กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง

จนดา อารยา ณฐปนนท สรพล

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถนมหาวทยาลยราชภ

รายงานการวจย

เรอง

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

คณะผวจย

เนองจานงค ทปรกษา บญทว ทปรกษา

สงหยศ ทปรกษา โตะสดา ผวจย

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถน

มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร ฉะเชงเทรา๒๕๕๕

1

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา

ราชนครนทร ฉะเชงเทรา

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง

จนดา อารยา ณฐปนนท สรพล

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถนมหาวทยาลยราชภ

รายงานการวจย

เรอง

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

คณะผวจย

เนองจานงค ทปรกษา บญทว ทปรกษา

สงหยศ ทปรกษา โตะสดา ผวจย

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถน

มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร ฉะเชงเทรา๒๕๕๕

2

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา

ราชนครนทร ฉะเชงเทรา

ก

กตตกรรมประกาศ

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร ไดทาการศกษาวจย เร� องกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยมวตถประสงคเพ�อศกษากระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบ รวมท2งศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ ของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งเปนประเพณตามความเช�อของชาวไทยเช2อสายรามญ ท�ควรคาแกการอนรกษและรกษาไว รวมท2งเผยแพรประเพณวฒนธรรมอนดงามน2 ไวใหคงอย ตอไป ผวจยหวงเปนอยางย�งวาการวจยคร2 งน2 จ กเปนประโยชนกบผ ท�ตองการศกษากระบวนการ สบสานประเพณแหธงตะขาบ และกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณ แหธงตะขาบ ของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

การวจยฉบบน2สาเรจลลวงไปไดดวยด ดวยความอนเคราะห ความรวมมอ ใหคาปรกษา และชวยแนะนาแกไขขอบกพรองตาง ๆ อยางดย�งจาก คณะผบรหาร และบคลากรประจาศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร

กราบขอบพระคณพระครวจารณสมณคณ รองเจาอาวาสวดพมพาวาส (ใต) เลขท� ๒๔/๒ หมท� ๒ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

ขอขอบคณ คณลงสรน ผลศร และครอบครว เลขท� ๑๐/๑ หมท� ๑ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

ขอขอบคณ คณสมญา สายบวทอง คณจารส เชดช และครอบครว เลขท� ๒๒ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

ขอขอบคณ คณสรพล ชาวหงษา เลขท� ๒๐ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

สดทายตองขอขอบคณ เทศบาลตาบลพมพา กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�ทาธงตะขาบในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา และชาวเทศบาลตาบลพมพาทกทานท�ใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามและใหขอมลอนเปนประโยชนย�งและมสวนชวยใหการวจยคร2 งน2 สาเรจลลวงดวยด ผวจย เมษายน ๒๕๕๖

ข

ช�อเร�อง : กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

ผวจย : นายสรพล โตะสดา ท�ปรกษา : อาจารยจนดา เน�องจานงค อาจารยอารยา บญทว นายณฐปนนท สงหยศ

หนวยงาน : ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร ปงบประมาณ : ๒๕๕๕

บทคดยอ

วตถประสงคของการวจยคร2 งน2 เพ�อศกษากระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบ รวมท2งศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ ของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

การศกษาวจยไดใชวธการสงเกต การสมภาษณเชงลก และการมสวนรวมประเพณแห ธงตะขาบ โดยใชทฤษฎระบบ (System Theory) มาเปนกรอบแนวคดในการวจย กลมตวอยางในการวจย ไดแก

๑. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

๒. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�ทาธงตะขาบในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

๓. เทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๔. วดพมพาวาสใต ผลการวจยพบวา กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบาง

ปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เร�มตนมาจากวฒนธรรมของชาวไทยเช2อสายรามญท�เขามาต2ง ถ�นฐานอยบรเวณวดพมพาวาส (ใต) ในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งมาจากจงหวดสมทรปราการ ประชาชนสวนใหญท�ทาธงตะขาบจะอยในหม ๑ และหม ๓ ซ� งเปนหมบานชาวไทยเช2อสายรามญ โดยประเพณแหธงตะขาบน2ไดจดข2นในชวงวนสงกรานต คอ ต2งแตวนท� ๑๒ – ๑๕ เมษายน ของทกป จนเปนการสบสานงานหตถกรรมอนแสดงถงความละเอยดออน โดยสอดแทรกหลกความเช�อทางพระพทธศาสนาเขาไปเพ�อใหลกหลานของชาวไทยเช2อสายรามญน2นไดเลงเหนถงความสาคญของประเพณอนดงามน2 และเพ�อแสดงออกถงความสามคคในชมชนชาวรามญใหยดถอปฏบตกนตอไป นอกจากน2 ยงมความเช�อวาจะทาใหบรรพบรษท�ลวงลบไปแลวไดข2นสวรรค

ท2งน2 มความเช�อวา เม�อครบ ๑ ป จะตองจดทาธงตะขาบแหไปถวายท�วด เพ�อบชาส�งท�เคารพสกการะ เชน พระพทธเจา บดา มารดา ครบาอาจารย และจะพบวาในปจจบนชาวเทศบาลตาบลพมพา ไดนาธงตะขาบมาใชแกบนกบส�งศกดS สทธS ท�ตนเคารพนบถอ คอ ศาลเจาพอชางพน ซ� งเปนส�งศกดS สทธS ของชาวไทย

ค

เช2อสายรามญ เม�ออธษฐานสมปรารถนาแลวจะนาธงตะขาบมารวมถวายดวย ดงน2นเทศบาลตาบลพมพาจงไดเขามามสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณในการ จดกจกรรมน2 ข2นเพ�อเปนการอนรกษวฒนธรรมประเพณอนดงามน2ไว

สาหรบกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ เปนการถายทอดในลกษณะแบบไมเปนทางการ หรอ โดยทางออม คอ การถายทอดมาจากบรรพบรษ สบตอกนมา ซ� งความรท�ไดรบเปนความรแบบ (Tacit Knowledge) โดยในอดตการทาธงตะขาบน2นจะใชกระดาษเปนวสดในการทาธงตะขาบ ตอมาไดใชผามาทาเปนตวตะขาบ แตในปจจบนไดใชเส�อเปนวสดในการทาเปนตวตะขาบ และมชอนทาเปนนมตะขาบ เพ�อหลงจากเสรจพธกรรมจะไดนาวสดไปใชประโยชนสบตอไปได

ง

สารบญ หนา

บทคดยอ................................................................................................................................... ข สารบญ..................................................................................................................................... ง สารบญตาราง........................................................................................................................... ฉ สารบญภาพ.............................................................................................................................. ช

บทท�

๑ บทนา............................................................................................................................ ๑ ความสาคญของเร�องและปญหาการวจย.............................................................. ๑ วตถประสงค....................................................................................................... ๒ ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ................................................................................. ๒ ขอบเขตการศกษา............................................................................................... ๒ นยามจากดความ................................................................................................. ๓

๒ แนวคดและทฤษฎท�เก�ยวของ...................................................................................... ๔ ความเปนมาของวฒนธรรมทองถ�น.................................................................... ๔ ความรเก�ยวกบประเพณ...................................................................................... ๑๔ วธการสบสานประเพณไทย............................................................................... ๑๖ บทบาทองคกรปกครองสวนทองถ�นกบการพฒนา............................................ ๑๙ ความหมายของภมปญญาทองถ�น...................................................................... ๒๑ แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการมสวนรวม................................................................. ๓๑ แนวคดทฤษฎ System Theory........................................................................... ๓๕ เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ................................................................................. ๔๑

๓ วธดาเนนการวจย....................................................................................................... ๔๖ กรอบแนวคดในการศกษา................................................................................. ๔๗ ประชากรและกลมตวอยาง................................................................................ ๔๘ การสรางเคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมล.............................................. ๔๘

จ

บทท� หนา

การเกบรวบรวมขอมล....................................................................................... ๔๙ การวเคราะหขอมล............................................................................................. ๔๙

๔ ผลการวเคราะหขอมล................................................................................................ ๕๐ ประวตความเปนมาของเทศบาลตาบลพมพา..................................................... ๕๐ ประวตความเปนมาของวดพมพาวาส................................................................ ๕๙

การถายทอดทางความเช�อของประเพณแหธงตะขาบ........................................ ๖๑ กระบวนการทาธงตะขาบ.................................................................................. ๖๙ กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบตามทฤษฎระบบ............................ ๗๒ กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ.. ๘๐

๕ สรปผลและขอเสนอแนะ........................................................................................... ๘๒ สรปผลการวจย.................................................................................................. ๘๒ ขอเสนอแนะ...................................................................................................... ๘๘

บรรณานกรม.......................................................................................................................... ๙๐

ภาคผนวก...............................................................................................................................

ฉ

สารบญตาราง

ตาราง หนา

๑ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๑ บานคลองพระยาสมทร........................................ ๕๒ ๒ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๒ บานคลองวงข�อ.................................................. ๕๓ ๓ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๓ บานคลองนยมยาตรา.......................................... ๕๓ ๔ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๔ บานคลองพระยาสมทร...................................... ๕๔ ๕ จานวนประชากรชาย/หญง แยกหมบาน...................................................................... ๕๔ ๖ จานวนประชากรชาย/หญง อาย ๑๕ ปข2นไป แยกหมบาน.. ........................................ ๕๔ ๗ จานวนประชากรชาย/หญง ท�มสทธS เลอกต2ง ............................................................... ๕๕ ๘ จานวนครวเรอน........................................................................................................... ๕๕ ๙ ขอมลจานวนครวเรอนท�ทาการเกษตร.......................................................................... ๕๕ ๑๐ จานวนผเล2ยงกงขาว และกงกลาดา............................................................................. ๕๖ ๑๑ จานวนผปลกมะพราว มะมวง และขาว...................................................................... ๕๖ ๑๒ จานวนโรงงานในเขตเทศบาลตาบลพมพา................................................................ ๕๗

ช

สารบญภาพ

ภาพ หนา

๑ แผนภม : กรอบการวเคราะหภมปญญาทองถ�น............................................................. ๒๖ ๒ แผนภาพ ทฤษฎระบบ.................................................................................................. ๓๖ ๓ แผนภาพ โครงสรางทางความคดท�แสดงคณสมบตของหน�งหนวยระบบ................... ๓๘ ๔ กรอบแนวคดในการศกษา........................................................................................... ๔๗ ๕ ตราสญลกษณเทศบาลตาบลพมพา.............................................................................. ๕๐ ๖ ทฤษฎเชงระบบของกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาล ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา..................................................... ๗๓

๑

บทท� ๑ บทนา

ความสาคญของเร�องและปญหาการวจย ดวยสานกงานวฒนธรรมจงหวดฉะเชงเทรา มวสยทศนในการเปนองคกรขบเคล�อนและประสานงานศาสนา ศลปะ วฒนธรรม ลงสชมชน ซ� งมพนธกจในการสงเสรมและพฒนางานดานศาสนา ศลปะ วฒนธรรมของชมชน และความหลากหลายทางวฒนธรรมใหคงอย สนองงานสาคญของสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย ใหสบทอดและพฒนาอยางย �งยน สงเสรมการทองเท�ยวเชงวฒนธรรมและอนรกษฟ2 นฟวฒนธรรมชมชน สงเสรมใหทกภาคสวนสนบสนนและมสวนรวมในการดาเนนงานทางวฒนธรรม และสรางคณคาทางสงคม และสงเสรมมลคาเพ�มทางเศรษฐกจดวยทนทางวฒนธรรม ประเพณสงกรานตแหธงตะขาบ ของชาวเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งเปนชาวไทยเช2อสายรามญ หรอชาวมอญน2น ไดจดข2นในชวงเทศกาลสงกรานต คอ ต2งแตวนท� ๑๒ - ๑๕ เมษายน ของทกป เปนประเพณท�ชาวไทยเช2อสายรามญ และเทศบาลตาบลพมพาไดทาการอนรกษและสบสานประเพณไว โดยประชาชนในแตละหมบานไดรวมกนทางานหตถกรรมอนแสดงถงความละเอยดออน และเปนเอกลกษณของชาวมอญดวย น�นคอ การทา ธงตะขาบ ผท�จะทาธงตะขาบไดจะตองเปนผท�มความรและสบทอดการทาธงตะขาบมาจาก บรรพบรษเสยกอน มฉะน2นกจะไมสามารถทาธงตะขาบไดอยางถกตองตามประเพณ ในวนพธ แหธงตะขาบ แตละบานจะจดเตรยมธงเพ�อนาไปถวายวด โดยจะถวายคร2 งละ ๒ - ๓ ตว ลกษณะของธงตะขาบ คอ ตะขาบ ๑ ตว จะมราวนม ๙ ราวนม ๆ ละ ๑๔ ชวง นมน2 มลกษณะเปนนมค หากเปนตะขาบตวเมยจะมปากเพยงปากเดยว สวนตวผตองม ๒ ปาก เม�อทาเสรจผทาจะนาแปง หว กระจก ผม ๑ ปอย และผาเชดหนาแขวนไวท�ปากตะขาบ การแหนยมแหทางบกมากกวาทางเรอ เม�อถงวดชาวบานจะนาธงตะขาบไปผกไวกบตนเสาในศาลาวดเพ�อทาพธ เม�อถงเวลาพระสงฆจะนาสายสญจนมาวงรอบธงตะขาบ จากน2นพธถวายธงตะขาบจะเร�มข2นดวยการกลาวบทนมสการ คณพระศรรตนตรย ตามดวยการสรงน2 าพระพทธรปและสรงน2 าพระสงฆ เสรจแลวชาวบานจะนา ธงตะขาบข2นไปแขวนไวบนเสาหงส เช�อกนวา ทกคร2 งท�ธงตะขาบสายเพราะแรงลม จะทาให บรรพบรษท�ลวงลบไปแลวไดข2นสวรรค

มความเช�อกนวา เม�อครบรอบ ๑ ป จะตองจดทาธงตะขาบแหไปถวายท�วด เพ�อบชาส� งท�เคารพสกการะ เชน พระพทธเจา บดา มารดา ครบาอาจารย หรอในปจจบนนามาใชแกบนส� งท�ตนขอกบส� งศกดS สทธS แลวสมดงปรารถนา และเปนการแสดงพลงสามคคของชาวบานตาบลพมพา รวมไปถงการอนรกษงานหตถกรรมพ2นบาน คอ การทาธงตะขาบ อนไดรบการถายทอดจากบรรพบรษท�สบทอดตอกนมา ซ� งชางทาธงตะขาบตองมความร และทราบรายละเอยดของธงตะขาบเปนอยางด

๒

ดงน2น ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มพนธกจท�มงสความเปนแหลงเรยนร เผยแพรและสบสานเอกลกษณความเปนไทย พฒนาเครอขายทางดานศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น ไดเลงเหนความสาคญของการอนรกษประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญ หรอชาวมอญ ในเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา จงไดจดทาวจยเร�องกระบวนการ สบสานประเพณแหธงตะขาบ ของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ข2นเพ�อดารงไวซ� งวฒนธรรมประเพณอนดงามน2ไวสบไป

วตถประสงค ๑. เพ�อศกษากระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๒. เพ�อศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ ๑. ไดทราบถงกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๒. เกดการมสวนรวมในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

ขอบเขตการศกษา ๑. ศกษาประวตความเปนมาของประเพณแหธงตะขาบ และกระบวนการถายทอดการทา ธงตะขาบ ของตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๒. ระยะเวลาการศกษาขอมลต2งแตเดอนเมษายน ๒๕๕๔ ถง เดอนมนาคม ๒๕๕๕ ๓. ศกษาขอมลจากเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา และ วดพมพาวาสใต รวมท2งผทรงภมปญญาไทยในตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

๓

นยามจากดความ ธงตะขาบ หมายถง ธงชนดหน�งทาดวยผาเปนช2น ๆ เยบตดกนไปเปนผนยาว มไมสอดระหวางช2นทาใหมลกษณะคลายตวตะขาบ ขนาดกวางยาวตามตองการ มกแขวนไวยอดเสาหงสตามหนาวดเปนพทธบชา

การสบสานประเพณ หมายถง การรกษา ความเช�อ ความคด ของชาวไทยเช2อสายรามญ ท�ปฏบตสบตอกนมา ของตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ประชาชนในเทศบาลตาบลพมพา หมายถง กลมคนท�อาศยอยในหม ๑ - ๔ ในเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

๔

บทท� ๒ แนวคดและทฤษฎท�เก�ยวของ

การศกษาวจย เร�องกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา คณะผวจยไดรวบรวมแนวคดและรวบรวมขอมลท�เก�ยวของสาหรบเปนพ2นฐานในการวจยประกอบไปดวย ๒.๑ ความเปนมาของวฒนธรรมทองถ�น ๒.๒ ความรเก�ยวกบประเพณ ๒.๓ วธการสบสานประเพณไทย ๒.๔ บทบาทองคกรปกครองสวนทองถ�นกบการพฒนา ๒.๕ ความหมายของภมปญญาทองถ�น ๒.๖ แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการมสวนรวม ๒.๗ แนวคดทฤษฎ System Theory ๒.๘ เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ

๒.๑ ความเปนมาของวฒนธรรมทองถ�น วฒนธรรมทองถ�น วถชวต คอ การดาเนนชวต ตลอดจนความเปนอยของผคนในแตละทองถ�น อนไดแก การสรางครอบครว การครองชพ การประกอบอาชพ การมสวนรวมทางจารตประเพณ การพกผอนและนนทนาการ อาหารการกน ความเช�อทางจตใจตลอดจนอธยาศยตาง ๆ เปนตน พระยาอนมานราชธน กลาวไววา วถชวตน2นคอการท�มนษยเกดและอยในวฒนธรรม ดารงชวตภายใตวฒนธรรมในสงคมใด ๆ ท�ตนอาศยอย มนษยเกดมากอาศยในบานเมองและกนอาหารตามแบบฉบบของทองถ�นท�ตนเกด แตงกายดวยเคร�องนงหมท�เหมาะสมกบสภาพภมอากาศท�ตนเตบโต และมยารกษาโรคตามสภาพภมประเทศแวดลอม ส�งตาง ๆ ดงกลาวน2คนรนกอน ๆ ไดคดคนและปรบปรงแลวถายทอดตอกนมาเปนชวง ๆ ท2งส2น ท2งน2 เพราะไดรบการฝกฝนส�งสอน และอบรมจากคนรอบขาง อนไดแก พอแม ครบาอาจารย ญาตพ�นอง และกลมสงคมตาง ๆ ท�ตนสมาคมดวย อาจกลาวโดยรวม ๆ วา ไดรบการขดเกลาทางสงคมจากคนรอบขาง ส� งท2งหลายน2กคอวถชวตของบคคลในทองถ�นหน�ง ๆ น�นเอง ความรตาง ๆ ในการดาเนนชวตกจะถายทอดจากรนหน� งไปสอกรนหน� งสบตอกนไปทละช�วอายคน จากสมยแรกเร�มท�มนษยมวถชวตอยางงายท2งท�อยอาศย กนอาหาร เคร�องนงหม และ ยารกษาโรคตลอดจนส�งของเคร�องใชตาง ๆ กเปนไปอยางงาย ๆ แลวคอยพฒนาเจรญข2นตามลาดบเพราะมนษยรจกการ

๕

ถายทอดและส�งสมความรสบตอไป ท2งยงรจกการแสวงหาความรใหมเพ�มเตมนอกเหนอจากการปรบปรงความรเกาท�ไดรบถายทอดมาใหดย�งข2นอกดวย วฒนธรรมเปนส�งท�ทาใหมนษยชาตมสภาพและความเปนอยตางจากสตวโลกท2งหลายเปนส�งท�ทาใหสงคมมระเบยบแบบแผน มความสงบสขและมความเจรญกาวหนาท2งทางวตถและจตใจ ในแตละทองถ�นกยอมมวฒนธรรมเปนเอกลกษณของทองถ�น วฒนธรรมของทองถ�นหน�ง ๆ ยอมมลกษณะพเศษเฉพาะท�แตกตางไปจากวฒนธรรมของทองถ�นอ�น คณลกษณะพเศษน2 น�เองเปนส�งซ� งจะดารงความเปนทองถ�นน2น ๆ ไว ย�งความเจรญกาวหนาของโลกมมากเพยงใด ความสาคญของวฒนธรรมทองถ�นกย�งมากเพยงน2น เพราะทองถ�นใดกตามหากสญเสยวฒนธรรมของตนกคอ การสญเสยเอกลกษณและสภาพแหงวถชวตของตนไป แตการรกษาวฒนธรรมของทองถ�นน2น ถาเปนเพยงรกษาความเปนอยใหเปนไปอยางเดม ๆ ไมปรบปรงแกไขใหกาวหนาทนการเปล�ยนแปลงของยคสมย ทองถ�นน2นกจะกลายเปนสงคมท� ลาหลงไปเชนกน ทองถ�นใดท�ละเลยและไมรจกปรบปรงวฒนธรรมของตนใหเจรญงอกงามย�งข2น ทองถ�นน2นกจะเส�อมสลายไปในท�สด วฒนธรรมคอตวแปรหลกท�กอใหเกดความเปล�ยนแปลงในรปแบบท�แตกตางกนออกไป ท2งน2 เพราะเจตคตและวถทางดาเนนชวตเปนตวควบคมวธการท�เราใชในการจดการทรพยากรชนดสญส2นท2งมวล วฒนธรรมทองถ�นของประเทศไทยสามารถแบงออกเปน ๔ ภาค ซ� งมวฒนธรรมทองถ�นของแตละพ2นท�หรอแตละภาค วฒนธรรมประจาทองถ�นอาจเกดข2นดวยสาเหตท�แตกตางกนไป แมวาสาเหตท�เกดข2นของวฒนธรรมน2นอาจมขอแตกตางกนไปบาง แลวแตความเช�อถอท�ไดรบมาจากบรรพบรษท�แตกตางกนตามลกษณะภมประเทศ การเช�อถอแตละลกษณะท�คลายคลงกนทางวฒนธรรม เชน ภาคเหนอ ภาคอสาน มความคลายคลงกนดานความเช�อและการนบถอ สวน ภาคกลางและภาคใตมลกษณะคลายคลงกนดานความเช�อถอขอน2 เน�องจากการยอมรบเอาวฒนธรรมของกนและกนในอดตน�นเอง เชน ภาคเหนอ เรยกส�งท�ไมควรทาวา “มลขด” หากกระทาลงไปจะถก “ขด” คอ ส�งท�ช�วรายไมด จะ “แพ” ลกหลาน หมายถง จะทาใหฉบหาย วอดวายแกลกหลานในวนขางหนา ภาคอสาน เรยกส�งท�ไมควรทาวา “ขะลา” หากทาลงไปจะถก “ของ” คอ ส�งท�ช�วราย ภาคใต เรยกส�งท�ไมควรทาวา “ตองหาม” หากทาลงไปจะเปนเสนยดจญไรไมด ภาคกลาง เรยกส�งท�ไมควรทาวา “ผด” หากกระทาลงไปจะทาใหเดอดรอนในภายหลง เชน ผดกฎ ผดใจ ผดจารตประเพณ แตวตถประสงคของการเกดวฒนธรรมน2นจะตองสอดคลองในสงคมหรอชมชนน2น ๆ จดประสงคหลกของการเกดวฒนธรรมกเพ�อความเปนอยในสงคมใหเกดความสงบสขน�นเอง วฒนธรรมไทยมอยหลายอยางดวยกน ตวอยาง วฒนธรรมดานภมปญญาทองถ�น หรอภมปญญาชาวบาน (Local wisdom หรอ Popular wisdom) หรอพ2นฐานของความรของชาวบาน คอความรของชาวบานท�เรยนรและมประสบการณสบตอกนมา

๖

วฒนธรรมทองถ�นภาคกลาง สภาพท�วไปของภมศาสตรของภาคกลาง สามารถแบงวฒนธรรมออกเปน ๓ ลกษณะ คอ ๑. ทองถ�นท�ต2 งอยสองฟากแมน2 า ใชเสนทางน2 าในการไปมาหาสซ2อขายส� งของเคร� องอปโภคบรโภคกน ทองถ�นดงกลาวเชนน2 คอ ทองถ�นรนเกาท�สดและมท�สงเกต คอ ช�อทองถ�น หมบานจะบอกลกษณะท�ต2งเปนท�สงเกต เชน บานตล�งชน บานทาใหญ บานหนองปาแซง บานทาวง ลกษณะหมบานตามแนวยาวไปตามสายน2าเชนน2 จะไมพบในภาคเหนอ ภาคอสาน และภาคใต ๒. ทองถ�นท�ต2งอยตามทองทง ตามท�ราบ ซ� งในภาคกลางมกเปนพ2นท�อนกวางใหญและ มชาวนามาต2งบานเรอนหลายหมบานเขาทานาในท�ราบลมแหงน2 บางแหงน2 เปนทงราบไมกวางใหญกมทองถ�นเดยว โดยมหนองน2 าเปนแหลงน2 าอปโภคบรโภค ทองถ�นบานหนองศาลา จงหวดสพรรณบร ชาวทงกอก ชาวบานสามทอง บานทาใหญ และบานตล�งชน มการทานาอยใน บานทงกอกนบเปนหม�นไร ดงน2นจงแตกตางจากภาคอสาน การตดตอส�อสารกนสวนใหญ ใชเสนทางน2 า เชน คคลอง มเรอข2นลองเปนประจา

๓. ทองถ�นท�อยหางจากทองทง เปนพ2นท�ดอนไกลจากชมชนมกเรยกวาบานปา สมยกอน รชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สพรรณบร อางทอง สงหบร เหลาน2 ลวนเปนทองถ�นบานปาท2งส2น ดานการเปล�ยนแปลงทองถ�นท�อยกลางทงจะเปล�ยนแปลงเขาสระบบเศรษฐกจใหมเพ�อการคาเรวเชนเดยวกบชมชนรมน2า สวนชมชนบานบนท�ดอนและบานปาจะตามมาทหลง

เม�อกลาวถงวฒนธรรมทองถ�นภาคกลางแลว สามารถกลาวไดวามอยมากมายหลายอยาง เน�องจากภาคกลางมพ2นท�กวางใหญไพศาล มเน2อท�ครอบคลมหลายจงหวด ประชากรมอยจานวนมาก หลายกลมหลายเช2อชาต และหลากหลายวฒนธรรม ท�เขามาต2งรกรากอยในแถบน2 เพ�อทามาหากนในเมองหลวงและจงหวด ทาใหวฒนธรรมทองถ�นในภาคกลางมความแตกตางกนไป เชน การแตงกาย การละเลน คานยม และความเช�อ ฯลฯ แตในท�น2 จะกลาวถงวฒนธรรมโดดเดนของ ภาคกลางบางจงหวดท�สามารถมองเหนไดเดนชด คอ การประดษฐหวโขน ประเพณสงกรานต โองมงกร เพลงอแซว และลเก หรอ นาฏะดนตร เปนตน วฒนธรรมพHนบานภาคกลาง ชวตของคนภาคกลางผกพนกบน2 า สวนมากปลกบานเรอนอาศยตามรมฝ�งแมน2 าลาคลอง การกอสรางในสมยกอนใชวสดธรรมชาต เชน ไมเน2อแขง ไมไผ หลงคามงดวยแฝก ใบจาก หรอ กระเบ2องดนเผาขนาดของบานข2นอยกบฐานะของเจาของ บางท�กปลกบานลอยน2 าท�เรยกวา เรอนแพ เรอนไทยภาคกลางปจจบนยงมใหเหนท�จงหวดพระนครศรอยธยา นครนายก และพษณโลก ชาวบานยงคงใชเรอชนดตาง ๆ เปนพาหนะและใชขนสงสนคา เชน เรอบด เรอมาด การคาขายกอาศยแมน2 าเปนตลาด เรยกวา ตลาดน2 า พอคาแมคาพากนพายเรอนาผลผลตมาซ2อขายแลกเปล�ยนกน เชน ตลาดน2าดาเนนสะดวก จงหวดราชบร

๗

ศนยกลางอารยธรรมภาคกลาง เปนแมแบบแหงศลปกรรมและแหลงรวมชางฝมอทกสาขา ไมวาจะเปนจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม และประณตศลป ลวนแลวแตงามวจตรในลายรดน2 า การประดบกระจก งานประดบมก มหลกฐานปรากฏใหเหนตามพระราชวงและวดวาอาราม ท�สรางมาแตสมยกรงศรอยธยาจวบจนกระท�งสมยรตนโกสนทร วฒนธรรมเปนคาท�มรปศพทจากภาษาบาลและสนสกฤต คอ วฑฒน + ธรม มความหมายตรงตามศพทวา ธรรมเปนเหตใหเจรญ หรอ ธรรมคอความเจรญ คาวา วฒนธรรม ซ� งตรงกบภาษาองกฤษวา Culture น2 พระเจาวรวงศเธอ กรมหม�นนราธปพงศประพนธ เปนผทรงบญญตข2นและปรากฏใชเปนหลกฐานทางราชการคร2 งแรกในพระราชบญญตบารงวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช ๒๔๘๓ วฒนธรรม หมายถง จารตประเพณ เพราะมนษยทาสบตอกนมาแตคร2 งปรมปราเปนประเพณกนไวไมขาดตอน วถชวตของสงคมเพราะมนษยมวฒนธรรมข2นกเพ�อความผาสกความเจรญในชวต หรอผลรวมแหงการสรางสรรคของมนษย ซ� งไดมาจากประสบการณของกลมชนในอดตถงปจจบน จะเหนวาวฒนธรรมยอมหมายรวมถงส�งท2งปวงท�มนษยไดทาข2นในรปของเคร�องมอ อาวธ ท�อยอาศย สนคาและความเปนไปทางวตถอ�น ๆ นอกจากน2 ยงรวมถง ส�งตาง ๆ ท�มนษยไดทาใหประณตข2นในอากปกรยาอาการ ความเช�อถอ ความคดเหน การตดสนใจ กฎหมาย สถาบน ศลปะ วชาความรตาง ๆ ปรชญาและองคการทางสงคม วฒนธรรมพ2นบาน คอ วถชวตของชาวบาน ซ� งไดปฏบตในสงคมแบบชนบท แสดงใหเหนเอกลกษณของชมชนและทองถ�นแตละแหงหรออาจกลาววา วฒนธรรมพ2นบาน หมายถง วถการดาเนนชวตของคนสวนใหญในสงคมแตละทองถ�น ซ� งมแนวประพฤตปฏบตรวมกนมายาวนานต2งแตอดตจนถงปจจบน เชน วฒนธรรมพ2นบานภาคเหนอ วฒนธรรมพ2นบานภาคอสาน (ตะวนออกเฉยงเหนอ) วฒนธรรมพ2นบานภาคกลาง วฒนธรรมพ2นบานภาคใต เปนตน วฒนธรรมพ2นบานของแตละภาคจะเปนแนวประพฤตปฏบตของคนในภาคน2น ๆ ท�ส�งสอนกนยาวนานทาให มชวตอยไดจนถงปจจบน ซ� งอาจจะมความคลายคลงหรอแตกตางไปจากวฒนธรรมพ2นบานทองถ�นอ�น ๆ วฒนธรรมพ2นบานเปนมรดกของทองถ�นโดยการบอกเลาตอ ๆ กนมา จนเปนท�ยอมรบรวมกน ส� งสาคญจะเปนเร� องราวของชาวบานท�อยหางจากวฒนธรรมชาวเมองซ� งมการเปล�ยนแปลงดาน ตาง ๆ อยางชา ๆ และเปนคนสวนใหญของแตละทองถ�น ชมชนหรอทองถ�นแตละแหงมวถชวตแตกตางกนไปตามสภาพวฒนธรรมของชมชนหรอทองถ�นท�มความเจรญ สภาพวฒนธรรมจะมความหลากหลายสลบซบซอน เน�องจากเปนท�รวมของผคนหลายประเภทท�แตกตางท2งทางดานเช2อชาต ศาสนา ภาษา การศกษาและอาชพ จงเกดการผสมปนเปกนทางวฒนธรรม จนยากท�จะเหนเอกลกษณท�แทจรงของชมชนและทองถ�นได สวนในสงคมชนบทหรอทองถ�นท�ความเจรญแบบสงคมเมองเขาไปไมถง หรอเขาไปถงนอย วถชวตของผคนจะเรยบงายไมซบซอน สภาพวฒนธรรมในสงคมชนบทจงมเอกลกษณแหงวถชวตของชาวบานอยางเดนชด แตไมวาจะเปนสงคมเมองหรอสงคมชนบท วฒนธรรมของผ คนในแตละสงคมกยงแตกตางกนตามสภาพความแตกตางของสงคมน2 น ๆ โดยเฉพาะในสงคมชนบทจะมวฒนธรรมพ2นบานแตกตางกนอยางเหนไดชด เชน ภาษา นทาน ความเช�อ ดนตร กฬา ศลปะ การแสดงพ2นบาน ฯลฯ ซ� งในแตละชมชนจะมเอกลกษณเปนของตน

๘

วฒนธรรมพ2นบานตองมการสบทอดตอไปยงบคคลรนตอไปตามลาดบอยางตอเน�อง เพ�อใหวฒนธรรมพ2นบานน2น ๆ มความเจรญงอกงามแพรกระจายสบทอดตอไป การแบงประเภทของวฒนธรรมพ2นบานท�นยมโดยท�วไปมกกาหนดประเภทตามวธการสบทอดเปนสาคญ โดยแบงเปน ๒ ประเภท คอ ๑. ประเภทใชวาจาสบทอด การใชวาจาสบทอดวฒนธรรมพ2นบานเพ�อทาใหแพรหลาย และสบตอไปยงบคคลรนตอไปน2นถอวามความสาคญและจาเปนมากในสงคมชนบท การสบทอดวฒนธรรมพ2นบานสวนใหญจงใชถอยคาวาจาเปนสาคญ แบงออกไดหลายรปแบบดงน2 ๑.๑ ภาษา หมายถง เสยงหรอคาพดท�คนในแตละทองถ�นใชส�อสารกนหลายรปแบบ เชน คาทกทาย คาอาลา คาใหพร คาลอเลยน คาบรภาษ คาสาปแชง คาสบถ สาบาน คาผวน คาอทาน ฯลฯ เชน - ภาษต หมายถง คากลาวท�มคตชวนฟง ใชถอยคา งาย ๆ ส2น ๆ ความหมายลกซ2 งกนใจแบงเปนรปแบบยอย ๆ คอ สภาษต คาพงเพย และสานวนโวหาร - ปรศนาคาทาย เปนการละเลนอยางหน� งสาหรบฝกทกษะสตปญญาและปฏภาณ ซ� งจะสรางท2งความบนเทงและความร มกข2นตนดวย “อะไรเอย...” และตอดวยลกษณะคาถามคาทาย - เพลง คอ ลลาของเสยงท�มระดบสงต�า และมจงหวะประกอบเปนหลกแบงเปนประเภทยอย ๆ เชน เพลงกลอมเดก เพลงปลอบเดก เพลงประกอบการละเลนของเดก เพลงเรอ เพลงนา เพลงเก2ยว เพลงลอ เพลงบอก เพลงสวดประกอบพธกรรม ฯลฯ ๑.๒ นทาน หมายถง เร� องท�เลาสบตอกนมาเปนมรดกทางวฒนธรรม นทานสวนใหญนอกจากจะเลาสกนฟงเพ�อความสนกสนานเพลดเพลนแลว ยงสอดแทรกคณธรรมหรอคต บางประการเอาไวดวย เชน ความซ�อสตย ความกตญq ความไมประมาท การทาดไดด และ ทาช�วไดช�ว ฯลฯ นทานอาจแบงยอยออกไดเปนหลายรปแบบ เชน เทพนยาย นทานสภาษต นทานทางศาสนา นทานทองถ�น นทานเร�องสตว นทานสอนใจ นทานตลก และตานาน ฯลฯ ๑.๓ ความเช�อ หมายถง ส�งท�เหนจรงดวย หรอเหนตามดวย เชน วนด-วนราย ฤกษ-ยาม ฝน-ทานายฝน โชคราง เคร�องรางของขลง เสนหยาแฝด เวทมนตรคาถา ยาส�ง ยากลางบาน ยาผบอก ลกษณะดช�วของคนและสตว ทศทางท�ใหคณโทษ การเส�ยงทาย เห2 ยข2นบาน หมายถง สตวท�นาอปมงคลมาสบาน ฯลฯ ๒. ประเภทไมใชวาจาสบทอดหรอสบทอดดวยรปลกษณะ เปนการสบทอดดวยวตถส� งของซ� งสามารถสมผสไดดวยประสาทสมผสท2งหา คอ ตา ห จมก ล2น และกาย วฒนธรรมพ2นบานประเภทน2จะสบทอดกนโดยอาศยรปลกษณะเปนสาคญ โดยการอนรกษและถายทอด มการเลยนแบบกนจากคนรนหน�งไมขาดตอน แบงเปนประเภทตาง ๆ ได เชน ๒.๑ สญลกษณ คอ ลกษณะของส�งใด ๆ ท�กาหนดนยมกนเองใหใชความหมายแทนอกส�งหน�ง ซ� งคนในกลมชนน2น ๆ รบทราบและเขาใจตรงกน เชน - การปกเฉลวบนฝาหมอยาตม หมายถง การปองกนเสนยดจญไร และ ส� งเลวราย

๙

- การปกธงทว หมายถง วนขางหนากาลงจะมงานบญท�สาคญเกดข2น ฯลฯ ๒.๒ กรยาทาทางและสหนา นบเปนวฒนธรรมพ2นบานอกรปแบบหน� ง ท�ไมไดหมายถงลกษณะนสยของบคคลใดบคคลหน� งโดยเฉพาะ แตจะเปนบคลกภาพรวม ๆ ของกลมชนในสงคมทองถ�นเดยวกน และคนในกลมชนน2น ๆ เขาใจความหมายของกรยาทาทางและสหนาตรงกนโดยท�วไป เชน พยกหนา ส�นศรษะ บยปาก กวกมอ โบกมอ คกเขา ปรบมอ กระทบเทา ไหว หมอบกราบ พบเพยบ ไขวหาง กระดกเทา ช2หนา ย2มแยม บ2งตง ฯลฯ ๒.๓ หตถกรรมพ2นบาน คอ วตถท�เปนเคร�องใชไมสอยตาง ๆ ซ� งมงประโยชน ในการใชสอยมากกวาความสวยงาม ดานรปลกษณะโดยท�วไปจะเรยบงายปราศจากลวดลายตกแตง ๒.๔ ศลปะพ2นบาน ส�งท�ชาวบานประดษฐข2นโดยยดประโยชนในการใชสอยและความสวยงามเปนหลกสาคญมากมายหลายรปแบบ ๒.๕ ดนตรพ2นบาน เปนวฒนธรรมท�สาคญท�แสดงถงความคดสรางสรรค จนตนาการ และสนทรยภาพท�เปนเอกลกษณเฉพาะในแตละทองถ�น เคร�องดนตรพ2นบานจาแนกออกตามลกษณะการบรรเลงไดเปน ๔ ประเภท คอ - เคร�องดนตรประเภทดด เปนเคร�องดนตรท�ใชเลนทานองหรอใหจงหวะ แตสวนใหญใชเลนทานองมากกวา เชน พณ จะเข ฯลฯ - เคร�องดนตรประเภทส เปนเคร�องดนตรท�ใชทานอง เชน ซอดวง ซออ ซอสามสาย ฯลฯ - เคร�องดนตรประเภทต เปนเคร�องดนตรท�เกดข2นกอนเคร�องดนตรประเภทอ�นท2งหมด หนาท�หลกของเคร�องดนตรประเภทน2 คอ การใหจงหวะหรอควบคมจงหวะทาใหการบรรเลงเพลงตาง ๆ มความพรอมเพรยงและสอดรบกนเปนอยางดอนมผลโดยตรงตอการ รองรา เคร�องดนตรประเภทตมหลายชนด เชน กลอง ทบ กลบ ฯลฯ - เคร�องดนตรประเภทเปา เปนเคร�องดนตรท�ใชทานองเปนหลกมหลายชนด เชน ป� ขลย แคน ฯลฯ ๒.๖ กฬาพ2นบาน คอ การละเลนพเศษบางอยางของชาวบานท�มการแขงขน มกฎเกณฑท�แนนอนตายตวและคอนขางสลบซบซอน การเลนตองใชฝมอและกลวธท�จะเอาชนะฝายตรงขามใหได กฬาพ2นบานแบงเปน ๒ ประเภทใหญ ๆ - กฬากลางแจง เปนกฬาท�เลนเพ�อความสนกสนานและเพลดเพลนเพ�อ การออกกาลงกาย เพ�อผอนคลายความเครยดทางใจเปนสาคญ เชน การแขงขนเรอพาย การแขงขนเรอกอแระ การแขงนกเขา กฬาชนวว ชนควาย ชนไก กดปลา ฯลฯ - กฬาในรม เปนกฬาท�เลนเพ�อฝกสมอง ประลองสตปญญาระหวางบคคล เชน การเลนหมากขม เปนกฬาท�สงเสรมการคดคานวณ ฝกการวางแผนทาใหเกดนสยสขม เยอกเยน การเลนหมากเกบ เปนกฬาท�มงฝกทกษะการใชมอและสายตา ฯลฯ

๑๐

๒.๗ สถาปตยกรรมพ2นบาน คอ ส�งกอสรางในรปแบบตาง ๆ ท�ชาวบานในแตละทองถ�นผลตหรอสรางข2น เชน บานเรอน ท�อยอาศย หอไตร หอฉน หอระฆง โบสถ เจดย มสยด สเหรา เมรเผาศพ โลงศพ ซมประต ศาลาทาน2า โรงนา ขนา ยงขาว ร2 ว ใบเสมา เบญจา นมพระ บษบก ฯลฯ มรดกทางวฒนธรรม เปนส�งท�มนษยไดคดคนและประดษฐข2นใชในการดารงชพในอดต ตอมามการปรบปรงเปล�ยนแปลงสบตอมาตามสภาพของกาลเวลา ส� งแวดลอมธรรมชาตและสงคม ซ� งดารงอยจนถงปจจบนท2งส2น ท�เปนรปธรรม เชน เคร�องมอเคร�องใชงานศลปกรรม งานฝมอ ศาสนวตถ ฯลฯ หรอท�เรยกรวมกนวา โบราณวตถ ตลอดจนท�อยอาศย สถานท�ประกอบกจกรรม แหลงศลปกรรม สถานท�ท�เก�ยวของกบเหตการณสาคญในประวตศาสตร ฯลฯ หรอท�เรยกวา โบราณสถาน รวมไปถงหลกฐานการบนทกเร� องราวเชนจารกและส� งท�เปนนามธรรม เชน ภาษา ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเช�อ การแสดงออกทางศลปะ เปนตน ส�งเหลาน2 เปนหลกฐานแสดงถงความเปนมาตลอดจนพฒนาการของบานเมองและสงคมท�เปนรากฐานของความเจรญของมนษยชาตในปจจบน เปนส�งท�ไมสามารถทดแทนไดดวยส� งใหม มรดกทางวฒนธรรมจงเปนสมบตของสวนรวมท�ทกคนตางกมสวนรวมในการเปนเจาของ และพงรกษาไวใหเปนมรดกตกทอดส คนรนตอ ๆ ไป การละเลนของผใหญ กระบ�กระบองของจงหวดนนทบร สนนษฐานวามมาต2งแตสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน พรอมกบต2งถ�นฐานของเมองเพราะทาเลท�ต2งอยในเสนทางคมนาคมทางน2 าท�สาคญท2งการคาขายและการยทธ แตเดมเปนการละเลนของทหารในยามวางศกสงคราม โดยจาลองอาวธข2นใชรายรา หรอฝกปรอใหมความชานาญในการใชอาวธ และใหผเลนมความกลาหาญตอสดจการรบจรง ไดแก กระบ� กระบอง พลอง ทวน งาว ดาบ ปจจบน ยงคงมลกษณะทาทางการละเลนและใชอาวธเชนเดม กาหนดใหเปนกฬาพ2นบานและศลปะการปองกนตว แขงเรอ จดแขงในงานทอดกฐนผาปาในฤดน2 ามากประมาณเดอน ๑๑-๑๒ เรอลาท�จะเขาแขงใหเทยบจานวนคนพายเทา ๆ กน (หรอหยอนกวากนเลกนอย) หวเรอเสมอกนแลวแขงกนท2งหมด ไมมกรรมการ การตดสนใชของท�เปนรางวลผกเชอกหอยลงมาจากท�สง เรอลาใดไปถงกอนไดของกอนเปนผ ชนะ เปนการแขงขนเพ�อความสนกสนาน ชกคะเยอ (ปจจบนใชวา ชกเยอ) เปนกฬาท�นยมเลนกนในงานนกขตฤกษ ตรษไทย ตรษสงกรานต วธการเลนนดสถานชมชนในท�แหงใดแหงหน�ง พรอมกนแลวแบงออกเปน ๒ กลม เชน กลมชาย กลมหญง กรรมการเปนผแบงใหกาลงพอไลเล�ยกน นาเชอกมา ๑ เสน ขนาดโตและเหนยวพอทานกาลงได ใหผแขงขนท2งสองฝายจบเชอกฝายละขาง กรรมการกาหนดศนยกลางของเชอกใหตรงกบเคร�องหมายท�ทาไวท�พ2นดน เม�อเชอกตรงกบระดบเคร�องหมายท�ทาไว ส�งใหท2งสองฝายลงมอฉดกนจนกวาจะแพและชนะ ฝายไหนมกาลงฉดลากอกฝายหน�งล2าเขามาทางฝายตนได ฝายน2นเปนผชนะ ประโยชนท�ไดรบเปนการออกกาลงกายและทาใหเกดความสามคคซ� งกนและกน

๑๑

ชวงเมอง ชวงชย หรอลกชวง ผเลน ไมจากดจานวน อปกรณ ผาขาวมาหรอผาอ�น ๆ มวนเปนลกกลม ๆ ขนาดพอเหมาะมดใหแนน

เหลอชายไวทาเปนหางสาหรบถอโยน เรยกวา ลกชวง วธเลน แบงผเลนออกเปน ๒ ฝาย คอ ฝายชายกบฝายหญง ขดเสนแบงเขตแดน

เมอง ตกลงกนวาฝายไหนจะเปนผรบลกชวงกอน เม�อฝายโยน โยนไปให ฝายรบรบได ผรบจะบอกวา หยด ฝายผรบจะน�งเฉย ๆ หามเคล�อนท�ช�ว ขณะ ผรบจะเลอกปาคนท�พอใจกอน เม�อปาตรงผใดตองคอยหลบ บางคร2 ง จะไปถกคนอ�นท�ไมต2งใจ กถอวาถก ผน2นจะกลายเปนทาสฝายผปาทนท ฝายเจาของเมองตองคอยกนไมใหรบได เม�อฝายใดตกเปนทาสโยนลกชวง มาใหพวกตน ฝายเจาของทาสตองคอยชวยกนรบอก ถารบไดจะปาไปยง ฝายตรงขาม ถาปาถกอก ผน2นจะตองมาเปนทาสตอไปเร�อย ๆ ถาทาสรบ ลกชวงไดมสทธS กลบเมองของตน แตถารบไมไดและถกปาจนหมด ถอวา แพ อาจจะใหเลนราวงกน หรอทาโทษอยางอ�น

โอกาสท�เลน ในยามตรษสงกรานต ประโยชน เพ�อความสนกสนานร�นเรง และการสรางความสมพนธท�ดตอกนของ

หนมสาว การเตะหมาเบHย (หมากเบ2ย) ผเลน ไมจากดจานวน แตแบงเปนฝาย หรอเปนทม อปกรณ กใชของท�หาไดงาย ๆ คอ หมากเบ2ย (ใชกนของครกดนเผาท�แตกแลว โดย

นาเอาสวนท�เปนสวนกลมหนา มาเคาะ ใหสวนท�แตกตอจากตวครก หลดออก แลวฝนใหเรยบ) ไมกระดาน ๑ แผน (หนาประมาณ ๑ น2ว กวาง ประมาณ ๘-๑๐ น2ว ยาวประมาณ ๕๐ เซนตเมตร ซ� งสามารถต2งไดและจะ ต2งไวในระยะหางจากผเลน ๘-๑๐ เมตร)

วธเลน เม�อวางแผนกระดานต2งในตาแหนงท�กาหนดเรยบรอยแลว ผเลนจะเลน เด�ยวตอเด�ยว หรอ จะเลนกนเปนทมกได ฝายละ ๒-๓ คน โดยผเลนจะเอา หมากเบ2ยวางไวบนหลงเทา แลวเลงเตะหมากเบ2ยใหตรงไปยงกระดาน ท�ต2งไว หมากเบ2ยจะไปชนกระดาน เม�อกระดานท�ต2งไวถกหมากเบ2ยลมลง ถอวาไดคะแนนแลวท2งสองฝายกนบแตมวาใคร หรอทมใดเตะหมากเบ2ย ถกกระดานลมมากกวากน กถอวาเปนการทาแตมไดมากจะเปนผชนะ ฝายท�แพกจะออกจากการเลน คนอ�นหรอฝายอ�นกจะเขามาแขงขนกน

๑๒

ตอไป โดยมฝายชนะหรอผชนะเปนตวยน การเลนเตะหมากเบ2ย เปน วธการเลนท�สอดแทรกความแมนยาและความสามารถไวดวยในตว ท2งเปนการสรางความสนกสนานใหแกผชมท�เชยรกนอยางคร2นเครง อน�ง การเตะหมากเบ2ยน2 สวนใหญจะจดหนม ๆ ประลองความสามารถกน บางเกมย�งมการพนนขนตอ ฝายแพตองเสยเหลาดวยแลวทาใหรสชาต ความสนกในเสยงเชยรมากข2น

โอกาสท�เลน ใชเลนในโอกาสเทศกาลตาง ๆ ประโยชน เพ�อความสนกสนานกบความร�นเรงของคนในทองถ�น และเปนการ

ประลองความสามารถกน การเลนสะบา ผเลน ไมจากดจานวน อปกรณ ลกสะบาม ๒ ชนด คอ ลกดดและลกต2ง ลกดดเปนไมเน2อแขงทรงกลม

มเสนผาศนยกลาง ประมาณ ๓ น2ว ลกต2งกทาดวยไมเน2อแขงเชนกน มเสนผาศนยกลางประมาณ ๔ น2ว

วธเลน การเลนสะบาแบงออกเปนสองชนด ท�นยมกนมาก คอ สะบาเมอง เปนการ เลนของหนม ๆ สาว ๆ คอ หนมบานไกลมาเท�ยวสงกรานตไดพบสาว ตองใจ จงรวมกลมกนเลนสะบา เพ�อรอสรงน2าพระและในเวลาค�าคนจะได เลนราวง การเลนจะแบงเปนฝายชายฝายหญง ขดเสนแบงเขตกน อยหาง กนประมาณ ๔ เมตร จบคกน ผชายกหมายตาผหญงท�ตนชอบ เม�อแบงเขต แดนกนแลว กจะตกลงกนวาขางไหนจะเลนกอน หมายถงตองดดกอน สวนลกต2งจะต2งไวเฉย ๆ ท�เขตเสน หรอถาตกลงไมไดกตองจบไมส2น ไมยาว ใครแพตองเลนกอน ซ� งท�จรงแลวใครจะเลนกอนกได เพราะฝายใด ตายกตองเปล�ยนกนเลน โดยเร�มจากตาท� ๑ ตาท� ๒ และตาท� ๓ ไปจนครบ ดงน2

ตาท� ๑ มช�อเรยกวา อมาย (มความหมายตามภาษามอญวา กลอยไป) คอ กลอยไป

จนเกอบถงลกต2งแลวดดลกต2งใหลม ถอวาผานได ตาท� ๒ มช�อเรยกวา อเกาะ (มความหมายตามภาษามอญวา คอ) คอ เร�มเลนจากคอ

แลวกลอยไปใหใกลลกต2งแลวดด ตาท� ๓ มช�อเรยกวา อเหนยง (มความหมายตามภาษามอญวา หนาผาก) คอ

จบลกสะบาสองมอ ใหทางแบนแตะท�หนาผาก แลวผลกออกไป

๑๓

ไมใหแรงนก ใหใกลลกต2งแลวดด ตาท� ๔ มช�อเรยกวา อเซาะ (มความหมายตามภาษามอญวา หนาอก) คอ เร�มเลน

จากหนาอก จบลกสะบาสองมอ แลวผลกออกไปใหใกลลกต2งแลวดด ตาท� ๕ มช�อเรยกวา อตางบอง (มความหมายตามภาษามอญวา หวเขา) คอ

ใชหวเขาหนบลกสะบาไว กระโดดออกจากเสนพรอมกบปลอยขาท�หนบ ออก ใหลกตกถงพ2นใกลลกต2งแลวดด

ตาท� ๖ มช�อเรยกวา อมดเจน (มความหมายตามภาษามอญวา ตาตม) คอ ใชตาตม หนบลกสะบาไวแลวกระโดดออกจากเสน พรอมปลอยใหลกสะบาตกท� พ2นใกลลกต2งแลวดด

ตาท� ๗ มช�อเรยกวา อฮาอบ (มความหมายตามภาษามอญวา หลงเทา) คอ จะวาง ลกสะบาไวบนหลงเทาและประคองเดน ๒ กาวใหด อยาใหตก ยกเทา เตะใสลกต2งใหลม

ตาท� ๘ มช�อเรยกวา อฮาเรด (มความหมายตามภาษามอญวา รด) คอ วางลกสะบา ใตเทา คอย ๆ เดนพรอมกบบงคบลกสะบาตามไปดวย แลวรดออกไปหาลกต2งใหถกลม

ตาท� ๙ มช�อเรยกวา อโปะ (มความหมายตามภาษามอญวา ดด) คอ ดดต2งแตเสน แบงเขต ใหถกลกต2ง

ตาท� ๑๐ มช�อเรยกวา อกางาด (มความหมายตามภาษามอญวา เงยหนา) คอ จบลกสะบาเดนไปหาลกต2งเขาไปใกล ๆ จบลกสะบาสองมอ สอดไวใตคาง เงยหนาปลอยลกสะบาตกลงมาใหถกลกต2งใหลม ถอวาผานได

ตาท� ๑๑ มช�อเรยกวา อลน (มความหมายตามภาษามอญวา เลยไป) คอ กลอย ลกสะบาใหเลยไปอยใหถกลกต2ง

ตาท� ๑๒ มช�อเรยกวา อฮาดอก (มความหมายตามภาษามอญวา เคาะ) คอ หนบลกสะบาไวท�น2วแมเทาเขาชองแรกแลวเขยงไปท�ลกต2 ง เคาะแตะอยาใหลกสะบาท�ต2งไวลม เขยงกลบท�เดมถอวาผานไดถาทาครบท2ง ๑๒ ตา ไมตาย (อย) เลยถอวาชนะหรอเกงมาก ถาตายกตองผลดเปล�ยนกนไป หนมสาวกจะดอปนสยของกนและกน เม�อชอบพอกนกแตงงานกน ซ� งเปนการละเลนพ2นบานท�หนมสาวจะไดใกลชดกนมากท�สด

โอกาสท�เลน นยมเลนในงานเทศกาลสงกรานต ประโยชน เพ�อความสนกสนาน กบความร�นเรงของคนในทองถ�น และเปดโอกาสให หนมสาวไดพบปะกน

๑๔

๒.๒ ความรเก�ยวกบประเพณ ประเพณ เปนกจกรรมท�มการปฏบตสบเน�องกนมา เปนเอกลกษณและมความสาคญตอสงคม เชน

การแตงกาย ภาษา วฒนธรรม ศาสนา ศลปกรรม กฎหมาย คณธรรม ความเช�อ ฯลฯ อนเปนบอเกดของวฒนธรรมของสงคมเช2อชาตตาง ๆ กลายเปนประเพณประจาชาตและถายทอด กนมาโดยลาดบ หากประเพณน2นดอยแลวกรกษาไวเปนวฒนธรรมประจาชาต หากไมดกแกไขเปล�ยนแปลงไปตามกาลเทศะ ประเพณลวนไดรบอทธพลมาจากส�งแวดลอมภายนอกท�เขาสสงคม รบเอาแบบปฏบตท�หลากหลายเขามาผสมผสานในการดาเนนชวต ประเพณจงเรยกไดวาเปน วถแหงการดาเนนชวตของสงคม โดยเฉพาะศาสนาซ�งมอทธพลตอประเพณไทยมากท�สด วดวาอารามตาง ๆ ในประเทศไทยสะทอนใหเหนถงอทธพลของพทธศาสนาท�มตอสงคมไทย และช2 ใหเหนวาชาวไทยใหความสาคญในการบารงพทธศาสนาดวยศลปกรรมท�งดงามเพ�อใชในพธกรรมทางศาสนาต2งแตโบราณกาล เปนตน ความหมายของประเพณ

พระยาอนมานราชธน ไดใหความหมายของคาวาประเพณไววา ประเพณ คอ ความประพฤตท�ชนหมหน� งอยในท�แหงหน� งถอเปนแบบแผนกนมาอยางเดยวกน และสบตอกนมานาน ถาใคร ในหมประพฤตออกนอกแบบกผดประเพณ หรอผดจารตประเพณ

คาวาประเพณ ตามพจนานกรมภาษาไทยฉบบบณฑตยสถาน ไดกาหนดความหมายประเพณไววา ขนบธรรมเนยมแบบแผน ซ� งสามารถแยกคาตาง ๆ ออกไดเปน ขนบ มความหมายวา ระเบยบแบบอยาง ธรรมเนยม มความหมายวา ท�นยมใชกนมา และเม�อนามารวมกนแลวกมความหมายวา ความประพฤตท�คนสวนใหญ ยดถอเปนแบบแผน และไดทาการปฏบตสบตอกนมา จนเปนตนแบบท�จะใหคนรนตอ ๆ ไปไดประพฤตปฏบตตามกนตอไป

โดยสรปแลว ประเพณ หมายถง ระเบยบแบบแผนท�กาหนดพฤตกรรมในสถานการณ ตาง ๆ ท�คนในสงคมยดถอปฏบตสบกนมา ถาคนใดในสงคมน2น ๆ ฝาฝนมกถกตาหนจากสงคม ลกษณะประเพณในสงคมระดบประเทศชาต มท2งประสมกลมกลนเปนอยางเดยวกน และมผดแผกกนไปบางตามความนยมเฉพาะทองถ�น แตโดยมากยอมมจดประสงค และวธการปฏบตเปนอนหน� งอนเดยวกน มเฉพาะสวนปลกยอยท�เสรมเตมแตงหรอตดทอนไปในแตละทองถ�น สาหรบประเพณไทยมกมความเก�ยวของกบความเช�อในคตพระพทธศาสนาและพราหมณมาแตโบราณ ความเปนมาของประเพณ

ประเพณมบอเกดมาจากสภาพสงคม ธรรมชาต ทศนคต เอกลกษณ คานยม โดยความเช�อของคนในสงคมตอส�งท�มอานาจเหนอมนษยน2น ๆ เชน อานาจของดนฟาอากาศและเหตการณ ท�เกดข2นโดยไมทราบสาเหตตาง ๆ ฉะน2นเม�อเวลาเกดภยพบตข2น มนษยจงตองออนวอนรองขอในส�งท�ตนคดวาจะชวยไดพอภยน2นผานพนไปแลว มนษยกแสดงความรคณตอส�งน2น ๆ ดวยการทา พธบชา เพ�อเปนสรมงคลแก

๑๕

ตนเอง ตามความเช�อ ความรของตน เม�อความประพฤตน2นคนสวนรวมสงคมยดถอปฏบตเปนธรรมเนยม หรอเปนระเบยบแบบแผน และทาจนเปนพมพเดยวกน สบตอ ๆ กนจนกลายเปนประเพณของสงคมน2น ๆ

ประเพณและวฒนธรรม เม�อวาโดยเน2อความกเปนส� งอยางเดยวกน คอ เปนส� งท�ไมใชมอยในธรรมชาตโดยตรง แตเปนส�งท�สงคมหรอคนในสวนรวมรวมกนสรางใหมข2น แลวถายทอดให แกกนไดดวยลกษณะและวธการตาง ๆ วาโดยเน2อหาของประเพณและวฒนธรรมท�อยในจตใจของประชาชนเก�ยวกบเร�องความคดเหน ความรสก ความเช�อ ซ� งสะสมและสบตอรวมกนมานานในสวนรวม จนเกดความเคยชน เรยกวา นสยสงคมหรอประเพณ ประเภทของประเพณ ประเภทของประเพณแบงออกเปน ๓ ประเภท ไดแก

๑. จารตประเพณ หรอกฎศลธรรม หมายถง ส�งซ� งสงคมใดสงคมหน�งยดถอและปฏบต สบกนมาอยางตอเน�องและม�นคง เปนเร�องของความผดถก มเร�องของศลธรรมเขามารวมดวย ดงน2นสมาชกในสงคมตองทา ผใดฝาฝนถอวาเปนผดเปนช�ว จะตองถกตาหนหรอไดรบการลงโทษจากคนในสงคมน2น เชน ลกหลานตองเล2 ยงดพอแมเม�อทานแกเฒา ถาใครไมเล2 ยงดถอวาเปนคนเนรคณ หรอลกอกตญq จารตประเพณของแตละสงคมน2นยอมไมเหมอนกน เพราะมคานยมท�ยดถอตางกน การนาเอาจารตประเพณของตนไปเปรยบเทยบกบของคนอ�นแลวตดสนวาดหรอเลวกวาของตนยอมเปนส�งท�ไมถกตอง เพราะสภาพสงคม ส�งแวดลอม ตลอดจนความเช�อของแตละสงคมยอมแตกตางกนไป

๒. ขนบประเพณ หรอสถาบน หมายถง ระเบยบแบบแผนท�สงคมไดกาหนดไวแลวปฏบตสบตอกนมา ท2งโดยทางตรงและทางออม ทางตรง ไดแก ประเพณท�มการกาหนดเปนระเบยบ แบบแผนในการปฏบตอยางชดแจงวาบคคลตองปฏบตอยางไร เชน สถาบนโรงเรยน มโรงเรยน มผสอน มผเรยน มระเบยบการรบสมคร การเขาเรยน การสอบไล เปนตน ทางออม ไดแก ประเพณ ท�รกนโดยท�ว ๆ ไป โดยไมไดวางระเบยบไวแนนอน แตปฏบตไปตามคาบอกเลา หรอตวอยางจากท�ผใหญหรอบคคลในสงคมปฏบต เชน ประเพณเก�ยวกบการเกด การตาย การแตงงาน ซ� งเปนประเพณเก�ยวกบชวต หรอประเพณเก�ยวกบเทศกาล ตรษ สารท การข2นบานใหม เปนตน

๓. ธรรมเนยมประเพณ หมายถง ประเพณเก�ยวกบเร�องธรรมดาสามญท�ทกคนควรทา ไมมระเบยบแบบแผนเหมอนขนบประเพณ หรอมความผดถกเหมอนจารตประเพณ เปนแนวทางในการปฏบตท�ทกคนปฏบตกนท�วไปจนเกดความเคยชน และไมรสกเปนภาระหนาท� เพราะเปนส�งท�ม มานานและใชกนอยางแพรหลาย สวนมากเปนมารยาทในดานตาง ๆ เชน การแตงกาย การพด การรบประทานอาหาร การเปนแขกไปเย�ยมผอ�น ฯลฯ ธรรมเนยมประเพณเปนเร� องท�ทกคนควรทาแมมผฝาฝนหรอทาผดกไมถอวาเปนเร�องสาคญแตอาจถกตาหนวาเปนคนไมไดรบการศกษา ไมมมารยาท ไมรจกกาลเทศะ

๑๖

๒.๓ วธการสบสานประเพณไทย การสรางสรรคและการเผยแพรวฒนธรรมไทย การท�วฒนธรรมไทยยงคงเปนท�ยอมรบของคนไทยและชาวตางชาต เปนเพราะวา วฒนธรรมไทยไดผานการหลอหลอมและการสรางสรรคจากคนรนแลวรนเลา และไดกลายเปนวฒนธรรมประจาชาตในท�สด ท�กลาวน2ยอมเปนเคร�องแสดงใหเหนวาวฒนธรรมไทยสามารถปรบตวใหเขากบยคสมยท�เปล�ยนแปลงไปได ในบางคร2 งจะดเหมอนลาหลงและไมทนสมยเปนของคนโบราณ แตยงคงเปนวฒนธรรมท�คนรนใหมไมอาจจะปฏเสธไดวา วฒนธรรมของคนรนเกาเปนเคร�องแสดงถงความเจรญท2งทางดานจตใจและความทนสมยอยตลอดเวลา เปนวฒนธรรมรวมสมย เพราะในระหวางคนรนเกากบคนรนใหมผ สบทอดวฒนธรรมน2น ไดเกดการสรางสรรคระหวางวฒนธรรมสมยใหมเขาดวยกน ดงเชน ศลปะการแสดงพ2นบานของไทยในภาคอสาน เชน โปงลาง ไดสรางสรรคการละเลนของเคร� องดนตรดวยการนาเคร� องดนตรสมยใหมเขามาใชประกอบ การแสดงเพ�มมากข2นจากเดม ดงน2น เพ�อใหปญหาเหลาน2หมดส2นไปจากสงคมไทย กระทรวงวฒนธรรมไดวเคราะหภาพรวมของปญหาโดยใชยทธศาสตรการแกไขปญหาแบบบรณาการ และรวมมอกบหนวยงาน ท�เก�ยวของจดการปญหาอยางเปนระบบโดยดาเนนการกจกรรมและโครงการตาง ๆ จนทาใหปญหาตาง ๆ เบาบางลงไป ถงกระน2นกตาม กระทรวงวฒนธรรมและหนวยงานในสงกด ซ� งประกอบดวยสานกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม กรมศลปากร สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กรมการศาสนา สานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย และศนยมานษยวทยาสรนธร ไดสรางสรรคผลงาน อนกอใหเกดประโยชนอยางย�งแกประชาชนอยางสงสดซ� งสามารถทาใหเกดการอนรกษ สงเสรม สบสาน และสบทอดวฒนธรรม ความหมายของการสรางสรรควฒนธรรมไทย การสรางสรรควฒนธรรม หมายถง การสรางวฒนธรรมบางอยางโดยผานขบวนการดดแปลงแกไขมาแลว แตละรปแบบใหมสรางข2นบนรปแบบของการส�งสมความคดสรางสรรคของรปแบบเกากอน เม�อกาลเวลาผานไป การดดแปลงแกไขนาไปสความย �งยน มความประณตละเอยดลออ มการพฒนาแกไขทละข2นตอนจนเปนส�งใหมอยางสมบรณแบบ จากรากฐานทางวฒนธรรมท�ละเอยดออน เพราะวฒนธรรม คอ การถกทอสายใยแหงความผกพนของความหลากหลาย ในวถชวตของผคนท�อยรวมกนเปนจานวนมาก การยอมรบในส�งท� ดงาม ในรปแบบของวฒนธรรมของคนรนเกากบคนรนใหมท�เกดจากความเคารพ การเหนคณคา การพ�งพาอาศยซ� งกนและกนอยางเก2อกล หากย�งมมตของความซบซอน การสอดผสาน และ การกาเนดใหม น�นยอมเปนเคร�องแสดงใหเหนถงความหลากหลายในเชงคณคา ทาใหความงดงามของวฒนธรรมเดนชดข2น ส�งเหลาน2เปนบอเกดของความคดสรางสรรคและเปนพรสวรรคของ ปจเจกบคคล ไดเตบโตและงอกงามจากรากฐานของการเขาใจตนเอง เขาใจคณคาในวถชวต ประเพณ และวฒนธรรมท�เราไดเตบโตมาอยางแทจรง

๑๗

ความสาคญของการสรางสรรควฒนธรรมไทย มนษยประกอบดวยรางกายและจตใจ รางกายของมนษยประกอบข2นดวยโครงสรางเปนกระดก ระบบประสาท กลมเลอดและอ�น ๆ ซ� งรวมกนเขาเปนรางกายมนษย สวนจตใจน2นคอ บอเกดของความนกคด วฒนธรรมตาง ๆ อนไดแก บรรดาผลงานตาง ๆ ท�มนษยสรางสรรคข2นมาเพ�อสนองความตองการของมนษย และวฒนธรรมท�มนษยสรางและสบตอกนมาเปนวฒนธรรมท�เปนวตถและไมใชวตถ อนไดแก แบบแผนของพฤตกรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ สถาบน ความเช�อ ทศนคต รสนยม กอใหเกดการสรางสรรควฒนธรรมเพ�อความอยรอดและคงความเปนเอกลกษณของวฒนธรรมประจาชาตในท�สด ข2นมา ดงน2น เม�อยคสมยเปล�ยนไป ความเจรญมมากข2นยอมกอใหเกดการเปล�ยนแปลงไปใน หลาย ๆ ดานและการเปล�ยนแปลงบางอยางไดกอใหเกดความดงามเปนท�ยอมรบของคนในสงคมบางอยางกลบไมเปนท�ยอมรบ ดงน2น วฒนธรรมบางอยางจงไดปรบตวเพ�อใหอยรอดและเปนท�ยอมรบท2งคนรนเกาและคนรนใหม ความสาคญของการสรางสรรควฒนธรรมไทย จงอยท�การปรบตวใหเขากบยคสมยท�เปล�ยนแปลงไป อนเน�องมาจากวฒนธรรมของตางชาตท�หลากหลาย เชน การละเลนพ2นบาน ศลปะหตกรรม สถาปตยกรรม ประตมากรรม นาฏศลปและดนตรพ2นบาน ท�ตางกสรางสรรคงานของตนใหเปนวฒนธรรมรวมสมย ความหมายของการเผยแพรวฒนธรรมไทย คาวาการเผยแพร มาจากคาวา การ + เผยแพร “คาวา การ เปนนามแปลวา งาน ส�งหรอเร�องท�ทาถาอยหนานาม หมายความวา เร�อง ธระ หนาท�” “คาวา เผยแพร เปนกรยา แปลวา โฆษณาใหแพรหลาย เชน การเผยแพรความร” เม�อนามารวมกน จงไดความวา หนาท�ของการโฆษณาใหแพรหลาย ดงน2น การเผยแพรจงเปนตวขบเคล�อนท�สาคญท�จะทาใหวฒนธรรมกระจายไปยงผอ�นไดอยางท�วถง โดยอาศยหลกของการส�อสาร ซ� งมนษยเปนสตวสงคม เม�ออยรวมกบผอ�นกจาเปนตองพ�งพาอาศยกน ชวยเหลอเก2อกลกน ท2งทางกายภาพ เชน การแบงเบาภาระงาน ซ� งชวยใหเราใชแรงนอยลงและการเก2อกลกนทางจนตภาพ การอยรวมกนในสงคมไมวาเลกหรอใหญยอมทาใหเกดความรสกอบอนใจ สนกสนาน รสกปลอดภย โดยเฉพาะในปจจบน ซ� งไดช�อวาเปนยคโลกาภวตน เปนยคขอมลขาวสาร โลกไมมพรมแดนขดก2น โดยมเคร�องมอส�อสารท�ทนสมยรบสงขาวสารไดอยางรวดเรว ผมขอมลขาวสารกวางไกลยอมไดเปรยบในทก ๆ ดาน มนษยในยคโลกไรพรมแดนดงกลาวจงตองเปนผท�มความร ความสามารถทางภาษา และการส�อสารท�ด

การเผยแพรวฒนธรรม กคอ การนาวฒนธรรมทองถ�นของแตละภาคออกโฆษณาให แผหลายย�งข2นไป โดยการจดการใหเหมาะสมเพ�อใหผรบสามารถเขาใจไดตามวตถประสงคของวฒนธรรมน2น ๆ ท2งน2ตามส�อและชองทาง (Media and Channel) คอ ส�งท�เปนตวกลางทาให สารเคล�อนตวออกไปจากผ สงสาร มท2งส�อท�อยตามธรรมชาต เชน อากาศ คล�นแสง คล�นเสยง และส�อท�มนษยทาข2นหรอผลตข2น เชน โทรศพท หนงสอ นตยสาร แถบบนทกเสยง

๑๘

ปจจบนจาเปนตองนาระบบของการส�อสารมวลชน ซ� งหมายถงการส�อสารท�มไปยงประชาชนจานวนมากในเวลาเดยวกนหรอใกลเคยงกน เพราะประชาชนจะอยกระจดกระจายท�วไป เพ�อใหการเผยแพรเปนไปอยางรวดเรวและมประสทธภาพ ซ� งมอย ๔ ชนด ไดแก หนงสอพมพ วทย โทรทศน และภาพยนตร มาเปนเคร�องมอ

ลกษณะของการเผยแพรวฒนธรรมน2นเปนการแลกเปล�ยนทางวฒนธรรมทางหน� ง ซ� งตองใชการส�อสารระหวางเช2อชาตเปนการส�อสาร ถงแมวาจะเปนผมเช2อชาตและภาษาตางกนกสามารถรบรและเขาใจวฒนธรรม ประเพณ คานยม ของผท�ตนเองศกษาแลกเปล�ยนเรยนรได หลกและวธการเผยแพรวฒนธรรมไทย การเผยแพรวฒนธรรม จาเปนตองจดทาระบบสารสนเทศ การรวบรวมและเผยแพรขอมลวฒนธรรมของชาตใหประชาชนท�วไปไดรบทราบ และขอมลดงกลาวตองเปนขอมลท�ถกตองชดเจน เพ�อใหประชาชนไดรบประโยชนและความรท�ไดรวบรวมไวใหไดมากท�สดและขอมลดงกลาวสามารถนามาเปนฐานขอมลเพ�อนามาใชในการเผยแพร ผานเครอขายอนเทอรเนต ซ� งเปนการเผยแพรขอมลทางดานวฒนธรรมไทยแกประชาชนท�วไปไดอกทางหน� ง อกท2งยงสามารถเผยแพรขอมลทางวฒนธรรมไทยใหแกชาวตางประเทศดวย และเน�องจากขอมลวฒนธรรมซ� งมถง ๗๖ จงหวด มเปนจานวนมาก จงตองจดระบบฐานขอมลทางวฒนธรรมของชาตใหเปนระบบและนาสนใจ นอกจากน2 ผใชตองสามารถคนหาขอมลทางวฒนธรรมของชาตไดจากระบบฐานขอมลท�จดทาไวเพ�อใหผสนใจไดรบขอมลท�ตองการมากท�สด เม�อมการอนรกษสงเสรมแลว ข2นตอนตอมา กคอ การเผยแพรใหกลมคนไดรบทราบ ใหเกดความภาคภมใจและเกดความรกหวงแหนวฒนธรรมพ2นบานตาง ๆ ซ� งการเผยแพร ม ๓ ลกษณะ คอ ๑. เผยแพรทางส�อมวลชน ๒. เผยแพรโดยเอกสารส�งพมพ ๓. เผยแพรโดยการทองเท�ยว ประโยชนของการเผยแพรวฒนธรรมไทย เม�อเกดความต�นตวในการเผยแพรวฒนธรรมไทย ยอมกอเกดประโยชนตอสงคมโดยสวนรวม ซ� งสรปไดโดยสงเขป ดงน2 ๑. สามารถสรางผลทางเศรษฐกจจากวฒนธรรม จากการท�วฒนธรรมท�มอยเปนทรพยากรการทองเท�ยว จะสามารถเรยกผลตอบแทนเปนรายไดซ� งจะนาไปใชในการอนรกษและฟ2 นฟวฒนธรรม การผลตสนคาเพ�อจาหนาย เชน เคร�องจกรสาน เคร�องป2 นดนเผา ๒. เกดการสบทอดงานวฒนธรรม เม�อสงคมมการพฒนาเปล�ยนแปลงไปตามสมยนยม งานศลปวฒนธรรมด2งเดมบางอยางกถกปลอยปละละเลยใหสญหาย ดวยสาเหตของประโยชนใชสอย ความไมจ า เปนหรอไมสะดวกตอวถ ชวตสมยใหม ตลอดจนอทธพลของความเจรญหรอความเปนเมอง

๑๙

(Urbanization) เม�อการเผยแพรกจะกระตนใหเกดการฟ2 นฟวฒนธรรมข2นมาเปนส�ง ดงดดใจใหเกดการทองเท�ยว จงกอประโยชน ๒ ทาง คอ การอนรกษหรอสบทอดวฒนธรรมข2น และการพฒนาวฒนธรรมใหเปนทรพยากรการทองเท�ยวสบทอดกนตอไป ๓. กอใหเกดความรก ความหวงแหน และความภาคภมใจในมรดกของศลปวฒนธรรม เม�อมการเผยแพรศลปวฒนธรรมใหแพรหลายออกไป มนกทองเท�ยวท2งชาวไทยและชาวตางชาต มาเท�ยวชม ยอมจะกอใหเกดความตระหนกในคณคาของมรดกศลปวฒนธรรม เกดความรกและความหวงแหนในส�งซ� งแสดงออกถงความเปนเอกลกษณทองถ�นและส�งท�ตามมากคอ ความเปนอนหน�งอนเดยวกนของคนในชาตอนจะยงผลดทางความม�นคงของประเทศชาตอกดวย ๔. เกดความรวมมอรวมใจกนอนรกษไวซ� งมรดกวฒนธรรม เม�อมผสนใจเขามาเย�ยมชมศลปวฒนธรรมในสถานท�น2น ๆ กเปนการกระตนใหเกดความสนใจในความสวยงามของภมทศนศลปกรรม วฒนธรรมประเพณและสภาพแวดลอมท�เหมาะสมตอคณภาพชวตทาใหเจาของทองถ�นเองหนมาใหความสนใจท�จะรกษาวฒนธรรมประเพณ และปรบปรงสภาพแวดลอมของตนเอง ท2งทางธรรมชาตและศลปกรรมใหดข2นและหากเกดปญหากจะชวยกนแกไขและปองกนปญหาดวยความรวมมอรวมใจอยางพรอมเพรยง

๒.๔ บทบาทองคกรปกครองสวนทองถ�นกบการพฒนา องคกรปกครองสวนทองถ�นกบการดาเนนงานวฒนธรรม หนาท�ขององคกรปกครองสวนทองถ�น (อบจ. เทศบาล อบต. และ ฯลฯ) ในเร�องงานวฒนธรรม องคกรปกครองสวนทองถ�น (อบจ. เทศบาล อบต. และ ฯลฯ) นอกจากจะมหนาท�ในเร� องตาง ๆ ตามท�กาหนดไวในกฎหมายแลวยงมหนาท�ในเร�องของวฒนธรรมดวย โดยมกฎหมายท�กาหนดหนาท�ขององคกรปกครองสวนทองถ�น (อบจ. เทศบาล อบต. และ ฯลฯ) ในเร�องงานวฒนธรรมไวดงน2 (๑) รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ ไดกาหนดใหงานวฒนธรรมเปนหนาท�ขององคกรปกครองสวนทองถ�น โดยกาหนดไวในหมวด ๙ การปกครองสวนทองถ�น มาตรา ๒๘๙ ดงน2

มาตรา ๒๘๙ องคกรปกครองสวนทองถ�นยอมมอานาจหนาท�บารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถ�น และวฒนธรรมอนดของทองถ�น

องคกรปกครองสวนทองถ�นยอมมสทธท�จะจดการศกษา อบรม และการฝกอาชพตามความเหมาะสมและความตองการภายในทองถ�นน2น และเขาไปมสวนรวมในการจดการศกษาอบรมของรฐ

โดยคานงถงความสอดคลองกบมาตรฐานและระบบการศกษาของชาต

การจดการศกษาอบรมภายในทองถ�นตามวรรคสอง องคกรปกครองสวนทองถ�นตองคานงถงการบารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถ�น และวฒนธรรมอนดของทองถ�นดวย

๒๐

สวนท� ๔ แนวนโยบายดานศาสนา สงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม มการกาหนดบทบาทหนาท�ของรฐในดานศาสนา สงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม

เชน มาตรา ๗๙ รฐตองใหความอปถมภและคมครองพระพทธศาสนาซ� งเปนศาสนา ท�ประชาชนชาวไทยสวนใหญ

นบถอมาชานานและศาสนาอ�น ท2งตองสงเสรมความเขาใจอนดและ ความสมานฉนทระหวางศาสนกชนของทกศาสนา รวมท2งสนบสนนการนาหลกธรรมของศาสนา มาใชเพ�อเสรมสรางคณธรรมและพฒนาคณภาพชวต

มาตรา ๘๐ รฐตองดาเนนการตามแนวนโยบายดานสงคม การสาธารณสข การศกษา และวฒนธรรม ดงตอไปน2 (๑) คมครองและพฒนาเดกและเยาวชน สนบสนนการอบรมเล2 ยงดและใหการศกษา ปฐมวย

สงเสรมความเสมอภาคของหญงและชาย เสรมสรางและพฒนาความเปนปกแผนของสถาบน ครอบครวและชมชน รวมท2งตองสงเคราะหและจดสวสดการใหแกผสงอาย ผยากไร ผพการหรอ ทพพลภาพ และผอยในสภาวะยากลาบากใหมคณภาพชวตท�ดข2นและพ�งพาตนเองได

(๒) สงเสรม สนบสนน และพฒนาระบบสขภาพท�เนนการสรางเสรมสขภาพอนนาไปส สขภาวะท�ย �งยนของประชาชน รวมท2งจดและสงเสรมใหประชาชนไดรบบรการสาธารณสขท�ม มาตรฐานอยางท�วถงและมประสทธภาพ และสงเสรมใหเอกชนและชมชนมสวนรวมในการพฒนา สขภาพและการจดบรการสาธารณสข โดยผมหนาท�ใหบรการดงกลาวซ� งไดปฏบตหนาท�ตามมาตรฐาน วชาชพและจรยธรรม ยอมไดรบความคมครองตามกฎหมาย

(๓) พฒนาคณภาพและมาตรฐานการจดการศกษาในทกระดบและทกรปแบบใหสอดคลองกบความเปล�ยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม จดใหมแผนการศกษาแหงชาต กฎหมาย เพ�อพฒนาการศกษาของชาต จดใหมการพฒนาคณภาพครและบคลากรทางการศกษาใหกาวหนา ทนการเปล�ยนแปลงของสงคมโลก รวมท2งปลกฝงใหผเรยนมจตสานกของความเปนไทย มระเบยบวนย คานงถงประโยชนสวนรวม และยดม�นในการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย ทรงเปนประมข

(๔) สงเสรมและสนบสนนการกระจายอานาจเพ�อใหองคกรปกครองสวนทองถ�น ชมชน องคการทางศาสนา และเอกชน จดและมสวนรวมในการจดการศกษาเพ�อพฒนามาตรฐานคณภาพ การศกษาใหเทาเทยมและสอดคลองกบแนวนโยบายพ2นฐานแหงรฐ

(๕) สงเสรมและสนบสนนการศกษาวจยในศลปะวทยาการแขนงตาง ๆ และเผยแพรขอมล ผลการศกษาวจยท�ไดรบทนสนบสนนการศกษาวจยจากรฐ

(๖) สงเสรมและสนบสนนความรรกสามคคและการเรยนร ปลกจตสานก และเผยแพร ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณของชาต ตลอดจนคานยมอนดงามและภมปญญาทองถ�น

๒๑

๒.๕ ความหมายของภมปญญาทองถ�น พจนานกรมไทย ฉบบทนสมย (๒๕๔๓: ๔๐๒) ไดใหความหมายของคาวา “ภมปญญา” หมายถง

พ2นความร ความสามารถ “ภมปญญา” เปนคาท�ใชในกลมนกวชาการ และยงมอกหลายคาท�ใชในความหมายท�ใกลเคยงกน

คอ คาวา “ภมปญญาทองถ�น” หรอ “ภมปญญาชาวบาน” จงจาเปนตองทาความเขาใจรวมกนกอน เสร พงศพศ (๒๕๒๙: ๑๔๕) ไดกลาวถง ภมปญญา (Wisdom) หรอภมปญญาชาวบาน (Popular

wisdom) หรอ ภมปญญาทองถ�น (Local wisdom) วา หมายถง พ2นเพ รากฐานของความรชาวบานสวน ธวช ปณโณทก (๒๕๓๑: ๔๐) ไดกลาววา เปนความรอบรของชาวบานท�เรยนรและมประสบการณสบตอกนมาท2งทางตรง คอ ประสบการณดวยตนเอง หรอทางออม ซ� งเรยนรจากผใหญหรอความรสะสมท�สบตอกนมา และไดกลาวเพ�มเตมวา ประสบการณในการประกอบอาชพในการศกษาเลาเรยน การท�ชาวบานรจกวธการทานา การไถนา การเอาควายมาใชในการไถนา การรจกนวดขาวโดยการใชควาย การรจกสานกระบง ตะกรา เอาไมไผมาทาเคร�องใชไมสอยในชวตประจาวน รวมท2งรจกเอาดนข2กระทามาแชน2 าตมใหแหงเปนเกลอสนเธาว กเรยกวา “ภมปญญา” ท2งส2น

สามารถ จนทรสรย (๒๕๓๖) กลาววา “ภมปญญาชาวบาน” หมายถง ทกส�งทกอยางท�ชาวบานคดไดเอง ท�นามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรท2งหมดของชาวบาน ท2งกวาง ท2งลก ท�ชาวบานสามารถคดเอง ทาเอง โดยอาศยศกยภาพท�มอยแกปญหา การดาเนนวถชวตไดในทองถ�นอยางสมสมย

องกล สมคะเนย (๒๕๓๔) กลาววา ภมปญญาชาวบาน หมายถง มวลความรและมวลประสบการณของชาวบานท�ใชในการดาเนนชวตใหเปนสข โดยไดรบการถายทอดส�งสมกนมาผานกระบวนการพฒนาใหสอดคลองกบการสมย

กลาวโดยสรปแลว ภมปญญาทองถ�น หมายถง ความร ความสามารถ และความชานาญของชาวบานในการทาหรอผลตส�งใดส�งหน� ง หรอทกส�งทกอยางท�ชาวบานคดไดเอง และนามาใชในการแกไขปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรท2งหมดของชาวบาน ท2งกวาง ท2งลก ท�ชาวบานสามารถคดเอง ทาเอง โดยอาศยศกยภาพท�มอยในทองถ�น อาศยประสบการณดวยตนเอง และ โดยออม วเคราะหไตรตรอง ลองผด ลองถก เกดกระบวนการเรยนรโดยวธการตาง ๆ ซ� งอาจเปนท2งความรท�ส�งสมถายทอดกนมานาน หรอเปนความรท�เกดข2นในปจจบน หรอผสมผสานกน

การกอเกดและลกษณะของภมปญญาทองถ�น ปจจยท�มผลตอพฒนาการของภมปญญาทองถ�นมดงน2 ๑. ความรเดมในเร�องน2น ๆ ผสมผสานกบความรใหมท�ไดรบ ๒. การส�งสม การสบทอดความรในเร�องน2น ๆ

๒๒

๓. ประสบการณเดมท�สามารถเทยบเคยงกบเหตการณหรอประสบการณใหมท�มอยในสถานการณท�มสถานการณท�มปญหา ยงหาทางออกไมไดหรอในสถานการณท�ไมม�นคง ซ� ง ภมปญญาน2อาจจะมรากฐานมาจากศาสนา วฒนธรรม ความเช�อ การประกอบอาชพ การทามาหากน และการตอสเพ�อความอยรอดในรปแบบตาง ๆ เสร พงศพศ (๒๕๒๙) ไดกลาวถงลกษณะของภมปญญาม ๒ ลกษณะ คอ ๑. ลกษณะท�เปนนามธรรม เปนโลกทศน ชวทศน เปนปรชญาในการดาเนนชวตเปนเร�องเก�ยวกบ การเกด แก เจบ ตาย คณคาและความหมายของทกส�งในชวตประจาวน ๒. ลกษณะท�เปนรปธรรม เปนเร�องเฉพาะดาน เชน การทามาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะดนตร และอ�น ๆ ภมปญญาเหลาน2 สะทอนออกมาใน ๓ ลกษณะ ท�สมพนธใกลชดกน คอ ๑. ความสมพนธระหวางคนกบโลก คนกบส�งแวดลอม สตว พช ธรรมชาต ๒. ความสมพนธกบคนอ�น ๆ ท�อยรวมกนในสงคม หรอชมชน ๓. ความสมพนธกบส�งศกดS สทธS ส�งเหนอธรรมชาต ส�งท�ไมสามารถสมผสไดท2งหลาย ท2ง ๓ ลกษณะน2 คอ ชวตของชาวบาน ท�สะทอนออกมาถงภมปญญาในการดาเนนชวตอยางมเอกภาพ ประเวศ วะส (๒๕๓๒) ไดสรปลกษณะสาคญของภมปญญาทองถ�นไว ๔ ลกษณะ ดงน2 ๑. มวฒนธรรมเปนฐาน ไมใชวทยาศาสตร ๒. มการบรณาการสง ท2งในเร�องของกาย ใจ สงคมและส�งแวดลอม ๓. มความเช�อมโยงไปสนามธรรมท�ลกซ2 งสงสง ๔. เนนความสาคญของจรยธรรมมากกวาวตถธรรม สญญา สญญาววฒน (๒๕๓๔) อางใน กตตพศ ศรสตร (๒๕๓๘) กลาวถงลกษณะสาคญของภมปญญาไวดงน2 ๑. ภมปญญา เปนความร เปนขอมล เปนเน2อหาสาระ เชน ความรเก�ยวกบครอบครว ความรเก�ยวกบมนษย เก�ยวกบผหญง ผชาย ประเภทครอบครว ฯลฯ ๒. ภมปญญา เปนความเช�อของสงคม โดยอาจยงไมมขอพสจนยนยนวาถกตอง เชน เร�องนรก สวรรค ตายแลวไปไหน ๓. ภมปญญา คอ ความสามารถหรอแนวทางในการแกปญหา หรอปองกนปญหา เชน ความสามารถในการปองกนไมใหเกดปญหาข2นในครอบครว ๔. ภมปญญาทางวตถ เชน เรอนชาวบาน ของเคร�องใชไมสอยตาง ๆ ในครอบครว เพ�อทาใหครอบครวมความสะดวกสบายตามสภาพ เปนตน

๒๓

๕. ภมปญญาทางพฤตกรรม เชน การกระทา ความประพฤต การปฏบตตวของคนตาง ๆ ในครอบครว จนทาใหครอบครวสามารถดารงอยไดกนบเปน “ภมปญญา” เชนเดยวกน สนต รตนสวรรณ (๒๕๔๔: ๔) ไดแบงลกษณะของภมปญญาทองถ�น ออกเปน ๓ ลกษณะ คอ ๑. ทรพยากรทางชวภาพ หมายถง ส�งมชวตหรอสวนใด ๆ ของส�งมชวต กลมของส�งมชวตชนดพนธเดยวกน หรอมองคประกอบท�มชวตของระบบนเวศ ซ� งมประโยชน หรอมคณคาตามความเปนจรงหรอตามศกยภาพตอมนษยชาต ๒. องคความรของชมชนทองถ�น อาจหมายถง เทคโนโลยทองถ�นท�ไดมการถายทอดสบตอกนมาในชมชนทองถ�นน2น ๆ จากบรรพบรษ ท2งในรปของการบอกเลา การบนทก การปฏบต หรอวธการอ�น ๆ ๓. การแสดงออกซ� งศลปวฒนธรรมพ2นบาน ซ� งกคอผลงานท�มองคประกอบ อนเปนมรดกตกทอดทางศลปะ ซ� งไดรบการพฒนาและดแลรกษาโดยชมชนในประเทศใด ๆ หรอโดยบคคลใด ๆ อนสะทอนถงภาพลกษณทางศลปะท�สบตอกนมาของชมชนดงกลาว องกล สมคะเนย (๒๕๓๔: ๓๗) ไดจดกลมภมปญญาชาวบาน ออกเปน ๔ กลม คอ ๑. เปนเร�องท�เก�ยวกบ คต ความคด ความเช�อ และหลกการท�เปนพ2นฐานของ องคความรท�เกดจากการส�งสมถายทอดกนมา ๒. เปนเร�องของศลปะ วฒนธรรม และขนบธรรมเนยมประเพณ ๓. เปนเร�องของการประกอบอาชพในแตละทองถ�นท�ไดรบการพฒนาใหเหมาะสมกบสมย ๔. เปนเร�องของแนวความคดหลกปฏบตและเทคโนโลยสมยใหมท�ชาวบานนามาใชในชมชน ซ� งเปนอทธพลของความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย สานกงานคณะกรรมการศกษาแหงชาต (๒๕๔๑: ๒๕) จาแนกสาขาของภมปญญาไทยตามขอบขายเน2อหาเปน ๑๐ สาขาดงน2 ๑. สาขาเกษตรกรรม ๒. สาขาอตสาหกรรม และหตถกรรม ๓. สาขาการแพทยแผนไทย ๔. สาขาการจดการทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม ๕. สาขากองทนและธรกจชมชน ๖. สาขาสวสดการ ๗. สาขาศลปกรรม ๘. สาขาการจดการ ๙. สาขาภาษาและวรรณกรรม ๑๐. สาขาศาสนาและประเพณ

๒๔

จากการรวบรวมความหมาย ลกษณะ และประเภทของภมปญญาทองถ�น ท�กลาวมา พบวามการกาหนดสาขาภมปญญา เปนไปอยางหลายหลาก ข2นอยกบเกณฑของบคคลหรอหนวยงานกาหนดข2น

การกาหนดกรอบการวเคราะหภมปญญาทองถ�น การกอเกดภมปญญาทองถ�นจากการทบทวนวรรณกรรม พบวา ภมปญญามาจากการส�งสม สบทอด

ความรตอกนมาจากบรรพบรษสลกหลาน หรอมาจากการฝกฝนตนเอง รโดยประสบการณ ประสบการณใหมท�แกไขปญหาท�หาทางออกไมได หรอมาจากการถายทอดจากหนวยงานราชการท�พาไปเรยนนอกสถานท� มผสอน ผอธบายวธการทา แลวใหผเรยนทาไปพรอม ๆ กน ซ� งในความเปนจรงแลวภมปญญาอาจจะเกดจากหลาย ๆ อยาง ผสมผสานกน เพยงแตโนมเอยงไปในทางใดมากกวา

การกาหนดกรอบในการวเคราะหภมปญญาทองถ�น แบงเปน ๒ สวน คอ ๑. มาจากความรเดมจากบรรพบรษ ๒. มาจากความรใหม ซ� งแบงออกเปน ๒.๑ ความรใหมท�ไดรบการอบรมเรยนรจากภายนอก ๒.๒ ความรใหมท�รเองจากประสบการณในทองถ�น ลกษณะของภมปญญาทองถ�นและการแบงประเภทของภมปญญาทองถ�น ของนกวชาการ ผรและ

สานกงานท�เก�ยวของตาง ๆ อาทเชน เสร พงศพศ (๒๕๒๙) ประเวศ วะส (๒๕๓๒) สญญา สญญาววฒน (๒๕๓๔) สนต รตนสวรรณ (๒๕๔๔) องกล สมคะเนย (๒๕๓๕) สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (๒๕๔๑) ผรเหลาน2 ไดแบงลกษณะและประเภทของภมปญญาทองถ�นตามมตและมมมองของตนเอง แตสวนใหญแลวกมความคลายคลงกนหรอไมขดแยงกน

ซ� งถาจะนามาเปรยบเทยบกบลกษณะและการจดแบงประเภทของผรเหลาน2 กจะเปนดงน2 คอ ๑. จะเปนภมปญญาท�มลกษณะเปนรปธรรม เฉพาะดาน เชน การทามาหากน การเกษตรและ

ประมง หตถกรรม ตามการแบงของ เสร พงศพศ ๒. จะเปนภมปญญาท�มวฒนธรรมเปนฐาน ตามการแบงของ ประเวศ วส ๓. จะเปนภมปญญาทางวตถ ตามการแบงของ สญญา สญญาววฒน ๔. จะเปนองคความรของชมชนทองถ�น ซ� งอาจหมายถง เทคโนโลยทองถ�น ตามการแบงของ สนต

รตนสวรรณ ๕. จะเปนเร�องของการประกอบอาชพในแตละทองถ�นท�ไดรบการพฒนาใหเหมาะสมกบสมยตาม

การแบงของ องกล สมคะเนย ๖. จะเปนภมปญญาชาวบานดานการผลต ตามการแบงประเภทของ สานกงานคณะกรรมการ

การศกษาแหงชาต พรอมท2งจดอยในสาขาอตสาหกรรม และหตถกรรม หรอ เกษตรกรรม การถายทอดภมปญญาทองถ�น และผลงานวจยท� เก� ยวของกบเร� องน2 จากการท�ไดทบทวน

วรรณกรรมต2 งแต เบอรแมน (๑๙๗๐) สมธ (๑๙๘๒) จารวรรณ ธรรมวตร (๒๕๓๑) สานกงาน

๒๕

คณะกรรมการการศกษาแหงชาต (๒๕๔๑) เอกวทย ณ ถลาง (๒๕๔๑) พยงพร ไตรรตนสงหกล (๒๕๓๘) ขนษฐา ศรรตน (๒๕๓๘) สขสนต พวงกลด (๒๕๓๙) ปฐม นคมานนท (๒๕๓๕) วรวทย องคครฑรกษา (๒๕๓๖) สมคด อสรวฒน (๒๕๓๘) และวบลย ล2 สวรรณ (๒๕๓๙) พบวา กระบวนการและวธการถายทอดภมปญญาจากบรรพบรษไปสลกหลาน หรอคนรนตอไปมลกษณะท�คลายคลงกนมากหรอจะเรยกไดวาคนพบในส�งท�เหมอนกนทกหนทกแหง หรอทกงานวจย เพยงแตจะมวธการเขยนเรยบเรยงแตกตางกนไป หรอเนนหนกแตกตางกนไป สามารถสรปอยางกวาง ๆ ไดวาวธการถายทอดภมปญญาทองถ�นแบงเปน ๒ อยาง คอ

๑. การถายทอดจากบรรพบรษ เพ�อนบาน ชมชน ครอบครว คนอ�น รวมไปถงคนตางถ�น เปนวธการถายทอดจากการสงเกต การทดลองทา การบอกเลาดวยปาก การปฏบตจรง การฝกหด การฝกฝนตนเองจากท�พบเหนทกวน วธครพกลกจา การละเลน การเลยนแบบ การเขารวมพธกรรม การอานและกจกรรมอ�น ๆ ท�ไมเปนทางการตาง ๆ

๒. การถายทอดจากหนวยงานราชการหรอภาคเอกชนท�มลกษณะการสอน การอบรมในหองเรยนท�เปนทางการหรอไมเปนทางการ มผสอนอธบายวธการทา แลวใหผเรยนผอบรมทาตามไปพรอม ๆ กน หรอพาไปอบรมดงานนอกสถานท� ซ� งอาจมท2งการสอนโดยตรง มการอานและ การฝกปฏบตรวมดวย

เม�อไดทบทวนวรรณกรรมพรอมท2งไดวเคราะหและประยกตใหเขากบการศกษาภมปญญาเก�ยวกบการทาธงตะขาบ ทาใหสามารถกาหนดกรอบในการวเคราะหได คอ จะทาการวเคราะหต2งแต ประวตความเปนมา ใครเปนคนคดคนแรก หรอคนคดในยคตน ๆ มเหตผลความจาเปนอยางไร มฐานความคดมาจากอะไร อยางไร มความรเดมมาจากบรรพบรษหรอไม มความรใหมท�ไดรบมาเขาไปผสมผสานหรอไม หรอเปนความรใหมท2งหมด ความรใหมน2นเปนความรท�ไดไปอบรมเรยนรจากภายนอกท2งท�เปนทางการและไมเปนทางการ หรอความรใหมเปนการเรยนรไดเองจากประสบการณในทองถ�น เม�อมภมปญญาแลว มกระบวนการถายทอดและวธการถายทอดอยางไร เปนการถายทอดแบบไมเปนทางการ เชน การถายทอดจากบรรพบรษ เพ�อนบาน กลมหรอชมชน ครอบครว เครอญาต และคนอ�น ๆ โดยวธการสงเกต บอกเลา ทดลองทา ฝกหด ฝกฝนเอง การละเลน การเลยนแบบ การเขารวมพธกรรม ครพกลกจา ฯลฯ หรอเปนการถายทอดแบบเปนทางการหรอก�งทางการ เชน ถายทอดจากสวนราชการหรอภาคเอกชนมลกษณะการสอนการอบรมในหองเรยน มผสอนอธบายวธการทาและฝกปฏบตตามไปพรอม ๆ กน หรอพาไปอบรมดงานนอกสถานท� มการอานและฝกปฏบตดวยกรอบการวเคราะหภมปญญาทองถ�น สามารถเขยนเปนแผนภมไดดงน2

๒๖

กระบวนการทาธงตะขาบ (ความร/ความชานาญ)

ภาพท� ๑ แผนภม : กรอบการวเคราะหภมปญญาทองถ�น

กลาวโดยสรปแลว การวเคราะหภมปญญาทองถ�นในการทาธงตะขาบ จะวเคราะหภายใตกรอบหรอประเดนสาคญดงน2 ๑. ประวตความเปนมา เปนการวเคราะหเพ�อใหทราบวา ความร ความชานาญ หรอ ภมปญญาน2 เกดข2นมาจากไหน เกดข2นไดอยางไร ใครเปนคนคดคนเปนคนแรก หรอคร2 งแรก ซ� งอาจจะมาจากบรรพบรษหรอคดข2นใหม หรอผสมผสานกน ๒. ฐานความคด เหตผล ความจาเปน ทาไม เพราะอะไร มเหตผลใดจงทาเชนน2น จงเกดความร ความชานาญน2น กลาวโดยสรป เพราะเหตใดภมปญญาน2นจงเกดข2น ๓. กระบวนการผลต วธปฏบต และพฒนาการผลต มความร ความชานาญอะไรบาง ม องคความรอะไร ลกษณะเดนมอะไรบาง ไดมาจากไหน มวธปฏบตอยางไร มการพฒนาปรบปรงเปล�ยนแปลงมาอยางไรบาง เม�อใด พ.ศ.ใด ทาอะไร อยางไรบาง ใชเคร�องมอและเทคนคอะไรบาง (บางคนอาจเรยกวา เทคโนโลยชาวบาน) กระบวนการผลต และวธการผลตท�ใชอยเกดมาจากความรเดม ต2งแตบรรพบรษ หรอเปนความรใหมท�คนพบเองจากธรรมชาตในทองถ�น หรอเปนความรใหมท�รบการอบรมเรยนรจากภมปญญาสมยใหม หรอประยกตผสมผสานกนเปนภมปญญาทองถ�นในปจจบน

ประวตความเปนมา

ความรเดมจากบรรพบรษ ความรใหม

ความรใหมท�ไดรบอบรมเรยนรจากภายนอก ความรใหมท�รเองจากประสบการณในทองถ�น

กระบวนการถายทอดภมปญญา

การถายทอดท�ไมเปนทางการ (บอกเลา สงเกต ฝกปฏบตจรง ครพกลกจา)

การถายทอดท�เปนทางการ/ก�งทางการ สอน ฝกอบรมในหองเรยน (บรรยาย อาน ดงาน ฝกปฏบต)

ฐานความคด (เหตผลความจาเปน)

๒๗

๔. กระบวนการถายทอดสบตอกนมา เปนการวเคราะหวาความร ความชานาญน2น มการถายทอดไปสอนชนรนหลง ดวยวธการใด ถายทอดอยางไรจงยงคงอยตอไปเร�อย ๆ สลกหลาน

การดารงรกษาภมปญญาไทย เน�องจากภมปญญาไทยมความสาคญ จงจาเปนอยางย�งท�จะตองหาแนวทางสงเสรมใหดารงอยดวยวธการตาง ๆ ท2งดวยการถายทอด การฟ2 นฟ การศกษาวจย การเผยแพร ฯลฯ การดารงรกษาภมปญญาไทยของชาวบานและจากมมมองของนกวชาการ องคกรและหนวยงานท�เก�ยวของ ท�ควรรบทราบท�วกน ไดแก ๑. วธการถายทอดภมปญญาชาวบาน ความรและประสบการณเพ�อการดารงชพของชาวบานยอมถายทอดจากคนรนหน�งไปสคนอกรนหน�งดวยวธการตาง ๆ ท�แตกตางกนออกไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถ�น การถายทอดเช�อมโยงภมปญญาชาวบานโดยมรากเหงาพ2นเพเดมท�ม�นคงและมเอกลกษณ ยอมสามารถขยายผลไดดกวาการเร�มใหมท2งหมดโดยขาดฐานรากเหงาอนม�นคง เชนเดยวกบการตดตาหรอตอยอดมะมวงหรอไมผลอ�น ๆ ซ� งเกษตรกรผชานาญยอมจะเลอกลาตนท�มรากเหงาหรอรากแกวอนม�นคงกอนเปนอนดบแรก แลวนามาตอยอด ตดตา หรอเสยบก�ง ขยายใหเปนพนธใหมตาง ๆ ท�แขงแรง เปรยบเสมอนการสบทอดภมปญญาฉนใดกฉนน2น การถายทอดภมปญญาชาวบานมท2งทางตรงและทางออม โดยท�วไปจะปรากฏใหเหนชดเจนในดานการถายทอดใหแกเดกและผใหญ (สามารถ จนทรสรย. ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ๒๕๓๔: ๘๙-๙๐) ดงน2 ๑.๑ วธการถายทอดภมปญญาแกเดก เดกโดยท�วไปมความสนใจในชวงเวลาส2 นในส�งท�ใกลตว กจกรรมการถายทอดตองเปนไปอยางงาย ๆ และสนกสนาน เชน การละเลน การ เลานทาน การลองทาตามตวอยาง การเลนปรศนาคาทาย ฯลฯ ซ� งวธการดงกลาวเปนการสรางเสรมนสยและบคลกภาพท�สงคมปรารถนาโดยมจรยธรรมแทรกอยดวย ๑.๒ วธการถายทอดภมปญญาแกผใหญ ผใหญเปนวยทางานและผานประสบการณมาพอสมควร วธการถายทอดทาไดหลายรปแบบ เชน วธบอกเลาโดยตรง บอกเลา โดยผานพธสขวญ พธกรรมทางศาสนา พธกรรมตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถ�นตาง ๆ รวมท2งการลงมอประกอบอาชพตามอยางบรรพบรษ ตวอยางวธการถายทอดภมปญญาในรป ของการบนเทงท�สอดแทรกในกระบวนการและเน2อหาหรอคารอง เชน ในคารองของลเกและลาตดของภาคกลาง คาซอของภาคเหนอ กลอนลา คาผญา คาสอย และหนงตะลง (หนงประโมทย) ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวมท2งโนราและหนงตะลงของภาคใต คารองเหลาน2 จะกลาวถงประวตศาสตรและขนบธรรมเนยมประเพณของทองถ�น คตธรรม คาสอนของศาสนา การเมอง การปกครอง การประกอบอาชพ ฯลฯ ๒. แนวทางการรHอฟH นภมปญญาชาวบานเพ�อประโยชนในการพฒนาสงคม เน�องจาก ภมปญญารวมท2งความม�นใจของชาวบานถกทาลายไปมากแลว ฉะน2นการคดจะกกลบคนคอนขางยาก อยางไรกตามการกระทาหลายอยางของชาวบานแสดงถงความสามารถท�จะกศกยภาพของตวเองกลบมาได ซ� งคาดวายงไมสายเกนไป เพราะภมปญญาตาง ๆ ยงมอย จดสาคญคอทาอยางไรคนไทยจะเกดความเขาใจวาภมปญญา

๒๘

ชาวบานเปนส�งสาคญ ท2งน2 ไมไดหมายความวาไปปฏเสธความเจรญของประเทศตะวนตก ความรท2งหลายตองเรยนร แตขณะเดยวกนตองใหความสาคญและสนใจ ภมปญญาชาวบานอกท2งการมสวนรวมของชาวบานในการพฒนาตวเอง หากจะนาอะไรเขาสชนบทตองไมใชเปนส�งท�ไปทาลายความสามารถของชาวบาน ตองไปเสรมใหสามารถพ�งตนเองไดมากข2นและพฒนาไดมากข2น ในการศกษาคนควา ฟ2 นฟ หรอ ประยกตภมปญญาชาวบานมาใชประโยชน เพ�อพฒนาตนเอง พฒนาเทคโนโลย หรอสรางเทคโนโลยข2นมาเอง ควรมข2นตอนตาง ๆ (ประเวศ วะส. ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ๒๕๓๔: ๘๖-๘๗) ดงน2 ขอท� ๑ ตองมความเขาใจ เร�มมสมมาทฏฐ ทฏฐท�ถกตองหรอทฤษฎเปนตวนาเขาใจถงภมปญญาชาวบานเปนเร�องสาคญ เปนความดมคณคาและสะสมกนมานาน เปนเร�องท�ผสมผสานทกส�งทกอยาง เช�อมโยงส�งตาง ๆ เขาดวยกน และเปนเร�องท�ทอดท2งไมได ตองไปพฒนาอยางสนใจ ใหความเคารพนบถอ เพ�อใหเกดประโยชนสงสดตอชมชนและประเทศ ขอท� ๒ ศกษาจากชาวบานใหมากท�สด วาเขาทาอะไรเปน อะไรเกง มอะไรอยบาง ไมใชเขาไปสอนชาวบานอยางเดยว ปญหาน2 ข2นอยกบขอท� ๑ ดงกลาวมาแลว ขอมลท�ไดเรยนรและรวบรวมไวไดมจานวนมากมาย เชน จาก ๖๐,๐๐๐ หมบาน ทกหมบานจะมภมปญญาอยในรปตาง ๆ ซ� งนบเปนขมปญญาท�มคณคาย�ง ขอท� ๓ ตองเอาขอมลมาหาความหมาย เพ�อจดระบบข2 นใหม เพราะขอมลท�ไดอาจสะเปะสะปะ จาเปนตองเอามาศกษาวจย แลวเอาภมปญญาอ�นเขามาเช�อมโยงกนออกมาในลกษณะท�ชวยใหชาวบานนาไปพฒนาเพ�อชวตท�ดข2น

ขอท� ๔ การจดศกษาอบรมชาวบาน ควรมหลายรปแบบบนหลกการเคารพชาวบาน พยายามเขาถงวธถายทอดความรศลปวทยาของชาวบาน ซ� งไมเหมอนกบท�สอนกนในโรงเรยน ชาวบานอาจถายทอดความรพรอมไปกบการปฏบต การจดศกษาอบรมชาวบานโดยพาไปดงานเพ�อใหเหนของจรง การแลกเปล�ยนความคดในหมชาวบานเอง หรอเชญชาวบานท�เกงในเร�องตาง ๆ เปนวทยากร ซ� งปจจบนน2ชาวบานบางคนเปนวทยากรท2งในระดบทองถ�น ระดบจงหวด ระดบประเทศ และบางคนข2นไปสระดบระหวางประเทศ

นอกจากน2นยงตองสนใจปญหาการเช�อมโยงวทยาการสากลเขากบภมปญญาชาวบาน เพราะจะชวยใหวทยาการทองถ�น ภมปญญาทองถ�น พฒนากาวหนาตอไป ขณะเดยวกน ส�งใดท�ชาวบานทดลองแลวเปนผลดกสามารถเขาไปสภมปญญาสากล

๓. แนวทางการศกษาและเผยแพรภมปญญาชาวบาน ภมปญญาชาวบานแมวาเปน องคความรอนมหาศาลท�มอยท �วไปทกหมบานกตาม เม�อถกละเลยขาดการยอมรบและขาดการ สบทอด ในท�สดกจะขาดสายใยแหงการตอโยงระหวางเกากบใหม หรอระหวางอดตกบปจจบนอยางนาเสยดาย จงจาเปนจะตองหาแนวทางดาเนนการตาง ๆ เพ�อเปนการยกยองใหสบทอดตอไป สาหรบแนวทางการศกษาและเผยแพรภม

๒๙

ปญญาชาวบานน2น ทางสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดกาหนดแนวทางการดาเนนการไวหลายประการ (สามารถ จนทรสรย. ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ๒๕๓๔: ๙๒-๙๓) ดงน2

๓.๑ การทาความเขาใจเร�องภมปญญาชาวบาน ควรสงเสรมเจาหนาท�ของสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตใหมความรความเขาใจเก�ยวกบภมปญญาชาวบาน ควรจดโอกาสใหเจาหนาท�ไดไปเย�ยมเยยนศกษาดงาน พบปะ สนทนากบปราชญชาวบาน และควรใหโอกาสไปรวมกจกรรมของชมชนเพ�อใหเกดความรความเขาใจอยางลกซ2 ง สาหรบเปนพ2นฐานอนม�นคง ท�จะรวมวางแผนดาเนนการสงเสรม ฟ2 นฟ สบทอด เก�ยวกบเร�องภมปญญาชาวบานตอไป

๓.๒ รวบรวมขอมลภมปญญาชาวบาน โดยประสานงานกบจงหวด ศนยวฒนธรรมจงหวด และศนยวฒนธรรมอาเภอทกแหง ขอความรวมมอเกบรวบรวมขอมลดาน ภมปญญาชาวบานท�มอยมากมายหลากหลายตามหมบานท�วประเทศอยางจรงจง โดยการเดนทาง ไปสบคน สอบถาม ขอความรวมมอจากชาวบานเพ�อใหไดขอมลมา แลววเคราะหจดระบบ และตพมพในรปของส�อเอกสารหรอส�อเผยแพรอ�น ๆ สาหรบการศกษา สงเสรม เผยแพร คนควาและวจยในระดบลกตอไป

๓.๓ การศกษา คนควา วจย โดยสงเสรมสนบสนนใหมการศกษาวจยเร�อง ภมปญญาชาวบาน เพ�อใหเกดความรความเขาใจอยางถองแท เพ�อใหเกดองคความรในรากเหงา พ2นเพของภมปญญาในแตละดาน ในแตละทองถ�น อยางแทจรง ท2งน2 โดยเนนใหมการวจยเชงปฏบตการ (action research) เปนพเศษ

๓.๔ การสงเสรมเผยแพร โดยรวบรวมองคความรท�เหมาะสมแลวเลอกสรรอยางรอบคอบในแตละประเดน นามาจดทาส�อ เพ�อสงเสรมใหชาวบานนาความรภมปญญาชาวบานเหลาน2นไปสบทอดปรบใชใหสมสมย รวมท2งเผยแพรไปสตางประเทศ เพ�อใหเหนถงศกดS ศร อนดงามของปราชญชาวบานไทยและเกยรตภมของชาตไทยเปนสาคญ

๓.๕ การสนบสนนคนภมปญญาใหแกชาวบาน โดยการยอมรบในความมภมปญญาของชาวบาน ไมดถกดแคลน ยอมรบในศกยภาพของชาวบานใหเปนตวของตวเอง ใหมอสระสามารถตดสนใจไดเองอยางมศกดS ศร ยกยองใหกาลงใจในผลงานของเขา เปนการเสรมแรงใหมความเช�อม�นวาเขามความสามารถในการชวยตนเองไดเหมอนอยางอดตท�ผานมา ผสนบสนนควรเดนทางไปศกษาหาความรจากชาวบาน ไปรวมทางานกบชาวบาน ชวยเหลอสนบสนนในกจกรรมท�ชาวบานคดและทาดวยความเคารพ

๓.๖ การประสานแผนงานเพ�อสรางเครอขายการดาเนนงาน มการประสานงานกบหนวยงานท2งภาครฐและภาคเอกชน ดวยการรวมมอกนไปศกษาขอมลหาความรดานภมปญญาชาวบานจากปราชญชาวบาน แลวสนบสนนใหมการศกษาดงานแลกเปล�ยนประสบการณซ� งกน และกนของชาวบาน แลวสรางเครอขายใหมการเช�อมโยงสบทอด ผนกกาลงกนแบงงานกนทาตามศกยภาพของปราชญแตละทองถ�นแตละดาน โดยหนวยงานตาง ๆ ท�เก�ยวของใหการสนบสนนอยางจรงจง

๔. แนวทางการนาภมปญญาทองถ�นเขาสการศกษาของชาต ระบบการศกษาของชาตตองใหความสาคญกบภมปญญาทองถ�น โดยรฐบาลและประชาชนควรทาความเขาใจความสาคญของ ภมปญญา

๓๐

ทองถ�น และสงเสรมสนบสนนใหนาภมปญญาทองถ�นเขาสระบบการศกษาของชาต เพ�อความสมบรณของการศกษา อนเปนการฟ2 นฟบรณะพลงของชาตเพ�อใหสงคมไทยพฒนาไดอยางสมดลและย �งยน ซ� งมแนวทางหลายประการ (ประเวศ วะส. ใน เสร พงศพศ, บรรณาธการ ๒๕๓๖: ๓๐-๓๓) ดงน2

๔.๑ รฐบาลประกาศเปนนโยบาย ใหระบบการศกษาท2งหมดศกษาคนควาเรยนร และทานบารงภมปญญาทองถ�น

๔.๒ สงเสรมและสนบสนนใหมการพมพหนงสอและส�อ ท�วาดวยภมปญญาทองถ�นใหมจานวนมากและคณภาพเหมาะสม โดยใหนามาใชในการศกษาทกระดบ

๔.๓ สงเสรมและสนบสนนใหระบบการศกษาทกระดบทาการศกษาวจยภมปญญาทองถ�น โรงเรยนประถมศกษา โรงเรยนมธยมศกษา วทยาลยคร และมหาวทยาลย ควรทาการศกษาวจยภมปญญาทองถ�น ซ� งจะทาใหเกดความรเก�ยวกบภมปญญาทองถ�นข2นมาอยางหลากหลาย โดย จะทาใหการรบรของระบบการศกษาสมบรณข2น อนจะมผลสะทอนถงประเทศชาตโดยรวม

๔.๔ ใหมการสรางตาราทองถ�น ควรเปดโอกาสใหครท�อยในทองถ�นสรางตาราจากความรในทองถ�น เพ�อทาใหการศกษาสอดคลองกบทองถ�นมากข2น และทาใหชาตมพลงความรจากของจรงข2นท�วประเทศ

๔.๕ ปรบโรงเรยนประถมศกษาท�อยในชมชนสวนหน�งใหเปนโรงเรยนชมชน ซ� งนอกจากทาหนาท�ศกษาใหเขาใจชมชนตามท�กลาวมาขางตนแลว ใหทาหนาท�เปนศนยขอมลขาวสารเพ�อพฒนาชมชน และใหการศกษาทกรปแบบเพ�อชมชน และดงทรพยากรจากชมชน หนวยราชการอ�น ๆ ภาคธรกจ และองคกรพฒนาเอกชน เขามาใชเพ�อพฒนาเครอขายการเรยนรข2นท2งประเทศ ซ� งโดยวธดงกลาวน2 จะแกปญหาเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรม และส�งแวดลอมไดอยางรวดเรว โดยการผสมผสานภมปญญาทองถ�นและภมปญญาอ�น ๆ และมเครอขายการเรยนรซ� งเพ�มศกยภาพการเรยนรของบคคลท2งประเทศ

๔.๖ ปรบระบบการศกษาท�วไปรวมทHงในมหาวทยาลย ใหเปนการสรางรากฐานของความเปนมนษยอยางแทจรง โดยศกษาความสมพนธระหวางมนษย สงคม และส�งแวดลอมอยางมบรณาการ ท2งน2โดยเรยนจากประสบการณความเปนจรงในสงคมไทย การศกษาภมปญญาทองถ�น กจะเขาไปอยในการศกษาท�เปนรากฐานของความเปนมนษย

๔.๗ รฐบาลควรจดงบประมาณอดหนนท�วไป ใหหนวยงานตาง ๆ ตดสนใจในการใชงบประมาณเอง สวนรฐประเมนผลงานและตรวจสอบความถกตอง

๔.๘ ควรสงเสรมใหใชกลไกการทางานอยางไมเปนทางการ (nonformal mechanism) คอ ผปฏบตงานตางสงกดรวมตวกนในรปกลมหรอชมรม หรอรปอ�นใดท�ไมเปนทางการ ซ� งจะทาใหมอสระคลองตว มความตอเน�องและมพลงมากกวา นอกจากน2นรฐควรสนบสนนใหองคกรพฒนาเอกชนทาการสงเสรมการศกษากบภมปญญาทองถ�น ชวยเช�อมตอระหวางชมชนกบหนวยงานของรฐใหดข2น และชวยสานใหเกดความตอเน�องในหนวยงานของรฐเอง

๓๑

๔.๙ ภาคธรกจควรใชทนทรพยสนบสนนองคกรพฒนาเอกชน หรอจดตHงมลนธหรอสถาบนในรปเอกชน เพ�อสงเสรมการศกษาคนควาใหมการนาเอาภมปญญาทองถ�นเขาสระบบการศกษาไทย

๒.๖ แนวคดทฤษฎเก�ยวกบการมสวนรวม แนวคดเร�องการมสวนรวม

สานกงานคณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต, สานกงานสภาสถาบนราชภฏ และทบวงมหาวทยาลย (๒๕๔๖, หนา ๑๑๔) ไดระบวา การมสวนรวม คอ การท�ประชาชนหรอชมชนสามารถเขาไปมสวนในการตดสนใจ ในการกาหนดนโยบายพฒนาทองถ�น และ มสวนรวมในการรบประโยชนจากบรการ รวมท2งมสวนในการควบคมประเมนผลโครงการตาง ๆ ของทองถ�น นอกจากน2 ยงไดใหความหมายของ การมสวนรวมวาม ๒ ลกษณะ คอ

๑. การมสวนรวมในลกษณะท�เปนกระบวนการของการพฒนา โดยใหประชาชน มสวนรวมในการพฒนาต2งแตเร�มตนจนส2นสดโครงการ ไดแก การรวมกนคนหาปญหา การวางแผน การตดสนใจ การระดมทรพยากรและเทคโนโลยทองถ�น การบรหารจดการ การตดตามประเมนผล รวมท2งรบผลประโยชนท�เกดข2นจากโครงการ

๒. การมสวนรวมทางการเมอง แบงออกเปน ๒ ประเภท คอ ประเภทท� ๑ การสงเสรมสทธและพลงอานาจของพลเมองโดยประชาชน หรอ ชมชน

พฒนาขดความสามารถของตนในการจดการเพ�อรกษาผลประโยชนของกลม ควบคมการใชและการกระจายทรพยากรของชมชนอนจะกอใหเกดกระบวนการ และโครงสรางท�ประชาชนในชนบทสามารถแสดงออกซ�งความสามารถของตนและไดรบผลประโยชนจากการพฒนา

ประเภทท� ๒ การเปล�ยนแปลงกลไกการพฒนาโดยรฐ มาเปนการพฒนาท�ประชาชน มบทบาทหลกโดยการกระจายอานาจในการวางแผน จากสวนกลางมาเปนสวนภมภาค เปนการคนอานาจในการพฒนาใหแกประชาชนใหมสวนรวมในการกาหนดอนาคต ของตนเอง

นรนดร จงวฒเวศย (๒๕๒๗, หนา ๑๘๓) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา การ มสวนรวม หมายถง การเก�ยวของทางดานจตใจและอารมณของบคคลหน� งในสถานการณกลม ซ� งผลของการเก�ยวของดงกลาวเปนเหตเราใจใหกระทาการใหบรรลจดมงหมายของกลมน2น กบท2ง ทาใหเกดการมสวนรวมรบผดชอบกบกลมดงกลาวดวย

นรนทรชย พฒนพงศา (๒๕๔๖, หนา ๔) ไดสรปความหมายของการมสวนรวมวา การ มสวนรวม คอ การท�ฝายหน�งฝายใดท�ไมเคยไดเขารวมในกจกรรมตาง ๆ หรอเขารวมการตดสนใจหรอเคยมาเขารวมดวยเลกนอยไดเขารวมดวยมากข2น เปนไปอยางมอสรภาพ เสมอภาค มใช มสวนรวมอยางผวเผนแตเขารวมดวยอยางแทจรงย�งข2นและการเขารวมน2นตองเร�มต2งแตข2นแรกจนถงข2นสดทายของโครงการ

ชต นลพานช และกลธน ธนาพงศธร (๒๕๓๒, หนา ๓๕๐) ไดระบวา การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชนบท หมายถง การท�ประชาชนท2งในเมองและชนบทไดเขามามสวนรวมหรอเขา

๓๒

มามสวนเก�ยวของในการดาเนนงานพฒนาชนบทข2นตอนใดข2นตอนหน�งหรอทกข2นตอนแลวแตเหตการณจะเอ2ออานวย

วนรกษ ม�งมณนาคน (๒๕๓๑, หนา ๑๐) ไดสรปวา การมสวนรวมของประชาชน หมายถง การเขารวมอยางแขงขนและอยางเตมท�ของกลมบคคลผมสวนไดเสยในทกข2นตอนของโครงการหรองานพฒนาชนบท โดยเฉพาะอยางย�งการมสวนรวมในอานาจการตดสนใจและหนาท�ความรบผดชอบ การมสวนเขารวมจะเปนเคร�องประกนวาส�งท� ผมสวนไดเสยตองการท�สดน2น จกไดรบการตอบสนองและทาใหมความเปนไปไดมากข2นวาส�งท�ทาไปน2นจะตรงกบความตองการท�แทจรง และม�นใจมากข2นวาผเขารวมทกคนจะไดรบประโยชนเสมอหนากน ทฤษฎเก�ยวกบการมสวนรวม

ทฤษฎท�เก�ยวกบการมสวนรวมม ๕ ทฤษฎ ซ� ง อคน รพพฒน (อางถงใน ยพาพร รปงาม, ๒๕๔๕, หนา ๗-๙) ไดสรปไวดงน2 ๑. ทฤษฎการเกลHยกลอมมวลชน (Mass Persuation)

Maslow (อางถงใน อคน รพพฒน, ๒๕๒๗, หนา ๗-๘) กลาววา การเกล2ยกลอม หมายถง การใชคาพดหรอการเขยน เพ�อมงใหเกดความเช�อถอและการกระทา ซ� งการเกล2 ยกลอมมประโยชนในการแกไขปญหาความขดแยงในการปฏบตงานและถาจะให เกดผลดผเกล2 ยกลอมจะตองมศลปะในการสรางความสนใจในเร�องท�จะเกล2ยกลอม

โดยเฉพาะในเร�อง ความตองการของคนตามหลกทฤษฎของ Maslow ท�เรยกวาลาดบข2น ความตองการ (hierarchy of needs) คอ ความตองการของคนจะเปนไปตามลาดบจากนอยไปมาก มท2งหมด ๕ ระดบ ดงน2

๑.๑ ความตองการทางดานสรระวทยา (physiological needs) เปนความตองการ ข2นพ2นฐานของมนษย (survival needร) ไดแก ความตองการทางดานอาหาร ยา เคร�องนงหม ท�อยอาศย ยารกษาโรค และความตองการทางเพศ

๑.๒ ความตองการความม�นคงปลอดภยของชวต (safety and security needs) ไดแก ความตองการท�อยอาศยอยางมความปลอดภยจากการถกทารายรางกาย หรอถกขโมยทรพยสน หรอความม�นคงในการทางานและการมชวตอยอยางม�นคงในสงคม

๑.๓ ความตองการทางดานสงคม (social needs) ไดแก ความตองการความรก ความตองการท�จะใหสงคมยอมรบวาตนเปนสวนหน�งของสงคม

๑.๔ ความตองการท�จะมเกยรตยศช�อเสยง (self-esteem needs) ไดแก ความภาคภมใจ ความตองการดเดนในเร�องหน� งท�จะใหไดรบการยกยองจากบคคลอ�น ความตองการดานน2 เปนความตองการระดบสงท�เก�ยวกบความม�นใจในตวเองในเร�องความสามารถ และความสาคญของบคคล

๓๓

๑.๕ ความตองการความสาเรจแหงตน (self-actualization needs) เปนความตองการในระบบสงสด ท�อยากจะใหเกดความสาเรจในทกส�งทกอยางตามความนกคด ของตนเองเพ�อจะพฒนาตนเองใหดท�สดเทาท�จะทาไดความตองการน2 จงเปนความตองการพเศษของบคคลท�จะพยายามผลกดนชวตของตนเองใหเปนแนวทางท�ดท�สด ๒. ทฤษฎการระดมสรางขวญของคนในชาต (National Morale)

คนเรามความตองการทางกายและใจถาคนมขวญดพอ ผลของการทางานจะสงตามไปดวย แตถาขวญไมดผลงานกต�าไปดวย ท2งน2 เน�องจากวาขวญเปนสถานการณทางจตใจท�แสดงออกในรปพฤตกรรมตาง ๆ น�นเอง การจะสรางขวญใหดตองพยายามสรางทศนคตท�ดตอผรวมงาน เชน การ ไมเอารดเอาเปรยบ การใหขอเทจจรงเก�ยวกบงาน การเปดโอกาสใหแสดงความคดเหน เปนตน และเม�อใดกตามถาคนทางานมขวญดจะเกดสานกในความรบผดชอบ อนจะเกดผลดแกหนวยงานท2งในสวนท�เปนขวญสวนบคคล และขวญของกลม ดงน2น จะเปนไปไดวาขวญของคนเราโดยเฉพาะคนมขวญท�ดยอมเปนปจจยหน�งท�จะนาไปสการมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ไดเชนกน (ยพาพร รปงาม, ๒๕๔๕, หนา ๘) ๓. ทฤษฎสรางความรสกชาตนยม (Nationalism)

ปจจยประการหน� งท�นาไปสการมสวนรวม คอ การสรางความรสกชาตนยมใหเกดข2น หมายถง ความรสกเปนตวของตวเองท�จะอทศหรอเนนคานยมเร�องผลประโยชนสวนรวมของชาต มความพอใจในชาตของตวเอง พอใจเกยรตภม จงรกภกด ผกพนตอทองถ�น (ยพาพร รปงาม, ๒๕๔๕, หนา ๘) ๔. ทฤษฎการสรางผนา (Leadership)

การสรางผนาจะชวยจงใจใหประชาชนทางานดวยความเตมใจเพ�อบรรลเปาหมายหรอวตถประสงครวมกน ท2งน2 เพราะผนาเปนปจจยสาคญของการรวมกลมคน จงใจไปยงเปาประสงคโดยท�วไปแลวผนาอาจจะมท2งผนาท�ด เรยกวา ผนาปฎฐาน (positive leader) ผนาพลวต คอ เคล�อนไหวทางานอยเสมอ (dynamic leader) และผนาไมมกจ ไมมผลงานสรางสรรค ท�เรยกวา ผนานเสธ (negative leader) ผลของการใชทฤษฎการสรางผนา จงทาใหเกดการระดมความรวมมอปฏบตงานอยางมขวญกาลงใจ งานมคณภาพ มความคดรเร�มสรางสรรค และรวมรบผดชอบ ดงน2น การสรางผนาท�ด ยอมจะนาไปส การมสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ดวยดน�นเอง (ยพาพร รปงาม, ๒๕๔๕, หนา ๘) ๕. ทฤษฎการใชวธและระบบทางการบรหาร (Administration and Method)

การใชระบบบรหารในการระดมความรวมมอเปนวธหน� งท�งายเพราะใชกฎหมาย ระเบยบ แบบแผน เปนเคร�องมอในการดาเนนการ แตอยางไรกตามผลของความรวมมอยงไมมระบบใดดท�สดในเร�องการใชระบบบรหาร เพราะธรรมชาตของคน ถาทางานตามความสมครใจอยางต2งใจไมมใครบงคบกจะทางานดวยความรก แตถาไมควบคมเลยกไมเปนไปตามนโยบายและความจาเปนของรฐ เพราะการใชระบบบรหาร เปนการใหปฏบตตามนโยบายเพ�อใหบรรลเปาหมายเพ�มความคาดหวงผลประโยชน (ยพาพร รปงาม, ๒๕๔๕, หนา ๘-๙)

๓๔

กระบวนการมสวนรวม โกวทย พวงงาม (๒๕๔๕, หนา ๘) ไดสรปถงการมสวนรวมท�แทจรงของประชาชน ในการพฒนา

ควรจะม ๔ ข2นตอน คอ ๑. การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาของแตละทองถ�น กลาวคอ ถาหาก

ชาวชนบทยงไมสามารถทราบถงปญหาและเขาใจถงสาเหตของปญหาในทองถ�นของตนเปนอยางดแลว การดาเนนงานตาง ๆ เพ�อแกปญหาของทองถ�นยอมไรประโยชน เพราะชาวชนบทจะ ไมเขาใจและมองไมเหนถงความสาคญของการดาเนนงานเหลาน2น

๒. การมสวนรวมในการวางแผนดาเนนกจกรรม เพราะการวางแผนดาเนนงานเปนข2นตอนท�จะชวยใหชาวชนบทรจกวธการคด การตดสนใจอยางมเหตผล รจกการนาเอาปจจยขาวสารขอมลตาง ๆ มาใชในการวางแผน

๓. การมสวนรวมในการลงทนและการปฏบตงาน แมชาวชนบทสวนใหญจะมฐานะยากจน แตกมแรงงานของตนท�สามารถใชเขารวมได การรวมลงทนและปฏบตงานจะทาใหชาวชนบทสามารถคดตนทนดาเนนงานไดดวยตนเอง ทาใหไดเรยนรการดาเนนกจกรรมอยางใกลชด

๔. การมสวนรวมในการตดตามและประเมนผลงาน ถาหากการตดตามงานและประเมน ผลงานขาดการมสวนรวมแลวชาวชนบทยอมจะไมทราบดวยตนเองวางานท�ทาไปน2นไดรบผลด ไดรบประโยชนหรอไมอยางใด การดาเนนกจกรรมอยางเดยวกนในโอกาสตอไป จงอาจจะประสบความยากลาบาก

นอกจากน2สานกมาตรฐานการศกษา, สานกงานสภาสถาบนราชภฏ, กระทรวงศกษาธการ, สานกมาตรฐานอดมศกษา และทบวงมหาวทยาลย (๒๕๔๕, หนา ๑๑๖) ยงไดกลาวถง การ มสวนรวมในข2นตอนของการพฒนา ๕ ข2น ดงน2

๑. ข2นมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาในชมชนตลอดจน กาหนดความตองการของชมชน และมสวนรวมในการจดลาดบความสาคญของความตองการ

๒. ข2นมสวนรวมในการวางแผนพฒนา โดยประชาชนมสวนรวมในการกาหนดนโยบายและวตถประสงคของโครงการ กาหนดวธการและแนวทางการดาเนนงาน ตลอดจนกาหนดทรพยากรและแหลงทรพยากรท�ใช

๓. ข2นมสวนรวมในการดาเนนงานพฒนา เปนข2นตอนท�ประชาชนมสวนรวมในการสรางประโยชนโดยการสนบสนนทรพย วสดอปกรณและแรงงาน หรอเขารวมบรหารงาน ประสานงานและดาเนนการขอความชวยเหลอจากภายนอก

๔. ข2นการมสวนรวมในการรบผลประโยชนจากการพฒนา เปนข2นตอนท�ประชาชนม สวนรวมในการรบผลประโยชนท�พงไดรบจากการพฒนาหรอยอมรบผลประโยชนอนเกดจากการพฒนาท2งดานวตถและจตใจ

๕. ข2นการมสวนรวมในการประเมนผลการพฒนา เปนข2นท�ประชาชนเขารวมประเมนวาการพฒนาท�ไดกระทาไปน2นสาเรจตามวตถประสงคเพยงใด

๓๕

กรรมวธในการมสวนรวมของประชาชน กรรมวธการมสวนรวมของประชาชน สามารถทาไดหลายวธท�สาคญ มดงตอไปน2

(โกวทย พวงงาม, ๒๕๔๕, หนา ๑๑) ๑. การเขารวมประชมอภปราย เปนการเขารวมถกปญหาหรอเน2อหาสาระของแผนงานหรอ

โครงการพฒนา เพ�อสอบถามความคดเหนของประชาชน ๒. การถกเถยง เปนการแสดงความคดเหนโตแยงตามวถทางประชาธปไตย เพ�อใหทราบถงผลด

ผลเสยในกรณตาง ๆ โดยเฉพาะประชาชนในทองถ�นท�มผลกระทบ ท2งทางบวกและทางลบตอความเปนอยของเขา

๓. การใหคาปรกษาแนะนา ประชาชนตองรวมเปนกรรมการในคณะกรรมการบรหารโครงการเพ�อใหความม�นใจวามเสยงของประชาชนท�ถกผลกระทบเขามสวนรวมรบรและรวมในการตดสนใจและการวางแผนดวย

๔. การสารวจ เปนวธการใหประชาชนไดมสวนรวมแสดงความคดเหนในเร�องตาง ๆ อยางท�วถง ๕. การประสานงานรวม เปนกรรมวธท�ประชาชนเขารวมต2งแตการคดเลอกตวแทนของกลมเขาไป

เปนแกนนาในการจดการหรอบรหาร ๖. การจดทศนศกษา เปนการใหประชาชนไดเขารวมตรวจสอบขอเทจจรง ณ จดดาเนนการ กอนให

มการตดสนใจอยางใดอยางหน�ง ๗. การสมภาษณหรอพดคยอยางไมเปนทางการกบผนา รวมท2งประชาชนท�ไดรบผลกระทบเพ�อหา

ขอมลเก�ยวกบความคดเหนและความตองการท�แทจรงของทองถ�น ๘. การไตสวนสาธารณะ เปนการเปดโอกาสใหประชาชนทกกลมเขารวมแสดงความคดเหนตอ

นโยบาย กฎ ระเบยบในประเดนตาง ๆ ท�จะมผลกระทบตอประชาชน โดยรวม ๙. การสาธต เปนการใชเทคนคการส�อสารทกรปแบบเพ�อเผยแพรขอมลขาวสารใหประชาชน

รบทราบอยางท�วถงและชดเจนอนจะเปนแรงจงใจใหเขามามสวนรวม ๑๐. การรายงานผล เปนการเปดโอกาสใหประชาชนทบทวนและสะทอนผลการตดสนใจตอ

โครงการอกคร2 งหน�ง หากมการเปล�ยนแปลงจะไดแกไขไดทนทวงท

๒.๗ แนวคดทฤษฎ System Theory ๑. กรอบแนวคดเก�ยวกบทฤษฎระบบกบการวจย การวจยเปนเคร� องมอท�จ าเปนอยางย�งตอการประเมนความสาเรจของโครงการหรอการวดความสามารถในการบรรลผลของการกระทาอยางใดอยางหน� ง ผลท�ไดจากการประเมนจะเปนตวช2 วดความสามารถในการดาเนนงานวามประสทธภาพและประสทธผลมากนอยเพยงใด นกทฤษฎองคการท2งหลายตางพากนเสนอแนวคด วธการวเคราะหและตวแบบ (Models) ของการศกษาเพ�อการประเมน

๓๖

ความสาเรจของโครงการหรอหนวยงานตาง ๆ (Amitai Etzioni, ๑๙๖๔: ๑ อางใน ภรณ กรตบตร, ๒๕๒๙: ๑) กบสนและคณะ (Gibson and others, ๑๙๗๙: ๒๗) เสนอแนะวาการประเมนประสทธภาพการบรหารการจดการท�เหมาะสมท�สดคอการใชแนวคดทฤษฎระบบเปนตวแบบหรอเคร�องมอในการวเคราะห ทฤษฎระบบ (System Theory) มตนกาเนดมาจากนกทฤษฎองคการและนกชววทยา คอ โบลดด2ง และ เบอรทาแลนดไฟ (Boulding and Bertalunffy) มององคการในฐานะส�งมชวต โดยมองในรประบบเปดเหมอนระบบกายวภาคของส�งมชวต (Anatomy) เชนเดยวกบ มลเลอรและไรซ (E.j. Miller and A.K. Rice, ๑๙๖๗: ๓) คมเบอรล� (Kimberly, ๑๙๗๙: ๔๓๗-๔๕๗) และดาวส (Downs: ๒๕๒๔: ๑๓-๒๐) รวมท2งนกทฤษฎอ�น ๆ อกหลายทาน ซ� งสรปเปนแผนภาพอยางงาย ๆ เบ2องตนดงน2

ภาพท� ๒ แผนภาพ ทฤษฎระบบ ท�มา : ปรบปรงมาจาก เฉยบ ไทยย�ง, องคการและการจดการ, ๒๕๓๙: ๒๒

แนวคดของทฤษฏระบบ จงเปนอกหน� งตวแบบท�เหมาะสมในการประเมนผลตามโครงการเพ�มประสทธภาพการบรหารจดการกองทนหมบานและชมชนเมอง เพราะเปนการศกษาและมองภาพชมชนทองถ�นอยางองครวมและเปนระบบ ซ� งประกอบดวยหนวยขององคการหรอหนวยเปล�ยนสภาพซ� งในท�น2คอชมชนทองถ�น หนวยปจจยนาเขา หนวยนาออกผลผลต และหนวยผใชผลผลตซ� งเปนสภาพแวดลอมองคการ ตอไปน2 จะเรยกวา “บรบท” (Context) ซ� ง ศาสตราจารย ดร.เฉลยว บรภกด ไดสงเคราะหจากการศกษาทฤษฎท2งตะวนตกและแนวคดตะวนออก ดงจะไดนาเสนอตอไป

ส�งแวดลอม/ขอมลยอนกลบ

ขอบเขตองคการ

กระบวนการเปล�ยนสภาพ

ระบบภายในองคการ

- โครงสรางองคการ - การบรหารการจดการ

ขอมลยอนกลบ

เขตเปล�ยนผาน ของปจจยนาเขา ระหวางองคการ กบส�งแวดลอม

ส�งแวดลอม/ขอมลยอนกลบ

เขตเปล�ยนผาน ระหวางผลผลต

องคการ กบส�งแวดลอม

๓๗

๒. การศกษาทฤษฎระบบ เน2อหาท�สงเคราะหตอไปน2 เปนผลการนาเสนอโดย ศาสตราจารย ดร.เฉลยว บรภกด สรางข2นโดย

ศกษาแนวความคดเชงระบบ (Systems Concepts) และการคดเชงระบบ (Systems Thinking) ในตาราภาษาองกฤษหลายเลม กบไดศกษาทฤษฎในทางพทธธรรม ๓ ทฤษฎ คอ

อทปปจจยตา ปฏจจสมปบาท และไตรลกษณ ตลอดเวลาประมาณ ๓๐ ป ท�ไดศกษาเร�องน2กไดเฝาสงเกต “ส�งจรง” หรอ “Reality” ในเอกภพน2 (The Universe) เทาท�ผเขยนจะสามารถสงเกตไดแลวนามาคดทบทวนประมวลและสงเคราะหเขาดวยกน สรปข2นเปนแนวคดเชงทฤษฎ ชดหน�ง ซ� งปรากฏเปนประเดนตาง ๆ ดงแสดงไวในขอตอ ๆ ไป แนวคดประเดนตาง ๆ อนเปนสวนประกอบของ “ทฤษฎระบบ” ฉบบของผเขยนน2 นบวาเปนผลสะสม ซ� งไดผานการปรบปรงมาเปนระยะ ๆ คอ เม�อสงเกตเหนปรากฏการณบางอยางของส�งจรง (Reality) เพ�มข2นกนามาปรบปรงแนวความคดเดมใหสอดคลองกบส�งท�สงเกตเหนน2นพรอมกบกลบไปศกษาแนวความคดของผอ�นอกคร2 งและทดลองนาแนวความคดใหมท�ปรบปรงแลวของตนเองไปเปรยบเทยบหรอประยกตใช กบส�งจรงอกอนหน�ง เพ�อตรวจดความสอดคลองกน ท2งน2 เพราะผเขยนเช�อวา ทฤษฎใด ๆ ถาไมสอดคลองกบส� งจรง ยอมไมมประโยชนท�จะใชอธบาย หรอใชทานาย หรอใชควบคมความเปนไปของส�งจรงเหลาน2น

ทฤษฎระบบฉบบน2 มลกษณะเน2อหาสาระเปน “ทฤษฎท�วไป” หรอเปนความคดพ2นฐาน หรอขอตกลงเบ2องตน (Basic Assumption) ท�รองรบทฤษฎเฉพาะดานหรอทฤษฎเฉพาะเร�อง กลาวคอ ทฤษฎเฉพาะดานท2งหลายตางกมขอตกลงเบ2องตนมากอนวา “ผลยอมเกดจากเหต” ดงเชนท�เปนความคดหลกของทฤษฎระบบ จากน2นแตละทฤษฎดงกลาว จงเจาะจงระบแตละคของความสมพนธระหวางเหตกบผล

๓. ภาพโดยรวมของทฤษฎระบบ ทฤษฎระบบ (The Systems Theory) คอ แนวคดท�เช�อวาเอกภพแหงน2 (The Universe) เปนหน�ง

หนวยระบบ ซ� งมคณสมบตประการตาง ๆ ตามท�จะกลาวตอไป ยกเวนบางประการท�ยง ไมอาจจะรได เพราะเอกภพเปนหนวยระบบท�ใหญโตเกนกวาท�เราจะสงเกตและพสจน ไดครบถวน และแมสวนประกอบท�เลกท�สดของเอกภพซ� งนกวทยาศาสตรปจจบนเรยกวา “ควารก” (Quaek) และเราสงเกตหรอพสจนไดยากกเปนหนวยระบบเชนเดยวกน แตอาจ มคณสมบตอยางไมครบถวน สวนส�งอ�น ๆ ท2งหลายท�มขนาดระหวางกลางของส�งท2งสองน2 ลวนมคณสมบตของความเปนหนวยระบบครบถวนทกประการ

คณสมบตสาคญเทาท�ไดคนพบแลวของหนวยระบบแตละหนวย คอ ๑. เปนหนวยทางาน ๒. มขอบเขต ๓. มผลผลต ๔. มกระบวนการ

๓๘

๕. มปจจยนาเขา ๖. มบรบท ๗. มผลยอนกลบ ๘. ประกอบข2นจากหนวยระบบอนระบบจานวนหน�ง ๙. เปนหนวยอนระบบหน�งของหนวยอภระบบ ๑๐. มจดเร�มตนและจดส2นสดบนมตเวลา ๑๑. มท�มาท�อยและท�ไป คณสมบตแตละประการเหลาน2 มคาอธบายขยายความในขอตอ ๆ ไป สาหรบในช2 นน2 เม�อนา

คณสมบตท2 งหลายมาประกอบเขาดวยกนเปนแผนภาพเดยว จะไดรปแบบเปนโครงสรางทางความคด (Conceptual Framework) ของหน�งหนวยระบบ (A System Unit) ดงในแผนภาพ ตอไปน2

ปจจยนาเขา หรอ Input (I) กระบวนการ หรอ Process (P) ผลผลต หรอ Output (O) I๑ = P๑ = O๑ = I๒ = P๒ = O๒ = I๓ = P๓ = O๓ = In = Pn = On =

ผลยอนกลบ หรอ Feedback (F) ผลยอนกลบ หรอ Feedback (F) ขอบเขต หรอ Boundary (B) บรบท หรอ Context (C) C๑ = C๒ = C๓ = Cn =

ภาพท� ๓ แผนภาพ โครงสรางทางความคดท�แสดงคณสมบตของหน�งหนวยระบบ ท�มา : เฉลยว บรภกด และคนอ�นๆ, ชดวชาการวจยชมชน, ๒๕๔๕: ๓๔

๓๙

๓.๑ เปนหนวยทางาน คณสมบตของการ “เปนหนวยทางาน” (Working Unit) ในท�น2หมายความวา หนวยน2 มไดอยน�ง

เฉยแตเปนหนวยทางานบางอยางตามลกษณะงานท�หนวยระบบน2นถกสรางข2นมา เพ�อใหทางานซ� งลกษณะงานเหลาน2บางอยางมนษยกไมอาจรไดหรอเขาใจไดเสมอไป เชน มนษยไมรวาเอกภพถกสรางข2นมาโดยอะไรหรอโดยผใด เพ�อใหทางานอะไร แตมบางหนวยระบบท�มนษยสามารถรบรได เชน เรารวาคณะกรรมการสอบคดเลอกของโรงเรยนถกสรางข2นโดย อาจารยใหญ เพ�อทาการสอบคดเลอกนกเรยนเขาเรยน เปนตน

๓.๒ มขอบเขต คณสมบตของการ “มขอบเขต” (Boundary) ในท�น2หมายความวา มเสนเขตแดนลอมรอบเน2อท�

ของหนวยน2 ซ� งแบงแยกเน2อท�ของหนวยน2 ออกจากหนวยอ�น ทาใหหนวยอ�น ๆ เหลาน2น มสภาพเปน “บรบท” ของหนวยน2 เชน ผวหนงและปลายเสนผมของคนเปนแนวแบงเขตแดนซ� งแยกคนหน�งออกจากส�งอ�นภายนอก

๓.๓ มผลผลต คณสมบตของการ “มผลผลต” (Product) ในท�น2 หมายความวา หนวยระบบน2 ใหผลผลต

บางอยาง อนเปนผลมาจากการทางานของหนวยระบบ ผลผลตดงกลาวอาจมมากกวาหน�งรายการ กไดและแตละรายการเม�อหลดออกมาจากหนวยระบบแลว กจะเล�อนไหลไปเปนปจจยนาเขาของหนวยระบบอ�นท�เปนบรบทของหนวยระบบน2 ตอไป

๓.๔ มกระบวนการทางาน คณสมบตของการ “มกระบวนการทางาน” ( Process) คอ หนวยระบบน2 มกระบวนการทางานท�ม

ลกษณะเปนแบบแผนชดเจนและมความคงท�ในหวงเวลาหน�งสามารถสงเกตไดและประเมนไดกระบวนการทางานน2 คอการท�ปจจยนาเขาตาง ๆ มากระทาปฏกรยาตอกน จนบงเกดเปนผลผลตของหนวยระบบ กระบวนการอาจจะมหลายข2นตอน และแตละข2นตอนมลกษณะเปนหนวยระบบในตวเองอกดวย คอ มคณสมบตทกขอ ของหนวยระบบ

๓.๕ มปจจยนาเขา คณสมบตของการ “มปจจยนาเขา” (Input) ในท�น2 หมายความวา หนวยน2 ไดรบเอาบางส� ง

บางอยางเขามาในหนวยระบบ เพ�อนาไปเขากระบวนการและแปลงรปเปนผลผลต ปจจยนาเขาเหลาน2ไดมาจากผลผลตของหนวยระบบอ�น ๆ ซ� งเปนบรบทของหนวยน2 มขอควรสงเกต คอหนวยระบบท�เปนส�งมชวตสามารถคดเลอกปจจยนาเขา แตหนวยระบบท�ไมมชวต จะไมสามารถคดเลอกปจจยนาเขาดวยตวเอง เวนไวแตไดถกวางเง�อนไขหรอโปรแกรมไวลวงหนาโดยผสรางหนวยระบบน2นกจกรรมการคด เ ล อ ก ป จ จย น า เ ข า ห ร อ ก า ร ป ร บ ก ร ะ บ ว น ก า ร ภ า ย ใ น ไ ด ช� อ ว า เ ป น ก า ร ส ง ผ ล ยอ น ก ลบภายใน (Internal Feedback) ปจจยนาเขาบางตวเชน “บคคล” สามารถจดการเลอกสรรปจจยนาเขาตวอ�น ๆ สามารถกาหนด กระบวนการ และสามารถกาหนดลกษณะของผลผลตของหนวยระบบได

๔๐

๓.๖ มบรบท คณสมบตของการ “มบรบท” (Context) ในท�น2หมายความวามหนวยระบบอ�น ๆ จานวนหน�งท�อย

นอกเสนเขตแดนของหนวยน2 ซ� งใหปจจยนาเขาแกหนวยน2 และรบเอาผลผลตของหนวยน2 หนวยอ�น ๆ เหลาน2นเม�อรวมกนแลวเรยกวาบรบทของหนวยน2 การท�ผลผลตถกสงผานบรบทแลวมผลกระทบไปถงปจจยนาเขาข2นตอไป เชนน2 ไดช�อวาเปนการ สงผลยอนกลบภายนอก (External Feedback) บรบทมอทธพลตอหนวยระบบอยางมาก อาจเปนผสรางหนวยระบบใหเกดข2นและเปล�ยนแปลงหนวยระบบกได ท2งดานปจจยนาเขา กระบวนการ และผลผลตของหนวยระบบ

๓.๗ มผลยอนกลบ คณสมบตของการ “มผลยอนกลบ” (Feedback) ในท�น2 คอการท�ผลผลตตามข2นตอน ตาง ๆ จาก

การทางานของหนวยระบบถกสงใหมผลกระทบไปถงข2นกอนหนาน2น ถาผลดงกลาวถกสงผานบรบทภายนอกไดช�อวาเปนการสงผลยอนกลบภายนอก (External Feedback) และถาเปนการสงผานภายในขอบเขตของหนวยระบบเองเรยกวา การสงผลยอนกลบภายใน (Internal Feedback) ดงไดกลาวแลวในขางตน

๓.๘ ประกอบขHนจากหนวยอนระบบจานวนหน�ง คณสมบตของการ “ประกอบข2นจากหนวยอนระบบจานวนหน�ง” (Being Composed of a Number

of a Subsystem Units) ในท�น2หมายความวา หนวยระบบน2 เม�อนามาวเคราะหแยกแยะหาสวนประกอบจะพบวาประกอบดวยอนระบบยอย ๆ จานวนหน� ง หนวยอนระบบดงกลาวไดแกปจจยนาเขาแตละรายการ กระบวนการทางานแตละรายการ และผลผลตแตละรายการ ซ� งลวนมคณสมบตเปนหนวยระบบในตวเองท2งส2น

๓.๙ เปนหนวยอนระบบหน�งของหนวยอภระบบหน�ง คณสมบตของการ “เปนหนวยอนระบบหน�งของหนวยอภระบบหน�ง” (Being a Subsystem Units

of a Suprasystem Units) ในท�น2หมายความวา หนวยระบบน2 เปนสวนยอยของหนวยอภระบบอกหนวยหน�งซ� งมขนาดใหญกวาหนวยน2 หนวยอภระบบดงกลาวนอกจากประกอบข2 นจากหนวย อนระบบน2 แลวยงประกอบดวยหนวยอนระบบอ�น ๆ อกจานวนหน� ง หนวยระบบท�เปนสมาชกหรอสวนประกอบท2งหลายเหลาน2 จะทางานประสานกนเพ�อผลผลตของแตละหนวยอนระบบรวมกนสงผลใหเปนผลผลตรวมของหนวยอภระบบ

๓.๑๐ มจดเร�มตนและจดสHนสดบนมตเวลา คณสมบตของการ “มจดเร�มตนและจดส2นสดบนมตเวลา” (Having Starting Point and Ending Point

on Time Dimension) ในท�น2หมายความวาหนวยระบบน2 เกดข2น ณ เวลาหน�งเวลาใดแลวดาเนนไประยะเวลาหน�ง จงส2นสดความเปนหนวยระบบ โดยท�บรรดาอนระบบของหนวยระบบน2แยกสลายจากกน มไดทางานรวมกนเพ�อใหเกดผลผลตรวมของหนวยระบบน2 อกตอไป บรรดาหนวยอนระบบท�แยกสลายจากกนแลวน2น ตางหนวยกตางแยกยายกนไปเปนปจจยนาเขาของหนวยระบบอ�น ๆ ในบรบทหรอในอภระบบตอไป

๔๑

๓.๑๑ มท�มาท�อยและท�ไป คณสมบตของการ “มท�มาท�อยและท�ไป” (Having Past Condition, Present Condition, and Future

Condition) ในท�น2 หมายความวาหนวยระบบแตละหนวยยอมกอกาเนดมาจากเหตการณใดเหตการณหน� งกอนหนาน2 และมาปรากฏดงในสภาพปจจบน แลวจงจะถงเวลาในอนาคตท�ไปสสภาพอ�น การกอกาเนดกดและการดารงอยกด ตลอดจนการเปนไปในอนาคตกดลวนมาจากการกระทาของเหตปจจยท�เปนธรรมชาตหรอเหตปจจยท�เปนการกระทาของมนษย หรอท2งสองประการผสมกน เชน หนวยครอบครวถกสรางข2นโดยการกระทาของมนษย แตสตวเซลลเดยวถกสรางข2นโดยการกระทาของธรรมชาต เปนตน

๒.๘ เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ จากการคนควาเอกสารงานวจยท�เก�ยวของเร�อง “กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา” พบงานวจยท�มการกลาวถง กระบวนการสบสานประเพณ รวมท2งกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในพ2นท�ตาง ๆ ของประเทศไทย ดงน2

นงลกษณ ธรรมชโชต (๒๕๕๔ : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเร�อง “ความเช�อและบทบาทประเพณลางเทาพระของกลมชาตพนธไทยรามญ ตาบลเจดร2ว อาเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร” โดยมวตถประสงค เพ�อศกษาทศนคตความเช�อและบทบาทของประเพณลางเทาพระไทยรามญ ตาบลเจดร2ว อาเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร และเพ�ออนรกษประเพณ ของกลมชาตพนธในจงหวดสมทรสาครไวใหเยาวชนรนหลงไดศกษา คนควา รวมมออนรกษไวใหคงอยตอไป โดยทาการศกษาขอมลจากเอกสารงานวจยท�เก�ยวของและการวจยภาคสนามดวยการสมภาษณ การสงเกตการณแบบมสวนรวม ผลการศกษาพบวา

๑. ความเช�อและบทบาทของประเพณลางเทาพระท�มตอชาวไทยรามญ ตาบลเจดร2ว มระบบสายสมพนธท�แนบแนน มความเช�อและศรทธาในพระพทธศาสนาจงมประเพณท�เก�ยวเน�องกบพระพทธศาสนา เชน ประเพณแหหางหงสธงตะขาบ ประเพณตกบาตรน2าผ2ง ประเพณลางเทาพระ เปนตน ซ� งทกประเพณไดมการสบทอดจากรนสรนและไดมการประชาสมพนธจนเปนท�รจกอยางแพรหลาย ถอเปนประเพณสาคญของจงหวดสมทรสาคร นอกจากน2ยงมบทบาทอนเก�ยวเน�องกบวถชวตชาวไทยรามญ คอ เปนกลไกควบคมระบบสงคม เปนเคร�องบงช2 อตลกษณทางชาตพนธ สงเสรมความรก ความสามคค ใหเกดข2นในชมชน อกท2งสามารถนาทนทางวฒนธรรมท�มอยมาเพ�มมลคาทางเศรษฐกจ

๒. แนวทางในการอนรกษ นอกจากความเช�อ ความศรทธาท�ชมชนมตอพระพทธศาสนาแลว ยงมปจจยภายนอกท�สนบสนนใหประเพณลางเทาพระ มการอนรกษ สบทอด คอ กฎบตรอาเซยน ในเร�องของการสงเสรมอตลกษณโดยเคารพความหลากหลายและอนรกษมรดกทางวฒนธรรม นโยบายรฐบาล ในการสรางความสามคคและสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศ ในดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม ยทธศาสตรกระทรวงวฒนธรรม ในการรกษา สบทอดวฒนธรรมของชาตและความหลากหลายของลกษณะทองถ�นใหคงอยอยางม�นคง ท�สาคญย�ง คอ ยทธศาสตรของจงหวดสมทรสาครท�ตองการพฒนาแหลง

๔๒

ทองเท�ยวทางเลอกใหมท�เนนธรรมชาต ส�งแวดลอม ประวตศาสตรและวฒนธรรม โดยสรางการมสวนรวมระหวางชมชน ราชการและเอกชนมบทบาทสาคญตอการเปนกลไกควบคมระบบสงคมของชาวมอญเจดร2ว เปนเคร�องบงช2 อตลกษณทางชาตพนธของชาวมอญ

พระครปยธรรมนวฐ (๒๕๔๘ : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเร�อง “การสบสานประเพณสงกรานต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย” โดยมวตถประสงคของการวจยคอ เพ�อศกษาประวต ความเปนมาและพฒนาการของประเพณสงกรานต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย และเพ�อศกษาการสบสานประเพณสงกรานตอาเภอเชยงคาน จงหวดเลยในดานการอนรกษและการสบทอด

จากการวจย พบวางานประเพณสงกรานต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย มกจกรรมท2งท�กระทากนในระดบครอบครว และกระทากนในระดบชมชนโดยสมาชกในสงคมเขารวมงานดวยกน ทาใหกลมเครอญาตและกลมผรวมงานเหลาน2นมบทบาทหรอความสมพนธตอกน ซ� งกจกรรมตาง ๆ ในงานประเพณสงกรานตเปนตวกาหนดและเปนกลไกเช�อมโยงใหกลมบคคลเหลาน2นแสดงบทบาทออกมาหรอเปนตวสงเสรมความสมพนธระหวางกน ส�งเหลาน2จะบรณาการเขาเปนคณคาทางดานสงคมวฒนธรรมไดในท�สด

สรปไดวา การสบสานประเพณสงกรานต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย ในดานการสบทอด ประกอบดวย กจกรรมนนทนาการ เชน การละเลนร�นเรง การเลนสาดน2 า การประกวดเทพสงกรานต และกจกรรมทางวฒนธรรม เชน การรดน2 าดาหวผสงอาย การเตรยมเส2อผาและเคร�องแตงกาย และการทาความสะอาดบานเรอน ซ� งเปนกจกรรมท�ควรสบทอดและสงเสรมใหมการปฏบตตลอดไป

ผองศร มาสขาว และคณะ (๒๕๔๗ : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเร� อง “กระบวนการถายทอด ภมปญญาทองถ�นในการผลตหมวกกยเลยของ ตาบลปากน2 า อาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา” โดยมวตถประสงคท�จะศกษาความเปนมาและกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการผลต หมวกกยเลย รปแบบการจาหนาย แนวโนมทางการตลาด รวมท2งขอดและขอจากดในการสงเสรมอาชพของชมชนในการผลตหมวกกยเลยของตาบลปากน2า อาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา

ผลการวจยพบวา อาชพจกสานไมไผเปนหตถกรรมด2 งเดมของหมบานท�มมาต2 งแต สมยโบราณโดยมชาวจนท�เขามาอาศยต2งถ�นฐานอยแถวเกาะลดในอาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา เปนผ ถายทอดกระบวนการผลต ท2งน2 การจกสานหมวกกยเลยจะผลตกนแถบปากน2 าโจโล เรยกส2 น ๆ วา ตาบลปากน2า อาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา

สาหรบกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการผลตหมวกกยเลยเปนลกษณะไมเปนทางการ โดยมสถาบนครอบครวเปนหลกในการถายทอดแบบบอกเลา การสงเกตและการฝกปฏบต สวนหนวยงานราชการ ไดแก โรงเรยน พฒนาชมชน ไดเขามาใหการสนบสนนตามนโยบายของรฐบาลท�เนนและตองการฟ2 นฟเร�องภมปญญาทองถ�น มการถายทอดภมปญญาทองถ�นลงสสถาบนครอบครวเปนหลก โดยสงเสรมการจกสานหมวกกยเลยเปนอาชพเสรมหลงการทานา ทาสวน เล2ยงกง ผลของการถายทอดภมปญญาทองถ�นจงทาใหหมวกกยเลยพฒนาเปนสนคาหน� งตาบลหน� งผลตภณฑประเภทเคร�องใชเคร� องประดบตกแตง ระดบ ๔ ดาว ของจงหวดฉะเชงเทรา

๔๓

ศภนจ ไชยวรรณ. (๒๕๔๗ : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเร�อง “กระบวนการสบทอดเพลงซอพ2นบานของจงหวดเชยงใหม” ผลของการศกษา สรปไดดงน2 ในกระบวนการสบทอดเพลงซอพ2นบาน ของจงหวดเชยงใหม มความเช�อท�ยงคงยดถอปฏบตอยางตอเน�องมาจนถงปจจบนโดย ไมเปล�ยนแปลง คอ การข2นครซอ การไหวคร และการข2นขนตงนอยเวลาซอบนผามหรอเวท และการเคารพครบาอาจารยท�ไดส�งสอนตนมา กระบวนการเรยนการสอนในปจจบนไดมการปรบเปล�ยนไปบาง เชนมการใชแถบบนทกเสยงการซอเปนอปกรณการสอน นอกจากน2 จากการศกษาสรปไดวาในการเรยนซอหรอการสบทอดน2นไมสามารถบงช2 เวลาวาจะจบส2นการสบทอดเม�อใด เพราะเปนการเรยนรหรอรบการสบทอดท�ไมมวนจบส2น อยางไรกตามกอาจจะบงบอกเวลาได โดยดจากการท�ศษยผน2นมช�อเสยงเปนท�รจกของผฟงซอ สามารถซอดนไดเอง รบงานไดโดยตรงจากผวาจาง และเปนครซอใหแกผท�สนใจตอไป และสามารถเปนครซอใหแกผสนใจคนอ�นตอไป

กมล รอดคลาย ( ๒๕๒๕ : ง – จ ) ไดทาการศกษาเร�อง “ความคดเหนของครเก�ยวกบบทบาทของครในการอนรกษ และสบทอดวฒนธรรมไทย ในดานการจดกจกรรมการเรยน การสอน การคนควาศกษา การเขารวมกจกรรม และเผยแพรความรแกชมชนและการปฏบตในชวตประจาวน” โดยใชกลมตวอยางประชากรเปนครภาษาไทยท�สอนในโรงเรยนมธยมศกษา สงกดกรมสามญศกษา ในเขตการศกษา ๓ ผลการวจยพบวา ในการจดกจกรรมการเรยนการสอนควรสงเสรมใหมการฝกมารยาทและการปฏบตตนท�ดในสงคม จดต2งชมนมเก�ยวกบภาษาและ วฒนธรรมไทย จดอบรมความรดานวฒนธรรมไทย และวฒนธรรมทองถ�นใหแกนกเรยน สงเสรมการนาแหลงความรใน ชมชนมาประกอบการเรยนการสอน ครควรมบทบาทในการศกษาคนควาโดยรวบรวมความรดานวฒนธรรม จากแหลงความรในชมชนเขารวมกจกรรมทองถ�นและงานประเพณตาง ๆ ศกษาและทาความเขาใจนโยบายวฒนธรรมแหงชาต บทบาทของครในดานการ เขารวมกจกรรมและเผยแพรความรแกชมชน ครควรจดต2 งชมรมหรอสมาคมครภาษาไทย สงเสรมใหเยาวชน ผนาชมชน ทศนศกษาหรอเขารบการอบรมความรดานวฒนธรรมไทย บทบาทในดานการปฏบตในชวตประจาวน ครควรใหคาแนะนาและเปนแบบอยางท�ดแกเยาวชน แสดงความกตญqกตเวทตอบพพการ มความเมตตาตอผอ�น มความเปนระเบยบเรยบรอยและแตงกายเหมาะสมตามขนบธรรมเนยมประเพณ

ทองเอHอน อภณหสมต ( ๒๕๓๕ : ๓๐๑ – ๓๐๒ ) ไดทาการศกษาเร�อง “การอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมไทยของโรงเรยนมธยมศกษาในพ2นท�บรเวณชายฝ�งทะเลดานตะวนออก” ผลการวจยพบวา กจกรรมท�สงเสรมวฒนธรรมไทยในโรงเรยนสวนใหญจดมากท�สด เปนกจกรรมตามวนสาคญท�เก�ยวกบชาต ศาสนา พระมหากษตรย ประวตศาสตร ประเพณและวฒนธรรม ไดแก กจกรรมวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา วนแมแหงชาต วนเฉลมพระชนมพรรษา วนลอยกระทง การสงเสรมมารยาทไทย ฯลฯ ท2งน2 เพราะวาพระพทธศาสนา สถาบนพระมหากษตรย และขนบธรรมเนยมประเพณนบเปนแกนวฒนธรรมไทย เปนเอกลกษณประจาชาต และเปนเร�องนโยบายวฒนธรรมแหงชาต

๔๔

กาหนดใหเนนหนกเปนพเศษในการพฒนา โดยมเปาหมายเพ�อใหเยาวชนมความรและความเขาใจ มการประพฤตปฏบตท�ถกตองดงามในเร�องวฒนธรรมประจาชาต

พนชย พรจนทร (๒๕๔๓ : บทคดยอ) ไดทาการศกษาเร�อง “บทบาทการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรม ขององคการบรหารสวนตาบล เขตการศกษา ๑๐” โดยมวตถประสงคเพ�อศกษาบทบาทการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมขององคการบรหารสวนตาบล ตามทศนะของประธานกรรมการบรหารสวนตาบลในพ2นท�เขตการศกษา ๑๐ และเพ�อศกษาปญหาอปสรรคและ แนวทางแกไขปญหาในการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมขององคการบรหารสวนตาบล

ก ลมตวอยางท� ใชในการวจย คอ องคการบรหารสวนตาบลในพ2 นท� เขตการศกษา ๑๐ ประจาป ๒๕๔๒ จานวน ๒๒๘ แหง โดยศกษาจากทศนะของประธานกรรมการการบรหารองคการบรหารสวนตาบล เคร�องมอท�ใชในการวจยเปนแบบสอบถาม ประกอบดวย แบบเลอกตอบแบบมาตราสวนประมาณคา และแบบปลายเปด วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมสาเรจรป SPSS ผลการวจย มดงน2 ๑. องคการบรหารสวนตาบล โดยประธานกรรมการบรหารองคการบรหารสวนตาบล มบทบาท สงเสรมศาสนาและวฒนธรรม ดงน2 ในดานศาสนา พบวา มบทบาทในระดบปานกลาง โดยไดจดกจกรรมในวนสาคญทางศาสนา ไดสนบสนนสงเสรมการประชาสมพนธงานดานศาสนาทางหอกระจายขาว และไดรวมมอกนจดสงเสรมใหประชาชนปฏบตตามหลกธรรม คาสอนของศาสนา ตามลาดบ ในดานวฒนธรรม พบวา มบทบาทในระดบปานกลาง โดยไดรวมมอกบชมชนจดงานประเพณของทองถ�น ไดรวมมอกบวดจดงานประเพณของทองถ�น และไดจดกจกรรมสบสานวฒนธรรมประเพณอนดงามของทองถ�น ตามลาดบ ๒. เปรยบเทยบบทบาทการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรม องคการบรหารสวนตาบล โดยประธานกรรมการบรหารองคการบรหารสวนตาบล จาแนกตามเพศ พบวา ท2 งเพศชายและเพศหญง มบทบาทสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมไมแตกตางกน เม�อจาแนกตามกลมอายพบวา ประธานกรรมการบรหารองคการบรหารสวนตาบล กลมอายต �ากวา ๔๑ ป และ ๔๑ ปข2นไป มการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมแตกตางกน อยางมนยสาคญทางสถตท�ระดบ ๐.๐๕ และเม�อจาแนกตามระดบการศกษา พบวากลมระดบการศกษาต�ากวามธยมศกษาตอนปลายและมธยมศกษาตอนปลายข2 นไป มการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรม แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตท�ระดบ ๐.๐๕ ๓. ปญหาอปสรรคในการสงเสรมศาสนา และวฒนธรรมขององคการบรหารสวนตาบล พบวา ขาดงบประมาณสนบสนนอยางเพยงพอ ขาดบคลากรท�รบผดชอบงานดานศาสนาและวฒนธรรม รวมท2งขาดความรความเขาใจงานดานสงเสรมศาสนาและวฒนธรรม สาหรบแนวทางแกไขปญหา คอ รฐควรจดสรรงบประมาณใหองคการบรหารสวนตาบลอยางเพยงพอจดอตรากาลงดานศาสนาและวฒนธรรม รวมท2งจด

๔๕

ใหมการอบรมเพ�มพนความรแกบคลากรขององคการบรหารสวนตาบลดานสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมมากข2น

จากงานวจยขางตนน2 จะเหนไดวา การศกษาเก�ยวกบกระบวนการสบสานประเพณ รวมท2 งกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�น จากงานวจยขางตนมการศกษาหลากหลายแนวทาง ท2งกระบวนการ วธการ การสบสานประเพณ และข2นตอนการถายทอดภมปญญาทองถ�น ซ� งมวธการถายทอดคลาย ๆ กน คอ มการสบทอดจากผรหรอบรรพบรษไปสคนรนหลงหรอลกหลานท2งในครอบครวและผท�สนใจ ตลอดจนการจดการระบบภายในชมชน โดยรฐมสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณหรอกจกรรม วฒนธรรมประเพณในทองถ�น ซ� งมลกษณะการศกษาท�สอดคลองกบเร�องท�ผวจยดาเนนการ ในเร�องกระบวนการสบสานประเพณ รวมท2งกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�น เพ�อเปนแนวทางในการรวมกนสบสานประเพณทองถ�นท�ดงามใหคงอยกบลกหลานตลอดไป

๔๖

บทท� ๓ วธดาเนนการวจย

การวจยคร2 งน2 เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) เพ�อศกษากระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบ รวมท2งศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ ของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยมข2นตอนการดาเนนการวจย ดงน2 ๓.๑ กรอบแนวคดในการศกษา ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ๓.๓ การสรางเคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมล ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๓.๕ การวเคราะหขอมล

๔๗

๓.๑ กรอบแนวคดในการศกษา ใชทฤษฎระบบ (System Theory) มาเปนกรอบแนวคดในการวจย

ภาพท� ๔ กรอบแนวคดในการศกษา

ส�งแวดลอม/ขอมลยอนกลบ

การสบสาน - ใหสถานศกษาเขามามสวนรวม

- สอดแทรกเขาไปในหลกสตร การเรยนการสอน

- ปลกฝงและถายทอดความรให

ลกหลาน

Input (ปจจยนาเขา) - เทศบาลตาบลพมพา - ประชาชน ในหมท� ๑ และหมท� ๓ - วดพมพาวาสใต - โรงเรยน

- วตถดบในการทาธงตะขาบ

- งบประมาณสนบสนน

Output (ผลผลต) - เกดการสบสานวฒนธรรมทองถ�น - เกดการสงเสรมและอนรกษ ประเพณทองถ�น - เกดการสงเสรมภมปญญาทองถ�น - เกดการสงเสรมการทองเท�ยวใน ทองถ�น - เกดการสงเสรมจากหนวยงาน ภาครฐ

- เกดการมสวนรวมของประชาชน ในทองถ�น - เปนการสรางช�อเสยงใหกบชมชน

Process (กระบวนการ) - กระบวนการทาธงตะขาบ - กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�น - กระบวนการมสวนรวมของประชาชน

ในทองถ�น

- หนวยงานภาครฐ

๔๘

๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ไดแก ประชาชนท�เปนกลมชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอ

บางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา กลมตวอยาง ไดแก ประชาชนท�เลอกมาจากประชากรขางตนในการตอบแบบสอบถาม โดย

คณะผวจยดาเนนการเลอกแบบเจาะจง (Purposive samping) ดงจะแยกตามกลมไดดงน2 ๑. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวด

ฉะเชงเทรา โดย คณลงสรน ผลศร และครอบครว เลขท� ๑๐/๑ หมท� ๑ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง

จงหวดฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ ๒. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�ทาธงตะขาบในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวด

ฉะเชงเทรา โดย คณยายสมญา สายบวทอง คณจารส เชดช และครอบครว เลขท� ๒๒ หมท� ๓

ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ โดย คณสรพล ชาวหงษา เลขท� ๒๐ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวด

ฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ ๓. เจาหนาท�และพนกงานของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๔. วดพมพาวาสใต

โดย พระครวจารณสมณคณ รองเจาอาวาสวดพมพาวาสใต เปนผใหสมภาษณ

๓.๓ การสรางเคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมล เคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมลในคร2 งน2 เปนแบบสอบถามท�ผวจยสรางข2น โดยไดศกษาคนควาจากตาราเอกสาร รายงานวจยท�เก�ยวของ เพ�อรวบรวมเปนแนวคดในการสรางแบบสอบถามข2น โดยดาเนนการดงน2 ๑. ศกษาและรวบรวมแนวคดจากเอกสารและงานวจยท�เก�ยวกบกระบวนการถายทอด ภมปญญาทองถ�น เพ�อสรางเปนเคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมล ๒. สรางเคร�องมอและวธการเกบรวบรวมขอมลใหมเน2อหาครอบคลมตรงตามวตถประสงค ดงรายละเอยดดงน2 ตอนท� ๑ ขอมลท�วไป ไดแก ช�อ ท�อย เบอรโทรศพท อาชพ และระยะเวลาการ อยอาศยในทองถ�น ตอนท� ๒ กระบวนการสรางองคความร ไดแก ๑) กระบวนการทาธงตะขาบ ๒) องคความรในการทาธงตะขาบ ๓) การเกดคณคาทางภมปญญาและวฒนธรรม

๔๙

ตอนท� ๓ กระบวนการถายทอดภมปญญา ไดแก แนวคดในการถายทอด ภมปญญาทองถ�น และแนวคดในการสบสานภมปญญาในชมชนและสถานศกษา ๓. นาเคร�องมอท�ใชในการเกบรวบรวมขอมลไปใหผเช�ยวชาญ เพ�อตรวจสอบเน2อหาใหมความสอดคลองกบวตถประสงคอยางครบถวน ๔. นาเคร�องมอท�ปรบปรงแกไขสมบรณแลว ไปใชกบกลมตวอยาง โดยคณะผวจยออกไปสารวจ เกบขอมล สมภาษณ และเขารวมประเพณกบกลมตวอยาง ๕. นาขอมลท�ไดจากการออกไปสารวจ จากการสมภาษณ และการเขารวมประเพณกบกลมตวอยาง นามาวเคราะห สงเคราะห และพรรณนาตความเก�ยวกบกระบวนการสบสานประเพณแห ธงตะขาบและการถายทอดภมปญญาทองถ�น

๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดนาแบบสอบถาม แบบสมภาษณ และไดเขาไปมสวนรวมสงเกตในประเพณแห ธงตะขาบกบกลมตวอยาง พรอมกบอปกรณท�ใชในการเกบรวบรวมขอมล คอ กลองถายรปและแบบสอบถาม ไปยงเทศบาลตาบลพมพา และกลมตวอยางในหม ๑ และหม ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

๓.๕ การวเคราะหขอมล ๑. ขอมลท�ไดจากเอกสาร งานวจยท�เก�ยวของ วเคราะหโดยการพรรณนาตความขอมลเก�ยวกบความเปนมาของวฒนธรรมทองถ�น การสบสานประเพณแหธงตะขาบและกระบวนการถายทอดภมปญญา และการมสวนรวมของคนในทองถ�น ๒. นาขอมลท�ไดจากแบบสอบถามและจากการสมภาษณ นามารวบรวม วเคราะห แลวนาเสนอแบบการพรรณนาความ ๓. การเขารวมประเพณ วเคราะหจากการสงเกต การสมภาษณ รวมท2งการมสวนรวมในการสบสานประเพณของคนในทองถ�น นาเสนอในรปพรรณนาความ ๔. นาขอมลท2 งหมดดงท�กลาวมาขางตน นามาวเคราะหโดยพจารณาถงปจจยดานตาง ๆ ในภาพรวม โดยอาศยทฤษฎระบบ (Systems Theory)

๕๐

บทท� ๔ ผลการวเคราะหขอมล

การศกษาวจย เร�องกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ผวจยไดผลการวจย โดยมรายละเอยดดงน2 ๔.๑ ประวตความเปนมาของเทศบาลตาบลพมพา ๔.๒ ประวตความเปนมาของวดพมพาวาส

๔.๓ การถายทอดทางความเช�อของประเพณแหธงตะขาบ ๔.๔ กระบวนการทาธงตะขาบ ๔.๕ กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบตามทฤษฎระบบ ๔.๖ กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

ภาพท� ๕ ตราสญลกษณเทศบาลตาบลพมพา ท�มา : ประวตและตราสญลกษณ คนคนวนท� ๗ พฤษภาคม ๒๕๕๔ จาก http://www.phimpha.go.th/public/

๔.๑ ประวตความเปนมาของเทศบาลตาบลพมพา ความหมายตราสญลกษณเทศบาลตาบลพมพา

๑. รปหงส เปนลกษณะของชาวมอญ (ชาวไทยเช2อสายรามญ มาต2งถ�นฐานบรเวณบานคลอง พระยา

สมทร โดยไดอพยพมาจากอาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ นบถอศาสนาพทธ) ชาวไทยเช2อสายรามญมความเช�อวา เสาหงสน2นมไวสาหรบนาธงตะขาบของชาวมอญไปแขวนไวท�ศาลาการเปรยญวดพมพาวาส (ใต) พระภกษสงฆจะนาธงตะขาบเอาไปแขวนไวท�ยอดเสาหงส วดพมพาวาส (ใต) บรรพบรษเช2อสายรามญมความเช�อวา เม�อธงตะขาบท�อยยอดเสาหงสสายเพราะแรงลมจะทาใหบรรพบรษผ สญเสยชวตไปแลวไดข2นสวรรค (เพราะเปนความเช�อของคนไทย เช2อสายรามญเชนน2น) ซ� งจะทาเชนน2ในชวงเทศกาลสงกรานตของทกป

๕๑

๒. รวงขาว โดยท�วไปในพ2นท�ตาบลพมพาเปนท�ราบลม มคลองสงน2 าเลก ๆ ท2งท�เกดเองตามธรรมชาต และท�

ขดโดยกรมชลประทาน เหมาะสาหรบทาการเกษตร ประชาชนสวนใหญจะทานา ปลกขาวเปนสวนใหญ เพราะอาชพน2สามารถทารายไดใหกบประชาชนเปนจานวนมากมาต2งแตอดตถงปจจบน รวงขาวส�อถงความไมส2นสด กอใหเกดพลงความสามคคกลมเกลยว เงนไมร�วไหล สามารถแกไขอปสรรคท2งมวล แสดงถงความเจรญรงเรอง สภาพท�วไปและขอมลพHนฐานท�สาคญ

ขนาดและท�ตHง เทศบาลตาบลพมพา เปนองคกรปกครองสวนทองถ�น ต2งอยเลขท� ๙/๒ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา อยทางทศเหนอของอาเภอบางปะกง อยหางจากอาเภอบางปะกง ประมาณ ๑๕ กโลเมตร มเน2อท�รวม ๑๖.๔ ตารางกโลเมตร หรอ ๑๒,๖๐๐ ไร องคการบรหารสวนตาบลพมพา ไดรบการยกฐานะเปนองคการบรหารสวนตาบลและ มฐานะเปนนตบคคลและเปนราชการบรหารสวนทองถ�น ตามพระราชบญญตสภาตาบลและ องคการบรหารสวนตาบล พ.ศ. ๒๕๓๗ ตามประกาศกระทรวงมหาดไทย เม�อวนท� ๒ มนาคม ๒๕๓๘ โดยม นายสนย แสงจนทร กานนตาบลพมพา เปนประธานกรรมการบรหาร (โดยตาแหนง) คนแรก และไดเปล�ยนเปนนายกองคการบรหารสวนตาบล มนายสมชาย เอ�ยมออน เปนนายกองคการบรหารสวนตาบล (ในชวง พ.ศ. ๒๕๔๖ – พ.ศ. ๒๕๕๐) เท ศบ า ลตา บล พ มพ า ไ ด รบ กา รยก ฐา นะเ ป นเท ศบ าล ตาบ ล พม พ า ตา มป ระก า ศข องกระทรวงมหาดไทย เม�อวนท� ๓๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ และไดมการเลอกต2ง นายกเทศมนตร เม�อวนท� ๒ กมภาพนธ ๒๕๕๑ ผลการเลอกต2ง นายสมชาย เอ�ยมออน ไดรบการเลอกต2งเปนนายกเทศมนตร

อาณาเขตตดตอ

เทศบาลตาบลพมพามอาณาเขตตดตอดงนH ทศเหนอ ตดตอกบ ตาบลเทพราช อาเภอบานโพธS จงหวดฉะเชงเทรา ทศใต ตดตอกบ ตาบลบางสมคร, ตาบลหอมศล อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ทศตะวนออก ตดตอกบ ตาบลหนองจอก, ตาบลบางวว อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ทศตะวนตก ตดตอกบ ตาบลนยมยาตรา อาเภอบางบอ จงหวดสมทรปราการ

๕๒

สภาพภมศาสตรและทรพยากรธรรมชาตของเทศบาลตาบลพมพา

ตาบลพมพาเปนตาบลหน� งใน จงหวดฉะเชงเทรา สภาพภมศาสตร ต2งอยทางทศตะวนออกของประเทศไทย ซ� งอยระหวางละตจดท� ๑๓ องศา ๑๐ ลปดา ถง ๑๓ องศา ๑๕ ลปดาเหนอ และลองจจดท� ๑๐๐ องศา ๕๐ ลปดา ถง ๑๐๒ องศา ๑ ลปดาตะวนออก จงหวดฉะเชงเทราจดไวในเขตภาคกลางตะวนออก หรออยในพ2นท� ๓ จงหวดชายฝ�งทะเลตะวนออก คอ จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดชลบร และจงหวดระยอง

จานวนหมบาน

แบงพHนท�การปกครองออกเปน ๔ หมบาน ดงนH หมท� ๑ ช�อบานคลองฉบง มนายสนนท แซอ�ว เปนผใหญบาน

หมท� ๒ ช�อบานคลองวงข�อ มนายไพฑรย ทองคา เปนกานนตาบลพมพา หมท� ๓ ช�อบานคลองนยมยาตรา มนายธงชาต ผลศร เปนผใหญบาน

หมท� ๔ ช�อบานคลองพระยาสมทร มนายเผอญ กล�นสคนธ เปนผใหญบาน

ประชากร เทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา มจานวนประชากรท2งส2น ๓,๐๙๓ คน โดยแยกเปนชวงอายดงน2 (ณ เดอน พฤษภาคม ๒๕๕๓, ท�มา : งานทะเบยนราษฎร ทองถ�นเทศบาลตาบลพมพา) ตารางท� ๑ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๑ บานคลองพระยาสมทร ชวงอาย/ป ชาย/คน หญง/คน รวม/คน

แรกเกด-๕ ๒๔ ๒๔ ๔๘ ๖ - ๑๑ ๑๙ ๒๘ ๔๗

๑๒ - ๑๕ ๑๐ ๓๔ ๔๔ ๑๖ - ๑๘ ๑๖ ๑๑ ๒๗ ๑๙ - ๒๕ ๓๑ ๔๒ ๗๓ ๒๖ - ๖๐ ๒๗๑ ๒๕๙ ๕๓๐

มากกวา ๖๐ ข2นไป ๓๘ ๔๙ ๘๗ รวม ๔๐๙ ๔๔๗ ๘๕๖

๕๓

ตารางท� ๒ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๒ บานคลองวงข�อ

ตารางท� ๓ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๓ บานคลองนยมยาตรา

ชวงอาย/ป ชาย/คน หญง/คน รวม/คน แรกเกด-๕ ๓๔ ๒๘ ๖๒

๖ - ๑๑ ๓๔ ๒๗ ๖๑ ๑๒ - ๑๕ ๒๑ ๒๙ ๕๐ ๑๖ - ๑๘ ๒๗ ๒๙ ๕๖ ๑๙ - ๒๕ ๕๑ ๓๔ ๘๕ ๒๖ - ๖๐ ๒๙๒ ๒๘๖ ๕๗๘

มากกวา ๖๐ ข2นไป ๕๓ ๖๕ ๑๑๘ รวม ๕๑๒ ๔๙๘ ๑,๐๑๐

ชวงอาย/ป ชาย/คน หญง/คน รวม/คน แรกเกด-๕ ๑๒ ๙ ๒๑

๖ - ๑๑ ๑๓ ๗ ๒๐ ๑๒ - ๑๕ ๑๓ ๑๙ ๓๒ ๑๖ - ๑๘ ๑๒ ๔ ๑๖ ๑๙ - ๒๕ ๒๒ ๒๗ ๔๙ ๒๖ - ๖๐ ๑๒๑ ๑๒๒ ๒๔๓

มากกวา ๖๐ ข2นไป ๒๒ ๔๕ ๖๗ รวม ๒๑๕ ๒๓๓ ๔๔๘

๕๔

ตารางท� ๔ ตรวจสอบแยกในรายละเอยด หม ๔ บานคลองพระยาสมทร

ตารางท� ๕ จานวนประชากรชาย/หญง แยกหมบาน

หมบาน ชาย/คน หญง/คน รวม หม ๑ ๔๐๙ ๔๔๗ ๘๕๖ หม ๒ ๕๑๒ ๔๙๘ ๑,๐๑๐ หม ๓ ๒๑๕ ๒๓๓ ๔๔๘ หม ๔ ๓๘๒ ๔๐๘ ๗๗๙ รวม ๑,๕๑๘ ๑,๕๘๖ ๓,๐๙๓

ตารางท� ๖ จานวนประชากรชาย/หญง อาย ๑๕ ปขHนไป แยกหมบาน

หมบาน ชาย/คน หญง/คน รวม หม ๑ ๓๕๖ ๓๖๑ ๗๑๗ หม ๒ ๔๒๓ ๔๑๔ ๘๓๗ หม ๓ ๑๗๗ ๑๙๘ ๓๗๕ หม ๔ ๓๐๔ ๓๓๔ ๖๓๘ รวม ๑,๒๖๐ ๑,๓๐๗ ๒,๕๖๗

ชวงอาย/ป ชาย/คน หญง/คน รวม/คน แรกเกด-๕ ๒๔ ๒๖ ๕๐

๖ - ๑๑ ๓๔ ๒๙ ๖๓ ๑๒ - ๑๕ ๒๐ ๑๙ ๓๘ ๑๖ - ๑๘ ๑๗ ๒๗ ๔๔ ๑๙ - ๒๕ ๓๑ ๓๐ ๖๑ ๒๖ - ๖๐ ๒๑๗ ๒๒๒ ๔๒๙

มากกวา ๖๐ ข2นไป ๓๙ ๕๕ ๙๔ รวม ๓๘๒ ๔๐๘ ๗๗๙

๕๕

ตารางท� ๗ จานวนประชากรชาย/หญง ท�มสทธgเลอกตHง

หมบาน ชาย/คน หญง/คน รวม หม ๑ ๓๔๐ ๓๕๐ ๖๙๐ หม ๒ ๓๙๖ ๓๘๕ ๗๘๑ หม ๓ ๑๖๕ ๑๙๔ ๓๕๙ หม ๔ ๒๘๗ ๓๐๗ ๕๙๔ รวม ๑,๒๖๐ ๑,๓๐๗ ๒,๕๖๗

ตารางท� ๘ จานวนครวเรอน

หมบาน ครวเรอน/หลง หม ๑ ๓๖๗ หม ๒ ๑,๐๙๐ หม ๓ ๑๖๘ หม ๔ ๑๙๙ รวม ๑,๘๒๔

ท�มา : งานทะเบยนราษฎร ทองถ�นเทศบาลตาบลพมพา (พฤษภาคม ๒๕๕๓) ขอมลดานเศรษฐกจของเทศบาลตาบลพมพา

๑. การเกษตร ประชากรในเขตเทศบาลตาบลพมพา ประกอบอาชพเล2ยงกง เล2 ยงปลา ทาสวนมะพราว ทานา และรบจาง ตารางท� ๙ ขอมลจานวนครวเรอนท�ทาการเกษตร

หม จานวนครวเรอน

ท�ทาการเกษตร

เนHอท�ถอครองทาการเกษตร(ไร-งาน-ตารางวา)

ไร งาน ตารางวา

หมท� ๑ บานคลองฉบง ๕๔ ๗๓๙ ๑ ๑๓

หมท� ๒ บานคลองวงข�อ ๕๕ ๙๔๓ ๒ ๗๙

หมท� ๓ บานคลองนยมยาตรา ๔๕ ๑,๑๖๗ - -

หมท� ๔ บานคลองพระยาสมทร ๒๑ ๓๐๗ ๒ ๕๐

รวม ๑๗๕ ๓,๑๘๙ ๒ ๔๒

๕๖

ตารางท� ๑๐ จานวนผเลHยงกงขาว และกงกลาดา

หมท� กงขาว กงกลาดา ปลานHาจด

(ไร-งาน-ตารางวา) (ไร-งาน-ตารางวา) (ไร-งาน-ตารางวา)

หมท� ๑ บานคลองฉบง ๑๗๓ ๖ ๗๔ ๑๖ ๑ - ๓๖๓ ๑๓ ๕๐

หมท� ๒ บานคลองวงข�อ ๑๔๒ ๒๐ ๘๐ ๑๗ ๒ - ๔๙๐ ๗ ๒๐

หมท� ๓ บานคลองนยมยาตรา ๑๑๒ ๖ - - - - ๒๓๘ ๖ -

หมท� ๔ บานคลองพระยาสมทร ๖๘ ๕ - - - - ๑๑๕ ๑๓ -

รวม ๔๙๕ ๓๗ ๑๕๔ ๓๓ ๓ - ๑,๒๐๖ ๓๙ ๗๐

ตารางท� ๑๑ จานวนผปลกมะพราว มะมวง และขาว

หมท� มะพราว มะมวง ขาว

(ไร-งาน-ตารางวา) (ไร-งาน-ตารางวา) (ไร-งาน-ตารางวา)

หมท� ๑ บานคลองฉบง ๑ ๕ - ๑ ๙ - - - -

หมท� ๒ บานคลองวงข�อ ๑๐ ๔ - - - - ๒๑๗ - -

หมท� ๓ บานคลองนยมยาตรา ๑๕ ๘ - ๑ ๑๒ - ๗๙๐ - -

หมท� ๔ บานคลองพระยาสมทร ๖ - - - - - ๙๔ - -

รวม ๓๒ ๑๗ - ๒ ๒๑ - ๑,๑๐๑ - -

ท�มา : ขอมลการข2นทะเบยน ฐานขอมลทะเบยนเกษตรกร กระทรวงเกษตรและสหกรณ

๕๗

๒. การอตสาหกรรม จานวนโรงงานในเขตเทศบาลตาบลพมพา ตารางท� ๑๒ จานวนโรงงานในเขตเทศบาลตาบลพมพา

ลาดบท� ช�อบรษท ประเภท เบอรโทรศพท ๑ บรษท ไทยลการเกษตร จากด ผลผลตทางการเกษตร ๐-๓๘๕๒-๒๔๑๐ ๒ บรษท ทาวน แอนด คนทรสปอรต คลบ สนามกอลฟ ๐-๓๘๕๗-๐๒๓๔ ๓ บรษท ซพพซ ปโตรเคม จากด ผลตกระเปา ๐-๓๘๕๒-๒๑๐๕

๔ บรษท ลเซน เทคโนโลยเนตเวรค จากด ผลตอปกรณคอมพวเตอร

๐-๓๘๕๗-๐๒๐๐

๕ บรษท ทพไอ คอนกรต จากด ผลตปน ๐-๓๘๕๒-๒๓๑๔

๖ บรษท เอม ซ อลมน�ม (ประเทศไทย) จากด

ผลตอลมเนยมแทง ๐-๓๘๕๒-๒๒๙๗

๗ บรษท แอดวานซ เทอรโบเทคโนโลย จากด

เทอรโมสตค ๐-๓๘๕๗-๑๑๓๔

๘ บรษท ฟตาบะ เจท ดบบลว (ประเทศไทย)

- ๐-๓๘๕๒-๒๒๗๒

๙ บรษท ไทยแมกซ โคลท สตอเรจท จากด - ๐-๓๘๒๐-๒๕๐๕ ตารางท� ๑๒ จานวนโรงงานในเขตเทศบาลตาบลพมพา (ตอ)

ลาดบท� ช�อบรษท ประเภท เบอรโทรศพท ๑๐ บรษท เวลโกรว กลาส จากด ผลตแกว ๐-๓๘๕๗-๐๑๐๘

๑๑ บรษท พรอตเตอร แอนด แกมเบล แมนเฟคเจอร�ง

โรงกระจายสนคา ๐-๓๘๕๗-๐๕๒๖

๑๒ บรษท พซย จากด ผลตอะไหลรถนสสน ๐-๓๘๕๒-๒๐๕๗ ๑๓ บรษท กรงเทพ คอนกรต จากด รบกอสราง ๐-๓๘๕๗-๐๓๕๔ ๑๔ บรษท เค ว เอน อมปอรตเอกปอรต จากด ผลตกาแฟ ๐-๓๘๕๒-๒๑๐๒ ๑๕ บรษท สยาม พรซซ�น กอลฟ จากด ผลตลกกอลฟ ๐-๓๘๕๒-๒๐๖๒ ๑๖ บรษท เทวกรรมโอสถ จากด ผลตน2ามนมวย

๑๗ บรษท บรษท วคก2 เอนเตอรไฟรซ จากด กระจายสนคา (คลงสนคา)

๐-๓๘๕๒-๒๓๑๘

๑๘ บรษท เอนเอด โคลด สตอเรจ จากด หองเยน ๐-๓๘๕๙-๕๘๕๘ ๑๙ บรษท โซคอน เอนจเนยร�ง จากด ทาตคอนแทนเนอร ๐-๓๘๕๒-๒๒๐๖

๕๘

๒๐ บรษท ไทยแทน เครน จากด ประกอบช2นสวนเครน ๐-๓๘๕๗-๑๖๖๖ ๒๑ บรษท บญตยนย โภคทรพย จากด โรงสขาว ๐-๓๘๕๗-๐๓๔๖ ๒๒ บรษท นซเซอ เทรดด2ง (ไทยแลนด) จากด อปกรณคอมพวเตอร ๐-๓๘๕๒-๒๐๐๐ ๒๓ บรษท นาเฮง คอนกรต จากด ผลตปน - ๒๔ บรษท ลองเยยร ไบโอเคม จากด - ๐-๓๘๕๗-๐๓๑๐

๒๕ บรษท อนเตอรสเตท สเมรอฟท-สโตน (ไทยแลนด)

ผลตกระดาษ ๐-๓๘๕๗-๑๙๐๖

๒๖ บรษท เอสท เมอรซนไดซ จากด ผลตกลง ๐-๘๑๘๔-๗๖๖๔ ๒๗ บรษท ด แอนด พ โคลด สตอเรจ จากด - ๐-๓๘๕๗-๑๘๘๒ ๒๘ บรษท วาย เอส ภณฑ จากด - ๐-๓๘๕๒-๒๓๓๐ ๒๙ บรษท พพท คอรปอเรช�นกรป จากด ผลตน2ามนไบโอดเซล ๐๘๙-๘๙๗-๒๐๘๘

ท�มา : ขอมลการข2นทะเบยน ฐานขอมลทะเบยนเกษตรกร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๓. ตลาดสด - ตลาดสดจานวน ๒ แหง ต2งอยท�หมท� ๒ ขอมลดานสงคมของเทศบาลตาบลพมพา

๑. การศกษา ๑.๑ ศนยพฒนาเดกเลกประจาตาบลพมพา ๘๓ คน และมครผดแลเดกท2งหมด ๔ คน

ชาย หญง รวม ๓๕ ๔๘ ๘๓

๑.๒ มสถานศกษาในสงกด สพฐ.จานวน ๑ แหง คอ โรงเรยนวดพมพาวาส มจานวนนกเรยนท2งส2น ๓๖๖ คน และมบคลากรทางการศกษา ๑๖ คน

ชHน ชาย หญง รวม อนบาล ๑ ๓๐ ๑๘ ๔๘ อนบาล ๒ ๑๘ ๑๓ ๓๑

ป. ๑ ๑๓ ๑๕ ๒๘ ป. ๒ ๑๔ ๒๐ ๒๔ ป. ๓ ๒๕ ๑๒ ๓๗ ป. ๔ ๑๖ ๑๙ ๓๕ ป. ๕ ๑๙ ๑๔ ๒๓

๕๙

ป. ๖ ๑๗ ๒๐ ๓๗ ม.๑ ๘ ๑๖ ๒๔

ม. ๒ ๑๒ ๑๕ ๒๗ ม. ๓ ๒๐ ๒๒ ๔๒ รวม ๑๘๒ ๑๘๔ ๓๓๖

จานวนนกเรยนปการศกษา ๒๕๕๓ ๑.๓ สถานศกษาในสงกดสานกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา คอ วทยาลยการอาชพ

บางปะกง มจานวนนกศกษา ในระดบ ปวช. ปวส. และท�ตกคาง จานวน ๑,๕๐๔ คนและมบคลากรทางการศกษา ๕๒ คน

๒. การสาธารณสข - มสถานบรการสาธารณสขจานวน ๑ แหงสถานท�ต2ง สถานอนามยตาบลพมพา มเจาหนาท�จานวน ๓ คน - คลนก จานวน ๑ แหง - รานขายยา จานวน จานวน ๒ ราน

๓. วด - พ�นทในเขตเทศบาลตาบลพมพามวดท�งหมด ๓ วด คอ วดสนย วดพมพาวาสเหนอ และวดพมพาวาสใต ท2 งน2 วดพมพาวาสใต เปนวดท�คนไทยเช2อสายรามญใชในการจดประเพณตกบาตรน2 าผ2 งและประเพณแหธงตะขาบ ซ� งผวจยจะไดกลาวถงประวตของวดพมพาวาสในลาดบตอไป

๔.๒ ประวตความเปนมาของวดพมพาวาส วดพมพาวาสไดต2งข2นประมาณ พ.ศ. ๒๔๓๐ โดยมนายนม นางพก และนายบญ ไดถวายท�ดนใหสรางวดพมพาวาส และมนายหน วรศร นายปาน ทองด และนายบะ พรอมดวยชาวบานคลองพญาสมทรไดรวมใจกนสรางวดพมพาวาสข2นมาและไดนมนตพระอาจารยหน จากวด ทพพาวาส เขตลาดกระบงซ� งเปนวดรามญธรรมยตมาเปนเจาอาวาสปกครองวดรปท�หน�ง จงไดต2งช�อวดน2 ใหคลองกนคลายกนเปนวดพ�วดนองวา วดพมพาวาส ทานปกครองถงประมาณ พ.ศ. ๒๔๕๐ เจาอาวาสรปท�สองช�อ พระมหาเหมอนปกครองวดถงประมาณ พ.ศ. ๒๔๕๐ เจาอาวาสรปท�สามช�อ พระอาจารยบญเกด รปน2 ไดรบการแตงต2งเปนพระอปชฌาย และเปนพระครช2นประทวน และในป พ.ศ. ๒๔๖๙ ไดทาการผกพทธสมา การจดต2งโรงพมพพระไตรปฎกภาษารามญของพระอาจารยขน จนท โก ท�วดพมพาวาสตามลาดบ และไดลงรายมอช�อไวให

๖๐

เปนหลกฐานในหนงสอท� ๓๘-๓๙/๒๕๒๗ ลงวนท� ๖ และ ๑๐ เดอนพฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๒๗ ของวดพมพาวาส เร�องวดพมพาวาส เร�องรบรองสภาพวด และการผกพทธสมา เจาอาวาสรปท�สามพระอาจารยบญเกด ไดมรณภาพเม�อ พ.ศ. ๒๔๘๗ พระครฑ เปนผรกษาการเจาอาวาส วดพมพาวาสน2 เปนวดรามญธรรมยตแตเดม สมยพระครฑเปนรกษาการเจาอาวาสไดมพระสองนกาย คอ ท2งธรรมยตและมหานกาย อยรวมกนใน วดเดยวกน โดยแยกทาอโบสถสงฆกรรม จนถง พ.ศ. ๒๕๐๐ จงไดมการแบงวดเปนสองฝาย ฝายละคร� งไดเน2อท�ฝายละ ๖ ไร ๓ งานเศษ ฝายมหานกายเปนฝายเลอกกอน เลอกอยดานทศเหนอ ซ� งไดกฏและศาลาการเปรยญ และช�อวดพมพาวาส (เหนอ) สวนท�เหลอคอดานทศใต ซ� งมอโบสถจงเปน ฝายธรรมยต และช�อวดพมพาวาส (ใต) โดยมตของสงฆมนตรองคการปกครองในคร2 งน2นคอ พระพมลธรรม (อาจ อาสภเถร) วดมหาธาต สงฆมนตรองคการปกครอง กบ พระศาสนโสภร (ปลอด อตถการเถร) วดราชาธวาส สงฆมนตรชวยองคการปกครอง และพระเถระท2งสองรปน2 เปนผดาเนนการแบงวด โดยมวฒนธรรมจงหวดฉะเชงเทรา กบนายอาเภอบางปะกงมาทาการรางวดแบงเน2อท� ฝายมหานกายไมมอโบสถ จงสรางอโบสถใหมแลวขอพระราชทานวสงคามและทาการผกพทธสมาในโอกาสตอมา สวนฝายธรรมยตเม�อมาอยทางทศใต เม�อวนท� ๑๒ กมภาพนธ ๒๕๐๐ ตรงกบเดอน ๓ ข2น ๑๓ ค�า กตองสรางกฏและศาลาการเปรยญใหม อโบสถเดมมอยแลว จงไมตองสรางใหมแลวขอพระราชทานวสงคามสใหม ผกพทธสมาใหมอยางฝายมหานกายปฏบต เพราะท�น�นเปนวดสมบรณแลว โดยผานการรบพระราชทานวสงคามสมาดงกลาวมาแลวและอาศยตามความพระราชบญญตคณะสงฆฉบบ พ.ศ. ๒๔๘๔ มาตรา ๓๙ กบฉบบ พ.ศ. ๒๕๐๕ มาตรา ๓๒ วาดวยการสรางการต2ง การรวม การโอน การต2ง การยาย การยบเลกวด และกฎหมายบญญตใหวดท2งหมดเปนนตบคคลโดยนยน2 วดท�ต2 งมานานเทานานกอน พ.ศ. ๒๔๘๔ หรอ พ.ศ. ๒๕๐๕ ถายงมไดมการยบเลกวดตามกฎหมายแลว ความเปนนตบคคลของวดและสภาพความเปนวดยงอย ดวยเหตน2 วดพมพาวาส (ธรรมยต) ยงไมเลกยบเลกวดเลยจงมสภาพความเปนวดโดยสมบรณทางกฎหมาย อน�ง พระเถระท�มสวนรวมรเหนในการแบงเน2อท�รวมกบวฒนธรรมจงหวดและนายอาเภอบางปะกง นอกจากพระเถระผใหญระดบสงฆมนตรดงกลาวแลว ยงมรปอ�นอก เชน พระพรหมมน (ผน) วดบวรนเวศวหารเจาคณะภาค ๑๒ ในคร2 งน2นพระจนดากรม สมเดจพระพทธปาพจนบด (ทองเจอ) วดราชบพธในขณะน2 พระปญญาภมณฑมน (พระธรรมดลก วชนย) วดบวรนเวศวหาร และพระราชเมธากรกว (สบน) วดเทพนมตร จงหวดฉะเชงเทรา เปนตน ทานเหลาน2นบางรปถงแกมรณภาพ ใน พ.ศ. ๒๕๔๒ คงมเพยง สมเดจพระพทธปาพจนบด (ทองเจอ) วดราชบพธ ท�อยในเหตการณสามารถยนยนเร�องการแบงวดน2 ได ตอมาเจาอาวาสรปท�ส� ช�อ พระชม ชนวโส ไดรบแตงต2งจากเจาคณะธรรมยตจงหวดชลบร-ฉะเชงเทรา ตามหนงสอแตงต2งท� ๒๓๙/๒๔๙๙ ลงวนท� ๓๐ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๙๙ ใหดารงตาแหนงเจาอาวาส ปกครองวดสบมา ตอมาไดรบฐานานกรมท�พระครสมห ในป พ.ศ. ๒๕๐๑ ไดรบแตงต2งจากเจาคณะใหญธรรมยต ตามหนงสอแตงต2 งท� ๑/๒๕๐๑ ลงวนท� ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๑ ใหเปนพระอปชฌาย ในป พ.ศ. ๒๕๐๙ ไดรบแตงต2งเปนพระครสญญาบตรท� พระครวนยสารโสภณ ตาแหนงเจาอาวาส วดราษฎรช2นตร ในป พ.ศ. ๒๕๔๑ ไดรบเล�อนสงฆาธการ ตาแหนงเทยบผชวยเจาอาวาสพระอารามหลวง ช2นพเศษ

๖๑

พระครวนยสารโสภณ ไดทาการปกครองวดมพระจาพรรษาไมเคยขาด มการสงบญชกลางไปท� เจาคณะธรรมยตอาเภอ จงหวดฉะเชงเทราเปนประจา ทาการกอสรางกฏ ปรบปรงเสนานะ รวม ๑๒ หลง ศาลาการเปรยญ ๑ หลง หอสวดมนต ๑ หลง เมร ๑ หลง หองสมด ๑ หลง ศาลาเอนกประสงค ๑ หลง ศาลาบาเพญกศล ๓ หลง อโบสถ ๑ หลง (ทาการบรณะอโบสถใหแขงแรงทนทานสวยงามย�งข2น เม�อ พ.ศ. ๒๕๔๒ ท�ผานมา) การปกครองในวดกมความสงบสขเรยบรอยเปนท�เล�อมใสศรทธาของญาตโยมผอปถมภวดดวยดมาตลอดเทาทกวนน2

๔.๓ การถายทอดทางความเช�อของประเพณแหธงตะขาบ ท�มาของประเพณมอญ แหหงส ธงตะขาบ คนมอญเคยมประเทศชาตเปนเอกราช มพระมหากษตรยเปนประมขมากอน มภาษาพดเปนของตนเอง มอกขระอกษรเปนภาษาขดเขยนเรยนกนมาเชนนานาอารยะประเทศท�ว ๆ ไปเชนกน มพระพทธศาสนาเปนเอกลกษณประจาชาตมากอน หลงจากท�พระพทธเจาไดตรสรแลวดวยอรยสจส�แหงประเทศอนเดย ไดมพอคาวาณช ๒ พ�นอง เปนชนชาตรามญหรอคนมอญ ซ� งขณะน2น มเขตแดนใกลกน มการตดตอคาขายระหวางเมองสะเทมกบอนเดย พอคาสองพ�นองน2 มนามวา “ตะปสสะ” และ “ภลลกะ” ไดยนกตตศพทของพระพทธเจาท�พ�งตรสรใหม ๆ ขณะเดนทางเขาไปคาขายในประเทศอนเดย จงไดไปเฝาพระผมพระภาคเจาดวยความศรทธาพรอมไดนา “ขาวสตตกอน สตตผง” (ขาวต) อนเปนเสบยงท�ตดไปในการเดนทางของตน นอมนาไปถวายพระพทธเจาดวย หลงจากถวายแลวไดสนทนา และฟงธรรมของพระองคแลวเกดความศรทธาอยางสง ขอสมาทานสรณะ ๒ ขอถงซ� งพระพทธเจาและพระธรรม เพราะขณะน2นยงไมมพระสงฆเกดข2นเลย จงไดเพยงสรณะ ๒ เทาน2น กอนท�ตะปสสะและภลลกะสองพ�นองจะทลลากลบไปน2นไดทลขอพรจากพระองค ขอของจากพระองคไวเปนท�ระลกกราบไหวดวย พระพทธเจาทรงพจารณาเหนวาพอคาคนมอญ ๒ พ�นองน2 ประกอบไปดวยศรทธาอนแรงกลาเล�อมใสในพระองคมาก พรอมไปดวยมมารยาทอชฌาสยงามเรยบรอยย�งนก จงทรงเอาพระหตถลบพระเศยรของพระองค ทาใหพระเกศาหลดตดพระหตถมาแปดเสน แลวประทานใหกบพอคาพ�นองท2งสองกลบไป ตะปสสะและภลลกะ เม�อไดพระเกศาของพระพทธเจาแลว เกดความปตยนดเปนอยางย�ง จงไดนาพระเกศาท2งแปดเสนน2นไปมอบถวายแด พระมหากษตรยแหงประเทศรามญ ช�อวาพระเจาเอกกะปาละ พระองคทรงโสมนสดพระทย จงไปโปรดประทานใหสรางพระสถปเจดยข2นท�เมองตะเกง อาณาเขตของมอญ แลวบรรจพระเกศาธาตเสนผมแปดเสนน2นไวเปนท�กราบไหวสกการบชา เปนสถปเจดยคร2 งแรกกอนพระพทธเจาปรนพพานเปนชาตแรกท�ไดพระธาตเกศา สมยพระพทธเจายงอย และตรสรใหม ๆ ดวย คนมอญเรยกพระเจดยน2นวา (จาตเหลเก�ง) (ปจจบนน2 เปนของพมาไปแลว เขาเรยกวา ชเวดากอง) เรามาทาความเขาใจในคาวา “รามญ” กบ “มอญ” สกเลกนอยกอน คาวา “รามญ” น2น หมายถงประเทศท�เรยกรวมคนมอญไวท2งหมด ถาเรยกเฉพาะบคคลตองเรยกวา “คนมอญ” ชนชาตรามญเคยเปนเอกราชเปนประเทศท�รงเรองดวยวฒนธรรมอนสงสงมาต2งแตสมยบรรพกาล เจรญดวยวตถศลปกรรมตาง ๆ

๖๒

ลวดลายวจตรพสดาร พรอมกบดารงคงไวแหงพระพทธศาสนา วฒนธรรม วดวาอาราม เปนท�เผยแพรวฒนธรรมท�เก�ยวของกบทางศาสนา ท2งน2 เพราะประเทศรามญน2น มดนแดนตดตอกบประเทศอนเดย อนเปนดนแดนแหงพทธภม ประกอบกบมอญเปนชนชาตท�มความเล�อมใสในพระพทธศาสนา นาเผยแพรไปยงประเทศใกลเคยงตาง ๆ อกดวย เชน ไทย ลาว พมา เขมร เปนตน ท�กลาวมาน2 เพยงยกตวอยางยอ ๆ ใหเหนวามอญไดรบอะไร ๆ เก�ยวกบวฒนธรรมประเพณ ระเบยบจรยาวตรการประพฤตปฏบตใหอยในศลธรรม ความกตญq มาจากพระพทธเจารองจากประเทศอนเดย หรอเปนท� ๒ ของอนเดย ไดจดจาเอาการปฏบตขององคสมเดจพระสมมา สมพทธเจา พรอมกบส�งท�ไดเคยทาเพ�อการบชาสกการะ ใหเกดเปนประเพณข2น และธรรมเพ�อเปนปรศนาธรรมคาสอนของพระองค แตละอยาง ๆ ใหคนชนรนหลง ๆ ไดเกดความสานกคดถงพระพทธเจาผเปนเจาของพระพทธศาสนา ดวยความกตญq อาทเชน ประเพณฯ ท�มาของเสาหงส มอญเปนชนชาตท�มวฒนธรรมอนสงสดมาต2งแตสมยบรรพกาล โดยเฉพาะอยางย�งเปนวฒนธรรมท�เก�ยวของกบทางศาสนา ท2งน2 เพราะประเทศรามญน2นมดนแดนตดตอกบประเทศอนเดยอนเปนดนแดนแหงพทธภม ประกอบกบมอญเปนชนชาตท�เล�อมใสในพทธศาสนาท2งยงไดเผยแพรไปยงประเทศตาง ๆ อกดวย อาทเชน ไทย พมา ลาว และเขมร เปนตน มคนสงสยกนวาเพราะเหตใด “หงส” จงเปนสญลกษณของมอญ หรอรามญประเทศ ใน กาลน2 ใครท�จะยกเอาตานานเกาของมอญท�เลาตอ ๆ กนมาวา หลงจากท�พระพทธองคไดตรสรอนตรสมมาสมโพธญาณในประเทศอนเดยแลว ได ๘ ป หรอ ๘ พรรษา พระองคไดทรงไปโปรดพทธมารดาในช2นดาวดงส แลวจงไดเสดจไปโปรดเวไนยสตวในแควนตาง ๆ จนกระท�งวนหน�งไดเสดจมาถงภเขาสทศนมรงสต ซ� งอยทางทศเหนอของเมองสะเทม ทรงผนพระพกตรไปทางทศตะวนออก ทอดพระเนตรเหนเนนดนกลางทะเล เม�อน2 าลดลงไปประมาณ ๒๓ วา คร2นน2าข2นเป� ยมฝ�งกเหนพอกระเพ�อมน2 า แลวบนเนนดนน2นยงมหงสทองอกสองตวลงเลนน2าอย ตวเมยบนข2นเกาะหลงตวผ เน�องจากมเนนดนท�จะยนเพยงนดเดยว จงทรงทานายวากาลสบตอไปภายหนาเนนดนท�หงสท2งสองเลนน2 าอยน2 จะเปนมหานครข2น ช�อวา “เมองหงสาวด” และจะเปนท�ต2งพระธาตสถปเจดยพระศร มหาโพธS และพระศาสนา คาส�งสอนของพระองคจะรงเรองข2น ณ ท�น2 คร2 นสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เสดจดบขนธปรนพพานลวงแลวได ๑๐๐ ป เนนดนกลางทะเลใหญน2นกไดต2นเขนข2นจนกลายเปนแผนดนกวางใหญ มพระราชบตรของพระเจาเสนะคงคา ทรงพระนามวา สมลกมารและวมลกมาร เปนผรวมไพรพลต2งเปนเมองข2น เรยกวา เมองหงสาวด มอญ เรยกวา (ฮองสาแวะตอย) ไดเกดข2น ณ ดนแดนท�มหงสทองลงเลนน2 าอยน2น ดงน2นชาวมอญในหงสาวดจงใชหงสเปนสญลกษณของประเทศแตน2นมา

๖๓

ดงไดกลาวไวต2งแตตนวา คนมอญหรอชนชาตมอญน2นมจตใจมงม�นอยในพระพทธศาสนาเปนอยางย�ง หรออาจกลาวไดวาชวตความเปนอยของคนมอญมกจะองอยกบเร� องของพระพทธศาสนา แมกระท�งการสรางเสาเพ�อประดษฐานตวหงสท�อยตามวดวาอารามท�วไปแหงรามญประเทศ ประเพณการสรางเสาหงส – ธงตะขาบ ประเพณการสรางเสาหงสน2น เปนประเพณท�พบเหนไดท�วไปตามชมชนชาวมอญในเมองไทย ทกวนน2ยงพบวามปรากฏในเมองมอญ (ประเทศพมา) บางในบางวด เชน วดเกาะซ�ว วดธอมแหมะซะ เมองมะละแหมง แตเดมชาวมอญมคตการสรางเสาธง เปนการสรางเพ�อบชาพระพทธเจา ตามตานานในพทธประวตแตเดมท�วา มชาวบานปาท�ยากจนเขญใจ ตองการบชา พระพทธคณ จงไดกระทาไปตามอตภาพของตนดวยการนาผาหมนอนเกา ๆ ของตน ผกและชกข2นเหนอยอดเสา และเกดอานสงคผลบญ คร2 นส2นชวตลงไดไปเกดเปนพระราชาผมท2งรปสมบต และทรพยสมบตในภพชาตตอมา จากตานานดงกลาวจงมประเพณการสรางเสาธงสบมาจนปจจบน “เสาหงส” สาหรบวดมอญในเมองไทยทกวนน2กถอวาเปนเร�องธรรมดามกนแทบทกวด ถงแมบางคนกลาววา “เสาหงส” มแตในเมองไทยเทาน2น เพราะคนมอญในเมองไทยสรางข2นเพ�อราลกถงเมองหงสาวด เม�อตองจากบานท2งเมองไปอยเมองไทย และเพ�งจะมข2นเม�อราวรอยกวาปมาน2 เอง โดยยกเอาบทพระนพนธของสมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวตวงศท�ตอบถวายพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท� ๕ ถงความเปนมาของการสรางเสาหงส “หงส” เปนสตวศกดS สทธS โดยเปนพาหนะของพระพรหมตามคตของชาวฮนด ตอมาเม�อพระพทธศาสนาเขามาแทนท� ผคนท�นบถอศาสนาฮนดอยเดมเม�อไดเปล�ยนมานบถอศาสนาพทธ จงเอาคตเร�องหงสมาผนวกเขากบความเช�อในพทธศาสนา ในฐานะตวแทนของพระพทธเจา และ “หงส” กเปนสตวช2นสงของผท�นบถอศาสนาพทธ ทกชนชาต เชน ไทย จน พมา เขมร ลาว ญวน ไมเฉพาะมอญเทาน2น “เสาหงส” น2นสบเน�องมาจากสมยกอนท�มการสรางเสาแขวนธงยาวแบบธงจนเปนส�งประดบตกแตงบานเมองอยางหน�ง ทวาธงน2นงามเฉพาะเวลากลางวน คร2 นยามกลางคนกมองไมเหน ตอมาจงมคนคดผนวกโคมไฟข2นบนเสาน2นดวย ออกแบบใหเปนรปหงสคาบโคมไฟหอยลงมา ไมเก�ยวกบความเช�อของชาวมอญ อนเปนตนกาเนดของเสาหงสในหมชาวมอญเมองไทย และกลายเปนประเพณนยม และรบรกนท�วไปวา วดท�ม “เสาหงส” แสดงวาเปนวดมอญ หากเหตผลเปนดงกลาวขางตนแลว แสดงวาในเมองมอญกไมจาเปนตองสราง “เสาหงส” เพราะเมองหงสาวดกอย ณ เมองน2นแลว พบเหนกนอยไดงาย วดมอญในเมองพมาหลายวด มเสาหงสอยมากมาย หนาตาผดแผกแตกตางกนไป และกไมมใครบอกไดวาเสาหงสในเมองมอญ มกาเนดมาต2งแตเม�อใด ถามผเฒาผแกกบอกแตเพยงวามมานานแลว แตไมมหลกฐานท�เปน ลายลกษณอกษร หรอขอมลท�อางองได

๖๔

“เสาหงส” ของมอญจงเปนเร�องท�ยงหาขอสรปไมได ตองคนควาหาหลกฐานเพ�มเตมกนตอไป แตส�งสะดดตาอกอยางของเสาหงสธอมแมะซะในหมบานธอมแมะซะ เมองมะละแหมงน2 คอ สรางอยขางหนาเจดยมอญเหมอนคตการสรางอยางในเมองไทย พรอมท2งแขวนธงตะขาบเสยดวย นอกจากไมพบเหนท�วดอ�นแลว ธงตะขาบดงกลาวยงทาดวยผาท�มสดสวนลวดลาย และรปแบบเดยวกนกบธงตะขาบของชาวมอญพระประแดง จงหวดสมทรปราการ “ธงตะขาบ” ความหมาย ธงชนดหน�งทาดวยผาเปนช2น ๆ เยบตดกนไปเปนพด มไมสอดระหวางช2นทาใหมลกษณะคลายตวตะขาบ ขนาดกวางยาวตามตองการ มกแขวนไวยอดเสาหงสตามหนาวดเปนพทธบชา

เสาหงส กบ ธงตะขาบ ภาษามอญวา “เกยะหย �งโหนม�ว” “อาลามเทยะก�ม�ว” สองอยางน2 ใครมากอนมาหลง ถาวากนตามประวตความเปนมาจรงแลว ธงตะขาบทากนมากอนตอนท�พระพทธเจาเสดจกลบจากโปรดพทธมารดาในช2นดาวดงสเทวโลก ชนชาตรามญโดยคนมอญไดทาธงตะขาบเปนคร2 งแรกไปเฉลมฉลองตอนรบพระพทธเจาในการเสดจกลบคร2 งน2นดวย สวนเสาหงสน2นมาทาข2นทหลง หลงจากพระพทธเจาปรนพพานแลว ไดสรางเมองข2นใหม ณ ท�พระองคทรงเหนหงสทองสองตวน2น และสรางเมองใหมช�อวา “หงสาวด” ซ� งมรปนกหงสเปนสญลกษณประจาชาต ตามท�พระพทธเจาทานายไวทกประการ ลกษณะหงสท�วาน2 ตามตานาน กลาววา เปนนกรปคลาย ๆ เปด สงกวาเปด แตไมใชรปหงสท�หลอกนแบบเมองไทยปจจบนน2 น�นเขามาดดแปลงตามทศนะของชางศลปกรรม ใหดสวยงามวจตรพสดารออกไป แตกสวยด กช�อวาเปนหงสเชนกน การท�มอญไทยบางคนยงเรยกกนผด ๆ อย เชนวาแหหางหงส ท�จรงไมใชหางหงส หงสไมใชรปลกษณอยางน2 ท�เรยกกนมาอยางน2 เพราะวาเวลาชกธงข2นไปแลวหวธงตะขาบจะอยท� ปลายเสาดานทายหางหงส เลยคดกนไปวาหางหงส จากตานานเร�องเมองหงสาวดตามพทธทานายกด จากบคลาธษฐานท2งทางโลกทางธรรม อนเปนท�มาของเสาหงสและธงตะขาบกด จะเหนไดวาท2งสองอยางน2 ตางมท�มาอยางนาศรทธาย�ง ชาวมอญจงถอเอาหงสและธงตะขาบเปนสญลกษณถงกบสรางเสาหงสกนทกวด แลวแขวนดวย ธงตะขาบไวตามวดวาอารามของมอญท�วไป ท�มาของธงตะขาบ เม�อพระพทธองคทรงตรสรอนตรสมมาสมโพธญาณแลว กทรงราลกนกถงพระมารดาผเคยมอปการคณมากอน แลวขณะน2นไดดบไปสดาวดงสเทวโลกแลว พระองคทรงปรารถนาท�จะโปรดพทธมารดา ดวยพระอภธรรม ๗ คมภร ซ� งเปนธรรมช2นสง จงไดเสดจข2นไปจาพรรษาอยบนสวรรคช2นดาวดงส แสดงธรรมดงกลาว จนพระพทธมารดาไดสาเรจพระโสดาปตตผลเบ2องตน เม�อครบการแสดงพระธรรมเทศนา ๓ เดอน (หน� งไตรมาส) พระพทธมารดากเสดจคลอยเคล�อน เขาสช2นพรหมวหารสขะกาโม สอนเทพท2งหลายท�ไดมโอกาสฟงธรรมในคร2 งน2น กพากนบรรลโสดาปตตผลเชนเดยวกน

๖๕

เม�อครบไตรมาส ๓ เดอน พระพทธองคกเสดจกลบมายงมนษยโลก เม�อวนแรม ๑ ค�า เดอน ๑๑ กอนพทธกาล ๘๐ ป ในคร2 งน2นไดมมวลเทพ พระอนทร พระพรหม ไดเนรมตใหบนไดเงน บนไดทอง บนไดแกว รองรบพระพทธองค บางกถอเคร�องสงอนประกอบไปดวย ฉตร ธง เคร�องดนตร ดด ส ต เปา มาประโคมจากเทพบตร มาตลปญจสงขร และถอดอกไมเงนทองโปรยปรายตลอดทางท�พระพทธเจาดาเนนลงมา สวนมวลมนษยในโลกท�เล�อมใสในพระองค ตางพากนดใจนาอาหารไปใสบาตร แตเน�องดวยจานวนคนท�ไปใสบาตรน2นมจานวนมาก ไมสามารถนาอาหารเขาไปถงพระองคได จงทาเปนขาวตมผดเลก ๆ แลวโยนใสบาตร ดงน2น จงเกดเปนประเพณใสบาตรขาวตมลกโยนต2งแตคร2 งน2นมา นอกจากประชาชนจะนาอาหารไปใสบาตรแลว ยงไดทาการตอนรบเฉลมฉลองดวยการ ปกธงรปตาง ๆ เปนทวแถว กลาวโดยเฉพาะชนชาตมอญท�อยใกลประเทศอนเดยมากท�สดน2นไดทาธงเปนรปตะขาบ หรอเรยกวา “ธงตะขาบ” (ภาษามอญ เรยกวา อะลามเทยะก�) เลกบางใหญบาง เปนการตอนรบสมเดจพระผ มพระภาคเจา

เพราะเหตใดจงทาธงเปนรปตะขาบ เปนคาถามท�ไดยนกนบอย ๆ น�นเปนปรศนาท2งทางโลกและทางธรรม กลาวคอ

๑. ทางโลก ตะขาบเปนสตวท�มลาตวยาว มเทามาก มเข2ยวเลบท�มพษ สามารถตอสกบศตรท�จะมาระราน และรกษาตวเองได เปรยบเสมอนคนมอญท�มเคยหวาดหว�นตอขาศกศตร สามารถปองกนคมครองประเทศของตนเองไดเชนกน อกนยหน�งตะขาบเปนสตวท�มลกมากถง ๒๐-๓๐ ตว แมตะขาบจะคอยดแลปกปองลกท2งหมดไวในออมอก โดยขดตวเปนวงกลม ทานผอานคงเคยสงเกตเหนลกตะขาบท�มนอยกระจดกระจาย แมของมนจะตะแคงลาตวแลวโอบลกใหเขามาอยในออมอกโดยขดตวเปนวงกลม น�นยอมหมายความวา หากประเทศรามญสามารถปกครองดแลประชาราษฎรไดเหมอนตะขาบแลวไซร รามญประเทศกจะเจรญรงเรอง และอยตอไปอกยาวนานดวยความรมเยนเปนสข

๒. ทางธรรม กลาววาทกสวนของตวตะขาบน2น คนมอญจะตความออกมาเปนปรศนาท2งส2น นบต2งแตลาตวจากหวถงหางม ๒๒ ปลอง ขาท2งสองขางนบได ๒๐ ค คอ ๔๐ ขา มหนวด ๒ เสน มหาง ๒ หาง มเข2ยว ๒ เข2ยว มตา ๒ ขาง กลาวโดยละเอยดไดดงน2

๒.๑ หนวด ๒ เสน ไดแก ธรรมท�มอปการะมาก ๒ อยาง คอ - สต คอ ความระลกได

- สมปชญญะ คอ ความรตว ๒.๒ หาง ๒ หาง ไดแก

- ขนต คอ ความอดกล2น-อดทน - โสรจจะ คอ ความเสง�ยมเจยมตว

๒.๓ เขHยว ๒ เขHยว ไดแก - หร คอ ความละอายแกใจท�ทาช�ว - โอตตปปะ คอ ความเกรงกลวเม�อทาบาป

๖๖

๒.๔ ตา ๒ ขาง หมายถง บคคลท�หาไดยาก ๒ ประเภท คอ - บพการ คอ บคคลผทาอปการะมากอน - กตญqกตเวท คอ บคคลผรอปการะท�ทานทาแลว เราทาตอบแกทาน

๒.๕ ลาตวม ๒๒ ปลอง ไดแก - สตปฏฐาน ๔

- สมมปธาน ๔ - อทธบาท ๔ - อนทรย ๕ - พละ ๕

อธบาย สตปฏฐาน ๔ ไดแก

๑. สตกาหนดพจารณากายเปนอารมณ กายน2สกวากาย มใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยกวา กายานปสสนา

๒. สตกาหนดพจารณา ทกข สข และไมสข ไมทกข เปนอารมณวา เวทนาน2สกวาเวทนา ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยกวา เวทนานปสสนา

๓. สตกาหนดพจารณาจตท�เศราหมอง หรอ ผองแผว เปนอารมณวา ใจน2สกวาใจ ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยกวา จตตานปสสนา

๔. สตกาหนดพจารณาธรรมท�เปนกศลหรออกศล ท�บงเกดข2นกบใจเปนอารมณวา ธรรมน2สกวาธรรม ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา เรยกวา ธมมานปสสนา

สมมปธาน ความเพยร ๔ อยาง คอ ๑. สงวรปธาน เพยรระวงมใหบาปเกดข2นในสนดาน ๒. ปหานปธาน เพยรละบาปท�เกดข2นแลว ๓. ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดข2นในสนดาน ๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลท�เกดข2นแลวมใหเส�อม

อทธบาท ๔ คอ เคร�องทาใหสาเรจประสงค ไดแก ๑. ฉนทะ พอใจรกใครในส�งน2น ๒. วรยะ ความเพยรประกอบส�งน2น ๓. จตตะ เอาใจฝกใฝในส�งน2นไมวางธระ ๔. วมงสา หม�นตรกตรองพจารณาหาเหตผลในส�งน2น

อนทรย ๕ คอ ความสามารถหลกทางจต ๕ ประการ ไดแก ๑. สทธนทรย ความศรทธา ในโพธปกขยธรรม ๒. วรยนทรย ความเพยร ในสมมปปธาน

๖๗

๓. สตนทรย ความระลกได ในสตปฏฐาน ๔. สมาธนทรย ความต2งม�น ในญาณ ๕. ปญญนทรย ความเขาใจ ในอรยสจ

พละ ๕ คอ ธรรมท�เปนกาลง ไดแก ๑. สทธา ความเช�อ ๒. วรยะ ความเพยร ๓. สต ความระลกได ๔. สมาธ ความต2งใจม�น ๕. ปญญา ความรอบร

๒.๖ ขาท�เปนค ๆ รวมแลวได ๔๐ ขา ไดแก - กศลกรรมบถ ๑๐ - บญกรยาวตถ ๑๐ - นาถกรณธรรม ๑๐ - อนสต ๑๐

อธบาย

กศลกรรมบถ ๑๐ จดเปน กายกรรม ๓ อยาง ไดแก

๑. ปาณาตปาตา เวรมณ เวนจากการทาชวต สตวใหตกลวง ๒. อทนนาทานา เวรมณ เวนจากการขโมย ของ ๆ คนอ�น ๓. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ เวนจากการประพฤต ผดในกาม

วจกรรม ๔ อยาง ไดแก ๔. มสาวาทา เวรมณ เวนจากพดเทจ ๕. มสณาย วาจย เวรมณ เวนจากการพดสอเสยด ๖. ผรสาย อจาย เวรมณ เวนจากการพดคาหยาบ

๗. สมผปปลาปา เวรมณ เวนจากการพดเพอเจอ

มโนกรรม ๓ อยาง ไดแก ๘. อนภชฌา ไมโลภอยากไดของเขา ๙. อพยาบาท ไมพยาบาทปองรายเขา

๖๘

๑๐. สมมาทฏฐ เหนชอบตามทานอง ครองธรรม

บญกรยาวตถ ๑๐ คอ ๑. ทานมย บญสาเรจดวยการบรจาคทาน ๒. ศลมย บญสาเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญสาเรจดวยการเจรญภาวนา ๔. อปจายนมย บญสาเรจดวยการถอมตนตอผใหญ ๕. เวยยาวจจมย บญสาเรจดวยการขวนขวายในกจ ท�ชอบ ๖. ปตตทานมย บญสาเรจดวยการใหสวนบญ ๗. ปตตานโมทนามย บญสาเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ ๘. ธมมสสวนมย บญสาเรจดวยการฟงธรรม ๙. ธมมสเทสนามย บญสาเรจดวยการแสดงธรรม ๑๐. ทฏ�ชกมม บญสาเรจดวยการทาความเหนใหตรง

นาถกรณธรรม ๑๐ คอ ธรรมทาท�พ�ง ๑๐ อยาง คอ ๑. ศล รกษา กาย วาจา ใจ ใหเรยบรอย

๒. พาหสจจะ ความเปนผสดบตรบฟงมาก ๓. กลยาณมตตตา ความเปนผมเพ�อนท�ดงาม ๔. โสวจสสตา ความเปนผวางายสอนงาย ๕. กงกรณเยส ทกขตา ความขยนเอาใจใสในกจของเพ�อน ภกษ สามเณร ๖. ธมมกามตา ความใครในธรรมท�ชอบ ๗. วรยะ ความเพยรเพ�อละความช�ว

๘. สนโดษ ความยนดดวยผานงหม อาหาร ท�น�ง ท�นอน หยกยา ตามมตามเกด ๙. สต จาการท�ไดทาคาท�ไดพดมาแลว แมจะเปนเวลานาน ๑๐. ปญญา รอบรในกองสงขารตามเปนจรงอยางไร

อนสต ๑๐ คอ อารมณควรระลก ไดแก ๑. พทธานสต ระลกถงพระมหากรณาธคณ ในองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ๒. ธมมานสต ระลกถงคณของพระธรรม

๖๙

๓. สงฆานสต ระลกถงคณของพระสงฆ ๔. สลานสต ระลกถงศลของตนเสมอ ๕. จาคานสต ระลกถงทานท�ตนไดบรจาคแลว ๖. เทวตานสต ระลกถงคณท�ทาบคคลใหเปนเทวดา ๗. มรณสต ระลกถงความตายท�จะมาถงตน ๘. กายคตาสต ระลกถงท�วไปในกายใหเหนวา ไมงาม นาเกลยด โสโครก ๙. อานาปานสต ต2งสตกาหนดลมหายใจเขาออก ๑๐. อปสมานสต ระลกถงคณพระนพพาน ซ� งเปนท� ระงบกเลสและกองทกขท2งปวง อน� ง ความเปนมาของธงตะขาบท�กลาวมาแลวขางตนน2น กเพ�อเปนการบชา เฉลมฉลอง เม�อคร2 งพระพทธเจาเสดจกลบมาจากดาวดงสเทวโลก ดงน2นการบญการกศลใด ๆ ท�ทาข2นเพ�อเปนการฉลองแลว คนมอญกจะใชธงตะขาบเปนสญลกษณในการบชาพระรตนตรยเสมอ ซ� งจะมขนาดตาง ๆ กน ตามท�เหนสมควร เชน งานบวช งานฉลองกระดก ฉลองพระ ฉลองโบสถ ฉลองศาลา ฯลฯ เปนตน ดงจะกลาวถงกระบวนการทาธงตะขาบตอไป

๔.๔ กระบวนการทาธงตะขาบ สาหรบการทาธงตะขาบในปจจบนม ๒ ลกษณะ ไดแก ๑. การทาธงตะขาบแบบดHงเดม คอ ใชกระดาษ (ทาตว) /ใชผา (ทาตว) /กระดาษวาวสตาง ๆ กระดาษสเงนสทอง /ดอกไมพลาสตก (ทานม) (ดงจะกลาวถงในลาดบตอไป) ๒. การทาธงตะขาบแบบประยกต คอ การนาวสดท�ใหพระนากลบมาใชเพ�อประโยชน เชน เส�อพลาสตก (ใชทาตวตะขาบแทนผนผา), ชอนส2น (ใชทานมตะขาบแทนกระดาษ/ดอกไมแหง)

วสด - อปกรณในการทาธงตะขาบแบบประยกต ๑. ไมไผสาหรบทาโครง (หนวด หว และลาตว) ๒. กาวแปงเปยกหรอกาวลาเทกซ ๓. กระดาษแกวสตาง ๆ ๔. กระดาษองกฤษสเงน สทอง และสแดง ๕. กรรไกร ๖. มด ๗. กระดาษทราย ๘. ผา หรอ เส�อพลาสตก (สาหรบทาตวตะขาบ) ๙. ดอกไมสดหรอแหง หรอดอกไมพลาสตก หรอดอกรกพลาสตก

๗๐

ชอนสเตนเลสส2น (สาหรบทานมตะขาบ) ๑๐. ดายเบอร ๘ หรอ เชอกไนลอน ๑๑. เขม หรอ ลวด ๑๒. ลกปด

๑๓. บตรกระดาษหรอพวงมโหตร และชอน (ตนตะขาบ) ๑๔. เสนผม กระจก หว แปงผดหนา และผาเชดหนา (สาหรบผกหอยท�ปากตะขาบ)

วธการทาธงตะขาบ (แบบดHงเดม) ใชผาแดงขนาดหนาผากวาง ๕ คบ ๖ คบ ความยาวประมาณ ๕ เมตร แลวแตความเหมาะสมของเสาดวย หวผาท2งสองขางเยบเขาหากน เอาขนาดไมรวกท2งลาท�ตดยาวกวางกวา หนาผา ประมาณขางละ ๑ คบ สอดใสเขาไปได เสรจแลวเอาเชอกมาขนาบกบรมผาท2งสองขาง เอารมผาแดงหมเชอกแลวเอาเขมเยบตดกนใหตลอดท2งสองขางดงหวทาย แลวเอาไมรวกหรอไมไผผาเปนซก ๆ ขนาดกวางประมาณ ๒ เซนตเมตร ยาวกวาหนาผาขางละ ๑ คบ เชนกน เพ�อเอาไวตดธงขาว จานวน ๑๐ ค เอาไมมาพนผาแดงเขาท2งหมด เสรจแลววางเปนค ๆ หางกนประมาณ ฝามอหรอ ๕ น2ว แบงชองใหได ๙ ชองไมจะได ๑๐ คพอด เทากบเปนขาตะขาบไดรวมท2ง ๒ ขาง ๔๐ ขาพอด ท2งน2 ไมนบหวและหาง เอาเขมเยบดายผาแดงกบไมท�พนผาแดงใหตดกนท2งหมด สวนหวและหางน2นโดยมากเขาจะสานเปนแบบตะกรอ ขอบแบบกระดง ตดโคงใหคลาย ๆ กบรปหวตะขาบ เอาผาแดงเยบหมดานหวตอนบน สวนตอนลางท�เปนสวนคางจะหมดวยผาสขาวเหมอนกนท2งหวและหางตามชอง ชองท2ง ๙ ชองน2น เจาะเปนรยาวใหเศษผาหอยตดอยชองละ ๕ ร รวม ๙ ชองจะได ๔๕ ร เทากบพรรษาของพระพทธเจา ๔๕ พรรษาน�นเอง สวนนอกจากน2นจะเปนการประดษฐตกแตงสดแลวแตเหนเหมาะสม เพ�อความสวยงามและศลปะของหมบานจะคดประดษฐลวดลายทากน แตโครงสรางท2งหมดควรจะทาใหเหมอนกนทก ๆ หมบาน การทาธงตะขาบน2 ไมใชเอาไปใหพระทานทา แตประชาชนตองทากนเอง โดยมหวหนาหมบานหรอผใหญท�ผคนนบถอเปนผจดการบอกบญใหท�ว ๆ ไป ใครมเขมมดายเอามาชวยเยบทากนท�หนาบานหรอท�วางของหมบานน2นแหละ ปลกปะราเขาน�งเยบกนไปคยกนไปสนกสนานดวยไดบญดวย ถาท�หมบานแตละบานไมมจรง ๆ แลว กตองอาศยเอาท�วดทาพธกนกได โบราณท�เขาทากนมาและเลาตอ ๆ กนมาวาใชลานท�เปนศนยกลางหมบานดงกลาว ปลกเปนโรงพธเขาปกหลกหวทายขงผาธงไว เม�อหลงสงกรานตวนไหนท�เหนวาเหมาะสม กอาราธนาพระไปเจรญ พระพทธมนตเยน รงข2นเชาชาวบานจะมาทาบญตกบาตรขาวขนแกงโถกนทกครอบครว ถวายภตตาหารเชา ทาบญกรวดน2 าเสรจแลวประพรมน2 าพระพทธมนต (ภาษามอญพดวา ฮะโดตเหลเหงอปลานออนตะราย) คอ สวดมนตเปนการปดเสนยดจญไรในหมบานดวย และดวยอานาจบารมของธงตะขาบน2จะไดนาโชคนาชย ความผาสกสวสดมาสทก ๆ คนในหมบาน นอกจากน2นสภาพบรษกดสภาพสตรกดยงตดผมของตวเอง เอาไปผกตดไวท�หางตะขาบคนละ ๒-๓ เสน เพ�อเปนพทธบชาดวย เพราะผมของเราอยสงท�สดของรางกาย แลวดวยจตใจท�ศรทธา

๗๑

เช�อม�น จงตดเอาผมของตนเองท�สงสด เปนการบชาพระพทธเจาและปรารถนาเอา เชน นางวสาขา ปรารถนาวาเกดชาตหนาขออยาใหผมหงอกขาวอะไรอยางน2 เปนตน และเปนการตออายใหยนยาวสดแตปรารถนาเถด จากน2นพอตกบาย ๆ หนมสาวท�นดกนไวกจะมารวมกนชวยแหธงตะขาบออกไปวดกน เปนขบวนแห สดแลวแตหมบานไหนจะจดเพ�อความสวยงามสนกสนานในเทศกาลสงกรานต กจดเอาแตรวงมาบรรเลง กลองยาว ฟอนราอะไรกจดได เพ�อความสวยงามในขบวนแห สาว ๆ กจะแตงตวแบบมอญ มาชวยถอธงตะขาบขางละ ๑๐ คน ผชายอยหวทายขางละคน ตอจากน2นจะเปนการแหอะไรท�จะเพ�มเขามาในขบวนกได เชน แหนก แหปลา ถอวาเปนของปลอยความทกขทรมานท�สตวท2 งหลายไดรบ ใหเขาเหลาน2นไปสอสระความสขตามประสาของเขา ตามธรรมชาตของเขา เปนการปลอยนกปลอยปลาสะเดาะเคราะหไปในตวดวยเปนบญท2งน2น เม�อถงวดแลวจะขงธงตะขาบไวกบศาลาวด พระสงฆทานจะลงมาน�งในศาลาวดท2งหมด แลวพระสงฆทานกจะนาสายสญจนมาวงรอบธงตะขาบ ทาพธถวายผาปากอน ตอดวยการถวาย ธงตะขาบ และผนาจะตองกลาวนา คาบชาธงตะขาบน2 แดพระผมพระภาคเจากอนทก ๆ คร2 งไป กลาวคาบชา “วาดงนH” ต2งนะโม ๓ จบแลววา คาบชาพระพทธเจาดวยธงตะขาบ อมง สะตะปะทธะชง อตสาหะกตญqตายะ กสะละสทธะ สามคคมะ นะโส อมเหห กะตายะ อมายะ ปะทปะชาละปบผะ ธปะสะตะปะทธะชายะ ปเชมะ เจวะ อมหากง ปะระมะสตถโน สมมาสมพทธสเสวะ เทวานง ธมมานง สงฆานญจะ อมหากง สะระเนห อะภปชะยาม จะ ชนะ สสมมาสมพทธะปชายะ อมสสะมง อาวาเส หงสะถมภง อสสาปตายะ ตสสานภาเวนะ ทะนะสละ รกขะภาวะนา ทปญญะผะลง อมสสะมง โอภาเสกะตง สพพะทกขง สพพะโสกง สพพะโรคง สพพะภะยง สพพะอตง วธปายะ สงวตตะต เตสพพะภะยา อมหากง คาเมห ววชชนต เอเตนะ สจจะวชเชนะ สขญเจวะ โสตถ จะ นจจะกาลง ภะวนตโน ยาวะ นพพานาธคะมายะ อะนาคะเต กาเล…….. คาแปล ปวงขาพเจาขอสกการะบชา ดวยแสงประทป ดอกไม ธป เทยน และธงตะขาบน2 ท�ขาพเจาท2งหลายไดรวมใจ เปนกศลศรทธาสามคค จดทาธงตะขาบผนน2 ข2นดวยความอตสาหะกตญq นอมนามาบชาแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผเปนบรมครของพวกเราท2งหลาย และเทพยดาท2งหลาย พระธรรมเจา พระสงฆเจา วาเปนท�พ�งของพวกขาพเจา ขออานาจบารมแหงธงตะขาบ ท�พวกขาพเจาไดนาข2นสเสาหงสท�เปนหลกชยอยในอาวาสน2 เพ�อบชาพระชนสสมมาสมพทธเจา ขอบญกศลท�พวกขาพเจาไดกระทาแลวในโอกาสน2 ดวยการใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา พรอมท2งการบชาดวยธงน2 จงมาเปนตบะ

๗๒

พลวปจจยใหมวลขาพเจามความสขกาย สขใจ กาจดสารพดสพพะทกข สพพะโศก สพพะโรค สพพะภย สพพะเคราะห เสนยดจญไร สพพะภยนานา ใหหมดไปจากหมบาน ของพวกขาพเจาโดยถวนท�วทกครวเรอน ขอความสข ความสวสด มชย ชนะหมมารท2งหลาย จงบงเกดแกขาพเจา ตราบเทาถงซ� งพระนพพาน ในอนาคตกาลโนนเทอญ……… ประกาศกลาวคาขอขมาพระพทธ พระธรรม พระสงฆ “วาดงนH” วนทาม ภนเต อาราเม พทธเสมายง โพธรกขง เจตยง สพพะเมโทสง ขะมะถะเม ภนเต อกาสะ พทธงขะมาม ธมมงขะมาม สงฆงขะมาม……… เสรจแลวชกธงข2นสยอดเสาไดเลย (ถามพระสงฆอย-สวดชยมงคลคาถาดวย)

เม�อกลาวคาบชาเรยบรอยแลว กเร�มชกธงน2นข2นสยอดเสาหงส ขณะท�ชกน2นพระสงฆ ท2งปวงกจะสวดชยมงคลคาถาไปดวยจนเสรจพธ พวกแตรวง กลองยาว กเร�มบรรเลงเพลงมหาฤกษ-มหาชยกนไป เพ�อความสวสดมชยในโอกาสกาลน2ดวย สวนพวกนก ปลาท�แหเขาขบวนมาน2น กเร�มปลอยลงสบอ สระ หรอคลองเปนระยะ ๆ ตอไป สวนนกกเปดกรงใหเขาบนข2นสทองฟาไปสอสรภาพของเขาโดยปราศจากความเบยดเบยนกน

๔.๕ กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบตามทฤษฎระบบ ผวจยไดนาขอมลท2งหมดท�กลาวมาวเคราะหโดยพจารณาถงปจจยดานตาง ๆ ในภาพรวม โดยอาศย

ทฤษฎระบบ (Systems Theory) สามารถกลาวไดวากระบวนการสบสานประเพณแห ธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพาน2น ซ� งหมายรวมทกอยางในข2นตอนของกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา นบต2งแตขอมล ท�ใชเพ�อศกษาถงความสาคญของประเพณแหธงตะขาบ วธการถายทอด ไปจนถงผลผลตท�ออกมาเปนรปธรรมหรอการสบสานและอนรกษประเพณทองถ�นไว รวมไปถงการดารงไวซ� งวฒนธรรมประเพณอนดงามของชาวไทยเช2อสายรามญไวสบไป โดยมองคประกอบ ๔ สวน ดงน2

๑. ปจจยนาเขา หรอ Input (I) ประกอบดวยทรพยากรมนษย หนวยงานท�เก�ยวของ สภาพแวดลอมทางกายภาพ วตถดบ งบประมาณสนบสนน และขอมลท�มความสาคญในการอนรกษและสบสานวฒนธรรมประเพณทองถ�นไว

๒. กระบวนการ หรอ Process (P) ประกอบดวย กระบวนการและวธการจดการ รวมไปถงความรวมมอของคนในทองถ�นเพ�อเปล�ยนปจจยนาเขาเปนผลผลต

๓. ผลผลต หรอ Output (O) ประกอบดวยการอนรกษสบสานวฒนธรรมประเพณทองถ�น การสงเสรมและสนบสนนจากหนวยงานของรฐ การมสวนรวมของประชาชนในทองถ�น และรวมไปถงการสงเสรมการทองเท�ยวในทองถ�น

๗๓

๔. การปอนกลบ (Feedback) เปนขอมลเก�ยวกบสภาพและผลลพธเก�ยวกบกจกรรมองคกร จากทฤษฎระบบจะไดแนวคดเชงระบบจากการทาวจย ซ� งเกบรวบรวมขอมลจากเจาหนาท�และ

พนกงานของเทศบาลตาบลพมพา ชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยในเขตเทศบาลตาบลพมพา หมท� ๑ และหมท� ๓ ชาวไทยเช2อสายรามญท�ทาธงตะขาบ และรองเจาอาวาสวดพมพาวาส (ใต) รวมถงประชาชนท�เขารวมงาน ไดดงภาพ

ภาพท� ๖ ทฤษฎเชงระบบของกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา จากภาพท� ๖ สามารถแสดงปจจยนาเขา หรอ Input (I) กระบวนการ หรอ Process (P) และผลผลต หรอ Output (O) ของกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา โดยมรายละเอยดของแตละระบบ ดงตอไปน2

ขอมลยอนกลบ หรอ Feedback (F)

ปจจยนาเขา หรอ Input (I) I๑= เทศบาลตาบลพมพา I๒= ประชาชน ในหมท� ๑ และ หมท� ๓ I๓= วดพมพาวาสใต I๔= โรงเรยน

I๕= วตถดบในการทาธงตะขาบ I๖= งบประมาณสนบสนน

ผลผลต หรอ Output (O) O๑= เกดการสบสานวฒนธรรม ทองถ�น O๒= เกดการสงเสรมและอนรกษ ประเพณทองถ�น O๓= เกดการสงเสรมภมปญญา ทองถ�น O๔= เกดการสงเสรมการทองเท�ยวใน ทองถ�น O๕= เกดการสงเสรมจากหนวยงาน ภาครฐ

O๖= เกดการมสวนรวมของ ประชาชนในทองถ�น O๗= เปนการสรางช�อเสยงใหกบ

ชมชน

กระบวนการ หรอ Process (P) P๑= กระบวนการทาธงตะขาบ P๒= กระบวนการถายทอดภมปญญา ทองถ�น P๓= กระบวนการมสวนรวมของ ประชาชนในทองถ�น

P๔= หนวยงานภาครฐ

ขอมลยอนกลบ หรอ Feedback (F)

๗๔

ปจจยนาเขา หรอ Input (I) I๑ = เทศบาลตาบลพมพา

จากการสมภาษณ เจาหนาท�และพนกงานของเทศบาลตาบลพมพาในภาพรวม กลาววา กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เร�มตนมาจากวฒนธรรมของชาวไทยเช2อสายรามญท�เขามาต2งถ�นฐานอยบรเวณ วดพมพาวาส (ใต) ในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งมาจาก จงหวดสมทรปราการ ประชาชนสวนใหญท�ทาธงตะขาบจะอยในหม ๓ และหม ๔ ซ� งเปนหมบานชาวไทยเช2อสายรามญ โดยประเพณแหธงตะขาบน2ไดจดข2นในชวงวนสงกรานต คอ ต2งแตวนท� ๑๒ – ๑๕ เมษายน ของทกป จนเปนการสบสานงานหตถกรรมอนแสดงถงความละเอยดออน โดยสอดแทรกหลกความเช�อทางพระพทธศาสนาเขาไปเพ�อใหลกหลานของชาวไทยเช2อสายรามญน2นไดเลงเหนถงความสาคญของประเพณอนดงามน2 และเพ�อแสดงออกถงความสามคคในชมชน ชาวรามญใหยดถอปฏบตกนตอไป นอกจากน2 ยงมความเช�อวาจะทาใหบรรพบรษท�ลวงลบไปแลว ไดข2นสวรรค

ท2งน2 มความเช�อวา เม�อครบ ๑ ป จะตองจดทาธงตะขาบแหไปถวายท�วด เพ�อบชาส� งท� เคารพสกการะ เชน พระพทธเจา บดา มารดา ครบาอาจารย และจะพบวาในปจจบนชาวเทศบาลตาบลพมพา ไดนาธงตะขาบมาใชแกบนกบส�งศกดS สทธS ท�ตนเคารพนบถอ คอ ศาลเจาพอชางพน ซ� งเปนส�งศกดS สทธS ของชาวไทยเช2อสายรามญ เม�ออธษฐานสมปรารถนาแลวจะนาธงตะขาบมา รวมถวายดวย ดงน2นเทศบาลตาบลพมพาจงไดเขามามสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณในการ จดกจกรรมน2 ข2นเพ�อเปนการอนรกษวฒนธรรมประเพณอนดงามน2 ไวสบไป และยงไดแนะนาใหคณะผวจยไดรจกกบคณลงสรน ผลศร ซ� งเปนชาวไทยเช2อสายรามญท�มความรในเร� องของประเพณแหธงตะขาบและสามารถใหขอมลท�เปนประโยชนกบผวจยเปนอยางด โดยจะกลาวถงในลาดบตอไป

I๒ = ประชาชนในหมท� ๑ และหมท� ๓ จากการสมภาษณ คณลงสรน ผลศร อาย ๗๓ ป อยบานเลขท� ๑๐/๑ หมท� ๑ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ไดใหขอมลวา ประเพณแหธงตะขาบน2นเปนประเพณอนดงามของชาวรามญท�ไดสบทอดกนมาอยางยาวนาน เน�องจากตนเองเปนชาวไทยเช2อสายรามญจงไดเหนประเพณแหธงตะขาบน2 มาต2 งแตเดก เพราะชาวรามญมความเช�อวาเปนการระลกถงบรรพบรษท�ลวงลบไปแลวและระลกถงบานเมองของตนเองเม�อคร2 งยงคงรงเรองอยน2น โดยมการสอดแทรก หลกธรรมทางพระพทธศาสนาเขาไวในอวยวะทกสวนของตวตะขาบน2น เพ�อเปนการเตอนสตลกหลาน นอกจากน2ยงมการละเลนตาง ๆ ของชาวมอญ เชน การเลนมอญซอนผา และการเลนสะบา เปนตน ซ� งในสมยกอนน2นจะนยมเลนกนมากในชวงสงกรานตของงานประเพณแหธงตะขาบ เพราะเปนชวงเวลาท�หนมสาวจะไดพบปะพดคยกนและสามารถถกเน2อตองตวกนได แตเน�องจาก ยคสมยมความเปล�ยนแปลงไปเกดการทะเลาะกนในหมวยรนการละเลนตาง ๆ จงไดหายไปจน ไมคอยมใหเหนกนแลว ยงคงมแตการเลนน2าสงกรานต การรดน2าดาหวผใหญ และการทรงน2าพระกนตามปกตเทาน2น คณลงสรนยงบอกอกดวยวาชาวรามญจะนบถอผ โดยมศาลารวมใจไทย

๗๕

– มอญ ท�ประกอบดวย ศาลเจาพอหนม ศาลเจาพอชางพน และศาลเจาพอแก เปนศนยรวมจตใจของชาวรามญในตาบลพมพา รวมท2งใชเปนศนยรวมในการต2งขบวนแหธงตะขาบโดยการนาธงตะขาบมาถวายแกศาลเจาพอท2งสามกอนท�จะแหธงตะขาบน2 ไปท�วด รวมถงผท�แตงงานมครอบครวไปแลว เม�อครบ ๑ ปจะตองนาธงตะขาบมาถวายกบศาลเจาพอท2งสาม (หรอ เรยกวา การสงชาง) เพ�อความเปนสรมงคลแกตนเองและครอบครว ท2 งน2 คณลงสรนยงไดแนะนาใหไดรจกกบผท�ทาธงตะขาบ และแนะนาใหไปหาขอมลเก�ยวกบความเช�อตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนากบรองเจาอาวาส วดพมพาวาส (ใต) โดยจะกลาวถงในลาดบตอไป

จากการสมภาษณ คณยายสมญา สายบวทอง คณจารส เชดช และครอบครว อยบานเลขท� ๒๒ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ผทาธงตะขาบ ไดใหขอมลวา คณยายสมญาไดรบองคความรในการทาธงตะขาบน2นมาจากบรรพบรษเปนการสบทอดกนมารนสรน ซ� งการทาธงตะขาบน2นจะใชเวลาประมาณ ๑ วน ตอ ๑ ตว ข2นอยกบขนาดของธงตะขาบแตละตว หรออาจจะใชเวลามากกวาน2น แตปจจบนคณยายสมญาไมไดเปนผทาธงตะขาบแลวเน�องจากอายมากข2น ยงคงมแตคณจารสท�เปนผทาธงตะขาบ

จากการสมภาษณ คณจารส เชดช ไดใหขอมลวา ไดรบองคความรในการทาธงตะขาบมาจากบรรพบรษเชนกน ปจจบนกยงคงเปนผท�ทาธงตะขาบและสบทอดวธการทาธงตะขาบท�ละเอยดออนแบบด2งเดมไดอยางสวยงามมาก โดยถอวาเปนบคคลหลกในการทาธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญในตาบลพมพาเลยกวาได คณจารสไดกลาววาการทาธงตะขาบน2นตองมความละเอยดมากซ� งธงตะขาบแบบด2งเดมน2นจะใชผาเปนวสดหลกในการทา และวสดท�นามาใชในการทาธงตะขาบน2นเปนวสดท�หาซ2อไดในทองถ�น ในสมยกอนน2นชาวบานจะใชวธการบอกบญเร�ยไรเพ�อนาเงนท�ไดมาซ2อวสดในการทาธงตะขาบ และจะใชลานกลางบานหรอสถานท�ท�สามารถมารวมกนทาธงตะขาบได แตในปจจบนไดรบการสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลตาบลพมพา ตวละประมาณ ๗,๐๐๐ – ๘,๐๐๐ บาท เน�องจากในปจจบนมผท�สามารถทาธงตะขาบไดนอยมาก ทางเทศบาลตาบลพมพาจงไดเขามามสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณใหทกหมบานในเขตเทศบาลตาบลพมพา ไดจดทาธงตะขาบมาหมบานละ ๑ ตว เพ�อรวมกนอนรกษประเพณอนดน2ไวไมใหสญหาย จนเกดการประยกตโดยใชวสดอ�นแทน คอ “เส�อ” ท�ใชทาเปนตวตะขาบ และ “ชอน” ใชทาเปนนมตะขาบ เปนการทาธงตะขาบแบบประยกตเพ�อสามารถนาวสดน2นไปใชประโยชนไดอก และคณจารส ไดกลาววา ตนเองจะเปนผท�ทาธงตะขาบแบบด2งเดมเปนหลกเพราะอยากใหเหนถงความละเอยดออนของธงตะขาบตามแบบโบราณจรง ๆ สวนในหมบานอ�นน2 นจะเปนธงตะขาบแบบประยกต และวนสงกรานตของทก ๆ ป ชาวไทยเช2อสายรามญและนกทองเท�ยวกจะไดเหนความสวยงามของธงตะขาบท�แตละหมบานไดทามาใหดกน

จากการสมภาษณ คณสรพล ชาวหงษา อยบานเลขท� ๒๐ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอ บางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ไดกลาววา ตนเองเคยเปนหน� งในผท� เคยทาธงตะขาบดวยแตดวยสภาพสงคมท�เปล�ยนแปลงไปมเขตอตสาหกรรมเกดข2นมากมายหนมสาววยทางานเขาไปทางานในโรงงานอตสาหกรรม

๗๖

กนเปนจานวนมากทาใหความสนใจมนอยลงไปบวกกบอายท�มากข2นจง ไมไดทาธงตะขาบแลว แตกยงคงมสวนในการใหคาแนะนากบผท�ยงสามารถทาธงตะขาบได คณสรพล ไดกลาวอกวา การทาธงตะขาบน2นตองอาศยความเช�ยวชาญและมความรอยางลกซ2 ง ในการทาธงตะขาบ เพราะตองอาศยความอดทนท�สงมากเน�องจากเปนงานท�ละเอยดออนผท�ทาจะตองเอาใจใสและมความต2งใจในการทาธงตะขาบ เพราะธงตะขาบท�ทาน2นเปรยบเสมอนตวแทนทางความเช�อของชาวรามญท�สอดแทรกคตธรรมทางพระพทธศาสนาไวใหลกหลานชาวรามญ ไดยดถอปฏบตกนมา และแสดงใหเหนถงความรวมมอของคนในชมชนอกดวย

I๓= วดพมพาวาสใต จากการสมภาษณ ทานพระครวจารณสมณคณ รองเจาอาวาสวดพมพาวาส (ใต) ตามท� คณลงส

รนไดแนะนาน2น ทานพระครวจารณสมณคณ ไดใหขอมลวา แตเดมวดพมพาวาส (เหนอ) และวดพมพาวาส (ใต) น2นเปนวดเดยวกนแลวไดแยกออกจากกนในภายหลง ทานพระครวจารณสมณคณ กลาววา ชาวไทยเช2อสายรามญจะนาธงตะขาบมาถวาย ท2งวดพมพาวาส (เหนอ) และวดพมพาวาส (ใต) ในวนสงกรานตของทกป เพ�อเปนการอทศสวนบญสวนกศลใหกบผท�ลวงลบไปแลวตามความเช�อทางพระพทธศาสนา รวมท2งทรงน2 าพระในวนสงกรานตเพ�อความเปนสรมงคล แกตนเองและครอบครว และทานยงไดใหขอมลเก�ยวกบความเช�อทางพระพทธศาสนาและท�มาของประเพณแหธงตะขาบ โดยเปนหลกธรรมทางพระพทธศาสนากบความเช�อของชาวไทยเช2อสายรามญใหลกหลานไดยดถอปฏบต

I๔= โรงเรยน

โรงเรยนวดพมพาวาสเปนสถานท�สาหรบจดกจกรรมวนสงกรานตของเทศบาลตาบลพมพาเปนส�อกลางในการสงเสรมกจกรรมทางดานการอนรกษประเพณวฒนธรรมทองถ�นของเยาวชน รวมถงสามารถเปนแหลงเรยนรใหกบนกเรยนและเยาวชนในทองถ�นไดรวมกนอนรกษประเพณวฒนธรรมอนดไว และยงเปนหนวยงานหน�งท�สามารถเขามาขบเคล�อนกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบไดอกดวย

I๕= วตถดบในการทาธงตะขาบ

วตถดบท�ใชในการทาธงตะขาบ เชน ไมไผ สามารถหาไดในชมชน แตวตถดบช2นอ�น ๆ ยงคงตองหาซ2อ เชน ผา กระดาษแกว กระจก หว แปง ดอกไมพลาสตก เชอก เขม ดาย ลกปด เส�อ ชอน และวตถดบอ�น ๆ

I๖= งบประมาณสนบสนน

แตเดมน2นใชวธการบอกบญเร� ยไร แตปจจบนไดมการสนบสนนงบประมาณจากเทศบาลตาบลพมพา ตะขาบ ๑ ตว จะใชงบประมาณ ประมาณตวละ ๗,๐๐๐ – ๘,๐๐๐ บาท หรอข2นอยกบขนาดของธงตะขาบ

๗๗

กระบวนการ หรอ Process (P) P๑= กระบวนการทาธงตะขาบ จากปจจยนาเขาดงกลาวนาไปสกระบวนการทาธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญใน เขต

เทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งเทศบาลตาบลพมพาไดเขามาสนบสนนงบประมาณในการจดซ2อวสดอปกรณใหกบผมความรความเช�ยวชาญในการทาธงตะขาบ โดยนายจารส เชดช ผมความรในการทาธงตะขาบแบบด2งเดม ท�ไดรบการถายทอดวธการทา ธงตะขาบมาจากบรรพบรษ รวมท2งสามารถถายทอดความรในการทาธงตะขาบใหกบชาวไทยเช2อสายรามญและผสนใจไดเปนอยางด นอกจากน2ยงมการทาธงตะขาบแบบประยกต ซ� งใชวสดท�สามารถนาไปใชประโยชนตอไปได ท2งน2สามารถศกษาไดจากหวขอ ๔.๔ กระบวนการทาธงตะขาบตามท�ไดกลาวมาแลว

P๒= กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�น จากการสมภาษณ คณลงสรน ผลศร ชาวไทยเช2อสายรามญผมความรเก�ยวกบประเพณแห ธงตะขาบ จะเหนไดวา กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นของชาวไทยเช2อสายรามญน2นอาศยวธการสบทอดโดยการสงเกต จดจา และยดถอปฏบตตามบรรพบรษตอ ๆ กนมาเปนการส�งสมความรตาง ๆ เก�ยวกบการอนรกษประเพณวฒนธรรมอนดงามของบรรพบรษไวใหลกหลานไดปฏบตตาม จากการสมภาษณคณยายสมญา สายบวทอง และคณจารส เชดช กมกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นเชนเดยวกน คอ ใชวธการสงเกต จดจา และปฏบตตามบรรพบรษ เปนการอนรกษประเพณวฒนธรรมอนเกาแกมาใหลกหลานชาวไทยเช2อสายรามญไดเหนและสมผสจนกอใหเกดความหวงแหนประเพณแหธงตะขาบท�ถอวาเปนสญลกษณของชาวไทยเช2อสายรามญน2 ไวใหคงอยตอไปเพ�อเปนการระลกถงบรรพบรษและชาตบานเมองของตนในสมยท�เคยรงเรอง

P๓= กระบวนการมสวนรวมของประชาชนในทองถ�น

จากการท�คณะผวจยไดรวมงานประเพณแหธงตะขาบกบชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพาและไดสมภาษณผท�มสวนเก�ยวของในการจดกจกรรมน2ไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐและประชาชนผมารวมงาน จะเหนไดวา เทศบาลตาบลพมพาไดเขามามสวนรวมในการสนบสนนงบประมาณในการจดกจกรรมเพ�อใหประชาชนในพ2นท�ไดเขามารวมกจกรรมเพ�ออนรกษประเพณอนเปนเอกลกษณท�บงบอกถงความสามคคของคนในชมชน และนอกจากจะสนบสนนงบประมาณแลวยงสนบสนนใหมการอนรกษงานหตถกรรมท�ละเอยดออนอนเปนการสบทอดวธการทาธงตะขาบท�หาชมไดยากแลวยงถอไดวาสามารถผสานความรวมมอท2งหนวยงานภาครฐและประชาชนในทองถ�นใหหนมารวมกนสบทอดประเพณอนดน2ไวสบไป

P๔= หนวยงานภาครฐ จากปจจยนาเขา จะเหนไดวา หนวยงานภาครฐมสวนชวยในการสนบสนนสงเสรมใหคนในชมชนเกดความสามคคมความรวมมอท�จะรวมกนอนรกษและสบสานประเพณแหธงตะขาบรวมท2 งเปนแรงผลกดนใหประชาชนในทองถ�นไดเลงเหนถงความสาคญในการมสวนรวมของคนในทองถ�นไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐ เชน เทศบาลตาบลพมพา โรงเรยนในพ2นท� วด และประชาชนในทองถ�น ท�จะ

๗๘

กอใหเกดความรกและหวงแหนวฒนธรรมประเพณอนดท�ถอเปนเอกลกษณของ ชาวไทยเช2อสายรามญมใหจางหายไป ผลผลต หรอ Output (O)

O๑= เกดการสบสานวฒนธรรมทองถ�น จากปจจยนาเขาและกระบวนการในขางตน จะเหนไดวา สงผลใหเกดการสบสานวฒนธรรมและประเพณทองถ�นไดเพราะความรวมมอจากหลายภาคสวนไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐ คอ เทศบาลตาบลพมพาท�เขามาสนบสนนงบประมาณในการอนรกษและสบสานวฒนธรรมทองถ�น โรงเรยนวดพมพาวาสท�เอ2อเฟ2 อสถานท�ในการจดกจกรรมสงเสรมและสนบสนนใหเยาวชนเขามามสวนรวมในการรวมกนอนรกษสบสานประเพณแหธงตะขาบ ประชาชนชาวไทยเช2อสายรามญท�มสวนรวมในการสงเสรมประเพณแหธงตะขาบรวมทาธงตะขาบเขามารวมกจกรรม รวมท2งประชาชนในทองถ�นและประชานชนผสนใจท�วไปท�รวมกนสบสานประเพณของทองถ�นไว โดยมวดพมพาวาส (ใต) และวดพมพาวาส (เหนอ) ท�เปนศนยรวมจตใจใหกบประชาชนไดประพฤตปฏบตแตส�งดงามเปนตวอยางท�ดใหกบลกหลานและไดรวมกนสบสานวฒนธรรมทองถ�นใหคงอยสบไป

O๒= เกดการสงเสรมและอนรกษประเพณทองถ�น จะเหนไดวา ปจจยดงกลาวสามารถทาใหประชาชนในทองถ�นและผสนใจท�วไปเกดความสนใจเลงเหนถงความสาคญในการสงเสรมและอนรกษประเพณทองถ�นเพราะความรวมมอของทกภาคสวน ซ� งจะสงผลดกบประชาชนในทองถ�นนาไปสการมสวนรวมในการท�จะอนรกษประเพณทองถ�น นอกจากน2 คณลงสรนและครอบครวยงไดกลาวอกวารสกดใจท�ภาครฐใหความสาคญกบ การอนรกษประเพณทองถ�นน2 ไวอกดวย

O๓= เกดการสงเสรมภมปญญาทองถ�น จะเหนไดวา นอกจากการสงเสรมและอนรกษประเพณแหธงตะขาบแลวยงสงผลใหเกดการสงเสรมเร�องของภมปญญาทองถ�นในการทาธงตะขาบอกดวย คณยายสมญา สายบวทอง ไดกลาววาปจจบนมผท�มความรและสามารถทาธงตะขาบตามแบบด2งเดมไดมนอยมาก เพราะความเปล�ยนแปลงของสภาพสงคมท�เตมไปดวยการแขงขน การหารายไดมาจนเจอครอบครว การออกไปทางานตางถ�น หรอเขาไปเปนแรงงานในภาคอตสาหกรรมกนเปนจานวนมาก จงทาใหความสนใจในการท�จะอนรกษและสบทอดการทาธงตะขาบนอยลงไป คณจารส เชดช ยงไดกลาวอกดวยวา การทาธงตะขาบเปนงานท�ไมไดเปนอาชพท�ทากนประจาทกวนแตเปนงานท�ทาข2นเฉพาะในชวงเทศกาลสงกรานตของทก ๆ ป เทาน2น จงสงผลใหมผสนใจนอยมากเวนแตลกหลานของผท�ทา ธงตะขาบเองเทาน2น รวมท2งการทาธงตะขาบเปนงานท�คอนขางละเอยดออนและตองใชความชานาญในการทาและตองมความอดทนพอสมควร แตถงอยางไรตนกยงจะสบสานการทาธงตะขาบน2 ตอไปเพ�อใหลกหลานชาวไทยเช2อสายรามญไดเลงเหนถงความสาคญของประเพณอนดและรวมกนสงเสรมภมปญญาทองถ�นน2 ไมใหจางหายไปและพรอมท�จะถายทอดภมปญญาน2 ใหกบผท�สนใจอยางเตมท�และเตมใจ สวนทางดานคณสรพล ชาวหงษา ในฐานะท�ตนเคยเปนหน�งในผท�ทาธงตะขาบ

๗๙

ไดกลาววา ตนเองเคยเปนบคคลหน� งท�ทาธงตะขาบในการเขารวมประเพณแหธงตะขาบมาตลอด แตเน�องจากตนมอาชพรบจางและไมคอยมเวลาวางจงไดเลกทาธงตะขาบ แตตนกยงสามารถใหคาแนะนาวธการท�ถกตองใหกบลกหลานและผท�สนใจได โดยสวนตวแลวตนมองวาการสบสานวธการทาธงตะขาบซ� งเปนงานหตถกรรมท�มความละเอยดออนน2นคอนขางท�จะตองมความอดทนและผท�ทาจะตองไดรบการถายทอดการทามาจากบรรพบรษหรอผรมาเปนอยางดมฉะน2นจะเกดการผดเพ2ยนไปจากเดมเพราะธงตะขาบน2นเปนสญลกษณของความเปนชาต เปนตวแทนทางความเช�อของชาวรามญท�สอดแทรกหลกธรรมทางพระพทธศาสนา และเปนเอกลกษณของชาวรามญ เพราะความละเอยดและตองใชความอดทนในการทาน2เองทาใหมผสนใจท�จะรบการถายทอดนอยมาก จงเกรงวาการทางานหตถกรรมช2นน2 จะจางหายไป ปจจบนความเปนชนชาตของลกหลานชาวรามญไดถกกลนหายไปมากเน�องจากการผสมผสานกนระหวางชนชาตจากการแตงงานมครอบครวของลกหลาน อาทเชน ชนชาตไทย จน หรอชนชาตอ�น ๆ รวมถงการรบเอาวฒนธรรมของชนชาตน2น ๆ จนบางคร2 งอาจจะหลงลมความเปนชนชาตของตนไปบาง แตดวยความรกชาตและความสานกในแผนดนไทยท�ตนและลกหลานไดอาศยอยกยงคงทาใหชาวไทยเช2อสายรามญยงคงไวซ� งวฒนธรรมอนดท2งของชาวไทยและชาวรามญผสมผสานกนไป แตถงอยางไรกตามตนเองกยงอยากใหหนวยงานของรฐเขามาสนบสนนในเร�องของการสงเสรมภมปญญาทองถ�นน2 ตอไป

O๔= เกดการสงเสรมการทองเท�ยวในทองถ�น จะเหนไดวา จากความรวมมอของทกภาคสวนไมวาจะเปนหนวยงานของรฐ วด โรงเรยน และประชาชนในทองถ�นท�รวมกนอนรกษ สงเสรม และสบสานประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญน2นทาใหเกดการสงเสรมการทองเท�ยวในทองถ�น ทาใหมผสนใจเขามารวมงานมากย�งข2นและสงผลใหเกดการยอมรบของบคคลโดยท�วไป ส�งสาคญคอกอใหเกดความรวมมอ ความรก และความสามคคของคนในทองถ�นน�นเอง

O๕= เกดการสงเสรมจากหนวยงานภาครฐ

จะเหนไดวา หนวยงานภาครฐ คอ เทศบาลตาบลพมพาไดเขามามสวนรวมในการอนรกษสบสานประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญในทองถ�นไวเปนอยางด ไมวาจะเปนในเร�องของการสนบสนนงบประมาณในการทาธงตะขาบของชาวบานเพ�อใหเกดการอนรกษประเพณอนดน2 ใหคงอยตอไป ท2งน2 เกดจากผนาชมชนท�เลงเหนถงความสาคญของการอนรกษประเพณแห ธงตะขาบน2 เน�องจากคนหนมสาวในวยทางานจะเขาไปทางานในโรงงานอตสาหกรรมกนเปนสวนใหญจงถอโอกาสในชวงเวลาท�หนมสาวกลบภมลาเนาเพ�อพบปะครอบครวน2จดกจกรรมการสบสานประเพณแหธงตะขาบน2 ข2นเพราะอยางนอยกสามารถทาใหคนวยหนมสาวไดเหนความสาคญของการอนรกษประเพณอนเกาแกของบรรพบรษและไดเขามามสวนรวมประเพณน2 อกทางหน�งเพ�อเปนการกระตนเตอนใหลกหลานเกดความตระหนกในความเปนชนชาตชาวรามญ

๘๐

O๖= เกดการมสวนรวมของประชาชนในทองถ�น จะเหนไดวา นอกจากหนวยงานภาครฐท�เขามาสนบสนนท2งในเร�องงบประมาณในการทาธงตะขาบและจดกจกรรมใหกบประชาชนในทองถ�นแลว ถอไดวาผท�ทาธงตะขาบและประชาชนในทองถ�นยงมสวนรวมในการรวมกนสบสานประเพณทองถ�น การอนรกษภมปญญาทองถ�น รวมท2งการสงเสรมการทองเท�ยวของทองถ�นใหดย�งข2น

O๗= เปนการสรางช�อเสยงใหกบชมชน จะเหนไดวา จากความรวมมอของหนวยงานภาครฐ ผนาชมชน และประชาชนในทองถ�นท�เลงเหนถงความสาคญของการอนรกษประเพณแหธงตะขาบน2นเปนการสรางช�อเสยงใหกบชมชนจนเปนท�รจกของคนในทองถ�นและผสนใจภายนอกไดเขามาสมผสกบกล�นไอแหงวฒนธรรมประเพณทองถ�นของชาวไทยเช2อสายรามญท�นบวนจะหาดไดยากและควรคาแกการอนรกษใหคงอยตอไป

๔.๖ กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

สาหรบกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ เปนการถายทอดในลกษณะแบบไมเปนทางการ หรอ โดยทางออม คอ การถายทอดมาจากบรรพบรษท�สบทอดตอกนมาสลกหลาน ซ� งความรท�ไดรบเปนความรแบบ (Tacit Knowledge) คอ เปนความรท�อยกบตวบคคลของแตละคน มาจากประสบการณ จากการศกษาท�ส�งสมมา หรอจากพรสวรรค จดเปนทรพยสนทางปญญาท�สมผสไมได (Intangible Intellectual Asset) โดยปกตแลวจะยากตอการแปลความหรอเขยนออกมาเปนลายลกษณอกษร

โดยในอดตการทาธงตะขาบน2นจะใชกระดาษเปนวสดในการทาธงตะขาบ ตอมาไดใชผามาทาเปนตวตะขาบ แตในปจจบนไดใชเส� อเปนวสดในการทาเปนตวตะขาบ และใชชอนทาเปนนมตะขาบ เพ�อหลงจากเสรจพธกรรมจะไดนาวสดไปใชประโยชนตอไปได

จากการสมภาษณ คณลงสรน ผลศร ผมความรเก�ยวกบประเพณแหธงตะขาบ ไดใหขอมลวา กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบน2น จะเปนการถายทอดความรมาจากบรรพบรษท�ปฏบตสบทอดกนมาสลกหลานชาวไทยเช2อสายรามญ โดยสอดแทรกความเช�อและคตธรรมทางพระพทธศาสนาเขาไปในอวยวะสวนตาง ๆ ของธงตะขาบ เพ�อเปนการเตอนสตใหลกหลานปฏบตตามและทาแตความด

จากการสมภาษณ คณยายสมญา สายบวทอง เปนหน� งในผท�ทาธงตะขาบไดเลาถงกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบใหฟงวา เน�องจากตนเองเปนชาวไทยเช2อสายรามญจงไดเหนประเพณแหธงตะขาบมาต2งแตเดกและไดรบการถายทอดวธการทาธงตะขาบจากบรรพบรษและทามาเร�อย ๆ แตดวยอายท�มากข2นปจจบนจงไมไดทาธงตะขาบแลว

๘๑

จากการสมภาษณ คณจารส เชดช หน� งในผท�ทาธงตะขาบ ไดกลาวถงกระบวนการถายทอดภม

ปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ นบแตอดตจนถงปจจบน ดงน2 ๑. การถายทอดการทาธงตะขาบ ในอดตน2นผท�ไดรบการถายทอดสวนใหญแลว จะเปน

บคคลในครอบครว เชน ลกหลาน หรอ ญาต พ� นอง โดยการถายทอดน2นจะเปนลกษณะของการสงเกตและปฏบตจรงซ� งตนเองกไดรบการถายทอดในลกษณะน2 เชนกน และในปจจบนกใชวธเดยวกนซ� งไมแตกตางกนมากนก แตส�งสาคญคอผท�จะทาธงตะขาบไดน2นจะตองอาศยความอดทนและความต2งใจมาก เพราะเปนงานท�ละเอยดออน ท2งน2ตองมความรและความเขาใจถงหลกธรรมทางพระพทธศาสนาท�สอดแทรกเขาไปในอวยวะสวนตาง ๆ ของธงตะขาบดวย

๒. การสบทอดประเพณแหธงตะขาบ ใชวธเดยวกนโดยการใหลกหลานไดเขามามสวนรวมในการรวมประเพณแหธงตะขาบรวมไปถงการรวมพธกรรมท2งหมดเปนการปลกฝงใหลกหลานเหนความสาคญของวฒนธรรมประเพณท�บรรพบรษไดสบทอดตอกนมา ท2งน2กเพ�อใหครอบครวมความสขและดาเนนชวตอยางมสตโดยยดถอหลกธรรมเปนเคร�องยดเหน�ยวจตใจน�นเอง

จากการสมภาษณ คณสรพล ชาวหงษา ชาวไทยเช2อสายรามญหน� งในผท�เคยทาธงตะขาบ ไดกลาวถงกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบวา ตนไดรบการถายทอดการทาธงตะขาบมาจากบรรพบรษเชนกน โดยใชวธการสงเกตและปฏบตจรงและเขาใจในรายละเอยดตาง ๆ ของธงตะขาบเปนอยางด และมสวนรวมในการแหธงตะขาบรวมท2งรวมทาพธกรรมท2งหมด แตปจจบนไมไดทาแลวเน�องจากอายท�มากข2นและลกหลานสวนใหญเขาไปทางานในโรงงานกนหมดจงไมมผสบทอดตอจากตน

จะเหนไดวา กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ ของแตละทานน2นจะไดรบการถายทอดแบบเดยวกน คอ เปนการถายทอดในลกษณะแบบไมเปนทางการท�ไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษสบทอดตอกนมา เปนการเรยนรจากประสบการณจรงโดยการสงเกตและปฏบตจรง ซ� งกลาวโดยสรปวา

ผถายทอด คอ สถาบนครอบครว (บรรพบรษ) ไดแก ป ยา ตา ยาย พอ แม หรอแมกระท�งญาตพ�นองผมความรท�จะสามารถถายทอดได วธการถายทอด คอ จากการสงเกต การบอกเลา และปฏบตจรง รวมท2งการมสวนรวมในพธกรรมตาง ๆ ผรบการถายทอด คอ สถาบนครอบครว ลก หลาน และประชาชนผสนใจท�พรอมจะรบการถายทอด

๘๒

บทท� ๕ สรปผลและขอเสนอแนะ

การศกษาวจย เร�องกระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา มวตถประสงค ดงน2

๑. เพ�อศกษากระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๒. เพ�อศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

สรปผลการวจย กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวด

ฉะเชงเทรา ผวจยไดใชทฤษฎระบบ (System Theory) มาเปนกรอบแนวคดในการวจย โดยการเกบรวบรวมขอมลจากประชากรและกลมตวอยาง ดงน2

ประชากร ไดแก ประชาชนท�เปนกลมชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

กลมตวอยาง ไดแก ประชาชนท�เลอกมาจากประชากรขางตนในการตอบแบบสอบถาม โดยผวจยดาเนนการเลอกแบบเจาะจง (Purposive samping) แยกตามกลมตวอยางไดดงน2

๑. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

โดย คณลงสรน ผลศร และครอบครว เลขท� ๑๐/๑ หมท� ๑ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ

๒. กลมชาวไทยเช2อสายรามญท�ทาธงตะขาบในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา

โดย คณยายสมญา สายบวทอง คณจารส เชดช และครอบครว เลขท� ๒๒ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ

โดย คณสรพล ชาวหงษา เลขท� ๒๐ หมท� ๓ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เปนผใหสมภาษณ

๓. เจาหนาท�และพนกงานของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ๔. วดพมพาวาสใต

โดย พระครวจารณสมณคณ รองเจาอาวาสวดพมพาวาสใต เปนผใหสมภาษณ โดยมองคประกอบตามทฤษฎระบบ (System Theory) ๔ สวน ดงน2 ๑. ปจจยนาเขา (Input) ไดแก เทศบาลตาบลพมพา ประชาชน ในหมท� ๑ และหมท� ๓

๘๓

วดพมพาวาสใต โรงเรยน วตถดบ และงบประมาณสนบสนน ๒. กระบวนการ (Process) ไดแก กระบวนการทาธงตะขาบ กระบวนการถายทอด ภมปญญาทองถ�น กระบวนการมสวนรวมของประชาชนในทองถ�น และหนวยงานภาครฐ ๓. ผลผลต (Output) ไดแก เกดการสบสานวฒนธรรมทองถ�น เกดการสงเสรมและอนรกษ ประเพณทองถ�น เกดการสงเสรมภมปญญาทองถ�น เกดการสงเสรมการทองเท�ยวในทองถ�น เกดการสงเสรมจากหนวยงานภาครฐ เกดการมสวนรวมของประชาชนในทองถ�น และเปนการ สรางช�อเสยงใหกบชมชน

๔. การยอนกลบ (Feedback) ไดแก เปนผลลพธเก�ยวกบกจกรรมองคการของทองถ�นในการรวมกนอนรกษและสบสานประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญ รวมท2งหนวยงาน

ภาครฐและประชาชนในทองถ�น กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบ

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบของเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เร�มตนมาจากวฒนธรรมของชาวไทยเช2อสายรามญท�เขามาต2งถ�นฐานอยบรเวณวดพมพาวาส (ใต) ในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา ซ� งอพยพมาจากจงหวดสมทรปราการ ประชาชนสวนใหญท�ทาธงตะขาบจะอยในหม ๑ และหม ๓ ซ� งเปนหมบานชาวไทยเช2อสายรามญ และการแหธงตะขาบในปจจบนน2นมกจะนยมแหกนทางบกมากกวาทางน2 าหรอทางเรอ ประเพณแหธงตะขาบน2 ไดจดข2 นในชวงวนสงกรานต คอ ต2 งแตวนท� ๑๒ – ๑๕ เมษายน ของทกป จนกลายเปนการสบสานงานหตถกรรมอนแสดงถงความประณตและละเอยดออน โดยสอดแทรกและอธบายความหมายของความเช�อตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนาไวกบอวยวะ สวนตาง ๆ ของตวตะขาบหรอธงตะขาบ เพ�อใหลกหลานของชาวไทยเช2อสายรามญน2นไดเลงเหน ถงความสาคญของประเพณอนดงามน2 และเพ�อแสดงออกถงความสามคคในชมชนชาวรามญใหยดถอปฏบตกนตอไป นอกจากน2ชาวไทยเช2อสายรามญยงมความเช�อวาจะทาใหบรรพบรษท�ลวงลบไปแลวไดข2นสวรรค ซ� งประเพณแหธงตะขาบน2 เปนกศโลบายท�แสดงออกถงความเช�อในเร�องชวตหลงความตายและความกตญqตอบรรพบรษโดยมศาสนาเปนตวเช�อมประสานความเช�อน�นเอง

ท2งน2 ชาวไทยเช2อสายรามญมความเช�อวา เม�อครบ ๑ ป จะตองจดทาธงตะขาบแหไปถวาย ท�วด เพ�อบชาส�งท�เคารพสกการะ เชน พระพทธเจา บดา มารดา ครบาอาจารย และยงพบอกวาในปจจบนชาวไทยเช2อสายรามญและชาวบานในเขตเทศบาลตาบลพมพา นยมนาธงตะขาบมาใช ในการแกบนกบส� งศกดS สทธS ท�ตนเคารพนบถอ คอ “ศาลเจาพอชางพน” ซ� งเปนส�งศกดS สทธS ของ ชาวไทยเช2อสายรามญ เม�ออธษฐานสมปรารถนาแลวจะนาธงตะขาบมารวมถวายดวย

๘๔

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบเกดจากความรวมมอของหลายภาคสวน ไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐ คอ เทศบาลตาบลพมพา ประชาชนในทองถ�น วดพมพาวาส (ใต) และโรงเรยนวดพมพาวาส ไดรวมมอกนอนรกษและสบสานประเพณอนเปนเอกลกษณของชมชน ซ� งในสวนของเทศบาลตาบลพมพาไดเขามาสนบสนนงบประมาณท2งในการจดกจกรรมวนสงกรานตและประเพณแหธงตะขาบ และงบประมาณในการทาธงตะขาบอนเปนงานหตถกรรมท�มความสวยงามซ� งเปนสญลกษณของชาวไทยเช2อสายรามญ จากผมความรความสามารถในการทาธงตะขาบท�สบทอดภมปญญามาจากบรรพบรษท�สอดแทรกเร�องราวตามหลกความเช�อทางพระพทธศาสนาของชาวรามญหรอชาวมอญเขาไปในตวตะขาบ โดยมวดพมพาวาส (ใต) เปน ศนยรวมจตใจของคนในชนชน และความรวมมอจากโรงเรยนวดพมพาวาสท�ใชเปนสถานท�จดกจกรรมวนสงกรานตและประเพณแหธงตะขาบ เพ�อใหคนในชมชนไดมารวมกจกรรมวนสงกรานตไปพรอม ๆ กบการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

กระบวนการสบสานประเพณแหธงตะขาบน2 นอกจากจะกอใหเกดการอนรกษวฒนธรรมประเพณของทองถ�นแลว ยงกอใหเกดการสงเสรมภมปญญาทองถ�น การสงเสรมการทองเท�ยว ในชมชน เกดความสามคคและการมสวนรวมของคนในชมชน และสามารถสรางช�อเสยงใหกบชมชนจนกอใหเกดการยอมรบของคนภายนอกและคนในชมชนเองอกดวย จะเหนไดจากการท�เทศบาลตาบลพมพาเขามามบทบาทในการฟ2 นฟประเพณแหธงตะขาบโดยการสนบสนนงบประมาณในการทาธงตะขาบหมบานละ ๑ ตว แลวนามารวมพธแหธงตะขาบ เพ�อใหประชาชนทกหมบานในเขตเทศบาลตาบลพมพาไมวาจะเปนคนไทยหรอคนมอญไดรวมกนอนรกษประเพณแหธงตะขาบไวเปนเอกลกษณของชมชน และเสรมสรางความรกความสามคคใหกบคนในชมชน ไดเปนอยางด

คณลงสรน ผลศร ซ� งเปนชาวไทยเช2อสายรามญในพ2นท� ไดกลาวเพ�มเตมอกวา ประเพณ แหธงตะขาบน2 เปนประเพณของชาวรามญท�ไดปฏบตสบตอกนมานานหลายช�วอายคนนบต2งแต บรรพบรษ ซ� งในสมยกอนน2นนอกจากการแหธงตะขาบแลวยงมการละเลนแบบมอญหลายอยาง เชน การเลนสะบา ชวงรา และมอญซอนผา แตดวยเหตเพราะการละเลนเหลาน2ทาใหเกดการทะเลาะววาทกนของกลมวยรนจงไดเลกเลนไป จะยงคงมใหเหนแตการแหธงตะขาบเทาน2น และดวยสภาพทางสงคมในปจจบนท�คนวยหนมสาวเขาไปทางานในโรงงานอตสาหกรรมกนเปน สวนใหญจงทาใหมผสนใจสบสานประเพณแหธงตะขาบนอยลงไป แตกยงคงมลกหลานและผนาชมชนท�มความสนใจอยบาง และไมวาจะดวยเหตผลใดกตามประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพาจะยงคงเปนเอกลกษณของชมชนแหงน2 แลวทาให ชาวเทศบาลตาบลพมพาไดเหนถงความสาคญในการรวมกนอนรกษและฟ2 นฟประเพณแหธงตะขาบไวสบไป

เน�องจากมผท�สามารถทาธงตะขาบไดอยางถกตองตามหลกความเช�อและประเพณนอยลง และในฐานะของผท�ทาธงตะขาบท�ยงคงทาธงตะขาบอยในปจจบน คอ คณจารส เชดช ไดกลาววา แตเดมการทาธงตะขาบแตละคร2 งจะใชวธการบอกบญเร�ยไรเงนจากชาวบานเพ�อนามาซ2อวสดอปกรณในการทาธงตะขาบ แตปจจบนทางเทศบาลตาบลพมพาไดเขามาสนบสนนงบประมาณ ในการทาธงตะขาบทาใหประเพณแห

๘๕

ธงตะขาบไดกลบมามความสนกสนานมากข2นคนในชมชน กหนมารวมกจกรรมกนมากข2นสรางความรกความสามคคใหกบคนในชมชนท2งคนมอญและคนไทย จงถอวาเปนอกวธหน�งท�จะสามารถสงเสรมใหคนในชมชนเขามามสวนรวมในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบและการทาธงตะขาบตอไป

กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ

รปแบบของกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบและกระบวนการถายทอดภมปญญาในการทาธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา เปนการถายทอดในลกษณะแบบไมเปนทางการ หรอ โดยทางออม ท�สามารถอธบายใหเขาใจกนงาย ๆ กคอ เปนการถายทอดความรมาจาก บรรพบรษ คอ ป ยา ตา ยาย พอ แม ญาตพ�นอง ท�สบทอดตอกนมาสลกหลาน หรอแมกระท�ง ผท�มความสามารถในการทาธงตะขาบ เปนความรแบบท�เรยกวา (Tacit Knowledge) คอ เปนความรท�อยกบตวบคคลของแตละคน มาจากประสบการณ จากการศกษาท�ส�งสมมา หรอจากพรสวรรค จดเปนทรพยสนทางปญญาท�สมผสไมได (Intangible Intellectual Asset) โดยปกตแลวจะยากตอการแปลความหรอเขยนออกมาเปนลายลกษณอกษร ซ� งสามารถอธบายกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�น โดยมกระบวนการ ดงน2 คอ

๑. ผถายทอด คอ สถาบนครอบครว (บรรพบรษ) ซ� งไดแก ป ยา ตา ยาย พอ แม ญาตพ�นอง หรอแมกระท�งผท�มความสามารถในการถายทอดภมปญญาน2นได

๒. วธการถายทอด คอ การถายทอดความรความสามารถท�มในเร�องน2น ๆ ใหแกผรบการถายทอด ซ� งมอยหลายวธ เชน การสงเกต การบอกเลา การฝกปฏบตจรง รวมถงการเขาไปม สวนรวมในกจกรรมหรอพธกรรมน2น ๆ

๓. ผรบการถายทอด คอ สถาบนครอบครว ไดแก ลก หลาน ญาตพ�นอง หรอแมกระท�งผท�มความสนใจและพรอมท�จะรบการถายทอดภมปญญาน2น ๆ

การถายทอดภมปญญาในการอนรกษและสงเสรมประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเช2อสายรามญในเขตเทศบาลตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา น2น เทศบาลตาบลพมพา ไดมสวนในการสงเสรมและสนบสนนงบประมาณท2งในการอนรกษประเพณแหธงตะขาบ และสงเสรมภมปญญาในการทาธงตะขาบ ซ� งคณลงสรน ผลศร ชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยในเขตเทศบาลตาบลพมพามาต2งแตสมยบรรพบรษ ไดถายทอดเร�องราวความเปนมาของชาวไทยเช2อสายรามญและภมปญญาของบรรพบรษรวมท2งไดเหนและสมผสถงวถชวตในการอยรวมกนของคน ในชมชนท�มอยหลายเช2อชาตซ� งสวนหน� งเปนชาวไทยเช2อสายรามญท�อาศยอยรวมกนกบคนไทย ในชมชนแตสามารถอยรวมกนไดดวยดโดยมวฒนธรรมประเพณอนดงามเปนตวเช�อมความสมพนธท�ดและเหนดวยกบการสงเสรมวฒนธรรมประเพณแหธงตะขาบใหคงอยสลกหลานสบไป

๘๖

ท2งน2 คณจารส เชดช ในฐานะผท�ไดรบการถายทอดภมปญญาในการทาธงตะขาบมาจากบรรพบรษและมความเช�ยวชาญในการทาธงตะขาบตามหลกความเช�อแบบด2งเดมเปนอยางดน2น ไดกลาวถงการทาธงตะขาบท�ถกตองตามหลกความเช�อทางพระพทธศาสนาวาเปนกศโลบายของบรรพบรษท�ไดสอดแทรกความเช�อในเร�องชวตหลงความตายและความกตญqตอบรรพบรษโดยมศาสนาเปนตวเช�อมเพ�อใหลกหลานไดปฏบตตนเปนคนดตามหลกธรรมทางพระพทธศาสนาโดยใช ธงตะขาบเปนสญลกษณในการบชาพระรตนตรยและส�งศกดS สทธS ท�เคารพนบถอ และเหนดวยกบการสนบสนนใหมการอนรกษประเพณแหธงตะขาบน2ไวใหลกหลานชาวไทยเช2อรามญหรอผสนใจไดสบทอดและปฏบตกนตอไป

ซ� งสอดคลองกบการวจยเร�อง “ความเช�อและบทบาทประเพณลางเทาพระของกลมชาตพนธไทยรามญ ตาบลเจดร2ว อาเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร” มความเช�อและความศรทธาในพระพทธศาสนาจงมประเพณท�เก�ยวเน�องกบพระพทธศาสนา เชน ประเพณแหธงตะขาบ และประเพณตกบาตรน2 าผ2ง รวมถงมการสบทอดจากรนสรนและการอนรกษประเพณอนเปนเคร�องบงช2 ถงอตลกษณทางชาตพนธของชาวมอญ การวจยเร�อง “การสบสานประเพณสงกรานต อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย” เปนประเพณทองถ�นท�มวธการสบทอดโดยการทากจกรรมรวมกนในระดบครอบครว เชน การรดน2 าดาหวผสงอาย ในระดบชมชนหรอสงคม เชน การละเลนร�นเรง การเลนสาดน2า การประกวดเทพสงกรานต และการทรงน2 าพระ ซ� งกจกรรมตาง ๆ น2นเปนกลไกเช�อมโยงใหกลมบคคลเหลาน2นแสดงบทบาทออกมาหรอเปนตวสงเสรมความสมพนธระหวางกนเปนกจกรรมท�ควรสบทอดและสงเสรมใหมการปฏบตกนตอไป และการวจย เ ร� อง “กระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการผลตหมวกกยเลย ตาบลปากน2 า อาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา” เปนกระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการผลตหมวกกยเลยเปนลกษณะแบบ “ไมเปนทางการ” โดยม “สถาบนครอบครว” เปนหลกในการถายทอดแบบบอกเลา การสงเกต และการฝกปฏบต สวนหนวยงานราชการ ไดแก โรงเรยน พฒนาชมชน ไดเขามาใหการสนบสนนตามนโยบายของรฐบาลท�เนนและตองการฟ2 นฟเร� องภมปญญาทองถ�น มการถายทอดภมปญญาทองถ�นลงสสถาบนครอบครวเปนหลก โดยสงเสรมการจกสานหมวกกยเลยเปนอาชพเสรมหลงการทานา ทาสวน และเล2 ยงกง ผลของการถายทอดภมปญญาทองถ�นจงทาใหหมวกกยเลยพฒนาเปนสนคาหน�งตาบลหน�งผลตภณฑประเภทเคร�องใชเคร�องประดบตกแตง ระดบ ๔ ดาว ของจงหวดฉะเชงเทรา

ขอเสนอแนะ ๑. สงเสรมสนบสนนใหสถานศกษาเขามามสวนรวมในการนานกเรยน นกศกษา ลงพ2นท�เพ�อศกษาและเรยนรวฒนธรรมประเพณทองถ�น

๒. จดเปนหลกสตรทองถ�นหรอสอดแทรกเขากบการเรยนการสอนใหแกเยาวชนเก�ยวกบวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถ�น

๓. สงเสรมสนบสนนใหผมความรเก�ยวกบวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถ�น ไดถายทอดความรใหกบคนในชมชนและเยาวชนไดรบทราบและรวมปฏบตจรง

๘๗

๔. สงเสรมสนบสนนใหคนในชมชนมสวนรวมในเร�องการอนรกษวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถ�น โดยยดหลกการมสวนรวม คอ รวมคด รวมทา รวมเรยนร และรวมแกไข เพ�อผลกดนใหเกดการอนรกษวฒนธรรมประเพณและภมปญญาทองถ�นอยางจรงจง ๕. สงเสรมใหชมชนรวมกลมกนทาธงตะขาบท�ระลกเพ�อแสดงถงเอกลกษณของชมชน ชาวไทยเช2อสายรามญ

๘๘

บรรณานกรม

๘๙

บรรณานกรม กตตพศ ศรสตร. (๒๕๓๘). การนาภมปญญาชาวบานมาใช ในการพฒนาหลกสตรระดบทองถ�น

ตามหลกสตรประถมศกษาพทธศกราช 2521 (ฉบบปรบปรง พ.ศ.2533) ในโรงเรยน

รวมพฒนาการใชหลกสตร สงกดสานกงานการประถมศกษาจงหวดสพรรณบร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

กนษฐา เชยกวงศ, ประชด สกณะพฒน, และวมล จโรจพนธ. (๒๕๕๑). มรดกทางวฒนธรรม

“ภาคกลางและภาคตะวนออก”. พมพคร2 งท� ๑. กรงเทพฯ : สานกพมพแสงดาว.

กมล รอดคลาย. (๒๕๒๕). ความคดเหนของครในการอนรกษและสบทอดวฒนธรรมไทย. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรอบแนวคดเก�ยวกบทฤษฎระบบ. (๒๔ พฤษภาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://supawong.blogspot.com/2009/11/blog-post.html

โกวทย พวงงาม. (๒๕๔๕). การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน. ม.ป.ท.

ความหมายของประเพณ. (๒๔ พฤษภาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%

E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5 จกรพงษ เป� ยมเมตตา และคนอ�นๆ. (๒๕๔๘). ๑๙๐ ป เมองพระประแดง. พมพคร2 งท� ๑. กรงเทพฯ : บรษท บอสส การพมพ จากด. จารส เชดช เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ เมษายน). สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ. เจาหนาท�เทศบาลตาบลพมพา เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ กมภาพนธ). นกพฒนาชมชน.

สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ. เฉยบ ไทยย�ง. (๒๕๓๙). องคการและการจดการ. กรงเทพฯ : สถาบนราชภฏพระนคร.

เฉลยว บรภกด และคนอ�นๆ. (๒๕๔๕). ชดวชาการวจยชมชน. พมพคร2 งท� ๑. สานกมาตรฐานการศกษา สานกงานสภาสถาบนราชภฏ กระทรวงศกษาธการ

สานกมาตรฐานอดมศกษา ทบวงมหาวทยาลย. นนทบร : บรษท เอส. อาร. พร2นต2ง แมสโปรดกส จากด.

ชต นลพานช และกลธน ธนาพงศธร. (๒๕๓๒). การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา

ชนบท. ในเอกสารการสอนชดวชาความรท�วไปสาหรบการพฒนาระดบตาบล หมบาน (พมพคร2 งท� 3, หนวยท� 8). นนทบร : โรงพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ตาบลพมพา. (ม.ป.ป.). ประเพณแหธงตะขาบของชาวไทยเชBอสายมอญ ตาบลพมพา

๙๐

อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา. (เอกสารสาระสาคญของประเพณสงกรานต แหธงตะขาบ ตาบลพมพา อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา). ฉะเชงเทรา : ตาบลพมพา.

ทองเอ2อน อภณหสมต. (๒๕๓๕). การอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมไทย ของโรงเรยน

มธยมศกษา ในพBนท�บรเวณชายฝ�งทะเลตะวนออก. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ท�มาประเพณมอญ – แหหงส – ธงตะขาบ. (ม.ป.ป.). (เอกสารอดสาเนา). ฉะเชงเทรา.

เทศบาลตาบลพมพา. (๒๕๕๒). ฐานขอมลเก�ยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม ประเพณ

และภมปญญาทองถ�น เผยแพรแกสาธารณชน. (เอกสารฐานขอมล ดานศาสนา วฒนธรรม และจารตประเพณทองถ�น). ฉะเชงเทรา : นกพฒนาชมชน เทศบาลตาบลพมพา.

_______. (๒๕๕๓, ๒๔ มถนายน). แผนพฒนาตาบลสามป พ.ศ. ๒๕๕๔ – ๒๕๕๖. ประกาศเทศบาลตาบลพมพา. _______. (๗ พฤษภาคม ๒๕๕๔). ประวตและตราสญลกษณ. (ออนไลน).

แหลงท�มา : http://www.phimpha.go.th/public/

_______. (ม.ป.ป.). ประเพณแหธงตะขาบ. (แผนพบ). ฉะเชงเทรา : เทศบาลตาบลพมพา.

นงลกษณ ธรรมชโชต. (๒๕๕๔). รายงานการวจย เร�อง ความเช�อและบทบาทประเพณ

ลางเทาพระ ของกลมชาตพนธไทยรามญ ตาบลเจดรBว อาเภอบานแพว จงหวดสมทรสาคร. (เอกสารรายงานการวจย). สมทรสาคร.

นรนทรชย พฒนพงศา. (๒๕๔๖). การมสวนรวม หลกการพBนฐาน เทคนคและกรณ ตวอยาง. กรงเทพมหานคร : 598 Print.

นาร สารกะภต. (๒๕๒๘). วฒนธรรมพBนบาน จงหวดฉะเชงเทรา. ฉะเชงเทรา : ภาควชา ภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร วทยาลยครฉะเชงเทรา.

นรนดร จงวฒเวศย. (๒๕๒๗). การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา. กรงเทพมหานคร : สานกพมพมหาวทยาลยมหดล.

แนวคดทฤษฏเก�ยวกบการมสวนรวม. (๗ พฤษภาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://www.gotoknow.org/posts/482092 ประกอบ มโคตรกอง, บรรณาธการ. (๒๕๕๒). วฒนธรรมไทย (Thai Culture). พมพคร2 งท� ๒.

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. หางหนสวนจากด นวสาสนการพมพ.

ประเพณแหธงตะขาบ อาเภอบางปะกง. (๒๒ มนาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://province.m-culture.go.th/chachoengsao/new/index.php?option=com_

content&view=article&id=61&Itemid=75

๙๑

ประเพณแหหงสธงตะขาบ. (๑๓ มนาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://www.openbase.in.th/node/7599 ประเพณไทยดอทคอม. (๑๓ มนาคม ๒๕๕๔). ประเพณแหหงส ธงตะขาบ.

(ออนไลน). แหลงท�มา : http://www.prapayneethai.com/ ประเวศ วะส. (๒๕๓๒). พ�งตนเองในชนบท : อกบทหน�งของการทบทวนโลกทศนแหงการ

พ�งตนเอง. กรงเทพฯ : หมบาน.

_______. ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (๒๕๓๔). ภมปญญาไทยกบการ

ดารงชวตของคน. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

_______. ใน เสร พงศพศ. (๒๕๓๖). ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท. มลนธหมบาน. กรงเทพมหานคร : สานกพมพอมรนทรพร2นต2งกรฟ.

ผองศร มาสขาว, วาทตา เอ2อเจรญ, และอารยา บญทว. (๒๕๔๗). รายงานการวจย เร�อง

การศกษากระบวนการถายทอดภมปญญาทองถ�นในการผลตหมวกกยเลย ตาบลปากนBา

อาเภอบางคลา จงหวดฉะเชงเทรา. ฉะเชงเทรา : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร.

พจนานกรมไทย ฉบบทนสมย. (๒๕๔๓). กรงเทพฯ : บรษทซเอดยเคช�น จากด (มหาชน).

พนชย พรจนทร. (๒๕๔๓). บทบาทการสงเสรมศาสนาและวฒนธรรมขององคการบรหาร

สวนตาบล เขตการศกษา ๑๐. อบลราชธาน : สานกพฒนาการศกษาศาสนาและวฒนธรรม เขตการศกษา ๑๐.

พยงพร ไตรรตนสงหกล. (๒๕๓๘). ภมปญญาในการถายทอดหตถกรรมพBนบานเคร�องจกรสาน

บานหนองปาตอง อาเภอพนมสารคาม จงหวดฉะเชงเทรา : การวเคราะหเชงประวตศาสตร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณวทยาลย.

พระครปยธรรมนวฐ. (๒๕๔๘). รายงานการวจย เร�อง การสบสานประเพณสงกรานต

อาเภอเชยงคาน จงหวดเลย. (ออนไลน). แหลงท�มา : http://www.infoforthai.com/forum/index.php?topic=8225.0;wap2

พระครวจารณสมณคณ เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ กมภาพนธ). รองเจาอาวาสวดพมพาวาส (ใต). สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ.

ภรณ กรตบตร. (๒๕๒๙). การประเมนประสทธผลขององคการ. สถาบนบณฑต พฒนบรหารศาสตร. กรงเทพฯ : สานกพมพโอเดยนสโตร.

มนตฤด วชรประทป. (๒๕๔๙). ประเพณแหหงส – ธงตะขาบ ป ๒๕๔๙. กรงเทพฯ : บรษท อมรนทรพร2นต2งแอนดพบลชช�ง จากด (มหาชน). (หนงสอท�ระลก “งานประเพณแหหงส – ธงตะขาบ ป ๒๕๔๙” มอบใหชาวไทยเช2อสายรามญพระประแดง).

๙๒

ยพาพร รปงาม. (๒๕๔๕). การสวนรวมของขาราชการสานกงบประมาณในการปฏรป

ระบบราชการ. ภาคนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

วนรกษ ม�งมณนาคน. (๒๕๓๑). การพฒนาชนบทไทย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

วบลย ล2 สวรรณ. (๒๕๓๘). ศลปหตถกรรมพBนบาน. กรงเทพมหานคร. พมพคร2 งท� ๓ : พมพท� บรษทพบลคบสเนสพร2นท จากด.

ศภนจ ไชยวรรณ. (๒๕๔๗). กระบวนการสบทอดเพลงซอพBนบานของจงหวดเชยงใหม. เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม.

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น. (๒๒ มนาคม ๒๕๕๔). ปรชญา วสยทศน พนธกจ

ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร. (ออนไลน). แหลงท�มา : http://culture.rru.ac.th/

_______. (๒๕๕๔). ประเพณแหธงตะขาบ. สาธารณชน. (เอกสารองคความร เร�อง ประเพณแหธงตะขาบ). ฉะเชงเทรา : ศนยศลปะ วฒนธรรมและทองถ�น มหาวทยาลยราชภฏราชนครนทร.

สมชาย เสยงหลาย, รองปลดกระทรวงวฒนธรรม. (๒๕๕๐). บทบาทขององคกรปกครอง

สวนทองถ�นกบการบรหารงานวฒนธรรม. (เอกสารองคกรปกครองสวนทองถ�นกบการ ดาเนนงานวฒนธรรม). กรงเทพฯ.

สมญา สายบวทอง เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ เมษายน). สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ. สามารถ จนทรสรย. ใน สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (๒๕๓๔). ภมปญญาไทย

กบการดารงชวตของคน. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

_______. (๒๕๓๖). ภมปญญาชาวบาน ใน ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท

เลม ๑. มลนธภมปญญาและมลนธหมบาน. กรงเทพฯ : สานกพมพอมรนทรพร2นต2งกรฟ.

สญญา สญญาววฒน. (๒๕๓๔). สงคมวทยา. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

_______. (๒๕๓๔). อางใน กตตพศ ศรสตร. (๒๕๓๘). การนาภมปญญาชาวบาน

มาใช ในการพฒนาหลกสตรระดบทองถ�น ตามหลกสตรประถมศกษาพทธศกราช 2521

(ฉบบปรบปรง พ.ศ.2533) ในโรงเรยนรวมพฒนาการใชหลกสตร สงกดสานกงาน

การประถมศกษาจงหวดสพรรณบร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนต รตนสวรรณ. (๒๕๔๔). ผลกดนคมครอง : ภมปญญาทองถ�น. กรงเทพฯ : สถาบน บณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สรพล ชาวหงษา เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ เมษายน). สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ.

๙๓

สรน ผลศร เปนผใหสมภาษณ. (๒๕๕๔, ๗ กมภาพนธ). สรพล โตะสดา เปนผสมภาษณ. เสร พงศพศ. (๒๕๒๙). คนสรากเหงา ทางเลอกและทศนะวจารณวาดวยภมปญญาชาวบาน.

กรงเทพมหานคร : สานกพมพเทยนวรรณ. _______. (๒๕๓๖). ภมปญญาชาวบานกบการพฒนาชนบท. มลนธหมบาน.

กรงเทพมหานคร : สานกพมพอมรนทรพร2นต2งกรฟ. สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (๒๕๓๔). ภมปญญาไทยกบการดารงชวตของคน.

กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. (๒๕๔๑). คมอพฒนาโรงเรยนดานการเรยนร

เอกสารพฒนากระบวนการ. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต.

_______. (๒๕๔๑). แนวทางการสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษา. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต.

สานกงานคณะกรรมการกองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต, สานกงานสภาสถาบนราชภฏ,

และทบวงมหาวทยาลย. (๒๕๔๖). บทสรปผลการดาเนนงานโครงการเพ�มประสทธภาพ การบรหารจดการกองทนหมบานและชมชนเมอง. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการ

กองทนหมบานและชมชนเมองแหงชาต. สานกงานวฒนธรรมจงหวดฉะเชงเทรา. (๒๒ มนาคม ๒๕๕๔). วสยทศนและพนธกจ

สานกงานวฒนธรรมจงหวดฉะเชงเทรา. (ออนไลน). แหลงท�มา : http://province.m-culture.go.th/chachoengsao/new/

สานกมาตรฐานการศกษา, สานกงานสภาสถาบนราชภฏ, กระทรวงศกษาธการ, สานกมาตรฐาน อดมศกษา, และทบวงมหาวทยาลย. (๒๕๔๕). ชดการเรยนรดวยตนเอง ชดวชาการวจยชมชน. พมพคร2 งท� ๑. นนทบร : บรษท เอส. อาร. พร2นต2ง แมสโปรดกส จากด.

อคน รพพฒน. (๒๕๒๗). การมสวนรวมของชมชนในการพฒนาชนบทในสภาพสงคม

และวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร : ศกดS โสภาการพมพ.

องกล สมคะเนย. (๒๕๓๕). ภมปญญาทองถ�นเก�ยวกบมนษยกบส�งแวดลอมทางธรรมชาต. กรงเทพฯ : ครสภา. _______. (๒๕๓๕). สภาและปญหาการนาภมปญญาชาวบานมาใชพฒนาหลกสตร

โรงเรยนประถมศกษา สงกดสานกงานการประถมศกษาจงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธปรญญาครศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

องคกรปกครองสวนทองถ�นกบการดาเนนงานวฒนธรรม. (ม.ป.ป.). (คมอการดาเนนงาน วฒนธรรมขององคการบรหารสวนตาบล). กรงเทพฯ.

๙๔

เอกวทย ณ ถลาง. (๒๕๔๐). ภมปญญาชาวบานส�ภมภาค : วถชวตและกระบวนการเรยนรของ

ชาวบานไทย. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

_______. (๒๕๔๑). แนวคดการศกษากบการถายทอดภมปญญาทองถ�น. กรงเทพฯ : คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

Tacit Knowledge. (๑๘ มนาคม ๒๕๕๔). (ออนไลน). แหลงท�มา : http://translate.google.co.th/translate?hl=th&sl=en&u=http://en.wikipedia.org/wiki/Tacit_knowledge&prev=/search%3Fq%3DTacit%2BKnowledge%26biw%3D1034%26bih%3D768

๙๕

ภาคผนวก

๙๖

เกบขอมลประเพณแหธงตะขาบ (วนท� ๗ ก.พ. ๕๔ ณ เทศบาลตาบลพมพา และบานคณลงสรน ผลศร ซ�งเปนชาวมอญในพHนท�)

๙๗

๙๘

(วนท� ๗ เม.ย. ๕๔ ณ บานคณยายสมญา สายบวทอง และคณจารส เชดช ผทาธงตะขาบ)

๙๙

๑๐๐

๑๐๑

๑๐๒

๑๐๓

๑๐๔

๑๐๕

(วนท� ๑๕ เม.ย. ๕๔ ณ ศาลารวมใจไทย – มอญ และวดพมพาวาสเหนอ – ใต วนแหธงตะขาบ)

๑๐๖

๑๐๗

๑๐๘

๑๐๙

๑๑๐

๑๑๑

๑๑๒

๑๑๓

๑๑๔

๑๑๕

๑๑๖