3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
-
Upload
gustavo-paz -
Category
Documents
-
view
222 -
download
0
Transcript of 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 1/69
1
STADO DO MARANHÃO
PR F ITURA MUNICIPAL D BURITI
S CR TARIA MUNICIPAL D DUCAÇÃO – S M D
CADERNO DE FORMAÇÃO
ANOS FINAIS DO ENSINO
FUNDAMENTAL
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 2/69
2
RAFAEL MESQUITA BRASIL
Prefeito Municipal
JOSÉ ROMILDO DE QUEIROZ ATAÍDE JUNIOR
Secretário Municipal de Educação
EQUIPE DE ORGANIZAÇÃO
Damiao da Silva Soares
Edinete Gonçalves Rodrigues
Jaelsa Ferreira dos Santos Sousa
Marcia Regina Marques da osta
EQUIPE TÉCNICA DE INFORMÁTICA
Jorge de Moraes osta
Jos! Magno "opes da Silva #liveira
"auriel de Freitas Freire
Sirle$ ardoso de França
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 3/69
3
OBJETIVOS GERAIS DO COMPONENTE CURRICULAR LÍNGUA PORTUGUESA
NA EDUCAÇÃO BÁSICA
6º ANO/EFPRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
LILP6FOA163 Relata !al"e#te ! $!#te%&! &e #!t'$'a( )e'$*la&a( e" +!#a'(,
e)'(ta(, tele)'(-!, a&'!, I#te#et, e.e$'ta#&! a $a/a$'&a&e &e (ele$'!#a e e(*"'0
LILP6FOA16 C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( /*l'$'t4'!( &')e(!(, $!#('&ea#&!! 5#e! 7a#*#$'!, $la(('8'$a&! et$09 e ! (*/!te 7 +!#al, e)'(ta, TV, /a#8let!,
!*t&!!, 8!l&e et$090
PRÁTICAS ARTÍSTICO:LITERÁRIAS
LILP6FOA16; Relata !al"e#te ! e#e&! &e !a( l'te4'a( "e#!( e.te#(a(, $!"!
$!#t!(, le#&a(, 8a*la(, "'t!(, e$!#(t't*'#&! $!ee#te"e#te a (e<*e#$'a #aat')a0
LILP6FOA166 I&e#t'8'$a !( ele"e#t!( <*e $!"/=e" a( #aat')a( l'te4'a(, ta'(
$!"! te"/!, e(/a>!, $!#(t*>-! &!( /e(!#a5e#(, 8!$! #aat')!, #a le't*a &e
te.t!( &a l'teat*a +*)e#'l, a8'$a#a e '#&?5e#a(0
LILP6FOA166 P!&*2' te.t!( #aat')!( $!e(!( e $!ee#te(, !(e)a#&! a
(e<*e#$'a &a( a>=e(, a $!#(t*>-! &e /e(!#a5e#( e *t'l'2a#&! e$*(!( )ea'(
e@!* "*lt'"!&a'(0
LILP6FOA16 C'a e e$'ta /!e"a( &e 8!"a( $!"/!('$'!#a'( )a'a&a(,
/e$ee#&! e8e't!( &e (e#t'&! /!&*2'&!( /! e$*(!( (e"#t'$!( e (!#!!(0
LILP6FOA16 C!"/ee#&e, le#&! ('le#$'!(a"e#te e &e "!&! "!al'2a&!, /!e"a(
&e 8!"a( $!"/!('$'!#a'( )a'a&a(, a/ee#&e#&! e8e't!( &e (e#t'&! /!&*2'&!( /!
e$*(!( (e"#t'$!(, (!#!!( e )'(*a'(0
LILP6FOA16 I&e#t'8'$a e a#al'(a &'4l!5!( <*e !( te.t!( l'te4'!( #aat')!( e
/!t'$!( e(taele$e" $!" !*t!( te.t!(, (!et*&! #! #?)el te"4t'$!0
LILP6FOA1 P!&*2' /!e"a( &e 5#e!( )a'a&!(, $!"! a'$a'(, (!#et!(,
<*a&a(, $!&el, e./l!a#&! a (!#!'&a&e e !( e8e't!( &e (e#t'&! 5ea&!(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 4/69
4
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
LILP6FOA11 I&e#t'8'$a a( '#8!"a>=e( <*e $!#(t't*e" ! l'&e #a le't*a &e #!t'$'a(
e e/!ta5e#( '"/e((a(, tele)'(')a(, &'5'ta'( 7! <*e, <*e", !#&e, <*a#&!, $!"!, /!
<*e90
LILP6FOA1H Pla#e+a a 8ala, e" '#tea>=e( <*e e.'5e" &e8e(a &e /!#t!( &e )'(ta,
"!'l'2a#&! a $a/a$'&a&e &e $!#(t*' a5*"e#t!( e" ('t*a>=e( <*e &e"a#&a"
at't*&e e(/!#(')a0
LILP6FOA13 I&e#t'8'$a a( '&e'a( &e8e#&'&a( !* e8*ta&a( /! '#tel!$*t!e( e"
5#e!( &')e(!( !a'( e e($'t!( $!"! $ata &e le't!, /!(ta5e#( e $!"e#t4'!( <*e
$'$*la" e" e&e( (!$'a'( et$0
LILP6FOA1 Re(/!#&e, /! e($'t!, a /e5*#ta( !* e#<*ete( <*e e.'+a" *"/!('$'!#a"e#t! $'t'$!, "!'l'2a#&! a5*"e#t!( $!#('(te#te( e *t'l'2a#&! *"a
)a'e&a&e l'#5*?(t'$a a&e<*a&a a ('t*a>-! &e $!"*#'$a>-!0
LILP6FOA1; C!"/ee#&e te.t!( <*e e5*la" &'e't!( e &e)ee(, $!"! !
e5'"e#t! &a e($!la e $!"'#a&!( &e (ala &e a*la, a)al'a#&! a (*a /et'##$'a e
8*#$'!#al'&a&e0
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
LILP6FOA16 Pla#e+a e a/e(e#ta e./!('>=e( !a'( (!e te"4t'$a( &')e(a(, a
/at' &e 8!#te( &e e(t*&!( 8!#e$'&a( /el! /!8e((!, a&e<*a#&! a l'#5*a5e"
7e($!la( le.'$a'( e e(t*t*a'(9 a ('t*a>-! &e /!&*>-! e($!la0
LILP6FOA1 Sele$'!#a '#8!"a>=e( e" te.t!( &')e(!( #a( at')'&a&e( &e
/e(<*'(a, '&e#t'8'$a#&! te"a( e '&e'a( /'#$'/a'( e a/e(e#ta#&! e((a $!"/ee#(-!
(! a 8!"a &e a/!#ta"e#t!(0LILP6FOA1 A#al'(a e ela!a l'(ta( e taela(, /aa $!"/ee#&e e !5a#'2a
'#8!"a>=e( &e te.t!( e./!('t')!( e" at')'&a&e( &e e(t*&! e &e /e(<*'(a0
LILP6FOA1 Ela!a e#<*ete( (!e te"a( elat')!( a( &')e(a( 4ea( &!
$!#e$'"e#t! e &')*l5a !( e(*lta&!( (! a 8!"a &e l'(ta( e taela(0
PRÁTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 5/69
5
LILP6FOA1 M!'l'2a e$*(!( "*lt'"!&a'( #a e$e/>-! e #a /!&*>-! &e te.t!(
e" &'8ee#te( "?&'a( 7 +!#al 8ala&!, /!5a"a a&'!8#'$!, l!5 et$090
%& '(#)EF
PRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
LILPFOA11 Deate ! te"a &! $!#(*"! a /at' &e a#al'(e &e te.t!( /*l'$'t4'!(,
$!#('&ea#&! (e*( e$*(!( /e(*a(')!(0
LILPFOA1H C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( /*l'$'t4'!(, $!" 8!$! #! *(! &a
'"a5e" e (*a at'$*la>-! $!" te.t! )eal, !(e)a#&! $'t'$a"e#te !( !+et')!( &a
$!"*#'$a>-!0
PRÁTICAS ARTÍSTICO:LITERÁRIAS
LILPFOA13 Relata !al"e#te ! e#e&! &e !a( l'te4'a( "a'( e.te#(a(, $!"!
#!)ela( e !"a#$e(, e$!#(t't*'#&! $!ee#te"e#te a (e<*#$'a #aat')a0
LILPFOA1 C!"/ee#&e ! /!$e((! &e($'t')! e" #aat')a( &e 5#e!(
&')e(!( &a l'teat*a +*)e#'l, $!#('&ea#&! a( e($!la( le.'$a'( 7(*(ta#t')!(,a&+et')!(, l!$*>=e( a&+et')a( et$09 e#)!l)'&a( #a $!#(t*>-! &e $e#a( e
/e(!#a5e#(0
LILPFOA1; P!&*2' te.t!( #aat')!(, &!"'#a#&! /!$e((!( &e e8ee#$'a-!
e(/!#(4)e'( /ela !5a#'2a>-! &! te.t!, /aa (e e8e' a! <*e +4 8!' &'t! e a!
ele"e#t! #!)! <*e (e '#t!&*20
LILPFOA16 C'a e e$'ta /!&*>=e( /!t'$a( //'a( &a $*lt*a !al K /!/*la e
+*)e#'l K $aa$te'2a&a( /! $a&e#$'a, 't"!( e '"a(, $!"! ! $!&el e ! a/0LILPFOA1 I&e#t'8'$a, #a le't*a &e /!e"a( e" 5#e!( )a'a&!( 7a'$a'(,
(!#et!(, <*a&a(, $!&el et$09, e$*(!( e./e((')!( /!/'$'a&!( /ela( '"a(,
al'tea>=e(, a((!##$'a(0
LILPFOA1 I&e#t'8'$a e a#al'(a, e" te.t!( l'te4'!( #aat')!( e /!t'$!(, a
!$!#$'a &a '#tete.t*al'&a&e "ate'al'2a&a e" e8ee#$'a(, al*(=e( e !*t!( t'/!(
&e et!"a&a(0
LILPFOA1 C'a /!e"a( &e 5#e!( )a'a&!( $!"! a'$a'(, (!#et!(, <*a&a(,
$!&el et$0, e./e'"e#ta#&! e$*(!( e./e((')!( <*e /!&*2a" e8e't!( (!#!!(,
(e"#t'$!( e )'(*a'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 6/69
6
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
LILPFOA1 A#al'(a e $!"/aa a( e($!la( l'#5*?(t'$!:&'($*(')a(, $!"! a
$!#(t*>-! &e t?t*l!( e (*t?t*l!(, #a le't*a &e &'8ee#te( "at'a( +!#al?(t'$a(0
LILPFOA11 Pla#e+a '#te)e#>=e( !a'( &e $*#! a5*"e#tat')! e" ('t*a>=e(
&el'eat')a(, $!"! e($!la &e e/e(e#ta#te &e t*"a, ele'>-! &e ea/e(e#ta>-!
e" 5"'! e(t*&a#t'l, &e8'#'>-! &e e5a( &e (ala &e a*la, et$0, e.e$'ta#&! !
e(/e't! /el!( t*#!( &e 8ala0
LILPFOA1H Re$!#e$e !( /!#t!( &e )'(ta e !( a5*"e#t!( <*e !( (*(te#ta"
e" 5#e!( $!"! e#te)'(ta, &eate, at'5! &e !/'#'-!, &'($*(!( /!l?t'$!(, (e"-!el'5'!(!, $a5e et$0
LILPFOA13 P!&*2' 5#e!( te.t*a'( !/'#at')!(, $!"! e(e#a(, $!"e#t4'!( e
/!(ta5e#( /aa a( e&e( (!$'a'(, e)'&e#$'a#&!, /! "e'! &e !/ea&!e(
a5*"e#tat')!( e "!&al'2a&!e(, a !/'#'-! <*e (e <*e al$a#>a0
LILPFOA1 C!"/ee#&e te.t!( &a( e(8ea( /!l't'$a, +*?&'$a e e')'#&'$at'a,
$!"! aa'.!:a(('#a&!(, ! E(tat*t! &a C'a#>a e &! A&!le($e#te, a#al'(a#&! a
!5a#'2a>-! &! te.t! 7at'5!(, '#$'(!(, $a/?t*l!( et$09, !( e$*(!( "!8!(('#t4t'$!( ea (ele>-! &! )!$a*l4'!0
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
LILPFOA1; Pla#e+a e a/e(e#ta e./!('>=e( !a'( (!e te"4t'$a( &')e(a(,
a&e<*a#&! a l'#5*a5e" a ('t*a>-! e($!la0
LILPFOA16 I&e#t'8'$a !( e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( //'!( &a( (e<*e#$'a(&e($'t')a( e e./!('t')a(, e" 5e#e!(a &'&4t'$!:e./!('t')!(, $!"! )eete( &e
&'$'!#4'!(, te.t!( &e &')*l5a>-! $'e#t'8'$a, '#8!548'$! et$00
LILPFOA1 A#al'(a e ela!a taela( e 548'$!( /aa $!"/ee#&e e !5a#'2a
'#8!"a>=e( &e te.t!( e./!('t')!( e" at')'&a&e( &e e(t*&! e &e /e(<*'(a0
LILPFOA1 Ela!a !te'!( /aa e#te)'(ta( e e#<*ete( (!e te"a( e" e(t*&!,
'#$l*(')e &e !*ta( 4ea( &! $!#e$'"e#t!, e &')*l5a !( e(*lta&!( (! a 8!"a &e
548'$!( !* elat'!(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 7/69
7
PRÁTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
LILPFOA1 M!'l'2a e$*(!( "*lt'"!&a'( #a e$e/>-! e /!&*>-! &e te.t!(
/aa /lata8!"a( "*lt'"?&'a(, *t'l'2a#&! 8ea"e#ta( &e a$e((! a I#te#et0
*& '(#)EF
PRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
LILPFOAH Relata !al"e#te ! $!#te%&! &e e/!ta5e#( )e'$*la&a( /! "e'!(
&e $!"*#'$a>-! &')e(!( $!"! +!#al, e)'(ta, tele)'(-!, a&'! e I#te#et,&'8ee#$'a#&! '#8!"a>=e( /'#$'/a'( &e (e$*#&a'a(0
LILPFOAH1 C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( /*l'$'t4'!( "*lt'"!&a'(,
$!#('&ea#&! a( e(tat5'a( &e /e(*a(-! e a/el! a! $!#(*"! <*e e((e( te.t!(
"!'l'2a"0
PRÁTICAS ARTÍSTICO:LITERÁRIAS
LILPFOAHH Relata !al"e#te ! e#e&! &e te.t!( &a &a"at*5'a, e$!#(t't*'#&!
)eal"e#te a (e<*e#$'a #aat')a0
LILPFOAH3 A#al'(a te.t!( #aat')!( &a l'teat*a, $!"! e /e$a( teata'(,
$!"/ee#&e#&! a(/e$t!( ela$'!#a&!( a e($!la &e e$*(!( &e e(t'l! e
"*lt'"!&a'(0
LILPFOAH P!&*2' te.t!( #aat')!( $!e(!( e $!ee#te(, e"/e5a#&!
a&e<*a&a"e#te "a$a&!e( &e te"/!, te"/!( )ea'( e ele"e#t!( //'!( &a&e($'>-!0
LILPFOAH; C'a e e$'ta /!e"a( a*t!a'( $!#(t*?&!( a /at' &e te"4t'$a( &e
'#tee((e &!( +!)e#(, $!"! a"!, a"'2a&e, a)e#t*a(, &e(a8'!(, "*#&! )'t*al,
$!#8l't!( et$00
LILPFOAH6 Re$!#e$e, #! $!#+*#t! &a /!&*>-! /!t'$a &a l'teat*a
e#&ee>a&a a +!)e#( e ta"" &a l'teat*a a('le'a, /!e"a( <*e a/!#te" a
&'"e#(-! '"a5t'$a, #! *(! &e $!"/aa>=e(, "et48!a( e "et!#?"'a(, e /!&*2'
/!e"a( e./l!a#&! a $!#(t*>-! &e '"a5e#( /ela /ala)a0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 8/69
8
LILPFOAH I&e#t'8'$a e a#al'(a, e" te.t!( l'te4'!( #aat')!( e /!t'$!(,
a(/e$t!( &a e(t*t*a $!"/!('$'!#al e &! e(t'l!0
LILPFOAH C'a /!e"a( &e 5e#e!(a )a'a&!(, e./l!a#&! a(/e$t!( ta'( $!"!
'#tete.t*al'&a&e, e$*(!( l'#5*?(t'$!(, &e#te !*ta( /!((''l'&a&e(0
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
LILPFOAH I&e#t'8'$a a( &'8ee#te( )!2e( e" #!t'$'a( e e/!ta5e#(,
a/ee#&e#&! ! "!&! &e '#t!&*2':la( 7&'($*(! &'et!, '#&'et!90
LILPFOAH1 M!'l'2a &'8ee#te( t'/!( &e a5*"e#t!(, $!"! e./l'$a>-!,
e.e"/l'8'$a>-!, )!2 &e a*t!'&a&e, $!"/!)a>-! $'e#t'8'$a et$0, #a /at'$'/a>-! e"
&eate( (!e /!le"a( <*e &e"a#&a" *"a (!l*>-!0LILPFOAH11 A#al'(a e$*(!( /e(*a(')!(, $!"! a a"'5*'&a&e e a /!l'((e"'a,
e" a#%#$'!( /*l'$'t4'!(, a)al'a#&! $'t'$a"e#te a( e($!la( l'#5*?(t'$!:&'($*(')a(
e" 8*#>-! &a( $!#&'>=e( &e /!&*>-!0
LILPFOAH1H P!&*2' 5e#e!(a te.t*a'( a5*"e#tat')!(, $!"! at'5! &e !/'#'-!,
$ata &! le't!, $ata aeta, e&'t!'al, e"/e5a#&! &e 8!"a a&e<*a&a !/ea>=e( &e
e8ee#$'a-! te.t*al 7a#a8'$a e $ata8'$a9 e $!#e$t')!( #a at'$*la>-! e#te a(
/ate( &! te.t!0LILPFOAH13 C!"/ee#&e te.t!( &a( e(8ea( /!l't'$a, +*?&'$a e e')'#&'$at'a,
$!"! ! C&'5! &e &e8e(a &! $!#(*"'&!, a#al'(a#&! a (ele>-! &e )e!(, "!&!(
)ea'(, l!$*>=e( )ea'(, "!&al'2a&!e(, a&)'!( et$00
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
LILPFOAH1 Pla#e+a e a/e(e#ta e./!('>=e( !a'( (!e te"4t'$a( ela$'!#a&a(a <*e(t=e( (!$'a'(, /!/!#&! e#$a"'#a"e#t! /aa e((a( <*e(t=e(0
LILPFOAH1; Re$!#e$e a 'ea<*'2a>-! &e t/'$!( e" te.t!(
&'&at'$!e./!('t')!(, '&e#t'8'$a#&! a ela>-! e#te a( /ate(, e (*"a'2a a(
'#8!"a>=e( #a ela!a>-! &e e(*"!( e 8'$a"e#t!(0
LILPFOAH16 Ela!a taela( e 548'$!(, !5a#'2a#&! '#8!"a>=e( e" at')'&a&e(
&e e(t*&! e &e /e(<*'(a0
LILPFOAH1 Ela!a e(*"!( e 8'$a"e#t!( &e te.t!( &'&4t'$! : e./!('t')!( e"
e(t*&! #a( )a'a( 4ea( &! $!#e$'"e#t!, '&e#t'8'$a#&! '#8!"a>=e( /'#$'/a'( e
(e$*#&a'a( #a (?#te(e0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 9/69
9
PRÁTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DA INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
LILPFOAH1 C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( "*lt'"!&a'(, $!"! )?&e!( &e
a#'"a>-!, /!5a"a( a&'!8#'$!( !* tele)'(')!(, at'$*la#&! &'8ee#te( "!&al'&a&e(
&e l'#5*a5e" #! *(! &a( te$#!l!5'a( &a '#8!"a>-!0
+& '(#)EF
PRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
LILPFOAH1 Deate te"4t'$a( elat')a( a! $!#(*"!, a /at' &a a#al'(e &e te.t!(
/*l'$'t4'!( e#&ee>a&!( a!( +!)e#(0
LILPFOAHH C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( /*l'$'t4'!( "*lt'"!&a'( $!" #8a(e
#!( e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( <*e !/ea" #a $!#(t*>-! &e (e#t'&!( &e((e(te.t!(0
PRÁTICAS ARTÍSTICO:LITERÁRIAS
LILPFOAHH1 Relata !al"e#te ! e#e&! &e /!&*>=e( $'#e"at!548'$a( e teata'(,
e$!#(t't*'#&! !( &')e(!( /la#!( e l'#5*a5e#( <*e $!#(t't*e" a (e<*#$'a
#aat')a0
LILPFOAHHH A#al'(a a( &'8ee#te( )!2e(, ! /!#t! &e )'(ta a /at' &! <*al *"a
'(t!'a e #aa&a e !( e8e't!( &e '!#'a e" 5#e!( l'te4'!( #aat')!(, $!"!$!#t!(, $#'$a(, #!)ela(, !"a#$e( et$00
LILPFOAHH3 P!&*2' te.t!( #aat')!( $!e(!( e $!ee#te(, *t'l'2a#&! 8!$!(
#aat')!( &')e(!(, $!#8!"e ! e8e't! <*e (e <*e /!&*2' a! $!#ta *"a '(t'a,
e($e)e *"a $#'$a et$0
LILPFOAHH Re$'a e e$'ta !* teatal'2a /!e"a( e($!l'&!(, &e te"4t'$a( e
e(t'l!( &')e('8'$a&!(, e" (aa*(, (e((=e( &e /!e('a(, 8e'a( $*lt*a'(, &e#te !*t!(0
LILPFOAHH; A#al'(a /!e"a( l'&!( e e($'t!(, $!#+*5a#&! !( $!#e$'"e#t!( (!ea( &'"e#(=e( (!#!a, '"a5t'$a e (e"#t'$a, e" $!"! (!e a /!/!(ta e(tt'$a
&!( 5#e!( /!t'$!(0
LILPFOAHH6 A#al'(a a /e(e#>a &! e$*(! a '#tete.t*al'&a&e, e" te.t!(
l'te4'!( #aat')!( e /!t'$!( /a!&'a(, /a48a(e( e !*t!( t'/!( &e &'al!5! e#te
te.t!(0
LILPFOAHH C'a /!e"a(, a /at' &e !*t!( 5#e!(, te.t*al'2a#&! $!#t!(,
#!t?$'a(, /!/a5a#&a(, !a>=e(, /!)'!( et$00
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 10/69
10
LILPFOAHH C!#(t*' a5*"e#t!( e $!#ta:a5*"e#t!( a! a((*"' *"
/!('$'!#a"e#t! e a! (e $!#ta/! a !/'#'=e(, #a /at'$'/a>-! e" &eate( e5a&!(0
LILPFOAHH A#al'(a a a5*"e#ta>-! e" 5#e!( $!"! e&'t!'al, at'5! &e !/'#'-!
et$0, !(e)a#&! t'/!( &e a5*"e#t!( K $!"! e./l'$a>-!, e.e"/l'8'$a>-!, )!2 &e
a*t!'&a&e, $!"/!)a>-! $'e#t'8'$a e#te !*t!( K e$*(!( &e $!e(-! e e$*(!( &e
"!&al'2a>-!0
LILPFOAH3 P!&*2' 5#e!( te.t*a'( a5*"e#tat')!(, $!"! at'5! &e !/'#'-!,
$ata &! le't!, $ata aeta, e&'t!'al, *t'l'2a#&! &'8ee#te( t'/!( &e a5*"e#t!(0
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
LILPFOAH31 Pla#e+a e a/e(e#ta (e"'#4'!( (!e te"4t'$a( ela$'!#a&a( a
<*e(t=e( (!$'a'(, /!/!#&! e#$a"'#a"e#t! /aa e((a( <*e(t=e(0LILPFOAH3H A#al'(a e ela!a '#8!548'$!( /aa $!"/ee#&e e !5a#'2a
'#8!"a>=e( e" at')'&a&e( &e e(t*&! e &e /e(<*'(a0
PRÁTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
LILPFOAH33 C!"/ee#&e e /!&*2' te.t!( "*lt'"!&a'(, $!"! &!$*"e#t4'!( ee/!ta5e#( a*&'!)'(*a'(, (!e te"4t'$a( &e '#tee((e &a( $*lt*a( +*)e#'(,
at'$*la#&! &'8ee#te( "!&al'&a&e( &e l'#5*a5e"0
OBJETIVOS DE APRENDIAGEM DO COMPONENTE LÍNGUA ESTRANGEIRA
MODERNA NO ENSINO FUNDAMENTAL
,& '(#)EF
PRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
*e" (!* e $!" <*e" e* $!#)')! C!" <*e '&e'a( e* "e '&e#t'8'$! C!"! e !
"*#&! e" <*e e* )')!
LILE6FOA1 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e at')'&a&e(
&! &'a:a:&'a e" a*la, ta'( $!"! (a*&a>=e(, $*"/'"e#t!(, &e(/e&'&a(, !t'#a(,
(!l'$'ta>-! &e e($lae$'"e#t!, /e&'&!(, &e#te !*ta(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 11/69
11
LILE6FOAH Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e <*e(t=e(
&e '&e#t'&a&e, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa &e($e)e a ('
e a!( !*t!(, (*a( ela>=e( 8a"'l'ae( e &e a"'5!(0
LILE6FOA3 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e
$!#)')#$'a #a 8a"?l'a e #a $!"*#'&a&e, 5*/!( &e /ete#$'"e#t! e '&e'a( $!" <*e
(e '&e#t'8'$a, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa e./e((a
5!(t!(, /e8ee#$'a(, at')'&a&e( $!t'&'a#a( e a>=e( #! /e(e#te0
LILE6FOA Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e ! l*5a
!#&e (e )')e, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa (e e8e':(e a
e(/a>!( !#&e (e $'$*la, &e($e)e#&!:!(0
LILE6FOA; Le e e($e)e e" l?#5*a e(ta#5e'a #!ta( 7a*t!9 '!548'$a( e /e8'(,'&e#t'8'$a#&! e e./e((a#&! '#8!"a>=e( /e((!a'( e ela$'!#a#&! a( &e($'>=e(
$!" "!&!( &e $!#(t't*' a( '&e#t'&a&e(0
LILE6FOA6 Le e e($e)e e" l?#5*a e(ta#5e'a te.t!( <*e !5a#'2a" !
$!t'&'a#! 7a5e#&a(, $ale#&4'!(, $!#)'te(, e$e'ta(, e5a( &e '#$a&e'a( !* +!5!(9,
a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa e./e((a $!#)'te( e
'#(t*>=e( &''5'&!( a &'8ee#te( '#tel!$*t!e(0
LILE6FOA Le e e($e)e e" l?#5*a e(ta#5e'a te.t!( <*e a/e(e#ta" a(/e$t!(5e!548'$!(, '(t'$!( e $*lt*a'( 7/a#8let!( t*?(t'$!(, "a/a(, &e#te !*t!(9,
a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa &e($e)e &'8ee#te(
l!$al'&a&e( e e)e#t!( #! /e(e#te e #! /a((a&!0
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
*e l?#5*a( #!( 8ala"!( *e l?#5*a( $'$*la" #! l*5a !#&e e* )')! O <*e e*
$!#e>! &e((a( l?#5*a(LILE6FOA Ve'8'$a e e$!#e$e a /e(e#>a &e "a$a( &e &'8ee#te( l?#5*a( #a
$!"*#'&a&e e" <*e (e )')e, '&e#t'8'$a#&! e e5'(ta#&! /ala)a( e e./e((=e( &e
!*ta( l?#5*a( #a( '#tea>=e( !a'( e e" te.t!( e($'t!( 7#!"e( e (!e#!"e(,
/la$a( &e *a(, /a>a(, e(taele$'"e#t!( $!"e$'a'(, 't"!( "*('$a'(, $*l'#4'a,
"!&a, e(/!te(, /*l'$'&a&e et$090
LILE6FOA Re$!#e$e a e.'(t#$'a &e )a'a( l?#5*a( #! "*#&!, '&e#t'8'$a#&!:a(
a /at' &a e($*ta e &a le't*a &e te.t!( )a'a&!( 7$a#>=e(, &e/!'"e#t!(, "e"e(,
8'l"e( et$090
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 12/69
12
LILE6FOA1 Re$!#e$e a !$!#$'a &e &'8ee#te( (!ta<*e( &! /!t*5*( e &e
!*ta( l?#5*a( #a 8ala &e /e((!a( &a $!"*#'&a&e &e &'8ee#te( !'5e#(, '&a&e( et$0,
$!#($'e#t'2a#&!:(e &a( ela>=e( e#te )a'e&a&e( l'#5*?(t'$a(, '&e#t'&a&e( e
/ete#$'"e#t!0
LILE6FOA11 Pat'$'/a &e '#tea>=e(, /! "e'! &e /e5*#ta( e e(/!(ta( e" l?#5*a
e(ta#5e'a, <*e /e"'ta" '&e#t'8'$a *(!( e (e#t'&!( &a( /ala)a( e e./e((=e(
e5'(ta&a(0
LILE6FOA1H O5a#'2a 7e" l'(ta(, <*a&!(, taela(, /(tee(, le5e#&a( e" 8'5*a(
e 8!t!(9 /ala)a( e e./e((!( e" !*ta( l?#5*a( *(a&a( e" te.t!( !a'( e e($'t!(,
ela$'!#a#&!:a( a!( (e*( ('5#'8'$a&!( e a!( $a"/!( &e at*a>-! e" <*e !$!e"0
PRÁTICAS MEDIADAS PELAS TECNOLOGIAS DE INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
*e e$*(!( te$#!l5'$!( e* $!#e>! *a'( e* *(! e e" <*e l?#5*a( E* /!((!
a/e#&e l?#5*a( /ela I#te#et
LILE6FOA13 A/!/'a:(e &e ele"e#t!( &a( l'#5*a5e#( &a( te$#!l!5'a( &e
'#8!"a>-! e $!"*#'$a>-! e" l?#5*a e(ta#5e'a /aa 8a2e *(! &e 8ea"e#ta(
$!"! &'$'!#4'!(, ta&*t!e(, GPS, "a/a( )'t*a'(, t*t!'a'(, +!5!( e ('te(,'&e#t'8'$a#&! #!)a( /!((''l'&a&e( &e a/e#&'2a5e" e *(a#&!:a( /aa a /4t'$a &e
)!$a*l4'!, /!#*#$'a et$0
LILE6FOA1 E./e((a:(e !al"e#te !* /! e($'t! #a l?#5*a e(ta#5e'a /aa
a$e((a e *(a !( &'8ee#te( e$*(!( &a( te$#!l!5'a( &e '#8!"a>-! e
$!"*#'$a>-!, ta'( $!"! 8ala !* e($e)e *"a /ala)a /aa (e ta&*2'&a, e($e)e
*" e#&ee>! /aa l!$al'2a:l! #! "a/a et$0
%& '(#)EF
PRÁTICAS INTERCULTURAIS
*e" e ! !*t!, e ! <*e #!( *#e C!"! $!"/ee#&! ! "e* e(/a>! e !( e(/a>!(
&e !*t!( O <*e a 5e#te $!"/at'la
LILEFOA1; E($*ta e &'2e te.t!( &a ta&'>-! !al #a l?#5*a e(ta#5e'a 7$a#>=e(,
/!e"a(, ta)a:l?#5*a(, a&')'#a(, /ale#&a(, &e#te !*t!(9, a/e$'a#&! )al!e(
e(tt'$!(, $!"/ee#&e#&! '&e'a( $e#ta'( e a/!/'a#&!:(e &e ele"e#t!( &e
/!#*#$'a, e#t!#a>-! e 't"!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 13/69
13
LILEFOA16 Le te.t!( l'te4'!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7le#&a(, "'t!(, '(t!'a( e"
<*a&'#!, &e#te !*t!(9, a/e$'a#&! )al!e( e(tt'$!( e '&e#t'8'$a#&! ele"e#t!(
$*lt*a'( <*e (e a/!.'"a" e <*e (e &'(t'#5*e"0
LILEFOA1 E($e)e e &'2e te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7a&')'#a(, /ale#&a(,
/!e"a(, $a#>=e(9, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( a/!/'a&!(
a! te.t! /!&*2'&!0
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
*a'( (-! a( e5a( &e $!#)')#$'a e" $a(a, #a e($!la e #a $!"*#'&a&e *e" e
<*e &e$'&e A( e5a( /!&e'a" (e &'8ee#te(
LILEFOA1 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a ela$'!#a&a( a
e5a( e a $&'5!( &e t'$a &! $!t'&'a#! 7e(/e't! a! !*t!, "!&!( &e a5', &e (e)e(t', &e 8ala et$09 e a e(!l*>-! &e ('t*a>=e(:/!le"a, a/!/'a#&!:(e &e
e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa a/!#ta /!le"a( e 8!"*la e5a( e
(*5e(t=e(0
LILEFOA1 Le e /!&*2' te.t!( e($'t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a elat')!( a e5a(
e $&'5!( &e $!#&*ta &! $!t'&'a#! #!( &'8ee#te( e(/a>!( e" <*e at*a 7$!#tat!(
/e&a55'$!(, e5*la"e#t!( e($!lae(, !'e#ta>=e( /aa *"a )'&a (a*&4)el,
'#(t*>=e( /aa *"a )'&a (*(te#t4)el, &e#te !*t!(9, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa e./e((a '#(t*>=e( e e5a( &e /at'$'/a>-!0
PRÁTICAS DO TRABALO
*a'( (-! "'#a( e(/!#(a'l'&a&e( 7e" $a(a, #a e($!la, #a $!"*#'&a&e9
LILEFOAH Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7e)e( elat!(,
&e/!'"e#t!(, e#te)'(ta(9 (!e (*a( e(/!#(a'l'&a&e( #!( &'8ee#te( e(/a>!( e"
<*e at*a e (*a( $!#t'*'>=e( /aa ! taal! $!let')!, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!(l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa e./e((a ! <*e (e 8a2, (ae 8a2e e &e(e+a 8a2e0
LILEFOAH1 Le te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7/e8'( &e /!8'(('!#a'( &e &'8ee#te(
$!#te.t!(9, '&e#t'8'$a#&! 8*#>=e( e $!#t'*'>=e( &a( &'8ee#te( at')'&a&e(0
LILEFOAHH P!&*2' te.t!( e($'t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7/e8'( e le5e#&a( /aa
8!t!(9, &e($e)e#&! 8*#>=e( e $!#t'*'>=e( &e /!8'(('!#a'(, $!#('&ea#&! ! (e*
e#t!#!, e *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa a/e(e#ta e &e($e)e
/!8'((=e(0
*& '(#)EF
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 14/69
14
PRÁTICAS DA VIDA COTIDIANA
C!"! e* ea e $!"! (!* a5!a O <*e e* <*e! /aa ! 8*t*!
LILEFOAH3 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e <*e(t=e(
ela$'!#a&a( a "*&a#>a( #a (*a )'&a e #a )'&a &e !*ta( /e((!a(, a/!/'a#&!:(e
&e e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa e./e((a e $!"/aa ! <*e 8e2 !* 8a2'a
<*a#&! $'a#>a $!" "!&!( &e (e e &e a5' a5!a0
LILEFOAH Le te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7e#te)'(ta(, elat'!( &e /e(<*'(a(
&e !/'#'-! e e#<*ete(, "e"!'a(, &e#te !*t!(9 <*e elate" "*&a#>a( &e
$!"/!ta"e#t!( 5ea$'!#a'(, &e e)e#t!( a$!#te$'&!( #! /a((a&! e &e
$!"/aa>=e( $!" $!"/!ta"e#t!( !* $!(t*"e( at*a'(, '&e#t'8'$a#&! a>=e( e$!"/aa>=e(0
LILEFOAH; P!&*2' te.t!( e($'t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7&e/!'"e#t!(, #!ta(
'!548'$a( e a*t!'!548'$a(, le5e#&a( /aa 8!t!(9 <*e elate" !* $!"/ae"
$aa$te?(t'$a( /e((!a'(, e)e#t!( !* $!(t*"e( #! /a((a&! e #! /e(e#te0
LILEFOAH60 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'(, le e e($e)e te.t!( e" l?#5*a
e(ta#5e'a ela$'!#a&!( a (!#!(, &e(e+!( e /la#!(, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!(
&'($*(')!( /aa e./e((a ! <*e a#te) e /la#e+a /aa (*a )'&a #! 8*t*!0
PRÁTICAS INVESTIGATIVAS
C!"! e* a/e#&! !*ta( l?#5*a( C!"! e* !5a#'2! ! $!#e$'"e#t! (!e a(
l?#5*a(
LILEFOAH C!"/ee#&e "!&!( e e(tat5'a( &e a/e#&'2a5e" &e l?#5*a( /!
"e'! &a e($*ta, &a )'(*al'2a>-! e &a le't*a &e te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a
7&e/!'"e#t!(, e#te)'(ta(, &!$*"e#t4'!(, 8'l"e( &e 8'$>-!, &e#te !*t!(9 <*etate" &e e./e'#$'a( &e a/e#&'2a5e" &e l?#5*a(0
LILEFOAH Re$!#e$e &'8ee#te( )a'e&a&e( &a l?#5*a e(ta#5e'a /! "e'! &e
te.t!( !a'( )a'a&!( 7$a#>=e(, 8'l"e(, (e'a&!(, et$09, a"/l'a#&! ! $!#e$'"e#t!
(!e a( ela>=e( e#te )a'e&a&e( l'#5*?(t'$a(, '&e#t'&a&e( e /ete#$'"e#t!(0
LILEFOAH Re5'(ta e $!"/aa 7e" l'(ta(, <*a&!(, taela(, /(tee(,
5a)a>=e( e" 4*&'! !* )?&e!9 "!&!( e e(tat5'a( &e a/e#&'2a5e" &e l?#5*a(0
PRÁTICAS MEDIADAS PELAS TECNOLOGIAS DE INFORMAÇÃO E
COMUNICAÇÃO
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 15/69
15
C!"! (e 8a2 /aa /e(<*'(a #a I#te#et C!"! (e 8a2 /aa *(a !( &a&!( &! "*#&!
)'t*al C!"! (e (ae (e *"a 8!#te e $!#8'4)el E.'(te (e5*a#>a e /')a$'&a&e #a
I#te#et
LILEFOA3 Fa2e *($a( #a I#te#et e" l?#5*a e(ta#5e'a, '&e#t'8'$a#&!
e$*(!( &e /e(<*'(a0
LILEFOA31 Le t*t!'a'(, te"!( &e (e5*a#>a e /')a$'&a&e, a/e(e#ta>=e( &e
('te( e /!ta'( et$0, e" l?#5*a e(ta#5e'a, '&e#t'8'$a#&! <*e(t=e( &e *(! e(/!#(4)el
&a( te$#!l!5'a( &e '#8!"a>-! e $!"*#'$a>-!0
LILEFOA3H B*($a e e./l!a ('te( e e&e( (!$'a'( &e 5*/!( &e '#tee((e #a
l?#5*a e(ta#5e'a, $!"/ee#&e#&! "!&!( &e #a)e5a>-! e /at'$'/a>-!,
a/!/'a#&!:(e &a te"'#!l!5'a *t'l'2a&a0LILEFOA33 P!&*2' te.t!( !a'( !* e($'t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7le5e#&a( /aa
8!t!(, )eete(, 5a)a>=e( e" 4*&'! !* )?&e!9 e" /lata8!"a( aeta( !* e&e(
(!$'a'(, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( a/!/'a&!( a! te.t! /!&*2'&!0
+& '(#)EF
PRÁTICAS INTERCULTURAIS
O <*e $'$*la /! a<*' e /! l4 *e "*#&!( (-! e((e(LILEFOA3 E($*ta, le !* a(('(t' a te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7$!#t!(,
$#'$a(, &!$*"e#t4'!(, e(<*ete( e /e$a( teata'(, 8'l"e( &e 8'$>-!, (e'a&!(,
$a#>=e(, &e#te !*t!(9 <*e a!&e" <*e(t=e( $*lt*a'( /a((a&a( e /e(e#te( &e
&'8ee#te( $!"*#'&a&e(, a/e$'a#&! )al!e( e(tt'$!(, $!"/ee#&e#&! '&e'a(
$e#ta'( e '&e#t'8'$a#&! (e"ela#>a( e &'8ee#>a( e" ela>-! a //'a $*lt*a0
LILEFOA3; Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a (!e "!&!( &e
)')e e /e$ee ! "*#&!, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa &e($e)e e!/'#a (!e $!"/!ta"e#t!(, )al!e( et$0
LILEFOA36 P!&*2' te.t!( e($'t!( !* !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7$#'$a(,
$!#t!(, )'&e!$l'/e(, $*ta "eta5e#(, &e#te !*t!(9 <*e a/e(e#te" !*
e(taele>a" ela>=e( e#te a(/e$t!( &a (*a $*lt*a e &e !*ta(, *(a#&! e$*(!(
l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa &e($e)e !* #aa ('t*a>=e( e $!"/!ta"e#t!( &!
"*#&! e" <*e (e )')e0
PRÁTICAS POLÍTICO:CIDADÃS
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 16/69
16
C!"! e* "e /!('$'!#! &'a#te &e *"a (!$'e&a&e &e $!#(*"! C!"! e* "e
/!('$'!#! &'a#te &! &e(e#)!l)'"e#t! (!$'al, e$!#"'$! e $*lt*al
LILEFOA3 E($*ta, le !* a(('(t' a te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7e/!ta5e#(,
#!t'$'a(, &!$*"e#t4'!(, /e$a( /*l'$'ta'a(, &e#te !*t!(9 ela$'!#a&!( a (!$'e&a&e
&e $!#(*"! e a! &e(e#)!l)'"e#t!, $!"/ee#&e#&! e(tat5'a( a5*"e#tat')a( e
e$*(!( /e(*a(')!(0
LILEFOA3 Le te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7$a"/a#a( /*l'$'ta'a(, le'( e
$&'5!( &! $!#(*"'&!, &'e't!( a*t!a'(, &e#te !*t!(9 <*e tate" &e /a&=e( &e
$!#(*"!, t'$a #a /*l'$'&a&e e &e(e#)!l)'"e#t! (!$'al e" &'8ee#te( $*lt*a(,
$!"/ee#&e#&! a( '&e'a( $e#ta'( e ela$'!#a#&!:a( a )al!e( e "!&!( &e )'&a0
LILEFOA3 Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a /aa e./e((a !/'#'-! (!e &e(e#)!l)'"e#t! e(/!#(4)el, a/!/'a#&!:(e &e e$*(!( l'#5*?(t'$!
&'($*(')!( /aa e./! !/'#'-!, a5*"e#ta e $!#ta/! a5*"e#t!(0
LILEFOA P!&*2' e e#$e#a te.t!( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7/e$a(
/*l'$'ta'a(, &eate( &e#te !*t!(9, /la#e+a#&! e *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!
&'($*(')!( &e /e(*a(-! e a/!/'a#&!:(e &e ele"e#t!( &e /!#*#$'a, e#t!#a>-! e
't"!0
LILEFOA1 Le e /!&*2' te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7/e$a( &e $a"/a#a(/*l'$'ta'a(, /a#8let!(, le5e#&a( &e '"a5e#(, &e#te !*t!(9, *(a#&! e$*(!(
l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( &e /e(*a(-!0
PRÁTICAS DO TRABALO
P!8'((-! e(t*&a#te Taal! e"*#ea&! !* )!l*#ta'!
LILEFOAH Pat'$'/a &e '#tea>=e( !a'( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7elat!(,
&e/!'"e#t!(, e#te)'(ta(, &e#te !*ta(9 (!e a( e(/!#(a'l'&a&e( &! e(t*&a#te e&e &'8ee#te( /!8'((=e(, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa &e($e)e
at'*'>=e(0
LILEFOA3 E($*ta, le !* a(('(t' a te.t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7elat!(,
&e/!'"e#t!(, e#te)'(ta(, &!$*"e#t4'!(, /e$a( &e $a"/a#a, 8'l"e( &e 8'$>-!,
&e#te !*t!(9 (!e at')'&a&e( /!8'(('!#a'(, )!l*#ta'a( e e($!lae( e" &'8ee#te(
(!$'e&a&e( e /!$a(, '&e#t'8'$a#&! &'8ee#>a( e (e"ela#>a( e ela$'!#a#&!:a( a
)al!e( e "!&!( &e )'&a0
LILEFOA P!&*2' te.t!( !a'( e e($'t!( e" l?#5*a e(ta#5e'a 7/e$a( &e
$a"/a#a, &!$*"e#t4'!(, e(<*ete(, e#te)'(ta(, &e#te !*t!(9 ela$'!#a&!( a
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 17/69
17
&'8ee#te( 8!"a( &e taal!, *(a#&! e$*(!( l'#5*?(t'$!:&'($*(')!( /aa
&e($e)e, !/'#a, /e(*a&' 7&e a$!&! $!" ! te.t! a (e /!&*2'&!90
OBJETIVOS DE APRENDIAGEM DO COMPONENTE CURRICULAR ARTE NO
ENSINO
FUNDAMENTALT
A
'(#S F-('-S)EF . ,& '# +& '(#)EF
ARTES VISUAIS
LIARHCOAH; A/!8*#&a ! )!$a*l4'! e ! $!#e$'"e#t! &!( ele"e#t!(
$!#(t't*t')!( e(/e$?8'$!( &a( ate( )'(*a'(0LIARHCOAH6 E./l!a &'8ee#te( "ate'a'(, '#(t*"e#t!( e e$*(!( )'(*a'( e
/l4(t'$!(, $!" '#te#$'!#al'&a&e at?(t'$a $e($e#te0
LIARHCOAH O5a#'2a ! a"'e#te /aa ! taal!, $!"/ee#&e#&! a *t'l'2a>-!
&!( "ate'a'( $!" e(/!#(a'l'&a&e e (*(te#ta'l'&a&e0
LIARHCOAH C!#e$e e a/e$'a !a( e /!&*>=e( )'(*a'( e /l4(t'$a( &e at'(ta(
l!$a'(, e5'!#a'(, #a$'!#a'( e e(ta#5e'!(0
LIARHCOAH Pla#e+a e $'a taal!( e" ate( )'(*a'(, a#al'(a#&!:!( e&'al!5a#&! (!e a (*a $'a>-!0
LIARHCOA30 P!&*2' (e#t'&!( $!" e a /at' &a( &'8ee#te( '"a5e#( e !+et!(
at?(t'$!( e $!#e$e (e*( $!#te.t!(, ela>=e( e te#(=e(0
LIARHCOA31 M!'l'2a $!#e$'"e#t!( a&<*''&!( #! /!$e((! &e e($!la'2a>-!,
&e a$!&! $!" ! 5a* &e $!"/le.'&a&e /!((?)el a!( e(t*&a#te(, #a $'a>-!, #a
8*'>-! e #a a5*"e#ta>-! (!e ate0
LIARHCOA3H E(t*&a a( &')e(a( $ate5!'2a>=e( &a ate 7ate, ate(a#at!, 8!l$l!e,&e('5# et$09, '#)e(t'5a#&!, /!le"at'2a#&! e &e($!#(t*'#&! a( 'ea<*'a( <*e
8!a" '(t!'$a"e#te e(taele$'&a( e#te ela(0
LIARHCOA33 E(t*&a a(/e$t!( '(t'$!( &a /!&*>-! at?(t'$a &a *"a#'&a&e,
/!le"at'2a#&! a( #aat')a( e*!$#t'$a( e $!#('&ea#&! ! $!#te.t! &e &'8ee#te(
(!$'e&a&e(0
LIARHCOA3 Pla#e+a taal!( /l4(t'$!( e )'(*a'(, a /at' &! //'! e/et!'!
'"a5'#4'!, &e /'#$?/'!( $!#$e't*a'( e &e /!/!('>=e( te"4t'$a(0
DANÇA
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 18/69
18
LIARHCOA3; C!#e$e e $!"/ee#&e ele"e#t!( $!#(t't*t')!( &! "!)'"e#t!
$!t'&'a#! e &! "!)'"e#t! &a#>a&! e" (e*( &'8ee#te( a(/e$t!( e(t*t*a'(,
&'#"'$!( e e./e((')!(, $!#('&ea#&! a e(t*t*a $!/!al0
LIARHCOA36 E./l!a !( &'8ee#te( ele"e#t!( $!#(t't*t')!( &a &a#>a $!"! /at'$a
at?(t'$a /el! e.e$?$'! &a l*&'$'&a&e e &a '"a5'#a>-!, a/!/'a#&!:(e &e((e(
ele"e#t!( /aa a $!#(t*>-! &e )!$a*l4'!( e e/et'!( //'!(0
LIARHCOA3 Re$!#e$e e e./e'"e#ta $!/!al"e#te !( 8at!e( &e "!)'"e#t!
te"/!, /e(!, 8l*#$'a e e(/a>! $!"! ele"e#t!( <*e, $!"'#a&!(, 5ea" a( a>=e(
$!/!a'(0
LIARHCOA3 Ut'l'2a '#$a&e'a(, +!5!( e &a#>a( $!let')a( &e &'8ee#te( "at'2e(
e(tt'$a( e $*lt*a'(, $!"! te't'! &e '#)e(t'5a>-! /aa a $'a>-! e $!"/!('>-! &e&a#>a( a*t!a'( '#&')'&*al"e#te e e" 5*/!0
LIARHCOA3 C!#e$e a( &'8ee#te( t$#'$a( e e(t'l!( &e &a#>a e (*a( &'8ee#te(
$!/!e'&a&e( at'$*la#&!:!( a (*a e./e'#$'a e $!#te.t!0
LIARHCOA F*' &'8ee#te( "a#'8e(ta>=e( &e &a#>a &a (*a e5'-!,
$!#te.t*al'2a#&!:a( e" (*a( &')e(a( "at'2e( e(tt'$a( e $*lt*a'(0
LIARHCOA1 Rela$'!#a !( &'8ee#te( (e#t'&!( e ('5#'8'$a&!( &a &a#>a $!"!
/at'$a at?(t'$a a! (e* $!#te.t! (!$'!$*lt*al0LIARHCOAH E./e'"e#ta !( &'8ee#te( ele"e#t!( 78'5*'#!, 'l*"'#a>-!, $e#4'!,
t'la (!#!a, et$09 /aa $!"/!('>-! $#'$a e" &a#>a0
TEATRO
LIARHCOA3 E.e$'ta at')'&a&e( teata'( e $!"/ee#&e ! taal! $!let')! #!(
(e*( l'"'te( e &e(a8'!( /! '#te"&'! &e &'8ee#te( "!&al'&a&e( &e '"/!)'(a>-!0
LIARHCOA C!#e$e a( &'8ee#>a( e#te ! +!5! /!+eta&!, ! +!5! &a"4t'$! e !
+!5! teatal0LIARHCOA; C!#e$e !( "!&!( &e /!&*>-! e !( "!&!( &e !5a#'2a>-! &a
at*a>-! /!8'(('!#al e" teat!0
LIARHCOA6 E./e'"e#ta a( (!#!'&a&e(, a( 5e(t*al'&a&e( $!/!a'( e a(
)!$al'&a&e( &e "a#e'a '"a5'#at')a0 P
LIARHCOA C!"/! (e<*e#$'a $#'$a( e $aa$te'2a &'8ee#te( /e(!#a5e#(,
t'/!(, 8'5*a(, a /at' &e te.t!( &a"4t'$!(, &e "*('$a(, &e '"a5e#(, &e #aat')a(
!* &e !*t!( ele"e#t!( &a&!( !* '#)e#ta&!(0
LIARHCOA C!"*#'$a:(e /! "e'! &e 5e(t*al'&a&e( $!t'&'a#a( teatal'2a&a(0
LIARHCOA Te /a2e e" e#$e#a e(t'l!( $#'$!( &'8ee#te(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 19/69
19
LIARHCOA; E#$e#a (e<*e#$'a $#'$a(, '#te5a&a( a "a#'8e(ta>=e( at?(t'$!
$*lt*a'( &')e(a(0
LIARHCOA;1 E./e'"e#ta a $!"/!('>-! &e &'8ee#te( &a"at*5'a( e *t'l'2a
&'8ee#te( e(/a>!( 7/al$! a 'tal'a#a, ae#a, (e"':ae#a, *a, /lata8!"a( et$09 /aa !
a$!#te$'"e#t! $#'$!0
LIARHCOA;H Pe(<*'(a, $!#e$e e a/e$'a ! taal! &e 5*/!( &e teat!, &e
&a"at*5!(, &e at!e( e &e &'et!e( l!$a'(, #a$'!#a'(, e(ta#5e'!(, &! /e(e#te e
&! /a((a&!0
LIARHCOA;3 C'a a$!#te$'"e#t!( $#'$!(, ela$'!#a#&! ele"e#t!( $!"!
8'5*'#!(, a&ee>!(, $e#4'!, 'l*"'#a>-!, +!5! $#'$!, ela>-! $!" ! e(/e$ta&!,
(!#!/la(t'a, te$#!l!5'a( &a $!"*#'$a>-! e '#8!"a>-! et$00MQSICA
LIARHCOA; C!#e$e a(/e$t!( t$#'$!(, e(t'l?(t'$!(, '(t'$!( e '#te/etat')!(
#a /at'$a '#(t*"e#tal 7$!#)e#$'!#al e alte#at')a9 e )!$al e" /!/!(ta( &e $'a>-!,
'#te/eta>-! e a/e$'a>-! "*('$al, '#&')'&*a'( e $!let')a(0
LIARHCOA;; C!"/ee#&e e a/!/'a:(e &e e/et'!(, $&'5!( e $!#)e#>=e(
<*e $!#(t't*e" a( e(/e$'8'$'&a&e( &a "*('$a, '&e#t'8'$a#&!:!( e" /!/!(ta( &e
$'a>-!, '#te/eta>-! e a/e$'a>-! "*('$al0LIARHCOA;6 E./e'"e#ta (!#!'&a&e(, "ate'a'( e t$#'$a( &')e(a( /aa a
$!#(t*>-! &e '#(t*"e#t!( "*('$a'(, a/e8e'>!a#&!:!( e" #?)el &e $!"/le.'&a&e
$e($e#te0
LIARHCOA; Re$!#e$e e *t'l'2a 8!#te( (!#!a( &')e('8'$a&a( e" /!/!(ta( &e
$'a>-!, '#te/eta>-! e a/e$'a>-! "*('$al0
LIARHCOA; Re$!#e$e e *t'l'2a &'8ee#te( 8!"a( &e 5a8'a "*('$al
7$!#)e#$'!#a'( e alte#at')a(9 e" /!/!(ta( &e $'a>-!, '#te/eta>-! e a/e$'a>-!0≫ LIARHCOA; E.e$'ta a a#al'(e e a $'t'$a "*('$al &e e/et!'! $!t'&'a#!, &e
!*t!( e/et'!( &a $*lt*a "*('$al a('le'a e e(ta#5e'a, e &e /!&*>=e(
//'a(, *($a#&! a '&e#t'8'$a>-! &e t$#'$a(, 8!"a(, e(t'l!( e ele"e#t!( "*('$a'(
e(/e$?8'$!(0LI
OBJETIVOS DE APRENDIAGEM DO COMPONENTE CURRICULAR EDUCAÇÃO
FÍSICA NO ENSINO FUNDAMENTALCA CONSULTA PQBLICA
/& -"# . ,& E %& '(#S)EF
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 20/69
20
ESPORTES
LIEF3COA Pat'$a, $!" a*t!#!"'a, !7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa eal'2a,
*(a#&! a'l'&a&e( t$#'$!:t4t'$a( 4('$a( &e 8!"a ele"e#ta0
LIEF3COA1 E./e'"e#ta e e$'a e(/!te( t$#'$!:$!"'#at'!(, &e "a$a e &e
$a"/! e ta$!0
LIEF3COAH F*'@&e(8*ta e a/e$'a ta#t! !7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa
/at'$a &e 8!"a a*t#!"a, $!"! a( &e"a'( "!&al'&a&e( e./e'"e#ta&a(,
/e2a#&! ! taal! $!let')! e ! /!ta5!#'("!0
LIEF3COA3 I&e#t'8'$a, &eate e *t'l'2a e(tat5'a( '#&')'&*a'( #a (!l*>-! &e
('t*a>=e( /!le"4t'$a(, ta#t! #!7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa /at'$a:l!7(9 &e
8!"a a*t#!"a, $!"! #a( "!&al'&a&e( e./e'"e#ta&a(0LIEF3COA Pat'$'/a &! e#8e#ta"e#t! &e ('t*a>=e( &e '#+*(t'>a e /e$!#$e't!
5ea&a( e@!* /e(e#te( #! $!#te.t! &a /at'$a e(/!t')a e #a /!&*>-! &e
alte#at')a( &e"!$4t'$a( /aa (*a (*/ea>-!0
LIEF3COA; I&e#t'8'$a !( ele"e#t!( t$#'$!( !* t$#'$!:t4t'$!( '#&')'&*a'( e a(
/'#$'/a'( e5a( &a( "!&al'&a&e( /at'$a&a(0
LIEF3COA6 D'(t'#5*' !( &')e(!( t'/!( &e e(/!te( e e$'a (*a( /!((''l'&a&e(
&e /4t'$a0COLIEF3COA D'8ee#$'a e(/!te &e !*ta( "a#'8e(ta>=e( &a $*lt*a $!/!al &e
"!)'"e#t!0
LIEF3COA C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a e"e5#$'a e a( ta#(8!"a>=e(
'(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &!( e(/!te(
/at'$a&!(, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:l!(0
LIEF3COA I&e#t'8'$a !( e(/!te( /at'$a&!( e !( #-! /at'$a&!( #a $!"*#'&a&e
e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( &e (e*( /at'$a#te(0LIEF3COA P!/! e /!&*2' alte#at')a( /aa e./e'"e#ta e(/!te( #-!
&'(/!#?)e'( e@!* a$e((?)e'( /aa t!&!( #a $!"*#'&a&e0
EERCÍCIOS FÍSICOS
LIEF3COA1 E./e'"e#ta e /!&*2' e.e$?$'!( 8?('$!( <*e (!l'$'te" &'8ee#te(
$a/a$'&a&e( 8?('$a(0
LIEF3COAH F*'@&e(8*ta &!( e.e$?$'!( 8?('$!( e./e'"e#ta&!(0
LIEF3COA3 Pe$ee e '#te/eta a( (e#(a>=e( $!/!a'( /!)!$a&a( /ela
/at'$a &e e.e$?$'!( 8?('$!(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 21/69
21
LIEF3COA C!#(t*' $!let')a"e#te /!$e&'"e#t!( e #!"a( &e $!#)?)'! <*e
)'a'l'2e" a /at'$'/a>-! &e t!&!( #a /at'$a &e e.e$?$'!( 8?('$!(0
LIEF3COA; D'8ee#$'a e.e$?$'! 8?('$! &e at')'&a&e( 8?('$a( e &e !*ta(
"a#'8e(ta>=e( &a $*lt*a $!/!al &e "!)'"e#t!0
LIEF3COA6 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a( ta#(8!"a>=e( '(t'$a( &a(
&e"a#&a( &e at')'&a&e( 8?('$a( *t'l't4'a( e (e*( )?#$*l!( $!" a( /at'$a( $!/!a'(0
LUTAS
LIEF3COA E./e'"e#ta &'8ee#te( t'/!( &e l*ta( &a $*lt*a a('le'a 7Ca/!e'a,
U5a:U5a, L*ta Maa+!aa, &e#te !*ta(9 e eal'2a, &e 8!"a a*t#!"a, *"a &ela(0
LIEF3COA F*'@&e(8*ta &'8ee#te( t'/!( &e l*ta( &a $*lt*a a('le'a0
LIEF3COA F!"*la e(tat5'a( /aa e(!l)e &e(a8'!( e" &'8ee#te( t'/!( &el*ta( &a $*lt*a a('le'a0
LIEF3COA A#al'(a, e8let' e e(taele$e a$!&!( e" 8a)! &e ('t*a>=e( &e
+*(t'>a, e<*'&a&e e (!l'&a'e&a&e e#te !( /at'$'/a#te( &*a#te a /at'$a &a( l*ta(
&a $*lt*a a('le'a0
LIEF3COA1 Re$!#e$e e e(/e'ta ! $!le5a $!"! !/!#e#te #! $!#te.t! &a
/at'$a &e l*ta(0
LIEF3COAH Re$!#e$e a( $aa$te?(t'$a( 7$&'5!(, 't*a'(, ele"e#t!(te$#'$!t4t'$!(, '#&*"e#t4'a, "ate'a'(, '#(tala>=e(, '#(t't*'>=e(9 &!( &'8ee#te( t'/!(
&e l*ta( &! Ba('l0
LIEF3COA3 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a e"e5#$'a e a( ta#(8!"a>=e(
'(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a( l*ta( &a $*lt*a
a('le'a, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:la(0
LIEF3COA I&e#t'8'$a l!$a'( &e /at'$a e )e'8'$a a( /!((''l'&a&e( &e eal'2a>-!
&a( l*ta( a/e#&'&a( #a e($!la0LIEF3COA; P!/! alte#at')a( /aa /e(e)a e )al!'2a a( l*ta( &a $*lt*a
a('le'a0
GINÁSTICA
LIEF3COA6 E./e'"e#ta e /!&*2' $!e!5a8'a( 5'#a(t'$a( '#&')'&*a'( e 5*/a'(
a /at' &e &'8ee#te( te"a( e "ate'a'(0
LIEF3COA F*'@&e(8*ta e a/e$'a a/e(e#ta>=e( 5'#a(t'$a( '#&')'&*a'( e
5*/a'(0
LIEF3COA S!l*$'!#a /!le"a( e#8e#ta&!( &*a#te a $!"/!('>-! te"4t'$a &e
$!e!5a8'a( 5'#a(t'$a(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 22/69
22
LIEF3COA P!&*2' a/e(e#ta>=e( 5'#a(t'$a( $!let')a( $!" a(e #!
e$!#e$'"e#t! &a( ('#5*la'&a&e( /e(e#te( #! 5*/!0
LIEF3COA1 Re$!#e$e e e8let' !( /!$e&'"e#t!( #e$e((4'!( /aa a
ela!a>-! &e a/e(e#ta>=e( &e 5'#a(t'$a 5eal a /at' &e te"a(0
LIEF3COA11 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a $!#e.-! e#te a 5e(t*al'&a&e e a
te"4t'$a a#*#$'a&a #a( a/e(e#ta>=e( 5'#a(t'$a(0
LIEF3COA1H P!&*2' a/e(e#ta>=e( 5'#a(t'$a( <*e /!((''l'te" e8le.-! a$e$a
&e te"a( ele)a#te( &! $!t'&'a#!0
PRÁTICAS CORPORAIS DE AVENTURA
LIEF3COA13 E./e'"e#ta &'8ee#te( /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a(0LIEF3COA1 F*'@&e(8*ta &e /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a(0
LIEF3COA1; F!"*la e(tat5'a( /aa '&e#t'8'$a !( &e(a8'!( e !( '($!( e"
eal'2a a( /at'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a(0
LIEF3COA16 I&e#t'8'$a a( ('t*a>=e( &e '($! /e(e#te( #a( /at'$a( $!/!a'( &e
a)e#t*a *a#a( e !(e)a #!"a( &e (e5*a#>a0
LIEF3COA1 Real'2a /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a( e(/e'ta#&! !
/at'"#'! /*l'$! e "'#'"'2a#&! !( '"/a$t!( &a &e5a&a>-! a"'e#tal0LIEF3COA1 Re$!#e$e e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( 7'($!(, '#(t*"e#t!(,
e<*'/a"e#t!( &e (e5*a#>a, '#&*"e#t4'a, !5a#'2a>-!9 e t'/!( &e /at'$a(
$!/!a'( *a#a(0
LIEF3COA1 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a( "a$a( (!$'a'(, e"e5#$'a e a(
ta#(8!"a>=e( '(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a(
/at'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a(, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:la(0
LIEF3COA11 I&e#t'8'$a, e./l!a e a)al'a !( l!$a'( &'(/!#?)e'( #a $!"*#'&a&e/aa a eal'2a>-! &e &'8ee#te( /at'$a $!/!a'( &e a)e#t*a *a#a(0
PRÁTICAS CORPORAIS RÍTMICAS
LIEF3COA111 E./e'"e#ta e e$'a &'8ee#te( &a#>a( 8!l$l'$a( a('le'a(0
LIEF3COA11H F*'@&e(8*ta e a/e$'a &'8ee#te( &a#>a( 8!l$l'$a( a('le'a(0
LIEF3COA113 F!"*la e(tat5'a( /aa '&e#t'8'$a e eal'2a !( 't"!(, !( 5e(t!( e
a( $!e!5a8'a( &a( &a#>a( 8!l$l'$a( &! Ba('l0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 23/69
23
LIEF3COA11 P!le"at'2a e e(taele$e a$!&!( #! *#')e(! &a( &a#>a(
8!l$l'$a( a('le'a(, !+et')a#&! a $!#(t*>-! &e '#tea>=e( e8ee#$'a&a( #a
(!l'&a'e&a&e, #a +*(t'>a, #a e<*'&a&e, e #! e(/e't! ( &'8ee#>a(0
LIEF3COA11; Re$!#e$e e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( &!( &'8ee#te( 't"!(,
5e(t!(, $!e!5a8'a( e "*('$a( &a( &a#>a( &! Ba('l0
LIEF3COA116 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a e"e5#$'a e a( ta#(8!"a>=e(
'(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a( &a#>a( 8!l$l'$a(
a('le'a(, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:la(0
LIEF3COA11 I&e#t'8'$a e /la#e+a at')'&a&e( /aa /!"!)e a /at'$a &e &a#>a(
8!l$l'$a( a('le'a( #a $!"*#'&a&e e($!la0
0& -"# . *& E +& '(#S)EF
ESPORTES
LIEFCOA11 Pat'$a, $!" a*t!#!"'a, !7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa eal'2a
$!" a*t!#!"'a *(a#&! a'l'&a&e( te$#'$!:tat'$a( 4('$a( &e 8!"a /!8'$'e#te, e
$!"'#a>=e( t4t'$a( e ('(te"a( &e +!5! &e 8!"a ele"e#ta0
LIEFCOA11 E./e'"e#ta e $'a@a&a/ta e(/!te( &e /e$'(-!, e&e !* /ae&e &e
e!te e &e '#)a(-!0LIEFCOA1H F*'@&e(8*ta e a/e$'a ta#t! !7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa
/at'$a &e 8!"a a*t#!"a, $!"! a( &e"a'( "!&al'&a&e( e./e'"e#ta&a(,
/e2a#&! ! taal! $!let')! e ! /!ta5!#'("!0
LIEFCOA1H1 I&e#t'8'$a, &eate e *t'l'2a e(tat5'a( '#&')'&*a'( e $!let')a( #a
(!l*>-! &e ('t*a>=e( /!le"4t'$a( e #a a"/l'a>-! &a( /!((''l'&a&e( &e
a/e#&'2a5e", ta#t! #!7(9 e(/!te7(9 e($!l'&!7(9 /aa /at'$a &e 8!"a a*t#!"a,
$!"! #a( "!&al'&a&e( e./e'"e#ta&a(0LIEFCOA1HH E#8e#ta &e 8!"a a*t#!"a ('t*a>=e( &e '#+*(t'>a e /e$!#$e't!
5ea&a( e@!* /e(e#te( #! $!#te.t! &a /at'$a e(/!t')a e #a /!&*>-! &e
alte#at')a( &e"!$4t'$a( /aa (*a (*/ea>-!0
LIEFCOA1H3 I&e#t'8'$a !( ele"e#t!( t$#'$!( !* t$#'$!:t4t'$!( '#&')'&*a'( e a(
$!"'#a>=e( &a( "!&al'&a&e( e(/!t')a( /at'$a&a(0
LIEFCOA1H D'8ee#$'a e e$!#e$e a( "!&al'&a&e( e(/!t')a( $!" a(e #!(
$'t'!( &a l!5'$a '#te#a e e$'a (*a( /!((''l'&a&e( &e /at'$a0
LIEFCOA1H; Re$!#e$e e &e(e"/e#a &'8ee#te( /a/'( e8ee#te( a! "*#&!
e(/!t')! '#(t't*$'!#al'2a&!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 24/69
24
LIEFCOA1H6 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a e"e5#$'a e a( ta#(8!"a>=e(
'(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &! 8e#"e#!
e(/!t')!, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:l!(0
LIEFCOA1H I&e#t'8'$a, a)al'a e e./l!a l!$a'( &'(/!#?)e'( #a $!"*#'&a&e /aa a
/4t'$a &e e(/!te(0
LIEFCOA1H P!/! e /!&*2' alte#at')a( /aa &e(e#)!l)e /4t'$a( e(/!t')a(
#! te"/! l')e <*e a"/l'e" a /!((''l'&a&e &e /at'$'/a>-! &a $!"*#'&a&e0
EERCÍCIOS FÍSICOS
LIEFCOA1H E./e'"e#ta &'8ee#te( /!5a"a( &e e.e$?$'!( 8?('$!(0
LIEFCOA13 F*'@&e(8*ta &!( e.e$?$'!( 8?('$!( e" &'8ee#te( /!5a"a(0LIEFCOA131 Pe$ee !( &'8ee#te( "!&!( &e ela>-! $!" ! $!/! /!)!$a&! /!
&')e(!( /!5a"a( &e e.e$?$'!( 8?('$!(0
LIEFCOA13H A&a/ta e.e$?$'!( 8?('$!( a( $!#&'>=e( &'(/!#?)e'( #! $!t'&'a#!0
LIEFCOA133 Re$!#e$e <*e !( e.e$?$'!( 8?('$!( &e)e" (e a&e<*a a(
('#5*la'&a&e( &! (*+e't!, (e" e(taele$e 'ea<*'a( e#te !( /at'$a#te(0
LIEFCOA13 Re$!#e$e e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( &!( /!5a"a( &e
e.e$?$'!( 8?('$!( 7/la#e+a"e#t!, !5a#'2a>-!, "t!&!, l!$a'(, e<*'/a"e#t!( et$09,e(taele$e#&! ela>=e( $!" !( (e*( e8e't!(0
LIEFCOA13; C!"/ee#&e $'t'$a"e#te !( &'8ee#te( (e#t'&!( e '#tee((e(
at'*?&!( a!( e.e$?$'!( 8?('$!( $!#('&ea#&! a 8!"a $!"! (-! e#*#$'a&!( e"
&'8ee#te( "e'!( 7$'e#t'8'$!, "'&'4t'$!, e(/!t')! et$090
LIEFCOA136 I&e#t'8'$a, a)al'a e e./l!a l!$a'( &'(/!#?)e'( #a $!"*#'&a&e /aa a
/4t'$a &e e.e$?$'!(0
LUTASLIEFCOA13 E./e'"e#ta l*ta( &e $*ta, "&'a e l!#5a &'(ta#$'a0
LIEFCOA13 F*'@&e(8*ta e a/e$'a &'8ee#te( t'/!( &e l*ta(0
LIEFCOA13 F!"*la e(tat5'a( /aa e(!l)e &e(a8'!( e8ee#te( a!( &')e(!(
t'/!( &e l*ta(0
LIEFCOA1 A#al'(a, e8let' e e(taele$e a$!&!( e" 8a)! &e ('t*a>=e( &e
+*(t'>a, e<*'&a&e e (!l'&a'e&a&e e#te !( /at'$'/a#te( &*a#te a /4t'$a &a( l*ta(0
LIEFCOA11 Re$!#e$e a( $aa$te?(t'$a( te$#'$!:tat'$a( &e l*ta( &e $*ta,
"&'a "e l!#5a &'(ta#$'a0
LIEFCOA1H A#al'(a a 8!"a $!"! a( "?&'a( a/e(e#ta" e '#8l*e#$'a" a( l*ta(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 25/69
25
LIEFCOA13 C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a( "a$a( (!$'a'(, a e"e5#$'a e a(
ta#(8!"a>=e( '(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a(
l*ta( e ! (e* /!$e((! &e e(/!t')'2a$a!, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:la(0
LIEFCOA1 Pat'$'/a, e5'(ta e !5a#'2a at')'&a&e( &e l*ta( &e 8!"a $!let')a,
(e#&! $a/a2 &e $!#(t*' #!)a( e5a( e (*5e' !*ta( 8!"a( &e eal'2a>-! &a(
"e("a(0
LIEFCOA1;0 I&e#t'8'$a l!$a'( &e /at'$a e )e'8'$a a( /!((''l'&a&e( &e eal'2a>-!
&a( l*ta( a/e#&'&a( #a e($!la0
PRÁTICAS CORPORAIS DE AVENTURA
LIEFCOA16 E./e'"e#ta &'8ee#te( /at'$a $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a0LIEFCOA1 F*'@&e(8*ta &e /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a0
LIEFCOA1 F!"*la e(tat5'a( /aa '&e#t'8'$a !( &e(a8'!( e !( '($!( e"
eal'2a a( /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a0
LIEFCOA1 I&e#t'8'$a a( ('t*a>=e( &e '($! /e(e#te( #a( /at'$a( $!/!a'( &e
a)e#t*a #a #at*e2a e !(e)a #!"a( &e (e5*a#>a0
LIEFCOA1; Real'2a /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a e(/e'ta#&! !
/at'"#'! #at*al e "'#'"'2a#&! !( '"/a$t!( &a &e5a&a>-! a"'e#tal0LIEFCOA1;1 Re$!#e$e e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( 7'($!(, '#(t*"e#t!(,
e<*'/a"e#t!( &e (e5*a#>a '#&*"e#t4'a, !5a#'2a>-!9 e t'/!( &e /at'$a(
$!/!a'( #a #at*e2a0
LIEFCOA1;H C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a( "a$a( (!$'a'(, e"e5#$'a e a(
ta#(8!"a>=e( '(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a(
/at'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:
la(0LIEFCOA1;3 I&e#t'8'$a, e./l!a e a)al'a !( l!$a'( &'(/!#?)e'( #a $!"*#'&a&e
/aa a eal'2a>-! &e &'8ee#te( /4t'$a( $!/!a'( &e a)e#t*a #a #at*e2a0
PRÁTICAS CORPORAIS RÍTMICAS
LIEFCOA1; E./e'"e#ta e e$'a &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a0
LIEFCOA1;; F*'@&e(8*ta e a/e$'a &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a0
LIEFCOA1;6 F!"*la e(tat5'a( /aa '&e#t'8'$a, a#al'(a e eal'2a !( 't"!(, !(
5e(t!( e a( $!e!5a8'a( &e &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 26/69
26
LIEFCOA1; A#al'(a, $!"/ee#&e e e$'a $!let')a"e#te !( )al!e( /e(e#te(
#a( &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a a /at' &e &'8ee#te( $!"/ee#(=e( &e +*(t'>a
e '5*al&a&e0
LIEFCOA1; Re$!#e$e e e8let' (!e a( $aa$te?(t'$a( &e &'8ee#te( 't"!(,
5e(t!(, $!e!5a8'a( e "*('$a( &e &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a0
LIEFCOA1; C!"/ee#&e $'t'$a"e#te a e"e5#$'a e a( ta#(8!"a>=e(
'(t'$a( &!( (e#t'&!(, ('5#'8'$a&!( e '#tee((e( $!#(t't*t')!( &a( &a#>a( t#'$a(,
&e (al-! e &e *a, e" $!"! a( /!((''l'&a&e( &e e$'a:la(0
LIEFCOA16 I&e#t'8'$a, e./l!a e a)al'a !( l!$a'( &'(/!#?)e'( #a $!"*#'&a&e0
/aa a /at'$a &e &a#>a( t#'$a(, &e (al-! e &e *a0
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DO COMPONENTE CURRICULAR
MATEMÁTICA NO ENSINO FUNDAMENTALULTA PÚBLICA
,& '(#)EF
GEOMETRIA
MTMT6FOA A((!$'a /ae( !&e#a&!( a /!#t!( &! /la#! $ate('a#!,
$!#('&ea#&! a/e#a( ! /'"e'! <*a&a#te0MTMT6FOA1 D'8ee#$'a /!l?5!#!( &e #-! /!l?5!#!(, $la(('8'$a#&!:!( $!"!
e5*lae( e #-! e5*lae(0
MTMT6FOA11 Re$!#e$e $aa$te?(t'$a( &!( <*a&'l4te!(, $la(('8'$a#&!:!( e"
ela>-! a la&!( e a #5*l!(0
MTMT6FOA1H C!#(t*' 8'5*a( /la#a( (e"ela#te( e" ('t*a>=e( &e a"/l'a>-! e
e&*>-!, e$!#e$e#&! a $!#(e)a>-! &!( #5*l!( e a /!/!$'!#al'&a&e e#te !(
la&!(, *(a#&! "ala( !* te$#!l!5'a( &'5'ta'(0
MTMT6FOA13 De(e#a eta( /aalela( e /e/e#&'$*lae(, *(a#&! '#(t*"e#t!(
&e &e(e#!0
GR'(DE1'S E MED-D'S
MTMT6FOA1 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, (e" ! *(! &e 8!"*la(, e#)!l)e#&!
#!>=e( &e "e&'&a &e $!"/'"e#t!, 4ea 7t'#5*l!( e et#5*l!(9, "a((a,
$a/a$'&a&e, )!l*"e 7l!$!( eta#5*lae(9 e te"/eat*a, a/l'$a#&! a( ela>=e(
e#te a( *#'&a&e( &e "e&'&a "a'( *(*a'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 27/69
27
MTMT6FOA1; Dete"'#a "e&'&a &e #5*l!(, $!" *(! &e ta#(8e'&! !*
te$#!l!5'a( &'5'ta'(0
MTMT6FOA16 Re$!#e$e <*e /e?"et! e 4ea (-! '#&e/e#&e#te( e &e($e)e !
<*e !$!e $!" a( "e&'&a( &! /e?"et! e &a 4ea &e *" <*a&a&! !* &e *"
et#5*l!, <*a#&! (e altea a "e&'&a &e (e*( la&!( 7e.e"/l! &!a, t'/l'$a90
ES2'23S2-' E PR#4'4-"-D'DE
MTMT6FOA1 I#&'$a a /!a'l'&a&e &e *" e)e#t! /! *" #%"e! a$'!#al 7#a
8!"a 8a$'!#a'a, &e$'"al e /e$e#t*al9 e $!"/ee#&e <*e, (e *" e./e'"e#t!
aleat'! 8! eal'2a&! $!" *" 5a#&e #*"e! &e te#tat')a(, !( e(*lta&!( !t'&!(
te#&e" a /!a'l'&a&e $al$*la&a0MTMT6FOA1 Re$!#e$e !( ele"e#t!( &e *" 548'$! &e $!l*#a(, aa( e l'#a
7e'.!(, t?t*l!, 8!#te e le5e#&a90
MTMT6FOA1 C!"/aa e '#te/eta &a&!( &e *"a /e(<*'(a <*e e#)!l)e &*a(
$ate5!'a( &e )a'4)e'(, a/e(e#ta&a( /! "e'! &e $!l*#a( a5*/a&a(0
NQMEROS E OPERAÇES
MTMT6FOA11 Cla(('8'$a #%"e!( &e &'8ee#te( "a5#'t*&e( e" /ae( e '"/ae(,
/'"!( e $!"/!(t!( e $!"/ee#&e ela>=e( e#te #%"e!( 7e./e((a( /el!(te"!( e "%lt'/l! &eWX e &')'(! &eWX e 8at! &eW9 e $'t'!( &e &')'(''l'&a&e /! H, 3,
, ;, 6, , e 10
MTMT6FOA111 I&e#t'8'$a e e5'(ta #%"e!( a$'!#a'( /!('t')!( e" (*a( &'8ee#te(
e/e(e#ta>=e(, '&e#t'8'$a#&! e<*')al#$'a( e /a((a#&! &e *"a e/e(e#ta>-! /aa
!*ta0
MTMT6FOA11H C!"/aa e !&e#a #%"e!( #at*a'( e a$'!#a'( /!('t')!(
e/e(e#ta>-! 8a$'!#a'a e &e$'"al9, ela$'!#a#&!:!( a /!#t!( #a eta #*"'$a0MTMT6FOA113 Re(!l)e e ela!a /!le"a( e#)!l)e#&! a( '&e'a( &e "%lt'/l!(,
&')'(!e(, "?#'"! "%lt'/l! $!"*", "4.'"! &')'(! $!"*"0
MTMT6FOA11 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! a( <*at! !/ea>=e(
8*#&a"e#ta'(, $!" (e*( &'8ee#te( ('5#'8'$a&!(, $!" #%"e!( #at*a'(, '#$l*(')e
$!" ! *(! &e $al$*l! "e#tal, &e e(t'"at')a( e &a $al$*la&!a0
MTMT6FOA11; C!"/ee#&e a( '&e'a( &e /!te#$'a>-! e &e a'2 <*a&a&a e (*a(
e/e(e#ta>=e(0
MTMT6FOA116 E(t'"a <*a#t'&a&e( e ae&!#&a #%"e!( /aa a /!te#$'a &e 1
"a'( /.'"a0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 28/69
28
MTMT6FOA11 Re(!l)e e ela!a /!le"a( $!" #%"e!( a$'!#a'( /!('t')!( e"
(*a( &'8ee#te( e/e(e#ta>=e( 78a$'!#a'a(, &e$'"a'(, /e$e#t*a'(9, e#)!l)e#&! a(
!/ea>=e( &e a&'>-! e (*ta>-!, &e "*lt'/l'$a>-! e &')'(-! $!" "*lt'/l'$a&! e
&')'(! #at*a'(, '#$l*(')e $!" ! *(! &e $al$*l! "e#tal, &e e(t'"at')a( e &a
$al$*la&!a0
5"GE4R' E F6(78ES
MTMT6FOA11 De($e)e ! <*e !$!e $!" *"a '5*al&a&e, a! (e a&'$'!#a,
(*ta', "*lt'/l'$a !* &')'&' (e*( "e"!( /! *" "e("! #*"e!0
MTMT6FOA11 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! e<*a>=e( &! 1! 5a* &!
t'/! a.Y Z $, #! $!#+*#t! &!( #%"e!( #at*a'(, /! "e'! &e te#tat')a !* /el!/'#$'/'! &a '5*al&a&e0
MTMT6FOA1H Re(!l)e /!le"a( <*e e#)!l)a" )a'a>-! &e /!/!$'!#al'&a&e
&'eta e#te &*a( 5a#&e2a(, '#$l*'#&! e($ala( e" /la#ta( e "a/a(0
MTMT6FOA1H1 Re(!l)e /!le"a(, e#)!l)e#&! a /at'la &e *"a <*a#t'&a&e e"
/ate( &e('5*a'( 7e.e"/l! J!a!, S'l)'a e A#a te" +*#t!( 36 8'5*'#a(0 Se J!a! te"
! &!! &e 8'5*'#a( &e S'l)'a e A#a te" ! t'/l! &e 8'5*'#a( &e S'l)'a, <*a#ta(
8'5*'#a( te" $a&a *"90
7º ANO/EFEF
GEOMETRIA
MTMTFOA1HH A((!$'a /ae( !&e#a&!( a /!#t!( &! /la#! $ate('a#! e
e/e(e#ta t'#5*l!( e <*a&'l4te!(, $!#e$e#&!:(e a( $!!&e#a&a( &e (e*(
)t'$e(0
MTMTFOA1H3 C!#(t*' $'$*#8e#$'a(, *t'l'2a#&! $!"/a((!, e$!#e$e#&!:a($!"! l*5a 5e!"t'$!0
MTMTFOA1H Re$!#e$e e $!#(t*' 8'5*a( !t'&a( /! ('"et'a &e ta#(la>-!,
!ta>-! e e8le.-!, *(a#&! '#(t*"e#t!( &e &e(e#! !* te$#!l!5'a( &'5'ta'(0
MTMTFOA1H; C!#(t*' t'#5*l!(, *(a#&! 5*a e $!"/a((!, e$!#e$e#&! <*e
a (!"a &a( "e&'&a( &!( #5*l!( '#te#!( &e *" t'a#5*l! e 1[ e a $!#&'>-! &e
e.'(t#$'a &! t'a#5*l! <*a#t! a "e&'&a &!( la&!(0
MTMTFOA1H6 C!"/ee#&e ela>=e( e#te #5*l!( 7$!"/le"e#tae(,
(*/le"e#tae( e !/!(t!( /el! )t'$e9 e e#te #5*l!( '#te#!( e e.te#!( &e
/!l?5!#!(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 29/69
29
GR'(DE1'S E MED-D'S
MTMTFOA1H Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! "e&'&a &e 5a#&e2a(,
'#$l*(')e !( <*e e.'5e" a *t'l'2a>-! &e '#(t*"e#t!( &e "e&'>-! 7e.e"/l! 5*a,
e($al?"et!, te#a, ta#(8e'&!, $!#!"et!, ala#>a, te""et!, $!/! &e "e&'&a9,
e$!#e$e#&! <*e t!&a "e&'&a e a/!.'"a&a0
MTMTFOA1H A((!$'a ! l't! a! &e$?"et! $*'$!, e$!#e$e#&! <*e 1 l't!(
$!e(/!#&e" a! "et! $*'$!0
MTMTFOA1H C!"/ee#&e a #!>-! &e e<*')al#$'a e#te 4ea( &e 8'5*a(
/la#a(, $!"/aa#&!:a( /! "e'! &a $!"/!('>-! e &e$!"/!('>-! &e 8'5*a(0
MTMTFOA13 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! ! $!"/'"e#t! &a$'$*#8e#$'a0
ES2'23S2-' E PR#4'4-"-D'DE
MTMTFOA131 C!"/ee#&e ! ('5#'8'$a&! &e te"!( $!"! aleat!'e&a&e, e(/a>!
a"!(tal, e(*lta&!( 8a)!4)e'(, /!a'l'&a&e, te#tat')a(, e./e'"e#t!(
e<*'/!)4)e'(, &e#te !*t!(0
MTMTFOA13H Pla#e+a e./e'"e#t!( aleat'!( !* ('"*la>=e(, e(t'"a /!a'l'&a&e( e $!"/ee#&e /!a'l'&a&e( !t'&a( /! "e'! &e 8e<*#$'a0
MTMTFOA133 C!"/ee#&e ! ('5#'8'$a&! &e "e&'a $!"! *" '#&'$a&! &a
te#&#$'a &e *"a /e(<*'(a, $al$*la#&! (e* )al! e ela$'!#a#&!, '#t*'t')a"e#te,
$!" )a'a'l'&a&e &!( &a&!( 7&!'( $!#+*#t!( &e &a&!( /!&e" te a "e("a "e&'a e
(ee" &'(t'*?&!( $!" a"/l't*&e( &'8ee#te(90
MTMTFOA13 Re$!#e$e !( ele"e#t!( &e *" 548'$! &e $!l*#a(, aa( e l'#a
7e'.!(, e($ala(, t't*l!, 8!#te e le5e#&a90MTMTFOA13; C!"/aa e '#te/eta &a&!( a/e(e#ta&!( e" 548'$! &e (et!e(,
e$!#e$e#&! a a&e<*a>-! &e (e* *(!, e $!#(t*':l!( a /at' &e &a&!( $!leta&!(0
(9MER#S E #PER'78ES
MTMTFOA136 Re$!#e$e ! ('(te"a &e #*"ea>-! &e$'"al $!"! ! <*e
/e)ale$e* #! "*#&! !$'&e#tal, &e(ta$a (e"ela#>a( e &'8ee#>a( $!" !*t!(
('(te"a( e '&e#t'8'$a (*a( /'#$'/a'( $aa$te?(t'$a( 7a(e, *#'&a&e &e $!#ta5e",
)al! /!('$'!#al e 8*#>-! &! 2e!9, *t'l'2a#&! a $!"/!('>-! e &e$!"/!('>-! &e
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 30/69
30
#%"e!( #at*a'( #a 8!"a /!l'#!"'al 7e.e"/l! 3; Z . 13 Y 3 . 1H Y ; . 11
Y . 190
MTMTFOA13 C!"/ee#&e e *t'l'2a a /!te#$'a>-! e a a&'$'a>-!, a ela>-!
e#te ela( e (*a( /!/'e&a&e( !/eat'a(0
MTMTFOA13 C!"/ee#&e 8a>-! a((!$'a&a a( '&e'a( &e /ate( &e '#te'!(,
<*!$'e#te, a2-! e !/ea&!, '&e#t'8'$a#&! e5'(t!( '5*a'( !* e<*')ale#te( /aa
('5#'8'$a&!( &'8ee#te(0
MTMTFOA13 C!"/ee#&e e *t'l'2a #%"e!( #e5at')!( 7'#te'!( e a$'!#a'(90
MTMTFOA1 C!"/aa e !&e#a #%"e!( '#te'!( e a$'!#a'( /!('t')!( e
#e5at')!( 7e/e(e#ta>-! 8a$'!#a'a, &e$'"al, e" 8!"a &e /!te#$'a( $!" e./!e#te
'#te'!9, ela$'!#a#&! a /!#t!( #a eta #*"'$a0MTMTFOA11 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! a&'>-! e (*ta>-! &e
8a>=e( $!" &e#!"'#a&!e( &'8ee#te(, /! "e'! &a e<*')al#$'a &e 8a>=e(0
MTMTFOA1H Re(!l)e e ela!a /!le"a( $!" #%"e!( #at*a'(, e#)!l)e#&!
a( '&e'a( &e "%lt'/l!(, &')'(!e( e &')'(''l'&a&e0
5"GE4R' E F6(78ES
MTMTFOA13 Re(!l)e e ela!a /!le"a( <*e e#)!l)a" )a'a>-! &e/!/!$'!#al'&a&e &'eta !* '#)e(a e#te 5a#&e2a(0
MTMTFOA1 Re(!l)e e<*a>=e( &! t'/! A7.9 Z B7.9, (e#&! A7.9 e B7.9
e./e((=e( /!l'#!"'a'( e&*t?)e'( a e./e((=e( &! t'/! a.Y 0
MTMTFOA1; Re(!l)e e ela!a /!le"a( <*e /!((a" (e $!#)et'&!( /aa a
l'#5*a5e" al5'$a #a 8!"a &e e<*a>=e( &! 1! 5a*0
136
*& '(#)EFGEOMETRIA
MTMTFOA16 Re$!#e$e "e&'at'2 &e *" (e5"e#t! e '((et'2 &e *" #5*l!
$!"! l*5ae( 5e!"t'$!(0
MTMTFOA1 Re$!#e$e $!#&'>=e( #e$e((4'a( e (*8'$'e#te( /aa !te
t'#5*l!( $!#5*e#te(0
MTMTFOA1 C!#(t*', *t'l'2a#&! '#(t*"e#t!( &e &e(e#! !* te$#!l!5'a(
&'5'ta'(, "e&'at'2 &e *" (e5"e#t!, '((et'2 &e *" a#5*l!, eta( /aalela(, eta(
/e/e#&'$*lae(, #5*l!( #!t4)e'( 7[, 6[, ;[, 3[9 e /!l?5!#!( e5*lae(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 31/69
31
MTMTFOA1 C!#(t*' a 8'5*a <*e e(*lta &e *"a $!"/!('>-! &e
ta#(8!"a>=e( 7ta#(la>-!, e8le.-! e !ta>-!9 &e *"a 8'5*a #! /la#!0
MTMTFOA1; C!#(t*' a"/l'a>=e( !* e&*>=e( &e 8'5*a( /la#a(, *t'l'2a#&! a(
/!/'e&a&e( &a (e"ela#>a0
MTMTFOA1;1 Re$!#e$e e &e(e#a /e(/e$t')a( &e 8'5*a( e(/a$'a'(, a /at'
&e (*a( )'(ta( !t!5!#a'(0
GR'(DE1'S E MED-D'S
MTMTFOA1;H Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! a 4ea &! $'$*l!0
MTMTFOA1;3 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! $al$*l! &a "e&'&a &e
4ea &e 8'5*a( /!l'5!#a'(0MTMTFOA1; Re$!#e$e a $a/a$'&a&e &e a"a2e#a"e#t! &e &a&!( $!"! *"a
5a#&e2a e '&e#t'8'$a al5*"a( *#'&a&e( &e "e&'&a 7e.e"/l! \te(, <*'l!\te(,
"e5a\te( e 5'5a\te(90
ES2'23S2-' E PR#4'4-"-D'DE
MTMTFOA1;; C!#(t*' ! e(/a>! a"!(tal &e e./e'"e#t!(, *t'l'2a#&! ! /'#$?/'!
"*lt'/l'$at')! e '#&'$a a /!a'l'&a&e &e *" e)e#t! /! "e'! &e *"a a2-!,)e'8'$a#&! <*e a (!"a &a( /!a'l'&a&e( &e t!&!( !( e(*lta&!( '#&')'&*a'( e '5*al
a 10
MTMTFOA1;6 Le e '#te/eta &a&!( e./e((!( e" 548'$!( 7$!l*#a(, (et!e(,
'(t!5a"a( e /!l?5!#!( &e 8e<*#$'a90
MTMTFOA1; Ote "&'a, "!&a e "e&'a#a &!( &a&!( &e *"a /e(<*'(a,
$!"/ee#&e#&! (e*( ('5#'8'$a&!(0
(9MER#S E #PER'78ES
MTMTFOA1; Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! #%"e!( e" #!ta>-!
$'e#t'8'$a0
MTMTFOA1; C!"/ee#&e a ela>-! e#te /!te#$'a>-! e a&'$'a>-! e e8et*a
$4l$*l!( $!" /!te#$'a( &e e./!e#te( '#te'!( #e5at')!( !* 8a$'!#4'!(0
MTMTFOA16 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! !/ea>=e( $!" 8a>=e(0
MTMTFOA161 C!"/aa e !&e#a #%"e!( a$'!#a'(, ela$'!#a#&!:!( a /!#t!(
#a eta #*"'$a0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 32/69
32
MTMTFOA16H Re(!l)e e ela!a /!le"a( &e $!#ta5e" <*e e#)!l)a" !
/'#$?/'! "*lt'/l'$at')!, /! "e'! &e &'a5a"a &e a)!e, taela( e e(<*e"a(0
MTMTFOA163 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! /!$e#ta5e", '#$l*'#&!
a '&e'a &e +*!( ('"/le( e &ete"'#a>-! &e ta.a /e$e#t*al, $!" !* (e" te$#!l!5'a(
&'5'ta'(0
5"GE4R' E F6(78ES
MTMTFOA16 Re(!l)e e ela!a /!le"a( $*+a( $!#)e(=e( /aa a l'#5*a5e"
al5'$a e(*lte" e" ('(te"a( &e e<*a>=e( l'#eae( &! 1! 5a* $!" &*a(
)a'4)e'(0
MTMTFOA16; De(e#)!l)e /!&*t!( &e '#"'!( &! t'/! 7. ] \9H e 7. Y \907. K \9,
&e($e)e#&! *" /!$e((! /at'$! /aa !te#>-! &! e(*lta&!0
MTMTFOA166 Re(!l)e e ela!a /!le"a( <*e e#)!l)a" e<*a>=e( &! H! 5a*
&! t'/! a.H Z $ e 7. ] 9H Z $0
MTMTFOA16 Re(!l)e /!le"a( $*+a $!#)e(-! (e+a *"a '#e<*a>-! &! 1! 5a*
&! t'/! a. Y ^ $ !* a. Y _ $, e/e(e#ta#&! ! $!#+*#t! (!l*>-! #a eta #*"'$a0
+& '(#)EFGEOMETRIA
MTMTFOA16 Re$!#e$e a$!(, #5*l! $e#tal e a#5*l! '#($'t! #a
$'$*#8e#$'a, e(taele$e#&! a ela>-! e#te ele(0
MTMTFOA16 Re$!#e$e a( $!#&'>=e( #e$e((4'a( e (*8'$'e#te( /aa !te
t'#5*l!( (e"ela#te( e *t'l'2a a (e"ela#>a &e t'#5*l!( /aa e(taele$e a(
ela>=e( "t'$a( #! t'a#5*l! et#5*l! e a( a2!e( t'5!#!"t'$a(0
MTMTFOA1 I&e#t'8'$a $!#&'>=e( &e '#($'>-! e $'$*#($'>-! &e /!l?5!#!( e"*"a $'$*#8e#$'a, '#$l*(')e /! "e'! &e te$#!l!5'a( &'5'ta'(0
MTMTFOA11 C!"/ee#&e a( ela>=e( e#te !( #5*l!( 8!"a&!( /! eta(
/aalela( $!ta&a( /! *"a ta#()e(al0
MTMTFOA1H Dete"'#a a &'(ta#$'a e#te &!'( /!#t!( <*a'(<*e e ! /!#t! "&'!
&e *" (e5"e#t! &e eta l!$al'2a&! #! /la#! $ate('a#!, (e" ! *(! &e 8!"*la(0
GR'(DE1'S E MED-D'S
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 33/69
33
MTMTFOA13 C!"/ee#&e a a2-! &e (e"ela#>a #a e(!l*>-! &e /!le"a(,
e#)!l)e#&! ! $4l$*l! &a "e&'&a &e 4ea e &e /e?"et! &e 8'5*a( /la#a(
(e"ela#te(0
MTMTFOA1 Re$!#e$e 5a#&e2a( $!"/!(ta(, &ete"'#a&a( /ela a2-! !*
/el! /!&*t! &e &*a( !*ta( )el!$'&a&e 7"@(X `"@9, a$elea>-! 7"@(H9, &e#('&a&e
75@$"3X /e((!a(@`"H9 e /!te#$'a 7b90
MTMTFOA1; C!"/ee#&e !( ('(te"a( &e "e&'&a, &'8ee#te( #!ta>=e(
7/!te#$'a( &e$'"a'( e #-! &e$'"a'(9, '#$l*'#&! *#'&a&e( &e "e&'&a( "*'t!
/e<*e#a( 7e.e"/l! #a#!, "'$!9 e "*'t! 5a#&e( 7e.e"/l! a#!( l*290
MTMTFOA16 Re$!#e$e a $a/a$'&a&e &e a"a2e#a"e#t! &e &a&!( $!"! *"a
5a#&e2a e '&e#t'8'$a *#'&a&e( &e "e&'&a 7e.e"/l! \te(, <*'l!\te(, "e5a\te(,5'5a\te( e tea\te(90
ES2'23S2-' E PR#4'4-"-D'DE
MTMTFOA1 E($!le e $!#(t*' ! 548'$! "a'( a&e<*a&! 7$!l*#a(, (et!e(,
l'#a(, '(t!5a"a( e /!l?5!#!( &e 8e<*#$'a9 /aa a/e(e#ta *" &ete"'#a&!
$!#+*#t! &e &a&!(, &e(ta$a#&! a(/e$t!( $!"! a( "e&'&a( &e te#&#$'a $e#tal,
$!" !* (e" ! *(! &e te$#!l!5'a( &'5'ta'(0MTMTFOA1 C!"/ee#&e e *(a te"!( $!"! 8e<*#$'a a(!l*ta e elat')a,
a"!(ta &e *"a /!/*la>-!, /aa '#te/eta '#8!"a>=e( !* $!leta &a&!(0
MTMTFOA1 C!"/ee#&e a $!#)e#'#$'a &! a5*/a"e#t! &e &a&!( e ela!a
*"a taela &e 8e<*#$'a(, *t'l'2a#&! '#te)al!( &e $la((e(0
(9MER#S E #PER'78ES
MTMTFOA1 Re$!#e$e, $!"/aa e !&e#a #%"e!( ea'(, $!" a/!'! #aela>-! $!" /!#t!( #a eta #*"'$a0
MTMTFOA1H C!"/ee#&e e e8et*a $4l$*l!( $!" #%"e!( ea'(, '#$l*(')e
/!te#$'a( $!" e./!e#te( #e5at')!( e 8a$'!#4'!(0
MTMTFOA13 Re(!l)e e ela!a /!le"a( $!" #%"e!( ea'(, '#$l*(')e e"
#!ta>-! $'e#t'8'$a, e#)!l)e#&! &'8ee#te( !/ea>=e(0
MTMTFOA1 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! $al$*l! &e
/!$e#ta5e", /!$e#ta5e" &e /!$e#ta5e", +*!(, &e($!#t!( e a$($'"!(,
ela$'!#a#&! e/e(e#ta>-! /e$e#t*al e &e$'"al, $!" e (e" ! *(! &e te$#!l!5'a(
&'5'ta'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 34/69
34
5"GE4R' E F6(78ES
MTMTFOA1; A((!$'a *"a e<*a>-! l'#ea &e 1! 5a* $!" &*a( )a'4)e'( a *"a
eta #! /la#! $ate('a#! e ela$'!#a a (!l*>-! &e ('(te"a( &e &*a( e<*a>=e( &! 1c
5a* $!" &*a( )a'4)e'( a (*a e/e(e#ta>-! 5e!"t'$a0
MTMTFOA16 Re(!l)e /!le"a( <*e e#)!l)a" ('(te"a( &e &*a( e<*a>=e(
l'#eae( &! 1! 5a* $!" &*a( )a'4)e'(0
MTMTFOA1 Re(!l)e /!le"a( <*e e#)!l)a" ela>=e( e#te 5a#&e2a(,
'#$l*(')e &e /!/!$'!#al'&a&e &'eta e '#)e(a0
MTMTFOA1 C!"/ee#&e 8*#>-! $!"! *" t'/! &e ela>-! &e &e/e#&#$'a
e#te &*a( )a'4)e'(, <*e /!&e (e e/e(e#ta&a 5a8'$a"e#te0MTMTFOA1 De(e#)!l)e /!&*t!( &e '#"'!( &! t'/! 7. ] \9H, 7. Y \907. K \9 e
7. Y a907. Y 9, &e($e)e#&! *" /!$e((! /aa !te#>-! &! e(*lta&!0
MTMTFOA10 Fat!a e./e((=e( &! H! 5a*, e$!e#&! a!( /!&*t!( &e
'#"'!(0
MTMTFOA11 Re(!l)e e ela!a /!le"a(, e#)!l)e#&! e<*a>=e( &! H! 5a*
<*e /!((a" (e e&*2'&a( /! 8at!a>-! a a.H Z $X 7a. Y 9H Z e 7. Y a907. Y 9 Z
0UNIDADES DE CONHECIMENTO E OBJETIVOS DE APRENDIA!EM DO
COMPONENTE CURRICULAR CI"NCIAS NO ENSINO #UNDAMENTAL
,&'(#)EF
UCH d AMBIENTES, RECURSOS E RESPONSABILIDADES CONECIMENTO
CONCEITUAL
CNCN6FOA1 Re$!#e$e &'8ee#te( e$!(('(te"a( a<*4t'$!( e tee(te(,
E.e"/l! De($'>-! &e '!"a( tee(te $!"! a $aat'#5a e ! $ea&!, a "ata
atl#t'$aX &e($'>-! &e '!"a( a<*4t'$!( $!"! "a#5*e2a'( e e(t'#5a(0
CNCN6FOAH Rela$'!#a !( $!"/!ta"e#t!( e a( e(t*t*a( &e a&a/ta>-! &a(
e(/$'e( $!" !( a"'e#te( e" <*e )')e" e (e &e(e#)!l)e"0
E.e"/l! De($'>-! &e e(t*t*a( &e a&a/ta>-! $!"! !( e(/'#!( e" l'"!e'!(0
CNCN6FOA3 Re$!#e$e a '"/!t#$'a &a a5*a /aa !( (ee( )')!( e (*a(
P!/'e&a&e( e(/e$?8'$a(0
E.e"/l! Re$!#e$'"e#t! &a a>-! &a 45*a $!"! e5*la&! &e te"/eat*a,
$!#t'*'#&! /aa )a'a>-! &a te"/eat*a a"'e#te e#te ! &'a e #!'te0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 35/69
35
CNCN6FOA C!"/ee#&e a $!"/!('>-! &! (!l! e (*a $!#(e)a>-!0
E.e"/l! E./l'$a>-! &e t$#'$a( &e $!#(e)a>-! &!( (!l!(, $!"! /la#ta>-! e"
$*)a &e #?)el, !ta>-! &e $*lt*a e &e /a(ta5e", $!e>-! &! (!l!, a&*a>-! )e&e0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCN6FOA; C!#e$e a e($ala 5e!l5'$a &! te"/!, a '(t'a e)!l*t')a &a(
e(/$'e( e (*a( $aa$te?(t'$a( a"'e#ta'(0
E.e"/l! I&e#t'8'$a>-! #a e($ala 5e!l5'$a &e te"/! &! (*5'"e#t! &e /e'.e( e &e
a#'"a'( "a"?8e!(0
CNCN6FOA I&e#t'8'$a altea>=e( /!)!$a&a( #! $a"/!, a /at' &a $e5a&a &e
#!)a( te$#!l!5'a( e e$!#e$e a &'8ee#>a e#te "!&!( &e /!&*>-!0E.e"/l! Re$!#e$'"e#t! &a( altea>=e( #! "*#&! &! taal! e #!( /!$e((!( &e
/!&*>-! &! $a"/!, &e($e)e#&! !( "!&!( &e /!&*>-! &a a5'$*lt*a 8a"'l'a e !
a5!#e5$'! ela$'!#a#&! $!" 8at!e( e$!#"'$!, $*lt*al e (!$'al0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCN6FOA Caa$te'2a *" a"'e#te #at*al e" <*e !*)e a>-! *"a#a e
'&e#t'8'$a a( $aa$te?(t'$a( &e *" a"'e#te (*(te#t4)el e #-! (*(te#t4)el0E.e"/l! De($'>-! &e *" a"'e#te /.'"! 7a'!, $'&a&e, e(ta&!9, !#&e (e
!(e)!* *"a "*&a#>a /!)!$a&a /! a>-! &! !"e", <*a'( a( $a*(a( e
$!#(e<*#$'a( &a a>-!, e#)!l)e#&! 8at!e( (!$'al, $*lt*al e e$!#"'$!, "!(ta#&!
!( a(/e$t!( <*e $aa$te'2a" *" a"'e#te (*(te#t4)el, $!"! ! "a#e+! &e
/la#ta>=e(0
"-(G6'GE(SCNCN6FOA Re/e(e#ta 8at!( e '&e'a(, 8a2e#&! a((!$'a>=e( (!e a(
"*&a#>a( &! "e'! a"'e#te ela$'!#a&a( a a>-! &! !"e" e !( a(/e$t!( (!$'al,
$*lt*al e e$!#"'$!0
E.e"/l! 1 Ta*la>-! &e &a&!( $!leta&!( &e /e(<*'(a 'l'!548'$a e &e $a"/!,
e5'(t! e /!&*>-! &e elat'!( <*e e./!#a" !( e(*lta&!( &a( ('t*a>=e(
/!le"a(0 E.e"/l! H Re/e(e#ta>-!, /! "e'! &e 548'$!( !* /a'#'(, &e &a&!(
<*e $aa$te'2a" *" a"'e#te (*(te#t4)el !* #-! (*(te#t4)el0
60 @ 2ERR'A #(S2-26-7;# E M#?-ME(2#
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 36/69
36
CONECIMENTO CONCEITUAL
CNCN6FOA C!"/ee#&e a Tea $!"! $!/! $("'$!, (*a 8!"a ae&!#&a&a
e ata>-! 5a)'ta$'!#al0
E.e"/l! A/e(e#ta>-!, #! 5l!! tee(te, &! /a/el &a ata>-! 5a)'ta$'!#al e &a
/!('>-! elat')a &e (ee( e !+et!( #a (*/e8?$'e tee(te0
CNCN6FOA1 C!"/ee#&e !( "!)'"e#t!( &e !ta>-! e ta#(la>-! e (*a(
$!#(e<*#$'a(0
E.e"/l! De"!#(ta>-! &!( "!)'"e#t!( &a Tea e (*a( $!#(e<*#$'a( /aa ! &'a
e #!'te, e(ta>=e( &! a#! e '#$'&#$'a &e a&'a>-! (!la (!e a (*/e8?$'e tee(te0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"CNCN6FOA11 C!"/ee#&e <*e &'8ee#te( $*lt*a( 8!"*la" $!("!)'(=e(
&'(t'#ta(0
E.e"/l! Re$!#e$'"e#t! &e &'8ee#te( le't*a( &! $* e a '"/!t#$'a &a(
$!#(tela>=e( e" &'8ee#te( $*lt*a(0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCN6FOA1H I#)e(t'5a !( "!)'"e#t!( elat')!( e#te S!l, Tea e L*a0E.e"/l! De"!#(ta>-!, /! "!&el!( !* ('"*la>=e( &'&4t'$a(, &a !ta>-! e
ta#(la>-! &a Tea, &e(ta$a#&! ! e'.! '#$l'#a&! &a Tea, e" $!"! &a( 8a(e( &a
L*a e &!( e$l'/(e( 7(!la e l*#a90
CNCN6FOA13 I#)e(t'5a a( /!('>=e( elat')a( e#te a( $!#(tela>=e(, Tea e L*a e
(*a( a/l'$a>=e( /el! !"e"0
E.e"/l! Re$!#e$'"e#t! <*e al5*"a( $!#(tela>=e( 7C*2e'! &! S*l, E($!/'-! e
'!#9 (-! *t'l'2a&a( $!"! 5*'a &e #a)e5a>-!0
"-(G6'GE(S
CNCN6FOA1 P!&*2' e(<*e"a( <*e &e"!#(te" a ta#(la>-! &a Tea e a(
e(ta$!e( &! a#! $!" &e(ta<*e /aa ! /a/el &! e'.! '#$l'#a&! &a Tea0
E.e"/l! P!&*>-! &e &e(e#!( &e"!#(tat')!( &a '"/!t#$'a &a '#$'&#$'a
/aalela &!( a'!( (!lae( #a Tea $!" (*a 8!"a e(8'$a e e'.! '#$l'#a&!0
6B @ ?-D'A #(S2-26-7;# E REPR#D67;#
CONECIMENTO CONCEITUAL
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 37/69
37
≫ CNCN6FOA1; E#te#&e a $l*la $!"! a *#'&a&e &a )'&a0
E.e"/l! C!#e$'"e#t! &a( e(t*t*a( <*e eal'2a" ta#(8!"a>=e( &e "ate'a'(
/aa !te#>-! &e al'"e#t!(
e e#e5'a, e$!#e$e#&! a &'8ee#>a 4('$a e#te a( e(t*t*a( $el*lae( &e *"
a#'"al e *" )e5etal0
CNCN6FOA16 C!"/ee#&e ! /!$e((! &a 8!t!((?#te(e, ata)( &e e/e(e#ta>-!
('"/l'8'$a&a e $la(('8'$a !( (ee( e" ela>-! a! t'/! &e al'"e#t! 7a*tt!8! !*
etet!8!90
E.e"/l! Re$!#e$'"e#t! &e <*e a( /la#ta( /!&*2e" "ate'a'( /aa (e* //'!
&e(e#)!l)'"e#t! a /at' &a a&'a>-! (!la, &e 45*a e &! 54( $a#'$!0
I&e#t'8'$a>-! &e (ee( )')!( <*e /!&*2e" (e* al'"e#t! 7/la#ta( <*e eal'2a"8!t!((?#te(e9 e !( <*e (e al'"e#ta" &e !*t!( (ee( 7a#'"a'(90
CNCN6FOA1 Re$!#e$e !( /'#$'/a'( /!$e((!( "etal'$!( e a ela>-!
al'"e#t!@e(/'a>-!0
E.e"/l! Caa$te'2a>-! &!( /!$e((!( &e e(/'a>-! $el*la ae'$a e 8a2e#&! a
ela>-! $!" a e#e5'a /!&*2'&a #a 8!t!((?#te(e e $!#(*"'&a #a e(/'a>-!,
"!(ta#&! <*e ! /!$e((! &e '#(/'a>-! e e./'a>-! &e/e#&e &e &'8ee#>a( &e
/e((-! e#te ! a"'e#te e ! '#te'! &!( /*l"=e(0CNCN6FOA1 C!#e$e a( /'#$'/a'( $aa$te?(t'$a( &!( (ee( )')!(,
$!"/ee#&e#&! (*a e/!&*>-! e &e(e#)!l)'"e#t!, (*a( &'8ee#te( 8!"a( &e
l!$!"!>-!, (*(te#ta>-!, e(/'a>-!, $'$*la>-!, e.$e>-!, &'5e(t-!0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCN6FOA1 C!"/ee#&e a '"/!t#$'a &a "'$!($!/'a /aa ! e(t*&! &e
"'$!5a#'("!0E.e"/l! E#te#&'"e#t! &! *(! &a "'$!($!/'a e &a( )a#ta5e#( #! a)a#>!
$'e#t?8'$!, ata)( &e te.t!( $'e#t?8'$!(X $aa$te'2a>-! &! "'$!($/'! e )'(*al'2a>-!
&e /!t!2!4'!( #! "'$!($/'!0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCN6FOAH I&e#t'8'$a a( e(t*t*a( a#at"'$a( &!( (ee( )')!(0
E.e"/l! O(e)a>-! &e "a/a( a#at"'$!(, '&e#t'8'$a#&! (*a( /'#$'/a'(
&'8ee#>a( e 8*#>-! #! !5a#'("!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 38/69
38
"-(G6'GE(S
CNCN6FOAH1 Re/e(e#ta e a((!$'a '&e'a( e 8at!( ata)( &e te.t!( $'e#t?8'$!(
(!e "'$!($!/'a e (*a '"/!t#$'a0
E.e"/l! Le't*a e /!&*>-! &e (?#te(e &e te.t!( $'e#t?8'$!( ela$'!#a&!(
&e($!eta &a $l*la e a! e(t*&! &e "'$!5a#'("!0
%& '(#)EF
UC1K MATERIAIS, SUBSTfNCIAS E PROCESSOS CONECIMENTO
CONCEITUAL
CNCNFOA1 E(taele$e &'8ee#>a( e#te (*(ta#$'a e "'(t*a &e (*(ta#$'a(,
'&e#t'8'$a#&! "ate'a'( 8!"a&!( /! *"a !* /! "a'( (*(ta#$'a( e e$!#e$e#&! a'"/!t#$'a (!$'al &e((e( "ate'a'(0
E.e"/l! Ela!a>-! &e '/te(e( a e(/e't! &a $!"/!('>-! &e "ate'a'( <*e
8a2e" /ate &! $!t'&'a#! (e (-! $!#(t't*?&!( /! *"a !* "a'( &e *"a (*(t#$'a0
C!"/aa>-! &a( '/te(e( ela!a&a( $!" '#8!"a>=e( $!#t'&a( #!( t*l!( &a(
e"ala5e#( &e al5*#( "ate'a'(0 Re$!#e$'"e#t! &e <*e a "a'!'a &!( "ate'a'(
/!&*2'&!( $!"/!(ta /! )4'a( (*(t#$'a( e &a *t'l'2a>-! &e (*(t#$'a( e
"'(t*a( e" $et!( /!$e((!( '#&*(t'a'(0CNCNFOAH I&e#t'8'$a ta#(8!"a>=e( <*e !$!e" $!" "ate'a'( '"/!ta#te(
#! &'a:a:&'a &a( /e((!a(0
E.e"/l! I&e#t'8'$a>-! &a $!"*(t-! $!"! 8!#te &e e#e5'a *t'l'2a&a /aa )a'a&!(
8'#(0 C!"/ee#(-! &e /!$e((!( '#&*(t'a'( <*e e#)!l)a" "'#'!(, "eta'( e
(*(t#$'a(, $!" *(! &e 8!#te( t"'$a( a(ea&a( e" $!"*(t-!X e &e /!$e((!(
$a(e'!( &e /!&*>-! &e (a-!, $!"/aa&!( $!" '#&*(t'a'(0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA3 B*($a '#8!"a>=e( (!e /!$e((!( e t$#'$a( "etal%5'$a( a!
l!#5! &a '(t!'a &a *"a#'&a&e0
E.e"/l! C!"/aa>-! &e 8!#te(, /!&*>-! e *(!( &! $!e a! l!#5! &a '(t'a0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA I#)e(t'5a, eal'2a#&! e./e'"e#t!(, "t!&!( 8?('$!( &e (e/aa>-!
e"/e5a&!( #! $!t'&'a#! e #! ('(te"a /!&*t')!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 39/69
39
E.e"/l! Le)a#ta"e#t! &e '#8!"a>=e( (!e /!$e((!( &e (e/aa>-! &e
'"/!t#$'a '#&*(t'al, (!$'al, e((alta#&! /!((?)e'( /!le"a( a"'e#ta'( e &e
'!((e5*a#>a a((!$'a&!(0 B*($a &e '#8!"a>-! (!e a !te#>-! &e (al &e
$!2'#a #a( (al'#a(, eal'2a#&! e./e'"e#tal"e#te a e)a/!a>-! &e *"a a"!(ta
&e 45*a &! "a e a e$'(tal'2a>-! &!( (a'( !t'&!(0 B*($a &e '#8!"a>-! (!e
/!$e((! &e 8'lta>-! *t'l'2a&!( #! tata"e#t! &e 45*a 78'lt!( &!"(t'$!(, 8'lt!( e"
*"a ETA9, $!#(t*>-! &e 8'lt!( e eal'2a e./e'"e#tal"e#te a 8'lta>-! &e 45*a( &e
'!( !* la5!(0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA; Re/e(e#ta, /! "e'! &e e(<*e"a( e &e(e#!(, /!$e((!( &e(e/aa>-!, e ela!a C!"*#'$a>-! &e e(*lta&!( &e '#)e(t'5a>=e( e e./e'"e#t!(0
E.e"/l! Ela!a>-! &e te.t! $!#te#&! *"a &e($'>-! !* *" e(<*e"a &! /!$e((!
&e !te#>-! &e (al a /at' &a( (al'#a( e &! /!$e((! &e /*'8'$a>-! /!
e$'(tal'2a>-!0 Ela!a>-! &e taela $!" &a&!( &! e./e'"e#t! &e e)a/!a>-! &e
*"a a"!(ta &e 45*a &! "a0
6/ @ 4EMCES2'R E S'9DECONECIMENTO CONCEITUAL
CNCNFOA1H C!"/ee#&e ! ('5#'8'$a&! &e al'"e#ta>-! (a*&4)el, ela$'!#a#&!
!( al'"e#t!( #e$e((4'!( a!( a(/e$t!( &! !" 8*#$'!#a"e#t! e &e(e#)!l)'"e#t!
$!/!al0
E.e"/l! A!&a5e" &e a(/e$t!( ela$'!#a&!( /'"'&e al'"e#ta, ela$'!#a#&!
$!" a "4 al'"e#ta>-! e !( /!le"a( &e (a%&e $a*(a&!( $!"! a#!e.'a, *l'"'a,
!e('&a&e e &'aete(0CNCNFOA13 C!"/ee#&e a '"/!t#$'a &a "a#'/*la>-! (e5*a &e al'"e#t!(0
E.e"/l! De($'>-! &!( '($!( 8?('$!(, <*?"'$!( e '!l5'$!( 7le(=e(, $!#ta"'#a>-!
/! 8*#5!(, a$t'a(, /aa('t!( e /!&*t!( <*?"'$!(90
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA1 E#te#&e <*e 4't!( al'"e#tae( "*&a" a! l!#5! &a '(t!'a0
E.e"/l! Pe5*#ta( a /e((!a( "a'( )ela(, a $!2'#e'a( !* 8a'$a#te( &e
al'"e#t!(, (!e ! $!"! ea 8e't! ! /e/a! &e al'"e#t!( 7*(! &e a#a &e /!$!,
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 40/69
40
l'#5*'>a 8e'ta e" $a(a, #-! e.'(t#$'a &e $et!( al'"e#t!(9, &e $!"! ea"
$!#(e)a&!( !( al'"e#t!( 7(al5a, '"e(-! e" a#a a#'"al90
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA1; Rela$'!#a al5*"a( &!e#>a( $!" a &e8'$'#$'a &e $eta( )'ta"'#a(,
(a'( "'#ea'( e #*t'e#te(0
E.e"/l! B*($a &e '#8!"a>=e( (!e al5*"a( )'ta"'#a( '"/!ta#te( /aa !
!5a#'("! *"a#!, $!"! a( )'ta"'#a( A, D, E, B, C, (*a( 8*#>=e(, al'"e#t!( <*e
a( $!#t", e &!e#>a( a((!$'a&a( 8alta &e((a( )'ta"'#a( #! !5a#'("!0
"-(G6'GE(SCNCNFOA16 C!leta &a&!( e $!#(t*' taela( &e"!#(ta#&! $aa$te?(t'$a(
8*#$'!#a'( e #*t'$'!#a'( &e al'"e#t!(0
E.e"/l! Ela!a>-! &e taela &e"!#(ta#&! )al!e( 8*#$'!#a'( e #*t'$'!#a'( &!(
al'"e#t!( e#$!#ta&!( e" 8e'a( l')e(0
6, . SE(2-D#SA PEREP7;# E -(2ER'78ES
CONECIMENTO CONCEITUALCNCNFOA6 C!"/ee#&e a( '#tea>=e( <*e !$!e" e#te a( $!"*#'&a&e( e
a( /!/*la>=e( e" &'8ee#te( e(/$'e(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &a( ela>=e( 7'#tea>=e( e a((!$'a>=e(9 e#te '#&')?&*!( &a
"e("a e(/$'e e &e e(/$'e( &'8ee#te(, &e(ta$a#&! ela>=e( &e )'&a e"
(!$'e&a&e, "'"et'("! e $a"*8la5e"0
CNCNFOA Re$!#e$e '#(t*"e#t!( t'$!( <*e a"/l'a" a )'(-!, '&e#t'8'$a#&!
(e*( /'#$'/a'( $!"/!#e#te(0Ut'l'2a>-! &e e(<*e"a( e '"a5e#( <*e e/e(e#te" '#(t*"e#t!( t'$!( $!"! l*/a,
l*#eta, /e'($/'!, tele($/'!, "'$!($/'!, e (e*( $!"/!#e#te( /'#$'/a'(0
CNCNFOA C!"/ee#&e 8e#"e#! &e e8le.-!, &e e8a>-! e &e a(!>-! &a
l*2 e (*a ela>-! $!" a )'(-!, $!#('&ea#&! ta"" (*a '#tea>-! $!" a( $a"a&a(
'#te#a( &! !l! *"a#! e &e !*t!( "a"?8e!(0
E.e"/l! O(e)a e./e'"e#tal"e#te a '#$'&#$'a &a l*2 e" *" e(/el! e #a
(*/e8?$'e &a 45*a e e" !*t!( "ate'a'(0 Rela>-! e#te a a(!>-! e e8le.-! &a l*2
/! *" !+et! e a )'(-! <*e (e te" &e((e !+et!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 41/69
41
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA Re$!#e$e a e.'(t#$'a &e &'8ee#te( t'/!( &e a#!"al'a( &a )'(-!
e $!"/ee#&e !( /'#$?/'!( t'$!( e#)!l)'&!( #!( /!$e&'"e#t!( *t'l'2a&!( e" (*a(
$!e>=e(0
E.e"/l! E./l'$a>-! &a e(t*t*a '#te#a &! !l!, #a /e(/e$t')a &a $!"/ee#(-!
&e &'8ee#te( t'/!( &e a#!"al'a( &a )'(-! e &!( e(/e$t')!( /!$e&'"e#t!( &e
$!e>-!0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA1 Pla#e+a e $!#(t*' '#(t*"e#t!( t'$!(, $!"! /e'($/'! e $"aa
e($*a0E.e"/l! C!"/ee#(-! &!( 8e#"e#!( e /'#$?/'!( t'$!( e#)!l)'&!( #!(
e<*'/a"e#t!(0 C!#(*lta /45'#a( #a '#te#et <*e "!(ta" $!#(t*>-! &e
/e'($/'!( $a(e'!(0 C!"/ee#&e !( 8e#"e#!( t'$!( e#)!l)'&!( #!
e<*'/a"e#t!0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA11 Ela!a e(<*e"a( <*e e/e(e#te" e(/el!(, le#te( e a'!( &el*20
E.e"/l! Re/e(e#ta>-! &a ta+et'a &a l*2 e" 8e#"e#!( &e e8le.-! e e8a>-!,
&'8ee#$'a#&! le#te( &')e5e#te( e $!#)e5e#te(0
*& '(#)EF
UC1 d MATERIAIS, SUBSTfNCIAS E PROCESSOS CONECIMENTO
CONCEITUALCNCNFOA1 Caa$te'2a *"a (*(ta#$'a /! "e'! &a( /!/'e&a&e( 8?('$a(
&e#('&a&e, /!#t! &e e*l'>-!, /!#t! &e 8*(-! e (!l*'l'&a&e0
E.e"/l! I&e#t'8'$a>-! &e &'8ee#te( "eta'( /ela "e&'&a &e &e#('&a&e 7/!
&e(l!$a"e#t! &e )!l*"e &e 45*a9, $!"/aa#&! $!" )al!e( $!#e$'&!(X
!5a#'2a>-! &e *"a taela $!" te"/eat*a( &e 8*(-! e &e e*l'>-! e &e#('&a&e
&e (*(t#$'a( $!"! 45*a, eta#!l, a$et!#a, e.a#!, !.'5#'!, 54( $a#'$!,
#'t!5#'!, $l!et! &e (&'!, (a$a!(e, $!e, al*"?#'!, 5a8'te, et$0 7(*(t#$'a( #!
e(ta&! (l'&!, l?<*'&! e 5a(!(!9, e$!#e$'"e#t! &e &'8ee#>a( e#te !( )al!e(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 42/69
42
CNCNFOAH C!"/ee#&e /!$e((!( e#)!l)'&!( #a /!&*>-! &e al5*#(
$!"*(t?)e'(, e((alta#&! /!((?)e'( /!le"a( a"'e#ta'( e &e '!((e5*a#>a
a((!$'a&!(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &a &e(t'la>-! 8a$'!#a&a &! /etle!0 C!"/aa>-! &a
#at*e2a e &a /!&*>-! &e 5a(!l'#a $!" ! /!$e((! &e 8e"e#ta>-! &e a>%$a /aa
!te#>-! &e eta#!l e $!" ! /!$e((! &e !te#>-! &e '!54( a /at' &e e(?&*!(
'$!( e" "ate'a'( '!&e5a&4)e'( 7&e l'.=e(, &e e(5!t!(, &e e.$e"e#t!( &e
a#'"a'(90
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA3 B*($a '#8!"a>=e( (!e *#'&a&e( /!&*t!a( &e $!"*(t?)e'(,'&e#t'8'$a#&! "at'a(:/'"a(, /!&*t!( e '"/a$t!( a"'e#ta'(0
E.e"/l! Real'2a>-! &e )'('ta( /e(e#$'a'( !* )'t*a'( a *#'&a&e( /!&*t!a( &e
$!"*(t?)e'(, '#&*(t'a'( !* &!"(t'$a(, )e'8'$a#&! a !'5e" &a( "at'a( /'"a(, !
/!$e((!, a"a2e#a"e#t!, $!#&'>=e( &e (e5*a#>a e '"/a$t!( a"'e#ta'( &a
/!&*>-!0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA Real'2a e./e'"e#t!( <*e &ete"'#e" &e#('&a&e, (!l*'l'&a&e,/!#t!( &e 8*(-! e &e e*l'>-!, )'(a#&! '&e#t'8'$a "ate'a'( e $aa$te'2a
(*(ta#$'a(0
E.e"/l! P!/!('>-! &e *" e./e'"e#t! /aa '&e#t'8'$a t'/!( &e /l4(t'$! *t'l'2a#&!
a &e#('&a&e 78l*t*a>-! !* a8*#&a"e#t! &e a"!(ta( &e /l4(t'$!( e" 45*a e e"
(!l*>-! a<*!(a &e (al &e $!2'#a9X '#)e(t'5a>-! &a te"/eat*a &e e*l'>-! &a
45*a e &e *"a "'(t*a &e 45*a e $!#te#&! a>%$a0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA; Re5'(ta, /! "e'! &e 548'$!( e taela(, &a&!( e '#8!"a>=e(
!t'&!( e" e./e'"e#t!( <*e &ete"'#e" &e#('&a&e, (!l*'l'&a&e, /!#t!( &e 8*(-!
e &e e*l'>-!, )'(a#&! '&e#t'8'$a "ate'a'( e $aa$te'2a (*(ta#$'a(0
E.e"/l! Ela!a>-! &e elat'!( (!e e./e'"e#t!( eal'2a&!(, $!#te#&!
548'$!(, taela(, e(<*e"a( e &e(e#!( e./l'$at')!(0
6/ . 4EMCES2'R E S'9DE
CONECIMENTO CONCEITUAL
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 43/69
43
CNCNFOA11 I&e#t'8'$a <*e a !$*/a>-! 'e5*la &! (!l! /!)!$a &e(a(te(
#at*a'(0
E.e"/l! I&e#t'8'$a>-! &a '"/!t#$'a &! /la#e+a"e#t! *a#!, e((alta#&! !(
/!le"a( &a( $'&a&e( $!"! a '"/e"ea'l'2a>-! &! (!l! e ! a$%"*l! &e l'.!0
CNCNFOA1H Re$!#e$e !( /'#$'/a'( /aa('ta( &! $!/!, !( )et!e( e !(
!(/e&e'!( &e "'$!5a#'("!( $a*(a&!e( &e &!e#>a(0
E.e"/l! Caa$te'2a>-! &!( /aa('ta( $!"! ! E(<*'(t!((!"!(e e a"ael-!
7)e"'#!(e( /e'5!(a(9X $!"! !$!e a '#8e(ta>-! /! $!#ta"'#a>-! &!( (!l!( e &a(
la5!a(X !( $*'&a&!( &e '5'e#e e al'"e#ta>-! <*e e)'ta" a )e"'#!(eX !( "!(<*'t!(
$a*(a&!e( &e &!e#>a(X $!#&'>=e( &e /!l'8ea>-! &!( "!(<*'t!( 7"al4'a e
&e#5*e9X ta#("'((-!, e)!l*>-! e "a#'8e(ta>-! &! Mal &e Ca5a(0CNCNFOA13 E#te#&e a( $!#&'>=e( #e$e((4'a( /aa a /!l'8ea>-! &e
"'$!5a#'("!( $a*(a&!e( &e /at!l!5'a(0
E.e"/l! E#te#&'"e#t! &e ('t*a>=e( <*e e)'&e#$'e" a /!l'8ea>-! &e &!e#>a(
$a*(a&a( /! 8*#5!(, a$t'a( e )?*(, $!"! AIDS, )'!(e( *"a#a(, "'$!(e(0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA1 Re$!#e$e !( /e'5!( $a*(a&!( a (!$'e&a&e /el! *(! &e'#(et'$'&a(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &e <*e al'"e#t!( '# #at*a $!#(*"'&! #a( $'&a&e( )" &!
$a"/! <*e *t'l'2a a5!t.'$!( /aa (e l')a &e /a5a( #a( /la#ta>=e(0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA1; Re$!#e$e #a e5'-! !#&e (e "!a '($!( &e $!#ta"'#a>-!
*"a#a0E.e"/l! I#)e(t'5a>-!, $!" /e(<*'(a &e $a"/!, &!( /!le"a( #a( $'&a&e( <*e
/!((a" $a*(a al5*" t'/! &e $!#ta"'#a>-! /! a$t'a(, /aa('t!(, 8*#5!(,
/!t!2!4'!(0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA16 Re5'(ta &a&!( e '#8!"a>=e( (!e /!le"a( a"'e#ta'( e@!*
ela$'!#a&!( $!" a /!&*>-! &e al'"e#t!(, tata#&! !( &a&!( $!leta&!( /! "e'! &e
548'$!( e taela(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 44/69
44
E.e"/l! Ela!a>-! &e 548'$!( /aa e./e((a !( /!le"a( "a/ea&!( e"
&ete"'#a&a( e5'=e( &a $'&a&e0
6, . SE(2-D#SA PEREP7;# E -(2ER'78ES
CONECIMENTO CONCEITUAL
CNCNFOA6 C!"/ee#&e ! ('5#'8'$a&! &e ('"et'a 'lateal e e$!#e$e e((a
$aa$te?(t'$a #a "a'!'a &!( a#'"a'( e e" "a<*'#a( <*e )!a" !* (e l!$!"!)e",
e((alta#&!:(e a ela>-! $!" ! e<*'l?'!0
E.e"/l! I&e#t'8'$a>-! &e e'.! &e ('"et'a e" (ee( *"a#!(, $a$!!, 5at!,
!!leta, /4((a! et$0, e e" !+et!( $!"! a)'-!, $a! et$0
CNCNFOA I&e#t'8'$a e<*'l?'!( e(t4)el, '#(t4)el e '#&'8ee#te /ela a#al'(e &a/!('>-! &! $e#t! &e 5a)'&a&e, e" $!"! $aa$te'2a a &'8ee#>a e#te e<*'l?'!
e(t4t'$! e &'#"'$!0
E.e"/l! Ve'8'$a>-! &! 8*#$'!#a"e#t! &a ala#>a &e a>!( '5*a'(, &a 5a#5!a,
et$0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA I#)e(t'5a (!e a e.'(t#$'a &e t'/!( &e ('"et'a #a #at*e2a0E.e"/l! O(e)a>-! &e !a( &e ate, $!"! /'#t*a( e '&e#t'8'$a>-! &e ele"e#t!(
&e ('"et'aX $!#(t*>-! &e *" $ale'&!($/'! e $!"/aa>-! &e '"a5e#( 8!"a&a(
<*a#t! a a(/e$t!( &e ('"et'a0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA Pla#e+a a $!#(t*>-! &e !+et!( <*e e.e"/l'8'<*e" &'8ee#te( t'/!(
&e e<*'l?'!0E.e"/l! Le)a#ta"e#t! &e e.e"/l!( &e &'8ee#te( e<*'l?'!( /e(e#te( #! &'a:a:
&'a0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA1 Ela!a e(<*e"a(, &e(e#!( e '"a5e#( <*e e/e(e#te"
&'8ee#te( e<*'l?'!(0
E.e"/l! Ela!a>-! &e "ate'a'( &e &')*l5a>-! <*e e./l'<*e" !( &'8ee#te(
e<*'l?'!( /e(e#te( #! &'a a &'a0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 45/69
45
+& '(#)EF
UCH d AMBIENTE, RECURSOS E RESPONSABILIDADE CONECIMENTO
CONCEITUAL
CNCNFOA16 C!"/ee#&e a !$!#$'a &e $'$l!( #at*a'( e a (*a '"/!t#$'a
/aa a )'&a #a Tea0
E.e"/l! De($'>-! &a( eta/a( <*e e#)!l)e" !( /'#$'/a'( $'$l!( '!5e!<*?"'$!(
#! /la#eta ! $'$l! &a 45*a, &! #'t!5#'!, &! !.'5#'! e &! $a!#!0
CNCNFOA1 I&e#t'8'$a ('t*a>=e( &e *t'l'2a>-! a&e<*a&a e &e &e(/e&?$'! &e
a5*a, '#$e#t')a#&! /at'$a( &e $!#(*"! $!#($'e#te #a (!$'e&a&e0
E.e"/l! Rea/!)e'ta"e#t! &e 45*a &a $*)a /aa !*ta( at')'&a&e(0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA1 C!"/ee#&e '"/l'$a>=e( &! *(! &e /!&*t!( /el!( (ee( *"a#!(
<*e '#te8ee" #a at"!(8ea e #a )'&a tee(te0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &a ela>-! &!( 5a(e( &! e8e't! e(t*8a $!" a( "*&a#>a(
$l'"4t'$a(, &e te"/eat*aX &a altea>-! &a '#$'&#$'a &e a&'a>-! *lta)'!leta (!e
a (*/e8?$'e tee(te e" 8*#>-! &!( 5a(e( <*e ea5e" $!" ! !2#'! #a at"!(8ea0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#CNCNFOA1 I#)e(t'5a a( /'#$'/a'( 8!#te( &e a5*a *t'l'2a&a( #a $!"*#'&a&e e
(*a( 8!"a( &e tata"e#t!0
E.e"/l! I#)e(t'5a>-! &a( 45*a( &e '!(, "a, '5aa/(, la5!(, /!>!( ate('a#!(,
e" $!"! 8!"a( &e tata"e#t! e &e &'(/!#''l'&a&e &a 45*a #a $!"*#'&a&e 45*a
e#$a#a&a, /!>!(, e(ta>-! &e tata"e#t!0
CNCNFOAH I#)e(t'5a a( /'#$'/a'( '"/l'$a>=e( $a*(a&a( /el! *(! &e /!&*t!(
te$#!l5'$!( <*a#t! a( altea>=e( $l'"4t'$a(, &e te"/eat*a e &e a&'a>-! <*eat'#5e" a (*/e8?$'e tee(te0
E.e"/l! B*($a &e '#8!"a>=e( (!e (*(t#$'a( <*e $a*(a" ! e8e't! e(t*8a,
$!"/aa>-! &a $!#t'*'>-! elat')a &e $a&a *"a &e((a( (*(t#$'a( #! a*"e#t!
&! e8e't! e(t*8a, /!/!('>-! &e (!l*>=e( /aa a "'#'"'2a>-! &! /!le"a0
"-(G6'GE(S
CNCNFOAH1 I#te/eta $!"*#'$a>=e( /e(e#te( e" &')e(a( "?&'a( (!e
/!le"a( a"'e#ta'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 46/69
46
E.e"/l! I#te/eta>-! &e '#8!548'$!( <*e a/e(e#ta" '#8!"a>=e( (!e
a<*e$'"e#t! 5l!al, e &e 548'$!( (!e ! a*"e#t! &a $!#$e#ta>-! &e 54(
$a#'$! #a at"!(8ea a! l!#5! &! te"/!0 Le't*a &e te.t!( &e &')*l5a>-! (!e
/!le"a( a"'e#ta'(0
60 . 2ERR'A #(S2-26-7;# E M#?-ME(2# CONECIMENTO CONCEITUAL
CNCNFOA1 C!"/ee#&e a 8!"a>-! &! S'(te"a S!la a /at' &e *"a
#e*l!(a e !( /!$e((!( &e e.$e>-! <*e !'5'#aa" !( /la#eta( !$!(!( e
5a(!(!( $!" (e*( (atl'te( e ! $'#t*-! &e a(te!'&e(0
E.e"/l! De($'>-! &a e)!l*>-! &a 8!"a>-! &! (!l e &!( /la#eta( /! "e'! &a
te!'a &a #e*l!(a /'"'t')a0CNCNFOAH Re$!#e$e a Tea $!"! *" /la#eta &e e(8ea( a/!.'"a&a"e#te
$!#$#t'$a( &! (e* '#te'! ate a at"!(8ea, $!" /!/'e&a&e( 8?('$!:<*?"'$a(
&'8ee#te(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &!( /!$e((!( 8?('$!( e <*?"'$!( &e 8!"a>-! &a Tea,
$aa$te'2a#&! !( "ate'a'( $!#(t't*'#te(, a( te"/eat*a e /e((-! &e $a&a e(8ea0
Ut'l'2a>-! &e '"a5e#( !* ('"*la>=e( e.'(te#te( #a I#te#et (!e a $!#(t't*'>-! &!
'#te'! &a Tea 7$!(ta, "a#t!, #%$le! e.te#! e #%$le! '#te#!9 /aa $!"/ee#&e !ta"a#! a/!.'"a&! &a( $a"a&a( '#te#a( e e.te#a(0
CNCNFOA3 C!"/ee#&e ! "!&el! &a( /la$a( te$t#'$a( 7!* l't!(8ea(9 /aa
e./l'$a 8e#"e#! #at*a'( $!"! )*l$=e(, tee"!t!( e t(*#a"'(, e#te#&e#&! a aa
!$!#$'a &e((e( 8e#"e#! #! Ba('l0
E.e"/l! Ut'l'2a>-! &e '"a5e#( !* ('"*la>=e( <*e "!(ta" a( /la$a( te$t#'$a(
e" *" /la#'(8'! /aa e./l'$a $!"! !$!e" !( tee"!t!(, !( )*l$=e( e !(
t(*#a"'(0CNCNFOA C!"/ee#&e a '#te&e/e#&#$'a &! $'$l! &a( !$a( $!" a
te$t#'$a &e /la$a(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! <*e a Tea *"a e#!"e "4<*'#a t"'$a 5ea#&! !(
"!)'"e#t!( te$t#'$!( e ! $'$l! &a( !$a( $!" (e*( &'8ee#te( t'/!( &e !$a(0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA; C!"/ee#&e e /e)e#' !( '($!( #at*a'( &e 8e#"e#!
&e)a(ta&!e( $!"! tee"!t!(, t(*#a"'(, )*l$a#'("!, e($!e5a"e#t!( e
'#*#&a>=e(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 47/69
47
E.e"/l! C!#(t*>-! &e "a/a:"%#&' $!" !( e)e#t!( &! $'#t*-! &e 8!5! e a
&'($*((-! &e "e&'&a( /e)e#t')a( e" '#8ae(t*t*a e at't*&e( e 4't!(0
C!"/ee#(-! <*e, #! Ba('l, /e&!"'#a" !( e)e#t!( $ata(t8'$!( ela$'!#a&!( a!(
8e#"e#!( $l'"4t'$!(0
CNCNFOA6 E#te#&e e a/e$'a &'8ee#te( /a'(a5e#( e ele)!(,
$!"/ee#&e#&! <*e (-! $!#&'$'!#a&a( /ela te$t#'$a &e /la$a(, 5a)'&a&e, 8l*.!
t"'$! e $l'"a0
E.e"/l! O(e)a>-! &e &'8ee#te( /a'(a5e#( e (e* ele)!, $aa$te'2a#&! a
'#te&e/e#&#$'a &e((a( "*&a#>a( $!" a te$t#'$a, $l'"a, 5a)'&a&e e 8l*.!
t"'$!0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA Pe(<*'(a e a#al'(a e($ala( &e "e&'&a( &e 8e#"e#! #at*a'( <*e
/!&e" (e &e)a(ta&!e(, $!"! !( tee"!t!(0
E.e"/l! C!#(t*>-! &e taela &e )al!e( 7/e<*e#!, "!&ea&!, 8!te9, a
'#te#('&a&e 7E($ala R'$te9 e !( e8e't!( $!e(/!#&e#te( &!( tee"!t!(0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA Fa2e le't*a &e '"a5e"@)?&e!( (!e ! C!("!, ate#ta#&! /aa8e#"e#! <*e !$!e" #! "e("!, e" $!"! eal'2a ('"*la>=e(0
E.e"/l! E./l!a )?&e!(, $!"! &a C!le>-! C!("!(W, &e Cal Sa5a#, e" $!"!
('"*la>=e( (!e ! ta"a#! elat')! &!( /la#eta( e &! S!l, e &'(t#$'a( elat')a(
e#te ele(, '#$l*'#&! (*a l!$al'2a>-! #a 5al4.'a e a e/e(e#ta>-! &a e(tela "a'(
/.'"a 7P.'"a Ce#ta*'90
6B . ?-D'A #(S2-26-7;# E REPR#D67;#CONECIMENTO CONCEITUAL
CNCNFOA M!(ta !( $!"/!#e#te( e ! 8*#$'!#a"e#t! &! a/ael! 5e#'tal
"a($*l'#! e 8e"'#'#!0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &e $!"! a )'&a /e/et*a&aX &!( !"#'!(
5!#a&!t8'$!(X &a 8et'l'&a&eX &a e(te'l'&a&e e &a 8e$*#&a>-!0
CNCNFOA1 E#te#&e $!"! !( !"#'!( e5*la" e /!"!)e" ! e<*'l?'! &!
8*#$'!#a"e#t! &! $!/!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 48/69
48
E.e"/l! Caa$te'2a>-! &a( ela>=e( e#te e(8!>! 8?('$!, 8e<*#$'a e(/'at'a e
at'"e#t!( $a&?a$!(X ! /a/el &a( 5l#&*la( a&e#a'( e &! /#$ea( #a /!&*>-! &e
e#e5'aX a 8*#>-! &a( 5l#&*la( e#&$'#a( e !"#'!(0
CNCNFOA11 E#te#&e a ta#("'((-! &!( '"/*l(!( elt'$!( /el! $!/!, ata)(
&a( ('#a/(e(0
E.e"/l! C!"/ee#(-! &! <*e *" e8le.! )!l*#t4'! e '#)!l*#t4'!X a $!#(t't*'>-!
e ! 8*#$'!#a"e#t! &! ('(te"a #e)!(! $e#tal0
CNCNFOA1H E#te#&e a ela>-! &!( /!$e((!( $!"! e(/'a>-!, $'$*la>-! e
&'5e(t-! *"a#a0
E.e"/l! Caa$te'2a>-! &! a/ael! $'$*lat'!X a( $aa$te?(t'$a( e a 8*#>-! &!
(a#5*e ela$'!#a#&! $!" a e(/'a>-! *"a#a0 Caa$te'2a ! a/ael! &'5e(t')!Xe#2'"a( e 8*#>=e(X 8*#>-! e /!$e((! &a &'5e(t-!0
#(2E:26'"-1'7;# <-S2=R-'> S#-'" E 6"26R'"
CNCNFOA13 C!"/ee#&e a( "*&a#>a( 8?('$a(, 8'('!l5'$a( e $!"/!ta"e#ta'(
!$!'&a( #! /!$e((! &e /*e&a&e0
E.e"/l! Re$!#e$e "*&a#>a( #! !5a#'("! <*e !$!e" $!" a a&!le($#$'aX
e$!#e$e e(/!#(a'l'&a&e( &e$!e#te( &e ta'( "*&a#>a(, ela$'!#a&a( a$!"/!ta"e#t!( (!$'a'( e (e.*al'&a&e0
PR#ESS#S E PR52-'S DE -(?ES2-G'7;#
CNCNFOA1 I#)e(t'5a a '#8l*e#$'a &a al'"e#ta>-! $!" a /!&*>-! &e
!"#'!( e a e5*la>-! e ! e<*'l?'! &! !5a#'("!0
E.e"/l! Ut'l'2a>-! &e &a&!( 'l'!548'$!( /aa 8a2e le)a#ta"e#t! &e $!"!
#*t'e#te( e" e.$e((! !* (*a 8alta $a*(a" &e(e<*'l?'! #! !5a#'("!X $!"! a&e8'$'#$'a &e '!&! /!&e $a*(a /!le"a( #a 5l#&*la t'e!'&e e #-! /!&*2' "a'(
!"#'!(X $!"! ! e.$e((! &e a>%$a '#'e a /!&*>-! &e '#(*l'#a #! !5a#'("!0
"-(G6'GE(S
CNCNFOA1; Ela!a $!"*#'$a>=e( (!e "*&a#>a( <*e a$!#te$e" #a
a&!le($#$'a0
E.e"/l! Ela!a>-! &e $ata2e( e 8!let!( &e &')*l5a>-! (!e &!e#>a(
(e.*al"e#te ta#("'((?)e'(, (!e ta#(8!"a>=e( 8?('$a( e e"!$'!#a'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 49/69
49
,& '(#)EF
REPRESE(2'78ES> SE(2-D#S E S-G(-F-'D#S D# 2EMP#
ISTRICO
PROCEDIMENTOS DE PESUISA
CI6FOA6H Ut'l'2a te$#!l!5'a( /aa a$e((! a( 8!#te( '(t'$a( 7&a&!(,
e5'(t!(, &!$*"e#t!( e #aat')a(9 e" /e(<*'(a( (!e a$!#te$'"e#t!( /a((a&!(0
CI6FOA63 I&e#t'8'$a 8!#te( '(t'$a(, ta'( $!"! &!$*"e#t!( /e((!a'(,
8!t!5a8'a(, #aat')a( !a'(, e($'ta( e '$!#!548'$a( e "ate'a'( a*&'!)'(*a'(,
e$!#e$e#&!:a( $!"! 8ea"e#ta( /aa a /!&*>-! &e e)'&e#$'a( e /!(te'!
8!"*la>-! &e #aat')a( (!e ! /a((a&!, a"/l'a#&! ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e
a $!"/ee#(-! (!e ! /a((a&! &! l!$al !* &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &!"*#&!0
CI6FOA6 O5a#'2a e (ele$'!#a '#8!"a>=e( $!leta&a( e" &'8ee#te(
(*/!te(, ta'( $!"! l'(ta(, &'4'!(, '!5a8'a(, <*e e./e((e" ! /!ta5!#'("! &e
&'8ee#te( (*+e't!( e /!((''l'te" a $!#(t*>-! &e #aat')a( '(t'$a(, *t'l'2a#&!:a(
/aa a"/l'a ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e a /e$e/>-! (!e "*&a#>a( e
/e"a##$'a( #a( '(t!'a( l!$a'(, &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &! "*#&!0
CI6FOA6; C!"*#'$a $'at')a"e#te, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(,e(*lta&!( &e e(t*&!( e /e(<*'(a( a$e$a &!( /!$e((!( &e $!l!#'2a>-! !$!'&!(
#a( A"'$a(, $!" #8a(e #a $!l!#'2a>-! /!t*5*e(a0
REPRESENTAÇES DO TEMPO
CI6FOA66 C!#e$e e e$!#e$e &')e(a( "a#e'a( &e $!#ta5e" e &e e5'(t!
&! te"/! K $ale#&4'!( e !*ta( 8!"a( $!#(a5a&a( K, &!( a(te$a(, &!( "a'a(, &!(
e5?/$'!(, &!( &'8ee#te( /!)!( '#&?5e#a( a('le'!( e#te !*t!(, &'($*t'#&! *(!( ea&e<*a>=e(0
CI6FOA6 C!"/ee#&e a( &'8ee#te( "e&'&a( &e te"/! $!"*"e#te *t'l'2a&a(
K &$a&a, ($*l!, "'l#'!, ea K e a( 8!"a( &e eal'2a a( "e&'>=e( e" !*ta(
$*lt*a(0
CI6FOA6 D'"e#('!#a a &*a>-! &e /e?!&!( '(t'$!(, te#&! $!"!
e8ee#$'a "ate'a'( <*e /!((''l'te" $!#$et'2a a( ela>=e( &e 5a#&e2a e#te
a#!(, &$a&a(, ($*l!(, "'l#'!( e ea(0
'2EG#R-'S> (#78ES E #(E-2#S
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 50/69
50
CI6FOA6 Re$!#e$e a e.'(t#$'a &e *"a '(t!'a &a *"a#'&a&e <*e
a#te$e&e ! a&)e#t! &a e($'ta e a( e./e'#$'a( &e (!$'e&a&e( a5a8a( a /at' &e
"%lt'/l!( e5'(t!(0
CI6FOA C!#e$e e /!le"at'2a a( &'8ee#te( )e(=e( (!e a( /!)4)e'(
!ta( &! (e *"a#! /aa a A"'$a, ta'( $!"! )'a E(te't! &e Be'#5, )'a &!
Atl#t'$! !* )'a &! Pa$'8'$!0
CI6FOA1 C!#e$e e /!le"at'2a a( &'8ee#te( 8!"a( &e /e'!&'2a>-! &!(
/!$e((!( '(t'$!( ta'( $!"! ! "!&el! <*a&'/at'te 8a#$( 7I&a&e A#t'5a, I&a&e
Me&'a, I&a&e M!&e#a e I&a&e C!#te"/!#ea9, '&e#t'8'$a#&! $!"! ! Ba('l (e
'#(ee #e(ta /e'!&'2a>-!0
CI6FOAH I&e#t'8'$a e &'($*t' $aa$te?(t'$a(, /e((!a(, '#(t't*'>=e(, '&e'a( ea$!#te$'"e#t!( elat')!( a $a&a *" &e((e( /e?!&! '(t'$!( I&a&e A#t'5a, I&a&e
Me&'a, I&a&e M!&e#a e I&a&e C!#te"/!#ea0
CI6FOA3 I&e#t'8'$a e /!le"at'2a a( &'8ee#te( 8!"a( &e e/e(e#ta>-! &a
&')'(-! &a '(t!'a a('le'a 7Ba('l P:$!l!#'al, Ba('l C!l#'a, Ba('l Re'#!, Ba('l
I"/'! e Ba('l Re/*l'$a9, e(t*&a#&! ta+et'a( &e (*+e't!(, '#(t't*'>=e( e '&e'a(,
al" &e a$!#te$'"e#t!( elat')!( a( e./e'#$'a( /!l't'$a, e$!#"'$a, (!$'al e
$*lt*al a('le'a(0CI6FOA C!#e$e e /!le"at'2a a( &'8ee#te( 8!"a( &e !5a#'2a>-!
/!l't'$a &! Ba('l, &e(&e ! /e?!&! &a $!l!#'2a>-! /!t*5*e(a ate a
$!#te"/!a#e'&a&e 7C!l#'a, E(ta&!( &! Ba('l e &! G-!:Pa4 e &! Maa#-!,
Re'#! U#'&! a P!t*5al e Al5a)e(, I"/'! &! Ba('l e Re/*l'$a Fe&eat')a90
D-ME(S;# P#"32-#C-D'D;
CI6FOA; Re$!#e$e &'e't!( $')'(, /!l?t'$!( e (!$'a'( e(taele$'&!( /elaC!#(t't*'>-! Fe&eal &e 1, $!#('&ea#&! ! $!#te.t! '(t'$! #! <*al ela 8!'
ela!a&a e /!"*l5a&a, e8let'#&! (!e &'8ee#>a( e (e"ela#>a( e" ela>-! (
&e"a'( $!#(t't*'>=e( a('le'a(0
CI6FOA6 I&e#t'8'$a e /!le"at'2a (e"ela#>a( e &'8ee#>a(, a)a#>!( e
e$*!(, #a $!#(t*>-! &!( &'e't!( $')'(, '#te#al'2a#&!:!( $!"! )al!e(0
CI6FOA Re$!#e$e:(e $!"! $'&a&-! a('le'! e $!#e$e a( &'8ee#te(
&e8'#'>=e( &e $'&a&a#'a e" !*t!( te"/!( e l*5ae(0
%& '(#)EF
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 51/69
51
PR#ESS#S E S6JE-2#S
PROCEDIMENTOS DE PESUISA
CIFOA Ut'l'2a te$#!l!5'a( /aa a$e((! a( 8!#te( '(t'$a( 7&a&!(,
e5'(t!(, &!$*"e#t!( e #aat')a(9 e" /e(<*'(a( (!e a$!#te$'"e#t!( /a((a&!(,
(ele$'!#a#&! '#8!"a>=e( $!#('&ea#&! ! $!#te.t! &e (*a /!&*>-!0
CIFOA I&e#t'8'$a (*+e't!( e /!$e((!( '(t'$!( ela$'!#a&!( a 8!"a>-!
&! /!)! a('le'! e" &'8ee#te( 8!#te(, ta'( $!"! &!$*"e#t!( !8'$'a'( 7l'(ta( &e
'"'5a#te(, &!$*"e#t!( $e#('t4'!(, e5'(t!( /a!<*'a'( e#te !*t!(9, &!$*"e#t!(
/e((!a'(, 8!t!5a8'a(, #aat')a( !a'(, e($'ta( e '$!#!548'$a( e "ate'a'(
a*&'!)'(*a'(0
CIFOA C!"*#'$a, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#( 7"*('$al, &a"at%5'$ae tele"4t'$a e#te !*ta(9 e(*lta&!( &e /e(<*'(a( a$e$a &e (*+e't!( e /!$e((!(
'(t'$!( ela$'!#a&!( a 8!"a>-! &! /!)! a('le'! ('t*a&!( e#te !( ($*l!( VI
e I0
REPRESENTAÇES DO TEMPO
CIFOA1 Re$!#e$e ! /!ta5!#'("! &e (*+e't!( e &e 5*/!( '(t'$!( #!
/!$e((! &e 8!"a>-! &! /!)! a('le'!, e" e)e#t!( $!"! a C!#<*'(ta 7VI9, !(&e(l!$a"e#t!( 8!$a&!( &e a8'$a#!( 7VII:I9, a "'5a>-! &e e*!/e*( e a('4t'$!(
7I : 9 e "'5a>=e( '#te#a( 7I : I90
CATEGORIAS, NOÇES E CONCEITOS
CIFOAH I#8e', a /at' &e 8!#te( &')e(a(, a( "!t')a>=e( e a( $!#(e<*#$'a(
&e $!#8l't!( e#te /!&ee( l!$a'( e /!&e $e#tal #! Ba('l e./e((!( e" "!)'"e#t!(
ta'( $!"! a Re)!lta &e Be$`"a# 7169, a I#$!#8'&#$'a M'#e'a 719, a
I#$!#8'&#$'a Ba'a#a !* Re)!lta &!( Al8a'ate( 7190CIFOA3 I#8e', a /at' &e 8!#te( &')e(a(, ! /!ta5!#'("! &e (*+e't!( e"
/!$e((!( '(t'$!( #! Ba('l e./e((!( e" "!)'"e#t!( ta'( $!"! a C!#8e&ea>-!
&!( Ta"!'!( 71;;6:1;69, a Caa#a5e" 713;:19 e a Bala'a&a 713:1190
CIFOA Re$!#e$e !( &'8ee#te( /!$e((!( &e e($a)'&-! !$!'&!( #!
Ba('l K E($a)'&-! &e a8'$a#!( e E($a)'&-! &e '#&?5e#a( K ela$'!#a#&!:!( a
8!"a>-! /!l't'$a, e$!#"'$a, $*lt*al e (!$'al &a( &'8ee#te( e5'=e( &! Ba('l0
CIFOA; C!#e$e e $!"/ee#&e &'8ee#te( 8!"a( &e e./l!a>-!
e$!#"'$a e &e ela>=e( /!l't'$a( #! Ba('l, /! "e'! &! e(t*&! &!( $'$l!( &a $a#a
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 52/69
52
&e a>%$a, e#te !( ($*l!( VI e VIII, #! N!&e(te, &! !*! e &a "'#ea>-! #!(
($*l!( VII e VIII e &! $a8, #! ($*l! I, #! S*&e(te0
CIFOA6 C!#e$e ! /a/el &a E($a)'&-! &e a8'$a#!( e '#&?5e#a( #! E(ta&!
&! G-!:Pa4 e Maa#-!, ela$'!#a#&!:! a( 8!"a( &e e./l!a>-! e$!#"'$a e a(
ela>=e( /!l't'$a( $!#(t*?&a(, /! "e'! &! e(t*&! &a e$!#!"'a e.tat')a, e#te !(
($*l!( VII e VIIIX
CIFOA C!#e$e e $!"/ee#&e !( (e#t'&!(, !( ('5#'8'$a&!( e a(
e/e(e#ta>=e( &a e($a)'&-! #! Ba('l 7($*l!( VI:I9, #! e(/a>! *a#!,
ela$'!#a#&!:a a( &'8ee#te( at')'&a&e( e$!#"'$a( e a( &')e(a( ela>=e( &e /!&e,
/! "e'! &! e(t*&! &a( 8!"a( &e taal! e &e (!$'a'l'&a&e( /e(e#te( #a(
$'&a&e( a('le'a(0CIFOA C!#e$e !( /!$e((!( &e e('(t#$'a a E($a)'&-! /!ta5!#'2a&!(
/! '#&?5e#a(, a8'$a#!( e #e5!( e($a)'2a&!(, ta'( $!"! ! *'l!"! &!( Pal"ae(
7($*l!( VI e VII9 e a Re)!lta &!( Ma"-! 7($*l! VIII90
CIFOA C!#e$e e $!"/ee#&e !( (e#t'&!(, !( ('5#'8'$a&!( e a(
e/e(e#ta>=e( &! "!)'"e#t! a!l'$'!#'(ta #! Ba('l 7($*l! I9, )e'8'$a#&!:(e
"!t')a>=e( e $!#(e<*#$'a( &! 13 &e "a'! /aa a /!/*la>-! #e5a e a 8!"a>-!
&! "!)'"e#t! #e5!0CIFOA C!#e$e e $!"/ee#&e !( (e#t'&!(, !( ('5#'8'$a&!( e a(
e/e(e#ta>=e( &!( "!)'"e#t!( '#&?5e#a( #! Ba('l 7(e$0 90
CIFOA1 C!#e$e e &'($*t', $!#('&ea#&! a( $ate5!'a( et#!$e#t'("! e
alte'&a&e, !a( l'te4'a(, '/ete.t!( e '$!#!548'$a(, /!&*2'&a( e#te !( ($*l!(
VI e I, (!e a 8!"a>-! &! /!)! a('le'!, e"ete#&! a!( (e*( $!#te.t!( &e
(*a /!&*>-!0
D-ME(S;# P#"32-#C-D'D;
CIFOAH Re$!#e$e e &'($*t' /'#$?/'!( &!( &'e't!( *"a#!( e $')'( &!(
a('le'!(, /!('$'!#a#&!:(e (!e "!&!( &e tata"e#t!, e(teet'/!(, /e$!#$e't!(
e at't*&e( &'($'"'#at'a( e" &'8ee#te( te"/!al'&a&e(0
CIFOA3 Re$!#e$e &'8ee#te( $!#$e/>=e( e $!#&'>=e( &e )'&a &e /!)!(
'#&?5e#a(, $!l!#'2a&!e( e "'5a#te( e*!/e*(, /!)!( a8'$a#!( e a8!:a('le'!(,
ela$'!#a#&!:a( a( &')e(a( 8!"a( &e !5a#'2a>-! &a )'&a e &! taal!, &!(
)al!e( e #e$e(('&a&e( &e $a&a 5*/!, &e(#at*al'2a#&! /e$!#$e't!( e
e(teet'/!(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 53/69
53
CIFOA I&e#t'8'$a, /!le"at'2a e e"'t' !/'#'=e( (!e a( $a*(a( &a
e.$l*(-! (!$'al &e "'5a#te( &e &'8ee#te( /!$e&#$'a(, /!)!( '#&?5e#a( e a8!:
a('le'!(, #! te"/! /e(e#te0
*& '(#)EF
ANÁLISE DE PROCESSOS ISTRICOS
PROCEDIMENTOS DE PESUISA
CIFOA; Ut'l'2a te$#!l!5'a( /aa a$e((! a( 8!#te( '(t'$a( 7&a&!(,
e5'(t!(, &!$*"e#t!( e #aat')a(9 e" /e(<*'(a( (!e a$!#te$'"e#t!( /a((a&!(,
(ele$'!#a#&! '#8!"a>=e( $!#('&ea#&! ! $!#te.t! &e (*a /!&*>-!0
CIFOA6 I&e#t'8'$a 8!#te( 'l'!548'$a( e &!$*"e#ta'( <*e e./e((e")?#$*l!( e#te /!$e((!( '(t'$!( )')'&!( #! Ba('l e /!$e((!( '(t'$!( !$!'&!(
e" !*t!( e(/a>!( e /e?!&!(, e$!#e$e#&! $!#t'#*'&a&e(, /e"a##$'a( e
"*&a#>a(, /! "e'! &! e(t*&! &!( /!$e((!( &e C!#<*'(ta &a A"'$a /el!(
/!t*5*e(e( e &e I#&e/e#&#$'a &! Ba('l0
CIFOA Re$!#e$e a( $!#(t*>=e( te.t*a'( $!"! 8!"*la>=e(
'#tee((a&a(,
ela$'!#a&a( a( &'(/*ta( e $!#8l't!( )')'&!( /ela (!$'e&a&e <*e a( /!&*20CIFOA C!"*#'$a, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(, e(*lta&!( &e e(t*&!(
e /e(<*'(a( a$e$a &!( #e.!( <*e )'#$*la" /!$e((!( '(t'$!( )')'&!( #! Ba('l a
!*t!( e(/a>!( e /e?!&!(0
REPRESE(2'78ES D# 2EMP#
CIFOA C!#e$e e $!"/ee#&e ! $!#te.t! e$!#"'$! &e P!t*5al, a(
)(/ea( &a C!#<*'(ta, /! "e'! &! e(t*&! &a( '#)e(t'&a( /!t*5*e(a( /el! Atl#t'$! e (*a '#$*(-! /ela $!(ta &a Á8'$a0
CIFOA1 C!#e$e e $!"/ee#&e ! $!#te.t! /!l't'$! &a Á8'$a (*(aa'a#a,
a( )(/ea( &a C!#<*'(ta, /! "e'! &! e(t*&! &a &')e('&a&e &e /!)!(, &a
8!"a>-! &e e(ta&!(, $!"! ! Re'#! &e Mal', e &! l*5a &a E($a)'&-! e#te a(
(!$'e&a&e( a8'$a#a(0
CIFOA11 C!#e$e e $!"/ee#&e ! $!#te.t! /!l't'$! &!( /!)!( '#&?5e#a(
a'ta#te( &! te't'! a('le'!, a! te"/! &a C!#<*'(ta, /! "e'! &! e(t*&! &a
&')e('&a&e &e /!)!( e &a '"/!t#$'a &a 5*ea #a( ela>=e( I#te t#'$a(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 54/69
54
CIFOA1H C!#e$e e $!"/ee#&e a $!l!#'2a>-! /!t*5*e(a #a A"'$a
$!"! *" /!$e((! &e &'(/*ta(, te#(=e(, $!#8l't!( e #e5!$'a>=e(, /! "e'! &!
e(t*&! &a( ela>=e( e#te a "et/!le e a( $!l#'a(, &a( ela>=e( "a#t'&a( /el!(
$!l!#!( $!" !( /!)!( a8'$a#!( e /!)!( '#&?5e#a( e &a( ela>=e( e#te a( &')e(a(
$!l#'a( #! te't'! a"e'$a#!, ta'( $!"! a( $!l#'a( &e S-! V'$e#te, Sal)a&!,
M'#a( Gea'(, R'! &e Ja#e'!, Pe#a"*$! e Maa#-!0
CIFOA13 C!#e$e e $!"/ee#&e a I#&e/e#&#$'a &! Ba('l $!"! *"
/!$e((! <*e (e e(te#&e &! '#'$'! a "ea&!( &! ($*l! I, /e"ea&! /! $!#8l't!(,
&'(/*ta( e #e5!$'a>=e(0
CIFOA1 C!#e$e e $!"/ee#&e ! /!$e((! &e '#&e/e#&#$'a $!"! *"
"!"e#t! &e 8!"*la>-! &e e(t*t*a( &e /!&e <*e )'#$*la" !( &'8ee#te( a5e#te(<*e $!#8!"a" a (!$'e&a&e a('le'a0
CIFOA1; C!#e$e e $!"/ee#&e !( (e#t'&!(, !( ('5#'8'$a&!( e a(
e/e(e#ta>=e( (!e a 8!"a>-! &! Ba('l 8!"*la&a( #! ($*l! I, ela$'!#a#&!:
a( a!( '#tee((e( &e /ate &a( el'te( a('le'a(, /! "e'! &! e(t*&! &a(
8!"*la>=e( &! I#(t't*t! '(t'$! e Ge!548'$! Ba('le'!0
'2EG#R-'S (#78ES E #(E-2#SCIFOA16 Re$!#e$e a C!#<*'(ta &a A"'$a $!"! /ate &! /!$e((! &e
e./a#(-! *lta"a'#a e*!/e'a, /! "e'! &! e(t*&! &a( ela>=e( e$!#"'$a( #a(
<*a'( !( /!t*5*e(e( e(ta)a" '#(e'&!( e#te !( ($*l!( IV e V0
≫ CIFOA1 Re$!#e$e a e./a#(-! *lta"a'#a $!"! /ate &a
e8!"*la>-! &a( '&e'a( /!/!$'!#a&a /el! Re#a($'"e#t! e*!/e*, /! "e'! &!
e(t*&! &a( '#8le.=e( !$!'&a( #! $a"/! &a( Ate( e &a C'#$'a0
CIFOA1 C!"/ee#&e a( ela>=e( e#te e*!/e*( e /!)!( '#&?5e#a( #!Ba('l $!"! $!#(t*>=e( &! te"/!, /e"ea&a( /! $!#8l't!(, &'(/*ta( e
#e5!$'a>=e(, /! "e'! &! e(t*&! &a Pa$'8'$a>-! &! R'! &e Ja#e'!0
CIFOA1 C!"/ee#&e ! $!"e$'a &e e($a)!( a8'$a#!( $!"! $!#(t*>-! &!
te"/!, ela$'!#a#&!:! a!( '#tee((e( &a( el'te( a8'$a#a(, a"e'$a#a( e
/!t*5*e(a(0
CIFOA11 I&e#t'8'$a e &'($*t' a 8!"a $!"! (e &e* a $!l!#'2a>-! &a( &')e(a(
/ate( &! te't'! a"e'$a#! /el!( /!t*5*e(e(, /e$ee#&! a &')e('&a&e &a(
$!#8!"a>=e( $!l!#'a'(, /! "e'! &e e(t*&!( &e $a(!, $!"! a $!l!#'2a>-! &e S-!
Pa*l! e a $!l!#'2a>-! &! N!&e(te0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 55/69
55
CIFOA111 Re$!#e$e !( #e.!( e#te ! /!$e((! &e I#&e/e#&#$'a e a(
ta#(8!"a>=e( !$!'&a( #a E*!/a, /! "e'! &! e(t*&! &a Re)!l*>-! Fa#$e(a e
(e*( &e(&!a"e#t!( #! $a"/! /!l't'$!0
CIFOA11H Re$!#e$e !( #e.!( e#te ! /!$e((! &e I#&e/e#&#$'a e a(
&e"a'( '#&e/e#&#$'a( !$!'&a( #a A"'$a, e" e(/e$'al a( &a A"'$a
E(/a#!la, &e(ta$a#&! ('"'l't*&e( e &'8ee#>a(0
CIFOA113 C!"/ee#&e a I#&e/e#&#$'a $!"! *" "!"e#t! &e
e!&e#a"e#t! &a( ela>=e( &e /!&e #! '#te'! &! Ba('l, /! "e'! &! e(t*&! &!(
$!#8l't!( <*e &e"a$aa" !( /'"e'!( "!"e#t!( &! /a'(, ta'( $!"! a A&'$a>-! e
a Caa#a5e"0
CIFOA11 Re$!#e$e a( '#$!/!a>=e( &! /e#(a"e#t! l'eal #! Ba('l, /! "e'! &! e(t*&! &! /e#(a"e#t! l'eal e./e((! #a Re)!l*>-! Gl!'!(a e #a
Re)!l*>-! Fa#$e(a0
CIFOA11; Re$!#e$e a e(/e$'8'$'&a&e &! /e#(a"e#t! l'eal #! Ba('l, /!
"e'! &! e(t*&! &a( $!#ta&'>=e( <*e &e"a$aa" (*a ta+et'a #! Ba('l
I#&e/e#&e#te, ta'( $!"! a "a#*te#>-! &a e($a)'&-! e a e(t'>-! &!( &'e't!( $')'(
a *"a /ate &a /!/*la>-!0
CIFOA116 Re$!#e$e #e.!( e#te ! /!$e((! &e e!&e#a"e#t! &a "-! &e!a #! I"/'! e a( ta#(8!"a>=e( !$!'&a( #a e$!#!"'a '#te#a$'!#al, /! "e'!
&! e(t*&! &! 8'" &! $!"e$'! atl#t'$! &e e($a)!(0
CIFOA11 Re$!#e$e !( #e.!( e#te ! /!$e((! &e e!&e#a"e#t! &a "-! &e
!a, a )'#&a &e '"'5a#te( e*!/e*( e !( '#tee((e( /!l?t'$!( &a( el'te( a('le'a(,
/! "e'! &! e(t*&! &a( te!'a( /(e*&!$'e#t?8'$a(, &e $*#! a$'(ta0
D-ME(S;# P#"32-#C-D'D;CIFOA11 Re$!#e$e "*&a#>a( e /e"a##$'a( #a $!#8!"a>-! &!( &'e't!(
$')'(, $!#('&ea#&! a #!>-! &e $'&a&a#'a )')'&a #! Ba('l &! ($*l! I e e" !*t!(
e(/a>!( e a /e(e#te #a (!$'e&a&e a('le'a $!#te"/!#ea0
CIFOA11 Re$!#e$e "*&a#>a( e /e"a##$'a( #! l*5a !$*/a&! /ela(
"*lee( #a (!$'e&a&e a('le'a, a /at' &a $!#('&ea>-! &a $!#&'>-! 8e"'#'#a #!
Ba('l &! ($*l! I e e" !*t!( e(/a>!( e a (*a $!#&'>-! #a $!#te"/!a#e'&a&e0
CIFOA1H Re$!#e$e "*&a#>a( e /e"a##$'a( #a( ela>=e( &e taal! #a
(!$'e&a&e a('le'a, a /at' &a $!#('&ea>-! &! l*5a &! taal! #! Ba('l &!
($*l! I e &! Ba('l $!#te"/!#e!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 56/69
56
CIFOA1H1 Re$!#e$e "*&a#>a( e /e"a##$'a( #! l*5a !$*/a&! /!
/!/*la>=e( #e5a( e '#&?5e#a( #a (!$'e&a&e a('le'a, $!#('&ea#&! (*a $!#&'>-!
#!( /a((a&!( $!l!#'al e '"/e'al a('le'! e #a (!$'e&a&e a('le'a $!#te"/!#ea0
+& '(#)EF
ANALISANDO PROCESSOS ISTRICOS
PROCEDIMENTOS DE PESUISA
CIFOA1H3 I&e#t'8'$a 8!#te( 'l'!548'$a( e &!$*"e#ta'( <*e e./e((e"
)?#$*l!( <*e ela$'!#a" /!$e((!( '(t'$!( )')'&!( #! Ba('l, elat')!( a E$!#!"'a
e a P!l't'$a #! ($*l! , a /!$e((!( '(t'$!( !$!'&!( e" !*t!( e(/a>!( e
/e?!&!(, /! "e'! &! e(taele$'"e#t! &e #e.!( <*e &e#!te" $!#t'#*'&a&e(,/e"a##$'a( e "*&a#>a(0
CIFOA1H Re$!#e$e $!#8l't!( e te#(=e( (!$'a'( $!"! &'"e#(=e( '#ee#te(
&a )'&a (!$'al, e(*lta&! &a &')e('&a&e &e '#tee((e( e &e )'(=e( &e "*#&!0
CIFOA1H; I&e#t'8'$a e &'($*t' a( '#te#>=e( e )'(=e( &e "*#&! &e (*+e't!( e
5*/!( (!$'a'(, a /at' &a $!#('&ea>-! &a( a>=e( (!$'a'(, /! "e'! &! e(t*&! &a(
ela>=e( e$!#"'$a( e /!l't'$a( #! Ba('l &! ($*l! 0
CIFOA1H6 C!"*#'$a, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(, e(*lta&!( &e e(t*&!(e /e(<*'(a( a$e$a &!( $!#8l't!( e te#(=e( (!$'a'( e &!( #e.!( <*e )'#$*la"
/!$e((!( '(t'$!( )')'&!( #! Ba('l a !*t!( e(/a>!( e /e?!&!(0
REPRESE(2'78ES D# 2EMP#
CIFOA1H Re$!#e$e ! ($*l! $!"! *" "!"e#t! &e a$elea>-! &e
ta#(8!"a>=e( e$!#"'$a(, /!l't'$a(, (!$'a'( e $*lt*a'(0
CIFOA1H Re$!#e$e ! ($*l! $!"! *" "!"e#t! &e '#te#('8'$a>-! &eela>=e( e" #?)el /la#et4'! e &e "a'! '#te&e/e#&#$'a e#te a( e$!#!"'a( &!(
&')e(!( /a?(e( e $!#t'#e#te(0
CIFOA1H Re$!#e$e ! ($*l! $!"! *" "!"e#t! &e e!&e#a>-! &!(
&'e't!( $')'( e" /a?(e( &e t!&!( !( $!#t'#e#te(0
CIFOA13 C!"/ee#&e ! ($*l! $!"! *" "!"e#t! &e e!&e#a>-! e
e8!"*la>-! &a( ela>=e( &e taal!, e" 8*#>-! &a( ta#(8!"a>=e( #a e$!#!"'a
"*#&'al0
'2EG#R-'S> (#78ES E #(E-2#S
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 57/69
57
CIFOA131 C!#e$e e $!"/ee#&e a $'(e &a E$!#!"'a G!"'8ea, #! '#'$'! &!
($*l! , /! "e'! &! e(t*&! &a( 8!"a( &e e./l!a>-! &! taal! #!( (e'#5a'( e
&a e./a#(-! &! $!l!#'al'("! e*!/e* /el! le(te &a Á('a0
CIFOA13H C!#e$e e $!"/ee#&e a $'(e &a E$!#!"'a Ca8ee'a, #! ($*l!
, /! "e'! &! e(t*&! &a /a*ta &e e./!ta>=e( a('le'a( #a /'"e'a "eta&e
&a<*ele ($*l! e &! l*5a &! Ba('l #! $!"e$'! "*#&'al0
CIFOA133 C!#e$e e $!"/ee#&e a e"e5#$'a &a at')'&a&e '#&*(t'al e
a5!/e$*4'a #! Ba('l $!#te"/!#e!, ela$'!#a#&!:a( a( ela>=e( "a#t'&a( $!"
!*ta( e$!#!"'a(, e(/e$'al"e#te #! /e?!&! e#te a( &*a( 5a#&e( 5*ea(, #!
"!"e#t! (*(e<*e#te a Se5*#&a G*ea M*#&'al e #! *lt'"! <*atel &! ($*l! ,
/! "e'! &! e(t*&! &a '#(e>-! &! Ba('l #! $!"e$'! "*#&'al &!( /e?!&!((*/a$'ta&!(0
CIFOA13 C!#e$e e $!"/ee#&e a( ta#(8!"a>=e( !$!'&a( #a( ela>=e(
&e taal! #! Ba('l $!#te"/!#e!, /! "e'! &! e(t*&! &a e)!l*>-! &!( &'e't!( e
&e)ee( taal'(ta( e &!( "!)'"e#t!( (!$'a'( &e taala&!e( *a'( e *a#!(0
CIFOA13; C!#e$e e $!"/ee#&e ! G!l/e &e E(ta&! &e 13, ela$'!#a#&!:
! a e"e5#$'a &e #!)a( el'te( e a! $!#te.t! /!l't'$! &a Re/*l'$a Vela, /! "e'!
&! e(t*&! &a $a"a&a /!l't'$a &!( 5!)e#a&!e( e &a Re)!l*>-! C!#(t't*$'!#al'(ta&e 13H0
CIFOA136 C!#e$e e $!"/ee#&e a $!#8!"a>-! &e *"a #!>-! &e Ba('l e
&e a('le'!(, e"e5'&a &a at*a>-! /!l't'$a &e (et!e( "&'!( *a#!( e &a(
/!l't'$a( $*lt*a'( &! E(ta&! N!)!, /! "e'! &! e(t*&! &! M!&e#'("! 7Se"a#a &e
Ate M!&e#a9, Teat! E./e'"e#tal &! Ne5! e &a /!l't'$a &e e(ta&! /aa a $*lt*a0
CIFOA13 C!#e$e e $!"/ee#&e ! G!l/e M'l'ta &e 16 $!"! e(*lta&!
&a( te#(=e( (!$'a'( 5e(ta&a( &e(&e ! /!$e((! &e Re&e"!$at'2a>-!, /! "e'! &!e(t*&! &a( $!#&'>=e( (!$'a'( #! $a"/!, &a( /!/!(ta( &e e8!"*la>-! &a
e&*$a>-! e &!( "!)'"e#t!( $*lt*a'( *a#!(0
CIFOA13 C!#e$e e $!"/ee#&e ! /!$e((! &e Aet*a /!l't'$a $!"!
e(*lta&! &e &e"a#&a( &a (!$'e&a&e $')'l !5a#'2a&a, /! "e'! &! e(t*&! &a
et!"a&a &! "!)'"e#t! ('#&'$al e &a l*ta /!l't'$a /ela ele'>-! &'eta /aa
/e('&e#te0
CIFOA13 C!#e$e e $!"/ee#&e a C!#(t't*'#te &e 1 $!"! e(*lta&! &e
&e"a#&a( &a (!$'e&a&e $')'l !5a#'2a&a, /! "e'! &! e(t*&! &! M!)'"e#t! Ne5!,
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 58/69
58
&!( M!)'"e#t!( I#&?5e#a(, &e "!)'"e#t!( &e "*lee( e &e "!)'"e#t!( &e
a"/l'a>-! &!( &'e't!( &e $'a#>a( e a&!le($e#te(0
D-ME(S;# P#"32-#C-D'D;
CIFOA1 C!#$e't*a '(t!'$a"e#te a( ela>=e( &e taal! #! Ba('l
$!#te"/!#e!, e(taele$e#&! #e.!( $!" a( l*ta( e $!#<*'(ta( &!( "!)'"e#t!(
taal'(ta( a! l!#5! &! ($*l! 0
CIFOA11 C!#$e't*a '(t!'$a"e#te a /at'$'/a>-! /!l't'$a #! Ba('l
$!#te"/!#e!, e(taele$e#&! #e.!( $!" a( l*ta( /ela /at'$'/a>-! /!l't'$a e /ela
a"/l'a>-! &!( &'e't!( /!l?t'$!( e (!$'a'( a! l!#5! &! ($*l! 0
CIFOA1H C!#$e't*a '(t!'$a"e#te $'&a&a#'a #! Ba('l $!#te"/!#e!,e(taele$e#&! #e.!( $!" a( l*ta( /ela a"/l'a>-! e $!#(!l'&a>-! &e &'e't!( e
&e)ee( a! l!#5! &! ($*l! 0
CIFOA13 C!#$e't*a '(t!'$a"e#te a e$!#!"'a a('le'a $!#te"/!#ea,
e(taele$e#&! #e.!( $!" a e$!#!"'a "*#&'al a! l!#5! &! ($*l! 0
CIFOA1 C!#$e't*a '(t!'$a"e#te !( /!$e((!( &e a"/l'a>-! &a "!>-! &e
$'&a&a#'a, #! Ba('l $!#te"/!#e!, ela$'!#a#&!:!( a( ta#(8!"a>=e( (!$'a'( e
e$!#"'$a( !$!'&a( #! ($*l! 0OBJETIVOS DE APRENDIA!EM DO COMPONENTE CURRICULAR HIST$RIA
NO ENSINO #UNDAMENTAL
6% ANO&E#
REPRESENTA'(ES) SENTIDOS E SI!NI#ICADOS DO TEMPO HIST$RICO
PROCEDIMENTOS DE PESUISACI6FOA6H Ut'l'2a te$#!l!5'a( /aa a$e((! a( 8!#te( '(t'$a( 7&a&!(,
e5'(t!(, &!$*"e#t!( e #aat')a(9 e" /e(<*'(a( (!e a$!#te$'"e#t!( /a((a&!(0
≫ CI6FOA63 I&e#t'8'$a 8!#te( '(t'$a(, ta'( $!"! &!$*"e#t!( /e((!a'(,
8!t!5a8'a(, #aat')a( !a'(, e($'ta( e '$!#!548'$a( e "ate'a'( a*&'!)'(*a'(,
e$!#e$e#&!:a( $!"! 8ea"e#ta( /aa a /!&*>-! &e e)'&e#$'a( e /!(te'!
8!"*la>-! &e #aat')a( (!e ! /a((a&!, a"/l'a#&! ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e
a $!"/ee#(-! (!e ! /a((a&! &! l!$al !* &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &!
"*#&!0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 59/69
59
CI6FOA6 O5a#'2a e (ele$'!#a '#8!"a>=e( $!leta&a( e" &'8ee#te(
(*/!te(, ta'( $!"! l'(ta(, &'4'!(, '!5a8'a(, <*e e./e((e" ! /!ta5!#'("! &e
&'8ee#te( (*+e't!( e /!((''l'te" a $!#(t*>-! &e #aat')a( '(t'$a(, *t'l'2a#&!:a(
/aa a"/l'a ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e a /e$e/>-! (!e "*&a#>a( e
/e"a##$'a( #a( '(t!'a( l!$a'(, &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &! "*#&!0
CI6FOA6; C!"*#'$a $'at')a"e#te, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(,
e(*lta&!( &e e(t*&!( e /e(<*'(a( a$e$a &!( /!$e((!( &e $!l!#'2a>-! !$!'&!(
#a( A"'$a(, $!" #8a(e #a $!l!#'2a>-! /!t*5*e(a0
6c ANO@EF
REPRESENTAÇES, SENTIDOS E SIGNIFICADOS DO TEMPO ISTRICOPROCEDIMENTOS DE PESUISA
CI6FOA6H Ut'l'2a te$#!l!5'a( /aa a$e((! a( 8!#te( '(t'$a( 7&a&!(,
e5'(t!(, &!$*"e#t!( e #aat')a(9 e" /e(<*'(a( (!e a$!#te$'"e#t!( /a((a&!(0
CI6FOA63 I&e#t'8'$a 8!#te( '(t'$a(, ta'( $!"! &!$*"e#t!( /e((!a'(,
8!t!5a8'a(, #aat')a( !a'(, e($'ta( e '$!#!548'$a( e "ate'a'( a*&'!)'(*a'(,
e$!#e$e#&!:a( $!"! 8ea"e#ta( /aa a /!&*>-! &e e)'&e#$'a( e /!(te'! 8!"*la>-! &e #aat')a( (!e ! /a((a&!, a"/l'a#&! ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e
a $!"/ee#(-! (!e ! /a((a&! &! l!$al !* &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &!
"*#&!0
CI6FOA6 O5a#'2a e (ele$'!#a '#8!"a>=e( $!leta&a( e" &'8ee#te(
(*/!te(, ta'( $!"! l'(ta(, &'4'!(, '!5a8'a(, <*e e./e((e" ! /!ta5!#'("! &e
&'8ee#te( (*+e't!( e /!((''l'te" a $!#(t*>-! &e #aat')a( '(t'$a(, *t'l'2a#&!:a(
/aa a"/l'a ! )!$a*l4'! '(t!'!548'$! e a /e$e/>-! (!e "*&a#>a( e/e"a##$'a( #a( '(t!'a( l!$a'(, &a e5'-! e" <*e )')e, &! Ba('l e &! "*#&!0
CI6FOA6; C!"*#'$a $'at')a"e#te, /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(,
e(*lta&!( &e e(t*&!( e /e(<*'(a( a$e$a &!( /!$e((!( &e $!l!#'2a>-! !$!'&!(
#a( A"'$a(, $!" #8a(e #a $!l!#'2a>-! /!t*5*e(a0
OBJETIVOS DE APRENDIA!EM DO COMPONENTE CURRICULAR !EO!RA#IA
NO ENSINO #UNDAMENTAL
,& '(#)EF
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 60/69
60
# S6JE-2# E # M6(D#
CGE6FOA63 C!#e$e a &')e('&a&e te't!'al a('le'a a /at' &!( /!)!(
8!"a&!e( 7?#&'!(, #e5!( e e*!/e*(9 e e$!#e$e:l!( #!( (e*( 5*/!( &e
)')e#$'a(0
CGE6FOA6 Caa$te'2a a &')e('&a&e te't!'al a('le'a, ela$'!#a#&!:a a!
(e* l*5a &e )')e#$'aX
CGE6FOA6; I&e#t'8'$a /!$e((!( #at*a'(, '(t'$!(, (!$'!e$!#"'$!(,
(!$'!a"'e#ta'( e (!$'!$*lt*a'( <*e $aa$te'2a" a( /a'(a5e#(, e" (e*( 't"!( &e
ta#(8!"a>-!0
# "6G'R E # M6(D#
CGE6FOA66 Pe(<*'(a /!$e((!(, &'#"'$a(, 't"!( e $'$l!( &a #at*e2a,
ela$'!#a#&!:!( a( *#'&a&e( #at*a'( 7&!"?#'!( "!8!$l'"at'$!(, '!"a( et$09 e a
/a'(a5e#( &! te't'! a('le'!0
CGE6FOA6 C!"/ee#&e a a$a ! &a( te$#!l!5'a( #a '#te#('8'$a>-! &e
$!#e.=e( e#te l*5ae(, /! "e'! &e 8l*.!( &e '#8!"a>=e(, /e((!a(, "e$a&!'a(,
'&e'a( e )al!e(0CGE6FOA6 E#te#&e a( ela>=e( e#te (!$'e&a&e e #at*e2a, a /at' &a
a#al'(e &a( ta#(8!"a>=e( &a( /a'(a5e#( #at*a'( /ela( at')'&a&e( (!$'a'(,
$*lt*a'(, e$!#"'$a( e /!l't'$a(, #! /!$e((! &e /!&*>-! e a/!/'a>-! &! e(/a>!
5e!548'$!0
"-(G6'GE(S E # M6(D#
CGE6FOA6 C!leta '#8!"a>=e( &e 8!#te( )a'a&a( (!e ! Ba('l, !5a#'2a:la(,a#al'(a:la( e a/e(e#ta:la( /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(0
CGE6FOA Le e '#te/eta "a/a( e !*t!( e$*(!( /aa a#al'(a 8e#"e#!(,
8at!( e /!$e((!( 5e!548'$!(0
CGE6FOA1 C!"/ee#&e $!"! a)a#>!( $'e#t?8'$!( e te$#!l5'$!( /!"!)e"
"!&'8'$a>=e( #!( "!&!( &e )e, &e e./l'$a e &e a/e(e#ta 8e#"e#!(, 8at!( e
/!$e((!( 5e!548'$!(0
RESP#(S'4-"-D'DES E # M6(D#
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 61/69
61
CGE6FOAH C!"/ee#&e ! (ae 5e!548'$! $!"! $!#(t*>-! '(t'$a,
ela!a&! e a$*"*la&! $*lt*al"e#te /ela *"a#'&a&e0
CGE6FOA3 Re$!#e$e ele"e#t!( &a( "at'2e( '#&?5e#a( e a8'$a#a(, (*a
'"/!t#$'a #a 8!"a>-! &a (!$'e&a&e a('le'a e (e*( &'e't!( te't!'a'(0
CGE6FOA I&e#t'8'$a /!le"a( a"'e#ta'( e (e*( '"/a$t!(, a/!#ta#&!
/!((''l'&a&e( &e '#te)e#>-!0
%& '(#)EF
# S6JE-2# E # M6(D#
CGEFOA; S't*a (e*( l*5ae( &e )')e#$'a( e" ela>-! a!( )4'!( e$!te(e5'!#a'(, e$!#e$e#&! a( "a$a( &e((e( e$!te( #a )'&a $!t'&'a#a0
CGEFOA6 A#al'(a, #a )'&a $!t'&'a#a, ele"e#t!( $*lt*a'(, (!$'a'( e /!l?t'$!(
<*e '#8l*e#$'a" &'#"'$a( e5'!#a'( e" (*a( "%lt'/la( e($ala(0
# "6G'R E # M6(D#
CGEFOA I&e#t'8'$a e $aa$te'2a 4ea( &e !$!#$'a e &e &'(t'*'>-! &e
*#'&a&e( #at*a'(, ela$'!#a#&!:a( $!" (e*( a/!)e'ta"e#t!( e$!#"'$!(, (!$'a'(e $*lt*a'(0
CGEFOA Rela$'!#a a( /'#$'/a'( e&e( &e $'$*la>-! &e /e((!a( e &e
'#8!"a>=e( a!( "!)'"e#t!( "'5at'!( e a( '"/l'$a>=e( #!( a)a#>!(
te$#'$!$'e#t'8'$!:'#8!"a$'!#a'(0
CGEFOA A#al'(a 8l*.!( e$!#"'$!(, /!/*la$'!#a'( e $*lt*a'( /el! te't'!
a('le'!, e" $!"! /!l't'$a( #a$'!#a'( e '#te#a$'!#a'( <*e !( /!&*2'a" e
/!&*2e"0CGEFOA Re$!#e$e e $!#te.t*al'2a !( /!$e((!( &e !$*/a>-!,
/!)!a"e#t! e *a#'2a>-! &a( e5'=e( a('le'a(0
CGEFOA1 Caa$te'2a 4ea( *a'( e *a#a( a('le'a(, a#al'(a#&! ! *(! e
a !$*/a>-! &a tea, a <*e(t-! 8*#&'4'a, (e*( $!#8l't!( e a>=e( &!( "!)'"e#t!(
(!$'a'(0
"-(G6'GE(S E # M6(D#
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 62/69
62
CGEFOAH C!leta '#8!"a>=e( &e 8!#te( )a'a&a(, !5a#'2a:la(, a#al'(a:la( e
a/e(e#ta:la( /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(, /aa ! e(t*&! &! Ba('l e &e (*a(
e5'=e(0
CGEFOA3 De($e)e e "a/ea a at*al &')'(-! te't!'al &! Ba('l e !*ta(
/!((''l'&a&e( &e e5'!#al'2a>-!, $!#('&ea#&! $'t'!( e 8'#al'&a&e( *t'l'2a&!( /aa
'((!0
CGEFOA Ut'l'2a te$#!l!5'a( &a '#8!"a>-! e $!"*#'$a>-! /aa (e l!$al'2a,
eal'2a /e(<*'(a( e a/ee#&e@a#al'(a 8at!(, 8e#"e#!( e /!$e((!( 5e!548'$!(0
CGEFOA; C!leta e ('(te"at'2a '#8!"a>=e( a /at' &e /la#ta(, "a/a(,
$!<*'(, "a<*ete(, taela(, 548'$!(, /aa a/e(e#ta>-!, a)al'a>-!, a#al'(e e
$!"/aa>-! &e 8e#"e#!(, 8at!( e /!$e((!( 5e!548'$!(0
RESP#(S'4-"-D'DES E # M6(D#
CGEFOA6 A#al'(a a(/e$t!( &a 5e(t-! e &! &'e't! a *t'l'2a>-! &! /at'"#'!
$*lt*al, '(t'$!, #at*al e a '!&')e('&a&e a('le'a0
CGEFOA Pe(<*'(a a !'5e" &e /!le"a( (!$'a'(, a"'e#ta'(, $*lt*a'( e
/!l?t'$!( <*e a8eta" ! te't'! a('le'!, &e(e#)!l)e#&! (e#(! $'t'$! e
/!('$'!#a"e#t! e" ela>-! a ele(0
*& '(#)EF
# S6JE-2# E # M6(D#
CGEFOA I&e#t'8'$a a &')e('&a&e e a te't!'al'&a&e &!( /!)!( 8!"a&!e(
&a( A"e'$a7(9 e A8'$a7(90
CGEFOA I&e#t'8'$a *(!( e '"/a$t!( &a( te$#!l!5'a( #!( /!$e((!(
/!&*t')!( &a( (!$'e&a&e( a"e'$a#a( e a8'$a#a( e (*a( '#te8e#$'a( #a )'&a$!t'&'a#a0
CGEFOA C!"/ee#&e $!#te.t!( '(t'$!( &a e"e5#$'a &a( '&e'a( &e
a8'$a#'2a&!, lat'#!:a"e'$a#'&a&e, #!te:a"e'$a#'&a&e e (*a( '"/l'$a>=e( #!
"*#&! $!#te"/!#e! e #! (e* $!t'&'a#!0
# "6G'R E # M6(D#
CGEFOA1 Rela$'!#a &'#"'$a( e#te #at*e2a e (!$'e&a&e <*e $aa$te'2a"
a( /a'(a5e#( a"e'$a#a( e a8'$a#a( e" (e*( 't"!( e /!$e((!( &e ta#(8!"a>-!0
CGEFOAH C!"/ee#&e e e./l'$a /!$e((!( &e &e(l!$a"e#t!( &!( 5*/!(
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 63/69
63
*"a#!( /el! "*#&! e a( $!#&'>=e( (!$'!a"'e#ta'( e#)!l)'&a( #a !$*/a>-!
te't!'al0
CGEFOA3 C!ela$'!#a a l!$al'2a>-! &a7(9 Á8'$a7(9 e &a( A"'$a7(9 a(
$!#&'>=e( &e a/!/'a>-! &e (e*( te't'!( /! /!)!( &e !*t!( l*5ae(, e"
&'8ee#te( $!#te.t!( '(t'$!(, e a( "a$a( &e((e /!$e((! #a( /a'(a5e#(, #a
/!&*>-! &! e(/a>! e #!( "!&!( &e )'&a l!$a'(0
CGEFOA C!#e$e a 8!"a>-! '(t'$a, $*lt*al e e$!#"'$a &a7(9
A"'$a7(9 e &a( Á8'$a7(9 e" ela>-! a!( /!$e((!( '(t'$!( "*#&'a'(0
"-(G6'GE(S E # M6(D#
CGEFOA; C!leta '#8!"a>=e( &e 8!#te( )a'a&a(, !5a#'2a:la(, a#al'(a:la( ea/e(e#ta:la( /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#(, /aa ! e(t*&! &a7(9 A"'$a7(9 e
&a( Á8'$a7(90
CGEFOA6 U(a te$#!l!5'a( &a '#8!"a>-! e &a $!"*#'$a>-!, /aa eal'2a
/e(<*'(a( e a/ee#&e@a#al'(a 8at!(, 8e#"e#!( e /!$e((!( 5e!548'$!(0
CGEFOA S'(te"at'2a e e5'(ta '#8!"a>=e(, a /at' &e "a/a(, /la#ta(,
$!<*'(, "a<*ete(, taela(, 548'$!( /aa a/e(e#ta>-!, a)al'a>-!, a#al'(e,
$!"/aa>-! e !(e)a>=e( &e 8e#"e#!(, 8at!( e /!$e((!( 5e!548'$!(0
RESP#(S'4-"-D'DES E # M6(D#
CGEFOA Re$!#e$e a le5't'"'&a&e e ! &'e't! &e e.'(t#$'a &!( &')e(!(
"!&!( &e )'&a &!( '#&')?&*!( e &!( 5*/!( (!$'a'(0
CGEFOA A#al'(a a '"/!t#$'a &a( "at'2e( '#&?5e#a( &a7(9 A"'$a7(9 e
&a( Á8'$a7(9 e (*a( $!#t'*'>=e( #a 8!"a>-! (!$! e(/a$'al &! $!#t'#e#te
a"e'$a#!0CGEFOA1 Ma/ea e a#al'(a te#(=e( e $!#8l't!( e.'(te#te( #!( te't'!(
a"e'$a#!( e a8'$a#!(0
CGEFOA11 C!"/ee#&e ! al$a#$e "*#&'al &a e./l!a>-! &e e$*(!(
#at*a'( l!$a'(, e" ela>-! a a$*"*la>-! &e '<*e2a e a!( '"/a$t!(
(!$'!a"'e#ta'(0
+& '(#)EF
# S6JE-2# E # M6(D#
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 64/69
64
CGEFOA1H C!#e$e a !5a#'2a>-! &! e(/a>! 5e!548'$! "*#&'al e a(
ela>=e( e$!#"'$a( e /!l't'$a( e#te a( #a>=e( &! /la#eta e e#te e((a( e (e*(
l*5ae( &e )')e#$'a(0
CGEFOA13 Caa$te'2a &'#"'$a( &a #at*e2a #!( a(/e$t!( 5e!l5'$!( e
5e!"!8!l5'$!(, ela$'!#a#&! a( "a$a( &e((e( /!$e((!( e $!#e.=e( a"'e#ta'(
a!( (e*( l*5ae( &e )')e#$'a(0
CGEFOA1 I&e#t'8'$a a /e(e#>a &e taal!, '&e'a(, )al!e( $*lt*a'(,
te$#!l!5'a( !'*#&!( &e &'8ee#te( $!#te.t!(, ela$'!#a#&! e((a /e(e#>a a
<*e(t=e( e$!#"'$a(, /!l't'$a( e $*lt*a'( <*e a8eta" a &'#"'$a (!$! e(/a$'al e"
(e* $!#te.t! /.'"!0
CGEFOA1; I&e#t'8'$a aa#+!( e a$!&!( '#te#a$'!#a'( e$!#"'$!(, /!l?t'$!( ea"'e#ta'(, a#al'(a#&! (e*( &e(&!a"e#t!( #!( l*5ae( &e )')e#$'a( e #! Ba('l0
# "6G'R E # M6(D#
CGEFOA16 C!"/ee#&e, a /at' &e &'8ee#te( le't*a( &e "*#&!, 8at!(,
/!$e((!(, 8e#"e#!( 5e!548'$!(, (*a( e&e( e $!#e.=e( $!" "%lt'/la( e($ala(0
CGEFOA1 Pe(<*'(a e" /!$e((!( '(t'$!( "*#&'a'( a 8!"a>-! (!$!
e(/a$'al &a E*!/a, Á('a, O$ea#'a e A#t4t'&a0CGEFOA1 E#te#&e a !'5e" e a( '"/l'$a>=e( &!( $!#8l't!( t#'$!(,
e$!#"'$!(, /!l?t'$!( e $*lt*a'( #a $!#8'5*a>-! &e 8!#te'a( #a
$!#te"/!a#e'&a&e0
"-(G6'GE(S E # M6(D#
CGEFOA1 C!#e$e e *(a /'#$?/'!( e ele"e#t!( &a( "%lt'/la( l'#5*a5e#(
/aa /e(<*'(a, a/ee#&e e a#al'(a 8at!(, 8e#"e#!( e /!$e((!( 5e!548'$!( &!($!#t'#e#te(0
CGEFOA11 A#al'(a ! /a/el &a( te$#!l!5'a( &a $!"*#'$a>-! e &a( e&e(
'#8!"a$'!#a'( #a $!#te"/!a#e'&a&e e (*a( '"/l'$a>=e( #!( "!&!( &e )'&a, &e
/!&*>-!, &e taal! e &e $!#(*"!0
CGEFOA111 O(e)a, $!leta '#8!"a>=e( &e 8!#te( )a'a&a(, !5a#'2a:la(,
a#al'(a:la( e a/e(e#ta:la( /! "e'! &e "%lt'/la( l'#5*a5e#( /aa ! e(t*&! &!(
$!#t'#e#te(0
RESP#(S'4-"-D'DES E # M6(D#
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 65/69
65
CGEFOA11H A#al'(a a !'5e" &e /!le"a( (!$'a'(, a"'e#ta'(, $*lt*a'( e
/!l?t'$!( <*e a8eta" E*!/a, Á('a, O$ea#'a e A#t4t'&a, "a#'8e(ta#&!
/!('$'!#a"e#t! $'t'$! e" ela>-! a ele(0
CGEFOA113 I&e#t'8'$a e $!#e$e a( '#(ta#$'a (*/a#a$'!#a'( <*e 8!"*la"
/!l't'$a( e$!#"'$a(, a"'e#ta'(, (!$'a'( e (*a( '"/l'$a>=e( #! l*5a e #a )'&a &a(
/e((!a( /aa a /at'$'/a>-! (!$'al '#&')'&*al e $!let')a0
CGEFOA11 A#al'(a a( l*ta( &e 5*/!( (!$'a'( /! te't'!( a*t#!"!( #!
$!#te.t! at*al &a E*!/a, &a Á('a e &a O$ea#'a0
CONSULTA PÚBLICA CONSULTAOBJETIVOS DE APRENDIA!EM DO COMPONENTE CURRICULAR ENSINO
RELI!IOSO NO ENSINO #UNDAMENTAL
,& '(#)EF
SER UMANO
CER6FOA3 Pe$ee <*e a el'5'-! /!((''l'ta (e#t'&!( e ('5#'8'$a&!( /aa a
e.'(t#$'a &a( /e((!a( <*e a /at'$a", e#<*a#t! !*ta( (e a/!'a" e" &'(t'#ta(
$!#$e/>=e( $'e#t'8'$a( !* 8'l!(8'$a(0
CER6FOA3; Re$!#e$e, #a &')e('&a&e $*lt*al, *" $!#+*#t! &e )al!e( e8*#&a"e#t!( t'$!( <*e $!#t'*e" /aa a ea&'$a>-! &e &'($*(!( e /at'$a( &e
)'!l#$'a &e $*#! el'5'!(!, (al)a5*a&a#&! ! &'e't! a &'8ee#>a #a $!#(t*>-! &e
$*lt*a( &e /a20
CONECIMENTOS RELIGIOSOS
CER6FOA36 7Re9$!#e$e e(/a>!( e te't'!( (a5a&!( &e &'8ee#te( ta&'>=e(
e "!)'"e#t!( el'5'!(!(, e" (*a( /at'$a(, (?"!l!(, e./e((=e(, /'#$?/'!( e)al!e(0
CER6FOA3 Pe$ee !( l'"'te(, a( /!((''l'&a&e( e !( '"/a$t!( (!$'a'( e
el'5'!(!( #a *t'l'2a>-! &a( te$#!l!5'a( &e '#8!"a>-! e $!"*#'$a>-! ela$'!#a&a(
a( ('t*a>=e( &a )'&a $!t'&'a#a e a! &e(a8'! &a( ela>=e( '#te:el'5'!(a( e
'#te$*lt*a'( #a $!#te"/!a#e'&a&e0
CER6FOA3 C!"/ee#&e a( &'8ee#te( )')e#$'a(, /e$e/>=e( e ela!a>=e(
ela$'!#a&a( a! el'5'!(! e a! #-! el'5'!(!, <*e '#te5a" e e(taele$e" '#te8a$e($!" ! (*(tat! $*lt*al &a *"a#'&a&e0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 66/69
66
PRÁTICAS RELIGIOSAS E NÃO RELIGIOSAS
CER6FOA3 C!#e$e /4t'$a( &e e(/''t*al'&a&e &e &'8ee#te( ta&'>=e( e
"!)'"e#t!( el'5'!(!(, '#$l*'#&! $e#>a( e &e)!>=e( /!/*lae(0
CER6FOA I&e#t'8'$a, #a( /at'$a( el'5'!(a( )al!e( *"a#!( #e$e((4'!( a!
e":)')e e a $!#)')#$'a $!let')a, /e(e#te( e" &'(t'#ta( $*lt*a(, 8'l!(!8'a( &e
)'&a, ta&'>=e( e "!)'"e#t!( el'5'!(!(, e" $!"! (e*( l'"'te( t'$!(0
%& '(#)EF
SER UMANO
CERFOA1 C!"/ee#&e !( /!$e((!( &e $!#(t*>-! &e $e#>a( e '&e!l!5'a(
el'5'!(a( e (*a 8*#>-! /!l't'$a, $*lt*al e (!$'!e$!#"'$a e" &'8ee#te(te"/!al'&a&e( e e(/a$'al'&a&e(0
CERFOAH Pe$ee <*e $e#>a( e '&e!l!5'a( el'5'!(a( /!&e" &ete"'#a !*
!'e#ta )al!e(, at't*&e( e $!"/!ta"e#t!(, $!#t'*'#&! $!" a (*/ea>-! &!(
/!$e((!( &e e.$l*(-! e &e('5*al&a&e( e, /! )e2e(, $!" a (*a e/!&*>-!0
CERFOA3 E(taele$e ela>-! e#te $e#>a( e '&e!l!5'a( el'5'!(a( $!"
"'t!(, 't!( e (?"!l!( (a5a&!( &e &'8ee#te( ta&'>=e( e "!)'"e#t!( el'5'!(!(0
CERFOA C!#e$e a 8*#>-! e ('5#'8'$a&!( &e 't!( /aa a( ta&'>=e( e"!)'"e#t!( el'5'!(!(, /! "e'! &a a/ee#(-! &e $aa$te?(t'$a( &e 't!( &e
'#'$'a>-!, /a((a5e", "!t*4'!(, e#te !*t!(0
CONECIMENTOS RELIGIOSOS
CERFOA; E(taele$e ela>-! e#te ! ('5#'8'$a&! &!( (?"!l!( &e &'8ee#te(
ta&'>=e( el'5'!(a( e 8'l!(!8'a( &e )'&a, (*a( $e#>a(, '&e!l!5'a( e /!('$'!#a"e#t!(
t'$!(0CERFOA6 Re$!#e$e <*e &!*t'#a( el'5'!(a( e"a(a" a "a#*te#>-! &e
$!("!)'(=e( el'5'!(a( e a ta#("'((-! &e (e*( $!#te%&!(0
CERFOA C!#e$e a(/e$t!( '(t'$!( ela$'!#a&!( a !'5e" e a 8!"a>-!
&e te.t!( (a5a&!(, (*a ela>-! $!" /e$e't!( e $!#e$'"e#t!( el'5'!(!( e $!"
'&e'a( e e/e(e#ta>=e( &e &')'#&a&e( !* a#$e(ta'(0
PRÁTICAS RELIGIOSAS E NÃO RELIGIOSAS
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 67/69
67
CERFOA C!#(t*' e8ee#$'a'( /aa a#al'(a a( &')e(a( 8!"a( &e a(
el'5'=e( at*ae" #a (!$'e&a&e, #a /!l't'$a, #a (a%&e, #a e&*$a>-!, #!( /!+et!(
(!$'a'(, #!( "!)'"e#t!( (!$'a'(, e#te !*ta( e(8ea(0
*& '(#)EF
SER UMANO
CERFOA I&e#t'8'$a 8*#&a"e#t!(, !'e#ta>=e( e /'#$?/'!( t'$!( &e ta&'>=e(
el'5'!(a( <*e $!#t'*e" $!" ! $*'&a&! e a /e(e)a>-! &a )'&a, #a( (*a(
"%lt'/la( 8!"a( e e./e((=e(, #a &e8e(a e #a /!"!>-! &!( &'e't!( *"a#!( e &a
Tea0
CERFOA; C!#(t*' $!#e$'"e#t!( a$e$a &! /a/el &e l'&ee( !* 5*/!(el'5'!(!( e &e !*ta( l'&ea#>a( #a &e8e(a e /!"!>-! &!( &'e't!( *"a#!( e
a"'e#ta'(0
CERFOA;1 P!le"at'2a a *t'l'2a>-! &e /e$e't!( el'5'!(!( /aa 8'#(
/at'$*lae( !* /aa /at'$a( <*e ate#te" $!#ta a &'5#'&a&e *"a#a0
CONECIMENTOS RELIGIOSOS
CERFOA;H C!"/ee#&e ! /!('$'!#a"e#t! t'$! &a( ta&'>=e( el'5'!(a( e"&'(t'#t!( $!#te.t!( (!$'!$*lt*a'(0
CERFOA;3 I&e#t'8'$a !( 8*#&a"e#t!( &!( l'"'te( t'$!( /e(e#te( #a( el'5'=e(
e #a( 8'l!(!8'a( &e )'&a, e$!#e$e#&! !( &'4l!5!( '#te:el'5'!(!( e '#te$*lt*a'(
$!"! $a"'#!( /aa *"a $!#)')#$'a t'$a e e(/e't!(a0
CERFOA; P!le"at'2a a( &ete"'#a>=e( &e ta&'>=e( el'5'!(a( <*e
'"/e&e" ! e$!#e$'"e#t! &a( &')e('&a&e( #a (!$'e&a&e0
PRÁTICAS RELIGIOSAS E NÃO RELIGIOSAS
CERFOA;; C!#e$e 8!"a( &e a$!l'"e#t! e &e '#(e>-! &a( $'a#>a(,
+!)e#(, !"e#(, "*lee( e '&!(!( e" ta&'>=e( el'5'!(a(, e" $!"! #!"a( e
!'e#ta>=e( &e /at'$'/a>-! e" $e'"!#'a( e 't!( (a5a&!(0
CERFOA;6 Pe$ee a '#8l*e#$'a &e &ete"'#a>=e( e /!('$'!#a"e#t! t'$! &e
ta&'>=e( el'5'!(a( !* 8'l!(!8'a( &e )'&a #a e(t*t*a>-! &! $!t'&'a#! /e((!al e &a(
/at'$a( (!$'!$*lt*a'(0
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 68/69
68
CERFOA; Pe$ee !( l'"'te( e /!((''l'&a&e( &a at*a>-! &e 5*/!( el'5'!(!(
e" *" E(ta&! la'$! e e" *"a (!$'e&a&e $!#(t*?&a #a &')e('&a&e $*lt*al
el'5'!(a0
CERFOA; I&e#t'8'$a '#'$'at')a( e /at'$a( <*e e$!#e$e" a &')e('&a&e
$*lt*al el'5'!(a #a /e(/e$t')a &!( &'e't!( *"a#!(, #! $!#(ta#te e.e$?$'! &a
$'&a&a#'a, &a e(/!#(a'l'&a&e t'$a e #a ea&'$a>-! &e &'($*(!( e &e /at'$a( &e
)'!l#$'a &e $*#! el'5'!(!0
+& '(#)EF
SER UMANO
CERFOA; C!#e$e $!#$e/>=e( &e $!/!, /e((!a e /e((!al'&a&e( e"ta&'>=e( el'5'!(a( e 8'l!(!8'a( &e )'&a0
CERFOA6 Re$!#e$e ! )al! &a )'&a e &! $!/!, /!le"at'2a#&! a
"e$a#t'l'2a>-! &a( $!/!e'&a&e( e a a#al'2a>-! &a &'5#'&a&e *"a#a0
CERFOA61 Re$!#e$e a 8'#'t*&e *"a#a e a ta#($e#&#$'a $!"!
/!((''l'&a&e &e (*a (*/ea>-! /! "e'! &e /at'$a( e )')e#$'a( e(/''t*a'(0
CERFOA6H O5a#'2a e /!+eta a //'a )'&a #a $!let')'&a&e, $!#('&ea#&!
/'#$?/'!( t'$!(, e(tt'$!(, e$!#"'$!(, /!l?t'$!( e (!$'!$*lt*a'(0
CONECIMENTOS RELIGIOSOS
CERFOA63 C!"/ee#&e a "!te $!"! 5ea&!a &e (e#t'&! /aa a )'&a e
/!&*t!a &e $*lt*a(0
CERFOA6 C!#e$e a( $!#$e/>=e( &e "!te e" $*lt*a( e ta&'>=e(
el'5'!(a(, e" $!"! (e*( e(/e$t')!( 't!( "!t*4'!( !* 8%#ee(0
CERFOA6; C!#e$e a( &'8ee#te( '&e'a( &e '"!tal'&a&e ela!a&a( /! ta&'>=e( el'5'!(a(, ta'( $!"! a a#$e(tal'&a&e, a ee#$a#a>-!, a ta#("'5a>-! e
a e((*e'>-!0
CERFOA66 C!"/ee#&e !( (e#t'&!( e ('5#'8'$a&!( &a )'&a e &a "!te /aa !
Ate?("!, N''l'("!, Cet'$'("! e A5#!(t'$'("!0
CERFOA6 Pe$ee a ela>-! e.'(te#te e#te '&e'a( &e '"!tal'&a&e e "'t!(
(a5a&!(0
PRÁTICAS RELIGIOSAS E NÃO RELIGIOSAS
7/23/2019 3 Bncc Caderno de Estudos Anos Finais
http://slidepdf.com/reader/full/3-bncc-caderno-de-estudos-anos-finais 69/69
69
CERFOA6 P!le"at'2a ('t*a>=e( &e a#al'2a>-! &a )'&a e &a "!te,
e8let'#&! (!e !( (e#t'&!( &! )')e e &! "!e0
CERFOA6 Re$!#e$e a '"/!t#$'a &e $e#>a(, &!*t'#a( el'5'!(a( e
8'l!(!8'a( &e )'&a #a $!#(t*>-! e #a ta#("'((-! &!( (e#t'&!( &a )'&a e &a "!te0
CERFOA Ela!a <*e(t'!#a"e#t!( e8ee#te( a e.'(t#$'a *"a#a e a(
('t*a>=e( l'"'te( <*e '#te5a" a )'&a, at'$*la&!( a( <*e(t=e( (!$'!a"'e#ta'(,
5e!/!l?t'$a(, $*lt*a'(, el'5'!(a( e a( !/>=e( &e (e e &e (e a/e(e#ta $!"!
/e((!a &'5#a &e e(/e't! #a &')e('&a&e0
REFERE(-' 4-4"-#GR5F-'
tt/@@a(e#a$'!#al$!"*"0"e$05!)0@g@('te@'#'$'!hA$e((! e" H@11@H1;