สปดาห จากนนจงเรมกระบวนการดแลและทำกลาไมใหแกรงเชนเดยวกบกลาไมทเพาะจากเมลด วธการนสามารถยนระยะเวลาในการผลตกลาไมไดหลายเดอนหรออาจถงหนงปเมอเทยบกบการผลตโดยเพาะเมลดในเรอนเพาะชำ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ปรมาณวสดปลกทตองเตรยม

การเตรยมวสดปลกใหเพยงพอกบความตองการเปนสงสำคญสำหรบการผลตกลาไม ถงพลาสตก (ขนาด 9 x 2.5นว) 2,000 ถง จะตองใชดนปา 1 ลกบาศกเมตร และอนทรยวตถอก 1 ลกบาศกเมตร ซงสามารถคำนวณปร มาณของว สด ปล กท ใช ได จากสมการด านล า งปรมาตรของวสดปลกทตองการ = รศมของภาชนะปลก2

x ความสงของภาชนะปลก x 3.14159 x จำนวนภาชนะทใช

การบรรจวสดปลกลงภาชนะปลก

วสดปลกทจะบรรจลงถงตองชนแตไมเปยกมากเกนไปถาแหงไปใหฉดดวยนำเลกนอย สำหรบกลาขนาดเลกใหใสวสดปลกใหเตมถง จากนนกระแทกเบา ๆ เพอใหวสดปลกอยตว แลวเตมวสดปลกใหเตมถงอกครง วสดปลกทบรรจลงในถงนไมควรใหแนนเกนไป เพราะจะไปยบยงความสามารถในการงอกของรากและลดการระบายนำ แตถาหลวมเกนไปกอาจทำใหถงโคนลมไดงาย

สำหรบการปลกพรรณไมทมเมลดขนาดใหญใหใสวสดปลกลงไปประมาณครงถง จากนนจงวางเมลดลงไปและกลบดวยวสดปลกอกครง

ลกษณะของวสดปลก

พนทของโพรงหรอรพรนในวสดปลกมความสำคญเทา ๆ กบสวนทเปนของแขง เชน อนภาคดน ชองวางทเชอมตอกนอยในดนเปนทอสงอากาศและนำใหแกระบบรากของพช การผสมดนจากปากบวสดอน ๆเชน ขยมะพราวหรอเปลอกถวลสง จะทำใหวสดปลกมรพรนมากขน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


กรอบ 6.2 - การผลตกลาไมโดยไมใชเมลด : การปกชำ

กงชำมกโตจนมขนาดพรอมปลกลงแปลงไดเรวกวากลาไมทเพาะจากเมลด นอกจากนเมอนำไปปลกแลวตนไมทไดจะใชเวลานอยกวาในการเรมใหผล ซงนบเปนคณสมบตทตรงกบความตองการของวธพรรณไมโครงสราง อยางไรกตามกงชำมลกษณะทางพนธกรรมเหมอนกบตนแมทงหมด ดงนน ในการเตรยมกงชำควรตดกงมาจากตนแมหลาย ๆ ตนเพอรกษาความหลากหลายทางพนธกรรม วธการนเปนอกทางเลอกหนงนอกเหนอจากการใชกลาไมธรรมชาตในการผลตกลาไม สำหรบพรรณไมทไมคอยมเมลดหรอเพาะไดยาก การผลตกงชำเพอการคาอาจใชเทคโนโลยทมราคาแพงเพอผลตกลาไมใหไดในปรมาณมาก ๆ แตในเรอนเพาะชำขนาดเลกการใชวธการงาย ๆ อาจประสบความสำเรจไดเชนเดยวกน เชน ในหนงสอแนะนำการผลตกลาไมดวยวธการงาย ๆ ของ Longman และ Wilson (1993) สำหรบประเทศไทย สภาวรรณ วงศคำจนทร(2003) นกศกษาระดบปรญญาเอกไดทำการวจยปรบปรงวธการงาย ๆ ในการใชถงพลาสตกเพอการผลตกงปกชำโดยไดใหคำแนะนำดงน :

ตดกงสวนทแกหรอออนเกนไปทงเลอกเฉพาะกงทมขอซงมใบหรอตาตดอย

ถงยอยทซอนอยในถงใหญรกษาความชนไดรอยเปอรเซนต ในระหวางทรอใหกงชำแตกราก

“เลอกตดกงทแตกใหม (สเขยวและเปลอกเรยบ)ขนาดปานกลางจากตนแมไมหลาย ๆ ตน โดยใชกรรไกรตดกงใสลงในถงพลาสตกทมนำอยเลกนอย นำกลบมาทเรอนเพาะชำทนท จากนนตดกงใหมความยาวประมาณ10-20 เซนตเมตร โดยตดสวนของกงทแกเกนไปและยอดออนทงไป ถาตนไมชนดทนำมามตาทกขอและมชวงระหวางขอยาวพอสมควร ใหตดกง โดยแตละทอนมหนงขอ แตถาชวงระหวางขอสนอาจตดกงใหแตละทอนม 2-3ขอ ตดปลายใหเฉยงทงสองดาน ตดใบออกประมาณรอยละ 30-50 แชกงทเตรยมเสรจแลวลงในสารละลายเบนเลท (benlate 3 กรม/นำ 10 ลตร) นาน 5-10 นาทเพอปองกนเชอรา ในการกระตนใหกงชำออกรากสวนมากจำเปนตองใชฮอรโมนกระตน ตนไมแตละชนดจะตอบสนองตอฮอรโมน

ตางชนดกน ดงนน อาจตองทดสอบหาฮอรโมนทเหมาะสมสำหรบตนไมแตละชนด สวนมากฮอรโมนสำเรจรปทมออกซนสงเคราะห IBA และ NAA มกมประสทธภาพในการกระตนใหเกดราก ฮอรโมนนมกอยในรปผงสามารถโรยลงบรเวณรอยตดบาง ๆ ตามวธการใชทระบไวขางกลอง ผสมทรายกบขเถาแกลบในอตราสวน 1:1 เปนวสดชำบรรจลงในถงพลาสตกขนาดเลก ปกกงทเตรยมไวลงในถงชำรดนำและกดลงบรเวณโคนกงเบา ๆ ใหวสดชำแนน นำถงทมกงชำบรรจลงถงพลาสตกขนาดใหญ (20 x 30 เซนตเมตร) ถงละ10 กง เตมนำลงไปประมาณ 1 ลตร แลวปดถงใหแนนจะทำใหในถงมความชนถงรอยเปอรเซนต เลยงกงชำไวในถงจนกวารากจะงอกและทำหนาทดดนำเลยงกงชำได ตดปายแสดงชนดของกงชำ วนทชำ ในแตละสปดาหเตมนำเพมถาหากจำเปน บนทกวามกงชำงอกรากและแตกยอดกกง เกบกงทตายและใบทแหงรวงออกจากถง เมอรากและยอดของกงชำเจรญเตมทแลวจงยายกงชำลงถงขนาด 9 x 2.5 นว กอนดแลตนกลาเชนเดยวกบกลาไมทเตรยมจากเมลด”

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ดานลางและขวา - การตดแตงรากเปนสงทจำเปนเพอปองกนไมใหรากงอกทะลลงไปในดนดานลางภาชนะปลก และยงชวยใหรากในภาชนะปลกแตกกงและพฒนามากขน

บน - พนทวางกลาไม กออฐหรอใชไมไผทำเปนขอบของพนทวางกลาเพอชวยพยงใหภาชนะปลกตงอยได

ลางซาย - การรดนำเปนสงทตองใชทกษะ ใชฝกบวทมรละเอยดเพอใหไดหยดนำขนาดเลกจะไดไมกระแทกดนจนทำใหดนแนน

ลางขวา - ใสปยแบบละลายตวชาเชน ออสโมโคท (osmocote)เพอเรงการเจรญของตนกลา

งานในเรอนเพาะชำ : การดแลกลาไม

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


งานในเรอนเพาะชำ - การดแลกลาไม

บนซาย - หนอนผเสอกลางคนบนตนสลนก (Balakata baccata)กำจดไดโดยการเกบออกดวยมอหรอใชยาฆาแมลง

บนขวา - กำจดวชพชกอนทจะโตเกนไป

กลางขวา - มอสและลเวอรเวรตสามารถขนไปคลมภาชนะไดอยางรวดเรว

กลางซาย - ราสนมบนใบของ หมอนหลวง (Morus macloura)กำจดตนกลาทเปนโรคหรอฉดยาฆาเชอรา

บน - การตดแตงตนกลาเปนหนงในวธการควบคมคณภาพกลาไม

ซาย - การตดตามการเจรญและการตายของกลาไมทำใหสามารถพฒนาการผลตใหมประสทธภาพมากขน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


1. 2. 3. 4.

5. 6. 7.

1.

2.

3. 4. 5.

6.

เทคนคการยายกลา 1. เจาะหลมสำหรบราก2. ยกตนกลาออกจากถาดเพาะโดยจบตรงสวนใบ3. วางตนกลาลงในหลมแลวเตมวสดปลกใหเตม4. กระแทกใหวสดอยตว5. เตมวสดปลกถาจำเปนโดยเวนระยะจากปากถงประมาณ 1-2 เซนตเมตร (6)

1. วสดปลกบรรจไมเตมถงทำใหปากถงพบลงทำใหนำลงไปไมได2. รากตนกลางอทำใหตนไมทไดโคนลมงาย3. ตนกลาไมอยกลางภาชนะปลก4. วสดปลกหลวมเกนไป5. วสดปลกแนนเกนไป6. วสดปลกแนนพอด7. ตนกลาทปลกอยางถกตอง

ปญหาของการยายกลาลงภาชนะปลก

การยายกลา

การยายกลา คอ การยายกลาไมจากถาดเพาะลงสภาชนะปลก กลาไมทเพงงอกนนเปราะบางจงตองปฏบตอยางระมดระวงเพอไมใหเกดความเสยหายแกลำตนและไมใหรากแหง เวลาทเหมาะสมสำหรบการยายกลา คอ ชวงเยน โดยตองทำในทรม บรรจวสดปลกลงภาชนะแลวรดนำเลกนอย จากนนเจาะวสดใหเปนหลมดวยชอนใหใหญพอทจะใสรากลงไปไดโดยไมทำใหรากงอ ใชนวชและหวแมโปงจบตนกลาบรเวณใบเบา ๆ คอย ๆ ตกตนกลาขนจากถาดเพาะดวยชอน วางรากตนกลาลงในหลมทเตรยมไว แลวเตมวสดปลกใหเตมกระแทกถงปลก 2-3 ครง เพอใหวสดปลกแนนและอยตวมากขน ถาวสดปลกนอยไปใหเตมจนกระทงเหลอระยะจากปากถง 1-2 เซนตเมตร กดวสดปลกเบา ๆ เพอใหมนใจวาตนกลาจะไมลมและอยกลางภาชนะปลก

การเลยงกลาไม

การเลยงกลาไม หมายถง ชวงเวลาทกลาไมไดรบการดแลในเรอนเพาะชำตงแตการยายลงภาชนะปลกจนกระทงนำไปปลกในพนท หลงจากยายกลาลงในภาชนะปลกแลวตองวางกลาไมไวในทรม และรดนำผสมปยยเรยเจอจาง (ยเรย 1 ชอนชาในนำ 20 ลตร) วนละ 2 คร ง เปนเวลา 2 สปดาห ถาใชถงพลาสตกเปนภาชนะปลกจะตองคอยดวาถงตงดหรอไมและตองวางไมเบยดกนเกนไป ในชวงแรกถงปลกอาจสามารถวางชดกนไดแตเมอตนกลาโตขนควรขยบถงปลกใหหางจากกน 1- 2 เซนตเมตร เพอไมใหตนกลาบดบงแสงกนเอง แยกถงปลกออกเปนแถวโดยใชไมไผกน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


รดนำเองดกวาการใชระบบพนนำดวยสปรงเกอรเนองจากสามารถประเมนความตองการนำของกลาไมแตละชนดไดดกวา โปรดสงเกตลกษณะการจดวางกลาไมในภาพซงใชไมไผมาชวยในการแยกกลาไม เพอกนไมใหตนกลาบงแสงกนเอง

การใหแสง

หลงจากการยายกลาใหนำกลาไมวางไวในทรมทมแสงประมาณรอยละ 50 เพอปองกนใบไหมและเฉา เตรยมพนทโดยใชตาขายกนแสงตดกบกรอบขนาด 0.5-2.5 เมตร แขวนไวเหนอตนกลา ตาขายกนแดดนมหลายเกรดขนอยกบปรมาณของแสงทผาน สามารถหาซอไดทวไปในรานอปกรณทางการเกษตร แตถาหากหาซอไมไดหรอราคาแพงเกนไปอาจใชวสดในทองถน เชน ทางมะพราว ไมไผ หรอ แมกระทงหญาแหงแทนได อยางไรกตาม ตองระวงไมใหรมเกนไปเพราะถากลาไมไดรบแสงนอยกวารอยละ 50 จะทำใหกลาไมยดสงแตออนแอทำใหเกดโรคไดงาย ถงแมวาจะยายลงภาชนะปลกแลว แตกลาไมยงอาจตายไดถาอยกลางแดดหรออณหภมสงเกนไป เพอลดปญหาดงกลาว จงควรวางกลาไมในทรมจนกวาจะถงเวลาทำใหแกรง

การรดนำ

การรดนำเปนสงทสำคญมากในการดแลกลาไมในเรอนเพาะชำและเปนงานทตองการทกษะทไดรบการฝก ภาชนะปลกแตละใบสามารถเกบนำไดในปรมาณไมมากนก ถาหากไมไดรดนำกลาไมนานกวาหนงวนในชวงฤดแลงกลาไมอาจแหงตายได แตในทางตรงกนขาม ถานำมากเกนไปอาจเกดนำขงกอใหเกดความเสยหายไดเชนเดยวกน เรอนเพาะชำกลาไมเพอการคาขนาดใหญมกมระบบการใหนำแบบฉดพนละอองนำซงตอกบทอประปาโดยตรงทำใหไมตองใชแรงงานมากนก แตสำหรบเรอนเพาะชำกลาไมขนาดเลกท

ผลตพรรณไมทหลากหลายชนดซงมความตองการนำแตกตางกน การรดนำดวยมอโดยใชบวรดนำหรอสายยางทมฝกบวรละเอยดจะเหมาะสมกวาและผททำหนาทรดนำสามารถตรวจสอบความชนของกลาไมแตละรนแตละชนด เพอปรบปรมาณนำใหเหมาะสมไดมากขน ในการรดนำนนจะตองประเมนดวยวาควรใหนำแกกลาไมมากนอยเพยงใด ถาหากวาวสดปลกยงชนอยอาจไมจำเปนตองรดนำซำ แตถาผวหนาของวสดปลกเรมแหงแสดงวาตองใหนำแกกลาไมแลว ถาพบวาภาชนะปลกมมอสหรอลเวอรเวรตขนอยแสดงวาวสดปลกมความชนสงเกนไป ตองลดปรมาณนำลง ถอนมอสและลเวอรเวรตทขนอยออกทงเพราะพชทงสองจะทำใหนำซมลงไปดานลางนอยลง สำหรบเรอนเพาะชำกลางแจง การใหนำแกตนกลาอาจแตกตางกนไปตามฤดกาล เชน ในชวงฤดฝนอาจไมตองรดนำเลย ในขณะทฤดแลงอาจตองรดนำตนกลาถงวนละสองครงดงนน การใหคนเปนผควบคมการใหนำจงดกวาการใหนำอตโนมต การใหนำกลาไมควรทำในตอนเชาตรหรอตอนเยน โดยควรมการจดตารางการรดนำทเปนระบบ เจาหนาททรบผดชอบในการรดนำกลาไมตองจดบนทกวนและเวลาในการรดนำทกครง

ตอนท 6 - การดแลกลาไมในเรอนเพาะชำ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การใหปย

ธาตอาหารเปนสงทจำเปนตอการเจรญเตบโตของพชเพอใหโตเรว กลาไมตองการไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P)และโปรแตสเซยม (K) ปรมาณมาก แมกนเซยม แคลเซยมและซลเฟอร ในปรมาณปานกลาง และยงตองไดรบธาตอน ๆ เชน เหลก ทองแดง และโบรอน เลกนอย ธาตอาหารเหลานอาจมอยแลวในวสดปลก แตถาไมพอจะตองเสรมใหดวยการใสปย ทงน อาจสงตวอยางดนเพอวเคราะหปรมาณธาตอาหาร และขอคำแนะนำในการใชปยจากหนวยสงเสรมการเกษตร หรอวทยาลยเกษตรกรรมในทองถน การตดสนใจวาจำเปนตองใหปยหรอไมนนขนอยกบอตราการเจรญเตบโตและความสมบรณของกลาไม เชน กลาไมโตชาและตองการเรงการเจรญเตบโตเพอใหไดขนาดกอนถงเวลาปลกลงแปลงหรอกลาไมทแสดงอาการขาดธาตอาหารเชน ใบเหลอง อาจจำเปนตองใหปย ปยทหนวยวจยการฟนฟปาแนะนำใหใชในการผลตกลาไม คอ ปยเมดแบบละลายชา ซงพบวาสามารถชวยเรงการเจรญของกลาไมไดด โดยใสปยออสโมโคทสตร 14-14-14ลงในภาชนะปลกประมาณ 10 เมด (ประมาณ 0.3 กรม)ตอถง ทก ๆ 3 เดอน หรออาจใชปยนวตรคอตแทนกได ถงแมปยแบบละลายชาจะมราคาตอกโลกรมคอนขางสง แตการใสแตละครงใชปรมาณนอยและใสเพยงทก 3-6 เดอนจงชวยลดคาใชจายในสวนของแรงงานลงไดมาก ถาไมใชปยแบบละลายชาอาจใสปยธรรมดาแทน (เชนปยตรากระตายสตร 15:15:15) โดยละลายปย 3-5 กรมลงในนำ 1 ลตร นำไปรดตนกลา ทกครงหลงการใสปยใหรดนำเปลาซำอกครงหนงเพอชะลางปยทตกคางอยบนใบออกการใสปยแบบนตองใสปยซำทก 10 - 14 วน จงตองใชเวลาและแรงงานมากกวาการใชปยละลายชา ไมตองใหปยกบกลาไมทโตเรว เชน นางพญาเสอโครง(Prunus cerasoides) กลาไมเหลานมกโตจนไดขนาดกอนถงฤดปลกและการใหปยจะยงทำใหกลาไมโตจนเกนไป อกกลมหนงทไมจำเปนตองใหปย ไดแก ไมในตระกลถว ซงมความสามารถในการตรงไนโตรเจน เชน ทองหลางปา(Erythrina subumbrans) อยาใหปยเมอใกลถงเวลาทำใหกลาไมแกรงเพราะในชวงนนกลาไมไมควรจะแตกยอดใหม การใหปยมากเกนไปอาจกอใหเกดผลเสยกบระบบรากและถาหากปยสมผสกบเนอเยอพชโดยตรงอาจทำใหเกดอาการไหมได ความสำเรจของเรอนเพาะชำ : กลาไมทสมบรณแขงแรง

พรอมทจะนำไปปลกในชวงตนฤดฝน

ไมคอไรซา

หนวยวจยการฟนฟปา พบวา กลาไมสวนใหญทปลก(ยกเวนพวกกอ) ในวสดปลกทมดนจากปาเปนสวนผสมนน มไมคอไรซาเขาไปเจรญในระบบรากไดเองโดยไมตองใสเชอราไมคอไรซาลงไป ในปจจบนเรมมหวเชอไมคอไรซาทงแบบนำและแบบเมดเขามาขายในเมองไทย แตยงมราคาแพงในการทดลองเตมเมดเชอไมคอไรซาใสลงในภาชนะปลกระหวางการยายกลานน หนวยวจยการฟนฟปาพบวา อตราการตายของตนกลาสงขน (อาจเนองจากรากไดรบความกระทบกระเทอนจากการใสผลตภณฑดงกลาว) และไมมผลตออตราการเจรญและการรอดของกลาไมเลย จงยงไมแนะนำใหใชหวเชอไมคอไรซาในการผลตกลาไม

การควบคมวชพช

วชพชทขนอยรอบ ๆ เรอนเพาะชำเปนแหลงของแมลงศตรพช และอาจมเมลดปลวเขามาขนในภาชนะปลกได จงตองมการกำจดกอนทวชพชจะออกดอก วชพชในภาชนะปลกจะแยงทงนำ อาหาร และแสงจากตนกลา การกำจดวชพชทโตแลวจากภาชนะปลกมกกอใหเกดความเสยหายกบระบบรากของกลาไม ดงนน จงควรตรวจดภาชนะปลกอยางสมำเสมอเพอกำจดวชพชทพบตงแตยงเลก ๆ มอสและสาหรายถอวาเปนวชพชในภาชนะปลกและตองกำจดออกเชนกน อยาใชยาฆาหญาสำหรบกำจดวชพชในเรอนเพาะชำเพราะอาจทำใหกลาไมเสยหายได

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


สาเหตของโรคในเรอนเพาะชำ

โรคพชเกดขนจาก 3 สาเหตหลก ไดแก 1. เชอรา : ถงแมวาเชอราบางชนดอาจมประโยชน

แตบางชนดอาจทำใหเกดโรคโคนเนา รากเนา และ ใบเปนจด (ใบไหมหรอเปนสสนม)

2. แบคทเรย : สวนมากไมเปนอนตรายตอพช แตบางชนดอาจทำใหเกดโคนเนา เนอเยอเนาหรอเฉา

3. ไวรส : พบไดในพชทวไป มกไมกอใหเกดปญหา รนแรงในเรอนเพาะชำ แตบางชนดทำใหใบเปนจด

การเฝาระวงและควบคมโรค

การตรวจสอบกลาไมอยางสมำเสมอมความสำคญอยางยงในการปองกนการระบาดของโรคในเรอนเพาะชำ ทนททมการระบาดของโรค ผดแลตองสามารถระบอาการของโรคพชทพบบอยได ตรวจดความสมบรณของกลาไมทกสปดาห ไมควรใหนำแกกลาไมมากเกนไป คอยดวานำระบายไดดทงในและดานลางของภาชนะปลก จดวางกลาไมไมใหแนนเกนไปเพอใหอากาศระบายไดด ปองกนไมใหมการตดเชอระหวางกลาไม ใชนำยาฆาเชอลางเครองมอและถงมอยางทกครงทหยบจบกลาไม ถาหากเกดการระบาดของโรค ใหตดใบทแสดงอาการหรอแยกกลาไมออกเพอนำไปเผาทง อยานำวสดปลกและถงพลาสตกของกลาไมทเปนโรคมาใชใหม ถาภาชนะปลกเปนกระถางทนำกลบมาใชใหมได ใหลางดวยนำยาฆาเชอแลวตากแดดหลาย ๆ วนกอนนำมาใชใหม ไมควรใชสารเคมในการควบคมโรคเนองจากมราคาแพงและเปนอนตรายตอสขภาพของผใช โดยเฉพาะอยางยง ถาใชอยางไมระมดระวง หากจำเปนตองใชสารเคมควบคมการระบาดของโรค สงแรกทตองทำคอ ดวาพชถกทำลายดวยเชอโรคกลมใด (เชอรา แบคทเรย หรอไวรส) เพอทจะไดเลอกใชสารเคมไดถกตอง ตวอยางเชน ไอโพรไดออน (Iprodione)จะฆาเชอราททำใหเกดใบเปนจดไดด ในขณะท บโนมล(Benomyl) ฆาเชอราไดหลายชนด แคปแทนใชไดผลดกบโรคโคนเนา และตองอานคำเตอนและทำความเขาใจวธการใชอยางปลอดภยตามทผผลตแนะนำอยางเครงครดทกครง

ปองกนเรอนเพาะชำจากศตรพชทงขนาดใหญและเลกดวยการทำรวกน

การควบคมศตรพชอน

ถงแมวาแมลงสวนใหญไมไดเปนอนตรายตอพช แตแมลงบางชนดอาจกนใบหมดไดในเวลาสน ๆ หรอทำลายรากทำใหกลาไมตายได ศตรพชไมไดมเฉพาะแมลงเทานน ไสเดอนฝอยหอยทาก หรอแมกระทงสตวเลยง อาจกอใหเกดปญหาไดเชนเดยวกน ศตรพชทสำคญไดแก พวกททำลายใบพชเชน หนอนผเสอและตกแตน แมลงทเจาะทำลายลำตนโดยเฉพาะอยางยงดวงและผเสอกลางคน พวกทดดนำเลยง เชน เพลย และมวนพวกทกนรากเชน ไสเดอนฝอย ศตรพชเหลานนอกจากจะทำลายพชโดยตรงแลวยงอาจเปนพาหะของโรคพชอกดวย การตรวจกลาไมอยางสมำเสมอจะทำใหผดแลสามารถควบคมศตรพชไดกอนทจะรกลามจนกระทงควบคมไมได โดยสามารถกำจดทงศตรพชและไขได โดยการหยบออกหรอพนยาฆาเชอแบบออน ๆ ถาไมสามารถหยดการแพรกระจายของศตรพชไดใหฉดพนดวยยาฆาแมลง โดยเลอกสารเคมใหเหมาะสมกบชนดของศตรพช เชน พรมคารด (Pirimicard) เหมาะสำหรบการกำจดเพลย ในขณะทไพรทรน (Pyrethrin) มผลทำลายแมลงไดหลายชนด สำหรบปญหาของวชพช ศตรพช และโรคพชนนการปองกนยอมดกวาการแกไขหลงการระบาด ศตรพชไมไดมเพยงสตวขนาดเลกเทานน สนข หม ไก ววหรอสตวเลยงอน ๆ อาจกอใหเกดความเสยหายอยางรายแรงกบกลาไมในเรอนเพาะชำไดในเวลาไมกนาท ดงนนถาในบรเวณใกลเคยงมสตวเลยงอยจะตองมรวกนไมใหสตวเขามาในเรอนเพาะชำดวย

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


1 2

3

5 6

4การคดกลาไม

1. ลำตนไมตงตรงเนองจากภาชนะปลกถกปลอยใหลมอยกบพนชวงหนง

2. ใบรวงอาจเปนผลมาจากเชอโรค

3. ตนแคระแกรนเมอเทยบกบตนอนในรนเดยวกน

4. ถกทำลายโดยแมลง ควรเผาทงและฉดพนยาฆาแมลงใหแกกลาไมทเหลอ

จดเรยงกลาไมตามขนาดจากเลกไปใหญ คดตนทมปญหาทง เหลอเฉพาะตนทมคณภาพ

การคดกลาไม

การคดกลาไมเปนวธทมประสทธภาพในการควบคมคณภาพ โดยคดแยกกลาไมตามขนาดและคดตนทเปนโรคหรอออนแอออกไปพรอม ๆ กน ดวยวธนจะมเฉพาะกลาไมทแขงแรงสมบรณเทานนทจะถกเลอกไปทำใหแกรงและนำไปปลกในแปลง ซงจะชวยเพมอตราการรอดหลงปลกใหสงขน นอกจากน เมอตองการพนทวางในเรอนเพาะชำเพมการคดกลาไมทมขนาดเลกและออนแอออกจะเปนการเพมพนทใหกบกลาไมทเพาะใหมซงนาจะเจรญเตบโตไดดกวา ควรมการคดเลอกกลาไมอยางนอยเดอนละสองครงโดยอาจตดแตงรากและตรวจโรคไปพรอม ๆ กนเมอทำการคดกลาและแตงรากแลวควรจะลางมอ ถงมอ และกรรไกรตดกงดวยนำยาฆาเชอบอย ๆ เพอปองกนไมใหมการกระจายของเชอโรคระหวางแปลงวางกลา กำจดกลาไมทไมสมบรณดวยการเผาในพนททหางจากเรอนเพาะชำ อยานำวสดปลกหรอถงพลาสตกจากกลาไมเหลานนกลบมาใชอก บางครงผดแลเรอนเพาะชำอาจไมตองการคดกลาไมออกทง แตการเกบกลาไมทไมแขงแรงไวเปนการสญเสยทงพนท แรงงาน นำ และทรพยากรอน ๆในเรอนเพาะชำซงนาจะนำไปใชในการผลตกลาไมทสมบรณแขงแรงและมโอกาสในการรอดหลงปลกมากกวา

5. ลำตนทคดงอเปนอปสรรคตอการเจรญเตบโต6. ไมสมดล ตนกลาทผอมสงอาจหกไดงายเมอมการขนยายจงควรตดแตงกอนนำไปปลก

กลาไมทไมสมบรณ

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตอนท 7 - การควบคมคณภาพ

กลาไมทผลตออกจากเรอนเพาะชำตองมคณภาพด เพอใหสามารถเจรญงอกงามอยางรวดเรวเมอปลกลงในสภาพแวดลอมททรกนดารของพนทปาทถกทำลาย ความแขงแรงของกลาไมจะชวยลดความเครยดจากการยายปลกลงแปลง ตนกลาทตายและการปลกกลาซอมในพนทเดมนบเปนการสญเสยทรพยากรโดยไมจำเปน

การสรางระบบรากทสมบรณ

ถาหากรากของกลาไมโตจนทะลภาชนะปลกลงไปในดนดานลาง เมอมการยายกลาไมเพอนำไปปลกรากจะขาดเสยหาย และทำใหตนกลาเหยวหรออาจตายกอนทจะไปถงพนทปลก การปองกนไมใหเกดความเสยหายดงกลาวสามารถทำไดดงน

ยกกลาไมขนตรวจบอย ๆ ถาพบรากททะลออกมานอกภาชนะปลกใหตดแตงดวยกรรไกรสะอาด ๆ (ควรทำในชวงเยนเพอลดการสญเสยนำ)วางกลาไมบนพนแขงทรากไมสามารถเจรญลงไปไดวางแผนการผลตใหกลาไมแตละชนดโตไดขนาดพอดกบฤดปลก

การใชอากาศกำจดราก

อกวธการหนงทปองกนไมใหรากเจรญออกมานอกภาชนะปลก ไดแก “การใชอากาศกำจดราก” โดยวางภาชนะปลกไวบนตะแกรงลวดทลมพดผานดานลางไดด อากาศทแหงนจะทำใหรากทโตออกมานอกภาชนะปลกแหงตายไปเองจงไมตองทำการตดแตงราก อยางไรกตาม จะตองมการชงนำหนกระหวางคาใชจายสำหรบการใชคนตดแตงรากกบการสรางชนตะแกรงสำหรบวางกลา ทงการตดแตงรากและการกำจดรากดวยอากาศตางเปนการกระตนใหรากแตกแขนงไดดขน ทำใหรากในภาชนะมมากขนและยดเกาะวสดปลกไดด

ลกษณะรากทไมสมบรณ

รากทพฒนาไมสมบรณอาจกอใหเกดปญหาแกตนไมในอนาคต 1. รากทคดงอและ 2. เจรญแบบไมสมดลจะทำใหตนไมลมไดงายเมอถกลมพาย

ระบบราก

สำหรบกลาไมทปลกในแปลงระบบรากมความสำคญตอการอยรอดมากกวาสวนของลำตน ขณะเดยวกนกเปนสวนทจะเสยหายไดงายในระหวางการปลก ในชวงแรกทถกปลกลงในแปลง รากตองเจรญไปในดนทอยรอบ ๆ เพอนำนำและธาตอาหารมาใชในการดำรงชวต การเจรญเตบโตและพฒนาการของรากขนกบลกษณะของภาชนะปลกและวสดปลกการใหนำ รวมไปถงการควบคมโรคและศตรพช รากของกลาไมทพรอมลงปลกในแปลงควรมลกษณะดงน

ไมมโรคและศตรพช แตกแขนงดและมความสมดลระหวางจำนวนของ

รากขนาดใหญททำหนาทพยงลำตนและรากฝอยททำหนาทดดซมนำและอาหารยดดนในภาชนะปลกไดดพอทจะทรงตวอยไดเมอนำออกจากถงเพอปลกลงแปลงไมคดงอทกนภาชนะ

สมบรณพอทจะเลยงสวนของลำตนไดและ มไมคอไรซา

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ลกษณะของกลาไมทด

กลาไมทพรอมสำหรบปลกลงแปลงตองมการเจรญของรากและตนทสมดล โดยทรากควรมการเจรญมากกวาสวนของลำตนเพอลดอาการเครยดของตนกลาระหวางการปลกลงในพนทและปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมใหม

ความสงของกลาไมทพรอมปลก

ขนาดและความสงของกลาไมมความสำคญนอยกวาความสามารถทจะแตกกงหรอสรางยอดใหมทแขงแรง ตนกลาทโตเรวบางชนด เชน ทองหลางปา (Erythrina su-bumbrans) ซอ (Gmelina arborea) นางพญาเสอโครง(Prunus cerasoides) และ เลยน (Melia toosendan)อาจพรอมปลกเมอมความสงประมาณ 30 เซนตเมตร แตตนไม สวนใหญตนกลาควรจะมความสง 40-60 ซม. กอนนำไปปลก ตนกลาขนาดเลกเกนไป (เลกกวา 30 ซม.) จะมอตราการตายหลงปลกสงกวาตนกลาขนาดใหญเนองจากตองแขงขนกบวชพช ในขณะทตนกลาทโตเกนไปอาจเสยหายไดในระหวางการขนสง

การตดแตงราก

ระหวางการคดกลา ยกกลาไมขนตรวจดวามรากงอกออกมาจากภาชนะปลกหรอไม ถามใหตดทง เพอกระตนใหรากเกด

การแตกแขนงมากขนและยดดนในภาชนะปลกไวได ระหวางการตดแตงควรลางกรรไกรตดกงและมอดวยนำยา

ฆาเชอบอย ๆ เพอปองกนการระบาดของโรค เมอเลกงานในแตละวนใหแกะสวนประกอบของกรรไกรตดกงออก ลางเอาดนและเศษพชออกใหสะอาด เชดใหแหงกอนประกอบคน เกบกรรไกรตดกงไวในทแหงเสมอ

การตดแตงกลาไม

การตดแตงกลาไมจำเปนมากสำหรบไมโตเรวทคางอยในเรอนเพาะชำเปนเวลานาน (อาจเนองจากชวงเวลาการตดผล)กลาไมทมขนาดใหญเกนไปนนรากอาจไมสามารถเลยงลำตนไดพอ ทงยงขนยายลำบากและอาจเกดความเสยหายไดงายระหวางการขนยาย กลาไมบางชนด เชน ทองหลางปา (Erythrina subum-brans) และนางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) การตดแตงกลาไมจะกระตนใหเกดการแตกกงมากขนซงเปนผลดสำหรบการฟนฟปา เนองจากจะทำใหสรางพมคลมวชพชไดดและเรอนยอดปดไดเรว ในชวงหนงเดอนกอนการปลกปาไมควรตดแตงกงเพราะจะเปนการกระตนใหกลาไมมการเจรญในสวนของลำตน เชนแตกกงและใบใหมในขณะทกลาไมตองรบสภาวะเครยดจากการปลก ในชวงแรกหลงปลกระบบรากอาจยงไมสามารถหานำและอาหารมาเลยงใบทกำลงแตกใหมได ดงนนจะตองระวงไมใหเกดการเจรญของตนในชวงน การตดแตงกลาไมบางชนดอาจกอใหเกดผลเสยมากกวาผลดเนองจากกลาไมจะตดเชอราไดงาย เชน เลยน (Meliatoosendan), จำปปา (Michelia baillonii), สลนก (Bala-kata baccatum) และ ตองแตบ (Macaranga denticu-lata) ดงนน กอนทจะตดแตงกลาไมชนดใดควรเรมทดลองตดแตงจำนวนนอย ๆ เพอศกษาผลของการตดแตงเสยกอน

เ ร ม จ า ก ต น ก ล า * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การทำใหกลาไมแกรง

การทำใหกลาไมแกรง เปนกระบวนการเตรยมความพรอมแกกลาไมกอนยายจากเรอนเพาะชำซงมสภาพแวดลอมทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตไปอยในพนทปาทถกทำลายซงมสภาพแวดลอมไมเหมาะสมตอการดำรงชวต ถาหากกลาไมไมแขงแรงพอทจะทนสภาพทรอน แหงแลง และแสงแดดจดในพนทปลกได กลาไมจะตายหลงจากการปลก ในชวงสองเดอนกอนการปลกใหแยกกลาไมทจะปลกออกมาตางหาก คอย ๆ ลดรมเงาทให และความถในการรดนำ ในชวงเดอนสดทายกอนยายตนกลาไปแปลงปลกควรใหกลาไมไดรบแสงอยางเตมท คอย ๆ ลดการใหนำเหลอเพยงรอยละ 50 เพอชะลอการเจรญเตบโตของลำตนและกระตนใหใบใหมมขนาดเลกลงกลาไมทเคยไดรบนำเชา-เยน ใหลดการใหนำเหลอเพยงวนละครงตอนเยน สวนทเคยไดรบนำวนละครงใหลดเหลอวนเวนวน อยางไรกตามถาสงเกตเหนกลาไมเรมเหยวตองใหนำทนทโดยไมตองคำนงถงตารางการใหนำทวางไว เนองจากถาปลอยใหเหยวจะทำใหกลาไมเกดความเครยดและออนแอลง

การตดตามบนทกขอมล

การเรยนรจากประสบการณในเรอนเพาะชำจะเกดขนไดกตอเมอมการบนทกทกกจกรรมทดำเนนการและการเจรญเตบโตของกลาไมไวโดยละเอยด การจดบนทกจะชวยปองกนไมใหผททำงานในเรอนเพาะชำทำผดพลาดในจดเดมซำอก ทงยงชวยตรวจสอบและตดตามการผลตกลาไมของเรอนเพาะชำเพอใชเปนขอมลพนฐานในการวางแผนการผลตกลาไมแตละชนดดวย ตดปายระบชอ ชนด รนทผลต และวนเดอนปทเพาะ และยายกลาใสภาชนะปลก บนทกขอมลเกยวกบแหลงทมาและเวลาทเกบเมลดพนธ วธการเตรยมเมลดทใช อตราการงอกอตราการเจรญเตบโตของกลาไม โรคทพบ หรอขอมลทเกยวของอน ๆ ลงในแบบบนทกขอมลดงตวอยางในหนา 81, 82และดานลาง รวมทงจะตองบนทกวากลาไมเหลานนถกนำไปปลกทไหนและเมอไร

แผนการผลตกลาไม

ในเรอนเพาะชำทผลตกลาไมทองถนหลาย ๆ ชนด การวางแผนการผลตทดมความสำคญอยางมาก เพราะตนไมแตละชนดตดผลในชวงเวลาตางกน และมอตราการเจรญเตบโตทไมเหมอนกน แตจะตองโตจนไดขนาดปลกพรอม ๆ กนตอนตนฤดฝน ตวอยางเชน กลาไมชนดทโตเรวซงเกบเมลดมาเพาะในเดอนมกราคมอาจโตพรอมปลกลงแปลงในเดอน มถนายน(ตนฤดฝน) ถาไดรบปยหลงยายกลา แตถากลาไมโตไมทนจะตองเกบกลาดงกลาวไวในเรอนเพาะชำจนถงฤดปลกในปถดไปซงเมอถงเวลานนตนกลาอาจมขนาดใหญกวาภาชนะปลกและจำเปนตองไดรบการตดแตงใหมขนาดเหมาะสม ตารางการผลตกลาไมแตละชนดซงบอกถงวธการเพาะเมลดและการดแลตนกลา เพอใหไดขนาดสำหรบปลกในฤดฝนแรกหรอฤดฝนทสองหลงการเกบเมลดนนสามารถสรางขนไดจากขอมลการเจรญเตบโตของกลาไมชนดนนในเรอนเพาะชำ ขอมลทใชในการวางแผนการผลต ไดแก รายละเอยดเกยวกบเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดพนธ วธการเตรยมเมลดเพอเรงการงอก ระยะเวลาทใชจากการเพาะจนถงการยายกลา ระยะเวลาทตองเลยงกลาไมจนโตไดขนาดตามตองการ การใหปย การตดแตงกลาไม และวธการอน ๆ ทใชในการเรงหรอชะลอการเจรญของกลาไม ตารางการผลตกลาไมเปนสงทตองมการปรบเปลยนเพอใหเขากบสถานะการณในแตละป เชน ปรมาณเมลดทสามารถหาได อตราการเจรญเตบโตของกลาไมเพอใหการผลตกลาไมมประสทธภาพสงสด

หมายเลขชนด: หมายเลขรน:ตารางบนทกการผลตกลาไม

ชนด:วนยายกลาลงภาชนะปลก : จำนวนกลาทยาย :การใหปย:การตดแตงตนกลา:โรคและศตรพช:

ตารางการจำหนายตนกลา จำนวน วนท สถานทปลก ความสงเฉลย ตน ของตนกลา

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

บทท 7

การปลกปา

การเลอกพนทเตรยมปลกวนปลกปา

การดแลกลาไมในแปลงปลกการตดตามการฟนตวของปา

การเลอกพนทปลกปาเพอการอนรกษ

ในการเลอกพนทปลกปาเพอใหเกดประโยชนสงสดสำหรบการอนรกษนนอาจเลอกปลกพรรณไมโครงสรางเพอ (A) สรางทางเชอมระหวางพนทปาทเหลออยใหแกสตวปา(B) ปองกนการกดเซาะของดนและโคลนถลม (C) อนรกษพนทตนนำและแหลงนำทจำเปนสำหรบสตวปาบางกลม เชน เปดนำ (D) นาก (E) เสอปลา (F) และแมลงปอ (G)

AA

BBCC

DD

EE

FF

CC

GG


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

การปลกปา“ผปลกตนไมคอผรบใชพระเจา

สงทเขาไดสรางสรรคขนจะยงประโยชนใหแกลกหลานในรนตอไปและคนรนหลงจะสรรเสรญในการกระทำของเขา แมไมเคยไดรจก”เฮนร แวน ไดค (1852-1933), จากหนงสอ “The friendly tree”

การปลกปาเปนกจกรรมทไดรบความนยมสงสดสำหรบการฟนฟปา ภาพของกลาไมทปลกกระจายเตมพนททเคยรกรางหลงงานหนกตลอดทงวนเปนเหมอนสงยนยนใหแกผรวมในกจกรรมปลกตนไมนนวา พวกเขาไดมสวนรวมในการชวยใหปาแหงนนฟนตวกลบมาอกครง อยางไรกตาม การปลกตนไมเปนเพยงจดเรมตนของงานฟนฟปาเทานน ความสำเรจของโครงการยงขนอยกบการดแลพนทหลงการปลกปาดวย การรวบรวมผคนในชมชนใหมารวมกนปลกปาอาจไมใชเรองทยากนก แตการใหชมชนดแลรกษาตนไมทไดลงแรงปลกลงไปกลบเปนสงทยากยง การฟนฟปาไมใชเพยงการปลกตนไมแตเปนกจกรรมทตองการความตอเนอง ถาหากตนไมทปลกไปนนไมไดรบการดแลแผวถางวชพช ใสปย และปองกนไฟแลว ตนไมทลงทงแรงและเงนปลกไปนนอาจไมสามารถเจรญเตบโตจนเปนไมใหญได ในบทนจะกลาวถงกจกรรมทมความจำเปนตอการฟนฟปาทประสบความสำเรจ

ตอนท 1 การเลอกพนท

พนทปลก

ดงทไดกลาวไปแลวในบทท 3 วธพรรณไมโครงสรางนน เหมาะสำหรบการฟนฟปาในพนทอนรกษ เชน อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา หรอพนททใหความสำคญกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเปนหลก (ถงแมวายงอาจมการเกบเกยวผลผลตจากปาเพอใชประโยชนบาง)แมวาวธนจะเปนวธการทคมคากบการลงทนในระยะยาว แตในชวงตนของการฟนฟปาดวยวธนตองใชทงแรงงาน เงนทนและเวลา ในการดแลรกษาตนไมในพนทปลก (ดบทท 8) จงควรเลอกปลกในพนททจะกอใหเกดประโยชนสงสดตอระบบนเวศกอนซงพนทดงกลาว ไดแก

พนททเปนทางเชอมระหวางผนปาพนทรอบ ๆ ตนนำและลำธารพนททมความเสยงตอการพงทลายหรอถลมของดน

ความไมตอเนองของผนปา

ความไมตอเนองของผนปาเกดจากปาขนาดใหญทถกแบงแยกออกเปนสวน ๆ ดวยถนน สงกอสราง หรอพนททางการเกษตร เปนตน พนทปาขนาดเลกทถกตดขาดออกจากผนปาใหญจะคอย ๆ มขนาดเลกลงเนองจากการบกรกจากบรเวณชายปาทงจากการตดไมและการเผารกเขามาในพนทในพนทลกษณะนประชากรของพชและสตวมจำนวนไมมากทำใหมความเสยงตอการสญพนธสง ทงจากสายพนธทออนแอลงจากการผสมกนเอง (Inbreeding) และการเกดโรคนอกจากนถาหากมภยพบตอน ๆ เชน ไฟปา ประชากรขนาดเลกนจะมโอกาสสญพนธไดงายกวาประชากรในพนทขนาดใหญเมอสงมชวตบางอยางสญพนธไปโอกาสทพชหรอสตวชนดนนจะอพยพเขามาจากทอนอาจเกดไดยาก เนองจากพนทระหวางปาแตละผนอาจไมเหมาะสำหรบสงมชวตเหลานน เชนพนทปาสองแหงถกคนดวยเมองหรอพนทเกษตรกรรมทำใหสตวปาไมสามารถอพยพผานได ยกเวนพวกนกบางชนดทอาจบนขามพนทได


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ปาถกตดผานถนน ทางรถไฟ และสายไฟฟา

ตดผานไปในพนท

พนทระหวางปาขยายตวปาถกบกรกจากชมชนทเขามาตงถนฐานตามแนวถนน

พนทปาถกแยกออกเปนผนยอย ๆพนทระหวางผนปา

มขนาดใหญกวาปาทเหลอ

ปาเสอมโทรมลงพนทปาแตละผนคอย ๆ ลดขนาดลง

พนทปาขนาดเลกสามารถรองรบประชากรของสตวแตละชนดไดไมมากนก ทำใหสตวเหลานนหมดไปจากพนทไดงาย และเมอสตวชนดนนสญพนธไปจากพนท ไมสามารถอพยพเขามาจากทอนได เนองจากถกขวางไวดวยพนทเกษตรกรรมหรออปสรรคอยางอน เชน ถนน การปลกปาเพอสรางทางเชอมระหวางผนปายอย ๆ นนอาจเปนทางหนงทชวยใหสตวทกระจายอยในปาแตละหยอมมโอกาสทจะเดนทางไปยงทอนได

การเกดความไมตอเนองของผนปา


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

การปลกปารกษาแหลงนำ

การปลกปาในพนทตนนำ โดยเฉพาะอยางยงบรเวณรอบ ๆ ตานำจะสงผลดตอแหลงนำทงในแงปรมาณและคณภาพของนำ ถงแมวาตนไมจะดงนำบางสวนออกไปจากพนดนโดยการคายนำแตในขณะเดยวกนใบไมทรวงหลนลงมาและยอยสลายจะเปนแหลงของสารอนทรยในพนททำใหดนอมนำไดสงขนและเกบนำไดมากในชวงฤดฝน และคอย ๆ ปลอยใหซมออกมาในฤดแลงตามวฏจกรดงกลาวการฟนฟปาจงคอย ๆ เปลยนลำธารทเคยแหงผากในชวงฤดแลงกลายเปนลำธารทมนำไหลตลอดปได การปลกปาตามแนวลำธารยงเปนการสรางถนอาศยทเหมาะสมใหกบสตวบางชนดตงแตแมลงปอไปจนถงนากซงชอบอาศยอยในลำธารหรอรมตลง ในขณะเดยวกนพนทรมลำธารนยงเปนทหลบภยใหแกสตวปาอน ๆ ในชวงฤดแลงหรอเมอเกดไฟปาขนดวย พรรณไมทปลกบรเวณรมลำธารยงชวยลดการกดเซาะหนาดนทำใหตะกอนดนในลำธารนอยลง ลดการตนเขนของแหลงนำ รากทยดเกาะดนไวจะชวยลดความเสยงของการเกดการพงทลายของตลงและนำปาในฤดนำหลาก

อทยานแหงชาต พนทกนออก

เขตกนชน

เขตกนชน

ลำธาร

ทางเชอม

พนทแกนกลาง

เขตอนรกษ

พนทอนรกษทออกแบบอยางดประกอบดวยพนทแกนกลางซงไมมกจกรรมของมนษยเขาไปรบกวนและพนทแนวกนชนเพอลดความขดแยงระหวางมนษยและสตวปา หมบานทอยกอนถกกนออกจากพนท มการปลกปาเพอสรางทางเชอมระหวางปาทเหลออย เพอใหสตวปาอพยพเคลอนยายระหวางพนทได ทงยงชวยรองรบประชากรขนาดใหญและลดความเสยงในการสญพนธ

ทางเชอมสำหรบสตวปา

การผสานพนทปาขนาดเลกแตละผนเขาเปนผนใหญโดยการปลกพรรณไมโครงสรางเพอใหเปนทางเชอมระหวางหยอมปานนจะทำใหสตวปาสามารถอพยพเคลอนยายระหวางปาแตละหยอมไดอยางปลอดภย ทำใหรกษาระดบความหลากหลายทางพนธกรรมไดด และถาสตวชนดใดหมดไปจากพนทอาจมสตวจากพนทอนอพยพกลบเขามาโดยผานทางเชอมทสรางไวได และอาจเปนดานสตวไดในอนาคต อยางไรกตามทางเชอมในลกษณะนจะใชไดผลกตอเมอไมมการลาสตวในพนทเทานน เพราะสตวทเขามาอยในบรเวณทางเชอมนนจะถกลาไดงายกวาในพนทปา ดงนนถายงมการลาสตวอยบรเวณทางเชอมจะกลายเปนพนททมความเสยงสงทสตวจะถกลา

ความกวางของทางเชอม

ความกวางของทางเชอมระหวางปานนขนอยกบชนดของสตว สำหรบแมลงและนกขนาดเลกบางชนด ทางเชอมทสรางจากตนไมทปลกความกวางเพยงไมกเมตรกเพยงพอสำหรบสตวในกลมนทจะใชสำหรบเดนทางไปมาระหวางผนปาไดแตสำหรบนกทหากนบนพนปาหรอสตวเลยงลกดวยนมขนาดเลกหรอขนาดกลาง อาจตองใชทางเชอมทมความกวาง 200-300 เมตร จนกระทงถง 2-3 กโลเมตร และสำหรบสตวขนาดใหญทางเชอมอาจตองกวางถง 10 กโลเมตรถงจะไดผล ในการสรางทางเชอมนนควรเรมจากการปลกตนไมเปนทางแคบ ๆ แลวจงคอย ๆ ปลกตนไมขยายความกวางออกไปและตองมการเกบขอมลเกยวกบสตวทเขามาใชทางเชอมดงกลาวดวย

การกำหนดพนทอนรกษพนทแกนกลาง


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ลกษณะพนททเหมาะกบการปลกพรรณไมโครงสราง

บางครงพนททเหมาะสมในการฟนฟปาเพอการอนรกษตามทกลาวมานนอาจหาไมได ซงอาจเกดจากขอจำกดทางสงคมหรอกฎหมาย ปญหาสทธในการถอครองพนท ความตองการพนทเพอการเกษตรหรออาจเขาถงไดลำบากเกนไป จากขอจำกดดงกลาวถาตองปลกปาเพอฟนฟพนททอาจมความสำคญนอยกวานนยงจะคมคาหรอไม คำตอบสำหรบคำถามดงกลาวคอ “อาจจะ” เพราะแมแตในพนทหางไกลจากปาทสมบรณ การปลกพรรณไมโครงสรางกอาจกอใหเกดผลดได การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพอาจเกดขนไดไมเรวเทากบในพนทปาทอยใกล ๆ แตคอย ๆ เพมขน เชน สตวทสามารถเดนทางในระยะทางใกลได เชน นกหรอคางคาว อาจเขามาอยในปาทไดรบการฟนฟไดไมยากนก แตสตวขนาดใหญหรอเมลดขนาดใหญของไมปาบางชนดกไมอาจกระจายมาถงพนทดงกลาวได นอกจากมการนำกลบเขามาในพนทโดยตรง ขอดประการหนงของการปลกพรรณไมโครงสรางในทหางไกลจากปาธรรมชาตกคอ พนทดงกลาวจะเปนจดเรมตนของการฟนตวตามธรรมชาต

ของระบบนเวศปาในบรเวณนน โดยพรรณไมทปลกจะคอย ๆ กระจายเมลดพนธไปสพนทใกลเคยง นอกจากนนยงเปนแหลงของเมลดพนธสำหรบเรอนเพาะชำกลาไมของพนทใน

อนาคตอกดวย อยางไรกตาม แปลงปลกปาทอยแยกโดด ๆ นน จะไดรบผลกระทบจากพนทขอบ

ไดงายและยงอาจเกดปญหาเชนเดยวกบปาขนาดเลกดงนนจงตองมการวางแผนการจดการทมประสทธภาพเพอลดปญหาตาง ๆ ทกลาวมา

ปญหาการพงทลายของดนอาจกอใหเกดความเสยหายตอพนทเกษตรกรรม การฟนฟปาสามารถปองกนไมใหเกดการกดเซาะหนาดนและแผนดนถลม

การปลกตนไมลดการพงทลายของดน

ดนทถกกดเซาะและพงทลายลงสแหลงนำจะกลายเปนตะกอนทบถม ทำใหแหลงนำตนเขน และสงผลใหความสามารถในการรองรบนำของพนทนอยลงทำใหเกดนำทวมในฤดฝนและความแหงแลงในฤดแลง ในบางพนทการพงทลายของดนอาจเกดขนอยางรนแรงกนบรเวณกวางหรอทเรยกวาแผนดนถลมซงมกเปนภยพบตทเกดขนอยางรวดเรวและกอใหเกดความเสยหายทงตอสาธารณปโภค พนททำกน ทรพยสน หรอแมกระทงชวตของคนในชมชนในทองท พนทบนภเขาทมลกษณะลาดชนเปนระยะทางยาวมโอกาสเกดการพงทลายและแผนดนถลมไดงาย การปลกตนไมจะชวยลดความเสยงของการกดเซาะหนาดนและแผนดนถลม โดยรากของตนไมจะชวยยดดนไวทำใหอนภาคของดนอยกบท ใบไมทรวงหลนลงดนยงชวยปรบปรงโครงสรางของดนใหโปรงมากขน นำฝนจงซมผานไดมากขนและลดปรมาณนำทไหลบนผวดน เรอนยอดของตนไมชวยลดแรงปะทะของเมดฝนทตกกระทบพนดนทงยงปองกนไมให

ดนอดกนแนนจนทำใหนำผานไมได ในเกอบทกประเทศมระบบการกำหนดเขตพนทตนนำของตวเอง พรอมทงแผนทแสดงความเสยงในการเกดการพงทลายของดนในแตละพนทสำหรบประเทศไทยสามารถขอคำปรกษาไดจากหนวยงานของกรมพฒนาทดนเพอประเมนวาการปลกปาจะชวยลดการพงทลายของดนในพนทไดหรอไม


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

ในการวางแผนปลกปา สงหนงทสำคญ คอ การมองถงสภาพโดยรวมของภมประเทศ มใชมองเฉพาะพนทปลกเพยงโดด ๆ พนทรอบขางไมวาจะเปนพนทเกษตรกรรม ปาธรรมชาตปาปลก แหลงนำ หรอสงกอสรางตาง ๆ ลวนมความสมพนธเกยวของกบพนทฟนฟปาทงในแงนเวศวทยาและสงคมเศรษฐกจ The World Wide Fund for Nature (WWF) และThe World Conservation Union (IUCN) ไดนำเสนอแนวคดการฟนฟภมทศนปาไม (Forest Landscape Restoration: FLR) ซงเปนการนำแนวความคดในการจดการพนทซงมจดประสงคเพอฟนฟคณคาทางนเวศวทยาของปาทถกทำลายหรอปาเสอมโทรม พรอม ๆ กบทำใหมนษยมความเปนอยทดขนโดยอาศยความรวมมอจากผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวน การฟนฟภมทศนปาไมไดรวมเอาแนวความคดทเกยวของกบการพฒนา การอนรกษและการจดการทรพยากรธรรมชาตทหลากหลายเขาไวดวยกนเพอฟนฟพนทปาเสอมโทรมใหกลบมามความสมบรณเพอเปนประโยชนทงแกมนษยและธรรมชาต ภมประเทศ หมายถง แผนดนทมขนาดอยระหวางพนทและเขตนเวศ ซงมลกษณะทางนเวศวทยาและสงคมเศรษฐกจทสามารถแยกออกจากภมประเทศทอยใกลเคยงไดอยางชดเจนภมทศนปาถกจดวาเปนพนทเสอมโทรมกตอเมอ ความรนแรงของการสญเสยปาทำใหพนทดงกลาวสญเสยศกยภาพในการใหผลผลตทเพยงพอหรอการใหประโยชนในแงมมอนแกมนษยสญเสย กลไกการทำงานของระบบนเวศรวมไปถงความหลากหลายทางธรรมชาต เพออนรกษความหลากหลายทางธรรมชาต การฟนฟภมทศนปาไม ใหความสำคญกบการดแลรกษาพนทปาทเหลออย โดยหลกการทสำคญ คอ การปองกนไมใหเกดการแบงพนทออกเปนผนยอย ๆ เพอดำรงไวซงความหลากหลายทางชวภาพ อยางไรกตามเปนททราบกนดวาการรกษาเฉพาะพนทปาไมสามารถปองกนการแบงพนทและการลดลงของความหลากหลายทางธรรมชาตได ดงนน การฟนฟปาจงเปนองคประกอบทสำคญของการฟนฟภมทศนปาไม เปนสวนทใหประโยชนทงแกมนษยและพชพรรณสตวปาในพนทการฟนฟภมทศนปาไม คำนงถงทงการอนรกษสภาพแวดลอมและความเปนอยของชมชนในพนทเพราะคนในทองถนเปนผทมความสำคญในการจดการพนทของตนเองและชมชนจะตองเหนประโยชนทจะไดรบจากปากอนจงจะชกนำใหเกดความพยายามทจะรกษาพนท ดงกลาวไว

กรอบ 7.1 การฟนฟภมทศนปาไม

สงทไดจากการฟนฟภมทศนปาไม

ดวยการทำงานรวมกบชมชนอยางใกลชดผานกระบวนการใหคำปรกษา อบรมและแลกเปลยนขอมลการฟนฟภมทศนปาไม ควรนำมาซง

การฟนฟกลไกการทำงานของสงแวดลอม เชน นำความหลากหลายทางชวภาพ โดยใชการปลกปาANR และการฟนตวตามธรรมชาตชมชนไดรบสทธประโยชนจากพนท ไมวาจะเปนแหลงเกบเกยวของปา นำสะอาด หรอแมแตการปองกนนำทวมรกษาความหลากหลายทางชวภาพและความสมบรณของพนทปาใกลเคยงทำใหเกดความสมดลในการ ใชประโยชนจากพนทในระดบภมประเทศเพมทางเลอกในการจดการพนทในอนาคตปรบเปลยนการจดการใหเขากบการใชพนทและการเปลยนแปลงของระบบนเวศไดปองกนไมใหเกดการทำลายพนทปาเพมขน

หนวยวจยการฟนฟปา ตวอยางของการฟนฟภมทศนปาไม

หนวยวจยการฟนฟปา (FORRU) เปนหนงในตวอยางทดของการประยกตแนวความคดในการฟนฟภมทศนของปาไมโดยรวมมอกบชมชน วางแผนจดการพนทรอบ ๆ หมบานแมสาใหมฟนฟปาตนนำของหมบานเพอ

ฟนฟระบบนเวศปาเพอการอนรกษทำใหแหลงนำในหมบานมคณภาพดและปรมาณสมำเสมอสรางแหลงทองเทยวเชงนเวศในทองท เปนการเพมรายไดใหชมชนสนบสนนใหชาวบานปรบเปลยนระบบการทำเกษตรกรรมจากการทำไร เปนการทำสวนลนจทใหผลตอบแทนสงกวาและกอผลเสยตอระบบนเวศนอยกวา ในบรเวณเชงเขา


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

เจาของพนท

ในการทำกจกรรมเพอการอนรกษสงทเราไมตองการใหเกดขน คอ ปญหาในเรองของสทธการถอครองพนท เมอปลกปาบนพนทสาธารณะผปลกควรดำเนนการใหไดรบอนญาตในการปลกตนไมอยางเปนลายลกษณอกษรพรอมทงแผนทจากผมอำนาจในการตดสนใจซงสวนมากมกเตมใจใหความรวมมอในโครงการปลกปาของชมชนและองคกรเอกชนแตการทำเรองขออนญาตมกใชเวลานาน จงควรเรมปรกษาหารอในเรองดงกลาวอยางนอยหนงปกอนวนปลกปา ดใหแนใจวาทก ๆ หนวยงานทเกยวของไดเขามามสวนรวมในทกขนตอนของการวางแผนการดำเนนงานเพอใหทกฝายมความเขาใจทตรงกนวาการปลกปานนไมไดหมายถงสทธในการครอบครองพนทตามกฏหมาย สำหรบการปลกปาบนพนทของเอกชนตองแนใจวาเจาของทดนและทายาทจะรกษาพนทดงกลาวไวเปนปาตลอดไป การปลกตนไมถอเปนการเพมมลคาใหแกทดน เจาของทดนจงควรเปนผรบผดชอบคาใชจายในการปลกตนไมทงหมด

พนทเดมทปกคลมดวยปาธรรมชาต พนททถกเปลยนแปลงรปแบบการใชพนท แตปายงสามารถใหผลผลตและทำหนาทในทางนเวศได

พนทเสอมโทรม-ตนไมถกตดออกไปจนทำใหผลผลตจากปาและความสามารถในการทำหนาททางนเวศของภมทศนนนลดลง

พนททไดรบการฟนฟ การฟนฟภมทศนปาไมมจดมงหมายเพอฟนฟความสามารถในการทำหนาทของระบบนเวศและผลผลตของพนท

การฟนฟภมทศนปาไม

แหลงขอมล: Maginnis, S.and W.J. Jackson (2002)

พนทปลกควรมขนาดและรปรางอยางไร

ขนาดของแปลงปลกในแตละปขนกบแรงงานทสามารถหาไดสำหรบการกำจดวชพชและการดแลตนไมทปลกไวใน 2ปแรก การคำนวณคาใชจายสามารถดไดในบทท 8 เมอคำนงถงเรองผลของพนทชายขอบพนทปลกควรมอตราสวนระหวาง พนทขอบ : พนท ตำทสด ดงนน วงกลมจงเปนรปทรงทเหมาะสมทสดสำหรบการวางแปลงปลก อยางไรกตาม ในทางปฏบตการวางแปลงปลกในรปดงกลาวในพนทขนาดใหญอาจทำไดยาก ดงนน กฏเกณฑคราว ๆ สำหรบการวางแปลงปลก คอพยายามใหพนทมความกวางและยาวเทา ๆกนและอยาวางแปลงแคบยาวนอกจากตงใจจะสรางแนวปาหรอทางเดนสตวปาเพอเชอมปาสองผนเขาดวยกน การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพจะเกดไดเรวขนถาแปลงปลกพรรณไมโครงสรางนนอยตดหรอใกลกบปาทมอยเดม


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

การสำรวจหาพนทปลกปา

ในการสำรวจเพอหาพนททเหมาะสมสำหรบโครงการฟนฟปานน ผทมสวนไดสวนเสยทกฝายควรมสวนรวมดวยเพราะการไดลงสำรวจพนทจรงจะทำใหสามารถหารอในหวขอตาง ๆ ทอาจมผลตอการวางแผนและดำเนนงานไดดขน เชนสทธในการถอครองพนท แรงงานทตองใช เปนตน นอกจากนนยงทำใหเหนจดมงหมายของโครงการปลกปาชดเจนขนและสรางเสรมใหเกดความรวมมอในระยะยาวอกดวย แผนทภมศาสตรแสดงพนทปา เขมทศ และกลองถายภาพเปนสงทมความจำเปนสำหรบการสำรวจพนทและถาหากสามารถจดหาหรอยมเคร องระบตำแหนงทางภมศาสตร(GPS) จากหนวยงานหรอสถาบนการศกษามาใชรวมดวยจะมประโยชนอยางมาก เรมตนจากการศกษาในแผนทเพอประมาณความสงของพนทจากเสนระดบความสง เลอกพรรณไมโครงสรางทมความเหมาะสมโดยดจากชวงระดบความสงทพรรณไมดงกลาวสามารถขนได (บทท 9) จากนนใชเสนระดบความสงประมาณความชนของพนท เพอใหทราบถงความเสยงในการเกดการพงทลายของดน และความยากงายในการทำงานบนพนทดงกลาว ดวาสามารถเขาถงไดอยางไร สงเกตเสนทางหรอถนนทเขาสพนท กะดระยะทางทตองขนยายกลาและอปกรณจากถนนไปยงพนทปลก จำไววาการปลกปาและดแลกลาไมจะตองทำในชวงฤดฝน จงตองดดวยวาสภาพเสนทางดงกลาวจำเปนตองใชรถขบเคลอนสลอ สตวตางหรอการขนสงในลกษณะใด เพอขนยายกลาไมและผปลก สำรวจวาในพนทมการฟนตวตามธรรมชาตอยมากนอยเพยงใด ประมาณความหนาแนนของกลาไมเดม กลาไมธรรมชาต หรอตอไมทแตกยอดใหม หนวยวจยฯแนะนำใหปลกพรรณไมโครงสรางทความหนาแนนประมาณ 500 ตนตอไร ในพนททไมมตนไมอยเลยแตถาในพนทดงกลาวมไมเดมอยเราสามารถลดจำนวนกลาไมทปลกใหนอยลงไดโดยตองปองกนไมใหเกดความเสยหายตอกลาไมธรรมชาตและไมเดมในระหวางการเตรยมพนท เกบตวอยางพรรณไมจากตนไมและตอไมทแตกยอดในพนทเพอนำไประบชนดโดยนกพฤกษศาสตร ชอทองถนหรอชอสามญของพชในแตละพนทมกแตกตางกนและอาจทำใหสบสนได จงควรใชชอวทยาศาสตรในการทำงานถาตนไม

ชนดใดมอยในพนทมากแลวสามารถตดออกจากรายชอพรรณไมโครงสรางทจะปลกได ตอไปจงหนมาจดการกบวชพชในพนท ถาวชพชมไมมาก แรงงานทจำเปนสำหรบการเตรยมพนทจะนอยลง ถาวชพชคอนขางสนอาจกำจดโดยการพนยาทไมทงสารพษตกคาง เชน กลมไกลโฟเสต (ราวดอพ) เพยงครงเดยว แตถาเปนหญาตนสง ๆ จะตองตดหญาแลวทงระยะเวลาหลาย ๆสปดาห ใหหญางอกกลบขนมากอนทจะพนดวยยาฆาหญาอกครง ดนเปนสงทตองใหความสนใจตอไปถาดนแนนและแขงมาก การเตรยมหลมปลกจะตองใชแรงงานเพมขนและการคลมโคนตนหลงปลกอาจจำเปนเพอชวยปรบปรงโครงสรางของดน ถาเปนไปไดควรสงตวอยางดนไปวเคราะหทวทยาลยเกษตรกรรมหรอหนวยงานของกรมพฒนาทดนเพอดวาควรจะใสปยมากนอยแคไหนเพอใหกลาไมทปลกมปรมาณธาตอาหารทเพยงพอในการเตบโต สำรวจวาในพนทมรองรอยของไฟหรอไม เชน ตอไมทมรอยไหมเพอใชในการตดสนใจวาตองเตรยมการปองกนไฟอยางไร ปศสตวเปนอกเรองหนงทตองคำนงถง ถาจำเปนควรหารอกนวาจะกนปศสตวออกจากพนทปลกไดอยางไร(บทท 3 ตอนท 6 และ บทท 4 ตอนท 2) ถายรปเพอบนทกสภาพเรมตนของพนท รปเหลานจะกลายเปนบนทกประวตศาสตรทมคาในการประเมนความสำเรจของโครงการเมอเวลาผานไป ถาหากมเครองระบตำแหนงทางภมศาสตร ใหระบตำแหนงพกดภมศาสตรของมมตาง ๆ ของพนทปลกและทำเครองหมายโดยใชเสาคอนกรตหรอเสาโลหะ ใชเชอกขงเพอกำหนดขอบเขตชวคราวของแปลง จากนนตดตงปายชอโครงการ โดยควรมแผนทของตำแหนงขอบเขตของพนทปลกและทอยของผประสานงานโครงการเพอใหชาวบานในพนททตองการใหการสนบสนนหรอคดคานตดตอได ขนสดทายใชแผนททางภมศาสตรเพอดวาผนปาธรรมชาตทใกลทสด ในระดบความสงใกลเคยงกบพนทปลกอยในบรเวณใด การนำผมสวนไดสวนเสยทงหมดไปยงปานนจะใหภาพทชดเจนของเปาหมายในการฟนฟปา ศกษาวาปาดงกลาวเปนปาแบบใด (บทท 2) และมตนไมชนดใดบางจากนนจงนำมาเทยบกบรายชอพรรณไมโครงสรางทคาดวาจะปลกอกครง


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ทำเครองหมายตำแหนงของไมทขนตามธรรมชาตในพนทใหชดเจน ไมวาจะเปนกลาไม ลกไม และตอไมทยงมชวต จากนนถางวชพชกอนพนยาฆาหญาถางวชพช

ตอนท 2 เตรยมปลก

ชวงเวลาทเหมาะสมในการปลกปา

ในพนททมฤดกาลชดเจน ชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบการปลกตนไมมากทสด คอ ตนฤดฝน เมอฝนตกอยางสมำเสมอและเพยงพอ การปลกตนไมในชวงฤดฝนเปดโอกาสใหกลาไมมเวลาในการพฒนาระบบรากทลกพอสำหรบนำนำมาใชในชวงฤดแลงแรกหลงปลก และไมแหงตาย ในภาคเหนอของประเทศไทยชวงเวลาทเหมาะสมสำหรบการปลก คอ กลางเดอนมถนายนจนถงกลางเดอนกรกฏาคม

การเตรยมพนทปลก

วชพชในพนทตองถกกำจดกอนการปลกปา ถาวธกำจดทเลอกตองใชเวลา เชน การใชยาฆาหญาพวกไกลโฟเสตอาจตองเรมเตรยมพนทประมาณ 6 สปดาหกอนปลก ในภาคเหนอของไทยควรเรมตนเดอนพฤษภาคม แตถากำจดวชพชโดยใชเครองมออน ๆ อาจเตรยมพนทประมาณ 1-2สปดาห กอนการปลก

ไมเดมและลกไมธรรมชาตในพนท

สำหรบตนไม ลกไม กลาไม และตอไมทยงไมตาย สงแรกทตองทำ คอ ปองกนไมใหไมเหลานนเสยหายจากกจกรรมปลกปา โดยสำรวจและทำเครองหมายตนไมทงหมดในพนท โดยใชไมไผทาสสด ๆ ปกขาง ๆ ตนไมทพบอยามองขามตนกลาขนาดเลก ๆ ทอาจถกวชพชขนคลมอยถางวชพชรอบ ๆ โคนตนออกเปนวงกวางประมาณ 1.5 เมตรวธการนจะชวยใหเหนตนกลาไดงายขนและลดความเสยงทตนกลาเหลานนจะถกทำลายในชวงกำจดวชพช หรอการปลกปา และยงเปนการลดการแขงขนกบวชพช ทำใหตนกลาเจรญเตบโตไดดเทา ๆ กบกลาไมทนำไปปลก อยาลมเนนใหทกคนททำงานในแปลงปลกตระหนกถงความสำคญของกลาไมธรรมชาตในกระบวนการฟนตวของระบบนเวศปา


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

AA

BB

CC

DD

EE

FF

GG

HH

เมอสำรวจหาพนทสำหรบปลกปา ควรคำนงถงความชนของพนทและโอกาสเกดการพงทลายของดน (B) ความสะดวกในการเขาถง (C) พรรณไมเดมในพนท (D) วชพช (E) และสภาพดน (F) ในการสำรวจควรสำรวจพนทปาธรรมชาตทอยใกลเคยงดวย (H) ใชแผนทภมศาสตร (A) และเครองระบพกดภมศาสตร (GPS) (G) เพอบนทกตำแหนงของแปลงปลก ขนสดทายตดปาย (I) เพอประกาศใหคนในพนททราบเกยวกบโครงการ

GGGG

การประเมนสภาพพนทปลก

DD

II


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

การปลกตนไม

ถางวชพชรอบ ๆ โคนกลาไม ใสปยในฤดฝนท 1 และ 2 หลงปลก หลงจากปลก รดนำใหตนกลา 2-3 ลตรตอตน อาจใชรถขนนำถาจำเปน

นคอสงทเกดขนกบแปลงปลกปาทไมมการควบคมวชพช ตนกลาทงหมดตายภายใน 1 ป เพราะถกเฟรนขนปกคลม

กลาไมทปลกลงดนแลวทแมอาว ลำพน (บน)

ตดถงปลกเปดออกดวยมดพบ พยายามไมใหวสดปลกหลดออกจากราก (บน). .

การหาอาสาสมครปลกปามกไมใชเรองยาก (บน)กำหนดพนทปลกโดยใชเขมทศ เสาโลหะเบา ๆ และเชอก (ซาย)

ปองกนความเสยหายจากการขนยายโดยใชตาขายคลมกลาไมไวระหวางขนสง (บน) การขนยายกลาไมไปยงพนทหางไกลอาจมอปสรรค (ขวา)


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

การใชยาฆาหญา ในการเตรยมพนทปลก

เราสามารถใชยาฆาหญาในการกำจดวชพชเพอเตรยมพนทปลกได แตตองตดหญาใหสนกวาระดบเขากอน ทงเศษวชพชไวในแปลงเพอใชเปนวสดคลมโคนตน วธนจะลดการพงทลายของดนและปองกนสงมชวตเลก ๆ ในดนดวยทงระยะเวลาอยางนอย 2-3 สปดาห ใหหญาขนมาใหมกอนพนดวยไกลโฟเสต (ราวดอพ)

ไกลโฟเซตทำงานอยางไร

ไกลโฟเซตสามารถกำจดวชพชไดทกชนด เปนสารทสลายตวไดงายในดน ทำใหไมเกดการสะสมในสงแวดลอมเหมอนสารพษอน ๆ เชน ดดท สารเคมชนดนจะซมผานใบกอนถกลำเลยงไปยงสวนตาง ๆ รวมทงรากของพช พชจะคอย ๆ ตาย สงเกตไดจากสทคอย ๆ เปลยนเปนสนำตาลใน1-2 สปดาห ดวยวธนวชพชจะตายทงหมด วชพชทขนใหมตองมาจากเมลดเทานน ซงการงอกจากเมลดนใชเวลานานกวาการแตกยอดจากตนหรอเหงาเดม กลาไมทปลกจงมเวลาประมาณ 6 - 8 สปดาห ในการเจรญเตบโตโดยไมตองแขงกบวชพช ระยะเวลาดงกลาว เพยงพอใหรากของกลาไมเขาครอบครองพนททวชพชเคยอยมากอนได

รอใหวชพชระบดขนมาอกครงกอนฉดพนดวยสารกำจดวชพชทสลายตวไดงาย เชน ไกลโฟเซต (ราวดอพ)สวมถงมอ รองเทายางและเสอผากนนำในการฉดพน

การพนยากำจดวชพช

วธการใชสารกำจดวชพช

ฉดพนสารกำจดวชพชในวนทไมมลมและความชนตำเพอปองกนการกระจายตวของสารเคมไปยงกลาไมธรรมชาตในพนท อยาฉดพนยาถามพยากรณอากาศวาฝนจะตกภายใน 24 ชวโมง ฝนหรอแมแตนำคางในชวง 2-3 ชวโมงหลงฉดพนจะทำใหประสทธภาพของสารลดลง ในชมชนททำการเกษตรเปนอาชพหลกอาจหาเครองพนยาขนาดใหญทตดตงบนรถกระบะไดไมยาก แตแนะนำใหใชถงตดหลงขนาด 15 ลตร พรอมหวฉดทตดกบทอโลหะยาวในการฉดพนไกลโฟเซตในการเตรยมพนทฟนฟปาเพราะควบคมไดงาย และลดความเสยงทสารเคมจะฟงไปถกกลาไมธรรมชาตในแปลง และยงลดการใชสารเคมมากเกนความจำเปนดวย แตงตวใหมดชด สวมถงมอยาง รองเทายาง ใสเสอกนนำและกางเกงขายาวหรออาจใชชดยาง (Duport Tyvek100% spun-bonded polyethylene) และหนากากเพอเพมความปลอดภย เทไกลโฟเซตเขมขน 150 มลลลตร ลงในถง 15 ลตรจากนนจงเตมนำใหเตม สำหรบพนท 1 ไร ตองใชประมาณ6-8 ถง (ใชนำยา 900 ถง 1200 มลลลตร) ถาสารเคมทใชเขาตาหรอสมผสถกผว ใหลางดวยนำหลาย ๆ ครงและปรกษาแพทย ตรวจดทศทางลมและหนหลงใหลมเสมอเพอใหละอองยาปลวไปดานหนาไมใชพดเขาหาตว ปมสารเคมดวยมอซายและถอหวพนดวยมอขวา ใชแรงดนตำ ๆ ใหไดละอองขนาดใหญเพอไมใหฟงกระจาย


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

อยาทำลายผลงานทมาจากการทำงานตลอดทงปในเรอนเพาะชำระหวางการขนยายกลาไมไปยงพนทปลกในการขนยายควรทำอยางระมดระวง บรรทกกลาไมขนรถ คลมดวยตาขายเพอไมใหถกแดดหรอลมมากเกนไป อยาวางตนกลาซอนทบกน

ชาลงอกนด

คอย ๆ เดนฉดนำยาใหทวแปลง โดยเดนเปนแนวพรอมฉดใหเปนแถบกวางประมาณ 3 เมตร คอย ๆ กวาดหวฉดจากดานหนงไปอกดานหนง อาจเตมสยอมลงไปในนำยาเลกนอยเพอใหเหนไดงายวา บรเวณไหนฉดไปแลว กนไมใหฉดนำยาซำในทเดม ไกลโฟเซตมผลตอพชทกชนดรวมทงกลาไม และลกไมดวย ดงนนจงตองระมดระวงในการฉดพนใกล ๆ กลาไมโดยพยายามใหหวฉดอยตำ ๆ ปองกนการฟงกระจาย ถาหากพนนำยาไปถกกลาไมโดยไมไดตงใจ ใหเดดใบทถกนำยาทง เพอกนไมใหไกลโฟเซตซมเขาไปในตนและลำเลยงไปยงราก หลงจากฉดพนยาใหอาบนำและซกเสอผาทใสใหเรวทสดลางอปกรณทใชทงหมด (ถงใสสาร รองเทา และถงมอ) ดวยนำปรมาณมาก ๆ ดใหแนใจวานำทลางไมไปปนเปอนในแหลงนำดม ปลอยใหนำทลางอปกรณคอย ๆ ไหลซมลงไปในดนบรเวณทไมมพชขนอยและอยหางจากแหลงนำ

อนตรายจากไกลโฟเซต

ถาหากละเลยขอควรปฏบตทแนะนำไวในการใชไกลโฟเซตอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของผใชและสงแวดลอมได กอนใชควรอานและปฏบตตามวธทแนะนำไวขางกลองอยางเครงครด สารพษชนดนไมเปนอนตรายตอสตวเลยงลกดวยนม (รวมทงคน) แตเปนพษตอปลา ดงนนหามลางอปกรณทเปอนไกลโฟเซตในลำธารหรอสระนำเดดขาด มรายงานวาสารนอาจมผลตอจลนทรยในดน อยางไรกตาม

ผลกระทบเลก ๆ นอย ๆ น ตองนำมาชงนำหนกกบผลเสยทอาจจะเกดขนกบสภาพแวดลอมหากการฟนฟระบบนเวศปาไมประสบความสำเรจ ไกลโฟเซตจะใชเพยงครงเดยวในชวงการเตรยมพนทปลก แตหลงจากปลกกลาไมแลวไมแนะนำใหใชสารเคมในการกำจดวชพช

การกำจดวชพชโดยใชมอ

คนจำนวนมากทเขาไปถางพนทดวยมดพราหรอจอบอาจกอใหเกดความเสยหายกบพนทไดเชนกน แตถาไมอยากใชสารเคม การกำจดวชพชในลกษณะนคงเปนสงทหลกเลยงไมได ขนแรกตดวชพชใหสนลงกอน จากนนจงจะขดออกดวยจอบ ควรเตรยมชดปฐมพยาบาลไวเผอกรณเกดอบตเหตดวย

การขดรากออก

การตดถางวชพชออกจะชวยเรงใหเกดการแตกยอดใหมในการแตกยอดใหมนนวชพชจะใชนำและธาตอาหารจากดนมากกวาเมอไมถกตด ซงทำใหรากของวชพชแยงอาหารจากพชทปลกมาก ดงนนจงจำเปนตองขดรากทงดวย ถงแมจะเปนงานทตองใชแรงงานมากกตาม การขดรากวชพชทงยงเปนการรบกวนดนและเพมความเสยงทจะเกดการกดเซาะหนาดนนอกจากนนรากวชพชยงอาจพลาดไปถกกลาไมหรอตนไมในพนทอกดวย


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

ชางถกนำมาใชในอตสาหกรรมทำไมซงทำลายถนอาศยของพวกมนเองเปนเวลานานกวารอยปในปจจบนพวกมนสามารถมสวนรวมในการฟนฟพนทดงกลาวโดยการขนยายกลาไมไปยงพนททเขาถงไดยาก

จากเหตผลดงกลาวและเพอประหยดงบประมาณ เราจงแนะนำใหใชไกลโฟเซตในการเตรยมพนทปลก แตไมใชสำหรบการกำจดวชพชหลงปลก (ดตอนท 4)

ไฟ เปนสงตองหาม

ไฟเปนสงตองหามสำหรบการเตรยมพนท การเผาหญาจะทำลายกลาไมธรรมชาตทมอยและกระตนใหหญาและวชพชอน ๆ แตกยอดใหมอกดวย ไฟยงทำลายจลนทรยทมประโยชนในดน เชน ไมคอไรซาและอนทรยวตถตาง ๆ นอกจากนน ยงมความเสยงทไฟจะลามไปยงปาทอยใกลเคยงอกดวย

จำนวนตนกลาทตองนำไปทแปลง

หลงปลกปา จำนวนกลาไมในแตละไรควรมประมาณ500 ตนตอไร ดงนนจำนวนกลาไมทตองใชตอไรจะเทากบ500 ลบดวยจำนวนกลาไมธรรมชาตหรอตอไมเดมทมชวตในพนท จำนวนกลาไมทใชนจะใชระยะหางระหวางกลาไมทงทปลกใหมและตนไมเดมประมาณ 1.8 เมตร ระยะปลกทใชนแคบกวาระยะปลกทใชในการปลกปาเศรษฐกจ โดยวตถประสงคหลกของการปลกใหหนาแนนมากขนนกเพอใหเรอนยอดของตนไมปกคลมพนทใหเรวทสดรมเงาของตนไมทโตขนเปนเครองมอทมประสทธภาพทสดในการควบคมวชพชในพนทและเปนมตรกบสงแวดลอม การปลกกลาไมจำนวนนอยทำใหตองกำจดวชพชไปหลายปและทำใหคาใชจายโดยรวมสงขน ถาจำนวนของกลาไมตอไรสงกวา 500 ตน ตนไมชนดทโตชาจะไมสามารถโตแขงกบชนดทโตเรว ๆ ไดและคอย ๆ ตายไปเปนการสญเสยทรพยากรโดยเปลาประโยชน นอกจากนนถาปลกกลาไมแนนเกนไปโอกาสทกลาไมธรรมชาตจะกลบเขามาในพนทไดกจะนอยลง และทำใหความหลากหลายของพนทฟนตวไดชาลงไปดวย


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

อยา วางกลาไมไวกลางแดดจดหารมเงาธรรมชาตหรอทำทบงแดดชวคราวเพอปองกนกลาไมเหยว

วธถอกลาไมทถกตอง

อยา ถอกลาไมในลกษณะนเพราะอาจทำใหลำตนเสยหายได

จำนวนชนดของพรรณไมโครงสรางตอพนท

จำนวนชนดของพรรณไมโครงสรางทปลกควรอยระหวาง20-30 ชนด การปลกพรรณไมมากชนดชวยเรงใหความหลากหลายทางชวภาพฟนตวไดเรวขน เพราะตนไมแตละชนดดงดดสตวปาทแตกตางกนเขามาในพนท อยางไรกตามการผลตกลาไมมากกวา 30 ชนด จะทำใหเกดความยงยากในการเกบเมลดพนธและการจดการเรอนเพาะชำและยงไมจำเปนนก

การลำเลยงกลาไมไปยงแปลงปลก

คดเลอกกลาไมทแขงแรงทสดจากเรอนเพาะชำหลงจากคดขนาดและทำใหแกรงแลว (ดบทท 6 ตอน 7 และ 6 ตามลำดบ)ทำเครองหมายกลาไมทจะตดตามการเจรญเตบโต (ดตอนท 5ในบทน) จากนน เรยงกลาไมลงในตะกราทแขงแรงเพอขนยายไปยงแปลงปลกกอนปลก 1 วน

แมแตกลาไมทมคณภาพกอาจเกดความเสยหายจากความรอนและการสญเสยนำระหวางการขนยายไปยงแปลงปลกได การเคลอนยายภาชนะปลกอาจกอใหเกดความเสยหายกบระบบรากฝอย ถงปลก สวนยอดของกลาไมอาจถกทำลายไดเชนกน ถาเรยงกลาไมขนรถไมระมดระวง มาตรการงาย ๆ สามารถปองกนไมใหเกดปญหาดงกลาวโดยงดใหนำกลาไม 1-2 วนกอนขนยายเพอกนไมใหวสดปลกออนตวเมอขนขนรถ ดใหแนใจวาภาชนะปลกตงตรงชดกนเพอปองกนไมใหถงปลกลมและวสดปลกหกออกมา ถาใชถงดำในการเพาะกลา อยาวางถงเบยดกนแนนเกนไปจนเสยรปและไมควรตงภาชนะปลกซอนกนเพราะอาจทำใหกงกานหกเสยหายได ถาใชรถกระบะทไมมหลงคาในการขนกลา ใหคลมกลาไมดวยตาขายพรางแสงเพอไมใหปะทะลมและปองกนไมใหกลาเหยว ขบชา ๆ เมอถงแปลงปลกตงกลาไมไวในทรมและถาเปนไปไดใหรดนำตนกลาอกครง ถาตะกราทใชบรรจกลามเพยงพอใหทงกลาไมไวในตะกราเลย เพอความสะดวกในการขนยายกลาเวลาปลก


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

เครองมอพนฐานสำหรบการปลกตนไม

2.

1.3.

4.

5.

6.7. 8.

1. มด2. ถงมอ

3. ปย ถง และถวยสำหรบ ตวงปย

4. ตะกราสำหรบการขนยายกลาไม5. จอบขด

6. กระดาษแขงสำหรบคลมโคนตน7. ชดปฐมพยาบาล

8. หลกไมไผ

วสดอปกรณทตองเตรยมไปพนทปลก

นำของทจำเปนสำหรบการปลก ไปยงพนทในวนกอนปลก อปกรณประกอบดวยหลกไมไผ กระดาษแขงสำหรบคลมโคนตนกลาไมแตละตน ปย 1/2 กระสอบ (ประมาณ 25กโลกรม) ตอไร คลมของทเตรยมไวดวยผาใบกนฝน

สงทตองทำกอนวนปลก

กอนวนปลก 2-3 วน ควรประชมเตรยมความพรอมรวมกบผรบผดชอบโครงการ กำหนดหวหนาทมปลกปา สำหรบผทจะเขารวมในกจกรรมปลกปาแตละกลม ซกซอมใหแนใจวาหวหนากลมรจกและคนเคยกบวธการปลกปาทอธบายไวในตอนท 3 และทราบตำแหนงทแนนอนของแปลงปลกทรบผดชอบ เพอใหการปลกปาเสรจสนใน 1 วนควรใชคนปลก

ประมาณ 8-10 คนตอพนท 1 ไร ใหหวหนากลมบอกสมาชกในกลมเตรยมถงมอผาหนา ๆ มดพบ (สำหรบกรดเปดถงพลาสตก) ถงและถวยสำหรบตวงปย และจอบหรอพลวเลก ๆ (สำหรบกลบหลมปลก) ควรแนะนำใหผทจะมารวมปลกปาเตรยมหมวกกนแดดและนำดมตดตวมาดวย และควรใสเสอแขนยาวกางเกงขายาวเพอปองกนการขดขวนพรอมทงใสรองเทาทรดกม ประมาณจำนวนคนทงหมดทคาดวาจะเขารวมในวนปลกปา เตรยมยานพาหนะ เตรยมอาหารและนำใหเพยงพอ จดเตรยมแผนไวสำหรบกรณทสภาพอากาศแยมาก ๆ ทายทสดพจารณาวาโครงการและชมชนจะไดรบประโยชนหรอไมถามการประชาสมพนธกจกรรมดงกลาวใหผอนรบร ถาใชควรตดตอสอมวลชนทองถนใหเขารวมในกจกรรมดงกลาวดวย


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ตอนท 3 วนปลกปา

การปลกปาไมใชเพยงการนำตนไมปลกลงในดน แตยงเปนโอกาสใหทก ๆ คนไดมสวนรวมในการปรบปรงสภาพแวดลอมในทองถนของตนเอง กจกรรมนยงอาจชวยสรางจตวญญาณของชมชน นอกจากนน การประชาสมพนธผานสอยงชวยสงเสรมภาพพจนทดของชมชนในฐานะผทมความรบผดชอบตอธรรมชาตและสงแวดลอม การปลกปายงสามารถใชเปนบทเรยนในการสอไปยงผทเขารวมกจกรรมได ไมใชเพยงการเรยนรทจะปลกตนไม แตเรยนรวาทำไมเราจงตองปลกปา ใชเวลาสน ๆ กอนเรมกจกรรมเพอสาธตวธการปลกตนไมทถกตอง บอกวตถประสงคของโครงการฟนฟปาทจดขน และใชโอกาสนในการเชญชวนทกคนใหกลบมารวมในกจกรรมอน ๆ หลงปลก เชน การกำจดวชพช ใสปย หรอการจดทำแนวกนไฟ

เตรยมพรอมสำหรบการปลกปา สวมหมวกกนแดด (1) เสอแขนยาว (2) นำดม (3)กางเกงขายาว (4) มดพบหรอคตเตอรสำหรบกรดถงพลาสตก (5) รองเทารดกม (6)ถงมอ (7) และจอบสำหรบขดหลมปลก (8)

ระยะหางระหวางตน

ขนแรกของการปลกตนไม คอ ทำเครองหมายตำแหนงทจะปลกตนไมแตละตน โดยใชหลกทมความสงประมาณ 1เมตร วางหลกใหมระยะหางประมาณ 1.8 เมตร และใชระยะเดยวกนจากไมเดมทมอยในพนท พยายามอยาวางหลกเปนแนวเสนตรง การปกหลกแบบไมเปนแถวทำใหปาทฟนฟมลกษณะใกลเคยงธรรมชาตมากกวา การกำหนดจดปลกนสามารถทำไดทงในวนปลกหรอกอนปลก 2-3 วน

การปลกกลาไมลงในแปลง

ใชตะกราขนกลาไมไปวางตามหลกไมไผแตละหลกในแตละตะกราควรมกลาไมหลาย ๆ ชนดผสมกนเพอไมใหกลาไมชนดเดยวกนปลกอยตดกน ใชจอบขดหลมประมาณ2 เทาของภาชนะปลกขาง ๆ หลกไมไผแตละหลก ถางหญารอบ ๆ ปากหลมออกไปประมาณ 50 เซนตเมตร ถากลาไมอยในถงพลาสตกใหใชมดพบกรดถงดานขางใหเปดออก ระวงอยาใหถกรากขางใน แกะถงออก พยายามอยาใหวสดปลกหลดออกจากราก วางกลาไมลงในหลมตงตนกลาใหตรง กลบดนใหถงระดบคอรากของกลาไม ถากลาไมตดเครองหมายสำหรบตดตามการเจรญเตบโตระวงอยาใหปายถกกลบไปดวย


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

1. ปกหลกกำหนดจดปลก

2. ขดหลมขนาดสองเทาของภาชนะบรรจกลาไม

3. นำกลาไมออกจากภาชนะปลกพยายามใหวสดปลกเกาะตดกบราก 4. วางกลาไมลงในหลมและกลบดวยดน

ใชฝามอกดดนรอบ ๆ โคนตนกลาใหแนน เพอลดชองวางระหวางวสดปลกกบดนในแปลง เพอใหรากกลาไมรบนำและออกซเจนจากดนรอบ ๆ ไดเรวขน จากนน ใสปยเปนวงรอบ ๆ โคนตน โดยใหหางจากตนกลาประมาณ 20 เซนตเมตร ระวงอยาใหปยถกกลาไมโดยตรงเพราะอาจเกดอาการไหม ใชปย 50-100 กรม (1/2-1 ขด)ตอกลาไม 1 ตน โดยใชถวยพลาสตกทวดปรมาตรไวลวงหนาตวงปยใสกลาไมแตละตน คลมโคนตนกลาแตละตนดวยกระดาษแขง เสนผาศนยกลางประมาณ 40 เซนตเมตร ตรงกระดาษกลองไวดวยหลกไมไผ ใชเศษวชพชทตดแลวคลมบนกระดาษอกชนหนง

หลงจากปลกตนไมทงหมดแลวถามแหลงนำใกล ๆ ควรรดนำกลาไมแตละตน 2-3 ลตร หากอยหางจากแหลงนำอาจจางรถนำใหขนนำเขามาในแปลงปลกได แตสำหรบพนททรถเขาไมถงและไมมแหลงนำใกล ๆ ควรวางแผนปลกปาในชวงทมฝนตกสมำเสมอแลว สงสดทายทตองทำกอนออกจากแปลงปลกปา คอ การเกบถงพลาสตก หลกไมทเหลอ กระดาษกลองและขยะอน ๆออกจากพนท หวหนาทมปลกปาควรกลาวคำขอบคณทก ๆคนทมารวมกจกรรมปลกปาน หรอจดใหเปนงานอยางเปนทางการเพอขอบคณผทเขารวมการปลกปาไปพรอม ๆ กบการสรางแนวรวมสำหรบงานฟนฟปาในอนาคต


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

6. โรยปยเปนวงหางจากตนกลาประมาณ 20 เซนตเมตร

ปยทเหมาะสำหรบการปลกกลาไม

สำหรบพนทบนเขาสงเราพบวา ปยเคมสตร N:P:K15:15:15 ทใชกนอยทว ๆ ไป ชวยบำรงตนกลาไดด การใหปยโดยโรยเปนวงรอบ ๆ โคนตนกลาใหผลดกวาการใสปยรองกนหลม เพราะปยจะซมลงไปในดนพรอม ๆ กบทรากของกลาไมเจรญเตบโตออกไปยงดนรอบ ๆ หลม ในพนทราบทดนคอนขางเลว พบวาการใชปยอนทรยอดเมดททำจากมลสตว เชน ปยโพธกรณา ใหผลดกวาปยเคมเลกนอยทงน อาจเนองจากปยชนดนคอย ๆ สลายตวและซมลงในดนชากวาปยเคมทำใหกลาไมไดรบธาตอาหารสมำเสมอเปนเวลานาน

5. กดดนรอบโคนตนกลาใหแนน

7. วางกระดาษคลมโคนตน ตรงดวยหลกไมไผ8. ถาเปนไปไดรดนำกลาไมทปลก ถาไมมนำควรปลกเมอมฝนตก

วสดคลมโคนตน

การใชกระดาษกลองคลมโคนตนสามารถเพมอตราการรอดชวตและการเจรญเตบโตของกลาไมได โดยเฉพาะอยางยงในพนททดนคอนขางแหง ดงนน จงควรใชวสดคลมโคนตนเมอปลกปาในพนทปาผลดใบในทตำ หรอในททเปนดนลกรง เมลดวชพชสวนใหญจะถกกระตนใหงอกดวยแสงการคลมรอบ ๆ โคนตนกลาไวจะกนไมใหเมลดวชพชไดรบแสงทำใหวชพชขนไมได วสดคลมโคนตนยงทำใหดนเยนและลดการระเหยของนำจากผวดนอกดวย


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

ไฟปา ตงแตป พ.ศ. 2541 ทก ๆ ปชาวบานแมสาใหมไดจดระบบปองกนไฟปาทประสบความสำเรจอยางดมาโดยตลอด แตละบานจะสงสมาชกในบาน 1 คน เขารวมในการทำแนวกนไฟรอบ ๆ แปลงปลกประมาณกลางเดอนมกราคม ในฤดแลง แตละครอบครวจะใหสมาชกเขารวมทมระวงไฟ 1 คนทก ๆ 11 วน ทมดงกลาวประกอบดวยสมาชก 16 คน ทำหนาทระวงไฟและปองกนมใหไฟลามเขาสแปลงปลก ในลกษณะนทงชมชนจงไดมสวนรวมในงานดงกลาวเทา ๆ กน(ดบทท 8)

หนวยวจยการฟนฟปาและเจาหนาทปาไมใหการสนบสนนคาอาหารสำหรบทมระวงไฟ และการประกอบพธตามความเชอของชมชน (บน)

ตนไมบางชนดทนการทำลายจากไฟไดดกวาชนดอนนางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides) (ขวา)ถกไฟไหมหลงปลกได 8 เดอน ตนเดมถกเผาจนตายแตกลบแตกยอดขนมาใหมใน 3 เดอน

เมอเรมฤดไฟ ชาวบานจะเซนไหวเพอขอใหสงศกดสทธชวยคมครองกลาไมทปลกจากไฟปา ถาการปองกนไฟประสบความสำเรจพธกรรมเซนไหวเพอขอบคณจะจด

รถดบเพลงแบบนใชไดเฉพาะบรเวณรมถนน (ซาย)

ยอดเกาทตาย

ยอดแตกใหม

ขนอกครง หมทถกลมนอกจากเพอเปนของเซนไหวแลวยงเปนรางวลแกทมระวงไฟดวย


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

การกำจดวชพชเปนสงจำเปนเพอใหตนกลามโอกาสรอดมากขนในชวง 2 ฤดฝนแรก กระดาษกลองทใชคลมโคนตนสามารถชวยควบคมวชพชรอบ ๆ โคนตนกลาได (A) ดงวชพชทขนใกลโคนตนกลาดวยมอเพอปองกนไมใหรากตนไมกระทบกระเทอน (B) พยายามใหกระดาษอยทเดมจากนนใชจอบถางวชพชทอยรอบ ๆ กระดาษกลองออก (C) และวางเศษวชพชทถางออกมาลงบนกระดาษทใชคลมโคนตน (D) จากนนจงใสปย(50-100 กรม) เปนวงรอบ ๆ กระดาษ (E)

การกำจดวชพชเปนสงจำเปน

AA

BB CC

DDEE


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789123456789012345678901234567890121234567890123456789

30-40 cm

วสดคลมโคนตนทเตรยมจากกระดาษกลองเปนวสดทราคาถกและชวยลดอตราการตายของกลาไมหลงปลกไดด โดยเฉพาะอยางยงในพนทแหงแลงและดนไมดวสดคลมโคนตนชวยควบคมวชพช ลดคาใชจายและแรงงานในการกำจดวชพชใสปยรอบ ๆ กระดาษทใชคลมโคนตน ถาไมถกทำลายระหวางการกำจดวชพชวสดคลมโคนตนนอยไดประมาณ 1 ป

กระดาษแขงสำหรบคลมโคนตน

สตวขนาดเลกทอยในดนชอบเขามาอยใตวสดคลมโคนตนเพราะดนคอนขางเยน สตวเหลานจะชวยพรวนดนบรเวณโคนตนทำใหดนระบายนำและอากาศไดด กระดาษแขงหรอกระดาษลกฟกทใชคลมโคนตนควรตดเปนวงกลมกวางประมาณ 30-40 เซนตเมตร ตรงกลางเจาะรขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 5-10 เซนตเมตร พรอมชองแคบ ๆ จากรตรงกลางมาดานขาง ชองขางนเตรยมไวสำหรบสวมกระดาษเขาไปทรอบโคนตนกลา ระวงอยาใหกระดาษแขงชนกบตนกลา เพราะอาจทำใหตนกลาเกดรอยแผลและตดเชอราบรเวณแผลดงกลาว ปกหลกไมไผเพอตรงใหกระดาษอยกบท กระดาษกลองทใชคลมโคนตนนจะยอยสลายไปในเวลาประมาณ 1 ปเปนการเพมสารอนทรยใหแกดน การใสกระดาษกลองซำในปท 2 ไมไดใหประโยชนมากนกจงไมมความจำเปน

การใชโพลเมอรในการปลกปา

โพลเมอรเจลทดดซบนำไดมาก หรอทเรารจกกนวาเปนดนวทยาศาสตร สามารถชวยรกษานำใหแกรากของกลาไมทเพงปลกและลดความเครยดของกลาไมจากการยายปลกไดบนทสงซงดนไดรบนำเพยงพอ การใชเจลไมมความจำเปนแต ในพ นท ป าผล ดใบท ด นไม สมบรณและแห งแล งการใชเจลรองกนหลมรวมกบกระดาษกลองคลมโคนตนจะชวยลดอตราการตายของกลาไมหลงปลกได

เจลนสามารถหาซอไดในรานขายวสดการเกษตรทวไปใน ปจจบนกำลงมการพฒนาวสดทคลายคลงกนจากของในทองถน เชน แปงขาวจาวและแปงขาวโพด ในการใชเจลใหผสมเจลกบนำตามสดสวนทผผลตกำหนด จากนนผสมเจล1-2 ลตร กบดนกนหลมกอนจะปลกกลาไม

สงทตองทำหลงการปลกปา

ในวนปลกปามกมอาสาสมครมารวมกจกรรมจำนวนมากและแมวาจะสาธตวธการปลกทถกตองกอนเรมปลกจรงแลวกมกมกลาไมบางสวนทยงปลกไมเรยบรอย ดงนน หลงจากเสรจสนงานปลกปาแลว หวหนาทมควรตรวจความเรยบรอยของตนไมทปลก แกไขขอผดพลาดทเกดขน เชน ดวาตนกลาทกตนตงตรง ดนรอบ ๆ ตนถกกดใหแนน เครองหมายของกลาไมไมถกกลบ ตรวจดวามกลาไมทถกทงไวโดยไมไดปลกหรอหลมทไมมตนกลาหรอเปลา เกบขยะ และวสดทเหลอออกจากพนทใหหมด


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ตอนท 4 การดแลกลาไมหลงปลก

ในพนทปาถกทำลาย กลาไมตองผจญกบสภาพแวดลอมทรอนแหงแลงภายใตแสงแดดจด และการแขงขนกบวชพชทเจรญเตบโตอยางรวดเรว นอกจากนนในฤดแลงกลาไมยงเสยงกบการถกไฟเขาทำลาย การดแลกลาไมในแปลงปลกอยางใกลชดในระยะ 18 เดอนแรกหลงปลกจงมความสำคญมากในการชวยใหกลาไมอยรอดได แมวาการดแลกลาไมจะเปนสงทตองใชเงนมากและเปนงานหนก แตโดยรวมแลวยงคมคากวาทจะตองปลกตนไมใหมเพอทดแทนตนกลาทตายไป ถาปฏบตตามคำแนะนำทใหไวดานลาง และกลาไมทปลกสมบรณแขงแรง และไดผานการทำใหแกรงมาอยางดแลว ปาทไดรบการฟนฟควรจะสามารถเจรญเตบโตไดเองโดยไมตองดแลอกภายในเวลาประมาณ 3 ป

ความถในการกำจดวชพช

ความถของการกำจดวชพชขนอยกบวาวชพชในพนทโตเรวแคไหน ในพนทสง วชพชเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวในฤดฝน หลงปลกควรกำจดวชพชรอบ ๆ โคนตนกลาอยางนอย 3 ครงในชวงฤดฝน โดยแตละครงหางกน 4-6 สปดาหในพนทตำ วชพชมกโตชากวาและมนอยกวาบนทสงมากดงนน สามารถลดจำนวนครงในการกำจดวชพชได

ควรกลบไปทแปลงปลกบอย ๆ เพอตรวจวามวชพชมากหรอนอย และควรกำจดวชพชกอนทวชพชจะโตจนปกคลมกลาไมทปลก หลงเดอนพฤศจกายนไมควรกำจดวชพชอกแตการปลอยใหวชพชโตขนมาคลมดนกอนเขาสฤดแลงวชพชทขนมานจะชวยใหรมเงากบกลาไมและปองกนไมใหกลาไมแหงตายในชวงฤดรอนและแลงทสดของป อยางไรกตาม วชพชในพนทน อาจเพมความเสยงทจะทำใหเกดไฟ จงควรปลอยใหมวชพชไดเฉพาะในพนททมระบบปองกนไฟทดเทานนในพนททมความเสยงทจะเกดไฟสงตองพยายามไมใหมวชพชในแปลงปลกเลย การกำจดวชพชจะตองใชแรงงานเทาไรนนขนอยกบความหนาแนนของวชพชในพนท อยางไรกตามถาจะทำงานใหเสรจในหนงวนตองใชคนงาน 3-4 คนตอไร ในการกำจดวชพช

ระยะเวลาในการกำจดวชพช

ในชวงสองฤดฝนแรกการกำจดวชพชบอย ๆ เปนสงทจำเปน สวนในฤดแลง โดยปกตแลวไมจำเปนตองกำจดวชพชในฤดฝนปท 3 อาจลดความถในการกำจดวชพชลงไดบางเพราะพมของตนไมทปลกจะเรมโตคลมพนท และกลายเปนชนเรอนยอดของปา ในฤดฝนท 4 เรอนยอดของตนไมในแปลงปลกควรมากพอทจะยบยงการเจรญเตบโตของวชพชไดแลว

วธการกำจดวชพช

สวมถงมอเพอถอนวชพชทขนใกล ๆ โคนตนไม รวมถงวชพชทขนทะลกระดาษแขงขนมา พยายามอยาใหกระดาษทใชคลมโคนตนเสยหาย ใชจอบถางวชพชทขนรอบ ๆ กระดาษแขงโดยขดรากวชพชขน วางซากพชทถอนออกมาไวบนกระดาษรอบ ๆ โคนตน เศษวชพชนจะชวยรกษาโคนตนเชนเดยวกบกระดาษแขงทคอย ๆ ยอยสลายไปและชวยยบยงไมใหเมลดวชพชงอก พยายามอยาใหเศษซากวชพชไปถกตนไมทปลกเพราะอาจทำใหเกดเชอราได ไมควรใชมดหรอจอบใกล ๆ กบตนไมทปลกเพราะอาจพลาดไปถกตนไมได เครองมอดงกลาวจะมประโยชนสำหรบการกำจดวชพชระหวางตนไมแตละตนมากกวา หลงจากการกำจดวชพชใสปยใหกบตนไมแตละตนทนท

การใสปย

การใหปยแกกลาไมในสองฤดฝนแรกหลงการปลกจะทำใหมการเจรญเตบโตดขนทงในดนเลวและในดนทสมบรณอยแลว ปยทำใหกลาไมสามารถเจรญเตบโตพนระดบของวชพชไดเรวขน และบงแสงทำใหวชพชตายไปในทสดซงจะชวยลดคาใชจายในการกำจดวชพชลงได ใสปยประมาณ 50-100กรมตอตนทก ๆ 4-6 สปดาห พรอม ๆ กบการตดหญาโดยโรยปยเปนวงรอบ ๆ ตนกลาหางจากโคนตนประมาณ 20 เซนตเมตร หรอถาใชกระดาษกลองคลมโคนตนอยใหใสปยรอบ ๆแผนกระดาษ ปยเคมสตร 15:15:15 ใชไดผลดในพนทสง แตสำหรบพนทตำ ๆ ทเปนดนลกรงปยอนทรย จะใหไดผลดกวา อยาใสปยใกลโคนตนเกนไป เพราะอาจทำใหตนกลาเสยหายหรอตายไดกอนใสปยควรตดหญากอนเพอใหแนใจวาตนกลาจะไดใชประโยชนจากปยเตมท ไมใชวชพชทอยโดยรอบ


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

AA

BB

CC

DD

การทำแนวกนไฟ

ใชไฟสกบไฟ (A) ตดถางพชออกเปนสองแนวโดยใหหางกนประมาณ10-15 เมตร (B) เศษพชทตดแลวมารวมไวตรงกลางระหวางแนวทงสอง (C) ปลอยทงไวใหแหง 2-3 วน จากนนจงเผาทง ระวงอยาใหไฟลามออกนอกแนวกนไฟ (D)

พนททไมไดปลก

แปลงปลกปาแนวกนไฟ

การปองกนไฟ

ในฤดแลงของทกปไฟเปนสงทมอนตรายทสดสำหรบแปลงปลกปา ถงแมวาไฟสามารถเกดขนไดเองตามธรรมชาตแตสวนใหญแลวไฟปาทพบมกเกดขนจากนำมอมนษย วธปองกนทดทสด คอ การทำความเขาใจกบประชาชนวาไมควรจดไฟในพนทใกล ๆ แปลงปลกปา อยางไรกตาม แมจะใชความพยายามมากเทาใดในการสรางความตระหนกกบประชาชนในพนท ไฟกยงมกเปนปจจยททำใหเกดความเสยหายแกพนทปาฟนฟเสมอ ถงแมหนวยปองกนไฟปาของกรมปาไมอาจชวยปองกนไฟไดบางแตบางครงเจาหนาทเหลานนไมอาจทจะเขาไปในทกพนทไดทนทวงท ดงนน การจดตงทมปองกนไฟปาขนภายในชมชนเองจงมกมประสทธภาพดกวา การปองกนแปลงปลกปาจากไฟปาประกอบดวยการทำแนวกนไฟและจดทมเฝาระวงไมใหไฟเกดขนพรอมทงควบคมไฟไมใหเกดการลกลามไปในพนท

การทำแนวกนไฟ

แนวกนไฟ คอ แนวพนททตดถางพชทอาจไหมไฟไดออกเพอปองกนไมใหไฟลามเขาไปในพนท แนวกนไฟใชไดผลด

สำหรบปองกนไฟขนาดกลางทเปนไฟผวดน แตสำหรบไฟทรนแรงมาก ๆ เศษไมทลกไหมอาจปลวตกไกลออกไปและทำใหเกดไฟไหมในพนททหางออกไปได ทำแนวกนไฟกวางประมาณ 10-15 เมตร รอบ ๆ แปลงปลกปา กอนเขาหนาแลงทอากาศรอนและแหง (สำหรบทางเหนอของไทยอยในชวงกลางเดอนมกราคม) วธทเรวทสดคอตดถางหญา ไมลมลกและไมพมในพนทออกจากแนวกนไฟ(ไมจำเปนตองตดตนไม) กองเศษซากพชทตดออกไวกลางแนวกนไฟ ปลอยทงใหแหง 2-3 วน จากนนจดไฟเผาทงเตรยมอปกรณดบไฟ เชน ไมตไฟ หรอถงพนนำใหพรอมเพอปองกนไมใหไฟลามไปนอกพนททกำหนด การชงเผาแนวกนไฟกอนทฤดรอนและแหงแลงจะมาถงชวยลดโอกาสทไฟจะลามจนควบคมไมได เพราะตนพชรอบ ๆ พนทยงมความชนมากพอทำใหตดไฟไดยาก ถนนและลำธารสามารถทำหนาทเปนแนวกนไฟไดเชนเดยวกน จงไมจำเปนตองทำแนวกนไฟตามแนวถนนหรอแนวลำธาร


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

ไฟขนาดเลกสามารถควบคมไดดวยเคร องมอพนฐาน เชนถงนำพรอมหวฉด (A) เตรยมถงใสนำไวใหพรอมตามจดตาง ๆ รอบแปลงปลกปา

ลดปรมาณเชอเพลงโดยใชคราด (B)กวาดตนพชทไหมไฟไดออกจากพนทในทศทไฟลามไป ตบไฟใหดบดวยไมตไฟหรอกงไมสด (C)

AA

BB

CC

การควบคมไฟ

การชวยคมปองกนไฟ

จดตงทมระวงไฟเพอเตอนภยแกชมชนเมอเหนไฟปาชาวบานจะไดชวยกนดบใหทนทวงท พยายามใหชมชนมสวนรวมในการระวงไฟโดยสงตวแทนจากแตละบานเขารวมทมระวงไฟทก ๆ 2-3 อาทตย การเฝาระวงไฟปาตองทำทงวนทงคนตงแตกลางมกราคมจนถงกลางเดอนเมษายนหรอจนกวาฝนจะเรมตก เตรยมนำใสถงนำมนเกาและอปกรณดบไฟไวรอบ ๆแปลงปลกปา อปกรณดบไฟประกอบดวย ถงนำสำหรบใสหลงพรอมหวฉด ไมตสำหรบดบไฟ คราดสำหรบกวาดเศษพชทไหมไฟไดออกจากแนวไฟและชดปฐมพยาบาล กงไมสดสามารถใชแทนไมตไฟได ถามลำธารใกล ๆ ทอยเหนอแปลงปลกปาอาจตอทอลงมาแปลงจะทำใหการปองกนไฟมประสทธภาพดยงขน การดบไฟดวยเครองมอพนฐานนทำไดเฉพาะกบไฟผวดนทไหมชา ๆ และไมรนแรงนก แตถาไฟไหมรนแรงมาก ๆ และมการไหมถงยอดไมจะตองใหเจาหนาทดบเพลงทมความชำนาญพรอมอปกรณเสรมเชน เฮลคอปเตอรเขามาชวยจงควรเตรยมขอมลสำหรบตดตอเจาหนาทดบเพลงไวใหพรอมสำหรบกรณจำเปน หนวยงานทรบผดชอบในการปองกนไฟปาของกรมปาไมสวนมากยนดทจะจดการอบรมการควบคมไฟปาและสนบสนนอปกรณดบไฟปาใหแกชมชน ดงนนควรตดตอขอรบการสนบสนนจากหนวยปองกนไฟปาในพนทลวงหนา

เมอแปลงปลกปาถกไฟไหม

ความสญเสยอาจไมไดเกดขนกบตนไมทงหมดถาตนไมทใชปลกถกเลอกมาเนองจากลกษณะททนทานตอไฟ ถงแมวาตนไมทกชนดจะไหมไฟ แตหลายชนดสามารถแตกยอดใหมขนมาไดอยางรวดเรว โดยสวนมากจะแตกยอดจากตาบรเวณคอรากเรยกกระบวนการนวา คอพพซซง (coppicing) ตนไมขนาดใหญและอายมากกวามโอกาสฟนตวไดดกวาตนไมขนาดเลก โดยมากตนไมทมขนาดเสนผาศนยกลางคอรากมากกวา 5 เซนตเมตร มกรอดชวตหลงจากถกไฟผวดนไหม ซงพรรณไมโครงสรางสวนใหญจะโตถงขนาดดงกลาวหลง 3 ฤดฝน ดงรายละเอยดในบทท 9 ตนไมขนาดเลกมโอกาสตายสงกวาแตพรรณไมโครงสรางบางชนดทมเสนผาศนยกลางคอรากเพยง 2 เซนตเมตร กอาจสามารถรอดชวตหลงจากไฟไหมได พรรณไมโครงสรางททนไฟไดดและสามารถฟนตวไดดจากไฟไหมแมมอายเพยงปเดยว ไดแก สะเดาชาง (Acrocarpusfraxinifolius), มะขามแป (Archidendron clypearia),กอเดอย (Castanopsis acuminatissima), กอใบเลอม (C.tribuloides), กราง (Ficus altissima), มะเดอปลอง (F.hispida), มะเด ออท มพร (F. racemosa), ไคร(Glochidion kerrii), ซอ (Gmelina arborea) , ตาเสอทง(Heynea trijuga), หมอนหน (Hovenia dulcis), กอพวง(Lithocarpus fenestratus), มะขามปอม (Phyllanthusemblica), นางพญาเสอโครง (Prunus cerasoides),กอกกน (Rhus rhetsoides) และมะยาง (Sarcospermaarboreum) รอยแผลจากไฟไหมอาจเปนทางเขาของเชอโรคไดงาย จงควรตดกงทไฟไหมออกเพอเรงการฟนตว หลงไฟไหมเถาถานสดำจะดดซบความรอนทำใหอณหภมในพนทสงขนและการระเหยของนำมากขนซงอาจทำใหกลาไมทเหลออยแหงตายได จงควรใชวสดคลมโคนตนกลาไมเพอทำใหกลาไมรอดไดมากขน


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

ตอนท 5 การตดตามการฟนตวของปา

ความจำเปนของการตดตามผล

การตดตามผลหลงปลกปามวตถประสงคเพอดวาการปลกตนไมใหผลตามทตองการหรอไม สำหรบการปลกปาเพอการอนรกษนนหมายถงการสำรวจวาตนไมทปลกรอดหรอไมเจรญเตบโตเปนอยางไร และตนไมเหลานนชวยเรงใหเกดการฟนตวตามธรรมชาตของปาไดหรอไม โดยเฉพาะอยางยงทำใหมกลาไมธรรมชาตกลบมาในพนทไดมากขนหรอไม การตดตามผลยงทำใหสามารถระบปญหาทเกดขนในการคดเลอกชนดตนไมหรอเทคนควธการปลกและดแลตนไมในแปลงปลกไดซงขอมลดงกลาวสามารถนำไปสการทดลองเพอปรบปรงโครงการฟนฟปาไดตอไปในอนาคต

แปลงควบคม

แปลงควบคมคอพนททไมไดปลกตนไม แตมลกษณะทคลายคลงกบแปลงปลกปามากทสด เชน มระดบความสงความชน ทศทตง การใชพนทเดมทเหมอนแปลงปลกปาเมอเปรยบเทยบขอมลระหวางแปลงปลกปากบแปลงควบคมจะทำใหทราบไดวา การปลกตนไมเพมในพนททำใหความหนาแนนและความหลากหลายของปาเพมขนไดดกวาการฟนตวตามธรรมชาตจรงหรอไม ถาไมกไมจำเปนตองเสยทรพยากรไปกบการปลกตนไม แตควรคดถงการใชวธการเรงการฟนตวตามธรรมชาต ตามทอธบายไวในบทท 4 จะดกวา

วธการทงายทสดในการตดตามผล

หนงในวธการตดตามผลงาย ๆ คอการใชกลองบนทกภาพการเปลยนแปลงทงในแปลงควบคมและแปลงปลกปาจากจดเดมทก 2-3 เดอน ภาพถายสามารถทำใหผอนเขาถงขอมลไดงายกวาขอมลทางสถตเกยวกบอตราการรอด การเจรญเตบโต ทำใหเหนภาพรวมของผลจากการฟนฟพนทไดดอยางไรกตาม ถาตองการทราบวาพรรณไมชนดใดเปนพรรณไมโครงสรางทดจะตองมการตดเครองหมายตนไมตวอยางจากแตละชนด และวดการเจรญเตบโตของตนไมเหลานนเปนระยะ ๆ

การสมตวอยางตนไมเพอตดตามผล

ถาตนไมทปลกมจำนวนมาก เรายอมไมสามารถตดตามการเจรญเตบโตของตนไมทงหมดได จงตองมการสมตวอยางทจะใชในการศกษาเพยงบางสวน โดยอยางนอยควรมตนไมตวอยาง 50 ตน ตอชนดไมทปลกเพอใหไดขอมลทเชอถอได(ยงมจำนวนตวอยางมากยงด) เลอกกลาไมทจะตดตามผลแบบสม ตดเครองหมายตงแตในเรอนเพาะชำกอนจะยายกลาไมไปยงแปลงปลก ปลกตนไมทเตรยมไวใหกระจายไปทงแปลง ปกหลกไมไผทาสไวใกล ๆ กลาไมแตละตนเพอใหกลบไปเกบขอมลกลาไมไดงาย อาจเขยนหมายเลขกลาไมดวยปากกาทไมละลายนำและเขยนแผนทคราว ๆ รอบตนกลาเพอใหหากลาไมไดงายขน

การทำเครองหมายกลาไม

แถบรดสายไฟทเปนโลหะสามารถนำมาใชเปนปายหมายเลขสำหรบตนไมขนาดเลกไดด แถบรดสายไฟสามารถทำเปนวงรอบลำตนของกลาไมไดสะดวก ใชทตอกหมายเลขหรอตะปแหลม ๆ เขยนหมายเลขประจำตนไมแตละตน จากนนนำไปรดเปนหวงรอบตนกลา เหนอระดบกงทตำทสด (ถาม)เพอปองกนไมใหหมายเลขถกฝงระหวางการปลก หรออาจใชกระปองนำอดลมตดสวนบนและกนกระปองทงไปแลวตดใหเปนแถบแคบ ๆ ใชปากกาลกลนหวแขง ๆเขยนลงบนโลหะเนอออนดานในของกระปอง แถบจากกระปองนสามารถขดเปนหวงรอบตนกลาไดเชนเดยวกน พยายามใหเครองหมายททำไวตดอยกบตนไมตลอดเวลาสำหรบกลาไมทเจรญเตบโตเรวลำตนจะขยายออกจนกระทงดนเครองหมายหลดออก ถามการตดตามการเจรญเตบโตบอยพอ ผสำรวจสามารถเกบเครองหมายทหลดออกมาตดกลบใหกบกลาไมไดกอนทจะหายไป กระปองนำอดลมตดเปนแผนสเหลยมเหมาะสำหรบทำเครองหมายตนไมขนาดใหญ ตนไมทมเสนรอบวงทความสง1.3 เมตร มากกวา 10 เซนตเมตร เปลยนเครองหมายเปนเครองหมายถาวร โดยใชตะปยาว 5 เซนตเมตร ตอกแผนหมายเลขตนไมลงในเนอไมประมาณ 1/3 ของตะป เวนทระหวางหวตะปกบตนไมไวใหตนไมโต เขยนหมายเลขของตนกลาดวยปากกาสเสนใหญใหมองเหนไดจากระยะไกล


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

การเกบขอมลการเจรญเตบโต

ควรวดขนาดของตนไมครงแรก 1-2 สปดาห หลงการปลก เพอเกบขอมลเรมตนสำหรบคำนวนการเจรญ และสำรวจอตราการตายหลงปลกทเกดจากการขนยายและการปลกทผดวธ หลงจากนนตดตามผลการเจรญเตบโตทกปชวงปลายหนาฝนและอาจเกบขอมลเพมเตมในชวงปลายฤดแลงเพอดวาตนไมตายในชวงไหนบาง อยางไรกตาม การตดตามผลทสำคญทสดคอ การวดการเจรญของกลาไมหลงผานไป 2 ฤดฝน ซงขอมลนนจะใชในการประเมนศกยภาพของกลาไมชนดนนวาผานเกณฑของการเปนพรรณไมโครงสรางหรอไม (ดบทท 5 ตอนท 3)ดงนน หากไมสามารถวดการเจรญในชวงอนไดอยางนอยควรจะเกบขอมลหลงปลกตนไม 2 สปดาห และอกครงหลงฤดฝนท 2 ในการเกบตวอยางควรทำงานเปนคโดยใหคนแรกเปนผวดขนาดตนกลา สวนอกคนหนงทำหนาทบนทกขอมลในหนงวนแตละคสามารถวดตนกลาได ประมาณ 400 ตนเตรยมตารางบนทกขอมลลวงหนา โดยในตารางมหมายเลขของกลาไมทงหมดทปลก นำแผนทคราว ๆ ททำตอนปลกตนไมไปดวย นอกจากนน ควรมสำเนาขอมลของการเกบขอมลครงกอนตดไปดวยเพอชวยในการจำแนกชนดในพนทในกรณทปายหมายเลขหายไป

กอนปลก ตดหมายเลขทเตรยมไวรอบโคนกลาไม ระวงอยาใหเครองหมายถกฝงระหวางการปลก หมายเลขทเขยนอาจประกอบไปดวย ขอมลเกยวกบชนด ปทปลกหมายเลขแปลงและหมายเลขตนไม เชน 98-114-073 อาจหมายถง ตนท 114ของชนดท 98 ปลกในแปลงท 3 ของป 2007 ใชระบบใหเหมอนเดมทกครงในการเขยนหมายเลข

วดความสงของตนไมจากคอรากจนถง(จดแตกยอดสงสด)

วดความกวางของทรงพมทกวางทสด เพอประเมนพนทเรอนยอดและการยดครองพนทของกลาไม

การวดการเจรญของตนไม


ก า ร ป ล ก ป า * * * * * * * * * * * * * *

เวอรเนยคาลปเปอรเปนเครองมอทเหมาะสมสำหรบวดขนาดเสนผาศนยกลางคอราก อานคาในหนวยของมลลเมตร โดยดจากขดทตรงกบ 0 ของสเกลทเลอนไดดานลาง จากนนมองหาตำแหนงทขดดานบนตรงกบขดของสเกลดานลางพอด เพออานคาหลงจดทศนยม ดงตวอยางในภาพ คาทอานได

คอ 19.3 มลลเมตร เสนผาศนยกลางคอราก มกมขนาดเลก เพอใหคาทแมนยำมากขน อาจวด 2ครงในมมทตงฉากกนแลวหาคาเฉลย

การวดเสนผาศนยกลางคอราก

สงทตองเกบขอมล

การตดตามผลแบบเรวทสด คอ การนบจำนวนตนไมทรอดชวตและตนไมทตาย แตถาตองการรายละเอยดเพมขนควรวดความสงและ/หรอ เสนรอบวง (เพอคำนวนหาอตราการเจรญเตบโต) ขนาดทรงพมและสขภาพของกลาไม ในชวง 1-2 ปแรก ความสงของตนไมสามารถวดไดดวยสายวดขนาด 1.5 เมตร โดยวดจากคอรากจนถงเนอเยอเจรญบรเวณยอด (สวนทใบออนแตกออกมา) แตสำหรบตนไมทสงกวานนอาจใชไมวดทสามารถยดได (telescopic measur-ing poles) วดแทน ไมวดแบบนสามารถยดไดถง 10 เมตรถาหาซอไมไดสามารถทำเองไดโดยใชทอพวซ ขนาดตาง ๆมาซอนกน ถาตองการตดตามการเจรญเตบโตของตนไมเมอมความสงมาก ๆ อาจใชการวดเสนรอบวงทระดบอกแทน(ประมาณ 130 เซนตเมตรจากพนดน) เพราะทำไดสะดวกกวาและสามารถใชในการคำนวณอตราการเจรญเตบโตของตนไมไดเชนเดยวกน บางครงการใชความสงของตนไมมาคำนวณการเจรญเตบโตอาจใหผลทผดพลาด เพราะยอดของตนไมอาจหกหรอถก

ทำลาย ทำใหคาอตราการเจรญตดลบได ถงแมตนไมจะยงเจรญเตบโตดกตาม ในทางตรงกนขามการวดเสนผาศนยกลางคอราก (Root Collar diameter : RCD) หรอเสนรอบวงทระดบอกจะใหผลทแนนอนมากกวา สำหรบตนไมทมขนาดเลกใหใชเวอรเนยคาลปเปอร ในการวดเสนผาศนยกลางคอรากดานทกวางทสด และเมอตนไมเตบโตสงจนมขนาดเสนรอบวงทระดบอกมากกวา 10 เซนตเมตร ใหวดทงเสนผาศนยกลางคอรากและเสนรอบวงทระดบอกพรอมกนในครงแรกแลวจงวดเสนรอบวงทระดบอกในครงตอไป ความสามารถในการบดบงแสงและควบคมการเจรญเตบโตของวชพชเปนอกปจจยหนงทควรมการตดตามผลเพราะความสามารถดงกลาวเปนสงทสำคญสำหรบพรรณไมโครงสราง โดยสามารถวดออกมาในรปของความกวางทรงพมและใหคะแนนการปกคลมของวชพช เพอชวยในการประเมนวาตนไมแตละชนดมความสามารถในการครอบครองพนทไดมากนอยเพยงใด ใชสายวดวดจดทกวางทสดของทรงพม จากนนกะประมาณพนทเปนวงกลมเสนผาศนยกลางประมาณ 1 เมตรรอบโคนตน ใหคะแนนวชพช 3 ถามหญาขนเตมพนท 2 ถาพนทดงกลาวปกคลมดวยวชพชและเศษใบไมทรวงจากตนเทา ๆ กน ใหคะแนน 1 ถามวชพชขนอยเลกนอยและ 0 ถาไมมวชพชเลย โดยจะตองใหคะแนนวชพชกอนจะตดหญา


ก า ร ป ล ก ป า* * * * * * * * * * * * *

เมอตนไมสงใหญขนอาจใชการวดการเจรญแบบอน เชนการวดเสนรอบวงทระดบอก (130 เซนตเมตร) แทนได

การวดขนาดตนไมใหญ

การใหคะแนนสขภาพ

การบนทกขอมลสขภาพของตนไมในแปลงปลกทกครงทมการวดการเจรญเตบโตจะใหขอมลทเปนประโยชนเกยวกบความแขงแรงและทนทานของตนไมแตละชนดทปลกตอปจจยรบกวนตาง ๆ เชน ไฟ หรอปศสตว เพอใหงายกบการวเคราะหขอมลควรบนทกขอมลในรปของคะแนนสขภาพสำหรบตนไมแตละตน แตในขณะเดยวกนกควรบนทกปญหาโรค ศตรพชของตนไมแตละชนดเพมเตมดวย ใหคะแนนระหวาง 0-3 ในการประเมนสขภาพโดยรวมของตนไม โดยคะแนน 0 สำหรบตนไมทตาย พรรณไมโครงสรางบางชนดเปนไมผลดใบ ดงนนตองระวงอยาสบสนระหวางตนไมททงใบในฤดแลงกบตนไมทตาย อยาหยดบนทกขอมลของตนไมทไดคะแนน 0 เพราะบางครงตนไมเหลานนอาจแตกยอดใหมอกครง เพราะรากทอยในดนยงมชวตอยใหคะแนน 1 ถาตนไมใกลตาย (มใบ 1-2 ใบ และใบสวนมากเปลยนสหรอถกแมลงเขาทำลายอยางรนแรง เปนตน) ใหคะแนน 2 สำหรบตนไมทพบการเขาทำลายบางสวนแตยงมใบทสมบรณอยบาง และใหคะแนน 3 สำหรบตนไมทสขภาพสมบรณเตมทหรอเกอบสมบรณ

การวเคราะหขอมล

เปรยบเทยบการเจรญเตบโตของตนไมทปลกแตละชนดเพอดศกยภาพในการเปนพรรณไมโครงสราง โดยการวดครงทสำคญทสด คอ หลงฤดฝนท 2 หลงจากปลก (ดบทท 5ตอนท 3) ถาตองการรายละเอยดเกยวกบการวเคราะหทางสถตทเหมาะสมโดยใชโปรแกรม Excel สามารถอานเพมเตมไดในหนงสอของ Dytham (1999) คำนวนรอยละการรอดชวตของตนไมแตละชนด จากสมการ

อตราการรอดชวต = จำนวนตนไมททำเครองหมายทรอดชวต x 100 จำนวนตนไมททำเครองหมายทงหมด

ทดสอบความแตกตางของอตราการรอดชวตของตนไมแตละชนด โดยใช Chi Squared test คำนวณหาคาเฉลยของความสงและเสนผานศนยกลางคอรากของตนไมแตละชนด จากนนจงใช ANOVA ทดสอบเพอดวาตนไมแตละชนดมขนาดแตกตางกนหรอไม นอกจากนนอาจคำนวณหาอตราการเตบโตสมพทธ (Relative growth rate : RGR) ของตนไมแตละตนโดยใชสตร

อตราการเจรญเตบโตสมพทธ =

lnH (18 เดอน) - lnH (เมอปลก) x 36,500จำนวนวน

โดยท lnH = คาลอการทมของความสงตนไม (เซนตเมตร) อตราการเจรญเตบโตสมพทธเปนการประมาณเปอรเซนตขนาดทเพมขนในแตละป โดยคำนงถงขนาดเรมตนทแตกตางกนของกลาไม ดงนน จงสามารถใชเปรยบเทยบการเจรญเตบโตของกลาไมท มขนาดตางกนตอนเร มปลกไดเปรยบเทยบคาเฉลยของ RGR ระหวางชนดตนไมโดยใชANOVA สมการดงกลาวสามารถใชสำหรบเสนผาศนยกลางคอรากและขนาดของทรงพมไดเชนเดยวกน

การทำงานรวมกบชมชน :วางแผนและดำเนนงานโครงการฟนฟปา

แรงจงใจเปนพนฐานความรวมมอเปนสงสำคญการวางแผนเปนสงจำเปน

บทท 8

* * * * * * * * * * * * * * * * * * *

“แตอยางใดกตามการอนรกษทรพยากรอยางใดอยางหนง มไดหมายถงการเกบรกษาโดยไมนำมาใชประโยชน แตเปนการใชอยางถกตอง โดยวธทจะใชทรพยากรทเหลออยดงกลาวสามารถอำนวยประโยชนไมเฉพาะทางใดทางหนงแตสามารถอำนวยประโยชนใหในทก ๆ ดาน

และยงคงเหลออยมากพอทจะเปนทนใหเกดขนจากการอนรกษ มไดเปนประโยชนเฉพาะคนทอยในปจจบนเทานน แตยงคงสามารถอำนวยประโยชนตอไปชวลกชวหลานตางหาก”

สบ นาคะเสถยร

Peter Whitbread-A

brutatPeter W

hitbread-Abrutat

Peter Whitbread-Abrutat

การฟนฟปา - วฒนธรรมทฟนคน

หมบานแมสาใหมตงอยทามกลางภมประเทศปาทหลากหลาย ตงแตปาธรรมชาต ปาทไดรบการฟนฟ พนทเกษตร แหลงนำและระบบสาธารณปโภคของหมบาน ตวอยางทดของแนวคดการฟนฟภมทศนปา (Forest Landscape Restoration) ซงไดรบการสนบสนนจาก International Union for the Conservation of Nature and other organizations (ด กรอบ 7.1)

ทบานแมสาใหม การฟนฟปาไดกระตนใหจตวญญานของชมชนในหมบานกลบมามชวตอกครงหนง ชาวบานไดปรบพธกรรมตามประเพณดงเดม พรอมไปกบการสรางสรรควฒนธรรมและกจกรรมชมชนใหม ๆ ขนเพอตอบสนองตอจตสำนกเรองสงแวดลอมทเตบโตขนในชมชน

ทกปในชวงปลายฤดแลง ชาวบานจะรวมกนทำพธเลยงผตามประเพณดงเดมทชวยปองกนมใหตนไมทปลกไวถกไฟเผา หม เหลา และเงนกระดาษ ถกนำมาใชเซนไหวในพธ

ชาวบานไดรอฟนประเพณการเคารพตนไมศกดสทธในปาธรรมชาตผนสดทายของหบเขาแมสา พธกรรมดงกลาวกระตนเตอนใหชาวบานเหนถงความสำคญของปาและทำใหอยากรกษาไว

ความสนใจจากสอมวลชนกอใหเกดการเคลอนไหวในการฟนฟปาและความภาคภมใจในมรดกทางวฒนธรรมของชมชน(ซาย) เจาหนาทเรอนเพาะชำของหมบาน เนง ถนอมวรกล มองผานกลองทวระหวางการถายทำสารคดของ บบซทหมบาน

ทโรงเรยนเดก ๆ รวมกนกอตงชมรมดนก (บนและซาย) พวกเขาพยายามทจะหยดยงการยงนกของชาวบานและกำหนดเขตหามลานกขน หนวยวจยการฟนฟปา ใหการสนบสนนทางเทคนคแกกลมเยาวชนพรอม ๆ กบการสนบสนนกลองสองทางไกลและหนงสอจากโครงการอเดน

ชาวบาน เจาหนาทหนวยวจยการฟนฟปาและเจาหนาทปาไมไดรวมกนรบประทานอาหารและสรางความสมพนธอนดหลงจากพธเลยงผของหมบานสำหรบฤดแลงทปลอดจากไฟปา

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น* * * * * * * * * * * * * * * * * * *


การทำงานรวมกบชมชน :วางแผนและดำเนนงานโครงการฟนฟปา

สำหรบการฟนฟปาความรและเทคนคทางวทยาศาสตรเปนสงทมความจำเปน แตสงทสำคญไมยงหยอนกวากนกคอการรวมแรงรวมใจของชมชนในพนทและการประสานงานกบหนวยงานราชการ ถาหากขาดองคประกอบทางสงคมทสำคญเหลานไปโครงการฟนฟปากอาจลมเหลวไดแมจะดำเนนการโดยใชความรทางวชาการทดกตาม ถงแมหนวยวจยการฟนฟปาจะเปนหนวยงานทเนนหนกในเรองการทำวจยและเผยแพรความร แตกมการทำงานรวมกบชมชนอยางใกลชดเพอทดสอบความเปนไปไดในการนำวธการทพฒนาขนมาปรบใชในระดบชมชน ในปพ.ศ. 2540 หนวยวจยการฟนฟปาไดจดตงเรอนเพาะชำชมชนในพนทบานแมสาใหม หมบานมงทใหญทสดในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย และรวมกบกรรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของหมบานในการจดตงแปลงปลกปาสาธต การทำงานรวมกบชาวบานทแมสาใหมและหมบาน อน ๆ อกหลายแหงทำให ไดมโอกาสเรยนรแงมมตาง ๆ ของชมชนรวมถงการสรางแรงจงใจในการทำกจกรรม การทำงานและวฒนธรรมทหลากหลาย ในบทนจะเปนการบอกเลาถงประสบการณและแนวทางในการจดการคราว ๆ สำหรบการจดทำโครงการฟนฟปารวมกบชมชนสำหรบผทตองการไดขอมลในรายละเอยดเพมเตมเกยวกบสงคม ชมชน และปาไมนนสามารถศกษาเพมเตมไดจาก Regional CommunityForestry Training Centre (RECOFT) (www.recoftc.org)

ตอนท 1 แรงจงใจเปนพนฐานผลตอบแทนทางเศรษฐกจเปนแรงจงใจสำคญททำใหชาว

บานเขามามสวนรวมในโครงการฟนฟปา ผลประโยชนนนอาจอยในรปของการจางงาน ผลตภณฑจากปา รายไดจากนกทองเทยวเชงนเวศ หรออน ๆ อยางไรกตาม ชาวบานมกไมนกถงความสำคญของการฟนฟปาในแงของการฟนฟสภาพสงแวดลอม เชน การปองกนการพงทลายหรอแหลงตนนำการรกษาไวซงประเพณดงเดมหรอสภาพทางการเมอง

แรงจงใจทางเศรษฐกจ

ถงแมวาในบางชมชนการฟนฟปาอาจเปนงานทชาวบานอาสาทจะเขามาทำเอง แตในบางชมชนอาจมองวาคนทมาทำงานควรไดรบคาตอบแทน ดงนน ในการวางแผนกำหนดคาใชจายตองคดถงเงนเดอนสำหรบผททำงานเตมเวลาใหกบโครงการ เชน ผประสานงานโครงการ หวหนาเรอนเพาะชำ เปนตนและคาจางรายวนสำหรบงานเฉพาะ เชน การกำจดวชพชการทำแนวกนไฟ ถาหากการฟนฟปานนเปนกจกรรมของทงชมชน ซงสมาชกทงหมดมสวนรวม คาตอบแทนควรอยในรปของเงนสนบสนนสำหรบโครงการของชมชนแทน เชน การปรบ

ปรงโรงเรยนหรอระบบประปาหมบาน ในโครงการสวนใหญการจายคาตอบแทนมกประกอบไปดวยทงสองสวน เนองจากกจกรรมบางอยาง เชน การปลกปาเปนสงททงชมชนตองทำรวมกน ในขณะทงานอน เชน การเกบเมลดพนธหรองานในเรอนเพาะชำอาจรบผดชอบเพยงไมกคน รายไดสวนนสามารถทำใหเศรษฐกจในหมบานดขนได การจางงานจงเปนแรงจงใจทสำคญททำใหชมชนเขามามสวนรวมในโครงการฟนฟปาและทำใหเหนวาการฟนฟปาเปนกจกรรมทสามารถสรางรายไดแกชมชนไดอกทางหนง พรรณไมโครงสรางหลายชนดทหนวยวจยการฟนฟปาปลกใหผลผลตทมคาทางเศรษฐกจ เชน เปนพชอาหาร สมนไพรหรอไมกอสราง นอกจากนนบางชนดยงถกใชในพธกรรมตามประเพณ (ดในบทท 9) แปลงฟนฟปายงนำสงทมคาอน ๆ กลบมาดวย เชน ไผ ผง เหดชนดตาง ๆ เปนตน ถามการดแลจดการทดสงเหลานจะเปนแหลงรายไดทยงยนจากพนทฟนฟปาได อยางไรกตาม ชมชนทจะสามารถใชทรพยากรเหลานไดมกตงอยในพนทปาอนรกษซงตามกฏหมายแลวไมสามารถเกบเกยวผลผลตจากปาได กฏหมายปาชมชนจะชวยลดขอจำกดในการใชประโยชนจากปาชมชนของชาวบานได (ในขณะทเขยนหนงสอเลมน กฏหมายดงกลาวยงเปนเพยงราง พ.ร.บ.)

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


จากเหตผลดงกลาวหลาย ๆ ชมชนจงพยายามจะฟนฟปาเพอจดตงเปนปาชมชน เมอ พ.ร.บ. ปาชมชนไดรบการประกาศ โครงการฟนฟปายงสามารถสรางรายไดในฐานะแหลงทองเทยวเชงนเวศ โดยเปนแหลงแลกเปลยนเรยนรสำหรบผนำชมชนและนกอนรกษ หรอพนทศกษาสำหรบนกวชาการเปนพนททเหมาะสมในการจดคาย หรอทศนศกษาสำหรบนกเรยน นกศกษา นอกจากนระบบนเวศทหลากหลายจากปาทปลกยงดงดดทงนกและนกดนกอกดวย รายไดของชมชนอาจมาจากการบรการทพก อาหารหรอสงอำนวยความสะดวกอน ๆ แกนกทองเทยว

ประโยชนในแงสงแวดลอมกบแรงจงใจในการฟนฟปา

ชาวบานสวนใหญตระหนกดถงความสมพนธระหวางการทำลายปากบการพงทลายของดนและปรมาณนำ ถงแมวาการทำลายปาในพนทสงอาจไมไดสงผลทชดเจนตอชมชนในพนทแตมกกอใหเกดปญหาแมนำตนเขนและนำทวมในชมชนทอยทายนำ และอาจเปนจดเรมตนของความขดแยงระหวางชมชนในทสงและทราบได แตในขณะเดยวกนกอาจเปนแรงจงใจใหชาวบานจากชมชนพนทราบเขามามสวนรวมในการฟนฟปาในพนททางเหนอนำทอาจหางออกไปหลายกโลเมตรไดอยางไรกตาม ถาหากการรกษาแหลงตนนำลำธารเปนแรงจงใจหลกในการฟนฟปาแลวการทำความเขาใจระหวางชมชนตนนำและทายนำเปนสงทจำเปนอยางยง

ปจจยทางวฒนธรรมกบการสงเสรมการฟนฟปา

ของปาหลายอยางมความสำคญตอวฒนธรรมพนบานในขณะทมความเชอวาปาและไมใหญในปาเปนทสงสถตของสงศกดสทธ การสญเสยปาจงอาจมผลตอจตวญญาณและความมตวตนของชมชน ความเชอและประเพณดงเดมจงอาจเปนแรงจงใจสำคญในการฟนฟปา

การฟนฟปาเองยงอาจกอใหเกดประเพณใหม ๆ ขนใน

ชมชน เชน ชาวบานแมสาใหมทขอใหสงศกดสทธปกปองพนทปาฟนฟของหมบาน และทกปเมอฤดไฟปาสนสดลง ชาวบานจะทำพธเซนไหวเพอขอบคณสงศกดสทธทชวยรกษาตนไมทกตนทปลกไว

การฟนฟปากบผลทางการเมองเหตผลทางการเมองอาจเปนเหตผลสำคญเบองหลงการ

มสวนชวยในโครงการฟนฟปาของชมชน โดยเฉพาะอยางยงในเรองสทธการถอครองทดน ตามกฏหมายของไทยชมชนใด ๆ กตามทตงอยในพนทอนรกษมกถกอพยพออกจากพนทดวยความเชอทวาชาวบานทอยในพนทจะเปนผทำลายทรพยากรธรรมชาตของบานเมอง การเขารวมในโครงการฟนฟปาจงเปนการสงสญญาณใหผมอำนาจไดรบทราบวา ชาวบานในพนทสามารถรบผดชอบตอสงแวดลอมไดเชนกน การฟนฟปาชวยทำใหเสยงเรยกรองสทธในทอยอาศยในพนทอนรกษของชมชนมนำหนกมากขนและยงชวยลบภาพพจนเดม ๆ ทชาวบานมกถกมองวาเปนผ ทำลายปาได นอกจากนน สำหรบชนกลมนอยทอพยพเขามาเปนสวนหนงของประเทศ โครงการฟนฟปาอาจทำใหชมชนไดรบการยอมรบในทางสงคมมากขน ในระดบทองถน การฟนฟปาอาจนำมาซงความสมพนธอนดระหวางชมชนกบเจาหนาททองถน

แรงจงใจทยงยน

การฟนฟปาเปนกระบวนการทใชเวลานานหลายป แรงจงใจของชมชนในการรวมโครงการอาจคอย ๆ ถดถอยลงเมอเหนวาตองลงแรงลงมอมากแคไหน การสนบสนนทางการเงนและเทคนคความรตาง ๆ อยางตอเนองจงเปนสงทมความจำเปนอยางยงในการรกษาแรงจงใจดงกลาวไวใหเหมอนเดม

การมสวนรวมของชมชนในทกขนตอนของโครงการตงแตการวางแผนการปลกจนถงการตดตามประเมนผลเปนสงจำเปนในการสรางความรสก “เปนเจาของ” โครงการใหเกดขนในชมชน ความสนใจจากสอมวลชนเปนอกสวนหนงทชวยสรางกระแสความภาคภมใจซงจะชวยหลอเลยงแรงใจในการทำงาน

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น* * * * * * * * * * * * * * * * * * *


กรอบ 8.1 ความภมใจและการเมอง : แรงจงใจในการมสวนรวมของชมชน

ในภาคเหนอของประเทศไทยชาวมงจากหมบานแมสาใหมจงหวดเชยงใหมไดรวมมอกบหนวยวจยการฟนฟปาในการทดสอบวธการพรรณไมโครงสรางเพอฟนฟปาตนนำของหมบาน โครงการนเปนอกรปแบบหนงของการประสานความตองการของงานวจยและความตองการของชมชนเขาดวยกนอยางกลมกลน บานแมสาใหมตงอยในเขตอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย ตามกฏหมายแลวชาวบานจงไมมสทธเกบเกยวผลประโยชนจากตนไมทปลกขน แลวอะไรคอแรงจงใจทำใหเกดโครงการนขน จดประสงคหนงของชาวบานคอการปรบปรงภาพพจนของหมบานในสายตาของสาธารณชนทมกมองวาชาวเขาเปนผทำลายปา ความภาคภมใจทชาวบานแสดงออกอยางชดเจนทกครงทมผมาเยยมชมปาทพวกเขารวมมอรวมใจเปลยนจากแปลงกะหลำปลเกาใหเปนปาทหนาทบภายในเวลาเพยง 3 ป ปจจบนนอกจากชาวบานหนมาใหความสำคญกบรายไดจากการทำสวนลนจในบรเวณใกลหมบานแลว ชาวบานยงมรายไดจากการทองเทยวเชงนเวศทคอย ๆ เตบโตขนจากนกทองเทยวทเขามาเยยมชมโครงการอกดวย แปลงปลกปาของหมบานเปนสวนหนงของโครงการปลกปาเฉลมพระเกยรตในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชทรงครองราชยครบ 50 ป บนพนทปาเสอมโทรม 8,000 ตารางกโลเมตรทวประเทศ ดงนนโครงการนจงเปดโอกาสใหชนกลมตาง ๆ ไดแสดงความจงรกภกด ความสำเรจของโครงการปลกปาทบานแมสาใหมเปนทยอมรบจากบคคลทวไปและไดรบรางวลลกโลกเงนสำหรบการดแลตนไมจากกรมปาไมในป พ.ศ. 2543 ณ ศนยประชมแหงชาตสมเดจพระนางเจาสรกต กรงเทพมหานคร เนองจากหมบานแมสาใหมตงอยในเขตอทยานแหงชาตชาวบานจงมความเสยงทจะถกยายออกจากพนทเพราะกฏหมายของประเทศไทยไมอนญาตใหประชาชนอาศยอยในเขตอทยานแหงชาต ถงแมวาในกรณของบานแมสาใหมการใชกฏหมายดงกลาวมโอกาสนอยมาก เพราะหมบานดงกลาวเปนหมบานมงทใหญทสดในภาคเหนอ แตชาวบานกยงตองการแสดงใหเหนวาพวกเขาสามารถทจะสรางและดแลปาในพนทอนรกษได การฟนฟปาจงเปนทงการทำหนาทของคนไทยและแสดงใหเหนวา ชาวบานสามารถอยในอทยานแหงชาตโดยไมกอใหเกดความเสยหายได เดกหญงชาวมงกำลงยายกลาไมในเรอนเพาะชำของหมบานแมสาใหม

การปลกจตสำนกของเยาวชนเปนจดเรมสำคญของการฟนฟปาในอนาคต

แรงจงใจทสำคญอกประการหนงของการฟนฟปา ไดแกการรกษาแหลงตนนำลำธาร เมอ 30 ปกอนหมบานตองยายมาจากทตงเดมทอยสงขนไปเนองจากปญหาการขาดแคลนนำทเกดจากการทำลายฟนทปาเพอปลกพชผกอน ๆ ดงนน ชาวบานจงตระหนกดถงความสำคญของการฟนฟปาในบรเวณตนนำ ชาวบานเพาะกลาพรรณไมโครงสรางในเรอนเพาะชำของชมชนและปลกกลาไมดงกลาวทกป พวกเขาชวยกนกำจดวชพชใสปย ปองกนไฟและตดตามการเจรญของตนไมทปลก นอกจากนน ชมชนยงไดตงกฏของหมบานเพอปองกนไมใหมการลาสตวและตดไมในพนทโดยกำหนดขอลงโทษแกผทละเมดกฏดงกลาว เรอนเพาะชำและแปลงปลกปาของหมบานไดกลายเปนแหลงเรยนรสำหรบทงนกเรยนและผเขาอบรมเชงปฏบตการรวมทงตวแทนจากหลายหมบานเพอศกษาแนวทางในการฟนฟปาใหประสบความสำเรจและสามารถนำไปปรบใชในพนทอนตอไป ชาวบานแมสาใหมไดเปลยนแปลงกระหลำปลใหกลายเปนหองเรยนเรองการฟนฟปาไดอยางสมบรณ

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ผมสวนไดสวนเสย

ผทมสวนไดสวนเสย ไดแก ทกคนหรอทกกลมบคคลทมความสนใจในพนททจะทำการฟนฟ โดยอาจรวมไปถงผทอาจมผลตอความสำเรจในระยะยาวของโครงการฟนฟปาเชน ผใหคำปรกษาทางวชาการ ผใหทน หรอหนวยงานราชการดวย การมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยทงหมดในทกขนตอนของการวางแผนงานและดำเนนการนบเปนสงทสำคญยงอยางไรกตาม ความคดเหนทแตกตางกนของแตละภาคสวนเกยวกบการใชประโยชนจากพนทและการจดลำดบความตองการของแตละฝายอาจเปนสงทหลกเลยงไมได นอกจากนยงอาจมความเหนขดแยงกนในเรองของเทคนคและวธการทจะเลอกใช ดงนน ความสำเรจของโครงการปลกปาใด ๆ จงขนอยกบการตกลงทำความเขาใจในเรองเหลานตงแตในชวงเรมวางแผนงาน ความขดแยงระหวางผมสวนไดสวนเสยทงหมดตองแกไขผานการประชมปรกษาหารอกนบอย ๆ โดยทกครงจะตองมการบนทกรายงานการประชมเพอใชอางองสำหรบการทำงานตอไป วตถประสงคของการประชมในลกษณะน คอความชดเจนของแผนงานทแตละฝายจะตองเปนผรบผดชอบเพอลดความสบสนและซำซอนในการทำงาน

การวางแผนรวมกน - เจาหนาทของหนวยวจยการฟนฟปา เจาหนาทปาไมและชาวบานแมสาใหม รวมกนตดสนใจวาจะใชพนทใดเปนแปลงทดสอบพรรณไมโครงสรางในป พ.ศ. 2539 ความรวมมอดงกลาวยงพฒนาอยางตอเนองตลอดศตวรรษทผานมา

การสรางความรวมมอ

ถงแมวาผทมสวนไดสวนเสยแตละกลมอาจมความสนใจทแตกตางกน แตทกกลมมกมจดมงหมายบางอยางรวมกนการทราบถงจดแขงและจดออนของแตละกลมจะทำใหการวางแผนงานรวมกนเกดไดดขนในขณะทแตละกลมกยงสามารถรกษาจดยนของตวเองไวได เมอทราบถงศกยภาพของแตละกลมแลวการจดแบงหนาททเหมาะสมใหแตละกลมรบผดชอบจงจะเปนไปได การประสานงานเพอเรมโครงการเปนงานทยากลำบากผทจะสามารถทำหนาทไดดควรเปนบคคลหรอหนวยงานทเปนกลางซงคนเคยกบผมสวนไดสวนเสยทกฝาย แตไมใชผทถกมองวาเปนผมอำนาจเหนอกวาหรอเปนผทไดรบผลประโยชนจากการเขารวมในโครงการ หนาทของผประสานงาน คอ การทำใหแนใจวาทกความคดเหนไดรบการหารอทกคนมความเขาใจและเหนดวยกบจดประสงคของโครงการ และงานตาง ๆมผรบผดชอบทเหมาะสม ความรวมมอของผมสวนไดสวนเสยจะคงอยไดถาทกฝายยงมองเหนถงประโยชนทจะไดรบจากโครงการและเชอวาสงทพวกเขาลงแรงไปนนมสวนทำใหโครงการประสบความสำเรจได เมอทกคนมความรสกวาไดมสวนในการวางแผนการดำเนนงานยอมกอใหเกดความรสกวาโครงการดงกลาวนน“ชมชนเปนเจาของ” (ถงแมวาตามกฎหมายพวกเขาอาจไม

ไดเปนเจาของทงพนทและตนไม) ซงนนเปนสงจำเปนทจะทำใหการทำงานรวมกนของทกฝายคงอยได

ตอนท 2 ความรวมมอเปนสงสำคญโครงการฟนฟปาสวนใหญเกดขนจากความรวมมอของหลาย ๆ หนวยงาน ชมชน หนวยงานราชการ องคกรพฒนาเอกชน

หนวยงานทใหทนสนบสนนและผใหคำปรกษาทางวชาการ ซงลวนแลวแตมความสำคญไมยงหยอนไปกวากน ความรวมมออยางใกลชดระหวางกลมบคคลเหลานจงมความจำเปนเพอใหทกภาคสวนไดรบประโยชนสงสดและปองกนการสญเสยทรพยากรโดยไมจำเปน

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น* * * * * * * * * * * * * * * * * * *


แผนงานของโครงการ

สำหรบโครงการฟนฟปาแผนงานของโครงการตองประกอบไปดวยวตถประสงคทชดเจน คำบรรยายลกษณะพนททจะปลกปา วธการทจะใชฟนฟและกำหนดการดำเนนงานในกจกรรมตาง ๆ นอกจากนนตองมการคำนวณแรงงานทตองการและคาใชจายสำหรบแตละกจกรรม

วตถประสงค - ทำไม

นอกจากวตถประสงคของโครงการจะเปนตวกำหนดกจกรรมทกอยางทจะเกดขนแลว ยงเปนสงทบอกถงความตองการรวมกนของผมสวนไดสวนเสยทงหมดอกดวย วตถประสงคของโครงการจงควรประกอบดวยเหตผลวาทำไมจงตองฟนฟปาและผลทคาดวาจะไดรบจากโครงการ เชน ผลผลตจากปา นำผลทางการเมอง เปนตน รวมไปถงผทจะไดรบประโยชนจากโครงการดงกลาว

พนทของโครงการ - ทไหน

รายงานสภาพพนทโดยละเอยดจากการสำรวจ (ดบทท 7ตอนท 1) เปนสงจำเปนสำหรบการวางแผนเพอใหทกคนไดทราบถงขอบเขตพนทของแปลงปลกปาและอาจมการพดถงสทธในการถอครองพนทดวย ในรายงานสวนนควรประกอบดวยแผนท (ระบตำแหนงพกดทางภมศาสตรโดยใช GPSหรอแผนท) และรปถายของสภาพเรมตนของพนท

วธการ - อยางไร

ศกษาวธการตาง ๆ ทมอยในหนงสอเลมน และบนทกวาวธการใดทผมสวนไดสวนเสยเหนดวยวาเปนวธการทเหมาะสมทสดในการดำเนนงานใหบรรลเปาหมายของโครงการ โดยตองพจารณารวมกบสภาพเรมตนของพนทดวย

ตารางแผนงาน - เมอไหร

หนาถดไปเปนตวอยางของตารางแผนงาน เมอเลอกวธการทจะใชไดแลวตองกำหนดเวลาทตองทำกจกรรมตาง ๆ ลงไปในตารางแผนงานโดยระบชวงวนทจะทำกจกรรมดวย จากนนจงมอบหมายหนาทและความรบผดชอบใหแตละกลม ขอผดพลาดทเกดขนไดบอย คอ การประเมนเวลาทใชในโครงการนอยไป ถาตนไมทจะใชปลกเปนตนกลาทเพาะเองจะตองดำเนนการสรางเรอนเพาะชำและเกบเมลดพนธอยางนอย 18เดอนถง 2 ป กอนการปลก

จำนวนคนทตองการ - ใคร

การฟนฟปาเปนงานหนกและยากลำบากแตเปนสงคมคาทจะทำ การรวมมอรวมแรงของคนกลมใหญนอกจากจะทำใหงานเบาลงแลวยงเปนโอกาสใหชมชนไดมกจกรรมรวมกนดวย จำนวนแรงงานทมเปนปจจยสำคญทจะกำหนดขนาดพนททสามารถปลกไดในแตละป โครงการฟนฟปาขนาดใหญมกลมคดถงขอจำกดเรองแรงงานจากชมชนทจะชวยเรองการกำจดวชพชและปองกนไฟ การปลกในแตละปควรทยอยปลกพนทเลก ๆ โดยคำนงถงแรงงานทมซงจะไดผลดกวาการปลกปาในพนทขนาดใหญพรอมกนทเดยว การปลกและดแลตนไมหลงปลกโดยเฉพาะการปองกนพนทจากไฟปาเปนสงทตองจดขนโดยชมชน เชน กรรมการหมบานอาจรองขอใหแตละครอบครวในหมบานสงคนมารวมงานในวนทมกจกรรมของโครงการทตองทำ ดงนน ขนาดของพนททปลกในแตละปจงขนอยกบจำนวนครวเรอนทเขารวมโครงการ เมอขนาดของชมชนใหญขนยอมหมายถงพนทปลกทขยายขนาดขนไดและใชระยะเวลาทสนลง

ตอนท 3 การวางแผนเปนสงจำเปน แผนงานของโครงการเปนสงทบงบอกถงวตถประสงคของโครงการฟนฟปา พนท และวธการดำเนนงาน เมอไดรบขอมลใหม ๆ แผนงานทวางไวสามารถปรบเปลยนไดตามความคดเหนของผมสวนรวม แตการปรบแผนงานทกครงควรไดรบความเหนชอบจากทกฝาย การเขยนและปรบปรงแผนงานของโครงการชวยใหทกคนตดตามการดำเนนงานทจำเปนไดวาใครจะทำอะไร เมอไหร ทไหน รวมถงเวลา แรงงาน และงบประมาณทตองใชสำหรบกจกรรมตาง ๆ

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ตาราง 8.1 ตวอยางแผนการดำเนนงาน เมอกำหนดวนสำหรบงานแตละอยางแลวจงเพมชองในตารางสำหรบบนทก ชอผรบผดชอบในการจดแตละกจกรรม

แรงงานทตองใชในกจกรรมของโครงการฟนฟปาสวนใหญจะขนอยกบขนาดของพนทปลก พนทขนาดใหญยอมหมายถงจำนวนแรงงานและวนทตองใชในการปลกและดแลทเพมขน แตสำหรบการปองกนไฟปา แรงงานทใชจะไมไดขนอยกบขนาดของพนท สำหรบพนทขนาด 1-50 ไร ในแตละ

วนตองใชคนประมาณ 8 คน ในการระวงไฟตลอดชวงฤดแลงดงนน ในแปลงปลกขนาดเลกการปองกนพนทจากไฟปาจงเปนกจกรรมทตองใชแรงงานมากทสด สำหรบชมชนขนาดใหญความรบผดชอบดงกลาวอาจแบงเบาลงได โดยการกระจายความรบผดชอบใหแตละครอบครวในชมชน ซงจะทำใหแตละบานลงแรงนอยลง

กจกรรม

สำรวจผทมสวนไดสวนเสย รางแผนการดำเนนงาน เรมตงเรอนเพาะชำเรมเกบเมลดพนธและผลตกลาไมกำหนดพนทปลกสำหรบปแรกตรวจนบจำนวนกลาไมทพรอมปลก เตรยมกลาไมทองถนเสรมจากเรอนเพาะชำอน ๆ ถาจำเปนเรมทำใหตนกลาแกรง ตดตออาสาสมครทจะชวยในการปลกปากำหนดขอบเขตแปลงปลกทำเครองหมายกลาไมธรรมชาตทมอยในพนทและตดวชพชตดเครองหมายกลาไมทตองการตดตาม เตรยมอปกรณปลกใสยาฆาวชพช (ไกลโฟเซต) ถาวชพชงอกขนมาใหมขนยายกลาไมและอปกรณปลกทงหมดไปยงพนทปลก ประชมหวหนาทมปลกปาตนฤดฝน (สำหรบภาคเหนอของประเทศไทยคอเดอนมถนายน)ตรวจสอบคณภาพการปลก ปรบปรงสำหรบตนทปลกไมเรยบรอยเกบขยะออกจากพนทปลกเกบขอมลพนฐานสำหรบตนไมทจะตดตามการเจรญ เชน ความสงกำจดวชพชและใสปยทก 4-6 สปดาห ตามความจำเปนตดตามการเจรญและการรอดชวตของตนไมทปลกทำแนวกนไฟ เตรยมทมดบไฟตดตามการเจรญและการรอดชวตของตนไมทปลก กำจดวชพชและใสปยสำรวจวาตองมการปลกซอมหรอไมปลกซอม -- ถาจำเปนกำจดวชพช ใสปย--ตามความจำเปนตดตามการเจรญและการรอดชวตของตนไมทปลก ขอมลจากการตดตามในครงนจะเปนขอมลทใชในการทำนายความสำเรจของโครงการไดดกำจดวชพชในฤดฝนถายงจำเปนจนกวาเรอนยอดของไมทปลกจะปดคลมพนท ตดตามการกลบเขามาในพนทของความหลากหลายทางชวภาพและตนไมทปลกนานเทาทตองการ

ชวงเวลาเทยบกบวนปลกปา

2 ปกอนปลก18 เดอนกอนปลก12-18 เดอนกอนปลก6 เดอนกอนปลก

2 เดอนกอนปลก6 สปดาหกอนปลก

1 เดอนกอนปลก

1 วนกอนปลก

วนปลกปา1-2 วนหลงปลก

1-2 สปดาหหลงปลกระหวางฤดฝนแรกปลายฤดฝนแรกเรมฤดแลงแรกสนสดฤดแลง

1 ปหลงปลกฤดฝนท 2 หลงปลกสนสดฤดฝนท 2 หลงปลก

ปตอ ๆ ไป

รายละเอยด

บทท 6 ตอนท 1บทท 6 ตอนท 2บทท 7 ตอนท 1

บทท 6 ตอนท 7บทท 7 ตอนท 2

บทท 7 ตอนท 2



บทท 7 ตอนท 5บทท 7 ตอนท 4บทท 7 ตอนท 5บทท 7 ตอนท 4บทท 7 ตอนท 5บทท 7 ตอนท 4


บทท 7 ตอนท 4-5

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น* * * * * * * * * * * * * * * * * * *


1 ปรบไดตามปรมาณวชพช2 ลดจำนวนลงในพนททมไมเดมหรอตอไมเหลออย3 สามารถลดจำนวนในพนทขนาดใหญดวยการเกบขอมลเฉพาะจากพนทตวอยางเพยงไมกไร4 ขนอยกบรปรางและการกระจายตวของพนทปลก-ปรบเปลยนตามพนท5 ตองการการดแลทงกลางวนและกลางคน

เมอวางแผนโครงการฟนฟปาผเกยวของตองตระหนกถงจำนวนแรงงานทตองการในการปลกและดแลกลาไมจนกวาเรอนยอดจะปดและไมตองการการดแลอกตอไป

โดยในการวางแผนงานตองมความชดเจนวาแรงงานสำหรบกจกรรมตาง ๆ นนจะมาจากอาสาสมครของชมชนหรอตองจายคาแรงงานใหกบผรบผดชอบ ซงในกรณหลงคาแรงจะเปนงบประมาณสวนใหญของโครงการ จากประสบการณของหนวยวจยการฟนฟปาถาชาวบานเหนความสำคญและประโยชนทจะไดจากการฟนฟปาทงในระดบบคคลหรอระดบชมชนและมแรงจงใจในกจกรรมดงกลาว ชาวบานมกเตมใจทจะอาสาทำงานเหลานนเอง เนองจากการปองกนไฟเปนสงทให

ประโยชนแกทงชมชน โดยรวมแลวจงเปนกจกรรมทชาวบานเตมใจทำมากทสด

ตาราง 8.2 แสดงการคำนวณแรงงานทตองการในสองปแรกหลงการปลก หลงจากนนแรงงานทตองการจะลดลงโดยมความแตกตางกนไปในแตละพนทขนอยกบการปดของเรอนยอดและปรมาณวชพช ดงนนตงแตปท 3 เปนตนไป การคำนวณแรงงานสำหรบการกำจดวชพชจงขนอยกบสภาพของแปลงปลกแตละท

ถาชมชนถอวางานทกอยางของโครงการเปนของชมชนและทกครวเรอนสงสมาชกอยางนอยหนงคนมารวมในทกกจกรรมจำนวนวนทชาวบานแตละครวเรอนตองรวมกนทำงานจะลดลงเมอจำนวนครวเรอนในชมชนเพมขน

ตาราง 8.2 จำนวนแรงงานทตองการสำหรบกจกรรมแตละอยางของการฟนฟปาใน 2 ปแรก แรงงาน ทตองการสำหรบกจกรรมทกอยาง (ยกเวนการปองกนไฟ) จะขนอยกบขนาดของพนท (1 ไรมขนาด 40 x 40 เมตร)

จำนวนแรงงาน/ไร จำนวนแรงงานทตองการตอพนท งานทขนกบขนาดพนท

เตรยมพนทปลก

กำจดวชพชและใสปยตดตามการเจรญ

แนวกนไฟ(2 ป)

ทมเฝาระวงและทมดบไฟ

4 คน/ไร18 ตน/คนใน 1 ชวโมงมากกวา 6 ชวโมง500 ตน/ไร2

4 คน/ไร3 ครง/ป2 คน/ไร(แลวแตกำหนด)3

ขนอยกบอตราสวนขอบ : พนท4

90 วน; 8 คน/วนสำหรบพนท 50 ไร5

ปท 1ปลก4

10

12

4

-

ปท 1

720

ปท 2ดแล0

0

12

2

-

ปท 2

720

1 ไร

4

10

24

6

4

48

1 ไร

14401488

10 ไร

40

100

240

60

12

404

10 ไร

144044

50 ไร

200

500

1200

24

28

1952

50 ไร

14403392

แรงงานทขนอยกบขนาดของพนท

การปองกนไฟปา(ไมขนกบขนาดพนท)

รวมแรงงานทตองการทงหมด

ท ำ ง า น ก บ ช ม ช น * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


คาใชจายทตองเตรยม

คาใชจายในการฟนฟปามความแตกตางกนขนกบพนทในท น จ ะอธ บายว ธ ก ารคำนวณค า ใช จ ายท เ ก ดข น คาใชจายสำหรบเรอนเพาะชำ ประกอบดวย 1) คากอสรางและอปกรณกอสราง 2) วสดสนเปลอง 3) เงนเดอนหรอคาจางรายวนสำหรบผจดการเรอนเพาะชำและผชวย การสรางเรอนเพาะชำชมชนไมจำเปนตองใชวสดราคาแพงแตสามารถปรบใชวสดทมอยในทองถน เชน ไมไผ เพอทำใหราคาถกลง เรอนเพาะชำมอายการใชงานหลายป คากอสรางจงเปนเพยงคาใชจายสวนนอยในการผลตกลาไมเทานน เลอกใชวสดปลกทหาไดในทองถน เชน ฟางขาว หรอปยหมกทำเอง แทนการใชดนสำหรบปลกทมขาย ถงแมวาวสดหลาย ๆ อยางจะไดมาโดยไมตองซอแตตองไมลมคำนวณคาใชจายทเกดขนในการขนยายและแรงงานในการขนยายดวยสงเดยวในเรอนเพาะชำทยงหาวสดธรรมชาตทเหมาะสมมาทดแทนไมได คอ ถงหรอภาชนะพลาสตกทใชเพาะกลา ถงเพาะกลานนใชไดเพยงครงเดยวจงเปนคาใชจายทสงสำหรบการผลตกลาไม ผจดการเรอนเพาะชำ ตองรบผดชอบในการดแลดำเนนงานทงหมดของเรอนเพาะชำรวมถงการผลตกลาไมคณภาพดสำหรบพรรณไมทกชนดทตองการ ตำแหนงนอาจเปนตำแหนงเตมเวลาหรอไมเตมเวลาขนอยกบปรมาณกลาไมทจะผลตสวนแรงงานทชวยงานในระยะสนอาจไดมาจากการจางงานรายวนหรออาสาสมครจากหมบาน งานในเรอนเพาะชำนนหนกเฉพาะบางชวงโดยชวงทหนกทสดคอกอนฤดปลก สวนชวงอน ๆ จะมงานนอย ในปจจบน1 คาใชจายสำหรบเรอนเพาะชำชมชนทผลตกลาไมประมาณ 10,000-20,000 ตน ตกอยประมาณ15,000-20,000 บาท โดยราคาในการผลตกลาไมอยท 2-2.50 บาทตอตน (รวมทงคาวสดและแรงงาน) ดงนน คาใชจายในการเตรยมกลาไมสำหรบปลกพนท 1 ไร จะอยประมาณ 1,000-1,250 บาท (ถาปลกกลาไม 500 ตนตอไร) คาใชจายในการปลก ดแล และตดตามการเจรญ ไดแก 1) วสด 2) คาแรง และ 3) คาขนสง วสดสำคญทใชปลกประกอบดวย ยาฆาวชพชไกลโฟเซต ปย หลกไมไผและกระดาษกลองสำหรบตนไมแตละตน โดยใชไกลโฟเซต

-------------------------------------1คาใชจายในการคำนวณในป พ.ศ. 2548

เขมขน 1-1.5 ลตรตอไร ในการใสปยแตละครงใชปยขนาด50 กโลกรมประมาณครงกระสอบตอไร ดงนนตองใชปย3.5 ถงตอไรสำหรบใส 4 ครงในปแรก และ 3 ครงในปท 2กระดาษกลองทใชสำหรบคลมโคนตนสามารถหาซอไดจากรานขายของเกาหรออาจขอบรจาคจากรานขายของ หลกไมไผอาจซอจากราน หรอใหคนงานตดจากพนทปาเสอมโทรมโดยราคาหลกไมไผปจจบนอยทประมาณ 250-300 บาทตอไร (สำหรบการปลก 500 ตนตอไร) คาแรงเปนรายจายกอนใหญสำหรบการฟนฟปาโดยสวนทตองใชแรงงานมากทสด คอ การเฝาระวงไฟ คาใชจายในสวนนจะมากหรอนอยขนอยกบแรงงานทไดจากอาสาสมครตาง ๆ ซงจะมาทดแทนแรงงานทตองจาง แรงงานในการปลกปามกไดรบความรวมมอจากอาสาสมครจากโรงเรยนหรอหนวยงานในพนท ในขณะทการระวงไฟอาจดแลโดยอาสาสมครทไดรบมอบหมายจากกรรมการหมบาน ดงนน แรงงานทจะตองจางจรง ๆ จงเปนสวนของการใสปยและกำจดวชพช ในการคำนวณคาแรงใหเรมจากตวอยางการประมาณจำนวนแรงงานทตองการสำหรบการเตรยมพนท วนปลก การกำจดวชพชและการใสปย การตดตามการเจรญของกลาไมและการทำแนวกนไฟในตาราง 8.1 ตดแรงงานในสวนทอาสาสมครทำไดออกไป จากนนจงคำนวณจำนวนวนทตองจางคนงานสำหรบการดแลพนท 1 ไรในชวงสองปแรก คณดวยจำนวนไรทปลกและคาแรงรายวนจงจะไดคาใชจายในการจางงานทขนกบขนาดของพนท ขนตอไปจงคดถงคาใชจายในการระวงไฟ สำหรบภาคเหนอของประเทศไทยปกตจะตองปองกนไฟประมาณ 90 วน ตงแตกลางเดอนมกราคมจนถงปลายเดอนเมษายนตลอด 24 ชวโมง ดงนน คาใชจายในสวนนจงประมาณไดจากจำนวนคนทตองการในทมระวงไฟคณดวยจำนวนวนทตองเฝาและคาแรงรายวน สวนคาใชจายในการขนยายกลาไมนนขนอยกบระยะทางจากเรอนเพาะชำถงแปลงปลก โดยรวมแลวถาไมตองเสยคาใชจายในการจางคนในการระวงไฟ (ใหหาอาสาสมครจากหมบานเปนผรบผดชอบ) คาใชจายในการฟนฟปาในประเทศไทยจะอยทประมาณ 10,000บาทตอไร ท งน เปนคาใชจายต งแตการผลตกลาไมวสดอปกรณและแรงงานสำหรบปลก รวมทงการดแลตดตามตนไมทปลกในชวง 2 ป ถาหากสามารถหาอาสาสมครมาทำงานในภาคสนามทงหมดได คาใชจายสำหรบตนไมและวสดปลกจะอยทประมาณ 3,500 บาท ตอไร

บทท 9

พรรณไมโครงสรางสำหรบการฟนฟปาในภาคเหนอของประเทศไทยและพนทใกลเคยง

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

คณลกษณะทสำคญของพรรณไมโครงสรางอตราการรอดชวตและอตราการเจรญเตบโตสง เมอปลกในพนทเสอมโทรมทสภาพไมเหมาะสม สรางพมและเรอนยอดทกวางและทบเพอชวยควบคมวชพช ตนไมในภาพดานลางถายหลงจากปลกได 17 เดอน

ใหดอกทมนำหวานมาก ผลกนไดหรอพนททำรง เพอดงดดสตวทชวยกระจายเมลดพนธเขามาในพนท ตงแตอายนอย

เพาะและดแลงายในเรอนเพาะชำ

เลยน Melia toosendan อตรา รอด >รอยละ 90 สง 5-7 เมตร

ซอ Gmelina arborea มใบขนาดใหญ พมทบ กวางกวา 3 เมตร

สะเดาชาง Acrocarpus fraxinifoliusสง 4 เมตร หลงปลก 17 เดอน

มะกก Spondias axillaris แตกกงใกล พนดน ทำใหมเรอนยอดหลายอน

บน - ดอกของ สะเดาชาง Acro-carpus fraxinifolius มนำหวานมาก ดงดดสตวทกระจายเมลดเขามาในพนท ซาย - ทองหลางปาErythrina subumbrans เรมออกดอกตงแตอาย 4 ป

นางพญาเสอโครง Prunus cerasoides ตดดอกออกผล และเปนททำรงของนกตงแตปท 3 หลงปลก

ทนไฟ

วธงาย ๆ เพอเรงการผลตกลาไม เชน การขลบเปลอกหมเมลดของมะคาโมง Afzelia xylocarpa เพอลดระยะพกตวจากนานกวา 1 ปเปนเพยง 19 วน ทำใหไดกลาไมพรอมปลกในเวลาเพยง 14 เดอน

กราง (ซาย) อาหารสำคญของสตวททำหนาทกระจายเมลดพนธในแปลงฟนฟปา

มะกก S. axillaris ฟนตวไดดหลงถกไฟไหมตนมะกกในภาพทางขวาถกไฟไหมหลงปลกไดเพยง 6 เดอน ในฤดฝนถดมามความสงกวา 2เมตร

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


พรรณไมโครงสรางสำหรบการฟนฟปาในเขตภาคเหนอของประเทศไทยและพนทใกลเคยง

ขอมลพรรณไมในบทนประกอบดวยรายละเอยดของตนไมจากภาคเหนอของประเทศไทยจำนวน 41 ชนดทมศกยภาพในการใชเปนพรรณไมโครงสรางโดยพจารณาจากผลการวจยของหนวยวจยการฟนฟปาตงแตป 2537 (รายละเอยดเกณฑในการพจารณาสามารถดไดใน บทท 5 ตอนท 1 ) กอนทจะเลอกใชพรรณไมทแนะนำไวในบทนเพอการฟนฟปาควรสำรวจกอนวาพรรณไมเหลานนเปนไมในทองถนของพนททตองการฟนฟหรอไม ความสงของพนทอยในระดบความสงปกตทพบไมนนขนอยหรอไม จนถงปจจบนหนวยวจยการฟนฟปาไดทดสอบพรรณไมจำนวนทงสน 400 ชนด จากตนไมมากกวา 1,100ชนดทพบในภาคเหนอของประเทศไทย และยงคงดำเนนการทดสอบพรรณไมชนดใหมเพอหาพรรณไมโครงสรางทเหมาะสมอยอยางตอเนอง ตนไมทไมอยในรายชอในหนงสอนไมไดหมายความวาไมควรปลกตนไมชนดนนเสมอไปผทตองการคำปรกษาเกยวกบการเลอกชนดพรรณไมสามารถตดตอหนวยวจยการฟนฟปาไดโดยตรง ดานลางเปนคำอธบายสำหรบรายละเอยดของพรรณไมแตละชนด

พนททพบ

ขอมลนมาจากฐานขอมลพรรณไมในภมภาค และ หอพรรณไม มหาวทยาลยเชยงใหม (ขอมลจากตวอยางพรรณไมของ J. F. Maxwell) ความสงเปนความสงจากระดบนำทะเล

ลกษณะเดน

ดวยขอจำกดของพนทลกษณะทบรรยายจะเปนลกษณะเฉพาะทเดนทสดของตนไมชนดนน โดยเปนขอมลทไดจากตวอยางพรรณไมในหอพรรณไม มหาวทยาลยเชยงใหม สำหรบคำอธบายคำศพททางพฤกษศาสตรสามารถดไดในภาคคำอธบายศพททายหนงสอถาตองการรายละเอยดทสมบรณของพรรณไม กรณาศกษาในหนงสอพรรณไมเลมอน ๆประกอบดวย

ลกษณะการเปนพรรณไมโครงสราง

ขอมลในสวนนมาจากการเกบขอมลจากแปลงปลกปาสาธตของหนวยวจยการฟนฟปาโดยสวนใหญเปนขอมลเมอหมดฤดฝนทสองหลงปลกกลาลงแปลง (ด บทท 5 ตอนท 3) ขอมลการดงดดสตวปาทชวยกระจายเมลดพนธเขามาในพนทไดจากการเกบขอมลในแปลงตลอด 7 ปหลงปลก

การเพาะกลาไม

สำหรบขอมลทวไปในการเพาะกลาไมสามารถดไดในบทท 6 ในบทนจะนำเสนอเฉพาะวธทพบวามประสทธภาพสงสดสำหรบตนไมแตละชนด การเกบเมลดพนธของไมทกชนดมาจากแมไมอยางนอย 10 ตน ในบรเวณทใกลเคยงกบพนททตองการฟนฟ เพอรกษาความหลากหลายทางพนธกรรม

การปลกและดแลกลาไมในแปลงปลก

ปลกและดแลกลาไมตามวธการในบทท 7 สวนในบทนจะเสนอเฉพาะวธการททำใหตนไมชนดนนเจรญเตบโตไดดโดยดขอมลจากแปลงปลกปาสาธตของหนวยวจยการฟนฟปา

ประโยชน

นอกจากการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพแลวพรรณไมโครงสรางสวนใหญยงมประโยชนในทางเศรษฐกจดวยในทนจะเสนอขอมลการใชประโยชนจากตนไมแตละชนดทเคยมบนทกไวบางสวน ซงจะเปนประโยชนอยางยงสำหรบการฟนฟปาในพนทปาชมชน อยาใชพรรณไมเหลานเปนยาโดยไมมคำแนะนำจากผเชยวชาญ

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

146 ปลกใหเปนปา

Acrocarpus fraxinifolius Wight ex Arn. สะเดาชาง(Leguminosae, Caesalpinioideae)

ไมผลดใบขนาดใหญ สงไดถง 60 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก 2.4 ม.) ตนไมทอายมากระดบชนเรอนยอดอยในชนบนสด มกพบสงเลยระดบชนเรอนยอดของปา

พนททพบ

ในอนเดยตะวนออก ตอนใตของจน พมา ไทย ลาวเวยตนาม บอรเนยว สมาตราและชวา ในภาคเหนอของไทยพบไดนอยในปาดบ ทระดบ 1,000-1,200 ม.


ตนไมขนาดใหญมพพอน เปลอก: สเทาจาง มรอากาศ(lenticel) สนำตาล ใบ: ใบประกอบแบบขนนกสองชน4-14 x 2-7 ซม. รปไข ใบออนสชมพมขนปกคลม ดอก:ดอกสมบรณเพศ ออกเปนชอแบบแยกแขนงบนกงทไมมใบกลบดอกสแดง ตดดอก มกราคม-มนาคม ผล: ฝกสดำยาว และ แบน 8-16 x 1-2 ซม. ในฝกมเมลดสนำตาลออน10-18 เมลด รปไข ตดผลกมภาพนธ-พฤษภาคม กระจายเมลดดวยลม

ลกษณะในการเปนพรรณไมโครงสราง

กลาไมสะเดาชางโตเรว (>2 ม. เมอหมดฤดฝนทสอง

หลงปลก) และมพมกวางกวา 2 ม. ทำใหบดบงการเจรญของวชพชไดด แตอตราการรอดอยในระดบพอใช ตนไมชนดนสามารถฟนตวและแตกยอดใหมไดดหลงถกไฟไหม(กลาไมทมเสนผาศนยกลางคอราก >20 มม. ทถกไฟไหมหลงปลกได 21 เดอน มอตรารอดถงรอยละ 70) ดอกมนำหวานมากเปนทชนชอบของนกและกระรอก นกชอบมาเกาะ


เกบฝกแกสดำในชวงเดอน มนาคม-เมษายน ผงลมจนฝกแหงและแตกออก ขลบเปลอกหมเมลดดวยกรรไกรตดเลบหรอแชในกรดซลฟรค 1-3 นาท เพาะเมลดในถาดทไดรบแสงเตมท ดวยวธน คากลางระยะพกตวสามารถลดลงเหลอ 4 วน อตราการงอกสงถงรอยละ 50 ระวงการเขาทำลายของหนอนผเสอและโรคเนาคอดน ยายกลาเมอมใบคแรก ตงภาชนะปลกใหไดรบแสงเตมท ปกตกลาไมจะโตพรอมปลก (>30 ซม.) ในฤดปลกทสองหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 15-16 เดอน) หรออาจเกบเมลดไวทอณหภมหองกอนทจะนำมาเตรยมและเพาะในเดอนพฤศจกายน


อตรารอดของตนไมชนดนจะเพมขนถาใชกระดาษแขงคลมโคนตน เพมการกำจดวชพชและใหปยในชวงฤดแลง


ไม มความคงทนเหมาะสำหรบการสรางบาน และเฟอรนเจอร ใชเปนไมฟน และทำถาน ใบเหมาะสำหรบเปนอาหารสตว ปลกเพ อเปนไมใหร มสำหรบการปลกกาแฟ ปองกนการพงทลายของตล ง และรากชวยตรงไนโตรเจนใหดน

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib มะคาโมง(Leguminosae, Caesalpinioideae)

ไมผลดใบขนาดใหญ สงไดถง 30 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก ถง 1.5 ม.) ในปจจบนจดอยในสถานะภาพใกลสญพนธ เนองจากไมมราคาสงจงมการตดเพอนำไปขายมาก

พนททพบ

อนโดจน ยกเวน ภาคใตของไทยพบไดมากในปาสกเสอมโทรม หรอ ปาผลดใบผสมไผ ทระดบ 350-500 ม.


ลำตนขนาดใหญมพพอนเลกๆ เปลอก: สนำตาลออนมรอยแตกลก ใบ: ใบประกอบแบบขนนก ปลายค ใบยอย3-5 ค (5-9 ซม. x 4-5 ซม.) มกทงใบในชวงมกราคม-กมภาพนธ ดอก: ยาว 5-15 ซม. สแดง มนาคม-เมษายนผล: ฝกแบบฝกถว รปไข (ยาว 10-12 ซม.) เปลอกแขงเปลยนเปนสดำเมอแกจด เมลดขนาด 2 x 1.5 ซม. สดำหรอนำตาลเขม มขวขนาดใหญสเหลอง ตดผลเดอนมถนายน-มนาคม กระจายเมลดโดยสตว

ลกษณะในการเปนพรรณไมโครงสราง

กลาไมมะคาโมงทปลกในพนทปาผลดใบเสอมโทรมมอตราการรอดสง (>รอยละ 80 เมอหมดฤดฝนทสองหลงปลก) แตโตคอนขางชา ตนไมมพมกวางและหนาทบยบยงการเจรญของวชพชไดด และเปนทใหนกเกาะ ตนไมชนดนมความสามารถในการตรงไนโตรเจนจงเหมาะสำหรบการฟนฟปาในทตำโดยเฉพาะในพนททดนมธาตอาหารตำ


เกบเมลดจากพนในเดอนพฤษภาคม ใชมดตดขวเมลดออก (ระวงอยาใหตนออนถกทำลาย) จากนนใชมดเฉอนเปลอกหมเมลดดานตรงขามกบทขวตดอย แชเมลดในนำขามคนกอนทจะเพาะเมลดลงในภาชนะปลกโดยตรง (ถงละ 1เมลด) เมลดจะงอกพรอม ๆ กนประมาณ 3 สปดาหหลงจากนน อตราการงอกรอยละ 60-70 คากลางระยะพกตว

19 วน กลาไมชนดนมกถกแมลงกนใบจงควรตรวจตราอยางสมำเสมอ กลาไมจะโตพรอมปลกในฤดปลกทสองหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 14 เดอน) เมอมความสงประมาณ40-50 ซม. เมลดสามารถเกบไวทอณหภมหองไดนาน 1 ป


ใชกระดาษกลองคลมโคนตนเมอปลก กำจดวชพชและใหปยเทาทจำเปน ตนไมชนดนเหมาะสำหรบการปลกแบบหยอดเมลดโดยตรง


ไมเนอแขงสวยเหมาะสำหรบทำเฟอรนเจอรชนด งานแกะสลก โครงสรางบานและพนกระดาน ยางไมจากเปลอกใชในการยอมหนง ตรงไนโตรเจนไดจงเหมาะสำหรบปลกเพอปรบปรงดน และวนเกษตร หลาย ๆ สวนของไมชนดนมฤทธทางยา

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Archidendron clypearia (Jack) Niels. มะขามแป(Leguminosae, Mimosoideae)

ไมชนรองทนรมไมผลดใบ ขนาดเลก สงไดถง 15 ม.

พนททพบ

จากศรลงกา อนเดย พมา ไปจนถง จนตอนใต อนโดจน มาเลเซย และ ฟลปปนส ในภาคเหนอของไทยพบมากในปาดบทกำลงฟนตว ทระดบ 1,000-1,650 ม. พบในไรรางทมอายมากกวา 3 ป


เปลอก: สนำตาลแดงมรอยแผลซกแซกตามลำตนใบ: ใบประกอบแบบขนนกสองชน ยาว 15-50 ซม. ใบยอยออกตรงขาม ใบบนมขนาดใหญสด 4-7 x 2-3 ซม. ใบแกสเขยวเขม มขนดานลาง หใบเปนสน/ปก ดอก: ดอกออกเปนชอใหญ ดอกสขาว หรอ เหลองจาง ชวงกมภาพนธ-มนาคม ผล: ฝกแบบฝกถว สนำตาลสมเมอแก เปลอกบางบดเปนเกลยว แตกเหนเมลดรปไข สดำมนดานใน (ฝกละ 6-8 เมลด) ตดผลมนาคม-มถนายน กระจายเมลดดวยลม


กลาไมรอดชวตไดดเมอปลกในพนทปาดบเดม (มากกวารอยละ 70 เมอหมดฤดฝนทสองหลงปลก) กลาไมจะโตชา ๆ ในชวงแรกจากนนอตราการเจรญเตบโตจะเพมขนเมอปลกไป 2-3 ป เรมตดดอกออกผลในปท 4 และ ใหลกไมรนทสองหลงปลกได 6 ป กลาไมใหมนเจรญเตบโตไดดใตรมเงาในแปลงพรรณไมโครงสราง พบกลาไมธรรมชาตชนดอน ๆ มาเจรญอยใตตนมะขามแปหลงปลกได 3 ป ตนไมนสามารถตรงไนโตรเจนไดจงเหมาะสำหรบการปลกเพอปรบปรงดนในพนทเสอมโทรม


เกบฝกทแกจดจากตนแมในเดอนพฤษภาคม-มถนายนแกะเมลดออกจากฝก แชนำไวหนงคน จากนนเพาะในถาดทไดรบแสงเตมท อตราการงอกรอยละ 50-70 คากลางระยะพกตว 14 วน ยายกลาเมอมใบแทคแรก กลาไมจะโตพรอมปลกในฤดปลกทสองหลงเกบเมลด เมอมความสงประมาณ 30 ซม. (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 13-14 เดอน)


กลาไมชนดนจะเจรญเตบโตไดดถาใชกระดาษ กลองคลมโคนตน


ไมเหมาะสำหรบงานไม เฟอรนเจอร ทำรวอปกรณในครว ลงไม และใชเปนไมฟน

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Balakata baccata (Roxb.) Ess. สลนก(Euphorbiaceae)

ชอพอง : Sapium baccatum Roxb.

ไมไมผลดใบขนาดใหญ เปนไมเบกนำทพบไดบอย สงไดถง 25 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอกถง 60 ซม.)

พนททพบ

จากเทอกเขาหมาลยดานตะวนออก และภาคเหนอของอนเดย จนถง จนตอนใต พมา ไทยและตอไปทางตะวนออกเฉยงใตถงแหลมมาลาย สมาตรา และ บอรเนยว ในภาคเหนอของไทย พบมากในปาดบผสมปาผลดใบและปาดบทระดบ 400-1,350 ม. หรอในระดบความสงทตำกวานนบรเวณลำธาร


เปลอก : หนา ขรขระ มรอยแตกตามแนวตง สดำ มรอากาศขนาดใหญเมออายนอย ใบ : ใบเรยงแบบวนรอบ ใบเดยว รปไข ถงวงร ดานลางสขาว 8-18 x 3-8 ซม. ดอก :ดอกขนาดเลก แยกเพศ ออกเปนชอยาว ในชวงกมภาพนธ-สงหาคม ผล : ผลกลม มเมลดแขงขางใน เมอสกมสมวงดำ 14.9 x 14.3 x 12.1 มม. เนอในเหนยวสขาว เมลดสดำ(5.3 x 4.2 x 4.1 มม.) ม 1-2 เมลดตอผล ตดผลเมษายน-ธนวาคม กระจายเมลดโดยกระรอกและนก


ถงแมวาอตรารอดของกลาไมจะอยแคระดบพอใช แตกลาไมทรอดชวตโตเรวมาก โดยเฉลยจะสงมากกวา 3 ม.และมพมหนากวางถง 2.5 ม. เมอหมดฤดฝนทสองหลงปลกตนไมชนดนมกแตกกงแรกทความสงประมาณ 0.5-1.0 ม.ทำใหบงแสงวชพชไดดและสรางพนททเหมาะสมสำหรบใหนกทำรงหลงปลกเพยง 2 ป ผลดงดดทงสตวเลยงลกดวยนมและนกไดด กลาไมธรรมชาตของไมอนเรมมาขนใตรมของสลนกหลงปลกได 4 ป ตนไมชนดนยงตองการการวจยเพอเพมอตราการรอดชวตหลงปลก


เกบผลทแกจด (สมวง) ในเดอนกรกฎาคม แชนำไว 48ชวโมง จากนนลางเนอทตดเมลดออก ตากเมลดใหแหงจากนนเพาะในถาดทไดรบแสงเตมท เมลดงอกไมพรอมกนจะทยอยงอกจนถงสปดาหท 16 อตราการงอกรอยละ 70 คากลางระยะพกตว 60-70 วน กลาไมคอนขางเปราะหกงายมกถกทำลายโดยหนอนผเสอ และ โรค bacterial blightควรมมาตรการปองกนทเหมาะสม ยายกลาเมอมใบแทคแรก กลาไมจะโตพรอมปลกในฤดปลกแรกหลงงอก (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 12 เดอน) อยาตดแตงเพราะจะทำใหกลาตาย


ลำตนของกลาไมชนดนไมแขงแรงจงตองระมดระวงเปนพเศษในระหวางการขนยาย การใชไมคำตอนปลกจะชวยลดการตายหลงปลก อยาปลกสลนกในพนททมรมเงาปกคลมเหมาะสำหรบการปลกแบบหยอดเมลดโดยตรง


ตนไมชนดนเปนไมเนอออนไมทน จงเหมาะกบงานกอสรางชวคราว ทำกลองหรอลงไม ผลรบประทานไดเปลอกเปนสวนผสมของยาแผนโบราณหลายชนด

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Bischofia javanica Bl. เตม(Euphorbiaceae)

ไมขนาดใหญพบไดทวไป ชอบแสง ไมผลดใบ (หรอทงใบชวงสน ๆ) สงไดถง 35 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก ถง80 ซม.)

พนททพบ

จากเทอกเขาหมาลย ถง จน อนโดจน เอเซยตะวนออกมาเลเซย ทางเหนอของออสเตรเลย เกาะตองกาและซามวในทะเลแปซฟก ในภาคเหนอของไทยพบในปาดบ ปาดบผสมปาผลดใบและปาผลดใบผสมไผ โดยเฉพาะรมธารนำทความสง 525-1,250 ม.


เปลอก: บาง แตกเปนทางยาว เปนเกลดหรอแผน สนำตาลแดง ยางสแดงเขม ใบ: ใบเรยงแบบวนรอบ ใบประกอบ 3 ใบ แบบขนนก แผนใบรปไขถงรปร ไมมขน 6.5-14.5 x 3.5 - 6.5 ซม. ขอบใบซหยกตน ๆ ในพนทตำอาจเปลยนใบในชวงกมภาพนธ-มนาคม ดอก: ออกตามซอกใบ เปนชอแตกแขนง จำนวนมากสเขยว-เหลอง ไมมกลบดอก ขนาดประมาณ 2 มม. กมภาพนธ-มนาคม ผล: ผลเมลดแขง กลม เมอสกสนำตาลดำ5-10 x 5-10 มม. ม 3-4

พตอผล แตละผลม 2 เมลด 4.6 x 3.3มม. ตดผล มถนายน-กมภาพนธ กระจายเมลดโดยสตว


อตรารอดของกลาไมสง รอยละ 60-80 เมอหมดฤดฝนทสองหลงปลก แตโตคอนขางชา นกเรมเขามาอาศยทำรงหลงปลกได 5 ป และเรมตดผลในปท 6 พบกลาไมธรรมชาตขนบรเวณใตตนเตมทมอาย 6 ป เมอถกไฟไหมสามารถรอดชวตและแตกยอดใหมไดด (ตนไมทมเสนผาศนยกลางคอราก มากกวา 20 มม. หลงปลกได 33 เดอน รอดชวตหลงไฟไหมมากกวารอยละ 80)


เกบผลสกในเดอนตลาคม (ยงเกบไดเรวยงด) นำผลใสตะแกรงบใหเมลดหลดออกมาโดยเปดนำผาน ตากเมลดใหแหง จากนนเพาะเมลดลงในวสดเพาะ ดน : ทราย 1:1 โดยฝงตน ๆ ใหมระยะหางพอสมควรเพอปองกนการเกดโรคเนาคอราก เมลดงอกไมพรอมกนจะทยอยงอกจนถงสปดาหท 6 อตราการงอกรอยละ 80 คากลางระยะพกตว 26 วนยายกลาเมอมใบแทคแรก การใหปยสำคญสำหรบกลาไมชนดน กลาไมมกถกทำลายโดยหนอนผเสอ แมลงสรางปมปมตามลำตนและแมลงททำใหใบมวนงอ ทำลายตนกลาทเปนโรคและพนยาตนทเหลออยถาใสปยใหกลาไมจะโตพรอมปลกในฤดปลกแรก (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 9 เดอน)


เตมเจรญเตบโตดเมอใสปยและใชกระดาษแขงคลมโคนตน ดใหแนใจวากลาไมไมถกไมทอยใกลเคยงบดบงแสง


ไมใชกอสราง ทำคาน ปพน แกะสลก และเผาถานหรอใชทำเยอกระดาษ เปลอกใชทำสยอมสแดงและมแทนนน

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Castanopsis acuminatissima (Bl.) A. DC. กอเดอย(Fagaceae)

ไมไมผลดใบขนาดกลาง ทนรม สงไดถง 25 ม. (เสนผาศนยกลางระดบอก ถง 1 ม.)

พนททพบ

จากภาคตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดยถง จน ไตหวนไทย แหลมมาเลเซย ชวา ซาบาห สลาเวส และปาปวนวกนในภาคเหนอของไทยพบมากในปาดบ ปาดบผสมสน และปาดบผสมปาผลดใบ ทความสง 760-2,100 ม.


เปลอก: นำตาลอมเทา หนา แตกเปนรองยาว ใบ: ใบเดยวเรยงแบบวนรอบ ใบรปขอบขนานถงรปหอก 10-15 x3-5 ซม. ขอบใบครงบนเปนหยกตน ๆ จนถงปลายใบ ใบทโตเตมทสเขยวออน ดานลางมขนสน ๆ สขาวเลกนอยดอก: ออกเปนชอแนน สครมมกลนหอม ยาวประมาณ 5มม. ในเดอนธนวาคม-กมภาพนธ ผล: ผลเดยว เปลอกแขง (nut) 8-10 x 7-8 มม. เปลอกนอกคลมปดทงผล (ยาวประมาณ 1 ซม.) มหนามสน ๆ กระจายอยเปนกลม ๆ สนำตาลออนเมอแก ตดผลกนยายน-ตลาคม กระจายเมลดโดยสตว


กลาไมรอดชวตไดดและโตเรวเมอปลกในแปลง ถาคลมโคนตน เมอหมดฤดฝนทสองหลงปลก อตรารอดมากกวารอยละ 80 สงมากกวา 2.5 ม. ทรงพมกวางมากกวา 1.3ม. กอเดอยเรมมนกเขามาอาศยทำรงหลงปลกได 2.5 ป ตนไมชนดนแตกยอดใหมจากตอเดมไดดทำใหฟนตวไดเรวหลงถกไฟไหม


เกบผลสนำตาลในเดอนตลาคม แกะเปลอกนอกออกคดเมลดเสยทง โดยแชเมลดในนำแลวคดเมลดทลอยนำออกเพาะเมลดในถาดเพาะทวางไวในทมแสงรำไร อตราการงอก

รอยละ 50 คากลางระยะพกตว 13 วน แตเมลดงอกไมพรอมกนและอาจทยอยงอกไปจนถงวนท 60 ยายกลาเมอมใบแทคแรก กลาไมจะโตพรอมปลกในฤดทสองหลงจากเพาะ (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 21 เดอน)


กลาไมชนดนเจรญเตบโตดเมอใชกระดาษแขงคลมโคนตนเวลาปลก


ผลกนได ใบสามารถใชเปนอาหารสตว ไมเหมาะสำหรบกอสรางและใชเปนไมฟน ในภาคเหนอของไทยใชกงทตดออกมาสำหรบเพาะเหด เปลอกมสารแทนนนใชเปนยาระบายและใชเคยวกบหมาก

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Castanopsis tribuloides (Sm.) A. DC. กอใบเลอม(Fagaceae)

ไมไมผลดใบขนาดกลาง ทนรม สงไดถง 18 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอกถง 70 ซม.)

พนททพบ

จากหมาลยถง จน พมา และอนโดจน ในภาคเหนอของไทยพบมากในปาดบผสมปาผลดใบ และ ปาดบผสมสน มกเปนชนดทอยในการเปลยนแปลงแทนทขนทาย ๆ ของปา ทระดบ 650-1,650 ม.


เปลอก: เทาเขมหรอนำตาล หนา แตกตามแนวตง ใบ:ใบเดยวเรยงแบบวนรอบ ใบรปขอบขนานถงรปหอก ขอบใบหยกตน ๆ ในชวงบนจนถงปลายใบ ใบดานบนเปนมนสเขยวเขม ดานลางสเขยวออกเงนหรอเหลอง 10-16 x 2.5-5.5ซม. ดอก: ดอกแยกเพศ ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกตวผมจำนวนมาก มกลน ดอกเพศเมยขนาดเลก ออกเดอนเมษายน-พฤษภาคม ผล: ผลเดยวเปลอกแขง คอนขางกลม สนำตาลเมอแก 7.2 x 6.4 x 5.9 มม. เปลอกนอกมหนามแขงแหลมยาว 3-5 มม. ปกคลมทงผล ผลม 1 เมลดผลตดมากทสดในชวงกนยายน-พฤศจกายน แตไมตดผลทกป กระจายเมลดดวยชะมดและสตวอน


กลาไมมอตรารอดชวตสงและโตเรวพอสมควร เมอปลกในแปลง (อตรารอดมากกวารอยละ 70) สงมากกวา 1.5 ม.ถงแมทรงพมจะคอนขางแคบ แตสามารถควบคมวชพชไดอยางมประสทธภาพ ตนไมชนดนเรมออกดอกตงแตอาย 3ปหลงจากปลกและตดผลในปท 5 แตกยอดใหมไดดหลงถกไฟไหม และสามารถงอกจากเมลดไดด ไมชนดนชอบทรมจงเหมาะสำหรบการปลกเสรมใตรมเงาของไมเดมในพนท


เกบผลสนำตาลในเดอนกนยายน แกะเปลอกนอกออกแชเมลดในนำแลวคดเมลดเสยทลอยนำทง เพาะเมลดในถาดเพาะทวางไวในทมแสงรำไร อตราการงอกรอยละ 80คากลางระยะพกตว 31 วน แตเมลดงอกไมพรอมกนและอาจทะยอยงอกไปจนถงวนท 80 ยายกลาเมอมใบแทคแรกกลาไมทอยในถงเพาะโตคอนขางชาและตองเลยงไวในเรอนเพาะชำจนถงฤดปลกทสองหลงเพาะ (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 22เดอน) ถาตองการผลตกลาไมใหเรวขนควรทดลองเกบกลาไมจากธรรมชาตมาดแลในเรอนเพาะชำ (ดกรอบ 6.2)


ปลกในทรม กลาไมชนดนเจรญเตบโตดเมอใชกระดาษแขงคลมโคนตน


ไมใชสำหรบกอสรางและใชทำไมฟน ผลกนได ใบเหมาะสำหรบเปนอาหารสตว ไมทเรมผเหมาะสำหรบเพาะเหด

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Elaeocarpus lanceifolius Roxb. มะมน, พพาย(Elaeocarpaceae)

ไมไมผลดใบขนาดกลาง ทนรม สงไดถง 20 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก ถง 40 ซม.)

พนททพบ

จากยนานและอนเดย อนโดจน ไปจนถงอนโดนเซย ในภาคเหนอของไทยพบมากในปาดบทความสง 900-1,550 ม.


เปลอก : สเทา บาง สากเลกนอย ใบ: ใบเดยว เรยงแบบวนรอบ รปรแคบหรอรปไข 8-17 x 4-7 ซม. หวทายเรยว ดอก: ดอกสมบรณเพศ ออกเปนชอกระจายบรเวณซอกใบ ยาว 5-12 ซม. กลบเลยง 5 รปหอก 4-5 มม.กลบดอก 5 กลบ สครมหรอขาว รปไขควำ ยาวกวากลบเลยงเลกนอย ขอบมขน ออกเดอนมถนายน-กรกฎาคม ผล:ผลมเนอเมลดแขง (แบบ drupe) รปไข สนำตาลหรอครมเมอสก 3.5 x 2-3 มม. ผลตดตลาคม-พฤศจกายน กระจายเมลดโดยสตว


กลาไมมอตรารอดชวตสงและโตเรวพอสมควร เมอปลกในแปลง (อตรารอดมากกวารอยละ 80 สงมากวา 1.8 ม.หลงฤดฝนท 2 หลงจากปลก) มพมหนากวางมากกวา 1 ม.ทำใหครอบครองพนทไดเรว ผลทมเนอมากดงดดนกและสตวเลยงลกดวยนมหลายชนด


เกบผลสกทตกอยบนพนในเดอนตลาคม-พฤศจกายนแชในนำขามคนจากนนขดเนอออก ใชมดทำใหเมลดเกดแผล จากนนแชนำขามคนอกครง คดเมลดเสยทลอยนำทงเพาะเมลดในถาดเพาะทวางไวในทรม อตราการงอกคอนขางตำ รอยละ 25-50 คากลางระยะพกตว 250-260 อตราการงอกจะเพมขนถาเพาะจากเมลดทแกจดทตกอยใตตนนาน

แลว หรอเกบเมลดไวหลาย ๆ เดอนกอนจะเพาะ (เกบไวในถงทอณหภมหองไมตองปดฝา) ยายกลาเมอมใบแทคแรกกลาไมโตพรอมปลกในฤดปลกทสองหลงเพาะ (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 2-21 เดอน) จะผลตกลาไมไดเรวขนถาใชกงปกชำ


การใชกระดาษแขงคลมโคนตนเวลาปลกทำใหอตรารอดเพมขน เมลดมกถกทำลายโดยสตวกนเมลด ควรระวง


ไมเปนไมเนอออน ใชสำหรบการกอสรางเลก ๆ ใชทำกลองบรรจชา ทำถาน ผลกนได

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr. ทองหลางปา(Leguminosae, Papilionoideae)

ไมเบกนำขนาดกลาง ผลดใบ สงไดถง 25 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก ถง 86 ซม.)

พนททพบ

อนเดย พมา และอนโดจนไปจนถงมาเลเซย ฟจและซามว ในภาคเหนอของไทยพบขนอยประปรายในปาดบและปาดบผสมปาผลดใบ ทความสง 500-1,680 ม.


เปลอก: สเทา บาง มปมสดำอมนำตาลทปลายเปนหนาม ใบ: ใบเรยงแบบสลบ ใบประกอบแบบขนนก 3 ใบยอยรปไข ขอบใบเรยบ ใบยอยใบกลาง 10-14 x 8-12มม. ดอก: สมบรณเพศ ยาว 4-5 ซม. กลบดอกสแดงสดออกเดอนธนวาคม-มนาคม ผล: ผลแบบฝกถว สนำตาล15.5 x 1 ซม. เมลดสนำตาลเขม รปไต 1 x 0.9 มม. ตดผลมนาคม-เมษายน เมลดกระจายโดยลม


กลาไมทองหลางปามอตรารอดชวตสงและโตเรวเมอปลกลงแปลง (อตรารอดมากกวารอยละ 80 สงมากกวา 2.5 ม.พมกวาง 2.6-2.8 ม. หลงฤดฝนท 2 หลงจากปลก) พม

กวางทงใบในชวงแลง สรางชนใบไมหนาบนพนปาทำใหเกดสภาพทเหมาะสำหรบการงอกของเมลดไม ดอก ผล ดงดดใหนกเขามาทำรงตงแตปท 4 หลงปลก ดอกสสมแดงมนำหวานดงดดนกและกระรอกหลายชนด เมลดทถกนำมาโดยสตวเหลาน ทำใหพบกลาไมธรรมชาตหลายชนดงอกอยรอบ ๆ ตนทองหลางปาตงแตในปท 5 หลงปลกตนไมนเปนพชตระกลถวจงชวยเพมไนโตรเจนใหแกดน


เกบเมลดจากฝกทรวงในเดอนมนาคม แชเมลดในนำขามคน เลอกเมลดเสยทลอยนำออกทงนำเมลดทบวมนำแลวไปเพาะลงภาชนะปลกโดยตรง วางใหไดรบแสงเตมทครอบดวยตะแกรงลวดเพอปองกนหนและกระรอก อตราการงอกรอยละ 40-60 คากลางระยะพกตว 7-14 วน ในชวงปลายหนาฝนระวงการเขาทำลายของหนอนมวนใบ(Lepidoptera, Pyralidae) ไมตองใหปยหรอตดแตงกลาไมชนดน กลาไมสามารถนำไปปลกไดเมอมความสงประมาณ 30 ซม. ซงปกตจะใชเวลา 3-4 เดอนหลงจากเพาะ


ลำตนทองหลางปาทยงเลกคอนขางเปราะและหกงายจงตองระมดระวงเมอปลก การใชไมคำสามารถลดอตราการตายหลงปลกได ตนไมชนดนเจรญไดดขนเมอไดรบปยและใชกระดาษกลองคลมโคนตนเวลาปลก ทองหลางปาไมวาตนเลกหรอตนทโตเตมทแลวถกทำลายดวยหนอนเจาะลำตนไดงาย อยาปลกตนไมนในททอาจมไมอนมาบดบงแสง


กงของทองหลางปาแตกรากใหมไดงายจงนยมนำมาปลกเปนรว ไมนำหนกเบาใชแกะสลกและทำเครองใชในครว ใบใชเลยงสตว

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Eugenia fruticosa (DC.) Roxb. หวาขกวาง(Myrtaceae)

ชอพอง: Syzygium fruticosum

ไมเบกนำไมผลดใบขนาดเลกถงขนาดกลาง สงไดถง 12 ม.

พนททพบ

ในอนเดย พมา จนและ ไทย ในภาคเหนอของไทยพบขนทวไปในปาดบผสมสน ปาผลดใบเตงรง-กอ และปาผลดใบผสมไผ ทความสง 350-1,525 ม. ไมชนดนพบไดบอยในพนทปาทถกทำลายและเปนหนงในชนดทพบวากลบเขามาขนเองในแปลงพรรณไมโครงสรางอายตงแต 4 ปข นไป


เปลอก: สนำตาลเขม เปนแผนเลก ๆ ใบ: ใบเดยวออกตรงกนขาม แผนใบ 7.5 -11.5 x 3.5 – 6.5 ซม. กานใบมสนเลก ๆ ดอก: กลบดอกสเขยวเหลอง กลบเลยงเชอมตดกนยาว 2-3 มม. เกสรตวผวงนอกและกานเกสรตวเมย2-4.5 มม. ตดดอกมนาคม-เมษายน ผล: มเนอแบบ berryทรงกลมหรอร เมอสกสมวงดำ 8 x 13 มม. เนอฉำนำ แตละผลม 1 เมลดสเขยวหรอนำตาลออน 8 x 6-7 มม. ตดผลพฤษภาคม-กรกฎาคม สตวชวยกระจายเมลดพนธ


กลาไมมอตรารอดชวตและอตราการเจรญเตบโตในระดบยอมรบได (อตรารอดรอยละ 60-70 สงมากกวา 1.6 ม.พมกวางมากกวา 1 ม. หลงฤดฝนท 2 หลงจาก ปลก) ทรงพมทหนาทบบดบงแสงไดด ทำใหควบคมวชพชไดด มกพบเกงและนกโดยเฉพาะในกลมนกปรอดเขามากนผล ดอกมนำหวานมากชวยดงดดนกและกระรอก อยางไรกตาม ตองใชเวลามากกวา 7 ปกอนจะเรมออกดอก


เกบผลแกจดจากโคนตนแมในเดอนพฤษภาคม ลอก

เอาเนอออก นำเมลดลงแชนำคดเมลดเสยทลอยนำทง เพาะเมลดลงในถาดทไดรบแสงแดดเตมท ยายถาดเพาะเขามาไวในรมทนทเมอเมลดงอก ปกตอตราการงอกมากกวารอยละ90 คากลางระยะพกตว 27-35 วน ตนกลาอายนอยถกทำลายโดยเพลยและหนอนผเสอไดงาย ยายกลาเมอมใบแทคแรก ตนกลาจะโตพรอมปลกในฤดปลกท 2 หลงจากเพาะ(ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 14 เดอน)


กลาไมโตดเมอใชกระดาษแขงคลมโคนตนเวลาปลกในชวงแรกตนกลาโตคอนขางชา แตในปท 4-5 อตราการเจรญเตบโตจะเพมขน เหมาะสำหรบวธการหยอดเมลดโดยตรง


ผลเปนอาหารของทงมนษยและสตวปา และใชหมกทำเครองดมแอลกอฮอล

Eugenia albiflora Duth. ex Kurz มะหาเปนไมในกลมเดยวกนและมคณลกษณะของพรรณไมโครงสรางคลายคลงกนเรมออกผลหลงจากปลกได 4 ป เพาะและดแลกลาไมดวยวธการแบบเดยวกบหวาขกวาง

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Ficus species ไมในกลมมะเดอและไทร(Moraceae)

ไมในกลมมะเดอและไทรมทงทเปน ไมเถา ไมพม ไมขนาดเลก และไมยนตน ไมในกลมมะเดอและไทรสวนใหญเหมาะสำหรบเปนพรรณไมโครงสราง ยกเวนชนดทเปนเถาซงไมควรนำมาปลกอยางนอยในชวงแรกของการฟนฟพนท เนองจากไมในกลมนสวนใหญมลกษณะทคลายกนจงนำเสนอขอมลโดยรวมของทงกลมไวในสวนน

พนททพบ

ไมในกลมมะเดอและไทร พชในสกลน (มากกวา 1,000ชนด) พบอยทวไปในเขตรอนและกงรอนในทวปอเมรกาแอฟรกา เอเซย และออสเตรเลย ในภาคเหนอของไทยพบไมตนในสกลนอยางนอย 35 ชนดขนอยในปาทกแบบ แตพบอยในปาดบ (22 ชนด) มากกวาปาผลดใบ (13 ชนด)บางชนดเปนไมขนาดใหญโดยเฉพาะกลมทเปน ไมรดพนเชน กราง (F. altissima) บางชนดมขนาดเลกกวาพบขนอยบนกอนหนตามรมลำธาร เชน สลอดหน (F. heteroplura)บางชนดพบขนในพนทปาทถกทำลาย เชน มะเดอปลอง (F.hispida), เดอขน (F. hirta) และ เดอปลองหน (F. se-micordata) ในพนททพบไมกลมนขนอยแลวไมจำเปนตองปลกเพม แตถาไมมขนอยตามธรรมชาตควรปลกรวมกบพรรณไมโครงสรางอน ๆ ดวย


ผลของมะเดอและไทรมลกษณะเฉพาะตวทตางจากพชชนดอนอยางชดเจนตดผลบรเวณกงหรอลำตนเกอบตลอดทงปจรง ๆ แลวผลของมะเดอและไทรเปนสวนของฐานรองดอกทเจรญหมดอกขนาดเลกจำนวนมากมายไวดานในโครงสรางทงหมดนเรยกวา “ไซโคเนยม” (syconium) ดอกทอยดานในของผลนตองอาศยแมลงทเรยกวาแตนไทรชวยในการผสมเกสร โดยไทรและมะเดอแตละชนดมกพบแตนไทรตางชนดกนอาศยอย แตนไทรเพศเมยจะเขาไปในผลจากทางดานลางและวางไขในดอกทเปนหมน (gall flower) พรอม ๆ กบผสมเกสรใหแกดอกเพศเมยในผลนน แตนไทรเพศผจะฟกออกจากไขกอนและเขาผสมพนธกบเพศเมยทนททออกจากไขแตนไทรเพศเมยทออกจากผลมะเดอหรอไทรไปจะนำละอองเรณตดไปดวยและนำไปผสมกบดอกในผลของตนอนเมอเขาไปวางไข

แตนไทรเพศเมยผสมเกสรใหมะเดอและไทร วางไขในดอกทเปนหมนแลวตาย

แตนไทรเพศผไมมปกฟกออกจากไขเขาผสมพนธกบเพศเมยทนททออกจากไข แลวตาย T = ไมตน L= ไมตนขนาดเลก (st)= ไมรด E=ไมผลดใบ D= ผลดใบ *ถนอาศย คำยอดคำอธบายในบทท 2

ถนอาศย*

BB-DF MXFMXF EGF

EGFพนทถกทำลายใน BB-DF, MXF, EGEใกลลำธารใน BB-DF, MXF, EGEพนทถกทำลายใน BB-DF, MXF, EGEพนทถกทำลายใน BB-DF, MXF ,EGE

MXF โดยเฉพาะรมลำธารพนทถกทำลายใน BB-DF, EGE, EGF-PINE

พนทถกทำลายใน MXF, EGEMXF, EGF

ชนด

Ficus altissima Bl.F. benjamina L. var.benjaminaF. callosa Willd.F. fistulosa Reinw. ex Bl.F. glaberrima Bl.F. hirta Vahl var. hirtaF. hispida L. f. var. hispidaF. microcarpa L.f.F. racemosa L.F. semicordataB.-H. ex J.E. Sm.F. subincisa J.E. Sm.F. superba (Mig.) Mig.

วสย

T (st)TL (st)

TTLTLTL

T (st)TTL

LST

การผลดใบ

EE

DEDEEEEDD

ED

ระดบความสง(เมตร)

350-1050350-1400

790-1400350-1400450-1200350-1150350-1525350-1050350-500350-1550

825-1400750-1350

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


ผลผาตามขวาง

เหนไดวาไมในกลมมะเดอและไทรและแตนไทรนจำเปนตองพ งพากนในการขยายพนธ แตนไทรมอายส นดงน นในบรเวณปาตองมตนไทรจากทกชนดทกำลงออกผลอยตลอดเวลาเพอใหแตนไทรเขาไปวางไขและผสมเกสรใหกอนทจะตายลกษณะเฉพาะอกอยางของมะเดอและไทรคอยางเหนยว สขาว ซ งเป นลกษณะรวมของไมในวงศ Moraceaeรากขนาดใหญของไมในกลมนมกพบอยเหนอดน สวนรากดานลางมกมขนาดเลก เหนยว แขงแรง มจำนวนมากเปนรางแหแนน เปลอกของไมในกลมนมกเรยบ สเทาออนหรอสนำตาล การจดเรยงตวและลกษณะของใบมหลายรปแบบ


ลกษณะสองอยางททำใหมะเดอและไทรสวนใหญเหมาะสำหรบการเปนพรรณไมโครงสรางทด ขอแรกไมพวกนมระบบรากทแนนทำใหสามารถรอดชวตและเจรญเตบโตไดดในพนทททรกนดารและสามารถฟนตวไดเรวหลงถกไฟไหมหรอถกตด ระบบรากยงทำใหไมในกลมนสามารถรกษาใบไวไดตลอดฤดแลงโดยหยงรากลกลงไปหาความชนในดนชนทลกลงไป คณลกษณะดงกลาวทำใหไมในกลมนเหมาะอยางมากในการปองกนการพงทลายของดนและชวยยดดนรมฝงนำ

ขอทสองมะเดอและไทรเปนแหลงอาหารของสตวทชวยกระจายเมลดพนธหลายชนด เชน นก คางคาว ลง ชะน ชะมด กระรอก หม กวาง และหมปาบางชนด มะเดอนอย (F. subin-cisa) เรมตดผลตงแตปแรกทปลก ในขณะทกลาไมชนดอนทปลกสวนใหญจะเรมตดผลในประมาณปท 6 ในระบบนเวศเขตรอนไมในกลมนมความสำคญมาก (keystonespecies) หนวยผลของมนชวยใหสตวทกนผลไมสามารถดำรงชวตอยไดในชวงทผลไมชนดอนขาดแคลน ดงนนจงชวยรกษาประชากรของสตวทชวยกระจายเมลดพนธในปาซงมความสำคญมากตอการฟนฟความหลากหลายของพรรณไมในปา มะเดอและไทรยงทนทานตอการเขาทำลายของแมลงไดด


เกบผลทแกจดจากตนแม (สงเกตจากทนกและกระรอกเรมเขามากน) เปดผลมะเดอออกขดผลยอยขนาดเลก สนำตาลออนออกจากเนอ แตละผลนมเมลดบรรจอย 1 เมลดนำเมลดลงแชนำคดเมลดเสยทลอยนำทง นำเมลดทจมนำมาแผลงบนกระดาษผงแดดใหแหง 1-2 วน จากนนจงหวานเมลดหาง ๆ ลงในถาดเพาะทผสมดนจากปาและทราย

เกบเมลด

ต.ค.-ม.ค.

พ.ย.-ม.ค.

ส.ค.ธ.ค. - ก.พ.

ธ.ค. - ม.ค.ก.ย.พ.ค.

ส.ค.ก.พ.

ธ.ค.- ม.ค.ส.ค.

พ.ย. – ก.พ.

หมายเหต

ควบคมวชพช ทนไฟ ดงดดสตวหลงจากปลก 2-3 ปเรมตดผลในปท 6 ดงดดสตวหลงจากปลก 2 ป เรอนพมหนาคลมวชพชไดด

เรมตดผลในปท 6 ดงดดสตวโดยเฉพาะพวกทชวยกระจายเมลดไดดมากควบคมวชพชไดดมาก แตตดผลชามกพบขนอยในพนททฟนตวตามธรรมชาตเรมตดผลหลงจากปลก 3 ปควบคมวชพชไดด ฟนตวไดดหลงไฟตดผลหลงจากปลกได 6 ปควบคมวชพชไดดมาก ฟนตวไดดหลงไฟ เรมดงดดสตวตงแตปท 2 แตเรมตดผลในปท 4ตดผลตงแตปท 3 หลงปลกเรมตดผลตงแตปลกได 1 ป ดงดดสตวไดดมากเรมตดผลตงแตปลกไดประมาณ 4.5 ป

ดอก/ผลยอยในผลมะเดอ

รทแตนไทรตวเมยเขาไปในผลมะเดอ

ดอกตวเมย

ดอกตวผ

ดอกทตวออนอาศยอย

กรพ. คากลางระยะพกตว E = ดเยยม A = นาพอใจ M = อยในเกณฑ

อตรางอก(%)60-90

>80

>90

>60

70-80

>35

>90

74-85

80-90

>80

>70

>80

กรพ.(วน)25-58

49-67

15

16

39

19

18

22

20-27

52

50-60

36

การรอดชวตE

E

E

A

E

A

E

E

E

M

E

M

การเจรญเตบโตA

E

A

A

E

E

A

E

E

E

E

E

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


มะเดออทมพรFicus racemosa

กราง Ficus altissima เดอไทร Ficus glaberrima

มะเดอปลองFicus hispida

ในอตราสวน 1:1 ตนกลาของพวกมะเดอและไทรมขนาดคอนขางเลกและถกทำลายจากโรคโคนเนาไดงาย การใสดนปาลงในถาดเพาะอาจทำใหเมลดไดรบจลนทรยทชวยปองกนการเกดโรคดงกลาวได พนยาฆาเชอรา เชน แคบเทน(Captan) ลงบนผวดนหลงเพาะเมลด และอกครงประมาณ1 เดอน หลงจากนน วางถาดเพาะไวในททมรมเลกนอยอตราการงอกโดยปกตคอนขางสง สวนใหญมากกวารอยละ80 คากลางระยะพกตวสวนใหญสนตงแต 15-60 วนขนอยกบชนด กลาไมของมะเดอและไทรสวนใหญตองมอายประมาณ 5-10 เดอนจงจะโตพอทจะสามารถยายลงภาชนะปลกได หลงจากยายลงถงปลกกลาไมในกลมนเจรญเตบโตไดเรวแตสวนใหญมกตองรอจนถงฤดปลกทสองหลงจากเพาะจงจะนำไปปลกในแปลงปลกได (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 18-22 เดอน)ด งน นถ าต องการผล ตกล าไม ให โตท นปล กภายในหนงปควรใชวธการปกชำกงแทน วธการทไดอธบายไวในกรอบท 6.2 ใชไดผลดกบ เดอขน (F. hirta) และ ไกร (F.superba) (ใช IBA 3000 ppm กบชนดแรกเพอเรงใหออกราก สวนชนดทสองใช IBA : NAA 2:1 )(Vongkamjan, 2003) สำหรบชนดอนยงตองมการทดลองเพอหาสตรฮอรโมนทเหมาะสมตอไป


ในธรรมชาตมะเดอและไทรบางชนดเรมตนชวตดวยการเปนพชองอาศยบนตนไมอน เชน กราง (F. altissima) ไมในกลมนจดเปน “ไมรดพน” โดยเตบโตอยบนไมอนแลวสรางรากเปนโครงขายลงมาปกคลมตนทอาศยอยจนกระทงไมตนนนตาย เมอปลกไมในกลมมะเดอและไทรลงในแปลงฟนฟปาไมจำเปนตองปลกไมนบนตนไมอนเพราะไมพวกนสามารถขนบนดนไดด เพยงแตตองระวงใหไดรบแสงทเพยงพอ ไมในสกล Ficus นสวนใหญแขงแรงและเจรญเตบโตไดดโดยไมตองดแลมาก


ไมมะเดอและไทรสวนมากไมไดถกตดเพอทำไมซงอยางไรกตามบางชนดสามารถนำมาใชในการกอสรางเบา ๆ ลงไมอปกรณในบาน และใชเปนไมฟน นำยางใชทำยาง กาว และสามารถใชแทนเทยนในการเขยนลายผาบาตคได นอกจากนนในแพทยแผนโบราณยงใชนำยางปดแผลอกดวยบางชนดผลเปนอาหารของมนษย โดยทวไปตนไทรและตนโพธ(Ficus religiosa) มความสำคญในทางวฒนธรรมและศาสนาของประเทศไทยดงนนตนไมพวกนมกไมถกโคน

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Glochidion kerrii Craib ไคร(Euphorbiaceae) ไมชนรองขนาดเลก ทนรม สงไดถง 7 ม. (เสนผาศนยกลางระดบอก ถง 7 ซม.)

พนททพบ

พบกระจายอยตงแตเทอกเขาหมาลย อนเดย จนทางใตจนถง พมา และอนโดนเซย ในภาคหนอของประเทศไทยมกพบขนอยในปาดบและปาผลดใบผสมสนทระดบความสง550-1450 ม.


เปลอก: บาง เรยบ ลอกเปนแผนขนาดเลก สนำตาลออนถงเทา ใบ: ใบเดยวออกตรงกนขามกานใบ 1-3 มม. ทฐานมหใบรปสามเหลยมแคบ ๆ สขาวตดอย แผนใบรปไข2.2-9 x 1.4-4.5 ซม. เสนกลางใบมขนทงสองดาน ดอก:ออกเปนกระจกสเขยวออน ดอกตวผเสนผาศนยกลาง 4.5-5.5 มม. ดอกเพศเมยขนาดประมาณ 2.5 มม. ภายในแบงเปน 3-4 ชอง ออกดอกเดอนกมภาพนธ-พฤษภาคม ผล:ผลแหงแลวแตก ลกษณะกลมหวทายแบน 7-8 x 3.5-4มม. สเลอดหมเมอสก เปลอกบาง ม 3-6 เมลดตอผล เมลดรปครงทรงกลม 3.2-3.3 x 2.2-2.8 x 3-3.1 มเยอสสมแดงคลมอย ชวงเวลาทออกไมแนนอน แตมกพบตดในชวงเดอนกนยายน-กมภาพนธ กระจายเมลดโดยสตว


ถงแมวาการเจรญเตบโตของไครในแปลงปลกอาจไมดเดนเปนพเศษ (อตรารอดรอยละ 40-50 สงถง 75 ซม. หลงฤดฝนท 2) และอตราการเจรญเตบโตใน 2 ปแรกคอนขางชา แตการเจรญเตบโตจะเพมขนอยางรวดเรวนบจากปท 3เปนตนไป ถงแมวาจะโตชาในชวงแรกแตตนไมชนดนยงมคณคาในแงของการควบคมวชพชเนองจากมเรอนพมหนาทบชวยเพมโครงสรางและความหลากหลายของปาชนรอง นอกจากนนยงสามารถดงดดสตวเขามาในพนทไดตงแตอายยงนอยเพราะเรมตดผลตงแตประมาณ 3 ปหลงปลก ใตตนไครทปลกอาย 5 ปขนไป ในแปลงพรรณไมโครงสรางพบกลาไมธรรมชาตทกลบมาขนหลายชนด ไครเปนไมทฟนตวไดด

หลงถกไฟไหม (รอยละ 70 ของตนไมทมอาย 21 เดอนเสนผาศนยกลางคอรากมากกวา 15 มม. สามารถฟนตวไดหลงมไฟเขา)


เกบผลแกจากตนแมในเดอนกนยายนหรอตลาคม แกะเมลดอออกจากผล เมลดมกถกทำลายโดยแมลงเจาะเมลดดงนนจะตองคดเลอกเมลดดวยการลอยนำเพอแยกเมลดทเสยทกครง เพาะเมลดลงถาดทวางไวในททมรมบางสวนปกตอตรางอกรอยละ 40-50 คากลางระยะพกตว 134 วนยายกลาเมอมใบแทคแรก ตนกลาทอยในถงเพาะโตคอนขางชา การใสปยจงเปนสงสำคญ กลาไมมกตองเลยงไวในเรอนเพาะชำจนถงฤดปลกท 2 หลงจากเพาะ (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก21-22 เดอน)


ใชวธการมาตรฐานสำหรบการปลกและการดแลกลาไม(บทท 7)


ไมฟนคณภาพด

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Gmelina arborea Roxb. ซอ(Verbenaceae)

ไมเบกนำ ผลดใบระยะสน ๆ สงไดถง 30 ม. (เสนผาศนยกลางระดบอก ถง 64 ซม.)

พนททพบ

ตงแตเนปาล ปากสถาน อนเดย ศรลงกา และ พมาครอบคลมอนโดจนไปจนถงจนตอนใตและเวยตนาม ในภาคเหนอของประเทศไทยมกพบขนอยประปรายในปาผลดใบเตงรง-กอ ปาผลดใบผสมสน ปาเบญจพรรณและปาดบผสมสน ทระดบความสง 350-1,475 เมตร สามารถพบขนอยเองตามธรรมชาตในพนทปาเสอมโทรม


เปลอก: บาง เรยบ สนำตาลมเลนตเซล (ชองอากาศ)ขนาดใหญ สเปลอกเปลยนเปนสเทาและลอกเปนแผนเมออายมากขน ใบ: ใบเดยว ออกตรงกนขาม ทรงรปไขปลายแหลม 13-21 x 13-16 ซม. ดานบนสเขยวเขม มตอม 1 คทฐานใบ ใบดานลางสเทาเงนมขนยาวมากมาย ดอก: เปนชอมดอกจำนวนมาก ดอกเปนหลอดม 5 กลบสเหลองยาว 2.5-4.0 ซม. ตดดอกกมภาพนธ-มนาคมเมอทงใบ ผล: ผลมเนอเมลดแขง รปไขเมอสกสเหลองขนาดเฉลย 26 x 18 มม.ในแตละผลมไพรนหรอหนวยเมลดทมชองยอย 4 (บางครง5) ซงสวนมากมเพยงไมเกน 2 ชองทมเมลดอย เมลดยาว

6-9 มม. ตดผลมนาคม-พฤษภาคมกระจายเมลดโดยสตว


เปนหนงในพรรณไมโครงสรางชนด กลาไมเจรญเตบโตไดดและเรวในแปลงปลกทงในพนทสงและพนทตำ (อตรารอดรอยละ 70 สงถง 160-180 ซม. หลงฤดฝนท 2) ทรงพมทหนาทบชวยควบคมวชพชไดด และยงมนกเขามาทำรงในปท 3 หลงปลก เรมออกดอกตดผลในปท 5 หลงปลกผลดงดดนกและสตวเลยงลกดวยนมหลายชนด ตนไมชนดนฟนตวไดดหลงไฟไหม (รอยละ 80 ของตนไมทมอาย 21เดอน เสนผาศนยกลางคอรากมากกวา 90 มม. สามารถฟนตวไดหลงมไฟเขา)


เกบผลสเหลองในเดอนเมษายน-มถนายน แชทงไวในนำหนงคน จากนนขดเนอ นำหนวยเมลด ตากแดด 1-2 วนจากนนหยอนลงในนำเพอแยกเมลดทเสยและลอยนำออกนำหนวยเมลดทแหงแลวเกบลงในภาชนะทปดสนทพรอมซลกาเจลเกบไวทอณหภมหองนาน 6 เดอน จากนนจงนำหนวยเมลดมาเพาะชวงกลางเดอนตลาคมในถาดเพาะทไดรบแสงเตมท ปองกนอยาใหสตวกนเมลดเขาทำลายอตรางอกมากกวารอยละ 60 คากลางระยะพกตว 15-35 วน ยายกลาเมอมใบแทคแรก ตนกลาคอนขางเปราะบาง ตอแมลงเจาะลำตนและหนอนกนใบใชยาฆาแมลงและตดสวนทถกกนทงไปกลาไมจะโตพรอมปลกในเดอนมถนายน (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก ไมรวมเวลาในการเกบเมลด 8 เดอน)


อยาปลกตนไมชนดนในทรม การใชกระดาษแขงคลมโคนตนจะชวยเพมอตรารอดใหแกกลาไมทปลกไมชนดนถกทำลายโดยแมลงปกแขงไดงาย

ประโยชน ไมซอสามารถใชเปนเยอกระดาษไมอดไมแผนบาง และงานแกะสลกไม ใชทำถานและฟน

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Heynea trijuga Roxb. ex Sims ตาเสอทง(Meliaceae)

ชอพอง: Trichilla connaroides (Wight & Arn.) Bentv.

ไมไมผลดใบขนาดกลาง สงไดถง 15-20 ม. (เสนผาศนยกลางทระดบอก ถง 45 ซม.)

พนททพบ

จากอนเดยถงอนโดจน จนตอนใต มลาย สมาตราบอรเนยวและฟลปปนส ในภาคเหนอของประเทศไทยพบขนประปรายในปาเบญจพรรณ ปาดบ และปาไมผลดใบผสมสน สวนใหญอยทระดบความสงมากกวา 1,000 เมตร


เปลอก: มรอากาศ เปลอกสนำตาลเขมแตกเปนรองตน ๆ ใบ: ใบประกอบแบบขนนกปลายค ใบยอยออกตรงกนขาม แผนใบรปไขหรอรปร 12-22 x 5-9 ซม. ขอบใบเรยบหรอโคง ใบออนสแดง ดอก: ดอกขนาดเลกจำนวนมากสขาวหรอครม ออกเปนชอใหญทซอกใบหรอ ปลายกงตดดอกกมภาพนธ-มนาคม ผล: ผลกลมหรอเปน 2 พ สแดงเขม (13.4 x 12.2 x 11.8 มม.) เปลอกบางแตกออกเปนสองซกเมอแก แตละซกม 1 เมลด เมลดสดำเกลยง(10.4 x 9.6 x 8.9 มม.) มเนอสขาวหม ตดผล สงหาคม-พฤศจกายน กระจายเมลดโดยสตว


เปนพรรณไมโครงสรางในระดบทยอมรบได หลงปลกลงแปลงกลาไมมอตรารอดสงและโตเรวพอสมควร (อตรารอดมากกวารอยละ 70 สง 1-2 ม. หลงฤดฝนท 2) ไมชนดนชวยเพมความสมบรณใหแกไมชนรองและสามารถควบคมวชพชไดด เรมออกดอกตดผลตงแตในปท 3 หลงปลก และจากปท 6 พบกลาไมธรรมชาตชนดอนเขามาเจรญเตบโตอยบรเวณใตตนของตาเสอทงทปลกไวตนไมชนดนฟนตวไดพอสมควรหลงถกไฟไหม (รอยละ 67 ของตนไมทมอาย 21เดอน เสนผาศนยกลางคอรากมากกวา 50 มม. รอดชวตหลงถกไฟปา)


ตดผลสก (ผลเรมแตก) จากตนแมในเดอนพฤศจกายนแกะเนอสขาวทหมเมลดออกลางเมลดใหสะอาด เพาะลงในถาดเพาะวางไวในทมแสงรำไร เมลดงอกคอนขางชา (คากลางระยะพกตว 96 วน) และงอกไมพรอมกน แตอตราการงอกสง (รอยละ 80) กลาไมในระยะแรกโตชาควรใหปยเพอเรงการเจรญ ยายกลาเมอมใบแทคแรก กลาไมเกดโรคใบหงกงอจากไวรสไดงาย (ถาเปนใหตดแตงกงทเปนโรคทงไป) แมลงเจาะลำตนและหนอนผเสอ กลาไมสงไดขนาดปลกในฤดปลกทสองหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 20 เดอน)


ใชวธการมาตรฐานสำหรบการปลกและการดแลกลาไม


ไมใชเปนไมฟน เปลอกและใบใชเปนยาสมนไพรของไทยผลกนได

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Hovenia dulcis Thunb. หมอนหน(Rhamnaceae)

ไมผลดใบ ขนาดใหญ ทงใบระยะสนๆ สงไดถง 30 ม. (เสนผาศนยกลางระดบอก ถง 50 ซม.)

พนททพบ

พบจากเทอกเขาหมาลยถงทางเหนอของประเทศไทย จนญปน เกาหล ในภาคเหนอของประเทศไทยถอเปนไมหายาก(Maxwell, 1994) พบในปาดบ โดยเฉพาะบรเวณรมลำธารทระดบความสง 1,025-1,325 เมตร


เปลอก: เปลอกหนาสเทาหรอนำตาลแตกเปนรองแคบ ๆตามยาว รองทแตกสแดงอฐ ใบ: ใบเดยว เวยนสลบ แผนใบบาง รปไขหรอรปร 11-14 x 5-9 ซม. ขอบใบหยก ละเอยด ดอก: ดอกเปนชอกระจก มดอกจำนวนมาก สเขยวครม ขนาดเลก (2.5 มม.) ตดดอกมนาคม-พฤษภาคม ผล:เรยวโคง ยาว 2-3 มม. กานชวงบนพองออกมเนอชมนำ สเขยวเมอผลยงไมสกและเปลยนเปนสนำตาลแดงหรอดำเมอผลสก ผลแหงแตก (แบบแคปซล) เมอสกสนำตาลหรอดำและจะแหงเมอแกจด 7- 8.5 x 6-7.5 มม. ม 3 พ แตละพม 1 เมลดสดำเกลยง (5-6 x 5-6 มม.) ตดผลสงหาคม-กมภาพนธ กระจายเมลดดวยนก โดยเฉพาะอยางยงนกเปลา (Hitchcock and Elliott, 1999)


หมอนหนจดเปนพรรณไมโครงสรางชนเยยม หลงปลกลงแปลงกลาไมมอตราการรอดสง (มากกวารอยละ 80 หลงฤดฝนท 2) และโตเรว (สงมากกวา 1.5 ม.) มเรอนยอดกวางชวยควบคมวชพชไดด และดงดดใหนกเขามาทำรงในปท 4 หลงปลก ตนไมชนดนทงใบในฤดแลงทำใหทนทานตอความแหงแลงไดดเมอถกฟนหรอถกไฟไหมสามารถแตกยอดใหมได (รอยละ 72 ของตนไมทมอาย 21 เดอน เสนผาศนยกลางคอราก มากกวา 42 มม. ) ผลแกและกานทมเนอของหมอนหนเปนทชนชอบของนก แตตองใชเวลาปลกนานกวา 8 ปจงจะเรมออกดอก


ตดผลสนำตาล หรอดำ จากตนแมในเดอนตลาคม-พฤศจกายน (ทนททผลสก) แกะเมลดออกจากผลแหง แชเมลดลงในนำแยกเมลดทลอยนำออกทงเพาะลงในถาดเพาะทนท วางไวในทรม (ไดรบแสงประมาณรอยละ 25) ปองกนไมใหหนเขาทำลาย การงอกไมคอยแนนอน แตเมลดมกงอกพรอมกนทงหมด อตราการงอกรอยละ 50-70 คากลางระยะพกตว 45-90 วน รดนำทกวนและยายกลาเมอมใบแทคแรก (ดทสดคอประมาณมกราคมหรอกมภาพนธ) ใสปยบอย ๆ กลาไมโตเรวเมออยในถงปลกและตนกลาสงไดขนาดปลก (30 ซม.) ในฤดปลกแรกหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 8-9 เดอน)


กลาไมชนดนโตไดดถงแมไมมการดแลหลงปลกมากนกแตจะยงโตเรวขนถาไดรบปย

ประโยชน ไมเหมาะสำหรบทำเยอกระดาษ กานผลทพองออกใชเปนยาแผนโบราณแกอาการเมาคาง

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Lithocarpus elegans (Bl.) Hatus. ex Soep. กอหมน(Fagaceae)

ไมขนาดเลกถงขนาดกลาง ไมผลดใบ ทนรม สงไดถง 15-20 ม.

พนททพบ

จากทางเหนอของอนเดย เนปาล ปากสถานและพมา ไปจนถงยนาน อนโดจน ไทย แหลมมลาย อนโดนเซยและบอรเนยว ในภาคเหนอของประเทศไทยพบไดบอยในปาผลดใบผสมไผ ปาเบญจพรรณและปาไมผลดใบผสมสน ทระดบความสง 450-1,450 เมตร พบกลบมาขนไดดในพนทปาเตงรง-กอเสอมโทรมทมการกนไฟ


เปลอก: เปลอกหนา สเทาหรอนำตาล มรอยแตกตามยาว ใบ: ใบเดยว เวยนสลบ แผนใบ รปไขหรอรปร 10-20 x4-8 ซม. หนาเหนยว ขอบใบเรยบ ดอก: ออกเปนกระจกบนชอยาวทตงขน ดอกตวผและตวเมยอยแยกชอบนตนเดยวกน ดอกขนาดเลกสครม ออกดอกมนาคม-ตลาคมผล: ผลเปลอกแขงแบบกอ อยเปนพวงแนนไมมกานผลผลกลมแบน สนำตาลเมอแก 1.5- 2.5 ซม. กาบหมผล(capule) มเกลดเลก ๆ เปนวงหมอยนอยกวาครงผล ตดผล กรกฎาคม-ตลาคม กระจายเมลดโดยสตว


กลาไมทปลกลงแปลงมอตราการรอดในระดบทยอมรบไดและเจรญเตบโตดมาก (อตรารอดรอยละ 56 สงมากกวา2.2 ม. หลงฤดฝนท 2) พมคอนขางแคบแตหนาทำใหควบคมวชพชไดด ผล (โดยเฉพาะทยงไมแกจด) เปนทชนชอบของสตวปา เชน กระรอก หมปา กวาง และสตวทชวยกระจายเมลดอน ๆ แตหลงจากปลก 4 ปกอหมนยงไมออกดอก


เกบเมลดทรวงอยบนพนในเดอนกนยายน แกะกาบหมผลออก ใสลงในนำเพอแยกเมลดด (เมลดทจม) นำมาเพาะ

ลงในถาดเพาะวางไวในทมแสงรำไร ใชตะแกรงลวดคลมเพอปองกนการเขาทำลายของหน เมลดงอกชาและทยอยงอกจนถง 270 วน (คากลางระยะพกตว 140 วน) อตราการงอกสงรอยละ 50-70 ทยอยยายกลาเมอมใบแทคแรกกลาไมโตชาในระยะแรกแตเรงการเจรญไดโดยใหปย กลาไมสงไดขนาดปลกในฤดปลกทสองหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 21 เดอน)


ใชวธการมาตรฐานสำหรบการปลกและการดแลกลาไม(บทท 7) แตไมตองใชกระดาษแขงคลมโคนตนเพราะจะทำใหการเจรญเตบโตในแปลงลดลง


ไมทนทานเหมาะสำหรบใชกอสราง นอกจากนนยงใชทำฟน ถาน หรอเพาะเหดได

พ ร ร ณ ไ ม โ ค ร ง ส ร า ง * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *


Macaranga denticulata (Bl.) M.-A. ตองแตบ(Euphorbiaceae)

ไมเบกนำขนาดกลาง ไมผลดใบ สงไดถง 20 เมตร (เสนผาศนยกลางทระดบอก 40 ซม.)

พนททพบ

จากหมาลยตะวนออกถง ศรลงกาและ อนโดจน จนทางใต ไทย ลาว แหลมมลาย สมาตรา และชวา ในภาคเหนอของประเทศไทยพบไดบอยในปาเสอมโทรมและพนททกำลงฟนตวของปาดบ ปาเบญจพรรณ ปาผลดใบผสมไผหรอตามรมถนนและลำธาร ทระดบความสง 500-1,400 เมตร


เปลอก: เปลอกบางสนำตาล มรอยแตกและมรอยแผลจากใบ ใบ: ใบเดยว เวยนสลบ หใบสแดงกานใบตดทดานหลงใบ ดอก: ดอกขนาดเลก แยกเพศ ดอกตวผเปนชอแยกแขนง คอนขางกลม ในแตละชอแยกเปนประมาณ 6กลม ดอกตวเมยออกเปนชอ ออกดอกมนาคม-สงหาคมผล: ผลแหงแตก (capsule) 3-5 x 5-6 มม. เปลอกเรยบสนำตาล ถงนำตาลเขมเมอสก แตกเปน 2 สวนแตละชองมเมลด 1 เมลด 3-4 x 3-4 มม. ตดผล กรกฎาคม-ธนวาคมกระจายเมลดโดยสตว


ตองแตบเปนพรรณไมโครงสรางทดมากเพราะเจรญเตบโตไดดในพนทเสอมโทรมสามารถสงไดมากกวา 2.5 ม. หลงฤดฝนท 2 และสงมากกวา 4 ม. หลงฤดฝนท 4 ใบขนาดใหญของตองแตบเปนพมหนาทบควบคมวชพชไดอยางมประสทธภาพ เรมออกดอกไดตงแตปท 2 หลงปลก ผลดงดดนกไดด สมเสรจชอบกนใบพชชนดน


เกบผลในเดอนตลาคมเมอผลเรมแตก ลางเนอเหนยว ๆออกจากเมลดแลวตากแดดใหแหงประมาณ 2-3 วนจากนนแชในกรดซลฟรคเขมขนนาน 2 นาท แลวลางกรดออกใหหมด เพาะลงในถาดกลบดวยดนตน ๆ วางไวกลางแดดเมลดงอกไดเรวและงอกพรอมกน อตราการงอกสงรอยละ90 คากลางระยะพกตว 19 วน ยายกลาเมอมใบแทคแรกถาพบราดำบนตนกลาใหกำจดตนกลานนทงแลวพนตนกลาทเหลอดวยยาฆาเชอรา กลาไมสามารถปลกไดเมอสงประมาณ 30 ซม. ในฤดฝนแรกหลงเกบเมลด (ระยะเวลาในเรอนเพาะชำนบจากเรมเพาะเมลดถงวนทปลกลงแปลงปลก 19 เดอน)


กลาไมตองแตบดแลคอนขางยาก ตองระมดระวงเพอปองกนการตายหลงปลก ตนกลาเจรญเตบโตไดดขนเมอใชกระดาษกลองคลมโคนตน ไมชนดนไมคอยทนไฟจงควรปลกในพนททมการปองกนไฟทดเทานน


ไมเหมาะสำหรบใชในงานกอสรางเบา ๆ ระยะสน หรอทำลงไม ในทงรางทมตองแตบขนอยมากดนจะดขนและถานำพนทดงกลาวมาปลกขาวผลผลตทไดจะสงขนดวย


ภาคผนวก

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

คำอธบายศพทรายชอพรรณไมบรรณานกรม

ดรรชนสถานทตงหนวยวจยการฟนฟปา


ความหลากหลายทางชวภาพ เปาหมายหลกของการฟนฟปา

การฟนฟปามวตถประสงคแตกตางไปจากการปลกปาอน ๆ โดยเนนการอนรกษและฟนฟสงมชวตทเคยมอยในพนทใหกลบมามสภาพใกลเคยงกบทเคยเปนมากทสดภาคเหนอของประเทศไทยเปนทอยของพชมทอลำเลยงกวา 3,450 ชนด (ไมยนตน 1,116 ชนด) (ฐานขอมลหอพรรณไม มหาวทยาลยเชยงใหม) นก 383 ชนด (Round,1988)และสตวเลยงลกดวยนม 150 ชนด (Lekagul and McNeely, 1988) นอกจากนน ยงพบสงมชวตใกลสญพนธ เชน ซาลาแมนเดอรอาศยอยดวย แมลงทอาศยอย คาดวามจำนวนมากกวาหนงหมนชนด และมผเสออยางนอย 500 ชนด การทำลายปาเปนสาเหตหลกของการลดลงของสงมชวตเหลาน ดงนน การฟนฟปาจงเปนทางรอดของสงมชวตเหลาน

ปาดบเขาทระดบความสง 1,300 เมตร อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปยสวนหนงของมรดกทางธรรมชาต

ในภาคเหนอของประเทศไทย

กวางปา - สตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญม

จำนวนทลดลงจากการลา

นกแกก หนงในสตวททำหนาทในการกระจายเมลดพนธ

หนงในผเสอหลากหลายพนธของเมองไทย สวนหนงของแมลง กลมของสงมชวตทมความหลากหลายทางชวภาพสงทสด

ซาลาแมนเดอร หนงในสตวใกลสญพนธ ทจะไดรบประโยชนจากการฟนฟปา


คำอธบายศพท

Accelerated (assisted) natural regeneration: การเรงการฟนตวตามธรรมชาต การจดการเพอใหกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของปาเกดเรวขน

Achene: ผลแหงเมลดลอน ผลขนาดเลก แหงไมแตกเมอแกแตละผลม 1 เมลด

Acorn: ผลแหงเปลอกแขง แบบผลกอ มกาบหมผล

Alternate: เรยงสลบ (ใบ) ตดกบกานใบไมตรงกน

Aril: เนอหมเมลด เนอทหมตดเมลด มกมสสดเกดจากกานผล

Axillary: ซอกใบ ตำแหนงทใบตดกบลำตน

Berry: ผลมเนอเมลดมาก ผลเดยวทพฒนาจากดอกเดยวมเมลดภายในจำนวนมาก

Biodiversity: ความหลากหลายทางชวภาพ ความหลากหลายของสงมชวตทงในระดบพนธกรรม ชนด และระบบนเวศ

Buttress: พพอนสวนทยนออกมาเปนแผนบรเวณโคนตนมาจากราก

Calyx : วงกลบเลยง อยชนนอกสดของดอก

Capsule: ผลแหงแตก ผลมหนง ถงหลายเมลดแตกออกเปนกลบเมอแก

Climax forest: ปาเสถยร ปาขนสดทายทไมถกรบกวน ระบบนเวศพฒนาเตมทในทางโครงสราง องคประกอบของชนด ดนและ สภาพแวดลอมของพนท

Community forest: ปาชมชน ปาทมการจดการดแลโดยชมชน

Coppicing: การแตกยอดใหมจากตอเดม ยอดทแตกใหมอาจมมากกวาหนงยอด

Corolla: วงกลบดอก

Cotyledon: ใบเลยง ใบจากเมลดเปนสวนหนงของตนออน

Cupule: กาบหมผล สวนทเจรญจากฐานของผลเปลอกแขงมาคลมผล เชน ในไมกลมกอ

Cyme: ชอกระจก ชอมกงแยก เรมบานจากกลางหรอปลายชอกอน

Damping off: โรคโคนเนา โรคในตนกลาทเกดจากเชอราหลายชนดทำใหตนหกและตาย

Deciduous: ผลดใบ ทงใบในบางฤดกาลหรอบางชวงของป

Dehiscent: แตก (ผล)แตกเปดออก

Dormancy: ระยะพกตว ระยะเวลาจากเมลดแกจนถงเมลดงอก

Drupe: ผลมเนอเมลดแขง ผลแบบพทรา เมลดอยในหนวยผลเปลอกแขง (pyrene) ทมาจากเอนโดคารป

Elliptic: รปร ลกษณะ(ใบ)ทกวางตรงกลาง ปลายทงสองดานเรยวแหลม

Embryo: ตนออน ยอดและรากในเมลดทยงไมเจรญเตมท

EMR: East Malling Research: EMR หนวยงานของประเทศองกฤษทรวมงานกบหนวยวจยการฟนฟปาในโครงการของ Darwin

Endemic: พชเฉพาะถน ชนดพนธทพบในพนทและอยเฉพาะพนทเดยว

Endocarp: เอนโดคารป ผนงชนในของผลทมาจากรงไข

Endosperm: เอนโดสเปรม เนอเยอทพฒนามาจากถงตนออน เปนทสะสมอาหารของเมลด

Entire: เรยบ (ขอบใบ)ไมมหยก หรอ เวา

Epicotyl: เอพคอตทล สวนของตนกลาทอยเหนอใบเลยง

Epiphyte: พชองอาศย พชทเจรญเตบโตอยบนไมอน แตไมไดใชอาหารหรอนำจากพชทไปอาศย

Evergreen: ไมผลดใบ พชทมใบสเขยวตลอดป

Exocarp: เอกโซคารป ผนงชนนอกของผลทมาจากรงไข

Exotic: พชตางถน ชนดพนธทนำมาจากทอน ไมใชพนธทองถน

Extirpation: การสญพนธในพนท การสญเสยสงมชวตชนดใดชนดหนงไปจากพนท

Extinction: การสญพนธ การทสงมชวตชนดใดชนดหนงหมดไปจากโลก


Fire break: แนวกนไฟ พนททถางพชออกเปนแนวเพอปองกนไมใหไฟลาม

Forest landscape restoration: การฟนฟภมทศนปาไม การจดการพนทปาทถกทำลายหรอพนทเสอมโทรมแบบองครวมเพอฟนฟกลไกการทำงานและความสมบรณของระบบนเวศ เพอความเปนอยทดของมนษย ซงมกรวมถงการฟนฟปาดวย

Forest restoration: การฟนฟปา เปนการปลกปาชนดหนงทเนนการสรางใหปามลกษณะเหมอนปาดงเดมของพนทมากทสด

Framework species method: วธพรรณไมโครงสราง การปลกพรรณไมทองถนทโตและสรางเรอนยอดครอบคลมพนทไดเรวดงดดสตวทกระจายเมลดและชวยเรงการฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ

Girth at breast height: GBH เสนรอบวงทระดบอก เสนผาศนยกลางทระดบอก เสนรอบวงของลำตนทความสง 130 ซม.

Genus: สกล กลมของสงมชวตทสงกวาระดบชนด

Glabrous: เกลยง ไมมขน

Gland: ตอม อวยวะสำหรบหลงสาร มกเปนจดหรอตมนน อยบนผวหรอฝงอยในเนอเยอ

Glomerule: ชอกลมแนน ชอดอกทประกอบดวยดอกทกานสน ๆ

Germination percent: GP อตราการงอก จำนวนเมลดทงอก หารดวยจำนวนทเพาะ คณดวย 100

Habit: วสย ลกษณะรปแบบการเจรญของพช เชน เปน ไมตน ไมพมฯลฯ

Hardening off: การทำกลาใหแกรง การปรบสภาพของกลาไมในเรอนเพาะชำใหคอย ๆ ชนกบสภาพทจะพบในแปลงปลก

Herbarium: หอพรรณไม ทเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมแหงเพอการศกษา

Hemiparasite: กงปรสต พชกาฝากทดำรงชวตโดยดงนำและแรธาตจากพชทอาศยอยแตยงมเนอเยอสเขยวและสงเคราะหแสงได

Horticulture Research International: HRI ชอเดมของ EMR

Hypocotyl: ไฮโปฃอตทล สวนของตนออนทอยตำกวาใบเลยง และจะเจรญไปเปนราก

Imparipinnate: ใบประกอบขนนกปลายค ใบประกอบทมจำนวนใบยอยเปนเลขค

Indehiscent: ไมแตก (ผล)ไมแตกเปดออก

Indigeous: ทองถน พชพนเมองในทองถน ตรงขามกบ exotic

Inflorescence: ชอดอก กลมของดอกทเจรญบนกานเดยวกน

Infructescence: ชอผล กลมของผลทเจรญมาจากชอดอก

Internode: ปลอง ชวงลำตนระหวางขอ

Lancecolate: รปใบหอก (ใบ) กวางทสดตรงกลาง ปลายแหลม

Leaf-exchange: ผลดใบระยะสน แตกใบใหมพรอม หรอในเวลาทใกลเคยงกบททงใบ

Lenticel: รอากาศ รบนลำตน มกมขอบแขงยกสงจากผว ใชแลกเปลยนกาซ

Lobe: ลอน ลกษณะหยกโคงของขอบกลบดอก กลบเลยงหรอใบ

Locule: ชอง ชองในรงไข หรอ ชองในอบเรณ

Median length of dormancy: MLD คากลางระยะพกตวจำนวนวนจากทเรมเพาะเมลดจนถงวนทเมลดงอกไดครงหนงจากทงอกทงหมด

Mychorrhiza: ไมคอไรซา เชอราทอาศยอยกบรากพชในแบบพงพา

Nut: ผลเปลอกแขง ผลแหงแบบกอ มเพยงเมลดเดยว

Oblong: รปรยาว รปรางยาวมากกวากวาง กวางทสดชวงกลาง

Obovate: รปไขกลบ สวนกวางทสดอยดานบน

Obovoid: ทรงไขกลบ รปทรง 3 มตทสวนฐานแคบกวา

Opposite: ออกตรงขาม การเรยงตวของใบทแตกออกจากกงจากขอเดยวกนในทศตรงกนขามกน

Ovary: รงไข สวนของดอกทมไขซงจะพฒนาไปเปนเมลด ตออยกบกานเกสรตวเมย

Ovate: รปไข ฐานกวางกวาดานปลาย สวนปลายมน

Ovoid: ทรงรปไข สวนฐานแคบกวาดานบน


Panicle: ชอแยกแขนง ชอดอกทแตกแขนงจากแกนกลาง มดอกยอยจำนวนมาก

Paripinnate: ใบประกอบขนนกปลายค ใบประกอบทมจำนวนใบยอยเปนเลขค

Phenology: ชพลกษณ การศกษาการเปลยนแปลงตามฤดกาลของสงมชวต เชน ชวงการออกดอกตดผลของตนไม

Pinnate: ใบประกอบขนนก ใบประกอบทมใบยอยออกตามแนวของกานใบ

Pod: ฝก ผลของพชตระกลถวแตกออกขางเดยวตามแนวยาว

Pricking out: การยายกลา การนำตนกลาจากถาดเพาะมาปลกลงในภาชนะปลก

Primary forest: ปาสมบรณ (ปาขนสดทาย) ทไมถกรบกวนและพฒนาเตมทในเชงของโครงสรางและองคประกอบของชนด

Pyrene: หนวยผล โครงสรางแขงในผลแบบ drupe มาจากเอนโดคารป ภายในมเมลดอย

Raceme: ชอกระจะ ชอดอกทดอกยอยมกานยาว ตดอยบนแกนกลางทไมแตกแขนง

Receptacle: ฐานรองดอก สวนปลายของกานดอกทขยายตวออกตดกบดอกผลของไมในวงศมะเดอเปนสวนของฐานรองดอก

Reforestration: การปลกปา การปลกตนไมเพอเพมพนทสเขยวซงรวมไปถง การปลกปาเพอการทำไม วนเกษตร ปาชมชน และการฟนฟปา

Root collar diameter: เสนผาศนยกลางคอราก เสนผาศนยกลางทวดจากบรเวณทลำตนตอกบราก

Relative growth rate: RGR อตราการเจรญเตบโตสมพทธขนาดทเพมขนเมอเทยบกบขนาดเฉลยเดม เพอใหสามารถเปรยบเทยบระหวางตนไมทมขนาดแตกตางกนได

Root trainer: กระถางดดราก ภาชนะปลกทภายในมสนตามแนวดงเพอบงฃบใหรากเจรญลงดานลาง ปองกนการคดงอของราก

Sapling: ลกไม ตนไมทโตกวากลาไม แต ยงไมโตเตมท

Saprophytic: กนซาก พชทใชคารบอนและพลงงานทไดจากสารอนทรยทกำลงยอยสลาย

Seed: เมลด สวนทไดจากการสบพนธแบบอาศยเพศของพช เจรญมาจากไขทไดรบการผสม ภายในมตนออน

Serrate: จกฟนเลอย (ขอบใบ) หยกเปนซคลายฟนเลอย

Spike: ชอเชงลด ชอดอกไมแตกแขนง ดอกยอยไมมกาน

Spiral: เวยนสลบ ลกษณะการตด (ของใบ) ทคอย ๆ เวยนขนไป

Stipule: หใบ แผนคลายใบตดอยบรเวณบานกานใบ

Syconium: ผลแบบมะเดอ ลกษณะผลรวมทถกฐานรองดอกหมไว

Testa: เปลอกหมเมลด สวนทหมและชวยปกปองเมลดเจรญมาจากเนอเยอทหมรงไข

Total Nursery time: ระยะเวลาในเรอนเพาะชำ จำนวนเดอนทตองใชในการเตรยมกลาไมนบจากเพาะเมลดจนกระทงพรอมปลก(ไมนบเวลาทรกษาเมลดไวกอนเพาะ)

Treelet: ไมขนาดเลก สงมากกวา 5 เมตร เมอโตเตมท

Trifoliate: ใบประกอบแบบสามใบ มใบยอยสามใบ เชนพชพวกถว


Acrocarpus fraxinifolius Wight & Arn.Acronychia pedunculata (L.) Miq.Adiantum philippense L.Aeginetia indica Roxb.Aeschynanthus hosseusii Pell.Afzelia xylocarpa (Kurz) CraibAganosma marginata (Roxb.) G. DonAmorphophallus macrorhizus CraibAnaphalis margaritacea (L.) Bth. & Hk. f.Anisocampium cumingianum PreslAnneslea fragrans Wall.Anthogonium gracile Wall. ex Lindl.Antidesma acidum Retz.Apluda mutica L.Aporusa villosa (Lindl.) Baill.Archidendron glomeriflorum (Kurz) Niels.Artocarpus lanceolataArundinella setosa Trin.Asplenium excisum PreslBalanophora abbreviata Bl.Balanophora fungosa J.R. & G. Forst.Balanophora laxiflora HemslBulbophyllum propinquum Krzl.Bambusa tulda Roxb.Barleria cristata L.Blumeopsis falcata (DC.) Gagnep.Breynia fruticosa (L.) Hk. f.Buchanania lanzan Spreng.Bulbophyllum bittnerianum Schltr.Bulbophyllum congestum Rol.Bulbophyllum suavissimum Rol.Calamus palustris Griff. var. cochinchinensis Becc.Carex continua Cl.Castanopsis tribuloides (Sm.) A. DC.Casearia grewiifolia Vent.Cassia fistula L.Castanopsis argyrophylla King ex Hk. f.Castanopsis armata (Roxb.) SpachCelastrus paniculatus Willd.Cheilanthes tenuifolia (Burm. f.) Sw.Chionanthus sutepensis (Kerr) KiewChukrasia tabularis A. Juss.Cleisomeria lanata (Lindl.) Lindl.Cleisostoma arietinum (Rchb. f.) Garay

สะเดาชางกะอวมหญาขวาก, กดหควากดอกดนแดง, ปากจะเขลกไกมะคาโมงเดอดน, โมกเครอบกหนาดดอยกดเปอยสารภปาวานพราวเมาสรอยหญาพรกพรานเหมอดโลดยาเปาะหาดหญาคายหลวงเฟรนทางจากหนนดน,โหราบอนกากหมากตาฤาษกากหมากเอองกบมาขาวบงดำกานชง, องกาบผกกาดโคกครามนำมะมวงหวแมงวนสงโตกรอกตาเอองขนตาสงโตเอองสเทยงหวายขรงหญาคมบางกอใบเลอมกรวยปาชยพฤกษ, ลมแลงกอหยมกอหรงกระทงลาย, มะแตกเฟรนทองเงน,โชนผขาวสารสเทพเสยดกาคอกวางเขาแพะ

Leguminosae, CaesalpinioideaeRutaceaeParkeriaceaeOrobanchaceaeGesneriaceaeLeguminosae, CaesalpinioideaeApocynaceaeAraceaeCompositaeAthyriaceaeTheaceaeOrchidaceaeEuphorbiaceaeGramineaeEuphorbiaceaeLeguminosae, MinosoideaMoraceaeGramineaeAspleniaceaeBalanophoraceaeBalanophoraceaeBalanophoraceaeOrchidaceaeGramineaeAcanthaceaeCompositaeEuphorbiaceaeAnacardiaceaeOrchidaceaeOrchidaceaePalmaeOrchidaceaeCyperaceaeFagaceaeFlacourtiaceaeLeguminosae, CaesalpinioideaeFagaceaeFagaceaeCelastraceaeParkeriaceaeOleaceaeMeliaceaeOrchidaceaeOrchidaceae

รายชอพรรณไมชอภาษาไทยในรายชอพรรณไมนอางองจากหนงสอชอพรรณไมแหงประเทศไทย (เตม สมตนนท, 2544)

และเอกสารของหนวยวจยการฟนฟปา


Cleisostoma fuerstenbergianum Krzl.Coelogyne schultesii Jain & Das.Coelogyne trinervis Lindl.Colona flagrocarpa (Cl). CraibCombretum latifolium Bl.Combretum punctatum Bl.Congea tomentosa Roxb. var. tomentosaCraibiodendron stellatum (Pierre) W.W. Sm.Curcuma parviflora Wall.Curcuma zedoaria (Berg.) Rosc.Cymbidium aloifolium (L.) Sw.Cymbidium ensifolium (L.) Sw.,Cyperus cuspidatus Kunth,Dendrobium porphyrophyllum Guill.Dendrobium secundum (Bl.) Lindl.Dalbergia cultrata Grah ex Bth.Dalbergia velutinum (Willd.) DC. ssp. velutinumDebregesia velutina (Burm. f.) Wedd.Dendrobium heterocarpum Lindl.Dendrobium lindleyi Steud.Dendrocalamus membranaceus MunroDendrocalamus nudus Pilg.Dendrophthoe pentandra (L.) Miq.Desmodium gangeticum (L.) DC.Desmodium motorium (Houtt.) Merr.Didymocarpus kerrii CraibDidymocarpus wattianus CraibDiospyros glandulosa LaceDiospyros martabaica Cl.Diplazium dilatatum Bl.Dipterocarpus costatus Gaertn. f.Dipterocarpus turbinatus Gaertn. f.Dischidia major (Vahl) Merr.Drynaria bonii C. Chr.Drynaria propinqua (Wall. ex Mett.) J. Sm. ex Bedd.Drynaria rigidula (Sw.) Bedd.Dryopteris cochleata (D. Don) C. Chr.Dunbaria bella PrainElaeocarpus rugosus Wall. ex C. Muell.Engelhardia serrata Bl.Engelhardia spicata Lechen.Eria acervata Lindl.Eria paniculata Lindl.Eugenia albiflora Duth. ex KurzEulalia siamensis BorExacum pteranthum Wall. ex Colebr.Ficus benjamina L.Ficus altissima Bl.Ficus microcarpa L.f.

เอองชอมะมวงเอองหนเอองหมากยาบใบยาวอวดเชอกสะแกวลยเครอออน, ออนแดงตาฉเคยกระเจยวขาวขมนออยจหลนกะเรกะรอนกกรงกาปาเอองจำปาเอองแปรงสฟนกระพเขาควายหางไหล, เครอบไขปลาเอองสตาลเอองผงซางดอยไมซางกาฝากมะมวงอเหนยวชอนนางรำกำปองดนดอกขาว, ชาฤาษสานเตากลวยฤาษไขเตาโหรากระบอยางปายยางแดงเกลดนาคราชกระแตไตไมกดฮอกกระปรอกเลกวามหลาเดาะขางครงมะมน, พพายฮอยจนคาหดเตาทองทำทานมะหาหญากายฉตรพระอนทรไทรยอยกรางไทรยอยใบท

OrchidaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeTiliaceaeCombretaceaeCombretaceaeVerbenaceaeEricaceaeZingiberaceaeZingiberaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeCyperaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeLeguminosae, PapilionoideaeLeguminosae, PapilionoideaeUrticaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeGramineae, BambusoideaeGramineae, BambusoideaeLoranthaceaeLeguminosae, PapilionoideaeLeguminosae, PapilionoideaeGesneriaceaeGesneriaceaeEbenaceaeEbenaceaeAthyriaceaeDipterocarpaceaeDipterocarpaceaeAsclepiadaceaePolypodiaceaePolypodiaceaePolypodiaceaeDryopteridaceaeLeguminosae, PapilionoideaeElaeocarpaceaeJuglandaceaeJuglandaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeMyrtaceaeGramineaeGentianaceaeMoraceaeMoraceaeMoraceae


Ficus parietalis Bl.Ficus superba (Miq.) Miq.Garcinia mckeaniana CraibGarcinia speciosa Wall.Gardenia obtusifolia Roxb. ex KurzGeodorum recurvum (Roxb.) Alst.Geodorum siamense Rol. ex Dow.Geophila repens (L.) I.M. John.Globba kerrii CraibGlobba nuda K. Lar.Globba villosula Gagnep.Glochidion kerrii CraibGluta usitata (Wall.) HouGrewia abutilifolia Vent. ex Juss.Habenaria thailandica Seid.Hedychium ellipticum Ham. ex J. Sm.Helicia nilagirica Bedd.Helicteres elongata Wall. ex Boj.Helicteres hirsuta Lour.Helicteres isora L.Helixanthera pulchra (DC.) Dans.Heteropogon contortus (L.) P. Beauv. exRoem. & Schult.Hovenia dulcis Thunb.Impatiens violaeflora Hk. f.Indigofera cassioides Rottl. ex DC.Inula cappa (Ham. ex D. Don) DC.Irvingia malayana Oliv. ex Benn.Kaempferia rotunda L.Lagerstroemia cochinchinensis PierreLindera caudata (Nees) Bth.Lithocarpus craibianus BarnLithocarpus elegans (Bl) Hatus. ex Soep.Lithocarpus fenestratus (Roxb.) Rehd.Litsea cubeba (Lour.) Pers.Litsea zeylanica (Nees) NeesLobia nicotianaefolia Roth ex Roem. & Schult.Macrosolen avenis (Bl.) Dans.Macrosolen cochinchinensis (Lour.) Tiegh.,Mangifera caloneura KurzManglietia garrettii CraibMelia toosendan Sieb. & Zucc.Michelia baillonii PierreMicrolepia puberula v. A. v. Ros.Millettia cinerea Bth.Morus macroura Miq.Mucuna macrocarpa Wall.Musa itinerans Cheesm.

มะเดอขนไกรมะดะมะระขนก, พะวากระมอบวานนางตามวานจงนางมะลดนขาลงกลวยคอดำวานขมน,วานดอกเหลองไครรกใหญมลายนางอวตาเหนไหวเหมอดคนตวผขอนปอเตาไหปอทบ, ปอปดกลวยไมหญาหนวดฤาษ

หมอนหนเทยนดอย, เทยนปาจยอาเหมอหนาดคำ, เของแผงมากระบกวานนอนหลบ, วานหาวนอนตะแบกเลอดควายกอกอหมนกอกอ, กอพวงตะไครตนแหลบกหางไกฟาประทดทองประทดนวลมะมวงกะลอน, มะมวงปามณฑาปา, มณฑาแดงเลยนจำปปากดผพจนหมอนหลวงหมามยใหญแดง,กลวยหก

MoraceaeMoraceaeGuttiferaeGuttiferaeRubiaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeRubiaceaeZingiberaceaeZingiberaceaeZingiberaceaeEuphorbiaceaeAnacardiaceaeTiliaceaeOrchidaceaeZingiberaceaeProteaceaeSterculiaceaeSterculiaceaeSterculiaceaeLoranthaceaeZingiberaceae

RhamnaceaeBalsaminaceaeLeguminosae, PapilionoideaeCompositaeIrvingiaceaeZingiberaceaeLythraceaeLauraceaeFagaceaeFagaceaeFagaceaeLauraceaeLauraceaeCampanulaceaeLoranthaceaeLoranthaceaeAnacardiaceaeMagnoliaceaeMeliaceaeMagnoliaceaeDennstaedtiaceaeLeguminosae, PapilionoideaeMoraceaeLeguminosae, PapilionoideaeMusaceae


Myrica esculenta B.-H. ex D. DonNervilia aragoana Gaud.Nervilia plicata (Andr.) Schltr.Oberonia pachyphylla King & Pantl.Oleandra undulata (Willd.) ChingOroxylum indicum (L.) KurzOryza meyeriana (Zoll. & Mor.) Baill.var. granulata (Watt) Duist.Ostodes paniculata Bl.Panicum notatum Retz.Parameria laevigata (Juss.) Mold.Pavetta fruticosa L.Peristylus constrictus (Lindl.) Lindl.Phlogacanthus curviflorusPhoebe aff. pallida (Nees) NeesPhoebe lanceolata (Nees) NeesPhoenix loureiri Kunth var. loureiriPholidota articulata Lindl.Phyllanthus emblica L.Phyllanthus sootepensis CraibPilea trinervia WightPinus kesiya Roy. ex Gord.Pinus merkusii Jungh & De VriesePlatostoma coloratum (D. Don) A.J. PlatonPlatycerium wallichii Hk.Plectocomia kerrana Becc.Polypodium argutum (J. Sm. ex Hk. & Grev.) Hk.Polypodium subauriculatum Bl.Pratia begoniifolia (Wall. ex Roxb.) Lindl.Premna herbacea Roxb.Psychotria ophioxyloides Wall.Pterocarpus macrocarpus KurzPyrenaria garrettiana CraibPyrrosia porosa (Wall. ex Presl) Hoven.Quercus brandisiana KurzQuercus glabricupula Barn.Quercus incana Roxb.Quercus lenticellata Barn.Quercus lineata Bl.Quercus vestita Rehd. & WilsRhododendron vietchianum Hk.Rhychospora rubra (Lour.) Mak.Sapria himalayana Griff.Sarcosperma arboreum Bth.Sauropus hirsutus BeilleSchizachyrium sanguineum (Retz.) Alst.

เมดชนตวผวานพระฉมแผนดนเยนเอองแพนใบเลกเถานาคราชเพกา, มะลดไมขาวนก

มะคงดงหญาไขเหาหลวงเครอซดเขมใหญเอองนางตายหอมชางสะทบตองหอม, แหลบกปาลมสบสองปนนาเอองลำตอมะขามปอมมะขามปอมดนยมหนสามทางสนสามใบสนสองใบหอมปาชายผาสดากำพดกดอากกดผา, เฟรนหางนกยงสะเดาดนสมกงจนทนคนนาประดเมยงผกดหมากกอตาควายกอเรยบกอตลบกอตาคลอยกอเทากอแอบกายอมหญาหวแดงกระโถนฤาษมะยางผกหวานนกหญารงตกแตน

MyricaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeOrchidaceaeOleandraceaeBignoniaceaeGramineae

EuphorbiaceaeGramineaeApocynaceaeRubiaceaeOrchidaceaeAcanthaceaeLauraceaeLauraceaePalmaeOrchidaceaeEuphorbiaceaeEuphorbiaceaeUtricaceaePinaceae, pinePinaceae, pineLabiataePolypodiaceaePalmaePolypodiaceaePolypodiaceaeCampanulaceaeVerbenaceaeRubiaceaeLeguminosae, PapilionoideaeTheaceaePolypodiaceaeFagaceaeFagaceaeFagaceaeFagaceaeFagaceaeFagaceaeEricaceaeCyperaceaeRafflesiaceaeSapotaceaeEuphorbiaceaeGramineae


Schleichera oleosa (Lour.) OkenScleria levis Retz.Scurrula atropurpurea (Bl.) Dans.Scurrula ferruginea (Jack) Dans.Securidaca inappendiculata Hassk.Selaginella ostenfeldii Hier.Sericocalyx quadrafarius (Wall. ex Nees) Brem.Solena heterophylla Lour. ssp. heterophyllaSorbus verrucosa (Decne.) Rehd.Spatholobus parviflorus (Roxb.) O.K.Spondias axillaris Roxb.Spondias pinnata (L. f.) KurzStemona burkillii PrainSterculia pexa PierreStereospermum neuranthum KurzStreptocaulon juventas (Lour.) Merr.Striga masuria (B.-H. ex Bth.) Bth.Strobilanthes apricus (Hance) T. And.Strychnos nux-vomica L.Terminalia mucronata Craib & Hutch.Tetrastigma laoticum GagnepTetratstigma obovatum (Laws.) Gagnep.Tainia hookeriana King & Pantl.Tectaria herpetocaulos Holtt.Tectaria impressa (Fee) Holtt.Tectona grandis L. f.Terminalia chebula Retz. var. chebulaThelypteris subelata (Bak.) K. Iw.Toddalia asiatica (L.) Lmk.Trichotosia dasyphylla (Par. & Rchb. f.) Krzl.Tristaniopsis burmanica (Griff.) Wils. & Wat.Uncaria macrophylla Wall.Vitex limoniifolia Wall. ex KurzViscum orientale Willd.Vaccinium sprengelii (D. Don) Sleum.Vanda brunnea Rchb. f.Vernonia volkameriifolia DC.Viburnum inopinatum CraibViscum ovalifolium Wall. ex DC.Vitex canescens KurzXanthophyllum virens Roxb.Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub.var. kerrii (Craib & Hutch.) Niels.Zingiber smilesianum Craib

ตะครอ, มะโจกหญาสามคมกาฝากกาฝากชองระอาผกควาตนตงเตยตำลงตวผสาลจนเถาพนซายมะกกมะกอกโปงมดงามปอขาวแคทรายเถาประสงคหญาแมมดพญาสามรากแสลงใจมะเกลอเลอดถลกบาตรสมปนเอองลลาปากลายกดกดกวางสกสมอไทยกดผกแปมปา, เครองเหาสามกอมทอเนอะเขาควายไมหลบตนนก, สวองกาฝากตนเตงหวแหวนเอองสามปอยนกมะโหกโตน, ยาแกอนปากาฝากไมตาทมคำปาน, ผาเสยนขางขาวแดง

ขาหว

SapindaceaeCyperaceaeLoranthaceaeLoranthaceaePolygalaceaeSelaginellaceaeAcanthaceaeCucurbitaceaeRosaceaeLeguminodae, PapilionoideaeAnacardiaceaeAnacardiaceaeStemonaceaeSterculiaceaeBignoniaceaeAsclepiadaceaeScrophulariaceaeAcanthaceaeLoganiaceaeCombretaceaeVitaceaeVitaceaeOrchidaceaeDryopteridaceaeDryopteridaceaeVerbenaceaeCombretaceaeThelypteridaceaeRutaceaeOrchidaceaeMyrtaceaeRubiaceaeVerbenaceaeLoranthaceaeEricaceaeOrchidaceaeCompositaeCaprifiliaceaeViscaceaeVerbenaceaePolygalaceaeLeguminosae, Mimosoideae

Zibgiberaceae


เตม สมตนนทน. 2544. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย(ฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ. 2544). กรงเทพ. 810 หนา

หนวยว จ ยการฟ นฟ ป า . 2541. ปาเพ ออนาคต :การปลกไมทองถนเพอฟนฟระบบนเวศของปา. Elliott} S.,D. Blalesley และ วไลวรรณ อนสารสนทร.

หนวยวจยการฟนฟปา, 2543. เมลดและกลาไมยนตนเพอ การฟนฟปาในภาคเหนอของประเทศไทย. จานส เคอรบ,

สตเฟน เอลเลยต, เจ. เอฟ. แมกเวลล เดวท บาเครสลยและวไลวรรณ อนสารสนทร. 151 หนา.

*Adhikari, B., 1996. Relationships betweenForest Regeneration and Ground Flora Div-ersity in Deforested Gaps in Doi Suthep-Pui National Park, Northern Thailand. M.Sc.thesis, Biology Department, Science Faculty,Chiang Mai University.

Bhumibamon, S., 1986. The environmental andsocio-economic aspects of tropical defor-estation: a case study of Thailand. Depart-ment of Silviculture, Faculty of Forestry,Kasetsart University. 102 pp.

*Blakesley, D., S. Elliott and V. Anusarnsun-thorn, 1998. Low technology tree propa-gation and the restoration of natural forestecosystems. In: Davey, M. R., P. G. Ander-son, K. C. Lowe and J. B. Power (eds.); TreeBiotechnology: Towards the Millennium.Nottingham University Press. pp 31-44.

*Blakesley, D., V. Anusarnsunthorn, J. Kerby,P. Navakitbumrung, C. Kuarak, S. Zang-kum, K. Hardwick and S. Elliott, 2000. Nur-sery technology and tree species selectionfor restoring forest biodiversity in northernThailand. In: Elliott, S., J. Kerby, D. Blakesley,K. Hardwick, K. Woods and V. Anusarnsun-thorn (eds). Forest Restoration for WildlifeConservation. Chiang Mai University. pp207-222.

*Blakesley, D., S. Elliott, C. Kuarak, P. Navakit-bumrung, S. Zangkum and V. Anusarnsun-

เอกสารอางองและอานประกอบ

เอกสารทมเครองหมายดอกจน (*) มอยทหนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม

thorn, 2002. Propagating framework treespecies to restore seasonally dry tropicalforest: implications of seasonal seed disper-sal and dormancy. Forest Ecology andManagement, 164: 31-38.

*Blakesley, D. and T. Marks, 2003. Clonalforestry. In Thomas, B., D. Murphy, and B.Murray (eds.). Encyclopedia of AppliedPlant Science. Elsevier. pp 1402-1408.

*Blakesley, D. and S. Elliott, 2003. RestoringNorthern Thailand’s Highland Forests.ETFRN News, 38: 11-13.

*Blakesley, D., G. Pakkad, C. James, F. Torreand S. Elliott, 2004. Genetic diversity ofCastanopsis acuminatissima (Bl.) A. DC innorthern Thailand and the selection of seedtrees for forest restoration. New Forests 27:89-100.

Blate, G., D. Peart and M. Leighton, 1998.Post-dispersal predation on isolated seeds:a com-parative study of 40 tree species in aSoutheast Asian rainforest. Oikos, 82: 522-538.


*Chaiyasirinrod, S., 2001. Effects of Mediaand Fungicide on Seed Germination andEarly Seedling Growth. BSc. SpecialProject, Biology Department, ScienceFaculty, Chiang Mai University.

*Chantong, W., 1999. Effects of forest restor-ation activities on the bird community of adegraded upland watershed. M.Sc. thesis,Biology Department, Science Faculty,Chiang Mai University.

Clark, J. S., 1998. Why trees migrate so fast:confronting theory with dispersal biologyand the paleorecord. Am. Nat. 152 (2): 204-224.

Corlett, R. T., 1998. Frugivory and seed disper-sal by vertebrates in the oriental (Indo-malayan) region. Biological Review, 73: 413-448.

Corlett, R. T. and Billy C. H. Hau, 2000. Seeddispersal and forest restoration. In: Elliott,S., J., Kerby, D. Blakesley, K. Hardwick, K.Woods and V. Anusarnsunthorn (eds). For-est Restoration for Wildlife Conservation.Chiang Mai University, pp 317-325.

de Rouw, A., 1993. Regeneration by sproutingin slash and burn rice cultivation, Tai rainforest, Cote d’Ivoire. J. Trop. Ecol., 9: 387-408.

Dinerstein, E. and C. M. Wemmer, 1988.Fruits Rhinoceros eat: dispersal of Trewianudiflora (Euphorbiaceae) in lowland Nepal.Ecology, 69: 1768-1774.

Dugan, P., 2000. Assisted natural regeneration:methods, results and issues relevant tosustained participation by communities. In:Elliott, S., J. Kerby, D. Blakesley, K.Hardwick, K Woods and V. Anusarn-sunthorn (eds.). Forest Restoration for Wild-life Conservation. Chiang Mai University.pp 195-199.

Dytham, C., 1999. Choosing and UsingStatistics: A Biologist’s Guide. BlackwellSceince Ltd, Oxford, U.K. 218 pp.

*Elliott, S., K. Hardwick, S. Promkutkaew, G.Tupacz and J. F. Maxwell, 1994. Refor-

estation for wildlife conservation: someresearch priorities. J. Wildlife in Thailand 4(1).

*Elliott, S., S. Promkutkaew and J. F. Maxwell,1994. The phenology of flowering andseed production of dry tropical forest treesin northern Thailand. Proc. Int. Symp. onGenetic Conservation and Production ofTropical Forest Tree Seed, ASEAN-CanadaForest Tree Seed Project, pp 52-62.

*Elliott, S., V. Anusarnsunthorn, N. Garwoodand D. Blakesley, 1995. Research needs forrestoring the forest of Thailand. Nat. Hist.Bull. Siam Soc., 43: 179-184.

*Elliott, S., 2000. Defining forest restorationfor wildlife conservation. In: Elliott, S., J.Kerby, D. Blakesley, K. Hardwick, K.Woods and V. Anusarnsunthorn (eds.) ForestRestoration for Wildlife Conservation.Chiang Mai University, pp 13-17.

*Elliott, S., P. Navakitbumrung, S. Zangkum,C. Kuaraksa, J. Kerby, D. Blakesley and V.Anusarnsunthorn, 2000. Performance ofsix native tree species, planted to restore de-graded forestland in northern Thailand andtheir response to fertiliser. In: Elliott S., J.Kerby, D. Blakesley, K. Hardwick, K.Woods and V. Anusarnsunthorn (eds.).Forest Restoration for Wildlife Conserv-ation. Chiang Mai University, pp 244-255.

*Elliott, S. and G. Cubitt, G., 2001. TheNational Parks and Other Wild Places ofThailand. New Holland, London, 176 pp.

*Elliott, S., C. Kuaraksa, P. Navakitbumrung,S. Zangkum, V. Anusarnsunthorn and D.Blakesley, 2002. Propagating frameworktrees to restore seasonally dry tropical forestin northern Thailand. New Forests, 23: 63-70.

*Elliott, S., P. Navakitbumrung, C. Kuarak, S.Zangkum, V. Anusarnsunthorn and D.Blakesley, 2003. Selecting framework treespecies for restoring seasonally dry tropicalforests in northern Thailand based on fieldperformance. Forest Ecology and Manage-ment, 184: 177-91.


Food and Agriculture Organization of theUnited Nations, 1997. State of the World’sForests 1997. FAO, Rome, 200 pp.

Food and Agriculture Organization of theUnited Nations, 2001. State of the World’sForests 2001. FAO, Rome, 200 pp.

Gardner, S., P. Sidisunthorn and V. Anusarn-sunthorn, 2000. A Field Guide to ForestTrees of Northern Thailand. Kobfai Pub-lishing Project, Bangkok, 560 pp.

Garwood, N. C., 1983. Seed germination in aseasonal tropical forest in Panama: a comm-unity study. Ecol. Monog., 53: 159-181.

Goosem, S. P. and N. I. J. Tucker, 1995.Repairing the rainforest – theory and practiceof rainforest re-establishment in NorthQueensland’s wet tropics. Wet Tropics Man-agement Authority, Cairns, 71 pp.

*Hardwick, K., 1999. Tree colonization ofabandoned agricultural clearings in seasonaltropical montane forest in northern Thailand.PhD thesis, University of Wales, Bangor.

*Hardwick, K., J. R. Healey and D. Blakesley,2000. Research needs for the ecology ofnatural regeneration of seasonally dry trop-ical forests in Southeast Asia. In: Elliott, S., J.Kerby, D. Blakesley, K. Hardwick, K. Woodsand V. Anusarnsunthorn (eds). Forest Restor-ation for Wildlife Conservation. Chiang MaiUniversity, pp 165-180.

*Hardwick, K., J. R. Healey, S. Elliott and D.Blakesley, 2004. Research needs for restoringseasonal tropical forests in Thailand: Acceler-ated natural regeneration. Forest Ecologyand Management, 27: 285-302.

Hau, C. H., 1999. The establishment and sur-vival of native trees on degraded hillsides inHong Kong. Ph.D. thesis, The University ofHong Kong.

Hitchcock, D. and S. Elliott, 1999. Forestrestoration research in northern Thailand, III:Observations of birds feeding in matureHovenia dulcis Thunb. (Rhamnaceae). Nat.Hist. Bull. Siam Soc., 47: 149-152.

*Jitlam, N., 2001. Effects of container typeand air pruning on the preparation of treeseedlings for forest restoration. MSc. thesis,Biology Department, Science Faculty,Chiang Mai University.

*Kafle, S. K., 1997. Effects of forest fireprotection on plant diversity, tree phenologyand soil nutrients in a deciduous dipterocarp-oak forest in Doi Suthep-Pui National Park.M.Sc. thesis, Biology Department, ScienceFaculty, Chiang Mai University.

Kammesheidt, L., 1998. The role of treesprouts in the restoration of stand structureand species diversity in tropical moist forestafter slash-and-burn agriculture in EasternParaguay. Plant Ecol., 139(2): 155-165.

*Karimuna, L., 1995. A comparison of groundflora diversity between forest and plantationsin Doi Suthep-Pui National Park. M.Sc.thesis, Biology Department, Science Faculty,Chiang Mai University.

*Khopai, O., 2000. Effects of forest restorationactivities on the species diversity of groundflora and tree seedlings. MSc. thesis, BiologyDepartment, Science Faculty, Chiang MaiUniversity.

*Kopachon, S., 1995. Seed germination andseedling development of dry tropical foresttrees: a comparison between dry-season-fruiting and rainy-season-fruiting species.M.Sc. thesis, Biology Department, ScienceFaculty, Chiang Mai University.


*Kopachon, S, K. Suriya, K. Hardwick, G.Pakkad, J. Maxwell, V. Anusarnsunthorn, D.Blakesley, N. Garwood and S. Elliott, 1996.Forest restoration research in northern Thai-land: 1. The fruits, seeds and seedlings ofHovenia dulcis Thunb. (Rhamnaceae). Nat.Hist. Bull. Siam Soc., 44: 41-52.

*Kopachon, S., K. Suriya, S. Plukum, G. Pakkad,P. Navakitbumrung, J. F. Maxwell, V. Anu-sarnsuntorn, N. C. Garwood, D. Blakesleyand S. Elliott, 1997. Forest restoration re-search in northern Thailand: 2. the fruits, seedsand seedlings of Gluta usitata (Wall.) Hou(Anacardiaceae). Nat. Hist. Bull. Siam Soc.,45: 205-215.

*Kuarak, C., S. Elliott, D. Blakesley, P. Nava-kitbumrung, S. Zangkum and V. Anusarn-sunthorn, 2000. Propagating native trees torestore degraded forest ecosystems in north-ern Thailand. In: Elliott, S., J. Kerby, D. Blake-sley, K. Hardwick, K. Woods and V. Anu-sarnsunthorn (eds). Forest Restoration forWildlife Conservation. Chiang Mai Univer-sity, pp 257-263.

*Kuarak, C., 2002. Factors affecting growthof wildlings in the forest and nurturingmethods in the nursery. M.Sc. thesis, BiologyDepartment, Science Faculty, Chiang MaiUniversity.

Lamb, D., J. Parrotta, R. Keenan and N. I. J.Tucker, 1997. Rejoining habitat remnants:restoring degraded rainforest lands. In:Laurence, W. F. and R. O. Bierrgaard Jr.(eds.). Tropical Forest Remnants: Ecology,Management and Conservation of Frag-mented Communities. University of Chi-cago Press, Chicago, Il., pp 366-385.

Lekagul, B. and J. A. McNeely, 1988. Mammalsof Thailand. Darnsutha Press, Bangkok,Thailand, 758 pp.

Lekagul, B. and P.D. Round, 2005. A Guideto the Birds of Thailand . Saha Karn Bhaet,Bangkok. 457 pp.

Lemmens, R. H. M. J., I. Soeriangara and W.C. Wong (eds), 1995. Plant resources ofSoutheast Asia No 5(2) Timber Trees:Minor commercial timbers. PROSEA, Bog-or, Indonesia.

Longman, K. A. and R. H. F. Wilson, 1993.Rooting cuttings of tropical trees. Volume1 of “Tropical trees: propagation and plant-ing manuals”. Commonwealth ScienceCouncil, London.

Maginnis, S. and W. J. Jackson (2002). ForestLandscape Restoration Configuration Series,communication material, IUCN Forest Con-servation Programme, Gland, Switzerland.

*Mannan, A., 1994. The importance of ves-icular-arbuscular mycorrhizae (VAM) indeciduous tropical forests. M.Sc. thesis,Biology Department Science Faculty, ChiangMai University.

Martin, G. J., 1995. Ethnobotany: A MethodsManual. Chapman and Hall, London.

*Maxwell, J. F. and S. Elliott, 2001. Vegetationand vascular flora of Doi Sutep-Pui Nation-al Park, Chiang Mai Province, Thailand. ThaiStudies in Biodiversity 5. Biodiversity Re-search and Training Programme, Bangkok,205 pp.

*Maxwell, J. F., 2004. A synopsis of the vege-tation of Thailand. The Nat. Hist. Journalof Chulalongkorn Uni. 4(2): 19-29.

*Meng, M., 1997. Effects of forest fire protec-tion on seed dispersal, seed bank and treeseedling establishment in a deciduous dipt-erocarp-oak forest in Doi Suthep-Pui Nat-ional Park. MSc. thesis, Biology Depart-ment, Science Faculty, Chiang Mai University.

Miyawaki, A., 1993. Restoration of nativeforests from Japan to Malaysia. In Leith, H.and M. Lohman (eds), Restoration ofTropical Forest Ecosystems. Kluwer Acad-emic Publishers, Netherlands, pp 5-24.

Nepstad, D. C., C. Uhl, C. A. Pereira and J.M. C. da Silva, 1996. A comparative studyof tree establishment in abandoned pasturesand mature forest of eastern Amazonia.Oikos, 76 (1): 25-39.

*Pakkad, G., 2002. Selecting superior parenttrees for forest restoration programs, maxi-mizing performance whilst maintaining gen-etic diversity. Ph.D. thesis, Graduate School,Chiang Mai University.


*Pakkad, G., C. J. F. Torre, S. Elliott and D.Blakesley, 2004. Genetic variation of Prunuscerasoides D.Don, a framework tree speciesin northern Thailand. New Forests, 27:189-200.

*Pakkad, G., S Elliott and D Blakesley, 2004.Selection of Prunus cerasoides D.Don seedtrees for forest restoration. New Forests, 28:1-9.

*Pakkad, G., S. Elliott, J. F. Maxwell and V.Anusarnsunthorn, 1999. Morphologicaldatabase of fruits and seeds of trees in DoiSuthep-Pui National Park. In: ResearchReports on Biodiversity in Thailand, TheBiodiversity Research and Training Program(BRT), Bangkok. pp 222-228.

Pearson, T. R. H., D. F. R. P. Burslem, C. E.Mullins and J. W. Dalling, 2003. Functionalsignificance of photoblastic germination inneotropical pioneer trees: a seed’s eye view.Functional Ecology, 17(3): 394-404.

Philachanh, B., 2003. The effects of pre-sowing treatments and mycorrhizal inoc-ulum on the germination and early seedlinggrowth of tree species for forest restoration.M.Sc. thesis, Biology Department, ScienceFaculty, Chiang Mai University.

Round, P. D., 1988. Resident Forest Birds inThailand. International Council for BirdPreservation Monograph No. 2., Camb-ridge, U.K. 211 pp.

Royal Forest Department of Thailand, 1998.Forestry Statistics of Thailand 1998.

Royal Forest Department of Thailand, 2000.Forestry Statistics of Thailand 1999.

Sajise, P. E., 1972. Evaluation of cogon(Imperata cylindrica (L.) Beauv.) as a seral stagein Philippine vegetational succession. Ph.D.thesis, Cornell University, Ithaca, New York.

Sanitjan, S., 2001. Food plants of birds atTham Nam Lot, Mae Hong Son Province.Ninth Thailand Wildlife Congress, vol. 1: 23-29. Kasetsart University, Bangkok.

*Scott, R., P. Pattanakaew, J. F. Maxwell, S.Elliott and G. Gale, 2000. The effect of arti-ficial perches and local vegetation on bird-dispersed seed deposition into regeneratingsites. In: Elliott, S., J. Kerby, D. Blakesley, K.Hardwick, K. Woods and V. Anusarnsun-thorn (eds). Forest Restoration for WildlifeConservation. Chiang Mai University. pp326-337.

*Sharp, A., 1995. Seed dispersal and predationin primary forest and gap on Doi Suthep.M.Sc. thesis, Biology Department, ScienceFaculty, Chiang Mai University.

*Singpetch, S., 2001. Propagation and growthof potential framework tree species forforest restoration. MSc. thesis, BiologyDepartment, Science Faculty, Chiang MaiUniversity.

*So, N. V., 2000. The potential of local treespecies to accelerate natural forest successionon marginal grasslands in southern Vietnam.In: Elliott, S., J. Kerby, D. Blakesley, K.Hardwick, K Woods, and V. Anusarn-sunthorn (eds.) Forest Restoration for Wild-life Conservation. Chiang Mai University. pp135-148.

Soerianegara, I. and R. H. M. J. Lemmens(eds.), 1994. PROSEA Handbook 5(1):Major commercial timbers. PROSEA,Bogor, Indonesia.

Sosef, M. S. M., L. T. Hong, and S. Prawiro-hatmodjo (eds.), 1998. PROSEA Handbook5(3): Lesser-known timbers. PROSEA,Bogor, Indonesia.

*Thaiying, J., 2003. Effects of forest restor-ation on small mammal communities. BScthesis, Biology Department, Chiang MaiUniversity, Thailand.

*Toktang, T., 2004. The effects of forestrestoration on the species diversity and com-position of a bird community in northernThailand. MSc thesis, Biology Department,Chiang Mai University, Thailand.


Traveset, A, 1998. Effect of seed passagethrough vertebrate frugivores’ guts on germ-ination: a review. Perspectives in plant eco-logy, evolution and systematics. 1(2): 151-190.

Tucker, N. I. J. and T. M. Murphy, 1997. Theeffects of ecological rehabilitation on vege-tation recruitment: some observations fromthe wet tropics of north Queensland. For.Ecol. Manage., 99: 133-152.

*Tucker, N. I. J., 2000. Wildlife colonisation onrestored tropical lands: what can it do, howcan we hasten it and what can we expect? In:Elliott, S., J. Kerby, D. Blakesley, K.Hardwick, K. Woods and V. Anusarn-sunthorn (eds.). Forest Restoration for Wild-life Conservation. Chiang Mai University. pp278-295.

*Tunjai, P., 2006. Direct seeding as an alternativeto tree planting for restoring degraded for-est ecosystems: a comparison between dec-iduous and evergreen forest types. MSc thesis,Biology Department, Chiang Mai University,Thailand.

*Vongkamjan, S., 2003. Propagation of nativeforest tree species for forest restoration inDoi Suthep-Pui National Park. PhD Thesis,Biology Department, Chiang Mai Univer-sity, Thailand.

Whitmore, T. C., 1990. An Introduction toTropical Rain Forests. Oxford UniversityPress.

Whittaker, R. J., and S. H. Jones, 1994. Therole of frugivorous bats and birds in therebuilding of a tropical forest ecosystem,Krakatau, Indonesia. J. Biogeog. 21: 245-258.

Wilson, E. O., 1988. The current state of bio-logical diversity. In: Wilson, E. O. (ed.),Biodi-versity National Academy Press,Washington DC., pp 3-18.

Wilson, E. O., 1992. The diversity of life. Har-vard University Press, Cambridge, Massa-chusetts, 424 pp.

*Woods, K. & S. Elliott, 2004. Direct seedingfor forest restoration on abandoned agri-cultural land in northern Thailand. J. Trop.For. Sci., 16(2): 248-259.

*Zangkum, S., 1998. The effects of containertype and media on growth andmorphology of tree seedlings to restoreforests. M.Sc. thesis, Biology Department,Science Faculty, Chiang Mai University.


กกก 27, 46กรมปาไม 5, 128กรรไกรตดกง 101กระดาษกลองคลมโคนตน 121, 124กระถางดดราก 89กระทง 61กลวยไม 20, 23, 24, 27กลาไมธรรมชาต 28, 90กวาง 38กอ 26, 79กอแอบ 43กา 38กาฝาก 18การกระจายเมลด 19, 34, 37, 38, 41, 48, 67การกำจดวชพช 25, 27, 55, 56, 65, 67, 112, 116, 117, 124,126, 135, 139, 142การเกบเมลด 80, 81, 135การเกบรกษาเมลด 85การแกงแยงแขงขน 42การขนยายกลาไม 114, 116การคดกลาไม 9, 101, 118การคายนำ 14, 107การงอก 43, 66, 82, 86, 87การเจรญเตบโตของกลาไม 34การเตรยมเมลด 79 การแชเมลด 87 การแชเมลดในกรด 86 การทำใหเมลดแหง 85 ทำใหเมลดเกดรอยแผล 86, 144การใชอากาศควบคมราก 89, 100การตดแตงกลา 101การตดแตงราก 93, 100การตดตามการเจรญเตบโตของกลาไม 69การตดผลของพรรณไม 80การเตรยมพนท 67การแตกยอดใหม 36, 55การทดสอบการงอก 69การทองเทยวเชงนเวศ 109, 135, 136การทำเครองหมายกลาไม 129, 130การทำไม 23, 34, 117การทำลายปา 3, 4การทำลายเมลด 38, 39, 40, 59การทำให (กลาไม) แกรง 102, 118การประเมนสภาพพนทปลก 53, 113การปลกตนไม 52-54, 60, 67, 107, 108, 112, 114, 139

ดรรชนภาษาไทย

การปลกตนไมเพอเรงการฟนตว 59การปลกปา 5, 10, 19การปลกเสรม 27, 52การปองกนไฟ 25, 27, 123, 127, 128, 134, 135, 139, 140, 141การปกชำ 28, 92การเปลยนแปลงแทนท 33การผสมเกสร 79การพนยากำจดวชพช 115การพกตวของเมลด 44, 86การพงทลายของดนการพงทลายของดน 4, 104, 105, 107, 108, 113, 115, 135การฟนตวของความหลากหลายทางชวภาพ 65, 67, 108, 110, 118การฟนตวของปา 32, 33, 35, 39, 47, 49, 53, 112, 113การฟนตวตามธรรมชาต 53, 111การฟนฟปา 3, 5, 135การฟนฟภมทศนปาไม 109, 110, 134การมสวนรวมของชมชน 135, 136, 139การยายกลา 84, 89, 95การรดนำ 93, 96การรดนำหลงปลก 121การเรงการฟนตวตามธรรมชาต 6, 53, 65การลาสตว 37, 41, 49, 58, 59, 61, 67, 107, 137การวดตนไม 131การวเคราะหขอมล 132การวเคราะหดน 111การศกษา 27, 137การสำรวจพนท 139การสญพนธ 3การสญพนธเฉพาะพนท 105, 107การใสปย 56, 93, 142การหยอดเมลด 59-62การอนรกษฃวามหลากหลายทางชวภาพ 105การอนรกษสตวปา 109การอพยพ 107การออกแบบเรอนเพาะชำ 76-77การอดแนนของดน 48กดเกยะ 42, 47, 114เกง 38, 67เกณฑมาตรฐานของพรรณไมโครงสราง 70เกณฑมาตรฐานในการเจรญเตบโต 70,�71ไกลโฟเซต 25, 115, 142

ขขนาดของเมลด 39ขนาดชมชน 140ขนาดพนทปลก 139


ขอนไมผ 46ขง 17, 23, 27

คความชนในดน 14ความมชวตของเมลด 85ความรวมมอ 138ความสามารถในการอมนำ(ดน) 15, 107ความสำคญทางวฒนธรรม 134-136ความหลากหลายทางชวภาพ 6, 13, 16, 19, 29, 60, 61, 66ความหลากหลายทางพนธกรรม 58,�79ควาย 48คอน 57,�60,�61, 67คะแนนสขภาพ 132คากลางระยะพกตว 43,�145คาขนสง 142คางคาว 37,�38,�57,�61, 65,�67, 105,�108คางคาวผลไม 38, 57,�61, 67คาใชจาย 139คาใชจายสำหรบเรอนเพาะชำ 142คาตอบแทน 135คณภาพนำ 109เครองมอพนฐานสำหรบการปลกตนไม 119เครองระบพกดภมศาสตร 111,�113โครงการฟนฟปา 135,�139โครงการอเดน 134โครงสรางของทรงพม 69, 130โครงสรางเมลด 79, 82

งงานในเรอนเพาะชำ 135งานวจยในเรอนเพาะชำ 69

จจลนทรยในดน 115

ชชนดปา 13ชะน 41ชะมด 38, 41, 67ชะมดแผงหางปลอง 41ชาง 37, 38, 41,�58,�117ชาวเขาเผามง 9, 135 – 137ชพลกษณ 80

ฐฐานขอมลพรรณไม 145

ด

ดอยอนทนนท 16ดารวน อนนธเอทฟ 2,�10ดนถลม 4,�104,�105,�108ดนวทยาศาสตร 27ดดท 115

ตตอไม 36,�52,�53, 117ตวอยางพช 81ตาขายกนแดด 96ตารางการทำงาน 140ตดตามการเจรญเตบโต 118,�120,�129-131

ถถาน 29ถนอาศยรมลำธาร 107ถงพลาสตก 101ททนแลง 47ทางเชอมธรรมชาต 60ทางเชอมสำหรบสตวปา 104 – 105, 107ททำรง 144

นนก 37,�38, 57, 60, 65,�105,�108นกกางเขน 38นกกางเขนดง 60, 61นกกาฝาก 38นกแกก 41นกเงอก 38นกจบแมลง 60นกจบแมลงคอนำตาลแดง 60,�61นกจบแมลงคอสนำตาลแดง 61นกปรอด 38, 41, 61, 67นกปรอดเหลองหวจก 61นกระวงไพรปากเหลอง 61นกแวนตาขาว 38นกเอยง 38นำ 139นำทวม 4, 107, 108,�136เนปาล 56แนวกนไฟ 25, 123, 127, 142

บบนทกขอมล 102บวตอง 42บานแมสาใหม 2, 9, 109, 123, 134, 135, 136, 137, 138ใบเลยง 79,�82ป


ปรง 47ปรากฏการณโลกรอน 4ปรมาณนำฝน 14ปลวก 34ปศสตว 6, 48, 53, 54, 56, 111ปาชมชน 10, 56, 135-136ปาเตงรงผสมกอ 20, 22, 26, 49ปาเบญจพรรณ 20ปาปฐมภม 54ปาผลดใบ 20ปาผลดใบผสมไผ 20ปาไมผลดใบ 12, 15, 16, 62, 144ปาลมสบสองปนนา 47ปาเสถยร 54, 61, 69ปย 8, 27, 65, 93, 97, 102, 111, 114, 119, 121, 122, 126,142 ปยคอก 90 ปยโพธกรณา 122 ปยหมก�142เปดนำ 104เปลอกหมเมลด 82แปลงทดลอง 70โปง 61

ผผล ชนดผล 83 ผลรวม 79 ผลกลม 79 ผลทมปก 82ผลจากพนทชายขอบ 110ผลผลตจากปา 135, 136, 139ผมสวนไดสวนเสย 111, 138, 139แผนการผลตกลาไม 94, 102แผนงานของโครงการ 110, 139ไผ 16, 20, 23, 25

พพรรณไมใกลสญพนธ 66พรรณไมโครงสราง 19, 60, 68, 104, 105, 108, 118, 135, 137,144, 145พฤกษศาสตรพนบาน 68, 69พรมคารบ 98พนทกนชน 107พนทตนนำ 107, 137พนทปลก 104, 113, 139พนทปลกและขนาดเรอนเพาะชำ 77พนทอนรกษ 136เพลย 98

โพรงเทยม 57ไพรทรน 98ไพรน 79

ฟฟลปปนส 56ฟน 27, 29, 135เฟรน 23, 27ไฟ 6, 18, 25-26, 34, 46-47, 49, 53-56, 66, 69-70, 105, 111,117, 123, 144

ภภาชนะปลก 89, 91, 142

มมด 39, 40, 59มอส 96มะเดอ 144, 156เมลดทกระจายดวยลม 35-37เมลดทกระจายดวยสตว 35, 105เมลดแบบออโทดอกซ 85เมลดรคาลซแทรนท 85แมนำตนเขน 136แมลง 67แมลงปอ 104, 107ไมคอไรซา 46, 47, 56, 59, 87, 97, 100, 117ไมเถา 46ไมเบกนำ 33, 54, 66ไมเสถยร 33, 34, 66, 108ไมองอาศย epiphytes 12, 17, 20, 27

ยยอดออน 79, 82ยาฆารา 88, 92ยาฆาวชพช 25, 115ยางไม 19, 28

รรม 96, 118ระยะพกตว (เมลด) 36, 43, 86, 102, 144ระยะเวลาในเรอนเพาะชำ 145ระยะหางระหวางกลาไม 67, 117ราก 100 ระบบราก 100 รากคดงอ 89 รากแรกเกด 79, 82ราวอพ 25, 115เรอนเพาะชำ 75-76เรอนเพาะชำของชมชน 75, 137


แรงงาน�117, 135, 139-142แรงจงใจในการฟนฟปา 136-137แรด 38, 41, 58แรดสมาตรา 41โรค 47, 98โรคโคนเนา 88ไรหมนเวยน 68ลกนน 47ลนจ 109, 137วนเกษตร 10วชพช 34, 42, 46, 47, 53-55, 58, 94, 97, 101, 111, 113, 144วชพชตางถน 42วฒนธรรม 136วตถประสงคของโครงการ 139วนปลกปา 120ววปา 38, 58, 61วสดคลมโคนตน 27, 56, 121-125, 142วสดปลก 84, 90, 91, 95, 142วธการพรรณไมโครงสราง 59, 62-72, 117

ศเศรษฐกจ 59, 72, 135, 145เศษซากใบไม 108

สสถาบนวจยพชสวนนานาชาตสน 12, 18, 19, 27, 47สมนไพร 135สก 20-24สตวทกระจายเมลดพนธ 54, 58, 67, 144สตวฟนแทะ 40, 58, 59

สาบเสอ 42, 46สาบหมา 42, 46, 47สารอนทรย (ดน) 15สทธในการถอครองทดน 111, 136, 139เสนผาศนยกลางคอราก 131เสนผาศนยกลางระดบอก 145เสอปลา 104

หหญา 25, 27, 42, 46, 47, 49, 56หนวยวจยการฟนฟปา 7, 10, 43, 44, 135, 141, 145หนอไม 25หน 38หนเชสนท 41หม 38หมปา 38, 67หมหรง 38, 41เหด 49แหลงเมลด 34, 67แหลงเมลดในพนดน 36

อองคการพฒนาเอกชน 136, 138ออกซน 92ออสโมโคท 93อตราการงอก 145อตราการเจรญเตบโต 144อนทรยวตถ 107อทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย 27, 29, 30, 35, 40, 43, 44, 47,49, 50, 137

ดรรชนภาษาองกฤษ

ตวเลขสเขมแสดงหมายเลขหนาทมขอมลรายละเอยดของพรรณไมในบทท 9

AAcer 82Acrocarpus fraxinifolius 16, 19, 40, 128 144,

146Aeginetia indica 21, 27Aeginetia pendunculata 22Aeschynanthus hosseusii 12, 17Afzelia xylocarpa 21, 23, 62, 144, 147Albizia odoratissima 50, 83Alseodaphne andersonii 67

Alstonia scholaris 50Amorphophallus macrorhizus 24Anneslea fragrans 18, 26Antidesma acidum 50Aporosa dioica 50Aporosa villosa 50Aporosa wallichii 50Aquilaria crassna 62Archidendron clypearia 128, 148Arctonyx collaris 41


Artocarpus lanceolata 16Arundina graminifolia 22

B

Balakata baccata 62, 67, 101, 149Balanophora spp 17Balanophora laxiflora 20Bauhinia variegata 21Betula alnoides 40Bischofia javanica 67, 150Boesenbergia longiflora 21Breynia fruticosa 26Buchanania lanzan 26Bulbophyllum bittnerianum 17Bulbophyllum congestum 20Bulbophyllum suavissimum 18

CCallicarpa arborea 67Casearia grewiifolia 16Cassia fistula 23, 82Castanopsis acuminatissima 40, 128, 151Castanopsis argyrophylla 12, 18, 26Castanopsis diversifolia 26Castanopsis spp 82Castanopsis tribuloides 128, 152Chionanthus sutepensis 16Chukrasia tabularis 23Cinnamomum iners 67Combretum latifolium 23Congea tomentosa 23Corypha umbraculifera 35Craibiodendron stellatum 18, 26Crassocephalum crepidioides 42Curcuma parviflora 24Cymbidium ensifolium 27Cynopterus sphinx 61Cyornis banyumas 60Cyperus cyperoides 46

D

Dalbergia cultrata 23, 50Dalbergia stipulacea 50Debregeasia longifolia 40, 50Dendrocalamus membranaceus 23Dendrobium heterocarpum 18Didymocarpus kerrii 18

Didymocarpus wattianus 17Dillenia parviflora 50Diospyros glandulosa 16Diospyros marlabarica 16Dipterocarpaceae 20, 26, 28, 47Dipterocarpus costatus 20, 21Dipterocarpus obtusifolius 26, 28Dipterocarpus turbinatus 28Dipterocarpus tuberculatus 22, 26, 28Dischidia major 22, 27Dischidia nummularia 22Drynaria bonii 23Drynaria propinqua 18Drynaria rigidula 27Duabanga grandiflora 67

E

ecto-mycorrhizae 47ecto-zoochorous dispersal 37Elaeocarpus lanceifolius 40, 153Elaeocarpus prunifolius 16, 40Engelhardia serrata 20Engelhardia spicata 40, 50Erythrina subumbrans 19, 40, 67, 82, 101,

144, 154Eugenia albiflora 20, 50, 67Eugenia fruticosa 62, 155Eugenia grata 67Eurya acuminata 40

F

Fagaceae 16, 18, 26, 35, 47, 79, 82Ficus spp. 40, 156Ficus altissima 16, 128Ficus glaberima 67Ficus hirta 50, 92Ficus hispida 50, 67, 128Ficus microcarpa 23Ficus racemosa 128Ficus semicordata 67Ficus species 40, 156Ficus subincisa 67, 71Ficus superba 17

G

Garcinia mckeaniana 16


Garcinia speciosa 20Gardenia obtusifolia 26Gesneriaceae 18ปรากฎการณโลกรอน 4Globba kerrii 17Globba nuda 23Glochidion kerrii 16, 67, 128, 159Glochidion sphaerogynum 50Gluta usitata 26Gmelina arborea 19, 40, 62, 101, 128, 160Gomphostemma strobilinum 21Gramineae 25, 27, 46Grewia abutilifolia 26

H

Helicia nilagirica 18, 40, 67Heynea trijuga 128, 161Hovenia dulcis 16, 19, 40, 67, 128, 162

I

Impatiens violaeflora 12,17inbreeding 105, 107Irvingia malayana 20, 40

L

Lagerstroemia cochinchinensis 20, 23Lagerstroemia speciosa 40Lauraceae 16Leguminosae 82, 97Lindera caudata 16Lithocarpus craibianus 18Lithocarpus elegans 26, 40, 163Lithocarpus fenestratus 128Litsea cubeba 16, 50Litsea zeylanica 16Lonchura striata 60Loranthaceae 18, 23

M

Macaranga denticulata 101, 164Machilus kurzii 128, 165Magnolia baillonii 16, 101, 128, 166Magnoliaceae 16, 17Mangifera caloneura 20Manglietia garrettii 12, 16, 17, 167

Markhamia stipulata 50Melastoma malabathricum 60Melia toosendan 16, 19, 62, 70, 82, 101,

128, 144, 168Michelia baillonii see Magnolia bailloniiMicrostegium vagans 25Millettia cinerea 23monocarpy 35Moraceae 16Morus macroura 40Mucuna macrocarpa 17Mus pahari 39Myrica esculenta 50

N

Nyssa javanica 169

O

Oroxylum indicum 23Oryza meyeriana 25Ostodes paniculata 16

P

Pandanus penetrans 17Panicum notatum 25Pennisetum polystachyon 42Phlogacanthus curviflorus 17Phoebe lanceolata 16, 50, 67Phoenix loureiri 26Phragmites vallatoria 42Phyllanthus emblica 23, 50, 128, 170Pinaceae 47Pinus carribea 19Pinus kesiya 18, 19Pinus merkusii 18, 19plagio-climax 34Platostoma coloratum 22Platycerium wallichii 23Polypodium argutum 18Polypodium subauriculatum 20PROSEA 68, 69Prunus cerasoides 40, 62, 67, 70, 80,

82, 101, 123, 128, 144, 171Pteridium aquilinum 42Pterocarpus macrocarpus 23, 50Pyrenaria garrettiana 16


Q

Quercus brandisiana 18Quercus kerrii 22, 26Quercus semiserrata 67, 87, 172Quercus spp 82Quercus vestita 16

R

Rattan Palms 17Rattus bukit 39, 41RECOFT. See Regional Community

Forestry Training CentreReevesia pubescens 40Regional Community Forestry Training

Centre 135Rhamnaceae 16Rhododendron vietchianum 17Rhus rhetsoides 67, 128, 173Rhynchospora rubra 46

S

Saccharum arundinaceum 42Sapindus rarak 40, 71, 174Sapria himalayana 12, 17Sarcosperma arboreum 16, 62, 128, 175Saurauia roxburghii 40Schima wallichii 34, 40, 50Schleichera oleosa 23, 62Scleropyrum pentandrum 20Scrophulariaceae 27Scurrula atropurpurea 23Selaginella ostenfeldii 24Shorea obtusa 26, 40Shorea siamensis 26Spatholobus parviflorus 26Spondias axillaris 16, 19, 40, 62, 70,

79, 144, 176Spondias pinnata 20Sterculia pexa 23Sterculia villosa 50Stereospermum colais 50Striga masuria 27Strychnos nuxvomica 26Styrax benzoides 40, 50

T

Tainia hookeriana 20Terminalia bellirica 40Terminalia chebula 23, 40Terminalia muconata 40Tetrastigma 17Theaceae 16Tithonia diversifolia 42Trema orientalis 40, 50, 60Trewia nudiflora 62Tristaniopsis burmanica 26

V

Vaccinium sprengelii 18, 40Vanda brunnea 27vesicular-arbuscular mycorrhizae 47Viburnum inopinatum 18Vitaceae 17Vitex canescens 23Viverra zibetha 41

X

Xylia xylocarpa 23

Z

Zingiberaceae 17, 23, 24, 27


หนวยวจยการฟนฟปา ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม

บน - การฟนฟปาไมใชเพยงความฝนอกตอไป

ปกหลง - เดก ๆ จากบานแมสาใหมถอกลาไมทพวกเขาชวยกนเพาะในเรอนเพาะชำของหมบานอยางภาคภมใจ

หนวยวจยการฟนฟปาดร. สตเฟน เอลเลยต หรอดร. สทธาธร สวรรณรตน

ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหมเชยงใหม 50200

โทรศพท : (+66)-(0)53-943346หรอ 943348 ตอ 1134, 1135โทรสาร : (+66)-(0)53-892259

Email : [email protected]หรอ [email protected]

หรอทเวปไซด www.forru.org

ปลกใหเปนปา หนวยวจยการฟนฟปา

WildlifeLandscapes

“พลกฟนคนชวตใหแกผนปา

การฟนฟปาทถกทำลายใหกลบมาเปนพนปาเขตรอนทมความหลากหลายทางชวภาพสง อกครงนนเปน สงททำได “ปลกใหเปนปา” เปนหนงสอทรวมรวมผลงานวจยของ หนวยวจยการฟนฟปามหาวทยาลยเชยงใหม (FORRU-CMU) ทเรมมาตงแตป 2537 ซงแสดงใหเหนวาวธพรรณไมโครงสรางสามารถนำมาประยกตใชและประสบความสำเรจเปนอยางดในการฟนฟปาและระบบนเวศในภาคเหนอของประเทศไทย ในหนงสอประกอบดวยขอมลพนฐาน เพอใหผอานสามารถเขาใจกลไกการฟนตวตามธรรมชาตของปาและวธในการเรงใหเกดกระบวนการดงกลาวไดเรวขน รวมไปถงแนวทางในการคดเลอกพรรณไมทเหมาะสม การผลตกลาไมในเรอนเพาะชำ การปลก และดแลกลาไมในพนทปาทถกทำลาย นอกจากนน ยงเสนอแนะแนวทางในการวางแผนโครงการฟนฟปาและการทำงานรวมกบชมชนในพนท แนวคดและเทคนควธการตาง ๆ ทไดกลาวไวในหนงสอเลมน สามารถนำไปประยกตใชไดกบปาหลากหลายชนดในพนทอน ๆ นอกจากภาคเหนอของประเทศไทย จงเปนประโยชนอยางยงสำหรบผทมความสนใจในการฟนฟระบบนเวศปา เพอการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและสภาพแวดลอม

หนวยวจยการฟนฟปา - มหาวทยาลยเชยงใหม - บนเสนทางทผานมา

2537 หนวยวจยการฟนฟปา มหาวทยาลยเชยงใหม จดตงเรอนเพาะชำในอทยานแหงชาตดอยสเทพ-ปย (บน) ซงไดรบการสนบสนนจาก บรษท รชมอนเด กรงเทพ เรมงานวจยเกยวกบการเพาะและปลกพรรณไมทองถน

2540 เจาหนาทของหนวยวจยการฟนฟปา เรยนรเกยวกบวธการพรรณไมโครงสรางจาก ไนเจล ทกเกอร ณ ประเทศออสเตรเลย (บน)

2539 หนวยวจยการฟนฟปารวมมอกบบานแมสาใหม ในการจดตงเรอนเพาะชำระดบชมชน(ซาย) และแปลงปลกปา (ขวา)

2541-2543 แปลงปลกปาไดรบการฟนฟและมสภาพคลายปาธรรมชาต (ในภาพดานบนเปนแปลงอาย 7 ป) กลาไมธรรมชาต 61 ชนด กลบมาขนอยในแปลงใตรมเงาของพรรณไมโครงสรางจำนวน 30 ชนด ทปลกไว นกเพมจาก 30 ชนด เปน 81 ชนด

2543 หนวยวจยการฟนฟปาเปนเจาภาพในการจดการประชมระดบ ภมภาคในหวขอเรอง “Forest Restorationfor Wildlife Conservation” (ลาง) โดยม ITTOเปนผใหการสนบสนน

2541-2543 หนวยวจยการฟนฟปาตพมพหนงสอ “ปาเพออนาคต” และ “เมลดและกลาไมยนตน” (ซาย)ซงรวบรวมมาจากงานวจยทดำเนนงาน

2548 BBC มาถายทำสารคดเกยวกบหนวยวจยการฟนฟปา (บน)

2543 หนวยวจยการฟนฟปาไดรบรางวลดแลแปลงปลกปาจากกรมปาไม(บน) ในปถดมาหนวยวจยฯ ไดรบการคดเลอกใหเปน 1 ใน 15 โครงการวจยดเดนของ สกว.

2547 พณฯ ทาน เอลเลยต มอรเลย รฐมนตรวาการกระทรวงสงแวดลอม ประเทศองกฤษ เยยมชมการทำงานของหนวยวจยการฟนฟปาและบานแมสาใหม (บน)

ปลูกให้เป็นป่า

Education

Transcript of ปลูกให้เป็นป่า