ΟΔΥΣΣΕΙΑ

4η Διδακτική ενότητα

Διάλογος με τον Τηλέμαχο και την Αθηνά – Μέντη

Στόχοι

Να κατανοήσουν οι μαθητές την εναλλαγή ως βασικό στοιχείο της επικής τεχνικής.

Να παρακολουθήσουν την πορεία του διαλόγου.

Να γνωρίσουν τα πολιτισμικά στοιχεία της ομηρικής εποχής (θεσμούς, αξίες ζωής, έθιμα).

Να κατανοήσουν την έννοια της ειρωνείας (η αντίθεση μεταξύ φαινομενικότητας και πραγματικότητας).

Να επισημάνουν τα επαναλαμβανόμενα τυπικά στοιχεία και να αντιληφθούν ότι είναι στοιχεία της προφορικής ποίησης ( λογότυπος ή φόρμουλα).

: . Επιμέλεια Ε Πατέρα Σελίδα 1

Ραψωδία α 174-360

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Τόπος – Ιθάκη - Σύνδεση με τα προηγούμενα

Οι μνηστήρες απολαμβάνουν τα εδέσματα του συμποσίου. Ο Τηλέμαχος αρχίζει συνομιλία με τον «ξένο» . Μετά την περιγραφική αφήγηση έχουμε εναλλαγή αφηγηματικής τεχνικής και περνάμε στο διάλογο. ΄Εχουμε τέσσερα ζευγάρια λόγων του Τηλέμαχου με την Αθηνά –Μέντη.

στ.174-196 και 197-235- Ο Τηλέμαχος εκμυστηρεύεται στην Αθηνά τη συμπεριφορά των μνηστήρων και η Αθηνά τον διαβεβαιώνει ότι ο Οδυσσέας είναι ζωντανός.

στ.234-246 και 246-255- ο Τηλέμαχος εκφράζει στην Αθηνά –Μέντη τον καημό του για την απουσία του πατέρα του και εκείνη με αοριστολογία και κολακευτικά λόγια προς τον Τηλέμαχο τον ελέγχει που επιτρέπει τους μνηστήρες να τρώνε το βιος του.

στ. 256-259 και 280-339 – Ο Τηλέμαχος αποκαλύπτει με ιδιαίτερη ένταση τα προβλήματα που προκύπτουν από την απουσία του πατέρα του. Η Αθηνά δίνει οδηγίες- συμβουλές στον Τηλέμαχο να συγκαλέσει αγορά και να ταξιδέψει στην Πύλο και στη Σπάρτη.

Στ. 340-347 και 348-360 – Ο Τηλέμαχος λέει στον «πατρικό» του φίλο ότι ενστερνίστηκε τις συμβουλές του και η Αθηνά φεύγει από το άνοιγμα της στέγης, χωρίς να δεχτεί τα δώρα που της πρότεινε ( σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας) προφασιζόμενη ότι βιάζεται.

: . Επιμέλεια Ε Πατέρα Σελίδα 2

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Επεξεργασία – Φύλλα εργασίας

Τι εκμυστηρεύεται ο Τηλέμαχος στον ξένο;

Ποιες ερωτήσεις κάνει ο Τηλέμαχος στον ξένο;

Πως συστήνεται στον Τηλέμαχο η Αθηνά;

Τι λέει η Αθηνά – Μέντης στον Τηλέμαχο για τον πατέρα του;

Ποια επιθυμία εκφράζει ο Τηλέμαχος στον ξένο;

Γιατί η Αθηνά παρουσιάζεται ως Μέντης;

Χαρακτηρίστε τον Τηλέμαχο από τα λεγόμενά του.

Πότε πρωτοείδε τον Οδυσσέα ο Μέντης;

Τι συμβουλεύει η Αθηνά –Μέντης τον Τηλέμαχο;

Πως δέχτηκε ο Τηλέμαχος τις συμβουλές της Αθηνάς;

Πως έφυγε η Αθηνά;

Πως ένιωσε ο Τηλέμαχος με την αναχώρησή της;

Τι εξυπηρετεί η τεχνική του διαλόγου στην εξέλιξη και την πλοκή του μύθου;

Να σχολιάσετε τους στίχους 241-242 και 262-265. Ποιες στάσεις – αξίες ζωής διαφαίνονται μέσα σ ‘ αυτούς.

Γιατί η Αθηνά προτίμησε την «ενανθρώπιση» από την «επιφάνεια» κατά την επίσκεψή της στην Ιθάκη;

Σε ποιους στίχους ο ποιητής μας δίνει πληροφορίες για τα έθιμα της ταφής, το γάμο, τη φιλοξενία, τις οικονομικές και τις πολιτειακές δραστηριότητες.

Ποια λόγια και ποιες ενέργειες της θεάς Αθηνάς έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην ενθάρρυνση του Τηλέμαχου;

Τι πετυχαίνει ο ποιητής με την τεχνική της ειρωνείας;

Ποιο νομίζετε ότι ήταν το ηρωικό ιδεώδες και ποια νομίζετε ότι είναι τα ιδανικά της σημερινής εποχής;

Περιηγηθείτε στην ενότητα "Ταφικά Έθιμα" στο Υποστηρικτικό λογισμικό Ομηρικά Έπη Α'-Β' Γυμνασίου (Μ. Φουντοπούλου, Η. Λούμος) ή αναζητήστε μόνοι σας ταφικά αντικείμενα στις Ψηφιακές Συλλογές Ελληνικών Μουσείων. Για τα ταφικά έθιμα στη μυκηναϊκή Ελλάδα μπορείτε να συμβουλευτείτε την αντίστοιχη ενότητα   του δκτυακού τόπου για την Ελληνική Ιστορία του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.

: . Επιμέλεια Ε Πατέρα Σελίδα 3

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Επισκεφτείτε επίσης:

http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/history/epos/page_058.html

Τηλέμαχος - Αθηνά

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A115/461/3019,12205/

( Διαδραστικά βιβλία) θα βρείτε όλα τα παρακάτω και πολλά άλλα!!!

Ο θεσμός των δώρων

Μία τεχνική ανταλλαγών, η οποία μαρτυρείται αρκετά συχνά στα έπη του Oμήρου και ιδιαίτερα στην Οδύσσεια, είναι ο θεσμός των δώρων. Τα δώρα, απαραίτητα σε μία πληθώρα περιστάσεων, έπαιζαν σημαντικό ρόλο στους ανώτερους κοινωνικούς κύκλους των ομηρικών ηρώων. H προσφορά τους, παρόλο που φαινομενικά ήταν μία ελεύθερη και εκούσια πράξη, στην πραγματικότητα ήταν σχεδόν υποχρεωτική. Κάθε δώρο αποτελούσε είτε αντάλλαγμα για την παροχή υπηρεσιών είτε αποζημίωση για να απαλυνθεί κάποια προσβολή είτε, τις περισσότερες φορές, εκδήλωση φιλοφρόνησης προς τους επισκέπτες. Στην τελευταία περίπτωση μάλιστα δε δινόταν μόνο για ευχαρίστηση, αλλά αποσκοπούσε στο να προκαλέσει κάποιο αντίδωρο, άμεσα ή σε χρόνο μεταγενέστερο, όπως στην περίπτωση που ο δωρητής θα ήταν φιλοξενούμενος του παραλήπτη.

Αυτού του είδους οι συναλλαγές δεν είχαν εμπορικό χαρακτήρα, αφού αποκλειόταν κάθε έννοια κέρδους. Αντίθετα, κυριαρχούσε η έννοια της ισοδυναμίας: το αντίδωρο έπρεπε να είναι ανάλογο προς το αρχικό δώρο. Τέτοιου είδους ανταλλαγές γίνονταν έτσι αποδεκτές στο πλαίσιο των αριστοκρατικών αξιών. Τα δώρα, πέρα από το ρόλο τους στην οικονομία της εποχής, αφού μέσω της ανταλλαγής τους ήταν δυνατόν να καλύπτονται τα κενά της αυτάρκειας του αριστοκρατικού οίκου, είχαν και συμβολικό χαρακτήρα. Αποτελούσαν σημείο αναγνώρισης της ισότητας μεταξύ των αριστοκρατών και η αξία τους ενίσχυε το κύρος τόσο του δωρητή όσο και του παραλήπτη.

Στους Σκοτεινούς χρόνους και τη Γεωμετρική περίοδο, όπως άλλωστε και σε παλαιότερες εποχές, η ανάγκη να καλυφτούν τα κενά της οικονομίας του οίκου και να αποκτηθούν δούλοι, μέταλλα ή πολύτιμα αντικείμενα με μέσα άλλα, πέραν του πολέμου που πάντα εγκυμονούσε κινδύνους, αναπόφευκτα οδήγησε σε ένα σύστημα ανταλλαγών σε είδος, με αναγνωρισμένες αξίες για τα διάφορα προϊόντα. Για τα αγαθά που είχαν γίνει αντικείμενα καθημερινών συναλλαγών διαμορφώνονταν τιμές που τις συνέθεταν η γενική αξιολόγηση της χρησιμότητας και της ιεράρχησής τους σε συσχετισμό με άλλες ανάγκες, και οι τρέχουσες πιέσεις των νόμων της προσφοράς και της ζήτησης.  Οι ανταλλαγές, ανάλογα με το ρόλο που είχε σε αυτές το κέρδος, μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη, την τεχνική του δώρου και του αντίδωρου, λειτουργούσε η έννοια της ισοδυναμίας των ανταλλασσόμενων αντικειμένων και αποκλειόταν αυτή του κέρδους. Αντίθετα στη δεύτερη, το εμπόριο, το κέρδος αποτελούσε το κίνητρο για αυτού του είδους τις δραστηριότητες.

: . Επιμέλεια Ε Πατέρα Σελίδα 4

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ανταλλακτικό εμπόριο

ΣΙΩΠΗΛΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

Οι Καρχηδόνιοι λένε ακόμη και το εξής˙ ότι υπάρχει χώρα της Λιβύης και άνθρωποι που κατοικούν σ’ αυτήν έξω από τις Ηράκλειες στήλες. Λένε ακόμη ότι, όταν φθάνουν στη χώρα των ανθρώπων αυτών, βγάζουν έξω τα προϊόντα τους, τα βάζουν στη σειρά στην παραλία και μπαίνουν πάλι στα πλοία και κάνουν καπνό. Οι ιθαγενείς, όταν δουν τον καπνό, κατεβαίνουν στην παραλία, αφήνουν ποσότητα χρυσού, ανάλογης αξίας προς τα εμπορεύματα, και γυρίζουν πίσω. Οι Καρχηδόνιοι σπεύδουν στην ξηρά και εξετάζουν τον χρυσό. Αν καταλάβουν ότι ο χρυσός ισοφαρίζει την αξία του εμπορεύματος, τον παίρνουν και φεύγουν˙ αν όχι, μπαίνουν πάλι στα καράβια και περιμένουν. Οι ιθαγενείς πλησιάζουν και προσθέτουν χρυσό παραπάνω, μέχρι να τους ικανοποιήσουν. Κανείς, όπως λένε οι Καρχηδόνιοι, δεν αδικεί.

Ηρόδοτος, Ιστορία, 4. 196

ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ

Οι Λυδοί έχουν παραπλήσια έθιμα με τους Έλληνες. Πρώτοι αυτοί, όσο ξέρουμε από τους ανθρώπους, έκοψαν και έθεσαν σε κυκλοφορία νομίσματα σε χρυσό και ασήμι, κι αυτοί πάλι πρώτοι έγιναν μεταπράτες.

Ηροδότου, Ιστορία, 1. 94 (μετ. Δ. Μαρωνίτη)

: . Επιμέλεια Ε Πατέρα Σελίδα 5