PRESENT BY : CHANWIT ANOTAYANON

The philosophy in the image of Buddha

ปรั�ชญาธรัรัมและความงามจากพุ�ทธศิ�ลปะ

สม�ยต่�างๆ ในปรัะเทศิไทยน าเสนอโดย

ชาญว�ทย$ อโณทยานนท$

ล�กษณะพุ�เศิษของพุรัะพุ�ทธรั(ป

ลั�กษณะ  ศีรษะเป็�นร�ป็อุ�ษณษ� หร�อุอุ�ณห�ส หมายถึ�ง ส�วนน�นบนศีรษะที่"ดู�คลั%ายม��นมวยหร�อุสวมมงก�ฎ หร�อุพระเกตุ�มาลัาแลัะมพระร�ศีมที่"”เป็ลั�งอุอุกมาจากพระเศียรขอุงพระพ�ที่ธร�ป็ ที่-าเป็�นตุ��มกลัมคลั%ายดูอุกบ�วตุ�ม หร�อุชู�ส�งข�/นคลั%ายเป็ลัวไฟ

พุรัะเกต่�มาลา 

พระพ�ที่ธร�ป็ร� �นแรกที่"สร%างข�/นในแคว%นค�นธารราษฎร�น�/น  พระศีกมลั�กษณะเป็�นเส%นหย�กสวย  (แบบคดูกร�ชู) ซึ่�"งคงเป็�นไป็ตุามลั�กษณะขอุงเที่วร�ป็ในศีาสนาเดู�มขอุงผู้�%สร%าง

พุรัะเกศิา  

หร�อุ มงก�ฎที่"ป็ระดู�บบนพระเศียรพระน�/นเห5นเป็�นชู�/น ๓ ชู�/น หมายถึ�ง พระพ�ที่ธร�ตุนะ ธรรมร�ตุนะ แลัะส�งฆร�ตุนะ ซึ่�"งเป็�นสรณะอุ�นส�งส�ดูขอุงพระพ�ที่ธศีาสนา (อุ�นน/หมายถึ�งมงก�ฎขอุงพระพ�ที่ธร�ป็ที่รงเคร�"อุง

ศิ�รัาภรัณ$ 

ร�ป็วงที่"เป็�นลัายกลัมโค%งสะบ�ดูเป็�นเป็ลัวเพลั�ง ที่"ป็รากฏอุย��ตุรงกลัางพระนลัาฏ (หน%าผู้าก) ซึ่�"งมลั�กษณะเป็�นขนอุ�อุนลัะเอุยดูโค%งวงเป็�นเป็ลัวไฟข�/นไป็อุย�างงดูงาม ลั�กษณะน/มอุย��ในร�างกายขอุงพระมหาบ�ร�ษเที่�าน�/น

อ�ณาโลม

แสดูงถึ�งร�ป็พระธรรมจ�กรขอุงพระพ�ที่ธอุงค� หมายถึ�ง ความจร�งขอุงโลักแลัะกฎธรรมะขอุงโลักที่"ตุ%อุงป็ระสบอุย��ที่�กเม�"อุเชู�"อุว�นไม�มว�นส�/นส�ดู ชูว�ตุหม�นเวยนแป็รผู้�นอุย��ในความที่�กข� ไม�แน�นอุน ศี�นย�เป็ลั�า ไม�มตุ�วตุน 

ลายในฝ่+าพุรัะหั�ต่ถ์$และฝ่+าพุรัะบาท

ฐานที่"รอุงร�บอุงค�พระบางอุงค�มภาพส�ตุว�ตุ�าง ๆ ป็ระดู�บอุย��รอุบฐาน เชู�น ร�ป็หน�มาน ร�ป็โค ร�ป็ส�งห� ร�ป็พญานาค ร�ป็ส�ตุว�ดู�กดู-าบรรพ�   ภาพส�ตุว�เหลั�าน/เป็�นธรรมาธ�ษฐานแสดูงว�าพระพ�ที่ธอุงค�จะไป็ตุกอุย��แห�งหนตุ-าบลัใดูก5ตุาม  ย�อุมเป็�นที่"ร�กใคร�ขอุงสรรพชูว�ตุในโลักที่�/งส�/น  แตุ�ภาพส�ตุว�บางภาพก5บ�งบอุกถึ�งป็ระว�ตุ�ขอุงสถึานที่"สร%างก5ม เชู�น  พระบ�ชูาแบบที่"มฐานเป็�นห�วชู%าง  เป็�นพระสร%างในสม�ยลั%านชู%าง 

ภาพุส�ต่ว$ปรัะด�บฐานองค$พุรัะ 

เรยกว�า  ฐานบ�วคว-"าบ�วหงาย หมายถึ�ง ดูอุกไม%แห�งความ

บร�ส�ที่ธ�>ขอุงโลัก เป็�นเคร�"อุงหมายขอุง

พระพ�ที่ธเจ%าบ�วรัอบฐานองค$พุรัะ   

ป็ระตุ�มากรรมโบราณบางอุงค� เชู�น พระสม�ยเชูยงแสน เจาะฐานเป็�นชู�อุงลัายตุ�าง ๆ น�บไดู% ๘ ชู�อุง หมายถึ�ง อุ�ฏฐบร�ขาร ค�อุ เคร�"อุงใชู%สอุยขอุงบรรพชู�ตุ ๘ อุย�าง 

ฐาน๘เหัล12ยม    

ที่"คลั�มพระวรกายอุย�างบางแที่บจะมอุงไม�เห5น หมายถึ�ง  จตุ�บร�ส�ที่ธ�ศีลั ค�อุ  ป็าฏ�โมกขส�งวร  อุ�นที่รยส�งวร  อุาชูวป็าร�ส�ที่ธ� ป็@จจ�ยป็@จจเวกขณ�

รั�3วจ1วรั    

ปรั�ชญาธรัรัมในพุรัะพุ�ทธรั(ป

เวยนขวาขมวดูเป็�นป็มก%นหอุย เตุ�อุนสตุ�ว�า ป็@ญหาที่�/งหลัายที่�/งมวลัที่"มอุย��น� /นเป็�นไดู%ที่�/งป็@ญหาโดูยธรรมชูาตุ� หร�อุเป็�นเพราะ ตุ�วเราสร%างข�/น การแก%ป็@ญหาตุ�าง ๆ ให%ใชู%ป็@ญญาที่�/งขอุงตุนแลัะผู้�%เก"ยวข%อุง พยายามศี�กษาว�เคราะห�ป็@ญหาแตุ�ลัะป็@ญหา แก%ไขให%ส-าเร5จมความถึ�กตุ%อุงตุามหลั�กธรรม แลัะเก�ดูความราบร�"นเรยบร%อุยป็ระดู�จเส%นพระเกศีาเวยนเป็�นที่�กษ�ณาวรรตุ

เส4นพุรัะเกศิา    

หมายถึ�ง ป็@ญญาค�ณ ที่รงตุร�สร� %เป็�นพระส�มมาส�มพ�ที่ธเจ%า ดู%วยพระอุงค�เอุงแลั%วที่รงส�"งสอุนผู้�%อุ�"นให%ร� %ตุามไดู% การดู-าเน�นชูว�ตุให%ใชู%ป็@ญญาเป็�นแสงสว�างส�อุงที่างชูว�ตุ ป็@ญหาที่�/งหลัาย ที่�/งมวลั ที่"มอุย��น� /น ตุ%อุงใชู%สตุ� แลัะป็@ญญา พ�จารณาว�น�จฉั�ย ตุ�ดูส�นชู/ขาดู แก%ไขป็@ญหาให%หมดูไป็ ที่"ว�าใชู%สตุ� ค�อุ มความระลั�กร� %ตุ�วอุย��เสมอุ มความร�บผู้�ดูชูอุบ ที่"จะใชู%ป็@ญญา เป็�นแสงสว�าง น-าที่างแก%ไขป็@ญหาให%ราบร�"นเรยบร%อุย

พุรัะเกต่�มาลา    

พระพ�กตุร�เตุ5มไป็ดู%วยความสงบร�มเย5น ที่รงอุ-านาจไม�บ�/งตุ�ง แลัะพระสหน� งามป็ระดู�จคางราชูสห� ค�อุ พระหน�โค%ง เหม�อุนวงพระจ�นที่ร� เตุ�อุนสตุ�ว�า การกระที่-าการส�"งใดูตุ%อุงอุย��ในกรอุบขอุงความถึ�กตุ%อุงดูงาม ไม�ผู้�ดูระเบยบแบบแผู้นแลัะกฎหมาย ตุ%อุงตุ�/งม�"นอุย��ใน ศีลั สมาธ� ป็@ญญา แลัะตุ�ดูความข��นม�วในส�"งไม�ดูไม�งามไม�ถึ�กตุ%อุงอุอุกไป็เสย ภายในตุ%อุงสงบน�"งใสสะอุาดู แลัะอุย�าหว�งผู้ลัให%ไดู%ดู�งอุ�ดูมคตุ�เก�นไป็ชูว�ตุจะไดู%มความสงบส�ข

พุรัะเศิ1ยรั    

โลัมาระหว�างค�/ว เวยนขวาอุย�างเข5มนาฬิ�กา เตุ�อุนสตุ�ว�า ที่-าอุะไร ค�ดูอุะไร ตุ%อุงมความถึ�กตุ%อุง เป็�นแบบอุย�างที่"ดู แลัะเป็�นไป็ตุามที่-านอุงคลัอุงธรรม ส�"งที่"กระที่-านอุกจากมความถึ�กตุ%อุงดูงาม ตุ%อุงมความบร�ส�ที่ธ�>ย�ตุ�ธรรม ตุ�/งอุย��บนความเมตุตุา ค�อุ ความร�ก ความกร�ณา ค�อุ ความสงสารแลัะตุ%อุงเป็�นไป็โดูยธรรมเพ�"อุร�กษาธรรม

พุรัะอ�ณาโลม    

หลั�บตุ-"าเลั5กน%อุย เตุ�อุนสตุ�ให%มความส-ารวมระม�ดูระว�งให%อุย��ในกรอุบขอุงความพอุเหมาะพอุดู ไม�หลังลั�มตุ�ว ไม�ป็ระมาที่ ให%ส-ารวจมอุงดู�ตุ�วเราเอุงบ%าง ตุ%อุงส-ารวจป็@ญหาที่"เก�ดูข�/นจากตุ�วเราเอุงก�อุน มอุะไรย�งขาดูตุกบกพร�อุงอุย��ก5แก%ไขป็ร�บป็ร�งเสย ส-ารวมสตุ�ให%สงบน�"ง ร� %ส�กตุ�วอุย��เสมอุ มสมาธ�

พุรัะเนต่รั    

ยาวซึ่%อุนเป็�น ๒ ชู�/น เตุ�อุนสตุ�ให%ห�หน�ก

อุย�าเชู�"อุฟ@งแตุ�คนข%างเคยง โดูยไม� ใชู%ป็@ญญาไตุร�ตุรอุง ตุ%อุงฟ@งเสยง

ส�วนใหญ�พุรัะกรัรัณ    

น�นเป็�นส�น เตุ�อุนสตุ�ให%หายใจดู%วยจม�กขอุงเราเอุง ค�อุ ชู�วยตุ�วเอุงก�อุน มความถึ�ง

พร%อุมแห�งป็ระโยชูน�ตุน ค�อุ พ�"งตุนเอุงไดู%

พุรัะนาส�ก    

ห�บมลั�กษณะย�/ม, ลั-าพระศีอุ กลัมงามเสมอุตุลัอุดู เตุ�อุนสตุ�ว�าให%ป็ระพฤตุ�ชูอุบดู%วยวาจา ค�อุ วจส�จร�ตุ ไดู%แก� เว%นจาก พ�ดูเที่5จ ส�อุเสยดู ค-าหยาบ เพ%อุเจ%อุ ร� %จ�กสงบป็ากเพ�"อุความสงบส�ขให%ตุนเอุงแลัะผู้�%อุ�"น ร� %จ�กป็ระมาณการในการบร�โภค ค�อุ ร� %ตุ�ว ร� %ค�ดู ตุรวจส�"งที่"จะผู้�านลั-าคอุลังไป็ เพ�"อุดู-ารงชูว�ตุแลัะส�ขภาพ ไม�ผู้�ดูศีลัแลัะเบยดูเบยนผู้�%อุ�"นให%เดู�อุดูร%อุน

พุรัะโอษฐ$    

พระกายตุ�/งตุรงแลัะพระสรระบร�บ�รณ� เตุ�อุนสตุ�ให%ระลั�กร� %กาย สตุ� ร� %เที่�าที่�นในกายส�งขารไม�หลังม�วเมา ร� %ร �กษาส�ขภาพอุนาม�ย บร�หารกาย บร�หารจ�ตุ ให%ส�ขภาพ สมบ�รณ� ที่�/งกายแลัะจ�ตุ

พุรัะกาย   

น�/วที่�/ง ๔ มที่� /งยาวเที่�าก�นแลัะยาวไม�เที่�าก�น เตุ�อุนสตุ� ให%ป็ฏ�บ�ตุ�ภารก�จที่�/งหลัายที่�/งป็วง ดู%วยตุ�วขอุงเราเอุง อุย�างมความม�"นใจ ร�กในการที่-างานอุย�างสม-"าเสมอุ ดู%วยความว�ร�ยะอุ�ตุสาหะ น�/วที่�/ง ๔ เม�"อุก-าม�อุแลั%วจะยาวเที่�าก�น เตุ�อุนสตุ�ว�า งานที่�/งหลัายตุ%อุงเร�"มดู-าเน�นการ จ�งจะมผู้ลังานเก�ดูข�/น ป็ฏ�บ�ตุ�เพ�"อุความเที่�าเที่ยมก�นก�บผู้�%อุ�"น ค�อุ ป็ฏ�บ�ตุ�เพ�"อุป็ระโยชูน�แก�ผู้�%อุ�"น ชู�วยเหลั�อุผู้�%อุ�"น เป็�นที่"พ�"งขอุงผู้�%อุ�"นไดู%

น�3วพุรัะหั�ต่ถ์$   

ฝ่Gาพระบาที่ราบเสมอุก�น น�/วพระบาที่ยาวเที่�าก�น เตุ�อุนสตุ�ให%ห�างไกลัจากก�เลัสแลัะอุบายม�ขที่�/งป็วง ให%มความถึ�กตุ%อุงในการก%าวย�าง ย�ดูม�"นในหลั�กธรรม ระเบยบแบบแผู้นแลัะกฎหมายขอุงบ%านเม�อุง สามารถึย�นบนเที่%าตุนเอุง ค�อุ พ�"งตุนเอุงไดู%

พุรัะบาท    

ล�กษณะและความหัมายของปางพุรัะพุ�ทธรั(ป

ล�กษณะ เป็�นพระพ�ที่ธร�ป็ในอุ�ร�ยาบถึก%าวเดู�น พระบาที่ซึ่%ายก%าวไป็ข%างหน%า ยกส%นพระบาที่ขวา พระกรขวาอุย��ในที่�าไกว พระห�ตุถึ�ซึ่%ายยกข�/นเสมอุพระอุ�ระ ป็Hอุงไป็เบ�/อุงหน%า

ความหัมาย มความหมายไดู%เป็�น ๒ น�ย ค�อุ น�ยแรก เหม�อุนก�บป็างเสดู5จลังจากดูาวดู�งส� แลัะน�ยที่"สอุง หมายถึ�ง พระพ�ที่ธอุงค�เสดู5จจาร�กส�"งสอุนเผู้ยแผู้�พระศีาสนาแก�ป็ระชูาชูนตุามแว�นแคว%นตุ�างๆ

ปางล1ลา   

ล�กษณะ เป็�นพระพ�ที่ธร�ป็น�"งข�ดูสมาธ� หงายพระห�ตุถึ�ที่�/งสอุงวางย��บนพระเพลัา พระห�ตุถึ�ขวาซึ่%อุนบนพระห�ตุถึ�ซึ่%าย

ความหัมาย พระพ�ที่ธอุงค�ป็ระที่�บน�"งข�ดูสมาธ�ใตุ%ตุ%นมหาโพธ�> ณ ตุ-าบลัพ�ที่ธคยา ใกลั%แม�น-/าเนร�ญชูรา เพ�"อุพ�จารณาว�ธหลั�ดูพ%นจากที่�กข� โดูยตุ�/งพระที่�ยม�"นว�าจะไม�เสดู5จลั�ข�/น ตุราบเที่�าที่"ย�งไม�ที่รงบรรลั�พระส�มมาส�มโพธ�ญาณ

ปางสมาธ�   

ศิ�ลปะของพุรัะพุ�ทธรั(ปในสม�ยต่�างๆ

ลั�กษณะที่"ส-าค�ญ มขมวดูพระเกศีาใหญ� พระเกตุ�มาลัาเป็�นตุ�อุมกลัม พระพ�กตุร�กลัมแป็Hน พระโขนงเป็�นเส%นโค%งน�นตุ�ดูก�นเป็�นร�ป็ป็Iกกา พระเนตุรโป็น พระนาส�กแบน พระโอุษฐ�หนาแบะ

ศิ�ลปะสม�ยทวารัาวด1

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๒ ๑๖– )   

น�ยมสร%างร�ป็พระโพธ�ส�ตุว�มากกว�าพระพ�ที่ธร�ป็ เน�"อุงจากสร%างตุาม ลั�ที่ธ�มหายาน ในร� �นแรกมอุ�ที่ธ�พลัขอุงอุ�นเดูยป็นอุย��มาก ร� �นตุ�อุมาจ�งมศี�ลัป็ะเขมรเข%ามาป็นอุย��ดู%วย พระพ�ที่ธร�ป็สม�ยศีรว�ชู�ยมลั�กษณะส-าค�ญ ค�อุ พระวรกาย อุวบอุ%วนไดู%ส�วนส�ดู พระโอุษฐ�เลั5กไดู%ส�ดูส�วน พระพ�กตุร�คลั%ายพระพ�ที่ธร�ป็เชูยงแสน

ศิ�ลปะสม�ยศิรั1ว�ช�ย

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๓ ๑๘– )   

พระพ�ที่ธร�ป็ที่รงเคร�"อุงป็างสมาธ�  ป็ระที่�บน�"งบนขนดูนาค  ๓  ชู�/น  มเศียรนาค ๗ เศียร  พระพ�กตุร�ส"เหลั"ยมถึม�งที่�ง  พระเนตุรเป็Mดูโป็น   ที่รงเที่ร�ดูแลัะกรอุงศีอุ  อุ�นเป็�นร�ป็แบบที่"น�ยมในศี�ลัป็ะนครว�ดู พระเกตุ�มาลัาที่-าเป็�นตุ�อุมพ�น บางอุงค�เป็�นแบบฝ่าชูครอุบ พระขนง(ค�/ว) ตุ�อุก�นเป็�นร�ป็ป็Iกกา พระนาส�ก(จม�ก) พระกรรณ(ห�) ยาวย%อุยลังมาแลัะมก�ณฑลัป็ระดู�บดู%วยเสมอุ พระหน�(คาง)เป็�นร�อุง พระโอุษฐ�แบะกว%าง ขมวดูพระเกศีา(ผู้ม)เลั5ก มไรพระศีกเป็�นขอุบน�นเลั5กๆอุย��เหน�อุพระนลัาฏ(หน%าผู้าก) ครอุงจวรห�มเฉัยง ชูายจวรเหน�อุพระอุ�งสา(บ�า) ซึ่%ายยาวลังมาจนถึ�งราวพระถึ�น(นม) ป็ลัายจวรตุรงขอุบสบงเผู้ยอุเป็�นส�น 

ศิ�ลปะสม�ยลพุบ�รั1

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๒ ๑๘– )   

พระวรกายโป็ร�ง เส%นรอุบนอุกโค%งงาม ไดู%จ�งหวะ พระพ�กตุร�ร�ป็ไข�ยาวสมส�วน ย�/มพอุงาม พระขนงโก�ง ร�บก�บ พระนาส�กที่"ง� %มเลั5กน%อุย พระโอุษฐ�แย%มอุ�"ม ดู�ส-ารวม มเมตุตุา พระเกตุ�มาลัา ร�ป็เป็ลัวเพลั�ง พระส�งฆาฏ�ยาวจรดูพระนาภป็ลัายคลั%ายเข/ยวตุะขาบ พระศีกแบบก%นหอุย ไม�มไรพระศีก พระอุ�งสาใหญ� บ�/นพระอุงค�เลั5ก   

ศิ�ลปะสม�ยส�โขท�ย

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๘ ๒๐– )   

ม ๓ ลั�กษณะ พระพ�ที่ธร�ป็โดูยส�วนรวมมพ�ที่ธลั�กษณะคลั%ายพระพ�ที่ธร�ป็อุ�นเดูยสม�ยราชูวงป็าลัะ มพระวรกายอุวบอุ%วน พระพ�กตุร�กลัมคลั%ายผู้ลัมะตุ�ม พระขนงโก�ง พระนาส�กโค%งง� %ม พระโอุษฐ�แคบเลั5ก พระหน�เป็�นป็ม พระร�ศีมเหน�อุเกตุ�มาลัาเป็�นตุ�อุมกลัม ไม�น�ยมที่-าไรพระศีก พระศีกขมวดูใหญ� พระอุ�ระน�น ชูายส�งฆาฏ�ส�/น ตุรงป็ลัายมลั�กษณะเป็�นชูายธงม%วนเข%าหาก�น เรยกว�า เข/ยวตุะขาบ ส�วนใหญ�น�"งข�ดูสมาธ�เพชูรป็างมารว�ชู�ย ฐานที่"รอุงอุงค�พระที่-าเป็�นกลับบ�วป็ระดู�บ ม ที่�/งบ�วคว-"าบ�วหงาย แลัะที่-าเป็�นฐานเขยงไม�มบ�วรอุงร�บ

 

ศิ�ลปะสม�ยล4านนาหัรั5อสม�ยเช1ยงแสน

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๙ ๒๓– )   

 

ศิ�ลปะสม�ยล4านนาหัรั5อสม�ยเช1ยงแสน

เชูยงแสนส�งห�หน�"ง เชูยงแสนส�งห�สาม เชูยงแสนส�งห�สอุง  

ที่"พระที่"น� "งพ�ที่ไธสวรรย�

ที่"ว�หารลัายค-า ว�ดูพระส�งค�

จ. เชูยงใหม�

ที่"หอุพระพ�ที่ธส�ห�งค�จ. นครศีรธรรมราชู

ศิ�ลปะสม�ยอ(�ทอง

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๗ –๑๙)พระวรกายดู�สง�า พระพ�กตุร�ขร�ม ดู�เป็�นร�ป็

เหลั"ยม ค�/วตุ�อุก�นไม�โก�งอุย�างส�โขที่�ยหร�อุเชูยงแสน พระศีกน�ยมที่-า เป็�นแบบหนามขน�น มไรพระศีก ส�งฆาฏ�ยาวจรดูพระนาภ ป็ลัายตุ�ดูตุรง พระเกตุ�มาลัาที่-าเป็�นที่รงแบบฝ่าชู ร�บอุ�ที่ธ�พลัศี�ลัป็ะลัพบ�ร แตุ�ย�คตุ�อุมาเป็�น แบบเป็ลัวเพลั�งตุามแบบศี�ลัป็ะส�โขที่�ย

ศิ�ลปะสม�ยอ(�ทอง

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๗ –๑๙)

อุ� �ที่อุงร� �นที่" ๑ อุ� �ที่อุงร� �นที่" ๒ อุ� �ที่อุงร� �นที่" ๓ อุ�ที่ธ�พลัที่วาราวดู แลัะเขมร อุ�ที่ธ�พลัเขมร อุ�ที่ธ�พลัส�โขที่�ย

ศิ�ลปะสม�ยอย�ธยา

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๙ ตุ%นพ�ที่ธศีตุวรรษที่" –๒๔)ลั�กษณะที่�"วไป็จะเป็�น การผู้สมผู้สาน

ศี�ลัป็ะแบบอุ�"น ๆ มพระวรกายคลั%ายก�บพระพ�ที่ธร�ป็อุ��ที่อุง พระพ�กตุร�ยาวแบบส�โขที่�ย พระเกตุ�มาลัาเป็�นหย�กแหลัมส�งร�ป็เป็ลัวเพลั�ง พระขนงโก�งแบบส�โขที่�ย ส�งฆาฏ�ใหญ�ป็ลัายตุ�ดูตุรง หร�อุสอุงแฉักแตุ�ไม� เป็�นเข/ยวตุะขาบ แบบเชูยงแสน หร�อุส�โขที่�ย ตุอุนหลั�งน�ยมสร%างพระพ�ที่ธ ร�ป็ที่รงเคร�"อุงแบบกษ�ตุราธ�ราชู

ศิ�ลปะสม�ยรั�ต่นโกส�นทรั$

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๒๕ ป็@จจ�บ�น– )การสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ ลั%วนแตุ�ส�บที่อุดูความงาม แลัะว�ธการขอุงศี�ลัป็ะอุย�ธยาที่�/งส�/น ตุ�อุมา ในสม�ยร�ชูกาลัที่" ๓ จ�งเร�"มมการก�อุสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ข�/นใหม�เป็�นจ-านวนมาก แลัะมร�ป็แบบเฉัพาะที่"จ�ดูไดู%ว�าเป็�นศี�ลัป็ะสม�ยร�ตุนโกส�นที่ร� ค�อุพระพ�กตุร�สงบน�"งคลั%ายก�บห��นลัะคร พระโอุษฐ�เลั5ก ป็ลัายตุว�ดูข�/นเลั5กน%อุย ในสม�ยร�ชูกาลัที่" ๔ มการตุ�ดูตุ�อุก�บชูาวตุ�างชูาตุ� มากข�/นโดูยเฉัพาะชูาตุ�ตุะว�นตุก ที่-าให%ลั�กษณะศี�ลัป็ะตุะว�นตุกหลั�"งไหลัเข%าส��ป็ระเที่ศีไที่ย

ศิ�ลปะสม�ยรั�ต่นโกส�นทรั$

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๒๕ ป็@จจ�บ�น– )การสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ ลั%วนแตุ�

ส�บที่อุดูความงาม แลัะว�ธการขอุงศี�ลัป็ะอุย�ธยาที่�/งส�/น ตุ�อุมา ในสม�ยร�ชูกาลัที่" ๓ จ�งเร�"มมการก�อุสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ข�/นใหม�เป็�นจ-านวนมาก แลัะมร�ป็แบบเฉัพาะที่"จ�ดูไดู%ว�าเป็�นศี�ลัป็ะสม�ยร�ตุนโกส�นที่ร� ค�อุพระพ�กตุร�สงบน�"งคลั%ายก�บห��นลัะคร พระโอุษฐ�เลั5ก ป็ลัายตุว�ดูข�/นเลั5กน%อุย

ศิ�ลปะสม�ยรั�ต่นโกส�นทรั$

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๒๕ ป็@จจ�บ�น– )

ในสม�ยร�ชูกาลัที่" ๔ มการตุ�ดูตุ�อุก�บชูาวตุ�างชูาตุ� มากข�/นโดูยเฉัพาะชูาตุ�ตุะว�นตุก ที่-าให%ลั�กษณะศี�ลัป็ะตุะว�นตุกหลั�"งไหลัเข%าส��ป็ระเที่ศีไที่ย แลัะมอุ�ที่ธ�พลัตุ�อุศี�ลัป็ะไที่ย

ศิ�ลปะสม�ยรั�ต่นโกส�นทรั$

(พ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๒๕ ป็@จจ�บ�น– )พระเจ%าอุย��ห�วร�ชูกาลัที่" ๕ ไดู%มการน-าเอุาแบบอุย�าง ขอุงศี�ลัป็ะตุะว�นตุกเข%ามาผู้สมผู้สานก�บศี�ลัป็ะไที่ย ที่-าให%ศี�ลัป็ะไที่ยแบบ ป็ระเพณ ซึ่�"งเป็�นแบบดู�/งเดู�ม มการเป็ลั"ยนแป็ลังร�ป็แบบไป็เป็�นศี�ลัป็ะไที่ยแบบร�วมสม�ยในที่"ส�ดู ลั�กษณะขอุงพระพ�ที่ธร�ป็เน%นความเหม�อุนจร�งมากข�/น เชู�น พระศีรศีากยที่ศีพลัญาณ ฯ เป็�นพระพ�ที่ธร�ป็ป็างลัลัาโดูยการผู้สมผู้สานความงามแบบส�โขที่�ยเข%าก�บความเหม�อุนจร�ง เก�ดูเป็�นศี�ลัป็ะการสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ในสม�ยร�ตุนโกส�นที่ร�

พุรัะศิรั1ศิากยะทศิพุลญาณ

ล�กษณะของศิ�ลปะไทย

๑.เขยนสแบน ไม�ค-าน�งถึ�งแสงแลัะเงา น�ยมตุ�ดูเส%นให%เห5นชู�ดูเจน แลัะเส%นที่"ใชู% จะแสดูงความร� %ส�กเคลั�"อุนไหวน��มนวลั

๒.เขยนตุ�วพระ-นาง เป็�นแบบลัะคร มลัลัาที่�าที่างเหม�อุนก�น แตุกตุ�างก�นดู%วยสร�างกายแลัะเคร�"อุงป็ระดู�บ

๓.เขยนแบบตุานกมอุง โดูยมอุงจากที่"ส�งลังส��ลั�าง จะเห5นเป็�นร�ป็เร�"อุงราวไดู%ตุลัอุดูภาพ

พุ�ทธศิ�ลปะในงานจ�ต่รักรัรัมไทย

ล�กษณะของศิ�ลปะไทย

๔.เขยนตุ�ดูตุ�อุก�นเป็�นตุอุน ๆ สามารถึดู�จากซึ่%ายไป็ขวาหร�อุลั�างแลัะบนไดู%ที่�"วภาพ โดูยข�/นภาพเป็�นส�วนๆดู%วยโขดูห�น ตุ%นไม% ก-าแพงเม�อุง แลัะเส%นส�นเที่าหร�อุ คชูกร�ดู เป็�นตุ%น

๕.เขยนป็ระดู�บตุกแตุ�งดู%วยลัวดูลัายไที่ย มสที่อุงสร%างภาพให%เดู�นเก�ดูบรรยากาศี ส�ขสว�างแลัะมค�ณค�ามากข�/น

การัจ�ดวางภาพุจ�ต่รักรัรัมบนฝ่าผน�ง

๑. ผน�งหั�4มกลองด4านหัน4าพุรัะปรัะธานเหัน5อขอบปรัะต่( เขยนภาพพ�ที่ธป็ระว�ตุ�ตุอุนมารผู้จญ

๒. ผน�งหั�4มกลองด4านหัล�งพุรัะปรัะธาน น�ยมเขยนภาพไตุรภ�ม� แตุ�บางแห�งเขยนภาพพ�ที่ธป็ระว�ตุ�ตุอุนพระพ�ที่ธเจ%าเสดู5จลังจากสวรรค�ชู�/นดูาวดู�งส� เป็Mดูโลักที่�/งสามให%เห5น ๓. ผน�งด4านข4างเหัน5อขอบหัน4าต่�างท�3งสองข4องหัรั5อบนคอสอง น�ยมเขยนภาพเที่พชู�มน�ม โดูยเขยนเป็�นร�ป็เที่พหร�อุเที่วดูาน�"งป็ระณมม�อุ เรยงเป็�นแถึว แตุ�มบางแห�งเขยนเป็�นภาพพระพ�ที่ธร�ป็ป็ระที่�บน�"งเรยงเป็�นแถึว

การัจ�ดวางภาพุจ�ต่รักรัรัมบนฝ่าผน�ง

๔. ผน�งหั4องรัะหัว�างช�องหัน4าต่�าง เรยกว�า ห%อุงพ�/นผู้น�ง น�ยมเขยนภาพเป็�นเร�"อุงที่"จบในห%อุง“ ”เดูยวก�น แลั%วแตุ�ว�าชู�างจะเลั�อุกเขยนจากเร�"อุงใดู ถึ%าเขยนภาพเร�"อุงพ�ที่ธป็ระว�ตุ� ก5จะจ�ดูแบ�งเป็�นตุอุนๆในแตุ�ลัะห%อุง หร�อุเลั�อุกเขยนเร�"อุง ที่ศีชูาตุ�ชูาดูก ก5จะ“ ”แบ�งเขยนเป็�นห%อุงลัะหน�"งพระชูาตุ� แลัะย�งอุาจเขยนเป็�นตุอุนๆจากเร�"อุงขนาดูยาว เชู�น พระเวสส�นดูรชูาดูก ก5จะแบ�งเขยนเป็�นห%อุงๆลัะ ๑ ก�ณฑ�ถึ�ง ๒ ก�ณฑ� ก5ม

๕. บานปรัะต่( บานหัน4าต่�าง – น�ยมเขยนภาพที่วารบาลั แลัะอุาจมลัวดูลัายป็ระกอุบ เชู�น ลัายพ�นธ��พฤกษา

แนวค�ดเช�งปรั�ชญาในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัม

มความส�มพ�นธ�ก�บส�"งที่"เป็�นส�ญลั�กษณ�ขอุง จ�กรวาลั ความหลั�ดู

พ%นจากก�เลัส

พุ�ทธศิ�ลปะในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัมไทย

แนวค�ดเช�งปรั�ชญาในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัม

ในเร�"อุงขอุงจ�กรวาลัน�/น ตุามคตุ�ขอุงที่างอุ�นเดูย “ถึ�อุว�ามขอุบเขตุเป็�นร�ป็ส"เหลั"ยมจ�ตุ�ร�สที่"เรยกว�า มณฑ

” ลั แลัะตุรงกลัางขอุงจ�กรวาลัจะมเขาพระส�เมร�เป็�น แกน โดูยเหตุ�น/การสร%างพระสถึ�ป็เจดูย�หร�อุพระว�หารที่"

เป็�นมณฑป็ ป็ระดู�ษฐานร�ป็เคารพที่�/งขอุงพระพ�ที่ธศีาสนาแลัะศีาสนาพราหมณ�จะตุ�/งอุย��บนฐานสเหลั"ยมจ�ตุ�ร�สเสมอุ

แนวค�ดเช�งปรั�ชญาในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัม

การที่"ผู้�งเป็�นร�ป็กากบาที่ก5เน�"อุงจาก การสร%างซึ่� %มป็ระตุ�ที่�/ง ๔ ที่�ศี ส�วนการมผู้�ง

เป็�นร�ป็ส"เหลั"ยมผู้�นผู้%าม�กไดู%แก�ผู้�งขอุง โบสถึ� แลัะว�หาร เพ�"อุให%มพ�/นที่"กว%างข�/นใน

การป็ระกอุบพ�ธกรรมตุ�างๆ บรรดูา อุาคารตุ�างๆที่"มฐานส"เหลั"ยมจ�ตุ�ร�ส หก

เหลั"ยม แป็ดูเหลั"ยม หร�อุที่รงกลัม ถึ%า มอุงในแนวตุ�/งแลั%วจะเป็�นร�ป็สามเหลั"ยม

เพ�"อุแสดูงให%เห5นว�าตุรงจ�ดูยอุดูขอุงร�ป็ สามเหลั"ยมค�อุจ�ดูที่"เป็�นเขาพระส�เมร� ซึ่�"ง

หมายถึ�งจ�ดูขอุงความหลั�ดูพ%นถึ�งน�พพาน ตุ-"าลังมาเป็�นระดู�บอุร�ป็ภ�ม� ร�ป็ภ�ม� แลัะกาม

ภ�ม� ตุามลั-าดู�บ

แนวค�ดเช�งปรั�ชญาในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัม

พระสถึ�ป็เจดูย�บางแห�งสร%างข�/นเป็�นกลั��มบนฐานส"เหลั"ยมเดูยวก�น ส�วนมากป็ระกอุบดู%วยเจดูย�ห%าอุงค� อุาจมความหมายถึ�งพระพ�ที่ธเจ%าห%าพระอุงค�ในภ�ที่รก�ป็ ค�อุ พระกก�ส�นโธ พระโกนาคม พระก�สสป็ะ พระสมณโคดูม แลัะพระศีรอุารยเมตุไตุรย หร�อุม�ฉัะน�/นก5เป็�นร�ป็แบบอุย�างย�อุขอุงจ�กรวาลัในสม�ยโบราณที่"ป็ระกอุบดู%วยภ�ม�สามค�อุ ไตุรภ�ม� แลัะยอุดูเจดูย�ที่� /ง ๔ น�/นหมายถึ�ง อุร�ป็ภ�ม� ซึ่�"งเป็�นภ�ม�ส�งส�ดูในจ�กรวาลั ลั%อุมรอุบเจดูย�อุงค�กลัาง ๑ อุงค� ซึ่�"งเป็�นแดูนขอุงน�พาน

แนวค�ดเช�งปรั�ชญาในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัม

ส�วนส�"งที่"เป็�นส�ญลั�กษณ�ขอุงความหลั�ดูพ%น จากก�เลัสที่�/งป็วงที่"มความส�มพ�นธ�ก�บสถึาป็@ตุยกรรมน�/นก5ค�อุ ดูอุกบ�ว ตุามคตุ�ขอุงพระพ�ที่ธศีาสนาเชู�"อุว�า ดูอุกบ�วน�/นถึ�งแม%จะเก�ดูข�/นอุย��ในโคลันตุมก5ตุาม แตุ�ความสกป็รกน�/นหาไดู%แป็ดูเป็S/ อุนดูอุกบ�วไม� ดู�จดูวงจ�ตุที่"ใสสะอุาดูหลั�ดูพ%นจากก�เลัสที่�/งป็วงขอุงพระพ�ที่ธเจ%า เพราะฉัะน�/นลั�กษณะขอุงดูอุกบ�วจ�งเข%ามามอุ�ที่ธ�พลัตุ�อุร�ป็แบบที่างพ�ที่ธศี�ลัป็Tเป็�นอุย�างมากที่�/งในที่างตุรงแลัะที่างอุ%อุม เชู�น การสร%างพระพ�ที่ธร�ป็ไว%บนฐานดูอุกบ�วบานแลัะการสร%างฐานอุ�โบสถึหร�อุสถึ�ป็เจดูย�บนฐานดูอุกบ�วเชู�นเดูยวก�น

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

จ�กรวาลัที่"เราอุย��กว%างใหญ�ไพศีาลัน�/นเป็�นแบบแนวนอุน(Horizontal) แบนๆ มเขาพระส�เมร�เป็�นศี�นย�กลัาง เป็�นที่"อุย��ขอุงเที่พเจ%า เขาพระส�เมร�ถึ�กลั%อุมรอุบดู%วยมหานที่สที่�นดูร (Cosmic Ocean) สลั�บก�บภ�เขาที่�/ง ๗ ที่"ม�มขอุงจ�กรวาลัที่�/ง ๔ จะมที่วป็ ๔ ที่วป็ ความส-าค�ญจะอุย��ที่"จ�ดูศี�นย�กลัาง หร�อุการรวมศี�นย�

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

อุ�ตุรก�ร�ที่วป็ที่วป็

ป็�พพว�เที่หที่วป็

ชูมพ�ที่วป็

อุมรโคยานที่วป็

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

แผู้นผู้�ง : ว�ดูไชูยว�ฒนาราม จ.อุย�ธยา สร%างข�/นในสม�ยอุย�ธยาย�คป็ลัายร�ชูกาลัสมเดู5จพระเจ%าป็ราสาที่ที่อุง

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

แผู้นผู้�ง : บ�โรบ�ดูโดู ป็ระเที่ศีอุ�นโดูนเซึ่ยศี�นย�กลัางจ�กรวาลั

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

พระเมร�มาศีพระบาที่สมเดู5จพระจ�ลัจอุมเกลั%าเจ%าอุย��ห�ว ร.5

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

๑.พระอุ�โบสถึ ๒.ก-าแพงแก%ว ๓.พระว�หารที่�ศีตุะว�นอุอุก ๔.พระว�หารที่�ศีใตุ% ๕.พระว�หารที่�ศีตุะว�นตุก ๖.พระว�หารที่�ศีเหน�อุ ๗.พระป็รางค� ๘.พระเจดูย�หม��ห%าฐานเดูยว ๙.พระเจดูย�ราย ๑๐.พระระเบยง

แนวค�ดต่ามคต่�ของ – พุรัาหัมณ$ฮิ�นด(

'นครว�ดู' สร%างในร�ชูสม�ยขอุงพระเจ%าส�ร�ยวรม�นที่" ๒ ในพ�ที่ธศีตุวรรษที่" ๑๖-๑๗ เป็�นเที่วสถึานในศีาสนาฮิ�นดู� ลั�ที่ธ�ไวษณพน�กาย แตุ�ตุ�อุมาในสม�ยขอุงพระเจ%าชู�ยวรม�นที่" ๗ ไดู%เป็ลั"ยนให%เป็�นว�ดูในศีาสนาพ�ที่ธน�กายมหายาน ที่"อุ�นโดูนเซึ่ยก5มเชู�นก�น

ปรั�ชญาธรัรัมท12ม1ต่�อลวดลายในงานสถ์าป<ต่ยกรัรัมไทย

มความหมายถึ�ง ชู�อุที่"ย�"นข�/นไป็บนที่%อุงฟHา เป็�นน�ย แห�งการบ�ชูาพระร�ตุนตุร�ยแลัะป็วงเที่พเจ%าบนสวรรค�ชู�/นฟHาป็ระการหน�"ง นอุกจากน/ ชู�อุฟHา ย�งเป็�นเคร�"อุงส�งที่"อุย��ส�งส�ดูในงานสถึาป็@ตุยกรรมไที่ย โดูยมร�ป็ลั�กษณะคลั%ายส�ตุว�ป็Iกจ-าพวกนก คร�ฑ ค�อุมจะงอุยป็ากตุรงส�วนกลัาง ส�วนป็ลัายที่-าเป็�นร�ป็เรยวโค%งป็ลัายสะบ�ดู

ช�อฟ้?า

ค�อุ อุงค�ป็ระกอุบรวม ชู�ดูหน�"งที่"ใชู%ป็ระดู�บป็Mดูที่%ายขอุบหลั�งคาดู%านสก�ดูขอุงอุาคาร ค�อุในส�วนขอุงหน%าบ�น น�บว�า เป็�นส�วนที่"มความน�าสนใจอุย��ไม�น%อุย ที่�/งในเร�"อุง ขอุงร�ป็แบบแลัะป็ระว�ตุ�ความเป็�นมา โดูยเฉัพาะอุย�างย�"งส�วนที่"ที่-าให%ชู�ดูเคร�"อุงลั-ายอุงดู�มชูว�ตุ ชูวามากข�/นน�/นค�อุ ตุ�วลั-ายอุง

เครั52องล ายอง

ค�อุ ส�วนขอุงอุงค�ป็ระกอุบส-าค�ญขอุงเคร�"อุงลั-ายอุง เป็�นส�วนที่"ใชู%ย�ดูชู�อุฟHา ใบระกา หางหงส� โดูยพาดูอุย��บนหลั�ง แป็ ที่-าหน%าที่"ป็Mดูเคร�"อุงม�งหลั�งคา‘ ’ดู%านสก�ดู มลั�กษณะคลั%ายลั-าตุ�วขอุงนาค โดูยมห�วอุย��ที่"ส�วนที่"เรยกว�า หางหงส� ‘ ’

ต่�วล ายอง

 ค�อุ ส�วนที่"มร�ป็ที่รงเป็�นครบที่"มลั�กษณะเรยว โค%ง แลัะป็ลัายแหลัมคลั%ายป็ลัายมดู กลัางครบดู%านหน%าถึากเป็�นส�นน�น วางเรยงป็ระดู�บตุกแตุ�งอุย��ระหว�างชู�อุฟHา แลัะหางหงส�บนขอุบส�นบ�าดู%านบนตุลัอุดูแนวขอุงตุ�วลั-ายอุง ในส�วนขอุงใบระกาน/พบว�า บางแห�งใชู%กระหนกร�ป็ที่รงตุ�างๆ แที่นครบป็ลัายแหลัม

ใบรัะกา

  ค�อุ ส�วนป็ระดู�บร�ป็ที่รงคลั%ายหงส�ตุ�ดูอุย��ป็ลัายดู%านลั�างขอุงเคร�"อุงลั-ายอุง โดูยมากม�กที่-าเป็�นร�ป็โครงขอุงนาคสามเศียรซึ่%อุนก�น แตุ�ย�งพบว�าหางหงส�ขอุงเคร�"อุงลั-ายอุงบางชู�ดู ป็รากฏการน-านาคมาป็ระกอุบโดูยที่-าเป็�นเศียรนาคหน�"งเศียรก5ม

หัางหังส$

ค�อุอุงค�ป็ระกอุบหน�"งในเคร�"อุงลั-ายอุงขอุงพระราชูว�งแลัะสถึาป็@ตุยกรรมในพระพ�ที่ธศีาสนา มลั�กษณะเป็�นแผู้�นแบนเชู�นเดูยวก�บหางหงส� ที่-าเป็�นเศียรนาคซึ่%อุนตุ�ดูก�นเป็�นแผู้ง ห�นหน%าอุอุกที่างดู%านหน%าขอุงม�ข การห�นหน%าในลั�กษณะเชู�นน/ ค�อุอุาการที่"เรยกว�า เบ�อุน เป็�นที่"มาขอุงชู�"อุที่"เรยก“ ”

ก�นว�า นาคเบ�อุน“ ”

นาคเบ5อน

 ค�อุ ไม%ค-/ารอุบร�บป็Iกนกขอุงหลั�งคา มที่�/งชูน�ดูโค%งเป็�นห�วพญานาค ป็ลัายเป็�นกระหนกม%วนแลัะชูน�ดูตุรงป็ระดู�บลัาย 

ค�นทวย

 (บะ-ราลั) ค�อุ ว�ตุถึ�ที่"ที่-าเป็�นร�ป็ห�วเม5ดู กลั�งเป็�นลั�กแก%ว ซึ่%อุนเป็�นชู�/นๆ มดู%ามป็Iกเป็�นระยะ ที่"ส�นหลั�งคา 

บรัาล1

เป็�นค-าอุธ�บายลั�กษณะส�วนม�มขอุงอุาคาร เจดูย� พระเมร�หร�อุส�"งอุ�"นๆ ที่"ที่-าให%ม�มมหย�กเป็�นเหลั"ยมอุอุกมา แที่นที่"ตุรงม�มจะมเพยงม�มเดูยว กลั�บที่-าห�กย�อุลังที่-าให%เป็�น ๓ ม�ม เพ�"อุเพ�"มความงดูงามให%แก�ส�"งก�อุสร%างน�/น การย�อุม�มที่-าให%ม�มหน�"งเก�ดูเป็�น ๓ ม�ม อุาคาร เจดูย� หร�อุพระเมร� ซึ่�"งเป็�นส�"งก�อุสร%างที่รงส"เหลั"ยมม ๔ ม�ม จ�งกลัายเป็�น ๑๒ ม�ม อุาคาร เจดูย� หร�อุส�"งก�อุสร%างใดูมลั�กษณะดู�งกลั�าวน/จ�งเรยกว�า ย�อุม�มไม%ส�บสอุง

ย�อม�มไม4ส�บสอง

ค�อุ ซึ่� %มที่"มกรอุบเป็�นลัวดูลัาย จะเป็�นลัายกระจ�ง หร�อุลัายดูอุกไม%ก5ไดู% ตุ�วอุย�าง ไดู%แก� ซึ่� %มเร�อุนแก%วพระพ�ที่ธชู�นราชู 

ซุ้�4มเรั5อนแก4ว

แตุ�เดู�มหมายถึ�ง ว�ชูรอุาสน� ค-าว�า ชู�กชู เป็�นภาษาเป็อุร�เซึ่ย แป็ลัว�า ที่"น� "ง ดู�งน�/นเม�"อุมการสร%างพระพ�ที่ธร�ป็จ�งตุ�/งอุย��บนฐานชู�กชู

ฐานช�กช1

นอกจากศิรั�ทธาแล4ว จ�นต่นาการัย�งส าค�ญกว�า

อ52นใด เพุรัาะแม4แต่�จ�กรัวาลท12ไป

ไม�ถ์BงกCย�งไม�พุ4นจ�นต่นาการั

ของมน�ษย$

การัสรั4างส�2งใดส�2งหันB2งด4วยความศิรั�ทธาแล4ว

มน�ษย$ย�งสามารัถ์จ�นต่นาการั

ได4แม4กรัะท�2งจ�กรัวาลท12มองไม�เหัCน

ปญฺEญา โลกสEมB ปชEโชโต่ป<ญญา เปFนแสงสว�างในโลก

ต่�ดต่ามผลงานอ52นๆ ของเรัาได4ท12

www.padvee.comEducation for all.