5. kafli – LotukerfiðAtóm 1. hvel 2. hvel 3. hvel 4. hvel Undirhvel 6C 2 4 1s 22s 2p2 Eðli...

5. kafli –

Lotukerfið

Lotukerfið

�

Eðli vísindanna-inngangur að eðlis- og efnafræði. Guðrún Ragnarsdóttir

Tákn, heiti og sæti frumefna


Lotukerfið á vefnum

�http://www.namsgagnastofnun.is/lotukerfi/Lotan.htm


Sætistala

� Segir til um staðsetningu frumefnis í lotukerfinu

� Er rituð ofan við atómtáknin í lotukerfinu

� Samsvarar fjölda róteinda í kjarna atóms


í kjarna atóms �Óhlaðin atóm hafa

jafnmargar rafeindir og róteindir

� Sætistalan er oft táknuð fyrir framan og neðan við atómtáknið, 12Mg.

Finndu sætistölu

�Niturs�Argons�Gulls

Kopars


�Kopars

Massatala

� Massatala segir til um heildarfjölda öreinda í kjarna atóms

� Ritháttur


� Ritháttur�12C �C-12

Massatala = fjöldi róteinda + fjöldi nifteinda

Reiknaðu

� Massatölu Cl-atóms sem hefur 18 nifteindir í kjarna.

� Hversu margar nifteindir eru í kjarna fosfórsatóms sem hefur massatöluna 32.


hefur massatöluna 32.

� Hvert er frumefnið sem hefur 13 nifteindir í kjarna sínum og massatöluna 25?

Samsætur

�Atóm sem eru í sama sæti en hafamismunandi nifteindafjölda�Sami róteindafjöldi�Ólíkur nifteindafjöldi


�Ólíkur nifteindafjöldi

�Ritháttur�12C �13C

Þrjár samsætur vetnis, H


Atómmassi

� Ritaður fyrir neðan atómtáknið í lotukerfinu.� Segir til um meðalmassa allra samsæta


frumefnisins.� tekið er tillit til hlutfalls allra samsæta tiltekins

frumefnis í náttúrunni.

� Táknað með einingunni u eða g/mól .

Sýnidæmi

Hlutfall samsætu í náttúrunni

Massatala samsætunnar

Zn p++n0

48,9% 64u

0.489·64u 31,1u

0,278·66u 18,3u

0,186·68u 12,6u

Útreikningar


27,8% 66u

18,6% 68u

4,1% 67u

0,6% 70u

0,041·67u 2,7u

0,006·70u O,4u

Samtals: 65,4u

Formúlumassi

� Samanlagður massi allra atóma í formúlueiningu

� Nota atómmassann í lotukerfinu

Formúlueining er minnsta hugsanlega magn af hreinu efni.


lotukerfinu � Taka verður tillit til

fjölda atóma sömu tegundar í efnasambandinu

Reiknaðu formúlumassann

� Co

� LiBr

� CaCl


� CaCl2

� CH3CH3

� FeCl3

Lotur lotukerfisins

� Lotukerfið skiptist í láréttar lotur� frá vinstri til hægri í lotukerfinu�7 talsins�Lotunúmer segja til um hversu mörg aðalhvel atóm

tiltekins frumefnis hefur


tiltekins frumefnis hefur�Lotunúmer vísar til gildishvels atóms

Lotur og hvel


Orka hvela

� Vex eftir því sem fjær dregur kjarna �Fer eftir því hversu mikla orku róteindir þurfa að hafa til

að halda rafeindum á viðkomandi hveli�Á milli rafeindanna og kjarnans verka samdráttarkraftar �Rafeindirnar þurfa næga orku til þess að yfirvinna þessa


�Rafeindirnar þurfa næga orku til þess að yfirvinna þessa krafta �Rafeindir hafa mismikla orku sem vex eftir því sem fjær

dregur kjarna

Hvelin og orkan


HvelNúmer og rafeindafjöldi

� Rafeindir ferðast eftirbrautum sem eruhvelin�Hvelin eru númeruð eftir

fjarlægð frá kjarna


fjarlægð frá kjarna

Rafeindir á hvelin


Fylltu inn í töfluna

Atóm Lotunúmer Fjöldi hvela Númer gildishvels

F


P

Sc

Sr

Rafeindaskipan


Röðun rafeinda á hvelinFyrst á að raða á hvelin næst kjarna

Atóm 1. Hvel 2. Hvel 3. Hvel 4. Hvel

6C 2 4


12Mg 2 8 2

17Cl 2 8 7

Raðaðu á aðalhvel

Atóm 1. Hvel 2. Hvel 3. Hvel 4. Hvel

8O


11Na

16S

Undirhvel

�Aðalhvelin skiptast í undirhvel�Táknuð með

bókstöfunum�s, p, d og f


�s, p, d og f�Hvert undirhvel rúmar

aðeins tiltekinn fjölda rafeinda

Rafeindaskipan undirhvelaFyrst á að raða á hvelin næst kjarna

�Rafeindaskipan flúors: 1s22s2p5

�Tölustafur fyrir framan bókstaf táknar númer hvels frá kjarna

�Bókstafur er tákn undirhvels


�Bókstafur er tákn undirhvels�Tölustafir sem veldi tákna fjölda rafeinda á

undirhveli

Orkuskörun

�Undirhvelin skarast vegna mismunandi orkuinnihalds�undirhvelin 4s og 3d skarast þannig að raða

þarf rafeindum fyrst á undirhvelið 4s og þá á


þarf rafeindum fyrst á undirhvelið 4s og þá á undirhvelið 3d og flytja sig síðan yfir á undirhvelið 4p ef atómið hefur nægilega margar rafeindir og svo koll af kolli

Orkustiginn


Lotukerfið og undirhvelin


Röðun rafeinda á undirhvelinFyrst á að raða á hvelin næst kjarna

Atóm 1. hvel 2. hvel 3. hvel 4. hvel Undirhvel

6C 2 4 1s22s2p2


12Mg 2 8 2 1s22s2p63s2

19Cl 2 8 7 1s22s2p63s2p6

21Sc 2 8 8+1=9 2 1s22s2p63s2p6d14s2

Raðaðu á aðal- og undirhvelin

Atóm 1. hvel 2. hvel 3. hvel 4. hvel Undirhvel

4Be


13Al

15P

26Fe

Flokkar

� Mynda lóðrétta röð frumefna sem hafa svipaða hvarfeiginleika�Hvarfgirni eykst upp flokkinn

� Númeraðir frá 1 - 8

Frumefni 1. hvel 2. hvel 3. hvel

17Cl 2 8 7

Gildisrafeind á gildishveli

Atómið er í 7. flokki


� Númer flokksins samsvarar fjölda gildisrafeinda atómsins �rafeindir á ysta hveli atóms, gildishveli�aldrei fleiri en 8 nema á fyrsta hveli atómsins, þar

verða þær flestar 2

Lotukerfið og heiti flokka


Málmar og málmleysingjar


Málmar-málmleysingjar

� Vinstra megin í lotukerfinu� Fáar gildisrafeindir� Mynda plúsjónir� Leiða vel rafmagn og hita� Hafa málmgljáa og eru

� Hægra megin í lotukerfinu� Margar gildisrafeindir� Mynda mínusjónir� Leiða illa rafmagn og hita� Þeir sem eru á föstu formi við

Hálfmálmar -Frumefni sem eru á mörkum þess að vera

málmur eða málmleysingi eru með

blandaða eiginleika


� Hafa málmgljáa og eru mótanlegir

� Allir á föstu formi við stofuhitanema kvikasilfur sem er fljótandi

� Málmtengi� Hátt bræðslu- og suðumark

� Þeir sem eru á föstu formi við stofuhita eru stökkir, með marga liti og molna við þrýsting

� Margir í gasformi við stofuhita� Sumir tvíatóma � Vetni tilheyrir málmleysingjum � Samgild tengi� Lágt bræðslu og suðumark

Eðalgastegundir

� í 8. flokki í lotukerfinu� 8 gildisrafeindir nema helíum, 2� Uppfylla átturegluna eða hafa áttu

�mjög stöðugt form því gildishvel atómsins er fullt


� Ganga ekki í efnasambönd við önnur frumefni� Alltaf stök atóm� Öll atóm leita eftir þeim stöðugleika

�með því að gefa frá sér rafeindir� taka til sín rafeindir�deila með sér rafeindum

Samantekt


5. kafli – LotukerfiðAtóm 1. hvel 2. hvel 3. hvel 4. hvel Undirhvel 6C 2 4 1s 22s 2p2 Eðli...

Documents

Transcript of 5. kafli – LotukerfiðAtóm 1. hvel 2. hvel 3. hvel 4. hvel Undirhvel 6C 2 4 1s 22s 2p2 Eðli...