3. Hafta – DONANIM VE

YAZILIM BİLEŞENLERİ

Dr. Öğr. Üyesi Nesibe YALÇIN

BARTIN ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2

DONANIM BİLEŞENLERİ

― Bilgisayarın fiziksel kısımlarına donanım (hardware) denir.

• Kasa ve güç kaynağı • Ekran (monitör) • Klavye • Fare (mouse) • Bellek • İşlemci • Tarayıcı • …..

3

DONANIM BİLEŞENLERİ

― Harici (Dış) Donanım: Kasanın dışında yer alan donanımlardır. 2 farklı türde harici donanım vardır:

• Giriş aygıtları: klavye, fare, mikrofon, tarayıcı, … • Çıkış aygıtları: ekran, yazıcı, hoparlör, çizici, … • Giriş-Çıkış aygıtları: Harddisk, flash bellek, CD, ..

― Dahili (İç) Donanım: Bilgisayar kasasının içinde bulunan donanımlardır.

• Anakart, mikroişlemci, bellek, sabit disk, …

4

Harici Donanım

― Kasa ve Güç Kaynağı;

• Kasa, bilgisayarda içerisine ana kart ve ana kart üzerine doğrudan takılan donanımlar ile disket sürücü, sabit disk vb sürücülerin yerleştirildiği metal veya metal-plastikten yapılmış kutulardır.

• Güç kaynağı, kasa içerisinde bulunan ve bilgisayarın diğer donanımlarına gereken elektrik enerjisini gönderen cihazlardır.

5

Bilgisayar Kasası

6

Bilgisayar Kasası

7

Bağlantı Noktaları (Portlar)

― Seri port (COM1,COM2) Modem, klavye, fare ― Paralel port (LPT1,LPT2) Yazıcı ― USB Taşınabilir bellekler, web kameralar ― Ethernet RJ-45 ― HDMI

8

Harici Donanım

― Monitör; Ekran kartından gelen görüntü bilgisini

ekrandan yansıtmakla görevlidirler.

― Klavye; Bilgi giriş yapılan en yaygın girdi aygıtıdır. Tuşların sıralanışına göre: • F klavye: Türkçe doküman yazanlar için uygundur. • Q klavye: İngiliz diline göre dizayn edilir.

― Fare; Klavyeden sonra bilgisayarda kullanılan en yaygın

girdi aygıtıdır.

9

Harici Donanım

― Yazıcı (printer); Bilgisayardaki bilgilerin basılı

bir kopyasını almamızı sağlar.

― Tarayıcı (scanner); Kağıt üzerinde bulunan bilgilerin bilgisayara aktarılmasını sağlar.

― Çizici (plotter); Ekranda olan çizim ve grafikleri basmada kullanılan çıktı aygıtıdır. Genellikle mühendislik ve mimarlıkta kullanılır.

10

Harici Donanım

― Sunum (projeksion) cihazı; Ekrandaki

bilgilerin bir zemine yansıtılması. Ekran kartı çıkışına takılır.

― Optik Okuyucu; Basılı bir kâğıt üzerinde önceden belirlenmiş konumlardaki işaretli kutucukları okuyarak bilgiyi bilgisayara aktarır.

― Modem; Analog telefon sinyallerini sayısal verilere çevirir veya bunun tam tersini yaparlar.

11

Harici Donanım

― Taşınabilir bellekler ― Kablosuz USB Cihazı ― Barkod okuyucu ― Web kamera ― Hoparlör, kulaklık, mikrofon ― Joystic

12

DAHİLİ DONANIM

13

Anakart

― Donanım parçalarını ve bu parçalar arasındaki iletişimi sağlayan yolları üzerinde barındıran devre kartıdır.

14

İşlemci veya Merkezi İşlem Birimi (CPU – Central Processing Unit)

― İşlemci, bilgisayarların verileri işleyen ve yazılım komutlarını gerçekleştiren bölümüdür.

― Diğer aygıtlardan gelen verileri aritmetik ve mantıksal işlemler yardımı ile işler, sonuca ulaşır ve sonucu gerekli yerlere gönderir. ― CPU’lar çok fazla ısı ürettiğinden serin tutulması için fan ve/veya soğutma sistemleri ile çevrelenmiş durumdadır.

15

İşlemci veya Merkezi İşlem Birimi (CPU – Central Processing Unit)

― Üreticileri; Intel ve AMD ― Intel Modelleri; Celeron, Pentium, Core 2, Core i7 ― AMD modelleri; Phenom, Sempron, Athlon, FX

― Sınırlı bir bütçe ve normal bir sistem AMD ― Yüksek performans ve sağlam bütçe İntel

16

İşlemci veya Merkezi İşlem Birimi (CPU – Central Processing Unit)

― Kaydediciler; verinin geçici olarak tutulmasında görevlidirler. ― Aritmetik ve Mantık Birimi; mikroişlemcinin işlem yapan birimidir. ― Zamanlama ve Kontrol Birimi; zamanda bellekten okunan kodların çözümünü yapar, işlemlerin sırasını belirler ve gerekli kontrol sinyallerini üretir.

17

Temel Giriş-Çıkış Sistemi (BIOS - Basic Input-Output System)

18

Temel Giriş-Çıkış Sistemi (BIOS - Basic Input-Output System)

― BIOS, bilgisayarın sabit hafızasıdır.

― Bilgisayar ilk açıldığında ne yapılacağı bilgisi bulunur.

― Bilgisayar açıldığı anda işlemciye tüm diğer donanımları sırasıyla tanıtır.

― Açılışın hangi donanım üzerinden yapılacağı gibi ayarlar buradan yapılır.

19

Bellek Türleri

― Rasgele Erişimli Bellek (RAM - Random Access Memory)

• Geçici bellek türüdür. Bilgisayar açık oluğu sürece veri ve komutları saklar, bilgisayar kapatıldığında silinirler.

• EDO-RAM, RD-RAM, SD-RAM (DDR2-RAM, DDR3-RAM)

20

Bellek Türleri

― Salt Okunur Bellek (ROM - Read Only Memory)

• Bilgisayarın nasıl çalışacağını söyleyen programların kaydını tutar. Bu kayıtlar, bilgisayar kapatıldığında silinmezler.

• Sadece okunabilirler, değiştirilemezler veya değiştirilmeleri için özel işlemler gerekmektedir.

• ROM, PROM, EPROM, EEPROM

21

Bellek Türleri

― Sabit disk (Harddisk)

• Kalıcı bir depolama ortamıdır. Kullanıcının belgelerini, dosyalarını saklayabilmesini sağlar.

• Hızı: Rpm (Round Per Minute) (7200-10000) Dönüş hızı arttıkça bilgi okuma yazma hızları da artar.

• SATA, IDE, EIDE,

― CD-ROM/DVD-ROM

22

Ekran Kartı

― Ekran kartı, görüntüyü bilgisayar ekranına aktarmak için

kullanılır.

― Bilgisayarın görüntü kalitesini etkileyen en önemli donanım parçası ekran kartıdır.

― AMD ve Nvidia iki temel ekran kartı üreticisidir.

23

Ses Kartı

― Ses kartı ise uygulamalardaki sesleri hoparlöre vermek,

mikrofondan veya başka bir aygıttan ses almak gibi işler için kullanılırlar.

― Analog ses sinyali ses kartı girişinden dijitale çevrilir, dijital ses sinyalleri de ses kartı çıkışından analog ses sinyallerine çevrilir.

24

Ethernet (Ağ) Kartı

― Ethernet kartı sayesinde sunucular, kişisel bilgisayarlar yerel yada internet üzerinden birbirleriyle haberleşerek veri alışverişinde bulunabilirler

― Her ethernet kartının kendine özgü bir "MAC" adresi

bulunmaktadır bu adres değişmemektedir.

25

BİLGİSAYAR YAZILIMI

26

BİLGİSAYAR YAZILIMI

• Bilgisayarda kullanılan her türlü programa yazılım

(software) denir.

• Belirli bir işlemi yapmak üzere bilgisayara kurulurlar.

• Elle tutulmazlar.

• Genel olarak iki kısma ayrılır: 1. Sistem Yazılımı 2. Uygulama Yazılımı

27

SİSTEM YAZILIMI

• Bilgisayar sistemini oluşturan donanım parçalarının

yönetimini ve iletişimini sağlar.

• Donanım ve kullanıcı uygulamaları arasındaki ara birimdir.

• Üç kısımda incelenir: 1. İşletim sistemi 2. BIOS 3. Aygıt sürücüleri (Device Driver)

28

İŞLETİM SİSTEMİ

İşletim Sistemi (Operating Sistem): Kullanıcı ile bilgisayar

arasında iletişimi sağlayan programlardır.

• Sistemde bulunan donanım kaynaklarını ve diğer tüm programları yönetir.

• Bilgisayar sisteminin tüm hareketlerini denetler. • Belleğin etkili bir şekilde kullanılmasını sağlar. • Özellikle çok kullanıcılı sistemlerde kaynaklara güvenli

erişim sağlar.

29

İŞLETİM SİSTEMİ

• Disk Birleştiricisi ve Sistem Geri Yükleme gibi sistem

yardımcı programlarını ve derleyiciler ve hata ayıklayıcılar gibi geliştirme araçlarını da içerir.

• Birden çok yazılım aynı anda çalışıyorsa, her yazılıma yeterli sistem kaynağını ayırmaktan ve birbirleri ile çakışmamalarını sağlamaktan da sorumludur.

• Programlar arası veri iletişimini sağlar.

• Belleğin etkili bir şekilde kullanılmasını sağlar.

30

İŞLETİM SİSTEMLERİ

31

BIOS

• Bilgisayar sisteminin açılmasını sağlar.

• Kendisine daha önceden yapılmış olan ayarlar

doğrultusunda bilgisayarın donanımlarını testten geçirir.

• Önyükleme (booting) işlemini (işletim sisteminin bilgisayar belleğine kopyalanmasını) gerçekleştirir.

• İşletim sistemi ile sabit disk, ekran, klavye, fare ve yazıcı gibi bilgisayara bağlı diğer aygıtlar arasındaki veri akışını yönetir.

32

AYGIT SÜRÜCÜLERİ

― Çevre birimlerinin çalışması için bilgisayara yüklenen

programlardır.

― Donanımların kendilerini işletim sistemine tanıtmak için kullandıkları kimliklerdir.

― Sürücü programı, işletim sisteminin daha giriş / çıkış talimatlarını, aygıt türünün anlayabileceği iletilere çevirir.

33

UYGULAMA YAZILIMI

― Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere herhangi bir

programlama dili ile üretilmiş yazılımlardır.

34

UYGULAMA YAZILIMI

― Kullanıcının amacına göre bilgisayara yüklenen ve işletim

sistemi tarafından çalıştırılan yazılımlardır: 1. Genel amaçlı uygulama yazılımları 2. Özel amaçlı uygulama yazılımları

― İnternet Programları

― Ofis Programları

― Multimedya Yazılımları

― Eğitim Yazılımları

― Güvenlik Yazılımları

― Muhasebe Yazılımları

35

Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları

36

Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları

― Bilgisayarlarda bazı özel işlemlerin yapılabilmesi için

geliştirilen ve belirli sınırlar dâhilinde kullanılabilen uygulamalardır. • Bilgisayar oyunları, ekran koruyucular, programlama

dilleri derleyicileri, …

― Özel amaçlı yazılımlar analiz ve karar verme, planlama, programlama, koordinasyon ve organizasyon aşamalarında yardımcı olacak şekilde kullanılabilmektedir. • Okul yönetim sistemi programları, Hastane otomasyon

sistemleri, akıllı binalar, …

37

Programlama Dilleri

• Bir işi bilgisayara yaptırmak ancak belirli kodların belirli bir sıra doğrultusunda kullanılması ile olanaklıdır. Kullanılan bu koda programlama dili denilir.

• Yazılan kaynak kod program, derleyici veya yorumlayıcı tarafından bilgisayar diline çevrilir.

38

Kullanımı Serbest Olan (Public Domain) Yazılımlar

Kullanımı herkese açık olan yazılımlardır.

Bu programları yazan kişiler, kendi programlarını herkesin alıp bedava kullanmasına izin verirler. Ancak, bazı durumlarda bu bedava kullanım kısıtlandırılır: • Tamamı değiştirilmeden üçüncü kişilere

kopyalanmalıdır. • Başka yerde kullanılacaksa (örneğin bir başka program

içerisinde bundan yararlanılacaksa) yazarlarına bildirilmelidir.

39

Paylaşılabilir (Shareware) Yazılımlar

• Lisanslı yazılımlardır. Yalnız belirli bir süre (15 gün, 1 ay, 2 ay gibi) deneme amaçlı olarak kullanılabilir.

• Sürekli kullanım hakkı için belirli bir miktar parayı kayıt ücreti olarak ödemek gerekir.

• Shareware ile çok benzer olan, ancak kaydetme gibi yaşamsal özellikleri kısıtlanmış programlara demo adı verilmektedir.

40

Ücretsiz (Freeware) Yazılımlar

• Bazı programcılar ya da yazılım şirketleri tarafından tüm

kullanıcılara sunulan ücretsiz programlardır. İsteyen istediği kadar kullanabilir.

İstediği kadar kopyalayıp dağıtabilir.

Uzun süre önce üretilmiş ve artık gözden düşmüş bazı

yazılımlar üreticisi tarafından artık ücretsiz sunuluyorsa buna da abandonware adı verilir.

41

Patch Yazılımlar

• Mevcut bir yazılımın (ticari ya da public domain) bazı

hatalarını düzeltmek ve programı güncellemek amacıyla, ilgili firmaların (ya da kişilerin) çıkardıkları "yama" programlardır.

• Genelde bilgisayarlardaki en büyük güvenlik sorunlarından olan yazılım açıklarına müdahale amacıyla kullanılır.

42

Kapalı Kaynak Kodlu Yazılım

• Bilgisayar yazılımlarını oluştururken kullanılan kod bütününe kaynak kodu denir.

• Programcılar eğer bu kodu paylaşmak istemezlerse kodu saklarlar. Bu tür yazılımlara kapalı kaynak kodlu yazılımlar denir.

• Geliştirilme şansı yoktur, ücretlidir.

43

Açık Kaynak (Open Source) Kodlu Yazılım

• Kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır: Kullanıcıya yazılımı değiştirme özgürlüğü sağlar.

Uyarlanabilir, sağlam, hızlı ve güvenlidir.

Ürününüzü satabilirsiniz fakat kaynak kodunu açık

olarak vermek durumundasınız.

Cep telefonu, saat gibi gömülü sistemlerden, süper bilgisayarlara, tüm kurum ve bireylerin rahatça kullanabileceği, gereksinimlere göre basitleştirilebilir, sağlamlaştırılabilir, güçlendirilebilir.

44

Özgür Yazılım

• Özgür yazılım, 4 farklı özgürlüğü temel alır:

1. Hangi amaç için olursa olsun, programı çalıştırma özgürlüğü

2. Kendi ihtiyaçlarınıza uyarlamak için programın nasıl çalıştığını öğrenme özgürlüğü (Kaynak koduna erişim bunun için bir önkoşuldur)

3. İhtiyacı olanlara yardım edebilmeniz için programın kopyalarını dağıtma özgürlüğü

4. Bütün toplumun faydalanabilmesi için programı iyileştirme ve yaptıklarınızı halka açma özgürlüğü (Kaynak koduna erişim bunun için bir önkoşuldur)

45

Zararlı Yazılımlar

• Kullanıcıların genellikle internette karşılaştıkları çeşitli dosyaları açmaları ile birlikte bilgisayara bulaşan bilgisayara, sisteme zarar vermek ve bilgileri ele geçirmek amacıyla hazırlanmış yazılımlardır.

• Virüs, truva atı, bilgisayar kurdu, casus yazılımlar, …

46

Zararlı Yazılımlar

• Bilgisayar Virüsleri • Truva atı • Bilgisayar kurdu • Casus yazılımlar • Solucan • Botnet • Spam • DDoS • …

47

Zararlı Yazılımlar

― Bilgisayar Korsanı (Hacker): Bilgisayar korsanları ağlardaki ve bilgisayarlardaki açıklardan yararlanarak sistemlere izinsiz ve yetkisiz giren kişidir.

― Virüs: Virüsler bulaştığı bilgisayarlarda kolayca kendini kopyalayıp mail veya dosya paylaşımı yoluyla hızla yayılan tehlikeli yazılımlardır.

48

Zararlı Yazılımlar

― Bilgisayar Kurdu: Virüslerden farkı insanlara ihtiyaç duymadan, ağlarda dolaşarak kendini yayabilmesidir.

― Truva Atı: Bunlar bilgisayarlarda zararlı bir yazılım gibi görünmez. Ancak zararlı yazılımların inmesi için eylemler yapabilir.

49

Zararlı Yazılımlar

― Casus Yazılım: Bilgisayardan indirilen bir programa kendisini ekleyerek çalışmaya başlayan programcıklardır.

― Spam Mail: Kişilere gönderilen genellikle reklam amaçlı maillerdir.

50

Korunma

― Antivirüs Yazılımları

― AntiSpyware Yazılımlar

― Virüs Tarama Teknikleri

― Dosya Tarama

― Güvenlik Duvarı

51

Korunma

― Telefonun Bluetooth ve Wi-fi bağlantısı kullanılmadığı durumlarda kapalı olmalıdır.

― Koruma yazılımları güncel olmalıdır.

― Şifreleme yöntemi

― Ağ adının değiştirilmesi ve gizlenmesi

― «http» adreslemesinin «https» olarak görünmesi gereklidir.