3. huong dan ve tu van benh nhan boi duoc si v1 ncdls

2014

Nhịp cầu Dược lâm sàng

HƯỚNG DẪN VỀ TƯ VẤN BỆNH [NHÂN BỞI DƯỢC SĨ ]Tài liệu được biên soạn nhằm hỗ trợ dược sĩ trong quá trình thực hiện tư vấn bệnh nhân tại bệnh viện cũng như tại quầy thuốc.

Nhịp cầu Dược lâm sàng Hướng dẫn về Tư vấn bệnh nhân bởi Dược sĩ

1

Hướng dẫn về Tư vấn bệnh nhân bởi Dược sĩ v1

Ths.DS. Võ Thị Hà

Giảng viên Dược lâm sàng, Đại học Y Dược Huế

Contenu

1. Giới thiệu ............................................................................................................................................. 2

2. Kiến thức và kĩ năng của Dược sĩ ....................................................................................................... 2

a. Lắng nghe có chủ đích (active listening) ......................................................................................... 2

b. Đặt câu hỏi rõ ràng (questioning) .................................................................................................... 2

c. Sắp xếp các ý muốn truyền tải có hệ thống (system) ....................................................................... 3

d. Điều chỉnh ngôn từ phù hợp (adaptation) ........................................................................................ 3

e. Thể hiện sự đồng cảm (empathy) .................................................................................................... 3

f. Hiểu về các yếu tố tâm lý, xã hội, hành vi của bệnh nhân ............................................................... 3

3. Địa điểm tư vấn ................................................................................................................................... 4

4. Các bước tư vấn ................................................................................................................................... 4

a. Thiết lập mối quan hệ với bệnh nhân: ............................................................................................. 4

b. Thu thập thông tin từ bệnh nhân ...................................................................................................... 4

c. Cung cấp thông tin cho bệnh nhân .................................................................................................. 4

d. Kiểm tra xem BN đã hiểu thông tin cung cấp ................................................................................. 5

6. Nội dung Tư vấn bệnh nhân ................................................................................................................ 5

7. Các trường hợp tư vấn ......................................................................................................................... 6

a. Tư vấn thuốc theo đơn ..................................................................................................................... 6

b. Tư vấn nhằm giải quyết vấn đề không tuân thủ điều trị ................................................................ 10

c. Tư vấn thuốc không cần kê đơn ..................................................................................................... 14

8. Lưu trữ ............................................................................................................................................... 15

Tài liệu tham khảo ................................................................................................................................. 15

Phụ lục ................................................................................................................................................... 16

Phụ lục 1: Tờ cung cấp thông tin soạn sẵn bởi nhà thuốc theo một chủ đề ....................................... 16

Phụ lục 2: Phiếu ghi nhận can thiệp dược (dùng trong bệnh viện) .................................................... 20

Phụ lục 3: Phiếu ghi nhận can thiệp dược (dùng trong quầy thuốc) .................................................. 21


2

1. Giới thiệu

Hậu quả về lâm sàng cũng như kinh tế do sử dụng thuốc không hợp lý là vấn đề quan trọng

của y tế. Thiếu kiến thức về bệnh và điều trị bằng thuốc của bệnh nhân là nguyên nhân chính

gây nên sự không tuân thủ điều trị ở bệnh nhân. Là một cán bộ y tế được đào chuyên sâu về

thuốc, dược sĩ đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn bệnh nhân để tăng sự tuân thủ điều trị

và làm giảm các vấn đề liên quan đến thuốc.

2. Kiến thức và kĩ năng của Dược sĩ

Bên cạnh các kiến thức và kĩ năng chuyên ngành về dược điều trị, để tư vấn bệnh nhân tốt,

dược sĩ cần có kiến thức và kĩ năng về giao tiếp, tâm lý, xã hội:

a. Lắng nghe có chủ đích (active listening)

Lắng nghe có chủ đích là sự lắng nghe nhằm tìm kiếm ý nghĩa thực sự mà bệnh nhân muốn

truyền đạt, không những qua ngôn từ mà còn qua các cách diễn đạt không lời khác. Lắng nghe

có chủ định thể hiện qua việc DS:

+ Giành thời gian cho bệnh nhân: ví dụ, tránh biểu hiện làm cho bệnh nhân hiểu ngầm là DS

quá bận rộn và không có thời gian giành cho bệnh nhân.

+ Hiểu ngôn ngữ nói và ngôn ngữ không bằng lời nói (như ngôn ngữ cơ thể, biểu hiện khuôn

mặt, giọng nói, di chuyển của cơ thể) mà bệnh nhân truyền đạt.

+ Ra dấu là hiểu những gì bệnh nhân đang nói và khuyến khích bệnh nhân diễn đạt: ví dụ

bằng các tín hiệu bằng lời như "Uhm", "Thế à!", "Tôi đang nghe"; các tín hiệu không bằng lời

như khoảng cách với bệnh nhân, tư thế đứng, ngồi hướng về phía bệnh nhân, tiếp xúc mắt,

nhìn vào mắt bệnh nhân.

+ Diễn đạt lại những gì bệnh nhân nói để bảo đảm là đã hiểu đúng, ví dụ "Theo như tôi hiểu

thì ...", "Có phải ý cô/bác là....".

+ Yêu cầu bệnh nhân bổ sung thêm thông tin để làm rõ, ví dụ "Cô/bác có thể nói rõ hơn ?",

"Điểm này tôi không hiểu lắm! Bác có thể trình bày cụ thể hơn được không ?"

+ Sử dụng hợp lý khoảng nghỉ, im lặng: giúp bệnh nhân có thời gian suy nghĩ tìm câu trả lời

hay cách diễn đạt, giúp dược sĩ có thời gian để suy nghĩ để tiến hành phân tích các thông tin

thu thập được và đề ra câu hỏi tiếp theo.

b. Đặt câu hỏi rõ ràng (questioning)

Cách đặt câu hỏi có thể quyết định chất lượng thông tin thu thập được.

- Nên mở đầu bằng nhiều câu hỏi mở (như "....như thế nào ?"; ".... là gì ?") giúp BN có thể tự

do diễn đạt có thể giúp DS thu thập được thông tin quan trọng và đầy đủ. Chỉ đặt câu hỏi đóng

khi muốn bệnh nhân cung cấp thêm các thông tin cụ thể, chính xác (như "....có hay không ?")

- Đặt câu hỏi mở và qua cách trả lời của bệnh nhân có thể xác định nhanh chóng và hiệu quả

mức độ ngôn ngữ của BN. Từ đó mà điều chỉnh ngôn ngữ của DS cho phù hợp với từng bệnh

nhân.

- Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, rõ ràng.


3

c. Sắp xếp các ý muốn truyền tải có hệ thống (system)

Vì thời gian dành cho tư vấn mỗi bệnh nhân là có hạn, đặc biệt ở quầy thuốc, thường trong

tình trạng nhiều bệnh nhân xếp hàng đợi mua thuốc. Do đó, cần sắp xếp các ý chính để tư vấn

một cách logic, có hệ thống, tránh chồng chéo, lặp lại.

d. Điều chỉnh ngôn từ phù hợp (adaptation)

- Bệnh nhân không dùng chung ngôn từ về y khoa như những cán bộ y tế. Vì vậy, có những

ngôn từ chuyên khoa y, BN không thể hiểu được (ví dụ, "thuốc này được kê cho ông/bà để

điều trị chứng trào ngược thực quản", "Thuốc này có thể gây phù ở chi trên", "Ngứa là một

tác dụng phụ thường gặp". Nhiều BN ngại thừa nhận với DS là mình không hiểu và rời quầy

thuốc/bệnh viện với những nghi vấn không được giải đáp, thông tin không đầy đủ, hoặc hiểu

sai. Giao tiếp tốt giữa DS và BN đòi hỏi dùng các câu hỏi và câu trả lời ngắn, dễ hiểu, hạn chế

dùng các thuật ngữ y khoa, nếu dùng thì cần giải thích thêm về thuật ngữ đó.

- Điều chỉnh ngôn ngữ giao tiếp cho phù hợp với khả năng tiếp thu của bệnh nhân (trình độ

ngôn ngữ, khả năng nghe, nhìn), sử dụng các tài liệu, công cụ hỗ trợ khi cần.

- Đánh giá khả năng nhận thức của bệnh nhân, phương thức truyền tải thông tin thích hợp,

tình trạng thể chất và các giác quan của bệnh nhân để DS có thể điều chỉnh phương pháp tư

vấn thích hợp. Ví dụ, có bệnh nhân thì tiếp thu thông tin tốt nhất khi nghe hướng dẫn bằng lời;

trong khi bệnh nhân khác thì thích nhìn các biểu đồ, hình vẻ, mô hình; hoặc bằng cách thao

tác trực tiếp với thuốc và dùng cụ dùng thuốc. Một bệnh nhân có thể có khả năng nhìn hạn

chế để đọc các nhãn mác trên hộp thuốc, đơn thuốc hoặc syringe hoặc tài liệu viết tay. Một

bệnh nhân khác có thể không thể nghe rõ các hướng dẫn bằng lời hoặc có thể bị rối loạn kĩ

năng vận động (run tay, yếu tay) để mở các hộp thuốc khó mở để phòng trẻ em lạm dụng.

e. Thể hiện sự đồng cảm (empathy)

Sự đồng cảm có lẽ là một trong những thái độ ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng giao tiếp.

Nó đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập mối quan hệ tin tưởng giữa BN và DS. Sự

đồng cảm nghĩa là sự thấu hiểu người khác, hiểu và chấp nhận quan điểm, cách nhìn của

người khác. Trong mối quan hệ BN-DS, sự đồng cảm giúp cho việc chia sẽ thông tin được dễ

dàng hơn bởi vì BN cảm thấy là mình không bị phán xét và DS thực sự muốn lắng nghe để

hiểu tình trạng thực sự của mình và tôn trọng cách hành xử của bệnh nhân.

Những cách diễn đạt thể hiện sự đồng cảm:

+ Nhắc lại: ví dụ "Tôi nhận thấy là ông bà..."

+ Xác nhận: ví dụ "Tôi hiểu tại sao ông/bà lại cảm thấy rằng...."

+ Hỗ trợ: ví dụ "Tôi có thể giúp ông/bà".

+ Hợp tác: ví dụ "Chúng ta cùng giải quyết vấn đề này cùng nhau nhé."

+ Tôn trọng: ví dụ "Ông/bà đã tự xoay xở/giải quyết rất tốt".

f. Hiểu về các yếu tố tâm lý, xã hội, hành vi của bệnh nhân

- Hiểu biết về văn hóa của bệnh nhân, quan niệm, thái độ về sức khỏe và bệnh tật, thực hành

điều trị. Quan niệm của bệnh nhân về vai trò của mình và hệ thống y tế, cán bộ y tế trong việc

quyết định điều trị.


4

- Bên cạnh việc đánh giá bệnh nhân sử dụng thuốc như thế nào, DS đồng thời tìm hiểu thái

độ, hành vi tiềm năng của bệnh nhân về sử dụng thuốc trong tương lai như bệnh nhân liệu có

sẵn sàng dùng thuốc hoặc có ý định dùng thuốc.

3. Địa điểm tư vấn

- Tư vấn bệnh nhân nên diễn ra ở một không gian thoải mái, kín đáo, an toàn. Tối ưu nhất là

nên diễn ra trong một phòng hay không gian riêng tư để có thể bảo mật thông tin cho bệnh

nhân. Tuy nhiên, trong thực tế, không gian này thường không có, khi đó cần thiết kế một

không gian sao cho tối ưu hóa sự riêng tư về nghe và nhìn khỏi các bệnh nhân khác hoặc các

cán bộ y tế khác.

- Không gian tư vấn cũng nên dễ tiếp cận bởi những người khuyết tật.

- Thiết kế bàn, quầy nên tối thiểu hóa các rào cản giao tiếp như máy vi tính chắn tầm nhìn?

- Tránh các thiết bị gây phân tâm hay gián đoạn quá trình tư vấn bệnh nhân như chuông điện

thoại, bật tivi, trả lời câu hỏi với người khác.

- Có các dụng cũ hỗ trợ việc tư vấn thích hợp như biểu đồ, mô hình, thiết bị dùng thuốc, các

dụng cụ giúp ghi nhớ, các tài liệu viết hay nghe nhìn.

4. Các bước tư vấn

a. Thiết lập mối quan hệ với bệnh nhân:

- Giới thiệu bản thân với BN

- Giải thích mục đích và thời gian dự kiến của buổi tư vấn

- Hỏi sự chấp thuận tham gia tư vấn của bệnh nhân

- Xác định các xưng hô hay ngôn ngữ lựa chọn

b. Thu thập thông tin từ bệnh nhân

- Thu thập, đánh giá kiến thức của bệnh nhân về vấn đề sức khỏe và các thuốc sử dụng

- Khả năng thể chất và nhận thức của bệnh nhân để sử dụng thuốc hợp lý

- Thái độ với vấn đề sức khỏe và các thuốc

- Đặt câu hỏi mở về mục đích điều trị của mỗi thuốc, bệnh nhân mong đợi điều gì và yêu cầu

bệnh nhân miêu tả hay biểu diễn lại cách bệnh nhân sẽ sử dụng thuốc

- Đối với bệnh nhân quay trở lại để mua thêm thuốc nên yêu cầu bệnh nhân miêu tả hay biểu

diễn lại cách bệnh nhân đã sử dụng thuốc. Hỏi bệnh nhân xem có bất kì vấn đề, mối lo lắng

hay không rõ khi dùng thuốc.

c. Cung cấp thông tin cho bệnh nhân

- Cung cấp thông tin bằng lời và dùng các công cụ trực quan hỗ trợ hoặc biểu diễn để

cung cấp thông tin cho BN.

- Cung cấp thêm bằng các tài liệu viết để giúp BN lưu giữ thông tin.

- Mở hộp thuốc, bao gói thuốc để BN thấy màu sắc, kích thước, hình dạng của thuốc. Đối với

dạng thuốc lỏng và tiêm, chỉ cho bệnh nhân các dấu hiệu về định lượng liều trên thiết bị đo

lường thuốc.

- Biểu diễn cách dùng các thiết bị dùng thuốc như bình xịt mũi, miệng.


5

- Nếu BN có vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc, cần thu thập thông tin để đánh giá vấn đề và

đề ra can thiệp dược thích hợp.

d. Kiểm tra xem BN đã hiểu thông tin cung cấp

- Kiểm tra lại kiến thức của BN về sử dụng thuốc.

- Kiểm tra kỹ năng dùng thuốc của BN: Yêu cầu BN miêu tả hay biểu diễn cách BN sẽ sử

dụng thuốc và xác định hiệu quả của thuốc.

- Kiểm tra thái độ về dùng thuốc của BN: Quan sát khả năng và thái độ đối với liệu trình điều

trị và theo dõi dùng thuốc của BN.

6. Nội dung Tư vấn bệnh nhân

Các nội dung Tư vấn bệnh nhân có thể bao gồm thông tin liệt kê bên dưới. Tuy nhiên, tùy

theo từng bệnh nhân cụ thể mà giới hạn chủ đề cần tư vấn.

1. Tên biệt dược, tên thuốc gốc, tên đồng nghĩa hoặc các tên khác, nhóm thuốc, chỉ định.

2. Mục tiêu điều trị: chửa bệnh, giảm triệu chứng, dừng hay làm chậm tiến triển của bệnh,

hoặc phòng bệnh.

3. Quá trình khởi phát tác dụng mong đợi của thuốc (sau bao lâu, dấu hiệu nhận biết) và cần

phải làm gì khi tác dụng mong đợi của thuốc không đạt được.

4. Đường dùng, dạng bào chế, liều dùng, thời điểm dùng, quảng thời gian dùng.

5. Hướng dẫn cách chuẩn bị, pha chế thuốc, dùng thuốc hoặc đưa thuốc vào cơ thể. Có thể

bao gồm sự điều chỉnh cho phù hợp với lối sống hay môi trường sống của BN.

6. Cần phải làm gì khi quên uống một liều thuốc.

7. Những thận trọng cần theo dõi trong khi dùng thuốc và các nguy cơ khi dùng thuốc. Đối

với thuốc tiêm và thiết bị dùng thuốc, lưu ý về dị ứng latex có thể cần thảo luận.

8. Những ADR phổ biến và nghiêm trọng, hành động để phòng hoặc tối thiểu hóa sự xuất

hiện ADR đó, hành động khi ADR xuất hiện, bao gồm thông báo cho bác sĩ, dược sĩ hoặc cán

bộ y tế khác.

9. Kỹ thuật tự theo dõi liệu trình điều trị thuốc.

10. Các tương tác thuốc-thuốc (bao gồm cả thuốc OTC), thuốc-thức ăn, và thuốc-bệnh hoặc

chống chỉ định.

11. Ảnh hưởng của thuốc đối với các xét nghiệm (ví dụ, thời điểm dùng thuốc có thể cản trở

kết quả xét nghiệm: ví dụ metformin).

12. Làm gì khi hết thuốc

13. Bảo quản thuốc

14. Xử lý khi thuốc bị nhiễm tạp hoặc thuốc cũ hoặc các thiết bị dùng thuốc đã sử dụng.

15. Các thông tin khác riêng biệt với từng bệnh nhân.

Những thông tin áp dụng cho cả thuốc kê đơn và OTC. Đối với thuốc OTC, dược sĩ nên

khuyên bệnh nhân chọn thuốc OTC thích hợp.


6

7. Các trường hợp tư vấn

a. Tư vấn thuốc theo đơn

Kĩ thuật Tư vấn dược tương tác (Interactive patient counselling)

Kĩ thuật này đòi hỏi sự tương tác giữa DS và BN chứ không đơn thuần chỉ là sự truyền tải

thông tin một chiều. DS thu thập các thông tin thiết yếu về BN và từ đó điều chỉnh cách tư

vấn cho thích hợp. Kĩ thuật này khuyến khích BN tham gia tích cực vào quá trình tư vấn. Và

DS nhanh chóng xác định những thông tin gì BN đã biết (thông qua các CBYT khác) và chỉ

tập trung vào các thông tin mà BN chưa biết. Điều chỉnh thông tin tư vấn cho phù hợp với

mục đích của từng BN. Trong một số trường hợp, việc nhắc lại các thông tin do các CBYT

khác truyền tải cho BN giúp tăng sự tuân thủ điều trị của BN. Quá trình tư vấn gồm 3 bước:

Mở đầu, Phần chính, và Kết thúc (Bảng 1).

Bảng 1: Quá trình tư vấn dược tương tác

Phần Hành động và câu hỏi của DS

Mở đầu

- Tự giới thiệu

- Xác định danh tính của BN

- Thông báo mục đích buổi tư vấn

- Xác định liệu BN có thời gian để được tư vấn

- Nếu tên thuốc và xác định liệu đó là thuốc lần đầu tiên dùng bởi BN

Phần chính

với 3 câu hỏi

chính

Câu hỏi 1: Chỉ định và hiệu quả

- Hỏi về chỉ định

Ví dụ: "Bác sĩ nói với ông/bà điều gì về thuốc này ? "

" Tại sao ông/bà lại đi khám tại bác sĩ ?"

"Ông/bà được kê thuốc này nhằm mục đích gì ?"

- Nhấn mạnh về hiệu quả mong đợi của thuốc

Câu hỏi 2: Liều và chế độ dùng

Ví dụ: "Bác sĩ đã nói với ông/bà cách sử dụng thuốc này như thế nào ?"

Câu hỏi 3: Tác dụng có hại và Thận trọng khi sử dụng

- Hỏi về ADR

Ví dụ: "Bác sĩ đã nói với ông/bà những gì về tác dụng phụ của thuốc ?"

"Ông/bà có biết về các tác dụng phụ của thuốc ?"

- Nhắc lại các ADR quan trọng và phổ biến đồng thời trấn an BN

- Giải thích cách giảm, phòng ADR và xử lý ADR

Kết thúc

- Kiểm tra xem BN có hiểu thông tin đã được tư vấn

Ví dụ: "Để bảo đảm là tôi không quên cung cấp cho ông/bà thông tin

quan trọng nào: Liệu ông/bà có thể nhắc lại ông/bà sẽ dùng thuốc này

như thế nào ?"

" Tôi đã cung cấp khá nhiều thông tin, để bảo đảm tôi không quên cung

cấp những thông tin quan trọng... Ông/bà có thể chỉ cho tôi cách mà

ông/bà sẽ sử dụng bình xịt này như thế nào ?"

- Lên kế hoạch theo dõi BN

- Lưu thông tin BN vào hồ sơ của quầy thuốc


7

Ví dụ một tình huống tư vấn dược tương tác như sau:

Tình huống 1: BN Q. 52 tuổi, sống với chồng và con trong ngôi nhà nhỏ ở trung tâm

thành phố. BN rời phòng khám tư của bác sĩ với đơn thuốc kê glyburide. BN Q. đến quầy

thuốc để mua thuốc.

Mở đầu

BN: Tôi muốn mua thuốc theo đơn này.

Dược tá: Vâng. Đây là lần đầu tiên bác mua

thuốc ở đây ?

BN: Đúng vậy. Hôm nay tiện đường ghé

quầy thuốc này, bình thường tôi mua thuốc

tại quầy thuốc X gần nhà tôi.

Dược tá: Vâng ạ. Xin bà vui lòng ngồi đợi

vài phút để dược sĩ sắp xếp thời gian trực

tiếp tư vấn cho bà tại bàn tư vấn bên trong

nhé.

Việc đón tiếp đầu tiên bệnh nhân thường

được phụ trách bởi dược tá để DS có thể

giành thời gian cho tư vấn trực tiếp BN.

Việc tư vấn nên tiến hành tại một bàn tư

vấn riêng, với không gian riêng tư nhất có

thể.

Dược sĩ: Xin chào bác Q. Tôi tên là VTH.

Tôi là DS phụ trách quầy thuốc này. Tôi

mong muốn giành khoảng 5-10 phút trao

đổi về những thuốc mà BS kê cho bà để bảo

đảm thuốc có thể phát huy tác dụng tốt

nhất. Liệu bà có thời gian để được tư vấn

hay không ?

BN: Vâng, tôi có thể.

DS: BS kê cho bà glyburide. Đây là lần đầu

tiên bà dùng thuốc này ?

BN: Vâng, tôi chưa bao giờ dùng thuốc này

trước đây.

Đầu tiên cần xác định ngay các vấn đề sau

để tránh mất thời gian: một đơn thuốc mới

không có nghĩa là đây là lần đầu tiên BN

dùng thuốc đó; BN có thể không muốn

được tư vấn; hoặc BN muốn được tư vấn

vào lúc khác. Cần giới thiệu mục đích của

tư vấn là muốn giúp BN có thể sử dụng

thuốc được tối ưu nhất, chứ buổi tư vấn

không nhằm mục đích là phê phán, nhận

xét sự kê đơn của bác sĩ. Trong trường hợp

này, DS hiểu đây là lần đầu tiên BN dùng

thuốc này.

Phần chính gồm 3 câu hỏi chính

Câu hỏi 1: Chỉ định và Hiệu quả

DS: Bà đi khám bác sĩ X vì lý do gì ? Câu hỏi mở đầu tiên về chỉ định: BN có cơ

hội cung cấp thông tin mà BN cho là quan

trọng

BN: Tôi đi kiểm tra sức khỏe thường quy tại

bác sĩ X. Bác sĩ xét nghiệm máu và phát

hiện tôi bị đái tháo đường. Thực sự thì tôi

cũng không bất ngờ lắm vì tôi có người anh

họ cũng bị đái tháo đường.

DS hiểu BN đã được chẩn đoán khẳng định

bởi BS. Lưu ý, một số thuốc có nhiều chỉ

định thì việc xác định chỉ định cụ thể của

thuốc đó là quan trọng. Ví dụ một số thuốc

chống trầm cảm có thể kê để giảm đau thần

kinh bên cạnh chỉ định chính là chống trầm

cảm.

BN đi khám sức khỏe thường xuyên và đái

tháo đường được phát hiện ở BN trong khi


8

đi khám sức khỏe thường quy, nên bệnh

được phát hiện sớm và chưa có những biến

chứng quan trọng của bệnh.

DS hiểu rằng BN không sốc và khá chấp

nhận khi được chẩn đoán là bị ĐTĐ nên có

thể BN sẽ hợp tác trong quá trình điều trị.

DS: Bác sĩ đã trao đổi với bác những gì liên

quan đến thuốc này ?

DS muốn xác định những gì BN đã biết

nhờ BS để DS có thể điều chỉnh thông tin

cung cấp tiếp theo kh ông bị trùng lặp hay

mâu thuẫn.

BN: Bác sĩ bảo đây là thuốc để kiểm soát

đường trong máu. Ông ấy bảo tôi uống

thuốc trong vòng 1 tháng và sau đó trở lại

tái khám. Ông ấy là bác sĩ giỏi, tôi nghĩ thế.

DS hiểu là BS đã thảo luận với BN về tầm

quan trọng của thuốc. Nên thông tin này

DS không cần nhắc lại.

DS: Bác sĩ có khuyên bác về chế độ ăn, vận

động gì không ?

DS muốn biết những thông tin của BS đã

trao đổi với BN về phương pháp hỗ trợ

không dùng thuốc

BN: Ông ấy bảo tôi nên ăn uống cân bằng,

đúng bữa. Kiêng ăn các đồ ngọt quá. Ông

ấy có nói thêm nhiều thông tin chi tiết nữa

nhưng tôi không nhớ hết, mà tôi cũng không

dám hỏi. Về vận động, thì ông ấy chỉ bảo là

nên vận động vừa sức.

DS hiểu là BS có đề cập thông tin chi tiết

cho BN, nhưng BN do tuổi cao, trí nhớ

kém, và do không dám hỏi rõ BS nên nhiều

thông tin BN không nhớ. DS sẽ tập trung

vào vấn đề này để tư vấn đồng thời sử dụng

các công cụ hỗ trợ để giúp BN nhớ và lưu

được thông tin.

DS: Quầy thuốc của tụi cháu có soạn sẵn

tài liệu hướng dẫn BN về chế độ ăn và vận

động giành cho BN đái tháo đường như

bác. Nếu bác cần, cháu sẽ phát cho bác một

tờ.

BN: Thế thì tốt quá. Các cô thật chu đáo.

Tôi già rồi khó nhớ rõ lắm. Nếu có tờ hướng

dẫn thế thì tốt quá.

DS (đưa tờ hướng dẫn cho BN đồng thời

giải thích các thông tin chính trên tờ hướng

dẫn cho BN): Việc ăn uống và vận động

hợp lý rất quan trọng trong việc hỗ trợ kiểm

soát đường huyết tốt. Về ăn uống, trong tờ

hướng dẫn có khuyên là bác nên ăn các loại

tinh bột hấp thu chậm, các loại dầu không

bão hòa, không nên chiên xào nhiều. Tránh

dùng các lại đường hấp thụ nhanh như

bánh ngọt, nước ngọt. Ăn đúng bữa, đều

đặn. Về vận động, bác có thể vận động 20-

Để tiết kiệm thời gian, DS có thể soạn sẵn

các Tờ thông tin cho bệnh nhân theo từng

chủ đề (Phụ lục 1). Nhưng khi phát cho

BN nên giới thiệu qua các nội dung chính

của tờ hướng dẫn.


9

30 phút ngày, 2-3 lần tuần như đi bộ chẳng

hạn. Nếu có điều kiện, bác nên mua môt

quyển sách về chế độ dinh dưỡng và vận

đồng giành cho bệnh nhân đái tháo đường ở

quầy sách để tìm hiểu thêm ạ.

Câu hỏi 2: Liều và chế độ dùng

DS: Như BS đã đề cập, thuốc này giúp để

kiểm soát đường trong máu của bà nằm

trong giới hạn bình thường. Đây là một

thuốc rất hiệu quả.

BN: Tôi hiểu.

DS: Bác sĩ đã giải thích với bà cách uống

thuốc như thế nào ?

BN: Ông ấy bảo tôi uống 2 lần ngày. Đó là

tất cả những gì ông ấy nói.

DS: Tốt rồi. Ông ấy đã kê thuốc 2 lần ngày.

Lý tưởng nhất, bà nên uống thuốc này nửa

tiếng trước bữa ăn. Tức nửa tiếng trước bữa

ăn trưa và ăn tối. Bà có thể thực hiện được

không ?

BN: Tất nhiên rồi. Chị biết không, tôi vừa

nghỉ hưu, bây giờ tôi chỉ ở nhà thôi nên tôi

có nhiều thời gian hơn. Nên chắc tôi sẽ

không quên đâu. Mà có thể tôi sẽ để thuốc

gần bàn ăn, chổ dễ thấy nhất, làm như vậy,

có lẽ tôi sẽ nhớ hơn.

DS: Vâng. Đúng là một ý tưởng hay. Để đạt

hiệu quả tốt rất cần dùng thuốc đều đặn ạ.

BN: Bác sĩ tôi cũng nói thế. Tôi sẽ uống như

chị chỉ dẫn. Nếu không, đường huyết của tôi

nó không hạ, như thế thì nguy hiểm lắm...

DS nhắc lại hiệu quả của thuốc để tăng sự

tuân thủ điều trị cho bệnh nhân.

DS khẳng định lại sự hợp lý của những gì

BS đã thảo luận cùng BN. DS bổ sung

thông tin chi tiết về thời điểm dùng thuốc

có khả thi thực hiện nhất cho bệnh nhân, để

tăng sự tuân thủ điều trị.

Khen ngợi, khuyến khích bệnh nhân.

Dấu hiệu cho thấy BN có thể tuân thủ điều

trị tốt.

Câu hỏi 3: Tác dụng có hại và Thận trọng

DS: Bác sĩ đã nói với bác thông tin gì liên

quan đến tác dụng phụ của thuốc ?

BN: Tác dụng phụ nghĩa là gì ? Bác sĩ

không đả động gì đến điều này cả...

DS: Không sao cả. Có lẽ bác sĩ quên hoặc

bác sĩ dùng từ khác để diễn tả. Bác biết đấy,

bất kì thuốc nào khi dùng, ngoài tác dụng

có lợi của thuốc để điều trị bệnh như với

Một câu hỏi mở giúp DS xác định được

những thông tin gì BN đã biết, để DS bổ

sung cho BN những thông tin mà BN chưa

biết. Trong trường hợp này, DS hiểu là BS

chưa thảo luận những thông tin này với BN

và DS cần bổ sung.

Trấn an BN

Giải thích cho BN thuật ngữ là BN không

hiểu, cung cấp các từ đồng nghĩa.


10

thuốc này là giúp kiểm soát đường huyết

của bác, thuốc có thể gây nên một số tác

dụng không mong muốn, hay còn gọi với

nhiều tên gọi khác nhau như tác dụng phụ,

tác dụng có hại, tác dụng thứ phát. Nó

không xảy ra ở tất cả các BN dùng thuốc,

nhưng nó có thể xảy ra ở vài bệnh nhân nào

đó, do đó, tốt nhất là mình nên hiểu rõ về

những tác dụng phụ này để phòng và xử lý

bác ạ.

BN: Thông thường thì từ trước đến giờ tôi

không gặp bất cứ vấn đề gì khi sử dụng

thuốc cả. Cũng có lẽ do tôi ít dùng thuốc.

DS: Với thuốc này, tác dụng phụ rất ít gặp.

Có thể gặp rối loạn tiêu hóa một xí như đầy

hơi, tiêu chảy, trướng bụng. Thông thường

thì các triệu chứng sẽ tự hết sau vài ngày

dùng thuốc.

BN: Nếu gặp dấu hiệu bất thường, tôi sẽ

báo cho chị hoặc bác sĩ.

Trấn an BN về tần suất ít gặp ADR của

thuốc. Nhưng không che dấu BN các ADR

hay gặp.

Kết thúc

DS: Như vậy, chúng ta có thể tóm tắt lại

như sau: bà sẽ bắt đầu dùng thuốc này từ

tối hôm nay, nửa giờ trước bữa ăn. Sau đó,

thế nào bác nhỉ ?

BN: Sau đó, ngày mai uống nửa giờ trước

bữa ăn trưa và tối, cho đến khi tái khám lại

với bác sĩ vào 1 tháng sau.

DS bắt đầu gợi ý BN nhắc lại các thông tin

quan trọng.

BN tự diễn đạt lại những gì mình hiểu theo

ngôn ngữ của mình.

b. Tư vấn nhằm giải quyết vấn đề không tuân thủ điều trị

Mô hình VĐ-NN-GP

Trong các vấn đề liên quan đến dùng thuốc, vấn đề không tuân thủ điều trị có lẽ là một trong

những vấn đề quan trọng nhất. Ví dụ, mặc dù việc kiểm soát lipid máu và huyết áp làm giảm

tỷ lệ bệnh tật và tử vong liên quan đến các bệnh tim mạch nhưng chỉ có 50% các bệnh nhân

tuân thủ điều trị lâu dài. Không tuân thủ điều trị đặc biệt hay gặp ở những bệnh nhân bị bệnh

mãn tính. Để giải quyết vấn đề này, một mô hình tư vấn VĐ-NN-GP (tên tiếng anh là RIM)

được đề nghị. Mô hình gồm 3 bước:

Recognize - Nhận biết vấn đề (VĐ) không tuân thủ điều trị của BN

Identify - Xác định những nguyên nhân (NN) có thể của không tuân thủ điều trị

Manage - Giải quyết vấn đề không tuân thủ điều trị bằng cách đề ra các giải pháp (GP)


11

b1. Nhận biết Vấn đề

Đầu tiên, DS cần xác định xem BN có tuân thủ điều trị hay không. DS cần tế nhị và có kĩ

năng. Bởi vì không dễ cho BN tự thừa nhận là đã không dùng thuốc như đã kê, nếu BN không

nhận thấy đủ tin tưởng DS. Do đó, DS cần có thái độ cởi mở, tránh phán xét.

DS cần phải đặt thêm nhiều câu hỏi để tìm hiểu lý do của việc không tuân thủ điều trị. Ví dụ:

"Bác có thấy dùng những thuốc này đều đặn là dễ thực hiện ?"

"Thuốc này được kê là bác phải uống đều đặn hàng ngày (ví dụ tất cả buổi sáng khi thức

dậy). Điều này có gây khó khăn gì cho bác không ?"

"Nhiều bệnh nhân nói với cháu là họ thấy thật khó khi phải dùng thuốc hàng ngày mà không

quên lần nào. Với bác thì sao ?"

"Thỉnh thoảng thật khó để dùng thuốc như được kê và hướng dẫn, đặc biệt khi phải dùng

nhiều lần trong ngày. Còn bác, bác có thỉnh thoảng quên dùng thuốc không ạ ?"

b2. Xác định nguyên nhân

Có nhiều cách phân loại nguyên nhân không tuân thủ điều trị. Có thể phân loại thành 3 nhóm:

- Nguyên nhân liên quan đến hiểu biết: như bệnh nhân thiếu kiến thức về bệnh cũng như điều

trị (hiệu quả của thuốc, cách dùng thuốc, tác dụng phụ)

- Nguyên nhân liên quan đến khả năng: như bao bì khó mở, bệnh nhân trí nhớ kém, khiếm

khuyết về chức năng nhận thức, khả năng nhìn kém, hạn chế về kinh tế, chế độ dùng thuốc

quá phức tạp hoặc không phù hợp với lối sống của bệnh nhân, tác dụng không mong

muốn...Những nguyên nhân này có thể được diễn đạt đơn giản như sau:

"Thuốc này không hợp với tôi, nó luôn khiến tôi cảm thấy chóng mặt"

"Tôi không thể uống loại viên nén này"

- Nguyên nhân liên quan đến thái độ: thái độ về thuốc, mong muốn dùng thuốc ảnh hưởng

quan trọng đến quyết định cuối cùng là BN có dùng thuốc hay không. Ở đây, DS cần làm thay

đổi động lực, niềm tin, thái độ của BN về việc dùng thuốc. Niềm tin này của từng bệnh nhân

được xây dựng từ kinh nghiệm, trải nghiệm của việc dùng thuốc trong quá khứ, quan niệm từ

gia đình, bạn bè, văn hóa, đặc tính cá nhân, động lực cá nhân, mục tiêu cá nhân. Niềm tin này

thường bám rễ sâu nên nó là những nguyên nhân khó thay đổi nhất. Nó có thể được diễn đạt

như sau:

"Tôi không tin tưởng xí nào vào thuốc tây".

"Tôi không thích uống thuốc dạng viên nhộng, thuốc tiêm thường tốt hơn nhiều".

"Uống thuốc chẳng mang lại lợi ích gì cả, chỉ tổ tốn tiền thôi".

"Tôi không thích uống các chất hóa học vào trong người. Nó độc lắm".

b3. Đề ra giải pháp giải quyết vấn đề

- Liên quan đến Hiểu biết của BN: DS có thể cung cấp, bổ sung, hay sửa đổi một số hiểu biết

sai lầm của BN qua thảo luận bằng lời, phát thêm tờ hướng dẫn cung cấp thông tin.


12

- Liên quan đến Khả năng của BN: DS có thể đề nghị chế độ dùng thuốc đơn giản hơn (dạng

bào chế, số lần uống, thời điểm uống), phát cho BN các hộp chia liều thuốc theo tuần.

- Liên quan đến Thái độ của BN: để thay đổi thái độ của BN cần nhiều thời gian và sự hợp

tác của nhiều người. Nhưng điều cơ bản là DS cần xây dựng mối quan hệ DS-BN tin tưởng,

từ đó tác động từ từ để thay đổi niềm tin, thái độ của BN về bệnh và thuốc.

Ví dụ áp dụng mô hình VĐ-NN-GP vào tình huống sau:

Tình huống 2: Bà X. tới quầy thuốc để mua thêm thuốc perindopril. Bà ấy hay tới mua tại

quầy thuốc này đã 10 năm. Bà X bị tăng huyết áp nguyên phát đã được 10 năm. Khi phân

tích đơn thuốc DS nhận thấy BN dùng rất thường xuyên perindopril, trong khi đáng lý ra

BN phải mua thêm thuốc amlodipine để dùng, nhưng BN không nói yêu cầu điều này khi

quay lại quầy thuốc.

Xác định Vấn Đề

DS: Xin chào bác X! Cháu là DS phụ trách

bán thuốc hôm nay. Đây là thuốc bác yêu

cầu, perindopril.

BN: Cảm ơn!

DS: Khi cháu kiểm tra đơn, cháu thấy bác sĩ

có kê amlodipine cho bác nữa, và theo như

trong đơn thì đáng lẽ ra amlodipine cũng

nên được mua thêm. Không biết bác dùng

thuốc này như thế nào ở nhà ạ ?

DS tế nhị nhắc BN là amlodipine đã không

được mua thêm. Nhưng DS không có ý đổ

lỗi, phán xét BN bằng cách nói "Bác đã

không thêm amlodipine à ?"

BN: Sự thật thì tôi đã bắt đầu dùng thuốc

này chỉ cách đây 2 ngày.

BN giải thích vì sao BN không mua thêm

amlodipine.

DS cần tìm cách hiểu lý do vì sao BN lần

lữa dùng amlodipine. Chú ý là DS không

được phán xét BN và hiểu, chấp nhận lý do

hành động của BN.

Xác định Nguyên Nhân

DS: Ah! Vậy à ? Tại sao bác lại đợi mà

không bắt đầu dùng thuốc ngay như trong

đơn ạ ?

BN X: Tôi sợ...

DS tìm hiểu nguyên nhân.

DS im lặng để đợi BN có thời gian suy

nghĩ và là dấu hiệu tốt của DS nhằm

khuyến khích BN trả lời. Cũng như cho

phép BN diễn đạt theo tốc độ phù hợp với

BN.

BN: Tôi đã từng bị phản ứng nặng với

nifedipine mà người ta kê cho tôi ở bệnh

viện. Tôi bị nôn nhiều và tim đập mạnh. Tôi

cảm thấy rất mệt. Khi mà tôi biết

amlodipine là thuốc cùng một họ ức chế

BN giải thích lo sợ của mình về amlodipine

và tiền sử gặp ADR của thuốc tương tự.


13

canxi với nifedipine, tôi chẳng thích thuốc

này xí nào! Cuối cùng, tôi quyết định chỉ

bắt đầu dùng thuốc này với nửa viên ngày.

DS: Tôi hiểu. Bà lo lắng rằng amlodipine

gây nên những tác dụng phụ giống như

nifedipine. Vì vậy, bà đã quyết định không

dùng thuốc này.

DS thể hiện sự đồng cảm bằng một phản

ứng nhắc lại những gì BN nói. DS đồng

thời thể hiện mình hiểu sự lo lắng của BN.

BN: Chính xác. Tôi thấy sợ nên chẳng muốn

bắt đầu dùng nó xí nào.

DS: Đúng là chúng có vẻ gây nguy hiểm.

Nifedipine có thể gây nên những phản ứng

phụ nói trên. Tuy nhiên, dù cùng một nhóm

thuốc với nhau, amlodipine là thuốc khá

khác biệt và nó ít gây nên các tác dụng phụ

nói trên hơn.

DS bắt đầu bằng thể hiện sự đồng cảm về

sự lo lắng của BN. Sau đó, DS từ từ làm rõ,

bổ sung hay sửa đổi những quan điểm sai

của BN.

BN: Tôi tưởng là chúng giống nhau.

DS: Mỗi thuốc thực sự là khác nhau nhiều.

Thậm chí, hai thuốc cùng một nhóm thuốc

không nhất thiết là gây nên các tác dụng

phụ khác nhau đâu ạ.

Đề ra Giải Pháp

BN: Chị có chắc không ? Tôi vẫn thích

dùng chỉ nửa viên thuốc trong vài ngày.

Như thế tôi an tâm hơn.

DS: Dạ, cháu đề nghị với bác thế này nhé.

Hôm nay, cháu sẽ đo huyết áp cho bà tại

quầy. Bà có thể dùng nửa viên ngày trong

vòng 1 tuần. Sau một tuần, bà quay lại quầy

để cháu đo lại huyết áp. Nếu kết quả hạ

huyết áp chưa đạt và bác dung nạp tốt với

thuốc, khi đó có thể tăng liều lên 1 viên

ngày. Bà thấy thế nào ạ ?

BN: Đúng là ý kiến hay! Cảm ơn cô rất

nhiều.

DS: Tốt rồi ạ. Cháu sẽ gọi điện cho bác sĩ X

đã kê đơn cho bác để bảo đảm là ông ấy

đồng ý với giải pháp mà bác cháu mình đã

thảo luận.

Sự thay đổi về sử dụng thuốc khác so với

những gì BS kê, cần liên lạc với BS để thảo

luận với BS và chỉ thực hiện sự thay đổi

khi có sự chấp nhận của BS. Trong trường

hợp BS chấp nhận, cần ghi sự thay đổi này

trong đơn bằng màu mực khác kèm xác

nhận là BS đã chấp nhận. Trong trường hợp

không liên lạc với BS thì có thể bảo BN trở

lại gặp BS để BS quyết định.


14

c. Tư vấn thuốc không cần kê đơn

Tư vấn một cách hệ thống (Systemic counselling)

Đối với trường hợp BN mua thuốc không cần đơn, DS cần đặt các câu hỏi thích hợp để khai

thác một cách hệ thống các thông tin về bệnh, thuốc của bệnh nhân để từ đó quyết định là nên

khuyên BN đi khám bác sĩ hay cùng thảo luận với BN chọn thuốc OTC thích hợp. Nên mở

đầu bằng các câu hỏi mở để thu thập được đầy đủ thông tin, rồi sau đó có thể tiến hành các

câu hỏi đóng để thu thập các thông tin cụ thể, chính xác.

Tình huống 3: Anh P. tới quầy thuốc và yêu cầu dược tá bán thuốc nhỏ mắt. Dược tá bảo

anh đợi một xí để được DS tư vấn ở Góc tư vấn bên canh.

DS: Xin chào! Tôi có thể làm gì giúp anh ?

Anh P: Tôi muốn mua một chai thuốc nhỏ

mắt.

DS: Anh mua cho anh hay cho ai ?

Anh P: Vâng, tôi mua cho tôi.

DS: Có ai chỉ định cho anh mua thuốc

không?

Anh P: Không, không. Tôi nghe người ta

bảo tôi có thể mua mấy lọ thuốc nhỏ mắt tại

quầy thuốc mà không cần đơn thuốc gì cả.

DS cần xác định ai là người sử dụng thuốc.

Vì có thể người mua thuốc không phải là

người sử dụng thuốc.

Trong trường hợp bán thuốc OTC, DS cần

khai thác thông tin về bệnh của BN để xem

liệu có cần khuyên BN thăm khám bác sĩ.

Nếu không cần, DS mới tư vấn BN chọn và

sử dụng thuốc.

DS: Để giúp anh chọn thuốc phù hợp nhất

với anh, tôi muốn hỏi anh một số câu hỏi.

Anh P: Hum... Được thôi!

DS: Anh đau mắt như thế nào ?

Anh P: Tôi hay chảy nước mắt và chảy

ghèn. Cứ sáng thức dậy là mắt tôi lại cứ bị

dính với nhau.

Mở đầu bằng các câu hỏi mở để BN cung cấp

nhiều nhất thông tin có thể.

DS: Anh bị thế lâu chưa ?

Anh P: Cách đây 2 ngày rồi.

Sau đó, mới sử dụng các câu hỏi đóng để thu

thập các thông tin chi tiết, chính xác.

DS: Nó xuất hiện trong trường hợp nào ?

Anh có hoạt động gì bất thường so với thói

quen không ? Như thức khuya, tiếp xúc với

môi trường hóa chất, ô nhiễm, có gặp ai bị

bệnh đau mắt...

Anh P: Không có gì đặc biệt cả. Mắt tôi tự

nhiên nó nóng, rát, rồi nước mắt, ghèn nó

cứ chảy thế.

DS: Anh có triệu chứng nào khác nữa

không ?

DS hỏi thêm về triệu chứng bệnh.


15

Anh P: Không. Bây giờ thì tôi không còn

nóng rát mắt nữa, chỉ còn chảy ghèn thôi.

Nhưng nó khiến tôi khó chịu lắm.

DS: Anh vẫn nhìn tốt chứ ?

Anh P: Vẫn tốt.

DS: Anh có đau mắt không ?

Anh P: Không.

DS: Hiện tại anh có dùng loại thuốc nào

không ?

Anh P:....

DS: Anh có dị ứng thuốc gì không ?

Anh P:....

DS: Anh đã dùng biện pháp gì hay thuốc gì

trước đây để giải quyết vấn đề này ?

...

DS hỏi thêm về tiền sử dùng thuốc hay thuốc

dùng hiện tại của BN.

Từ tất cả các thông tin đó, DS mới chọn

thuốc thích hợp nhất cho BN.

Tham khảo Tài liệu "Xem xét sử dụng thuốc

V1" để biết các mục thông tin cần thu thập.

8. Lưu trữ

Dược sĩ nên lưu thông tin quan trọng liên khi tư vấn theo một biểu mẫu chuẩn hóa (Phụ lục 2,

Phụ lục 3), bổ sung vào hồ sơ bệnh án bệnh nhân. Dược sĩ nên lưu các thông tin tư vấn đã

được chấp nhận hay từ chối.

Tài liệu tham khảo

1. American Society of Health-Sytem Pharmacists (2006). ASHP Guidelines on Pharmacist-

Conducted Patient Education and Counseling. Am J Health Syst Pharm. 1997;54:431-4.

2. Claude Richard et al (2005). La communication professionelle en santé. Edition du

Renouveau Pédagogique Inc.

3. Võ Thị Hà (2014). Xem xét sử dụng thuốc V1. Link tải:

http://fr.slideshare.net/VoHa1/xem-xt-s-dng-thuc-v1

http://fr.slideshare.net/VoHa1/xem-xt-s-dng-thuc-v1


16

Phụ lục

Phụ lục 1: Tờ cung cấp thông tin soạn sẵn bởi nhà thuốc theo một chủ đề

Nhà thuốc X

Chề độ ăn và Vận động giành cho bệnh nhân đái tháo đường type II

1. Chế độ ăn

a. Mục đích ?

Chế độ ăn uống vẫn đóng một vai trò quan trọng và cần thiết để chữa trị ĐTĐ. Mục đích là

điều chỉnh chứng tăng glucose huyết và glucose niệu, duy trì một thể trạng hợp lý và làm mất

các triệu chứng chủ yếu (nhưng vẫn tránh tình trạng hạ glucose huyết dưới mức bình thường).

b. Thành phần dinh dưỡng?

Tinh bột và chất béo:

Lượng carbohydrat (chất bột) và chất béo đơn chưa bão hòa (ví dụ: dầu ô liu, dầu hướng

dương dầu đậu nành, dầu mè, dầu đậu phụng.…) chiếm từ 60%- 70% năng lượng.

Nên dùng các loại carbohydrat hấp thu chậm như gạo, ngô, khoai sắn. Không nên dùng trực

tiếp những loại thức ăn có thành phần đường hấp thu nhanh (đường đơn). Khi cần bổ sung

chất đường, nên chọn các loại trái cây nhưng lượng trái cây cũng phải vừa đủ, không nên lạm

dụng

Hạn chế các loại chất béo bão hòa (mở động vật), các loại dầu ăn có nguồn gốc hóa học hay

đã qua chiên xào rồi dùng lại.

Chất đạm

Chất đạm chiếm khoảng 15- 20% nhu cầu năng lượng. Nên dùng các loại đạm có nguồn gốc

thực vật, các loại dầu, đậu hũ. Đối với đạm động vật thì nên ưu tiên ăn cá, trứng. Chỉ nên

dùng thịt nạc (heo, bò, gà). Cá sông rất tốt cho người ĐTĐ là: cá lóc, cá rô, cá chạch, cá chốt,

cá trê, cá bống, cá thác lác. Một số cá biển như: cá chim, cá thu, cá mực, tôm, cua, nghêu, ốc,

hến đều có thể dùng.

Rau quả

Rau mồng tơi, cải bẹ trắng, rau dền cơm, dưa leo, mướp đắng, rau diếp, củ cải, xà-lách xoong,

rau muống, cải bẹ xanh, bầu, bí, cần tây, cà chua. Một số rau quả khác cũng rất có ích cho

người bị ĐTĐ như: đậu bắp, rau đay, bông súng, củ sắn nước, đậu hũ, đậu cô-ve, đậu xanh,

giá sống, nấm đông cô, mộc nhĩ trắng, cà tím, các loại rau thơm, mè đen, tỏi, hành tây…


17

Trái cây:

- Nên ăn những loại trái cây có màu đậm. Trái cây có màu đậm thường có nhiều loại vitamin

và chất khoáng cần thiết cho tim mạch và sức khỏe nói chung.

- Bản thân chất đường, dù là đường trong trái cây hay đường mía đều làm tăng mức đường-

huyết và tăng nồng độ các loại mỡ không tốt cho tim mạch (tăng triglycerid và giảm HDL-

cholesterol) vì vậy nên dùng với lượng vừa phải (khoảng 10gam 1 suất trái cây: tương đương

½ quả táo, ½ quả lê, ½ quả cam, ½ quả ổi, 4 quả nho, 4 quả vải, 4 quả chôm chôm, 1 lát nho

(1cm) đu đủ hoặc thơm, dưa hấu…).

- Chú ý không nên dùng nước ép trái cây, khi đó mất lượng chất xơ có trong trái cây, làm

đường- huyết có thể tăng cao.

- Khi đã ăn trái cây thì nên bớt lượng chất bột trong bữa ăn hàng ngày với liều lượng tương

đương.

- Tuyệt đối không được ăn trái cây để thay các loại thực phẩm khác.

- Một số trái cây tươi, ít ngọt sẽ cung cấp nhiều vitamin C và chất khoáng như: mận, điều,

cam, quýt, bưởi, khế, mơ, dưa gang, dưa hấu.

c. Bữa ăn ?

Nên ăn theo đúng bữa trong ngày (sáng, trưa, chiều). Không nên ăn nhiều bữa nhỏ hay ăn xế .

Tránh việc bỏ bữa, sau đó ăn bù lại làm đường- huyết không ổn định.

d. Chế biến thế nào ?

- Các loại rau trên nên dùng tươi sống.

- Các loại thức ăn được chế biến bằng phương pháp luộc, hấp, tiềm, nấu canh thì chứa ít chất

độc hơn các loại chế biến ở nhiệt độ cao như xào, chiên, đặc biệt là chiên dòn.

- Không nên ăn trái cây khô, trái cây đóng hộp.

- Nên ăn các thực phẩm được nấu tại nhà. Hạn chế tối đa việc ăn bên ngoài.

- Nên ăn rau trước các bữa ăn. Nhai kỹ ít nhất 30 phút để thức ăn được hấp thu tốt hơn.

- Một số loại thực phẩm đóng gói sẵn được quảng cáo “dành cho bệnh nhân đái tháo đường”.

Phải xem kỹ thành phần và bảng năng lượng được in trên nhãn, cũng không nên tin tuyệt đối.

e. Lượng khẩu phần ăn trong một buổi theo quy tắc bàn tay (Jimbawe Hand Jive), dễ

hiểu và dễ áp dụng:

1. Tinh bột (cơm, phở, hủ tiếu, bún, mì, bánh mì, ngô, khoai…): lượng khoảng 2 nắm

đấm của bệnh nhân trong khẩu phần ăn.

2. Thành phần đạm (thịt, cá, tàu hủ…): lượng tương đương khoảng lòng bàn tay.

3. Chất béo (dầu ăn, mỡ, bơ, phô mai…) tương đương 1 đốt ngón tay cái.

4. Thành phần xơ (rau các loại): bệnh nhân ăn càng nhiều càng tốt, chú ý nên dùng rau

trước các bữa ăn sẽ tốt hơn.


18

2. Chế độ vận động

a. Mục đích ?

Vận động hợp lý có thể giúp kiểm soát tốt đường huyết, giảm sự đề kháng với insulin, các

biến chứng trên tim mạch.

Tập luyện ở mức độ nhẹ và trung bình như đạp xe đạp, đi bộ, bơi, tập dưỡng sinh, kéo dài 20-

30 phút mỗi ngày, 2-3 lần mỗi tuần.

Tập thói quen vận động nhẹ nhàng sau bữa ăn giúp hạ đường huyết.

Vận động khi đường huyết quá cao hoặc quá thấp đều có thể gây nguy hiểm.

b. Một số lời khuyên để có chế độ tập luyện hợp lý

- Trước khi bắt đầu thực hiện chế độ tập luyện cần được thăm khám cẩn thận để phát hiện các

biến chứng, nhất là các biến chứng mạn tính của đái tháo đường. Chú ý khám tim mạch để

phát hiện các bệnh nhân có thiếu máu cơ tim, đánh giá nguy cơ tăng huyết áp hoặc tụt huyết

áp tư thế trong khi tập luyện.

- Chọn lựa phương pháp tập luyện thích hợp: Nếu không có chống chỉ định gì thì người bệnh

có thể tập bất cứ môn thể dục thể thao nào mà họ thích nhưng phải phù hợp với tuổi tác và

sức khỏe. Đi bộ, đạp xe, bơi lội, dưỡng sinh... là những môn thể dục thích hợp với người đái

tháo đường.

- Khi tập luyện nếu cảm thấy mệt mỏi, run, tăng tiết mồ hôi, hồi hộp, đánh trống ngực, cảm

giác đói, tê môi, tê đầu lưỡi, nhức đầu, nôn. Có nghĩa là bạn bị hạ đường huyết. Phải ngưng

tập, uống 150ml nước trái cây hay ăn khẩu phần 15mg carbonhydrate (kẹo, bánh quy, cốc

sữa…). Sau đó, đến gặp bác sĩ nội tiết để được tư vấn một chương trình tập hiệu quả, an toàn.

- Ðo đường máu nhiều lần, tốt nhất là cả trước, trong và sau khi tập

- Ăn một bữa khoảng 1-3 tiếng trước khi tập hoặc tập sau bữa ăn 1-3 tiếng.. Tránh vận động

lúc bụng đói.

- Nên uống đủ nước trước, trong và sau khi tập

- Nên tập luyện cùng với bạn bè, người thân để được giúp đỡ khi cần thiết. Ðiều quan trọng

nhất là nên bắt đầu từ từ, sau đó mới tăng dần mức độ và thời gian tập luyện

- Kiểm tra bàn chân hàng ngày và sau mỗi lần tập xem có bị các nốt phồng da, vết rách hoặc

nhiễm trùng ở bàn chân không.

- Không nên tập trong môi trường quá nóng hoặc quá lạnh. Chọn trang phục, giày dép phù

hợp: Đúng kích cỡ, vừa chân, đi đứng thoải mái, êm nhẹ, che chắn, bảo vệ ngón và gót chân.


19

c. Những trường hợp không nên tập

Đường huyết <70 mg/dl (<3,9 mmol/l).

Có ceton trong nước tiểu và đường huyết lớn hơn 250 mg/dl (13,9 mmol/l)

Không có ceton trong nước tiểu nhưng có đường huyết trên 300 mg/dl ở đái tháo

đường tuýp 1 và trên 400mg/dl ở người đái tháo đường tuýp 2.

Khi nghỉ ngơi mà có cơn đau thắt ngực.

Tóm lại luyện tập thể lực, rèn luyện sức bền thường xuyên, với các bài tập hợp lý là vô cùng

cần thiết trong điều trị đái tháo đường. Đây là một phương pháp điều trị rất có giá trị và bổ

sung đắc lực cho điều trị nội khoa. Để việc luyện tập đạt hiệu quả và an toàn (nhất là đối với

những người đã có biến chứng hệ tim mạch, cao huyết áp), người bệnh cần được hướng dẫn

cụ thể của bác sỹ chuyên khoa để có những hình thức tập luyện phù hợp và hạn chế những

vận động quá mức.

Tài liệu tham khảo:

1.Ths.Bs. Diệp Thị Thanh Bình. Chế độ ăn ăn uống cho người đái tháo đường. Tạp chí BV

Đại học Y Dược TpHCM. Link:

http://benhvien304.vn/ThongTinYTe_ThongTin.aspx?IDThongTinYTe=5

2. Bs. Đào Thị Yến Thủy. Chế độ ăn uống cho bệnh nhân tiểu đường. Link:

http://www.benhtieuduong.vn/che-do-an-uong-cho-benh-nhan-tieu-duong.html

3. CNĐD Lâm Thị Thúy Minh . Bệnh nhân đái tháo đường và chế độ luyện tập. Link:

http://bvdkquangnam.vn/tin-tc/y-hc-thng-thc/853-bnh-nhan-ai-thao-ng-va-ch-tp-luyn.html

Tài liệu được soạn thảo bởi DS. Nguyễn Thị T. Ngày soạn 4.12.2014. Tài liệu chỉ cung thông

tin chung nhất. Trong từng trường hợp cụ thể, bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ điều trị để đ

ược tư vấn cụ thể hơn.

http://benhvien304.vn/ThongTinYTe_ThongTin.aspx?IDThongTinYTe=5

http://www.benhtieuduong.vn/che-do-an-uong-cho-benh-nhan-tieu-duong.html

http://bvdkquangnam.vn/tin-tc/y-hc-thng-thc/853-bnh-nhan-ai-thao-ng-va-ch-tp-luyn.html


20

Phụ lục 2: Phiếu ghi nhận can thiệp dược (dùng trong bệnh viện)

Ngày can thiệp: Số kí hiệu của phiếu

Khoa: Bệnh viện:

Họ và tên dược sĩ can thiệp:

Email: Điện thoại:

Thông tin bệnh nhân:

Họ và tên: Tuổi: Giới: Cân nặng: Chiều cao:

Tổng quan:

Thuốc liên quan:

Vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc:

Can thiệp dược:

Ý kiến của bác sĩ:

Chấp nhận □ Từ chối □ Không rõ □


21

Phụ lục 3: Phiếu ghi nhận can thiệp dược (dùng trong quầy thuốc)

Ngày can thiệp: Số kí hiệu của phiếu

Họ và tên dược sĩ can thiệp:

Email: Điện thoại:

Thông tin bệnh nhân:

Họ và tên: Tuổi: Giới: Cân nặng: Chiều cao:

Địa chỉ:

Tổng quan:

Thuốc liên quan:

Vấn đề liên quan đến sử dụng thuốc:

Can thiệp dược:

Kết quả của can thiệp

Bác sĩ:

Chấp nhận bởi bác sĩ □ Từ chối bởi bác sĩ □ Không rõ □

Bệnh nhân:

Chấp nhận bởi bệnh nhân □ Từ chối bởi bệnh nhân □ Không rõ □

3. huong dan ve tu van benh nhan boi duoc si v1 ncdls

Health & Medicine

Transcript of 3. huong dan ve tu van benh nhan boi duoc si v1 ncdls