อปกรณและวธการ

อปกรณ

1. อปกรณดานาลก (SCUBA diving) 2. เสนเทปวดความยาว 30 50 หรอ 100 เมตร 3. กลองถายภาพใตนา 4. ตาราง Quadrat

วธการ

1. พนทศกษา

แบงพนทสารวจปะการงออกเปนแนวสารวจบรเวณทตนหรอพนราบของแนวปะการง (reef flat) ท และแนวสารวจบรเวณทลกหรอบรเวณไหลแนวปะการง (reef edge) ตอเนองลงไปถงสวนลาดชนแนวปะการง (reef slope) โดยสถานศกษามดงน

อทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร สารวจแนวปะการงบรเวณทตนและบรเวณทลก จานวน 10 สถาน ประกอบดวยแนวปะการงบรเวณเกาะสตอรค อาวจาก อาวแมยาย อาวเตา อาวผกกาด เกาะตอรนลา อาวสเทพ เกาะปาชมบา เกาะตอรนลา และอาวไมงาม (ภาพท 6)

อทยานแหงชาตหมเกาะสมลน สารวจแนวปะการงบรเวณทตน จานวน 7 สถาน ประกอบดวยแนวปะการงบรเวณหนมวนเดยว (เกาะหา) อสออฟอเดน (เกาะเจด) เวสออฟอเดน (เกาะเจด) อาวดานเหนอ (เกาะเจด) และอาวไฟแวบ (เกาะแปด) หาดเลก (เกาะส) และอาวนาชย (เกาะเกา) (ภาพท 7)

18

ภาพท 6 สถานสารวจปะการง จานวน 10 สถาน ในพนทอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร

ภาพท 7 สถานสารวจปะการง จานวน 7 สถาน ในพนทอทยานแหงชาตหมเกาะสมลน

19

2. การประเมนสถานภาพแนวปะการงโดยวธ Photo Belt Transect เปนวธการประเมนสถานภาพแนวปะการงทไดรบการพฒนาโดยหนวยวจยปะการงและสตว

พนทะเล มหาวทยาลยสงขลานครนทร เพอทดแทนการสารวจดวยวธ Video Belt Transect ซงวธการสารวจแบบนมขอด คอ ไมจาเปนตองใชกลองถายวดโอทมราคาแพง ในขณะทกลองถายภาพนงมราคาทไมแพงมาก สามารถหาซอไดงาย นอกจากนภาพถายคณภาพสงทไดจะมความคมชดกวาการบนทกภาพดวยกลองวดโอ สามารถใหรายละเอยดขอมลสดสวนการปกคลมพนท ตลอดจนสภาพของแนวปะการงไดด ดงนนโดยภาพรวมวธการนจะมขอดเหมอนกบการสารวจโดยวธ Video Belt Transect แตใชเวลาทางานใตนานอยกวา สามารถตรวจสอบความถกตองของขอมลยอนหลงได และสามารถใชสาหรบการตดตามการเปลยนแปลง (monitoring) ไดโดยไมจาเปนตองใชผเชยวชาญสาหรบการบนทกขอมลใตนา

1. การเกบขอมลวธ Photo Belt Transect การบนทกขอมลโดยวธ Photo Belt Transect กอนทจะเรมทาการสารวจ มการบนทก

ขอมลสภาพแวดลอมของพนทสารวจ ไดแก ชอสถานหรอสถานทททาการสารวจ ขอมลพกดทางภมศาสตร วน เดอน ป เวลาทเรมทาการบนทกขอมล และสภาพแวดลอมทางกายภาพเชงพนท ไดแก ระดบความลกของแนวปะการง (depth) ระยะการมองเหนใตนา (visibility) ปรมาณตะกอนหรอสารแขวนลอยทผสมอยในมวลนาทะเล (sediment) ลกษณะโครงสรางของแนวปะการง เชน ปะการงแนวราบ (reef flat) ปะการงแนวสน (reef edge) ปะการงแนวลาดชน (reef slope) กองหนใตนา (rock reef) หรอกลมของปะการงทเจรญอยบนพนทราย (patch reef) เปนตน รวมถงขอมลทางชวภาพอนๆ ทเกดขนในขณะเกบขอมล เชน การระบาดของสงมชวตชนดตางๆ ทงดาวมงกฎหนาม (Acanthaster planci) หอยฝาเดยว (Drupella sp.) ดอกไมทะเล (sea anemone) พรมทะเล (zoanthid) หรอสาหรายบางชนด เชน สาหรายเหดหหน (Padina sp.) สาหรายใบมะกรด (Halimeda sp.) ตลอดจนการเปนโรคของปะการง เชน โรคแถบดา (black band disease) โรคแถบขาว (white band disease) ซงปจจยตางๆ เหลาน ลวนมผลตอโอกาสในการทดแทนของกลมประชากร การเจรญเตบโตของปะการง ศกยภาพในการแกงแยงพนทของสงมชวตแตละชนด ทจะสงผลตอสดสวนเปอรเซนตการปกคลมพนทของสงมชวตชนดตางๆ ในแนวปะการง

การบนทกขอมลองคประกอบชนดปะการง ทาการบนทกภาพโดยการใชเลนสมมกวาง (wide-angle lens) สงสดของกลองสาหรบบนทกภาพ โดยมระยะหางจากพนผวประมาณ 50 เซนตเมตร บนทกภาพตองรกษาระยะทางระหวางหนากลองและพนผว โดยระนาบของหนากลองจะตองอยในแนวตงฉากกบพนผว เพอปองกนการเกดมมบดของภาพ (Torsion) ขณะทาการบนทก เพราะจะสงผลกระทบถงการวเคราะหขอมล และการบนทกภาพจะถายภาพบรเวณดานขางของสายวดตลอดแนวเสนเทปโดยใหแตละภาพมความเหลอมกบภาพเดมเลกนอย (ภาพท 8)

20

วธการเกบขอมลภาคสนาม 1. วางเสนเทป ความยาว 30 เมตร ความลกละ 3 เสน ขนานกบชายฝง ใน 2 ระดบ

ความลก คอ ตวแทนของสงคมปะการงแบบตน (5-6 เมตร) และตวแทนของสงคมปะการงแบบลก (8-10 เมตร)

2. วาง quadrate ขนาด 2x2 เมตร (4 ตารางเมตร) บรเวณจดเรมตนและจดสนสดของเสนเทป

3. บนทกภาพดานขวาของเสนเทป โดยตงกลองในแนวระนาบทความสงจากแนวปะการง 50-75 เซนตเมตร และถายภาพตอเนองกน จานวน 60 ภาพตอ 1 เสนเทป

4. บนทกภาพใน quadrat ทวางบรเวณจดเรมตน และจดสนสดของเสนเทปไว เพอเกบเปนขอมลประกอบการวเคราะห

ภาพท 8 ประเมนสถานภาพปะการงดวยวธ Photo Belt Transect

2. วธการวเคราะหขอมล โปรแกรม Coral Point Count with Excel extensions (CPCe) (Kevin E. Kohler,

Shaun M. Gill. 2006) เปนโปรแกรมสาหรบการวเคราะหสดสวนเปอรเซนตการปกคลมพนทของพช การประมาณคาประชากรสตว หรอการคานวณเปอรเซนตปกคลมของสงมชวตบนพนทะเล ปะการง ซงโปรแกรมสามารถทจะทาการวเคราะหเปอรเซนตปกคลมไดทงในเชงพนท (area) และการวเคราะหเปอรเซนตปกคลมโดยวธการสมจด (point) ไดทงการสมแบบกาหนดจดแนนอน (fixed point) และการสมจดแบบสม (random point) (ภาพท 9) รวมถงการเพมหรอลดจานวนจดไดหลากหลาย นอกจากนเมอทาการจาแนกชนดเชงพนท หรอการจาแนกชนดโดยการสมจดเสรจสนแลว โปรแกรมสามารถทจะคานวณเปอรเซนตปกคลมของสงมชวตไดโดยอตโนมต เปนการอานวยความสะดวกในการทางาน การใชโปรแกรม CPCe ในการวเคราะหภาพ จาเปนทจะตองมการจดการขอมลทจะนามาวเคราะหใหมใหเปนระบบ ซงกคอ การจดเรยงลาดบของขอมล (รปภาพหรอภาพถาย) กอนทจะนาเขามาวเคราะห เพอปองกนความสบสนของลาดบภาพ โดยการตงชอภาพใหมมความจาเปนทจะตองคงไว

21

ซงชอภาพทเปนตนฉบบเดมไว เชน ภาพถายชอ IMG_3522 เมอมการตงชอเพอเรยงลาดบภาพใหม กใหตงเปน 1-IMG_3522 หรอภาพชอ IMG_3523 เมอตงชอเพอเรยงลาดบภาพใหม ใหตงเปน 2-IMG_3523 เปนตน เพอประโยชนทจะสามารถยอนกลบไปดภาพตนฉบบเดมได และการนาขอมลภาพมาวเคระห ผเขยนขอแนะนาใหผวจยควรทาการสาเนา (copy) ขอมลรปภาพทตองการวเคราะหใหม โดยไมใชภาพตนฉบบในการนามาวเคราะหขอมล การวเคราะหโดย photo belt transect ทาโดยการเปดภาพทบนทกไวดวยโปแกรมแสดงภาพ แลวทาการกาหนดจดแนนอน (fix point) ลงไปบนภาพ จานวน 16 จด จากนนบนทกขอมลของสงมชวตภายใตจดทกาหนด นบจานวนจดทงหมดทพบในภาพทกแนวสารวจ จากนนเทยบอตราสวนการพบปะการงและรปทรงเปนรอยละการปกคลมพนท (ภาพท 10)

ภาพท 9 รปแบบการสมจด (point) การสมแบบกาหนดจดแนนอน (fixed point) (ก) และการสมจดแบบสม (random point) (ข) เพอการวเคราะหขอมล

ภาพท 10 การวเคราะหขอมลภาพถายดวยโปรแกรม Coral Point Count with Excel

extensions (CPCe)

22

3. ระดบการจาแนกชนดของสงมชวต การวเคราะหขอมลสดสวนการปกคลมของสงมชวตแตละชนดและสงไมมชวตตางๆ ในพนท

แนวปะการง สามารถกาหนดระดบความละเอยดของการบนทกขอมลตามความสามารถ และประสบการณในการศกษาระบบนเวศแนวปะการงของผวจย โดยทวไปสามารถแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ

1. การบนทกขอมลปะการงมชวตและปะการงตาย (Live & Dead corals) เปนการบนทกและวเคราะหขอมลทเหมาะสาหรบผทเรมตนศกษาแนวปะการง โดยจะทาการบนทกขอมล ปะการงทมชวต (live corals: LC) ปะการงตาย (Dead corals: DC) ทราย (sand: S) และหน (Rock: R) แมวาจะเปนระดบการวเคราะหขอมลทไมละเอยดมากนก แตกสามารถตดตามการเปลยนแปลงพนทปกคลมของปะการงทมชวตไดด

2. การบนทกรปทรงของปะการงและกลมสงมชวตอนๆ (Live form level) เปนการบนทกและวเคราะหขอมลในระดบรปทรงของปะการง (Live form) และสงมชวตอนๆ ผสารวจตองทาความเขาใจถงลกษณะทสาคญทใชในการจาแนกรปทรงรปแบบตางๆ ใหแมนยา ตลอดจนการบนทกสญลกษณยอของปะการงแตละรปทรงและสงมชวตแตละกลมอยางละเอยด

3. การบนทกขอมลระดบสกลหรอชนด (Genus or species level) การบนทกและวเคราะหขอมลในระดบสกลหรอชนด เหมาะสาหรบนกวทยาศาสตรทตองการความละเอยดของขอมลสง เพราะขอมลความละเอยดในระดบนสามารถแสดงถงโครงสรางของแนวปะการงและความหลากหลายของแนวปะการงไดด สามารถทจะใชในการวางแผนการจดการระบบนเวศปะการงไดในระดบสง แตการจาแนกระดบนจาเปนทจะตองอาศยผทมความชานาญในการจาแนกปะการงในระดบสกลหรอชนดได

4. การสารวจประชากรปลาในแนวปะการง กาหนดพนทเกบขอมลประชากรปลา ในบรเวณแนวปะการงของอทยานแหงชาตหมเกาะสม

ลน และอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร จานวน 12 สถาน (ภาพท 6-7) รายละเอยดสถานแสดงในตารางท 1

ศกษาชนดและความชกชมของปลาในแนวปะกาดวยวธ Fishes visual census โดยการทา Belt transect ความยาวของแนวสารวจ 30 เมตร โดยมพนทสารวจขางแนวสารวจดานซายและขวาดานละ 5 เมตร จานวน 3 แนว ทาการสารวจโดยใชนกดานาแบบ SCUBA ทมความสามารถในการจาแนกชนดปลาใตนา จดบนทกชนดและความชกชมของปลาในบรเวณแนวปะการงในแตละสถานศกษา และทาการสมจดสารวจ (Spot check) เพอบนทกรายชอปลาทพบนอกแนวสารวจ จดบนทกขอมลชนด และจานวนปลาทพบในแนวสารวจโดยบนทกเปนคาประมาณความสมบรณแบบ Log 4 Abundance scale (ตารางท 2) เพอนาขอมลไปวเคราะหรปแบบความอดมสมบรณของปลาในแนวปะการงแตละพนท ตลอดจนนาไปคานวณคาดชนความหลากหลายของชนดปลาในแนวปะการง

23

ตารางท 1 รายละเอยดพนทศกษาประชากรปลา บรเวณแนวปะการง ของอทยานแหงชาตหมเกาะ สมลน และอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร

สถานสารวจ ชอสถานสารวจ อทยานแหงชาต

SML.1 หาดเลก หมเกาะสมลน SML.2 เกาะหก ฝงตะวนตก หมเกาะสมลน SML.3 เกาะหา หมเกาะสมลน SML.4 เกาะหก ฝงตะวนออก หมเกาะสมลน SML.5 อาวไฟแวบ เกาะแปด หมเกาะสมลน SML.6 อาวนาชย หมเกาะสมลน SR. 1 อาวไมงาม หมเกาะสรนทร SR. 2 อาวแมยาย หมเกาะสรนทร SR. 3 อาวจาก หมเกาะสรนทร SR. 4 เกาะสตอค หมเกาะสรนทร SR. 5 อาวผกกาด หมเกาะสรนทร SR. 6 อาวสเทพ หมเกาะสรนทร SR.7 เกาะตอรนลา หมเกาะสรนทร SR. 8 เกาะมงกร หมเกาะสรนทร SR. 9 อาวเตา หมเกาะสรนทร SR.10 หนแพ หมเกาะสรนทร

ตารางท 2 คาลอการทมฐาน 4 ในระดบตางๆ

Log 4 Abundant Scale Mid point Range 1 1 1 2 3 2-4 3 10 5-16 4 40 17-64 5 160 65-256 6 640 257-1,024 7 1,025 1,025-4,096

24

วธการวเคราะหขอมลปลาในแนวแนวปะการง นาขอมลของปลาทสารวจไดมาจดทาบญชรายชอและวเคราะหหาคาความหลากหลาย และ

คานวณหาความชกชมของปลาในแนวแนวปะการงตอพนทศกษาโดยรายงานผลในหนวยตวตอ 300 ตารางเมตร และเปอรเซนตความชกชมของปลากลมตางๆ โดยมสตรการคานวณในสมการ 1

ความชกชมของชนดปลา(ตวตอ300ตารางเมตร) =จานวนตวของปลาแตละวงศทสารวจพบ

ขนาดพนทททาการสารวจ�300

วธเสนอผลการศกษา 1. จดกลมปลาตามลกษณะการใชประโยชน ไดแก

1.1 ปลาทมการใชประโยชนในดานเศรษฐกจการประมง (Target Species) 1.2 ปลาทมการใชประโยชนเพอเลยงเปนปลาสวยงาม (Ornamental Fishes) 1.3 ปลาทไมมการใชประโยชนหรอยงไมทราบการใชประโยชน (Unknown

Utilized Fishes) 2. จดกลมปลาตามประเภทอาหารทปลากน ไดแก

2.1 ปลาทกนแพลงตอนเปนอาหาร (Planktivore) 2.2 ปลาทกนพชเปนอาหาร (Herbivore) 2.3 ปลาทกนสตวเปนอาหาร (Carnivore) 2.4 ปลาทกนปลาเปนอาหาร (Piscivore)

3. จดกลมปลาตามประเภททอยอาศย ไดแก 3.1 ปลาทวายอยกลางนา (Pelagic Fishes) 3.2 ปลาทวายอยบนพนผวโครงสรางแนวปะการง (Coral Reef Associate Fishes) 3.3 ปลาทหลบซอนอยในโครงสรางแนวปะการง (Cryptic Species) 3.4 ปลาทอยบนพนทรายใกลๆ แนวปะการง (Sandy Demersal Fishes)

4. คานวนหาคาดชนความหลากหลาย (Diversity Index) ตามสตรในสมการ 2

เมอ H′ = ดชนความหลากหลาย Pi = สดสวนของชนดท i / สดสวนของชนดทงหมด s = จานวนชนดทงหมด

s H′= -∑ Pi ln Pi

i-l

(1)

(2)

25

ดชนความสมาเสมอการกระจายจานวน (Evenness Index) ตามสตรในสมการ 3

เมอ H′ = ดชนความหลากหลาย

H′ MAXIMUM = คาดชนความหลากชนดทมคาสงสดเมอทกชนดมจานวนเทากน

5. การสารวจปะการงออน

กาหนดพนทประเมนปะการงออนในบรเวณแนวปะการงของอทยานแหงชาตหมเกาะสมลน และอทยานแหงชาตหมเกาะสรนทร จานวน 12 สถาน (ภาพท 6-7) รายละเอยดสถานแสดงในตารางท 3

ตารางท 3 รายชอสถานประเมนทรพยากรปะการงออน

E ′ = H ′/ H ′MAXIMUM

สถานสารวจ ชอสถาน อทยานแหงชาต สถานท 01 เกาะหก ฝงตะวนออก หมเกาะสมลน สถานท 02 เกาะหา (หนมวนเดยว) หมเกาะสมลน สถานท 03 อาวไฟแวบ เกาะแปด หมเกาะสมลน สถานท 04 เกาะหก ฝงตะวนตก หมเกาะสมลน สถานท 05 เกาะตอรนลา หมเกาะสรนทร สถานท 06 อาวผกกาด หมเกาะสรนทร สถานท 07 อาวแมยาย หมเกาะสรนทร สถานท 08 อาวเตา หมเกาะสรนทร สถานท 09 อาวไมงาม หมเกาะสรนทร สถานท 10 อาวจาก หมเกาะสรนทร สถานท 11 เกาะสตอค หมเกาะสรนทร สถานท 12 อาวสเทพ หมเกาะสรนทร

(3)

26

สารวจและเกบขอมลโดยใชเครองมอ SCUBA ประเมนโดยใชวธการสารวจแบบกงปรมาณ (semi-quantitative method)

ถงแมวาวธนไมคอยไดรบความนยมใชในการสารวจเหมอนกบวธสารวจแบบเชงปรมาณ (quantitative method; line transect, quadrat etc.) อยางไรกตามวธการดงกลาวไดเปรยบเมอตองใชสารวจในเชงพนททมจานวนมาก นอกจากนนเปนการเพมโอกาสในการเกบขอมลของกลมสงมชวตทหายากและกลมทมการแพรกระจายแบบไมสมาเสมอ (rare and heterogeneously distributed taxa) (DeVantier et al, 1998; Fabricius and De’ath, 2001).

การสารวจแบบกงปรมาณมวธการดงน ประเมนขอมลความชกชมและการแพรกระจาย โดยใชการประเมนดวยการด (visual estimate) ใชวธวายนาเปนแนวเสนตรงระยะทางประมาณ 40 นาท (เปนระยะทางประมาณ 200 เมตร) บนพนททกาหนดเปนแนวสารวจ (พนราบแนวปะการงหรอตอนบนแนวปะการง ลาดชนแนวปะการงหรอตอนลางแนวปะการง และพนทรายนอกแนวปะการง) สาหรบพนทเปนกองหนวายวนรอบกองหน โดยวายเปนแนวทไมซากบเสนทางเดม (ตอนบน ตอนลาง และพนทรายนอกแนวหน) ในการศกษาครงนจาแนกปะการงออนในระดบสกล และกาหนดระดบความชกชมของประชากรปะการงออนในแตละสถานทสารวจออกเปน 5 ระดบ ซงประยกตใชจาก Dinesen (1983) โดยใช log10 ดงนคอ

ระดบ 0 หมายถง ไมม (Absent) ระดบ 1 หมายถง นอย (Uncommon) ระดบ 2 หมายถง ปานกลาง (Common) ระดบ 3 หมายถง ชกชมสง (Abundant) ระดบ 4 หมายถง ชกชมสงมาก (Dominant)

โรคปะการง ประเมนสภาพโรคปะการงทปรากฏตามแนวเสนสารวจ โดยจาแนกลกษณะของโรคทเกดขน

ซงจาแนกจากลกษณะทเหนและการเปลยนแปลงของโครงสรางประกอบ เชน เนองอก มการเปลยนแปลงสวนประกอบของเซลลหรอลกษณะทางสนฐานวทยา