99

2424

Vorig jaar zijn deelektriciteits- en aardgas-prijzen flink omhoog gegaan.Resultaat: een forse stijgingvan de TUE-energienota. Endat terwijl het verbruik juistterugloopt.

Prof.ir. Hubert-JanHenket is een enthousiastverteller over het HaarlemseTeylers Museum. Niet alleenvanwege de collectie, maarook omdat hij tekende voor deverbouwing.

Ir. Frank Commissarispromoveert vandaag oponderzoek naar kolen-conversie. Hij maakte daarbijgebruik van schokbuis-experi-menten, een methode dieuniek is in de wereld.

33

nummer29 februari 199629 februari 199629 februari 199629 februari 199629 februari 1996 jaargang 38jaargang 38jaargang 38jaargang 38jaargang 38

Deze weekDeze week

Onafhankelijk weekblad van de Technische Universiteit EindhovenOnafhankelijk weekblad van de Technische Universiteit Eindhoven

Virus gaat toch doorHet lijkt erop dat het gejojo rond het al dan niet doorgaan van

Virus voorbij is. De vergunning is in elk geval rond na een

gesprek tussen een vertegenwoordiging van de buurt en de

gemeente. Al kan er nog steeds en addertje onder het gras

zitten omdat enkele buurtbewoners alsnog naar de rechter

willen stappen. Intussen maakt de organisatie overuren om

het programma rond te krijgen en zijn extra vrijwilligers bij de

voorbereiding hartelijk welkom.

De buurtbewoners zeggen nietècht blij te zijn met het festival,maar de meesten doen er nietmoeilijk over, mits er een goedeevaluatie achteraf plaatsvindt.Toch hebben een paar buurtbewo-ners alsnog contact met een advo-caat opgenomen om te proberenVirus tegen te houden. FulcoTreffers van Virus: ‘Hopelijk valthet mee. Over enkele weken over-leggen we met de buurt en lichtenwe de definitieve plannen toe.’Als alles volgens planning verlooptgaat Virus op 2 juni van start in enom de Stadsschouwburg en PlazaFutura. In de filmzalen van Plazakomen acht films te draaien,waaronder in elk geval ‘de slecht-ste film aller tijden’, namelijk‘Plan Nine from Outer Space’(1959) van regisseur Ed Wood. Inde theaterzaal van Plaza komtbewegingstheater, muziektheater,toneel-toneel (ofwel teksttoneel) ende dichter Rutger Kopland leestvoor uit eigen werk. Er wordt ook

een buitenpodium gebouwd, waaralle facetten van Virus aan bodkomen: er is film (waarschijnlijkMonty Pythons ‘The Holy Grail’)waar live bij geacteerd wordt; dedichter Albert Huizinga leest voor;Capoeira brengt Braziliaansevechtsportachtige dans, er isamusementstheater à la Gebroe-ders Flint; Frisse Lucht brengt hunmuziekprogramma, evenals DieAnarchistische Abentunter-haltung, vier jonge Belgische mu-zikanten met een programma datvarieert van zigeunermuziek totKraftwerk.

‘Plee-poetry’In de grote zaal van de Stads-schouwburg speelt Het ZuidelijkToneel ‘Caligula’, gevolgd door eenoptreden van Theo Maassen. In deGlobezaal brengt Victoria het stuk‘Moeder en kind’; treedt De Kift open komt er een experimenteledansvoorstelling. In het Theater-café treedt Yadrissil op, rustige enfragiele zang en gitaar van tweemeiden; leest de onvermoeibareSimon Vinkenoog voor uit eigenwerk; spelen de gebroeders Palinx(experimentele) jazzmuziek; is erliedjescabaret van Paul deMunnick en laat Eddo van deHoog, lid van het Concertgebouw-orkest, zijn zaag zingen. Beel-dende kunst is er van Theo Coenenen verder is John Körmeling bena-derd en wordt een aantal kunst-

op virtuoze wijze te integreren toteen bruikbaar, betaalbaar, helderen mooi geheel. Hij vertegenwoor-digt het ideaalbeeld dat de facul-teit Bouwkunde van de TUE voorogen staat, namelijk om mensenop te leiden tot een breed bouw-kundig ingenieur. Als promotortreedt op prof.ir. H. Henket, hoog-leraar bij de faculteit Bouwkunde.David C. Montgomery (1936) krijgtde graad van doctor honoris causavanwege zijn baanbrekende werkop het gebied van tweedimensio-nale hydrodynamica en magneto-hydrodynamica. Door het onder-zoek van Montgomery zijn beidevakgebieden nader tot elkaargekomen. Het werk van

Cambridge, Groot-Brittannië.De Eindhovense universiteit heeftsinds haar oprichting in 1956 intotaal tien eredoctoraten uitge-reikt. Het eerste eredoctoraat werduitgereikt in 1976 ter gelegenheidvan het 20-jarig bestaan. Vanaf dietijd heeft de Eindhovense univer-siteit steeds tijdens een lustrum-viering de graad van doctorhonoris causa verleend aan be-langrijke wetenschappers.Norman Foster (1935) krijgt degraad van eredoctor vanwege hetfeit dat hij één van de belangrijk-ste architecten van de tweedehelft van de twintigste eeuw is. Hijweet de verschillende polariteitenwaar een bouwopgave uit bestaat

De TUE kent in het kader vanhaar 40-jarig bestaan drie eredoc-toraten toe. Deze eredoctoratenzullen vrijdag 26 april wordenuitgereikt tijdens een plechtigeacademische zitting ter gelegen-heid van de veertigste herdenkingvan de dies natalis. De eredoctora-ten worden verleend aan sir Nor-man Foster, architect, grondleggeren partner van sir Norman Fosterand Partners in Londen, Groot-Brittannië; prof.dr. David C.Montgomery, hoogleraar natuur-kunde aan Dartmouth College inHanover, New Hampshire (VS); sirJohn Meurig Thomas, hoogleraarchemie aan de University of

Montgomery heeft belangrijkeimplicaties voor de stromingsleerzelf, voor de plasmafysica en voorde astrofysica. Promotoren zijnprof.dr.ir. G. van Heijst en prof.dr.F. Sluijter, beiden hoogleraar bijde faculteit Technische Natuur-kunde.John M. Thomas (1932) krijgt heteredoctoraat vanwege zijn ver-dienste als fysisch chemicus metbaanbrekende bijdragen aan dekennis van de structuur vanzeolitische katalysatoren. Ondermeer als directeur van The RoyalInstitution in Londen speelde hijook een vooraanstaande rol bij depopularisering van de natuurwe-tenschappen. De promotor isprof.dr. R. van Santen, hoogleraarbij de faculteit ScheikundigeTechnologie.

TUE kent drie eredoctoraten toe

doorG erardV erhoogt

werken speciaal voor Virus ge-maakt.Naast de diverse voordrachten isde literatuur waarschijnlijk verte-genwoordigd met een labyrint datgebouwd wordt naar het boek ‘DasSchloss’ van Kafka en ook de film

‘Wittgenstein’ staat op het verlang-lijstje. Voorts zullen stukjes litera-tuur worden ‘aangedragen’ engaan de gedachten uit naar ‘plee-poetry’. Zeker zijn de buiten-optredens van de skate-punk-bandUndeclinable Ambascades, dewinnaar van Het Licht van Eind-hoven, de Afrikaanse percussietop-act Fatala, Hallo Venray. Waar-schijnlijk komen de Treble Span-kers (surfmuziek) en een keuzetussen òf K’s Choice, òf Van Dik

Hout òf Betty Serveert. ‘s Avondswordt het geheel afgesloten meteen spektakel waarbij poppen,vuurwerk en slagwerk de hoofdrolspelen. Tussen alle optredens dooris er veel straattheater en staat eenact als Wurre Wurre op stapel.Wie mee wil helpen bij de voorbe-reidingen van Virus kan contactopnemen met het secretariaat, tst.4015. Je kunt er ook langsgaan:gebouw W&S, kamer 4.02.

Het tennispaviljoen van de TUEheeft vorige week door brand fikseschade opgelopen. Een 26-jarigeman werd er woensdagochtenddoor een medewerker van de BTDaangetroffen en werd opgepaktwegens inbraak en brandstichting.Bij ondervraging vertelde hij eenmerkwaardig verhaal. Volgenshem kon hij dinsdagavond zo naarbinnen, omdat de deur open stond.Hij was toen gaan slapen in deherenkleedkamer. Daar werd hijrond half vijf wakker van een ver-stikkende rook, waarna hij halsover kop de vlucht genomen had.Ook zou hij op de Mathildelaan dedaar aanwezige politie gewaar-schuwd hebben. Deze zou hemechter niet serieus genomen heb-ben. Hierna was hij weer naar hetpaviljoen teruggegaan, waar demedewerker van de BTD hem aan-trof. Later kwam hij op dit verhaalterug en bekende een vuurtje tehebben gestookt omdat hij hetkoud had, waarna er brand ont-stond.Het paviljoen is met schottendichtgetimmerd en buiten ge-bruik. Het is aangetast door roeten een aantal grote ruiten is kapot-gesprongen. Ook is de hele barafgebrand. De schade bedraagtenkele duizenden guldens. Deverwachting is dat het voor aan-vang van het tennisseizoen weeropen gaat. Voor de leden vantennisvereniging Fellenoord gaande clubavonden gewoon door. (JU)

Brandstichting in tennispaviljoen

Foto: Bart-Jan van Overbeeke/Dekate Mousa

55

229 februari '96

Onafhankelijk weekblad van deTechnische Universiteit Eindhoven.

© 1996. Auteursrechten voorbehouden. Niets uitdeze uitgave mag worden gereproduceerd doormiddel van boekdruk of welk medium dan ookzonder voorafgaande toestemming van dehoofdredacteur.

De redactie behoudt zich het recht voor omaangeboden artikelen, van welke aard dan ook,te wijzigen.

Redactie:Fred Gaasendam (hoofdredacteur), Han Konings (eindredacteur),Désiree Meijers, Jan Ummels, Gerard Verhoogt

(Student)Medewerkers:John Buitjes, Jannigje Gerritzen, Willem van Rossum, MauriceSchaeken, Siem Simonis, Moniek Stoffele

Redactieraad:Geert Jan Laan, prof.dr.ir. Harry Lintsen, drs. Maarten Pieterson,Mirte van de Pol, prof.dr. Frans Sluijter, mr.drs. Ben Donders(secretaris)

Ontwerp en lay-out:Ben Mobach

Druk:Drukkerij E.M. de Jong B.V.Baarle Nassau

Advertenties:Van der Meulen Promotions, Fivel 27, Postbus 413,9200 AK, Drachten, Tel. 0512 - 520936, Fax 0512 - 517415e-mail: vdm @ euronet.nl

Kopij:Kopij moet op diskette een week voor de verschijningsdatum voor15.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

Redactie-adres:Technische Universiteit Eindhoven, HG 1.19, postbus 513, 5600MB, Eindhoven, Tel. 040 - 2472961/2473815; Hoofdredactie,HG 1.20, Tel. 040 - 2474441, Fax 040 - 2456033e-mail: cursor @ cur.tue.nlwww:http://www.tue.nl/cgi-bin/cursor.pl

Open opinies:Lezersbrieven worden alleen dan geplaatst als ze kort en zakelijkzijn. Alle kopij dient te zijn voorzien van de naam en telefoon-nummer van de afzender.

8 maart zijn afscheidscollege metals titel ‘De planning van het ruis-onderzoek’. De plechtigheid is inde blauwe zaal van het audito-rium en begint om vier uur. Prof.Hooge was 24 jaar hoogleraar elek-tronische materiaalkunde bij defaculteit Elektrotechniek. In deperiode 1985/1988 was hij rectormagnificus van de TUE.

Ir. Paul StoopIr. Paul StoopIr. Paul StoopIr. Paul StoopIr. Paul Stoop uit Veldhoven ver-dedigt dinsdag 12 maart om vieruur in promotiezaal 4 van het au-ditorium zijn proefschrift ‘Perfor-mance management in manufac-turing’. Het onderzoek richt zichop de korte termijn logistieke pre-statie van job-shop-achtige pro-duktie-afdelingen. Voor dergelijkeafdelingen is een methode ontwik-keld waarmee men de geleverdeprestatie kwalitatief kan verkla-ren, de geleverde logistieke pres-tatie ten dele kan beoordelen, ende logistieke prestatie kan voor-spellen. Promotoren zijnprof.dr.ir. J. Bertrand en prof.dr. J.Theeuwes. Stoop (29) studeerde in1990 aan de TUE af als bedrijfs-

kundig ingenieur. Daarna werktehij bij de vakgroep Logistiekebeheersingssystemen van de facul-teit Technologie Management aandit promotie-onderzoek. Sindsbegin dit jaar werkt hij bij GPTAxxicon.

Dinsdag 12 maart om vier uur ver-dedigt ing. Wim Staaling. Wim Staaling. Wim Staaling. Wim Staaling. Wim Staal uit Hooger-heide in promotiezaal 5 van hetauditorium zijn proefschrift ‘Gra-dient polymer elution chroma-tography’. In dit proefschrift zijnde onderzoeksresultaten samenge-vat van polymeerscheidingen metbehulp van hoge prestatievloeistofchromatografie. Promoto-ren zijn prof.dr.ir. A. German enprof.dr.ir. C. Cramers. Staal (47)behaalde in 1973 het diplomascheikunde aan de HTS in Rotter-dam. Hij is werkzaam bij WatersChromatography in Etten-Leur.

Prof.ir. Djan KhoeProf.ir. Djan KhoeProf.ir. Djan KhoeProf.ir. Djan KhoeProf.ir. Djan Khoe uit Eindhovenis benoemd tot vice-president voorinternationale activiteiten van deafdeling lasers en elektro-opticavan het internationale Institute ofElectrical and Electronics Engi-neers.Djan Khoe (49) is als hoogleraarglasvezeltechnologie en geïnte-greerde optica verbonden aan defaculteit Elektrotechniek.

Ongeveer twee weken gele-den is Betty MandersBetty MandersBetty MandersBetty MandersBetty Manders over-leden. Zij heeft gedurendeeen groot aantal jarenbijdragen geleverd aan hetonderzoek van de groepBouwmateriaalkunde vande vakgroep FAGO. De eer-ste jaren bij onze groep

waren voor haar niet eenvoudig,aangezien zij van de ene contract-termijn naar de andere moestwerken. Ondanks alles legde zijeen groot optimisme aan de dag enondanks het feit dat zij part-timewerkte voelde zij zich een echt lidvan de vakgroep en in het bijzon-der van de groep Bouwmateriaal-kunde, waar zij zeer gewaardeerdwerd. Zij was direct en uiterst

gemotiveerd en na jaren vancontracten heeft zij zich de laatstejaren als toegevoegd onderzoekerin een normaal dienstverbandvolledig gericht op het duurzaam-heidsonderzoek en vele rapportenhet licht laten zien. Zij was altijdbereid om om mee te werken aanhet begeleiden van studenten enhet voorbereiden van colleges.Met bewondering zullen wij blij-ven terugdenken aan haar; aanhaar doorzettingsvermogen, haargemotiveerdheid en haar opti-misme. Wij verliezen in haar eenloyale collega. Wij wensen haarman en haar twee kinderen allesterkte toe.

Groep Bouwmateriaalkunde -E. Bancken, H. Brocken, M. Frenc-

ken, J. Hardon, N. Hendriks, H.Lamers, H. Smulders, B. van Sch-

aijk, A. Theuws

Op 6 februari is prof.dr. H.prof.dr. H.prof.dr. H.prof.dr. H.prof.dr. H.BremmerBremmerBremmerBremmerBremmer in de leeftijd van91 jaar overleden. HenkBremmer was van 1959 tot1977 als deeltijdhoogleraarverbonden aan de toenma-lige afdeling der Elek-trotechniek van de THEindhoven en ontving bij

het zevende lustrum in 1991 eenere-doctoraat van de TUE.Bremmer studeerde toegepastefysica in Leiden en begon zijncarrière op het Kamerlingh OnnesLaboratorium met een promotie-onderzoek naar supergeleidingvan metalen bij lage temperatu-ren. Hij promoveerde in 1934 envertrok daarop naar het PhilipsNatuurkundig Laboratorium om tegaan werken bij prof. Balth vander Pol. Baanbrekend was zijn

Donderdag 7 maart om vier uurverdedigt ir. Frans Mercxir. Frans Mercxir. Frans Mercxir. Frans Mercxir. Frans Mercx uit Delftin promotiezaal 4 van het audito-rium zijn proefschrift ‘Surfacemodification of high-performancearamid and polyethylene fibres forimproved adhesive bonding toepoxy resins’. Het belangrijksteonderwerp van onderzoek vandeze dissertatie is het optimalise-ren van de vezel-matrixverbindingin aramide- en polyetheenvezels.Promotoren zijn prof.dr. P.Lemstra (TUE) en prof.dr. J. vanTurnhout (TU Delft). Mercx (36)studeerde in 1983 aan de TUE afals scheikundig ingenieur. Eendeel van het promotie-onderzoekwerd uitgevoerd bij het TNOKunststoffen en Rubber Instituut,waar de auteur bijna acht jaarwerkzaam was. Vanaf 1 februariwerkt ir. Mercx bij GeneralElectric Plastics.

Prof.dr. Frits HoogeProf.dr. Frits HoogeProf.dr. Frits HoogeProf.dr. Frits HoogeProf.dr. Frits Hooge houdt vrijdag

analyse over de buiging van FM-golven rond de aarde. Verderbouwde Bremmer samen met Vander Pol de zogenaamde Heavisideoperatoren-rekening uit tot eenbruikbaar praktisch instrumenten toonde hij grote vaardigheid inhet hanteren van deze ‘calculus’.Ook binnen de kringen van deURSI vervulde hij een belangrijkerol.Na zijn pensionering bij Philipsheeft hij nog een aantal jarengewerkt bij het plasma-instituutvan het FOM. Henk Bremmer bleeftot op hoge leeftijd actief in hetvakgebied door het geven vanvoordrachten en het schrijven vanpublicaties. Met hem is een grootgeleerde maar tevens ook eenbuitengewoon vriendelijk engroots mens van ons heengegaan.Moge zijn nabestaanden, familie-leden, vrienden en bekenden ge-sterkt worden door de wetenschapdat zijn persoon en zijnverworvenheden altijd in ons werkzullen blijven voortleven.

prof.dr.ir. W. van Bokhoven,decaan faculteit Elektrotechniek

Mede namens echtgenoteen zonen bedank ik ieder-een voor de gelukwensen,waarderende woorden envele cadeaus die ik mochtontvangen bij mijn af-

scheid. Door uw aanwezigheid ishet voor ons een onvergetelijkedag geworden. Ik wens u het bestevoor de toekomst.

Reinier Gerritzen

In m

emor

iam

In m

emor

iam

Colofon

Beda

nkt

3 29 februari '96

Het Utrecht College heeft ditjaar de wisseltrofee voor het bestestudievoorlichtingsmateriaal in dewacht gesleept. De dienst In- enExterne Betrekkingen van de TUE,vorig jaar winnaar, heeft donder-dag 22 februari het kunstwerk, dattot die tijd te bewonderen was inde hal van het hoofdgebouw,overgedragen. Het kunstwerk, eenin hout, glas en neon uitgevoerdopengeslagen boek met daaropeen uil en een ekster, symboliseert

de spanning tussen betrouwbareinformatie en oneigenlijkewerving. Het landelijk Dienstver-lenend Centrum voor Studie- enBeroepskeuzevoorlichting heeftdeze prijs in het leven geroepenom de kwaliteit vanstudievoorlichting te verbeteren.In de categorie ‘WetenschappelijkOnderwijs’ behaalde de TUE dit-maal ‘slechts’ de tweede prijs. DeRijksuniversiteit Groningen kreegin deze categorie de eerste prijs.

TUE-voorlichtingsmateriaal behaalttweede plaats

De energiekosten zijn vorig jaar explosief

gestegen. Onder meer door een tarief-

verhoging voor elektriciteit en aardgas. Door

deze forse stijging werd de energienota voor

de TUE flink hoger. In geld uitgedrukt maar

liefst 550.000 gulden meer. Bijzonder sneu,

omdat men er in 1995 juist in geslaagd was

het energieverbruik aanzienlijk omlaag te

brengen. Zo werd bijvoorbeeld het verbruik

van bronwater, nodig voor de koeling van

koelmachines, bijna gehalveerd. Overigens

zijn de resultaten enigszins geflatteerd omdat

het auditorium maandenlang buiten gebruik

was.

TUE is ruim half miljoen meer kwijtaan energiekosten

doorJanU mmels

schillende manieren positief beïn-vloed worden. Verklaart: ‘Danvangen we twee vliegen in éénklap. We hebben minder energie-kosten en we leveren een bijdragetot het behoud van het milieu.’Volgens Lagerwaard werd vorigjaar ongeveer 7.973.508 kWh aanverlichting verbruikt. Dat is ge-middeld 24,5 procent van hettotale verbruik aan elektriciteit.Zegt: ‘Dit deel van het verbruik ispositief te beïnvloeden door ver-lichting en PC’s in te schakelen ophet moment dat het ècht nodig is.Het is ook wenselijk om de ver-lichting uit te schakelen, als ervoldoende daglicht is. Besparenkan ook door de verlichting uit tedoen, als men voor langere tijd dewerkplek verlaat.’Volgens de energiemanager van deBTD hebben berekeningen uitge-wezen dat op het verbruik vanverlichting tussen de 15 en 25procent bezuinigd kan worden.Een forse hap! Het betekent name-lijk dat er een gemiddelde ver-mindering op de energienota 1996van zo’n 1.600.000 kWh (een be-drag van fl. 246.000,-) gerealiseerdkan worden. Lagerwaard: ‘Maardan moeten we er wel met z’nallen de schouders onder zetten.’Aanschaf van energiezuinige TL-apparatuur en -buizen ziet hij nietzitten. ‘Dat is niet verantwoordvanwege de lange terugverdientijdvan ongeveer elf jaar’, geeft hij tekennen.

MilieuDoor een verbeterd en besparendverbruikersgedrag kan ook in hetmilieu geïnvesteerd worden.Lagerwaard geeft uitleg: ‘Doormiddel van het zogenaamde foto-synthese-proces zetten plantenkooldioxide om in eigen voedings-stoffen en zuurstof. Ook mensenen dieren ademen kooldioxide uit.In een niet aangetast systeemwordt er globaal net zoveelkooldioxide onttrokken als erwordt toegevoegd. Er is hierbij dussprake van een gesloten koolstof-

om te gaan met energie zal naarzijn mening zeker in het gedrangkomen.

NoodreparatiesToch blijft en gaat de BTD nogmeer maatregelen nemen om hetenergieverbruik omlaag te bren-gen. Het terugdringen van hetenergieverbruik gaat onder hetmotto: ‘Zuinigheid is een grotebron van inkomsten’(Cicero).‘Leidt dat niet tot een soms wat verdoorgeschoten zuinigheid, zoalsonlangs in een collegzaal van defaculteit Scheikunde? Daar warenkoukleumende studenten tijdenscolleges in de Vogelkooi zelfsgenoodzaakt om hun jas aan tehouden? ‘Verbruiken van aardgas,elektriciteit en bronwater zijnnodig om een acceptabel klimaatin onze gebouwen te verkrijgen.Mensen moeten zich behaaglijkvoelen om te kunnen werken en testuderen’, verklaart Lagerwaard.‘De kou in deze collegezaal is hetgevolg van de slechte thermischekwaliteit van het gebouw en deverouderde klimaatinstallaties.Die zijn na dertig jaar praktischop. Bovendien zijn sommige on-derdelen niet meer verkrijgbaar,waardoor de BTD slechts nood-reparaties kan uitvoeren. Bij ex-treme kou en veel wind blijft diteen probleem.’

BesparingenLagerwaard beweert dat de TUE-bevolking besparingen binnenhandbereik heeft. Zo kan hetelektriciteitsverbruik op ver-

Henk Lagerwaard, energiemanager bij de BouwTechnische Dienst, is ervan overtuigd dat het energie-verbruik aan de TUE nog veel verder naar benedenkan. Foto: Bram Saeys

kringloop. Zo neemt bijvoorbeeldhet Nederlandse bos per hectare5,5 tot 7.3 ton koolstofdioxide perjaar op.’ Aansluitend vertelt Lager-waard dat bij het opwekken vanelektriciteit, uitgaand van de inNederland gebruikte brandstof-mix, per kilo-watt-uur 0,7 kilo-gram koolstofdioxide wordt ge-vormd. Volgens hem producerenwij op de TUE hierdoor met zijnallen 2286 ton teveel kool-stofdioxide door verlichting enPC’s onnodig aan te laten. Zoudenwe de hoeveelheid kooldioxide dieals gevolg van het niet energie-zuinig omgaan met verlichting,omzetten in de aanleg van nieuwbos, dan moet er ongeveer 357hectare bos geplant moeten wor-den. Dat is ruim 6,5 maal het TUE-terrein.Lagerwaard: ‘Het is te begrijpendat dit bos er natuurlijk nooitkomt. De onnodige uitstoot vankooldioxide komt zodoende te-recht in de atmosfeer. Dit geeftdan weer een versterking van hetbroeikaseffect.’ Lagerwaard hooptdat op de TUE de belangstellingvoor maatregelen om het energie-verbruik verder terug te dringenzal stijgen. Geconfronteerd met deeigen jaarlijkse tariefsverho-gingen voor gas, licht en water vande plaatselijke energiebedrijven,moet dit toch mogelijk zijn, ver-wacht hij.Naast het eigen energiezuinigehandelen op de werkplek, spoorthij de TUE-bevolking ook aan omeventuele ideeën en vragen voorde dag te komen. Zijn adresis BTD-gebouw 1.41,toestel 2685.

Student vermistSinds dinsdag 13 februari wordt Martin Barmentlo vermist.Barmentlo is een 22-jarige student Werktuigbouwkunde. Hij is voorhet laatst, in overspannen toestand, gezien in het NoordhollandseBergen. De politie informeert of er mensen zijn die weten waar hijzich ophoudt. Iedereen die inlichtingen kan verstrekken kan con-tact opnemen met politiebureau Woensel-Zuid, telefoon 2333777.

verbruik in 1995 van elektriciteitzakte van 33.266.200 kWh in 1994tot 32.550.050 kWh in 1995. Aard-gas ging terug van 7.472.783 kuubnaar 7.466.810 kuub. Drinkwatervan 441.730 kuub naar 371.197kuub en bronwater van 1.400.000kuub naar 816.518 kuub. Daarente-gen namen de kosten flink toe. Ingeld uitgedrukt was dat voor elek-triciteit van fl. 4.831.550,- naarfl. 5.016.233,-. De aardgaskostenstegen van fl. 1.879.644,- naarfl. 2.082.345,-. Drinkwater vanfl. 423.527,- naar fl. 550.381,- enbronwater van fl. 225.402,- naarfl. 261.286,-.Vooral de prijs van het drinkwaterging flink de hoogte in. Dezekostenlast steeg in vergelijkingmet 1994 met maar liefst 55 pro-cent. Eigenlijk een frustrerendezaak, vindt Lagerwaard. Je bezui-nigt tegen de klippen op, waar enwat maar mogelijk is, en dan wordje nog om de oren geslagen metallerlei wettelijke kosten-verhogingen. Hij vreest dan ook deeindafrekening van dit jaar. Debijzonder strenge en lange winterzal beslist zijn tol eisen. Het ver-bruik is flink opgejaagd. Dedoelstellingen om juist zuiniger

‘De TUE wil komen tot een da-ling van het energieverbruik.Tevens wil ze de uitstoot van scha-delijke stoffen, zoals kooldioxideverminderen’, zegt Henk Lager-waard, energiemanager bij deBouw Technische Dienst. Aan eenzuiniger energieverbruik besteedtde TUE al jaren veel aandacht.Ook in verband met het milieu.Lagerwaard vestigt hier nadruk-kelijk de aandacht op. Het sluitaan bij de gedachten van ministerWijers van Economische Zaken.Deze presenteerde onlangs deDerde Energienota. Uitgangspunthierin is dat de uitstoot van kool-dioxide na het ‘eeuwjaar’ 2000wordt gestabiliseerd. Vandaar ookde extra aandacht hiervoor op deuniversiteit.

CijfersWat de cijfers van het energie-verbruik op de TUE betreft: het

429 februari '96

Frans Sluijter

Verleden jaar hadden we eenhele discussie over de organi-satie van onze universiteit. Deuniversiteitsraad nam een mo-tie aan waarin om een heleingreep werd gevraagd. Defaculteiten zoals wij die nukennen moesten weg. Ik hebdaar toen een stuk tegen ge-schreven. Blijkens deverkiezingsuitslag kon de me-ning van de toen zittende raadniet rekenen op een onver-deelde steun bij de universi-taire gemeenschap. Er waren erdus wel een paar die niet ge-heel afwijzend tegenover mijnideeën stonden. De toen doorsommigen gesignaleerde dema-gogie van mijn stukje was doel-treffend gebleken. Maar goed,die discussie behoeven we nietover te doen.Geheel zonder gevolgen is detoen gevoerde discussie nietgebleven. Hoewel, de vraag kanworden gesteld of de actie vande universiteitsraad niet louteraanleiding was en de discussiedie nu woedt over hoe onzeuniversiteit bestuurd moetworden niet toch uitgebrokenzou zijn. Aan andereuniversiteiten gebeurt het ook.In Delft heeft de flinke houdingvan de voorzitter van het col-

lege van bestuur al aanleidinggegeven tot de nodige verstoordeverhoudingen en graven deverschillende partijen in de dis-cussie zich al flink in. Maar ookbij ons komt er wel wat los. Inwezen is het een discussie over destijl van het management en watde rol moet zijn van de ver-schillende niveau’s daarin. Eenbelangrijke vraag in een derge-lijke discussie is uiteraard welkerol het college van bestuur moetspelen in de koersbepaling oponderwijs- en onderzoekgebied.Tijdens sombere momenten denkik wel eens dat het het beste zouzijn als het college zich er toebepaalde dat we op tijd ons salariskrijgen en dat het dak niet lekt.Maar ik moet vrezen dat het col-lege zelf zijn taak wat ruimer ziet.In het bedrijfsleven geldt op ditmoment de zogenaamde ‘flinkestijl’. Het topmanagement neemtkrachtige besluiten, reorganiseertbij het leven. Wat niet bevalt ofniet zo goed gaat wordt niet tot decore business gerekend en daaromzonder pardon verkocht of afgesto-ten. Conglomeraten zijn uit. Maarvooral flink en hard optreden isin. Een poosje geleden was er opde radio een lang interview metOrlandini, de vroegere topmanvan de KLM. Tot mijn niet geringe

Besturen verbazing en vreugde gispte hijdie flinke managementstijl en welop grond van een langjarige erva-ring in het leiden van een organi-satie, die toch niet als een kruide-nierswinkeltje kan wordenafgedaan. Ook hier heb je dus temaken met mode en dus tijdge-bonden opvattingen.Nu denk ik soms wel eens dat bijmij ook de versimpeling toeslaat,dat het bedrijfsleven het eigenlijktamelijk gemakkelijk heeft. Jemaakt wat. Dat kost een zekerbedrag en als je daar dan meervoor kunt krijgen dan maak jewinst en dan doe je het goed. Jeenergie en je vernuft kun je dansteken in het lager krijgen van dekostprijs en het hoger krijgen vande verkoopprijs. Maar er is uitein-delijk een duidelijk criterium, delaatste regel van de verlies- enwinstrekening. We hebben eenhele faculteit om deze eenvoudigewaarheid te analyseren en te ver-fijnen. Ik zal niet ontkennen datdaar ook een heleboel intellec-tuele inspanning in gaat zitten.Waar ik wel mee zit is de opvat-ting dat de resultaten van dezeinspanning met weinig modifica-ties toepasbaar zijn op onze orga-nisatie. Die opvatting is niet alleenverkeerd maar ook gevaarlijk. Eenuniversiteit is geen onderneming,wat ze in Twente ook beweren.Trouwens, weet iemand hoeveelze in Twente, al ondernemend,hebben verdiend? U weet wel dielaatste regel waar ik het net overhad.

Een universiteit is een organisatievan professionals, en nog een flinkgecompliceerde ook. De meeste

professionele organisaties bestaantenminste nog uit tamelijk gelijk-soortige mensen. De meest gecom-pliceerde in de commerciëledienstverlening die ik kan beden-ken is een organisatie van juris-ten, notarissen enbelastingadviseurs. Wellicht zou-den we daar wat van kunnen le-ren, maar ik vrees dat dat niet ergrelevant is voor onze situatie.Kun je als college van bestuur vaneen universiteit een beleidslijnvoor die pluriforme professioneleorganisatie die universiteit heet,uitstippelen en die beleidslijn danook nog afdwingen? Ik betwijfelhet. Laat ik mij eens beperken tothet onderzoeksbeleid. Hoe komtdat tot stand? Veelal door het ini-tiatief van individuele hooglera-ren. Die bouwen een reputatie opin een bepaald deel van de spraak-makende en geldverdelende ge-meente en kunnen dan door hetschrijven van een goed voorstel demiddelen krijgen om hun ideeënte verwezenlijken. Die geld-verdelende gemeente probeertdan te sturen door allerlei pro-gramma’s te formuleren, waarbin-nen die aanvragen moeten passen.De vindingrijkheid om de aan-vraag te laten passen is ook nietgering, dus daar zit ook nog welenige rek. Dit beleid betekent eencompromis tussen een zekeremate van top-down-beleid en eenbottom-up-benadering vanaf dewerkvloer.Wat blijft er dan over voor eencollege van bestuur? Als het col-lege het prettig vindt vooral veelsuccesrijke hoogleraren in zijnstal te hebben, kan het daar slechttussendoor fietsen. Veel meer dan

helpen om de omstandighedente scheppen waaronder dieaanvragers kansrijker wordenbij hun pogingen uit de lande-lijke potten te putten, blijft erniet over. Voor echte eigenideeën zullen de middelenontbreken. Erg is dat niet, wantmet deze taak heeft het collegede handen al vol genoeg!Het is duidelijk, als ik mijn zinkrijg, dan geeft het collegealleen maar gelegenheid, zijhet in het nette. De sturing diemogelijk is komt in hoofdzaakvanuit de tweede geldstroom enheus, daar is NWO en haardochters gewiekst genoeg in.Nu zult u zeggen: ‘En de derdegeldstroom dan?’. Ja dat iswaar, die is er ook nog. Kan hetcollege daar dan geen vingerachter krijgen? Maar als dattoch moet, wat is dan de rol vande Stichting Technische Weten-schappen? Door de politiek vande utilisatie-eis gekoppeld aande eis van wetenschappelijkerelevantie, kan die stichtingbetere waarborgen geven voorwerk van niveau. Tenslottemoeten we wel een universiteitblijven en niet een onder demarkt werkend ingenieurs-bureau.

Dienst Overige Zaken

In de rubriek ‘Dienst Overige Zaken’ schrijven prof.dr.ir.J.D. Janssen, prof.dr. P.J. Lemstra, prof.dr.ir. H.E.H. Meij-er, dr. J.W. Nienhuys, drs. M. Pieterson, prof.dr. F.W.Sluijter, drs. A.J. Vervoorn en dr.ir. E.G.F. van Winkel.

besluit bij het CS ter inzage. Tegenhet hiervoor genoemde besluit vanhet CS kan in de periode van 22 t/m28 maart door ieder personeelsliddan wel organisatie van overheidsper-soneel beroep worden ingesteld. Ditdient schriftelijk te geschieden bij hetCollege van Beroep, t.a.v. de secreta-ris mr. M. van der Horst, BG 3.19.

Voor meer informatie kan men te-recht bij het CS, dat gevestigd is inBG 3.03, tst. 2133, bgg 2455.

Besluitenlijsten van de 1150een 1151e vergadering van hetcollege van bestuur d.d. 8 en15 februari.8485./8488. De besluiten-lijsten van de 1149e en 1150evergadering van het CvB d.d.1 en 8 februari worden vast-gesteld.8486. BenoemingenA. Bestuurscommissie Biblio-theekHet college besluit dr. F. vanEijnatten te herbenoemen als

lid van de Bestuurscommissie Biblio-theek als vertegenwoordiger van defaculteit Technologie Managementvoor de periode van 1 februari 1996tot 1 februari 1998 en prof.dr. B.Verhaar te herbenoemen als verte-genwoordiger van de faculteit Tech-nische Natuurkunde voor de periodevan 15 maart 1996 tot 15 maart1998.B. International Neighbour GroupTUEHet college besluit dr. L.Verzellenberg voor te dragen voorherbenoeming als voorzitter van hetbestuur bij de InternationalNeighbour Group TUE voor de pe-riode van 1 maart 1996 tot 1 maart1999.8487. Verkiezingen TUE 1996

Het college besluit tot vaststelling vanhet voor de komende zittingsperiodegeldende aantal leden van de dienst-commissies.8489. PersoneelsvoorstellenFaculteit WerktuigbouwkundeHet college besluit prof.ir. D. Boshui-sen voor de periode van 1 januari1996 tot 1 januari 2001 te benoementot deeltijd hoogleraar om werkzaamte zijn op het vakgebied ‘TechnischeBedrijfsvoering’.8490. BenoemingenA. Stichting Student en GezondheidHet college besluit drs. J. Blankestijnvoor te dragen bij de Stichting Stu-dent en Gezondheid voor her-benoeming als lid van het Algemeenbestuur van de Stichting voor deperiode van 1 december 1995 tot 1december 1997.B. College van Beroep voor de Exa-mensHet college besluit R. van Montvoort,R. Scholtes en P.W.G. Nuiten te be-noemen tot studentlid, B. Loeff teherbenoemen als studentlid, L.Reubsaet te benoemen tot plaatsver-vangend studentlid en M.J. Moltzeren W.L.S. Slegers te herbenoemen alsplaatsvervangend studentlid van hetCollege van Beroep voor de Examensvoor de periode van 1 januari 1996tot 1 januari 1997.8491. TUE-OnderzoekscholenHet college besluit tot toekenning vaneen TUE-onderzoekschoolsubsidie aanhet NIOK van kf 350 en het STEVINCentrum van kf 250; een TUE-participatiesubsidie aan hetBurgerscentrum en de onderzoek-school Procestechnologie van beidenkf 70 en een TUE-opbouwsubsidie aanhet CPS van kf 135.8492. Agenda academisch jaar 1996/1997Het college besluit tot vaststelling vande agenda academisch jaar 1996/1997 en zendt terzake een medede-ling aan de universiteitsraad.

8493. Beleidsnotitie voorzieningen enbestemmingsreservesHet college besluit tot vaststelling vande beleidsnotitie voorzieningen enbestemmingsreserves.

Zondag 3 maart is er om11.00 uur een oecumenischeviering in de Studentenkapel,Kanaalstraat 6. Tweede vie-ring - 40 dagentijd en Pasen:Thema: ‘Het grote gebod’.Voorganger is Ada Rebel.

Agenda:* 4 maart: Literair lezen, om20.00 uur (elke eerste maan-dag v/d maand een anderboek). Als je zin hebt eens wat

meer te lezen en in gesprek met ande-ren er ook wat meer over komt teweten, dan ben je hartelijk welkom.Contactpersoon: Ada Rebel.* 7 maart: Excursie naar de TurkseFatih moskee aan de Willemstraat inEindhoven. Wil je mee, dan ben jehartelijk welkom om 19.30 uur bij demoskee, o.l.v. André van Kempen.Verdere info via ESK secretariaat, tst.2627 (ma, di, do van 9.30 tot 13.30uur).

Kandidaatstelling UR/FRVoor de verkiezing van deleden van de geleding studen-ten voor de universiteitsraaden de faculteitsraden kunnenin de periode van 11 t/m 15maart kandidaten wordengesteld. Kandidaatstellingdient uitsluitend te geschie-den op formulieren die ver-krijgbaar zijn bij het CentraalStembureau. Kandidaten-

lijsten voor de UR en/of FR die na 15maart 17.00 uur worden ingediend,worden niet meer door het CS geac-cepteerd.

Verkiezing DCOp 18 en 19 maart kunnen de verzui-men, die door het Centraal Stem-bureau zijn geconstateerd bij dekandidaatstelling voor de dienstcom-missies, hersteld worden. De betrok-ken indieners van de kandidaatstellin-gen worden tijdig van dedesbetreffende verzuimen in kennisgesteld.Op 21 maart beslist het CS in eenopenbare zitting over de geldigheidvan de kandidatenlijsten en de hand-having van de daarop voorkomendekandidaten voor de verkiezing van deleden voor de dienstcommissies; aan-vang 10.00 uur in de Postumuszaalvan het bestuursgebouw. Van 22 t/m28 maart ligt het desbetreffende

Verk

iezi

ngen

Besl

uite

nlijs

t Cv

B

Stud

ente

nker

k

Europees vergader-weekend AEGEEKomend weekend organiseertAEGEE Eindhoven een vergader-weekend onder de prestigieuzenaam Presidents Meeting. Vijf-honderd Europese studenten rei-zen hiervoor af naar Eindhoven.Zij zullen van vrijdag 1 tot en metzondag 3 maart discussiëren overEuropese thema’s. Ook zullen zijhet hebben over de toekomst vande Europese studentenorganisatieAEGEE.Maar naast de serieuze onderwer-pen staat er ook ontspanning ophet programma. Vrijdagavond is ereen kroegentocht. Inschrijvingenkosten vijf gulden, inclusief vijfconsumpties. De kroegentochteindigt in de AOR. Zaterdag is ereen feest in de sociëteit vanDemos, met medewerking van deband Columbian Tie. Entree ookhier vijf gulden. Zondag tenslotteis het slotfeest in café Van Mol,met de band Throat WobblerMangrove. Daar is de toeganggratis.

WSO-subsidieOp de TUE bestaat de mogelijk-heid voor studenten, die hunafstudeeronderzoek in een ontwik-kelingsland uit willen voeren, omaanspraak te maken op een subsi-die uit het WSO-fonds (We-tenschappelijke StudiereizenOntwikkelingslanden). Het betrefteen subsidie van 1500 gulden voortien studenten per jaar. De eerst-volgende selectie vindt dinsdag 26

maart plaats. De aanvraag moetuiterlijk tien dagen voor deselectiedatum ingediend worden(in viervoud) bij Lutgart vanKollenburg, CICA, Dommelgebouw1.21, tst. 4589. Inlichtingen zijnverkrijgbaar bij Leo Robben,Dommelgebouw 1.02, tst. 4690.

5 29 februari '96

‘In de 18de eeuw brachten ontdekkingsreizigers fossielen en

schetsen van dieren mee. Soms vergisten ze zich echter wel-

eens en tekenden dan olifanten met krokodillepoten. Die

schetsen hebben ze hier. Door die fossielen stond de wereld op

zijn kop: men besefte dat het hele verhaal van Adam en Eva

niet meer klopte. Maar hoe zat dat dan wel?’ Prof.ir. Hubert-

Jan Henket, verbonden aan de faculteit Bouwkunde, is een

enthousiast verteller over de begintijd van het Teylers Mu-

seum. Maar ook over een ‘kunstschouw’ waar hij zelf eens

aanwezig was. Die werden en worden jaarlijks, vanaf het be-

gin van het museum, op de verjaardag van Pieter Teyler van

der Hulst gehouden. Maar bovenal vertelt Henket over de ver-

bouwing van het Teylers Museum, waar hij voor tekende.

Rijke studenten spieken elektronischDeze tentamenweken zal hetheus wel weer gebeuren en ieder-een heeft er zich weleens schuldigaan gemaakt: spieken. Het kan opveel manieren: bij je buurman, viaverfrommelde spiekbriefjes, of -state of the art - met je zak-computer. Dit laatste ontdekteDomine Leenaerts, verbonden aande faculteit Elektrotechniek, tij-dens de vorige tentamenperiode.Leenaerts, surveillant bij Niet-lineaire-elektronica I, een vak voortweedejaars elektrostudenten,bemerkte dat veel studenten naasthun eenvoudige rekenmachinetje

vaak een geavanceerde soortge-noot bij zich hadden, een HP-tje(Hewlett Packard). Een nader on-derzoek leerde hem dat deze vol-ledige grafieken en ingewikkeldeformules in het geheugen had.Samen met zijn gewaarschuwdecollega’s besloot hij het apparaatin te nemen. De betrapte studentmocht met het tentamen doorgaanen verder zijn gewone elektroni-sche telraam gebruiken.Leenaerts vermoedde dat dezestudent geen uitzondering was enontdekte bij een rondgang door detentamenzaal dat het merendeelvan de studenten gebruikmaaktevan eenzelfde informatiebron. De

studenten werden voor de keuzegesteld: of het apparaat inleverenof het geheugen wissen. Aangeziendit tentamen niet het enige was,besloten de meeste het in te leve-ren, zodat de opgeslagen informa-tie, bruikbaar bij volgende tenta-mens, niet gewist zou worden.Terwijl de surveillanten de appa-raten aan het ophalen waren ginger een siddering door de rijen. Ookniet-elektrostudenten gebruiktenhun HP-tje en vreesden dat zij hunelektronische spiekbrief zoudenmoeten missen. Wat opviel wasdat vooral de VWO-studenten zo’napparaat gebruiken, terwijl deHTS-ers veelal genoeg hadden aan

een gewoon rekenmachinetje.Welke maatregelen tegen hetelektronisch spieken genomenmoeten worden is nog niet duide-lijk. Men denkt aan het verbiedenvan de zakcomputers. Alleen een-voudige rekenmachines wordendan nog toegestaan. Ook het uitde-len van niet-voorge-programmeerde zakcomputersaan het begin van een tentamenwordt overwogen. Een andereoptie is het tentamen als een open-boek tentamen te geven, zodat hetweinig nut heeft om gebruik temaken van een elektronischespiekbrief. Voor Leenaerts staathet in ieder geval vast dat er ietsmoet gebeuren. Volgens hem heb-ben anders vooral de rijkere stu-denten profijt van de situatie.

Dergelijke apparatuur is immersheel wat duurder dan de ‘normale’rekenmachines. Het is echterzeker dat welke maatregel ookgenomen wordt, het spieken nietde wereld uit wordt geholpen.Volgens studenten blijven er na-melijk nog genoeg mogelijkhedenover om te spieken. Daarbij is hetmaken van een spiekbrief zo geknog niet. Het opstellen van zo’nbriefje is immers een uitstekendemanier om de stof samen tevatten en dus heel leerzaam!

doorM oniekS toffele

De verbouwing van een tijdmachine

Teylers aankocht. Daar zijn nufacilitaire diensten gevestigd, dieeerst over heel Haarlem warenverspreid.

DetailleringGezien vanuit de Ovale Zaal, hethart van het museum, kent hetgebouw een onafgemaakt kruis.Vanuit de Ovale zaal liep er een asnaar beneden, een naar rechts, ennaar links een niet afgemaakte astussen de Ovale Zaal en de nieuwefacilitaire dienst. Henket vuldedie leemte op en ontwierp eennieuwe zaal voor wisseltentoon-stellingen naast de as naar bene-den. Die zaal staat los van hetbestaande bebouwing om het dag-licht door te laten, maar geeftmeteen een fraaie doorkijk naarde sterrenwacht. Om het oudegebouw en de nieuwe zaal metelkaar te verbinden en om denieuwe zaal een 20ste eeuws aan-zien te geven, ging veel aandachtnaar de detaillering. Vooral door

Vooraanzicht TeylersMuseum, zoals te zienop Internet.

Hubert-Jan Henket: ‘Het Teylers Museum is net ééngrote jongenskamer.’ Foto: Bart-Jan van Overbeeke/Dekate Mousa

de verwantschap van kleuren ende gevoelswaarde van de ge-bruikte materialen, zodat het ‘tochéén familie werd’. De ramen weer-spiegelen de tuin en de begroei-ing. Het aanzicht van de tuin werdvergroot in de traditie van de besteEngelse landschapsarchitectendoor wat glooiing en een schermvan zomer- en wintergroen aan tebrengen, terwijl de 150 jaar oudebomen behouden bleven. Teylersheeft er nu een prentenkabinet,educatieve ruimte, museumcafé,centrum voor alle techniek en eentweede entree bij.

Strenge voorwaardenSpeciale aandacht ging uit naar dezaal voor de wisseltentoon-stellingen. Daar komen bruikleen-exposities van grote musea, waar-door de ruimte aan uiterst strengevoorwaarden moet voldoen watbetreft relatieve vochtigheid, tem-peratuur en licht. Het bureau vanHenket ontwierp een specialedakconstructie met geprint engekleurd glas om het daglicht tefilteren en te reflecteren en omvoor een constante lichtstroom tezorgen.Henket (1940) studeerde in Delften werd in 1984 deeltijdhoogleraaraan de TUE. Met ir. Wessel deJonge leidt hij vanuit de TUE destichting Docomono. Die documen-teert gebouwen van de ModerneBeweging en heeft inmiddelswerkgroepen in 44 landen. Deresterende tijd gaat naar zijn bu-reau, dat intussen een beetje deNederlandse specialist in hetverbouwen van musea is gewor-den, na het werk voor Boymansvan Beuningen, hetSingermuseum en nu Teylers. HetTeylers Museum is vanaf 1 maartopen met een speciale Moranditentoonstelling. Wie er (nog) nietnaar toe kan, kan via Internetterecht, want Teylers is het eerstemuseum dat via het nieuwe me-dium bereikbaar is. Niet alleenvoor plaatjes van schilderijen oftekeningen, je kunt een beetje inhet museum rondlopen, de aan-kleding van de zalen zien en ver-der doorklikken. Adres: http://www.nedpunt.nl/teylersmuseum.

doorG erardV erhoogt

inclusief een sterrenwacht. Hetwerd het eerste Nederlandse open-bare museum, gesitueerd achterhet huis van de stichter.

TijdmachineIn 1870 vond de eerste uitbreidingplaats en pas in 1990 volgde eentweede. Henket, winnaar van delandelijke prijsvraag, over hetmuseum: ‘De tijd had er stilge-staan, dat is het allerbelangrijkste.Ik zag alle sferen terug uit detweede helft van de 18de eeuw, deeerste en tweede helft van de 19deeeuw en daarmee ook de cultuuren techniek van die tijd. Je ziet hetaan de verlichting, de vitrines ofde naambordjes, die met een gan-zeveer waren geschreven, allesongeschonden. Een fantàstischetijdmachine. De collectie is zeer

gevarieerd, net een hele grotejongenskamer. Mijn gedachte was:hier moet je met je vingers afblij-ven.’Dat was makkelijker gezegd dangedaan. Het gebouw heeft overaldaglicht, waardoor Henket niettegen het bestaande museum aankon bouwen. In het bestemmings-plan, dat Henket ondersteunde,stond dat er zo dicht mogelijk bijhet oude museum gebouwd moestworden omdat het oorspronkelijkegebouw een heel Hollandse opzetheeft. Henket: ‘Telkens als je inhet museum een stap zet, zie jeiets nieuws. Er is heel efficiëntmet de ruimte omgegaan. Hetenige dat aan het gebouw ontbrakwas de 20ste eeuw en de techni-sche mogelijkheden daarvan. Dathebben wij toegevoegd zonder hetbestaande gebouw geweld aan tedoen.’ Eerst renoveerde Henketeen deel van het gebouw van druk-kerij Johan Enschede en Zn., datnaast Teylers stond. Het gebouw isgesloopt, op het deel na dat

Aan alles is te merken datHenket met veel plezier aan deverbouwing van het Teylerswerkte. Hij is enthousiast over hetgebouw, de sfeer, de verzamelingvan 30.000 tekeningen (van Rem-brandt, Dürer, Da Vinci, en veelMichelangelo’s), de machines, defossielen en instrumenten.Texielbaron Pieter Teyler van derHulst (1702-1778) liet als goedevertegenwoordiger van de Verlich-ting zijn fortuin na voor de zorgvoor de armen en voor het ver-spreiden van kunst en wetenschaponder de Haarlemse bevolking,

629 februari '96

In de rubriek ‘Buitenlandse Zaken’ interviewt MoniekStoffele elke week een buitenlandse student of studentedie voor enige tijd aan de TUE verbonden is.Bram Saeys legt ze vast op de gevoelige plaat.

Naam:Knut Kruse

Afkomstig uit:Weimar/Duitsland

Studerend aan:Hogeschool voorArchitectuur en Bouw-wezen/Weimar

Studeert hier:Bouwkunde

land krijgt. Niet alleen met reizenwil Knut Nederland leren kennen,maar ook door contacten met Ne-derlanders, het eten van Neder-landse lekkernijen zoals kaas enharing en het deelnemen aan Ne-derlandse gebruiken. Zo heeft hij

laatst meegedaan aan het traditio-nele (Zuid-)Nederlandse feest,carnaval. Natuurlijk hebben ze inDuitsland ook carnaval, maar datwordt volgens Knut op een heelandere manier gevierd. Het feestis hem hier uitstekend bevallen,

waarschuwingen heeft meege-daan. Bij de demonstratie wa-ren veel Stasi’s aanwezig, maargelukkig verliep het allemaalzonder problemen.Dat het Knut uitstekend bevaltin Nederland blijkt wel uit devele vrienden die hij hier ge-maakt heeft. Toen hij in augus-tus aankwam, zag hij het nogniet zo zitten, hij maakte name-lijk moeilijk contacten omdathij de taal nog niet beheerste.Daar heeft hij hard aan ge-werkt, en met succes. Op ditmoment is hij druk bezig methet mede organiseren van eenstudiereis van VIA, de studie-vereniging van stedebouw.Omdat de reis onder anderenaar Wenen gaat, is iemand dievloeiend Duits spreekt altijdmakkelijk.Knut is trouwens net terug vaneen weekje wintersport meteen groep Nederlandse vrien-den. Het beviel hem uitste-kend, hoewel het allemaal ergvermoeiend was, eerst de heledag skiën, daarna de après-skien dan òòk nog voortdurendNederlands spreken.

Het is hier fantastisch!Buitenlandse Zaken

hoewel de Nederlandse glaasjesbier in het niet vallen bij derobuuste Duitse pullen.Knut, afkomstig uit Weimar in devoormalige DDR, vertelt dat hetvoor het vallen van de Muur onmo-gelijk was om in het buitenland testuderen. Nu is dat wel anders,alles kan, zolang er maar geldvoor is. Dit laatste is voor veelmensen echter het grote pro-bleem. Voor de omwenteling waser geen bedelaar te vinden in Oost-Duitsland. Iedereen had genoegom van te leven en er was geenwerkloosheid. Helaas is dat nuanders, steeds meer bedrijvengaan failliet en dan staat er weereen groep mensen op straat. Voor-dat de Muur verdween, had nie-mand aan deze bijkomende ont-wikkelingen gedacht. Sommigemensen hebben het vertrouwen inhet kapitalisme verloren en wen-sen de Muur terug. Knut is het hierniet mee eens. Er is dan wel eenaantal - vooral economische -problemen, maar er zijn ook veeldingen enorme verbeterd. Knutherinnert zich een demonstratietegen het toenmalige bewindwaaraan hij ondanks de vele

Knut Kruse uit Duitsland is,tijdens het half jaar dat hij inNederland woont, nog steedsniet in Amsterdam geweest. Ditheeft hij bewust uitgesteldomdat hij bang is dat hij anderseen verkeerd beeld van ons

afgestudeerde leraren is ontevre-den.Volgens het onderzoek schiet deUniversiteit Twente, topper op hetgebied van vakinhoud, bij hetdidactisch en pedagogisch onder-wijs ernstig tekort. Maar liefst 43procent van de afgestudeerdenvindt dat er niet genoeg aandachtwordt besteed aan de praktijk vanhet lesgeven. Twente wordt op devoet gevolgd door delerarenopleidingen aan de univer-steiten van Amsterdam en Gronin-gen, waar 26 procent van de jongeleraren ontevreden is. De TUEkomt ook op didactisch en pedago-gisch gebied als besteuit de bus.

Afgestudeerden van eerste- en tweedegraads lerarenopleidin-

gen worden minder vaak werkloos en komen vaker terecht in

het onderwijs. Van alle studenten die in de jaren 1992 en

1993 de lerarenopleiding verlieten, vond 64 procent een baan

in het voortgezet onderwijs. Twee jaar daarvoor was dat nog

59 procent. De TUE komt op pedagogisch en didactisch gebied

goed uit de bus en over de vakinhoudelijke kwaliteit zijn geen

klachten.

Lerarenopleiding TUEscoort goed in onderzoek

doorA lice van derP lasHOPOPOPOPOP

Het bovenstaande blijkt uit hetderde onderzoek van het LeidseResearch voor Beleid onder afge-studeerden van lerarenopleidin-gen. Dit onderzoek moet actueleinformatie geven over de arbeids-markt voor leraren. Doel is om devaak negatieve beeldvorming rondde werkgelegenheid en wachtgel-dersproblematiek in het onder-wijs te bestrijden. Dit onderzoekwordt om de twee jaar gehouden.Deze keer zijn ruim vijfduizendafgestudeerden telefonischgeënqueteerd.Omdat vooral in de bovenbouwvan het voortgezet onderwijs dewerkgelegenheid goed is, vindende eerstegraads afgestudeerdenvan universitaire lerarenoplei-dingen vaker een lesbaan danmensen van de hbo-opleidingen.Ongeveer tachtig procent van deuniversitair opgeleide lerarenwerkt in het onderwijs, tegen 63procent van de hbo-ers. Voor beidegroepen is dit vijf procent meerdan in het onderzoek van tweejaar geleden.

Werkloosheid gedaaldBij de vakken klassieke talen entechnische vakken werken demeeste afgestudeerden van eerste-en tweedegraads opleidingen inhet onderwijs. Vooral jonge lera-ren klassieke talen gaan een zon-nige toekomst tegemoet. Volgenshet onderzoek kwam honderdprocent van hen in het klaslokaal

terecht. Dit betekent een stijgingvan dertig procent vergeleken mettwee jaar geleden. Bij technischevakken staat 77 procent van deafgestudeerden voor de klas.Jonge leraren gaan minder danvoorheen buiten het onderwijswerken. Van alle ondervraagdenheeft 24 procent een ander soortbaan. Dat is een daling van tweeprocent vergeleken met twee jaargeleden. Leraren die buiten hetonderwijs werken zijn vooralafgestudeerd in de vakken mecha-nische techniek, bouwkunde ofexpressievakken.De totale werkloosheid onderjonge leraren is sinds het onder-zoek van twee jaar geleden ge-daald van vijftien naar twaalfprocent. Met name bij de vakkeneconomie, wiskunde, natuurkun-de, gymnastiek, technische vak-ken, bouwkunde en klassieketalen is de werkgelegenheid goed.Bij de twee laatstgenoemden komtzelfs helemaal geen werkloosheidvoor.Leraren scheikunde komen nubeter aan werk dan twee jaar gele-den. Toen was de werkloosheid op

Tevredenheid per universiteitVAKINHOUDELIJK Zeer Gem. Zeer

slecht goed

Universiteit Amsterdam 22% 25% 46%Vrije Universiteit 6% 44% 47%Univers. Lerarenopl. Zuid-Holland 23% 29% 40%Kath. Universiteit Nijmegen 18% 15% 68%Kath. Universiteit Brabant 13% 38% 25%Rijksuniversiteit Utrecht (IVLOS) 17% 21% 55%Rijksuniversiteit Groningen 6% 23% 68%Technische Universiteit Eindhoven 0% 0% 67%Universiteit van Twente 0% 14% 86%

PEDAGOGISCH-DIDACTISCH Zeer Gem. Zeerslecht goed

Universiteit van Amsterdam 26% 34% 35%Vrije universiteit 12% 31% 57%Univers. Lerarenopl. Zuid-Holland 20% 38% 40%Kath. Universiteit Nijmegen 18% 38% 45%Kath. Universiteit Brabant 13% 13% 63%Rijksuniversiteit Utrecht 7% 21% 71%Rijksuniversiteit Groningen 26% 48% 20%Technische Universiteit Eindhoven 0% 25% 75%Universiteit van Twente 43% 14% 43%

expressievakken na nog hethoogst. Het enige vak waarbij dezekeer meer leraren thuiszitten ismaatschappijleer. De werkloos-heid is net als twee jaar geledenhet hoogst bij expressievakken,namelijk dertig procent.De jonge leraren vinden net alstwee jaar geleden dat hun oplei-ding te weinig aandacht besteeddeaan de praktijk van het onderwijs-geven. Over de vakinhoudelijkekwaliteit waren zij in het alge-meen tevreden. Bijna een kwartvan de afgestudeerden vonden demanier waarop didactiek en peda-gogiek op hun opleiding onderwe-zen wordt slecht. Daar staat tegen-over dat slechts elf procent van dejonge leraren ontevreden is overde vakinhoudelijke kwaliteit.

TUEFrappant is dat jonge leraren af-komstig van de universiteit gemid-deld niet zo tevreden zijn over devakinhoudelijke kwaliteit alsleraren afkomstig van de hoge-scholen. Uitzonderingen zijn lera-ren afkomstig van de TUE en de

Universiteit Twente, waar nie-mand ontevreden is.Bijna een kwart van de afgestu-deerden van de UniversitaireLerarenopleidingen Zuid-Hollandvindt de manier waarop het vakonderwezen wordt slecht. Ook delerarenopleiding aan de Uni-versiteit van Amsterdam moet hetontgelden: 22 procent van de net

7 29 februari '96

‘Fluim, Baksteen, Trap; we heb-ben gewoon een hoop namen opge-noemd en er daarna één uitgeko-zen, ieder met vetorecht’, verteltErwin Koevoets. Op het eind vande avond werd ‘Fluim’ de naamvan het nieuwe literaire tijd-schrift. Althans, dat is de bedoe-ling, want Koevoets, Wilbert Vos-sen en Joop Beris kunnen nogvolop pennevruchten van begin-nende schrijvers gebruiken voorhet eerste nummer van ‘Fluim’(staat voor: Fijn Lezen Uit IedersMateriaal, met als ondertitel ‘Wijspugen op de maatschappij’). Deinitatiefnemers kennen elkaar vanhet VWO (het Philips van Horne)uit Weert. Koevoets (1975) schreefal voor zichzelf en de schoolkrant,

zit nu nog op VWO 6 en wil naarde KMA. Lukt dat niet (‘Ik heb nietzo’n goede conditie’) dan gaat hijrechten studeren. Vossen (1975) iseerstejaars Bouwkunde op de TUEen Beris (1974) studeert geschiede-nis en wil volgend jaar pale-ontologie in Utrecht gaan stude-ren. Daarnaast zijn Beris en Vossennog Star Trek-fanaten. Vossen:‘Joop vertelde dat hij bezig waseen sf-boek te schrijven. MetErwin erbij kwamen we al snel opeen tijdschrift voor beginnendeschrijvers.’ Na her en der te heb-ben geïnformeerd, kwamen ze bijde Stichting Vrije Uren. Die wilwel een nul-nummer drukken,zonder zich verder met de inhoudte bemoeien.Dus zoeken ze nu literair talent,onder meer op de TUE. Adverten-ties leverden enkele resultaten open ze hebben momenteel dertienaanmeldingen. Het wachten is opwat die personen aanleveren. Watschijven ze zelf? Koevoets maaktsongteksten, begon aan langereverhalen, maar die stranddensteeds in allerlei verwikkelingen;hij schrijft korte teksten waarinhij op iets of iemand af kan geven.‘Dat lukt de laatste tijd minderdoor de afwezigheid van frustra-ties. Maar ik zorg op het einde

altijd voor een grap om alles terelativeren’, licht hij toe. Vossenschrijft vooral poëzie. Daar wer-den vorig jaar foto’s bij gemaakt,waarna het geheel werd tentoonge-steld. Bij het Open Podium Litera-tuur van SG gaat hij daar nog mu-ziek bij maken. Voorlopig is hetwachten op nieuw materiaal datanderen voor het nul-nummer vanFluim aanleveren. Al beseffen zedat zoiets niet makkelijk is.Koevoets: ‘Het is best moeilijk omiets openbaar te maken.’ Vossen:‘Als mensen daar moeite meehebben, mogen ze best anoniemschrijven in Fluim, als wij maarweten wie het geschreven heeft.Maar we willen niets forceren, wezien wel wat er komt.’

Wie informatie wil kan bellenvoor naar Joop Beris (0495-632746),Erwin Koevoets (0495-521931) ofWilbert Vossen (2467266).

Fluim zoekt literair talent

Wilbert Vossen (links) enErwin Koevoets: nieuweliterair talent gezocht.Foto: Bram Saeys

doorG erardV erhoogt

Proefschrift geeft inzicht inglasveiligheid beeldbuis

groei verwaarloosd. Hierdoor kun-nen afwijkingen optreden tussende berekeningen en de werkelijk-heid. De hybride-aanpak neemtdit effect wel mee.

Commercieel belangDe methodes van Van Vroonhovenzijn bedoeld om de glasveiligheidvan nieuwe beeldbuizen al op detekentafel te berekenen. ‘Het isgoedkoper om al in deze fase vanhet ontwerpproces gegevens be-schikbaar te hebben over veilig-heid. Aanpassen kan dan eenvou-diger, dan wanneer je al een stuk

het inwendige vacuüm. In tweedeinstantie kun je rekenen aan despanningen die ontstaan door deinslag van de bal tijdens de ball-droptest. Als laatste kun je kijkennaar de mogelijke schade die kánoptreden.In zijn proefschrift Dynamic crackpropagation in brittle materials:analyses based on fracture anddamage mechanics, beschrijft VanVroonhoven twee methodes voorde analyse van dynamischescheurgroei in brosse materialen.De ontkoppelde dynamischebreukaanpak is een relatief een-voudige methode die uitgaat vande spanning bij inslag. ‘Als we detrekkrachten kennen, weten wewelke spanningen er ter plaatseheersen. Uitgaande van de vormvan de scheur, kunnen we hetverdere verloop voorspellen. Eenrechte scheur is het gemakke-lijkste te berekenen. Bij eenkromme scheur ligt dat een stukgecompliceerder. Daar komt eenheel stuk theorie bij kijken’, ver-telt Van Vroonhoven.De hybride breuk/schade-aanpakis ingewikkelder. Deze methode,die Van Vroonhoven opstelde omde scheurgroei te berekenen bijtijdsafhankelijke processen, isgebaseerd op een combinatie vanbreukmechanica en schade-mechanica. Een scheur wordthierbij niet voorgesteld door daad-werkelijk gespleten materiaal,maar door een smalle zone metkleine beschadigingen. De combi-natie van beide vakken is volgensVan Vroonhoven waarschijnlijkuniek; zelf is hij het nog niet eer-der tegengekomen. In het eenvou-dige model wordt de verstoringvan de spanningen door de scheur-

De consument wil een steeds vlakkere, plattere beeldbuis in

zijn televisietoestel. Dat kijkt beter en dat oogt esthetischer. De

fabrikant streeft naar zo weinig mogelijk materiaalgebruik.

Hoe dunner het glas hoe beter. Beide wensen versterken de

spanningen in het glas, die ontstaan door het inwendige va-

cuüm van de beeldbuis. Daardoor kunnen beschadigingen

van buitenaf enstige gevolgen hebben, denk aan implosies.

Om die te voorkomen, gelden strenge eisen voor de veiligheid

van de glasballon. Ir. Jos van Vroonhoven, wetenschappelijk

medewerker bij Philips Research, promoveert vandaag op het

voorspellen en berekenen van de glasveiligheid van nieuwe

beeldbuisontwerpen.

beide testen. Hoe zit het dan metde oude buizen? ‘Als er een buisverkocht wordt, weten we zekerdat het goed is. Als het ontwerpofficieel is vrijgegeven door deEuropese Commissie voor Elektro-technische Standaardisatie, vol-doet het aan de veiligheidseisen’,legt Van Vroonhoven uit. ‘Onzetaak is om alleen de nieuwe typeste testen.’ Van Vroonhoven koos altijdens zijn wiskundestudie aande TUE voor de mechanica-richting binnen de toegepastewiskunde. ‘Hoezeer ik ben opge-schoven richting de mechanicaillustreert het feit dat mijn eerstepromotor prof.dr.ir. René de Borstaan de faculteit Werktuig-bouwkunde verbonden is’, verteltde kersverse doctor.

Twee methodesBerekeningen omtrent de glas-veiligheid bestaan uit drie fasen.Allereerst kun je berekeningenuitvoeren die betrekking hebbenop de spanningen als gevolg van

Ir. Jos van Vroonhovenpromoveert op hetvoorspellen en bereke-nen van de glasvei-ligheid van nieuwebeeldbuisontwerpen.Foto: Bram Saeys

Ir. Jos van Vroonhoven promo-veert vanmiddag, donderdag 29februari, om 16.00 uur, in zaal 4van het auditorium.

verder in het proces zit. Bijvoor-beeld als er al een prototype be-schikbaar is. Maar het is niet al-leen een kwestie van financiëleaard. Het is voor Philips ookcommercieel gezien van belangom zo snel mogelijk met nieuwetype beeldbuizen op de markt tekunnen verschijnen.’Van Vroonhoven wil niet zelf allelof voor zijn proefschrift opeisen.Graag wil hij benadrukken dat hettot stand is gekomen in samenwer-king met collega’s van verschillen-de disciplines binnen Philips. Nietalleen van Research, maar ook vande afdeling ontwikkeling vanPhilips Display Components Eind-hoven.

doorD ésireeM eijers

Bij nieuwe types beeldbuizenwordt al tijdens het ontwerpenrekening gehouden met de glas-veiligheid. Hiervoor wordt dezogenaamde ball-droptest uitge-voerd. Een stalen kogel aan eenketting wordt met een bepaaldesnelheid tegen de glasballon of debeeldbuis geslingerd. Tijdens dezetest mogen kleine scheuren welontstaan, maar een implosie is uitden boze. Wel mogen in de nabij-heid van de buis kleine scherfjesworden aangetroffen. ‘In Ameri-kaanse testen gebruiken ze eenveel zwaardere bal’, vertelt VanVroonhoven. Daar treedt welimplosie op, maar daar wordenweer strengere eisen gesteld aande scherven rondom. Elk nieuwtype beeldbuis uit de Philips-keuken wordt onderworpen aan

829 februari '96

Het gelijk & ongelijk vanRitzen

Ook tijdens hun werk moeten studenten presteren entempo maken. Foto: Daan Kers

Peinzen over het naakte bestaan. Foto: Kees van Weert

Home is where the heart is... Foto: Jaap Ekris

Inrichting van een studentenkamer met een hoogverkeersborden-gehalte. Foto: Bart-Jan van Overbeeke

Het fotoproject ‘Het gelijk & ongelijk van Ritzen’van de studentenfotovereniging Dekate Mousa zal op 5maart afgesloten worden met de uitverkiezing van debeste foto die gedurende de 28 dagen dat het projectliep, gemaakt is. In totaal dingen 48 foto’s mee naardeze nominatie. Er is geprobeerd een overzicht vanhet Eindhovense studentenleven te geven. In de juryzitten onder andere foto-consulent Feye Oosterhof enFred Gaasendam, hoofdredacteur van Cursor. In maartzal de totale collectie te bezichtigen zijn in de Bijen-korf, in april in de Hogeschool Eindhoven en van 31mei tot en met 2 juni op de Fotomanie in het Beurs-gebouw. Op deze pagina alvast een kleine selectie.

Studenten hebben ook recht op een beetje ontspanning.Foto: Bram Saeys

9 29 februari '96

Kolenonderzoek in versnelling met schokbuisSteenkool is en blijft een van

de belangrijkste grondstoffen

voor elektriciteitsopwekking

in Nederland. Vandaag, don-

derdag 29 februari, promo-

veert ir. Frank Commissaris

op zijn onderzoek naar kolen-

conversie. Commissaris on-

derzocht de chemische eigen-

schappen van steenkool, die

belangrijk zijn bij verbran-

ding en vergassing. In de

toekomst kan de energie-

sector zijn resultaten gebrui-

ken bij het ontwerpen van

betere kolenvergassers. Voor

zijn onderzoek gebruikte

Commissaris een apart instru-

ment: de schokbuis. De schok-

buis-experimenten voor het

onderzoek aan kolen-

conversie aan de TUE zijn

uniek in de wereld.

‘Allereerst vliegen de vluchtigebestanddelen uit de steenkool,hoofdzakelijk bestaande uit kool-waterstoffen. Uit de verbrandingvan deze vluchtige stoffen wordt aleen groot gedeelte, tot soms veer-tig procent, van de energie ge-haald.’Het restant van het kooldeeltjeheet char en bestaat bijna vollediguit koolstof. Het char reageerthierna op twee manieren. Com-missaris: ‘De koolstof uit het charverbrandt niet ineens tot CO

2. Dit

gaat in twee stappen. Ten eerstevindt er een zogenaamdeoppervlaktereactie plaats. Hierbijreageert koolstof uit het kooltje totkoolstofmonoxide. Daarna begintde volumereactie: buiten het kool-deeltje verbrandt de CO verder totCO

2.’ In kolenvergassers wil men

in eerste instantie zoveel mogelijkkoolstofmonoxide produceren enzo min mogelijk CO

2. Daarvoor is

kennis over de reactiesnelhedenvan bovenstaande reacties dusonontbeerlijk. Commissaris ver-wierf deze kennis op een apartemanier: met behulp van eenschokbuis.

SchokbuisDe schokbuis is een beproefdinstrument op andere vakge-bieden. Voor onderzoek aan kolen-verbranding is het gebruik van ditapparaat echter uniek. Commissa-ris: ‘Toen ik drie jaar geleden aanmijn onderzoek begon, was menin de wetenschappelijke wereldnog vrij sceptisch over de schok-buis. Maar dankzij de zeer accu-rate resultaten die wij bereikthebben, is dat nu wel anders.’Toch is de TUE nog steeds de enigeinstelling waar de schokbuis ge-bruikt wordt voor experimentenmet kolenverbranding.

kolen ook milieuvriendelijker temaken. Kolenvergassing is één vande belangrijkste wapens in destrijd tegen de milieuvervuiling.Bij deze techniek zet eenvergassingsinstallatie de kolen ineerste instantie zoveel mogelijkom in koolstofmonoxide. Dit ge-beurt met een ondermaat aanzuurstof. Daardoor ontstaan er ookweinig zwavel- en stikstofoxiden,de veroorzakers van onder anderezure regen. De gereinigde COwordt tenslotte verbrand tot CO

2.

Nederland loopt voorop met dezetechniek. De vergassingscentralevan Demkolec in het LimburgseBuggenum is de eerste ter wereldwaarbij kolenvergassing op zo’ngrote schaal (253 MW) wordt toege-past voor elektriciteitsopwekking.Waar ligt het belang van Commis-saris’ onderzoek voor dit soortkolencentrales? Veel is al bekendover stromingen in vergassers.Maar er is nog weinig nauwkeu-rige informatie beschikbaar overde chemische eigenschappen vankool, iets wat van belang is bijverbranding en vergassing. Com-missaris: ‘Mijn onderzoek waserop gericht om meer te weten tekomen over deze eigenschappen.Met deze informatie kon ik veelnauwkeuriger de reactiesnelheidvoor verbranding van een kool-deeltje bepalen.’

CharTwee grootheden zijn bepalendvoor deze reactiesnelheid. Dit zijnde zuurstofdruk en de deeltjes-temperatuur. Bij verschillendewaarden van deze grootheden lietCommissaris kleine hoeveelhedenkool verbranden. Daarbij kon depromovendus bestaande theorieënover de optredende processenbevestigen. Commissaris legt uit:

Hoe werkt de schokbuis? De ruimtwaalf meter lange pijp met eendiameter van 22 centimeter isonderverdeeld in drie secties. Delage-druk-sectie is acht meter langen de hoge-druk-sectie meet viermeter. Daartussen bevindt zich dediafragma-sectie van twaalf centi-meter. Voor een proefnemingwordt helium in de hoge-druk-sectie gepompt tot een druk be-reikt is van zo’n elf bar. In hetlage-druk-gedeelte oftewel hetteststuk brengt de onderzoekerzijn testgas in. In dit geval bestaatdat uit een wolk van steenkoolvermengd met zuurstof en even-tueel koolstofdioxide of stikstof.De druk in de testsectie ligt rondeen tiende bar. De diafragma-sectie is aan weerszijden afgeslo-ten met een rond metalen mem-braan. Voor het experiment heeftde proefnemer een kruisvormigekras aangebracht op beide mem-branen. Ten gevolge hiervanscheurt dit diafragma als de druk-val hierover te groot wordt.Voor het experiment wordt delucht uit het diafragma-sectiegezogen. Hierdoor wordt de drukover de membranen te groot waar-door ze met een knal scheuren. Dehelium schiet dan met een super-sone snelheid de testsectie in. Erontstaat een schokgolf en het test-gas wordt samengeperst aan heteinde van de schokbuis. Degastemperatuur kan hierdooroplopen tot zo’n drieduizendKelvin, bij een druk van maximaaltien bar.

OpwarmenCommissaris legt uit wat de voor-delen van werken met een schok-buis zijn: ‘De reactieconditiesontstaan bijna direct. Net zoals bijindustriële kolenverbranding zijn

slechts zeer korte opwarmtijdennodig. Aangezien het opwarmenvan de kooldeeltjes de uiteinde-lijke reacties beïnvloedt, is hetprettig dat we daar bij de schok-buis geen last van hebben.’ Eennadeel van de schokbuis is dat erniet veel tijd is om te meten.Commissaris vertelt: ‘Het heleverbrandingsproces is in ongeveerachtduizendste seconde gebeurd.Daardoor kan maar gebruik ge-maakt worden van veel kleinerekooldeeltjes dan de industrie inwerkelijkheid gebruikt. Maar voorde bepaling van reactiesnelhedenbij kolenverbranding is dezegrootte onbelangrijk.’Commissaris heeft zijn promotie-onderzoek vanwege afspraken metzijn werkgever, de Elektriciteits-Produktiemaatschappij Zuid-Ne-derland, in slechts drie jaar tijdmoeten afronden. Hij heeft dusflink moeten doorwerken. Com-missaris: ‘Je krijgt wel routine inhet uitvoeren van de experimen-ten. Als ik opschoot, had ik deopstelling in drie kwartier weergereed voor een nieuw ‘schot’. Erwaren dagen bij dat ik de schok-buis heb behandeld als een mi-trailleur.’Commissaris promoveertvandaag in het auditoriumom 16.00 uur.

Tussen E-hoog en de Dommelstaat het gebouw voor Energietech-niek. Een bezoeker die hier perongeluk binnenloopt waant zichin een circustheater. Op de eersteen tweede verdieping kan jeoveral over de reling kijken naareen arena van meetapparatuur. Opde bodem lijkt een stuk rioolpijpte liggen van twaalf meter lang.Plotseling geeft deze grote buiseen oorverdovende knal. Waar-schijnlijk was je dan getuige ge-weest van een schokbuis-experi-ment van ir. Frank Commissaris.Commissaris besteedde tijdenszijn promotieonderzoek de afge-lopen drie jaar veel tijd achter deschokbuis. Hij probeerde de gehei-men van de verbranding van kolente achterhalen. Vooral de funda-mentele eigenschappen van debrokjes steenkool wilde hij begrij-pen. Wat gebeurt er precies bijverbrandings- en vergas-singsreacties? Welke omstan-digheden beïnvloeden deze reac-ties? En hoe kan dereactiesnelheid gemeten worden?De energiesector kan de resultatenvan dit soort onderzoek goed ge-bruiken. Steenkool is en blijft éénvan de belangrijkste energiebron-nen in Nederland. Maar liefstveertig procent van de elektrici-teit wordt in kolencentrales opge-wekt. En kolen zullen ook in detoekomst een belangrijke rol blij-ven spelen. Dit komt door de blij-vend lage prijs van steenkool ende grote reserves die er nog vandeze energiebron bestaan.

Zure regenHet grote nadeel van kolenenergieten opzichte van de concurrenten -gas, kernenergie, duurzame bron-nen - is altijd het milieu geweest.Kolen zijn veel viezer dan aardgas,de belangrijkste brandstof voorelektriciteitsopwekking in Neder-land. Maar de energiesector wilniet al haar troeven op één brand-stof zetten. Veel onderzoek is erdan ook verricht om de goedkope

De kolenvergassings-centrale van Demkolecin het LimburgseBuggenum is de grootsteter wereld. Foto:Demkolec BV

doorS iemS imonis

1029 februari '96

COBRA, een wegenbouwer aan deelektronische snelweg

Wie een e-mailtje verstuurt of surft op het Internet zal zich

meestal niet realiseren dat hij een van de ruim twintig miljoen

gebruikers van de elektronische snelweg is. En dat het gebruik

van de elektronische snelweg elke zes maanden verdubbelt.

Het explosief toenemend gebruik van elektronische netwerken

vraagt om een even snel groeiende capaciteit en schakelmo-

gelijkheden. Dat kan alleen als ook in de enabling technolo-

gies revolutionaire innovatieve ontwikkelingen plaatsvinden.

Die enabling technologies kun-nen worden omschreven als detechnologische processen en voor-waarden die aan het maken engebruiken van(communicatie)systemen tengrondslag liggen. En dat is hetterrein waarop de onderzoek-school COBRA (CommunicationTechnology: Basic Research andApplications) zich heeft gespe-cialiseerd.Prof.Dr. Joachim Wolter, voorzittervan het bestuur van COBRA: ‘Jekunt COBRA zien als wegenbouweraan de elektronische snelweg. Nuhet aantal gebruikers en het aantalnieuwe diensten zo snel toeneemtdat de weg overbevolkt raakt en de‘bruggen en viaducten’ knelpun-ten worden, dreigt de snelweg eenzandpad te worden. Nu zijn nodig:nieuwe bouwelementen en nieuwesysteemconcepten, naast een meerefficiënt gebruik van wat er al is.’

MultidisciplinairDe onderzoekschool COBRA isontstaan uit het bij de TUE gesi-tueerde onderzoekzwaartepunt ophet gebied van de samengesteldehalfgeleiders en opto-elektronica.Het werd gekenmerkt door eenmultidisciplinaire samenwerkingtussen de faculteiten N, E en T vande TUE en de E-faculteiten vanDelft en Twente. Dat zijn ook dehuidige deelnemers in deonderzoekschool.Binnen de communicatietechno-logie is COBRA vooral actief in hetonderzoek dat het verzamelen,transporteren en routeren vaninformatie mogelijk maakt. Dedrie cirkels in het logo van COBRAstaan voor materialen, bouwste-nen en systemen, de gebiedenwaar de onderzoekschool zich opricht. De doorsnijding van de cir-kels in het hart van het logo geeftde ‘verticale integratie’ aan: desystemen worden opgebouwd uitbouwstenen, die op hun beurtweer gemaakt worden van artifi-ciële materiaalstructuren. Deze

bovengrens: gedurende de tijd datde puls zich voortplant zorgtdispersie ervoor dat de puls bre-der wordt. Een gevolg daarvan isdat op een gegeven moment pul-sen elkaar gaan overlappen en datde individuele bits niet meerherkenbaar zijn. Het dispersie-effect wordt in de ‘traditionele’techniek ondervangen doortransceivers. Die vangen het sig-naal op, repareren het en zendenhet weer uit. Bij de soliton-tech-niek is repareren niet meer nodig,een optische versterker volstaat.Dat is eenvoudiger, betrouwbaar-der en goedkoper.’

Midden- en kleinbedrijfEen rode draad in het programmavan COBRA is het genereren enoverdragen van kennis op hetgebied van de communicatie-technologie. Naar het bedrijfs-leven toe is de kennisoverdrachtvooral gericht op het MKB, hetmidden- en kleinbedrijf. ToenCOBRA in 1995 subsidie kreeg uithet IOP-programma ‘Electro-Optics’, was een van de voorwaar-den van Economische Zaken dater een outlet zou zijn in de rich-ting van het MKB. Wat toen eencomplicatie leek, blijkt nu posi-tieve neveneffecten te hebben.Wolter: ‘Het MKB genereert vragenen zo’n vraag leent zich in prin-cipe zowel voor een fundamenteleals voor een toepassingsgerichteaanpak. Beide vormen van aanpakkunnen in de onderzoekschoolgerealiseerd worden. Het MKB isin het algemeen een interessantepartner aan het worden voor deuniversiteit. Nu er steeds meerkleine hooggespecialiseerdebedrijven ontstaan, creëert datenerzijds een behoefte aan na-scholing en anderzijds arbeids-plaatsen voor afgestudeerden vande eerste fase.’ De elektronischesnelweg lijkt vooral in de dien-stensector enorme groei-mogelijkheden te bieden voor

de opeenvolgende golflengtesbepaalt uiteindelijk de hoeveel-heid informatie (‘de bandbreedte’)die per kleur verstuurd kan wor-den. De benodigde bandbreedtevoor het versturen van een e-mail-tje is bijvoorbeeld veel kleinerdan wanneer een grafische WorldWide Web-pagina opgevraagdwordt.Tegelijkertijd wordt gewerkt aanhogere bitsnelheden. Tot voor kortwerd aangenomen dat het hoogsthaalbare 10 gigabits per secondeis, dat wil zeggen 10.000 x 1 mil-joen bits. Maar dat is niet genoeg.Momenteel wordt onderzocht ofhet mogelijk is om de snelheid opte voeren tot 40 gigabits. Een vande hulpmiddelen daarvoor zouwel eens de soliton-techniek kun-nen zijn, die in de vakgroepTelecommunicatie door prof.ir.Djan Khoe onderzocht wordt.

SolitonKhoe: ‘Als natuurverschijnsel issoliton bekend als een smalle, tottien meter hoge golf die ontstaatdoor een aardbeving ergens in dePacific en die zonder breder ofzwakker te worden voortraast tothij op een kust te pletter slaat. Inoptische vezels is een soliton eensmalle lichtpuls, die gedurende detransmissie niet breder wordt. Omde puls in stand te houden kan eenlaser als versterker gebruikt wor-den. Zonder soliton kan het aantalbits dat per seconde wordt ver-stuurd nog wel opgevoerd worden,maar door dispersie is er een

kleine en middelgrote bedrijven.Met name diensten die bedoeldzijn voor specifieke, verspreidgesitueerde afnemers, zullen effi-ciënt via de kabel kunnen wordenaangeboden.In verband met een ander en meerintensief gebruik van bestaandekabelaansluitingen, is vanuit CO-BRA onlangs gekeken naar moge-lijkheden van tweerichtingsver-keer in het kabelnet vanKabeltelevisie Eindhoven. Datleverde naast het doormeten vanhet net ook nog enkele fundamen-tele vragen op, als hoe de beschik-bare bandbreedte over de gebrui-kers verdeeld dient te worden enhoe voorkomen kan worden datvanaf verschillende knooppuntenverstuurde datapakketten op hetnet met elkaar in botsing komenen elkaar verminken. Dit lijkenogenschijnlijk triviale vragenomdat op het Internet ‘alles goedgaat’, maar gezien de te verwach-ten omvang van het gebruik vanhet kabelnet zullen de antwoordengezocht moeten worden in hetgebruik van slimme toegangs-technieken. In de groep van Khoewordt gewerkt aan zogenaamdeCode Division Multiple Access-technieken, waarbij digitale sleu-tels worden gebruikt om de signa-len van abonnees van elkaar teonderscheiden, naast de tech-nieken via het frequentie- en hettijddomein.

OrganisatieDe kracht van COBRA zit voor eendeel in de manier waarop hetonderzoek in de faculteiten veran-kerd is. Een multidisciplinairkarakter draagt altijd het risico inzich, dat het door de participe-rende faculteiten op een zijspoorgerangeerd wordt. Wolter: ‘Het

Solitongolf ‘Kanagawa-oki-namiura’ geschilderd doorHokusai Katsushika in de Edo-periode (bron: IEEECommunications Magazine March 1994)

materiaalstructuren bestaanmeestal uit combinaties vanmaterialen uit de groepen II en IVvan het periodiek systeem voormagnetische toepassingen en uitde groepen III en V voor optischetoepassingen.

BouwstenenVoor het maken van optischebouwstenen worden onder anderede materialen aluminium,gallium en indium uit groep III enfosfor en arseen uit groep V ge-bruikt. Door deze materialen viatemperatuurstijging in de gasfasete brengen, ontstaat een stroomvan atomen en moleculen die opeen substraat wordt afgezet alseen laag van enkele tientallennanometers dikte. Daarop komtweer een laagje. Doordat elke laageen net iets andere samenstellingheeft dan de voorafgaande en devolgende, worden de materiaal-eigenschappen wezenlijk bein-vloed. Door stapeling van dezemateriaallagen kan een zoge-naamde Vertical Cavity SurfaceEmitting Laser (VCSEL, spreek uit:veksel) gemaakt worden. Onderinvloed van elektrische pulsenwordt in een VCSEL licht opge-wekt, dat door het lagenpakketversterkt wordt. Het resultaat iseen verticale lichtgolf, een laser.VCSEL’s geven zonder extra lenzeneen fraaie, vrijwel parallelle licht-bundel, in tegenstelling tot anderegangbare III-V lasers, die een heeldivergente bundel uitstralen.

SystemenDe technologische mogelijkhedendie de nieuwe concepten van ma-terialen en bouwstenen bieden,zullen naar verwachting ook revo-lutionaire gevolgen hebben voorde systemen. Maar ook binnen desystemen kan nog door allerleimanieren aan de vraag naar meercapaciteit tegemoet worden geko-men. In een glasvezelnet bijvoor-beeld, kan capaciteitsuitbreidingniet alleen bereikt worden doorhogere bitsnelheden toe te passenof door meer glasvezels te gebrui-ken, maar is het tegenwoordig ookmogelijk om meer golflengtes(‘kleuren’) per glasvezel te gebrui-ken. Het golflengteverschil tussen

doorA liceP illot

11 29 februari '96

De missie van COBRA is uit-blinken in het toepassen van deverworven kennis in decommunicatietechnologie voormaatschappelijke en indus-triële doeleinden. Op 13 fe-bruari organiseerde COBRA eensymposium in de blauwe zaalvan het auditorium. Het pu-bliek in de overvolle zaal luis-terde onder meer geboeid naarprofessor Demeester die werktbij het Gentse IMEC (R&D-labo-ratorium, voor vijftig procentgekoppeld aan de Gentse uni-versiteit). Hij schetste hoe deevolutie van de optische vezelin zijn werk gegaan was en water heden ten dage allemaalmogelijk is. Demeester haaldeenige voorbeelden aan: ‘Verge-leken met vroeger kunnen we

doorJohnB uitjes

Phasar: phased array (de)multiplexer, voor de ruimte-lijke scheiding of integratie van verschillende golfleng-tes.

nu duizendmaal zoveel informatieversturen en is daar duizendmaalminder tijd voor nodig. Dit doorvideocompressie, bijvoorbeeldvoor het vergaderen op afstand;mobiele telefonie, dat een onver-wacht hoge vlucht heeft genomen;video-on-demand (VOD) en natuur-lijk Internet.’ Met betrekking totde explosieve groei van het aantalInternet-gebruikers had hij nogeen verhelderende sheet voorhan-den. Twee grafieken, de groei vande wereldbevolking en de groeivan de Internet-gebruikers, afgezetop een tijdschaal. ‘Als de laatstelijn wordt doorgetrokken, zal in2001 het aantal gebruikers het

aantal mensen overtreffen’, zograpte Demeester.

SpanningsuitvalVolgens Demeester zal in de toe-komst steeds meer gebruik ge-maakt worden van licht in toe-gangs- en transportnetwerken.Toegangsnetwerken vind je vlakbij huis. De telefoon en televisievormen het begin of eindpunt vanhet netwerk. Het stervormigetelefoonnetwerk omvat circa dui-zend huishoudens die met koper-kabels zijn verbonden aan dewelbekende grijze schakelkasten.Die vormen op hun beurt weer eennetwerk met een grote centrale.Hierna begint het transportnet-werk, maar daarover later meer.De televisie gaat via het kastje inmuur en een coax-kabel volgenseen takstructuur naar een centraalpunt. Hier is sprake van zo’n50.000 gebruikers. Met de optischevezel wil men dit opgesplitstenetwerk samenvoegen tot eengeheel. Beide signalen door éénkabel, dat scheelt veel graafwerk.Echter, een onvermijdelijke com-plicatie vormt het feit dat bijspanningsuitval ook niet meergebeld kan worden. Dat kan na-tuurlijk niet. Er wordt dan ooknaarstig naar een oplossing voordit probleem gezocht.Transportnetwerken zijn bedoeld

voor het verzenden van grote hoe-veelheden informatie over groteafstanden. Je moet dan denkenaan 155 megabits tot 10 gigabitsper seconde. Nu al denkt men aan40 gigabits. Deze statische verbin-dingen zijn eenvoudig te beherenen zeer betrouwbaar. ‘Nu nogvormen de punt-punt verbindin-gen het belangrijkste toepassings-gebied van de optische communi-catie. We streven naar multi-plexering en cross-connecting vande netwerken, wat deflexibilisering en betrouwbaar-heid van de netwerken ten goedekomt’, besloot Demeester.

BotsingenProfessor Koonen, die in 1979 metlof zijn bul in de elektrotechniekhier op de TUE in ontvangst mochtnemen, ging verder waarDemeester gestopt was. Nu kwa-men de voordelen van optischenetwerken ten opzichte van elek-tronische ter sprake. ‘De commu-nicatieroutes bieden een grotebandbreedte en lage verliezen.Het sterkste punt is echter degolflengte. Deze derde dimensie,naast tijd en ruimte, geeft eenextra vrijheidsgraad. Een pro-bleem bij de huidige elektroni-sche multi-access netwerken zijnde botsingen tussen de data-pak-ketten die op een knooppunt sa-menkomen. Om die botsingen tevoorkomen zijn er complexe pro-tocollen. Deze protocollen vormen

een snelheidsbeperkende factorvoor de data-overdracht. In opti-sche netwerken kan deze snel-heidsbeperking simpel met ver-schillende golflengten wordenweggewerkt. Op dit moment ligtde bottleneck nog bij het verta-len van het optische signaalnaar het elektronische en viceversa. ‘Het zal nog wel evenduren eer alle bekabeling isvervangen door optische vezel.Er zijn hoge verwachtingen vande optische vezel, want er is nogbehoorlijk wat latente capaci-teit’, aldus Koonen.

PhasarsGlasvezels zijn bekend bij eenbreed publiek, minder bekendis dat ook optische polymerenmet aantrekkelijke eigenschap-pen toepasbaar zijn in planaireoptische componenten. De poly-meren kunnen in iedere ge-wenste vorm gemaakt worden,zonder dat ze gevoelig zijn voorpolarisatie, modulatie of tempe-ratuur. De eerder genoemdecomponenten leveren de bouw-stenen voor het ontwerp en derealisatie van geavanceerdeoptische netwerken. Dr. Die-meer van Akzo Nobel verteldedat men daar een breed scalaaan solid State Optical Switches(SSOS) ontwikkeld heeft. Dezeschakelaars zijn bij uitstekgeschikt voor ruimtelijk schake-len in optische communicatie-netwerken. Ze maken gebruikvan het sterke thermo-optischeeffect in de polymere golf-geleiders. Een andere belang-rijke toepassing van de optischepolymeren vindt men in golf-lengte-(de)multiplexers, de zoge-naamde phasars. De sleutelhierbij is het phased array-prin-cipe. De capaciteit van het opti-sche vezelsysteem vergroot dandoordat men meerdere golfleng-tes naast elkaar kan gebruiken.Een samenspel van de phasar enSSOS maakt het mogelijk omgolflengtes te sturen alsmede decapaciteit en flexibiliteit tevergroten van het optischevezelsysteem.

Sneller, groter, beter, meer, de ene na de andere overtreffende trap. In onze

jachtige samenleving streven we naar een optimale tijdsbesteding. Dus zo min

mogelijk wachten, want tijd is een onbetaalbaar goed. Telecommunicatie

neemt een steeds belangrijkere plaats in in de samenleving. We verwachten dat

verbindingen direct gelegd worden en informatieoverdracht zo snel en efficiënt

mogelijk plaatsvindt. Niets evenaart de snelheid van het licht, dus het zou per-

fect aan onze wensen voldoen indien het ingezet kon worden voor

telecommunicatie. Dankzij de introductie van de optische vezel kan dat. Licht

wint razendsnel terrein in communicatienetwerken en verdringt daarmee coax-

kabel en radioverbinding.

Gebruik van licht in communicatie-netwerken

De faculteit N is wel de grootsteparticipant met bijna 57 fte’s. VanE en T zijn er dat respectievelijk31 en 7, van de Delftse faculteit 8en van Twente 1 fte. Het aantalaio’s is 50, waarvan er 45 bij deTUE zijn aangesteld.

FinanciënLandelijk is COBRA aangewezenals concentratiepunt voor onder-zoek op het gebied van half-geleiders en opto-elektronica. Inlijn daarmee heeft het FOM on-langs toegezegd voor de komendevijf jaar jaarlijks 150.000 guldenbij te dragen. Ook loopt sindsmedio 1995 een STW-programmavan ruim een miljoen gulden voorhet opzetten van nitride-halfge-leiders voor het maken vanblauwe lasers. Daarnaast heeftSTW een bedrag van 1.25 miljoengegeven voor de aanschaf vanapparatuur, geschikt voor metin-gen boven de 10 Gbit/s.Karakterisatie van systemen metzeer hoge bitsnelheden is daar-mee binnen de faculteit Elektro-

techniek mogelijk geworden. Sub-stantiële steun krijgt COBRA ver-der via het IOP-Electro Optics vanEZ en EU-programma’s. Met di-verse R&D-laboratoria wordt inten-sief samengewerkt, zoals op hetgebied van magnetische informa-tie-opslag met Philips.De degelijke inbedding in de fa-culteiten heeft voor beide partijenook financiële voordelen. Zo four-neert de faculteit N allerlei mate-rialen die voor het onderzoek aanhalfgeleiders nodig zijn. Alleen alaan vloeibaar stikstof is dat perjaar voor zo’n 150.000 gulden. Aande andere kant wordt het onder-houd van de bij de vakgroep ge-plaatste apparatuur volledig uitdoor COBRA verworven externemiddelen gefinancierd. En datgaat op jaarbasis over een half toteen miljoen gulden. De begrotingvan COBRA bedraagt voor 1996ruim 18 miljoen gulden. Daarvanwas ongeveer 10 miljoen afkom-stig uit de eerste geldstroom, bijna3 miljoen uit tweede en5 miljoen uit de derde.

fysisch onderzoek van COBRAbevindt zich in het kerngebiedvan de faculteit Technische Na-tuurkunde, namelijk de Vaste StofFysica. De hele vakgroep Vaste Stof

is betrokken bij de onderzoek-school. Het is dus geen randge-bied, dat bij de eerste de bestebezuiniging of heroriëntatie uit deboot zal vallen.’

VCSEL: optische bouwsteenvan dunne laagjesindiumfosfide voor hetmaken van verticaallaserlicht.

1229 februari '96

‘Gij zijt vandaag geen meester, maar wij! Gij moet ons een vat

bier geven en dan zullen wij St. Thomas houden!’, riep een

meute katholieke kinderen in 1747 bij de school van meester

Pieter van Groeneweg. Toen hij protesteerde en met de politie

dreigde, zeiden de kinderen dat die toestemming had gegeven

om St. Thomasfeest te vieren. Ruiten sneuvelden, Van Groene-

weg en zijn vrouw werden met modder en stenen bekogeld en

de kinderen dreigden mevrouw Van Groeneweg te verdrinken.

Dit en vele andere voorvallen staan in het boek Eer en

schande. Volksgebruiken van het oude Brabant van Eind-

hovenaar Gerard Rooijakkers, dat onlangs verscheen over de

Meierij in de periode van 1559-1853.

Labbayen, kwanselbieren en kermissen:de sex, drugs en rock & roll in de Meierij vanvroeger

voor het meisje dat hem voor haardeur kreeg geplant. Een biezen-tak, waar honden graag tegenaanplassen, kreeg een meisje dat ermeer dan één vriend op na hield.De vrouwen, ook niet gek, stondenvoor dag en dauw op om te kijkenwat ze gekregen hadden. Warende takken niet naar hun zin danwerden ze simpelweg verwijderd,als er tenminste niemand toekeek.

OngelukkenKwam het tot een trouwerij danwerden de andere jongeren op‘kwanselbier’ getrakteerd: datkonden vaten bier zijn of jenever.Bij het aantekenen vergezelden‘alle jonkmans van de buurt’ hen,uitgerust met pistool of geweer.Onderweg deden ze alle herber-gen aan en de bruidegom ‘mocht’betalen. Hoe meer er werd gescho-ten, hoe meer eer het bruidspaarwerd gebracht. Uiteraard zorgdede combinatie van drank en wa-pens regelmatig voor grote onge-lukken.De overheden waren het in ditgeval met de clerus eens om ditgebruik aan banden te leggen.Bovendien bleef het hier niet bij:de overgang van de vrijgezel naar

gehuwde status ging gepaard methet ‘schatten en schutten’: dewaarde van de bruid werd vastge-steld door de jongeren en de brui-degom moest betalen in de vormvan geld of vaten bier. Jongerenspanden een koord over de weg enbruid en bruidegom moesten zichdan loskopen. Kregen ze het geldof bier niet, dan kon het echtpaarof de (schoon)ouders tot thuis toeachtervolgd worden. Soms moes-ten ze verhuizen om aan de wraakte ontkomen. Overigens vermeldtRooijakkers ook dat menig kape-laan de kroeg en de gildefeesten(te) vaak bezocht.

Wapen van OssKermissen waren eveneens eenbron van zorg voor overheid èngeestelijkheid. De feestdag van deparochiepatroon of de kerkviering(kerkmis), bestond naast de mismeestal uit een markt en feeste-lijkheden, met de herberg alsmiddelpunt. De vele uitbundiggevierde kermissen zorgden nietalleen voor een groot arbeids-verzuim. De clerus vond de mark-ten een ontheiliging van het kerke-lijke feest en het stadsbestuurmaakte zich druk om het vele

drankgebruik en de daarmee ge-paard gaande vecht- en steek-partijen.Vooral Oss stond hier bekend om.Slachtoffers kregen een ‘roodlintje’ en werden getekend met‘het wapen van Oss’: eenkruisvormige inkerving op hetgezicht. Dit ‘bekkesnijden’ ge-beurde bij voorkeur met een meszonder punt. De knapstebekkesnijder werd met de feestende plaatselijke voorvechter. In degelagkamer of boven de deur vande herberg hing een mes en wiedie oppakte moest het tegen hemopnemen.

MulticultureelNaast alle anekdotes en verhalengaat het Rooijakkers vooral om devraag wat het eigene is van deBrabantse cultuur. In het eerstehoofdstuk rekent hij al meteen afmet een aantal vooroordelen zoalshet folkloristische, gemoedelijkeBrabant met zijn lange nachten envele braderieën. Het is een beelddat vooral de VVV creëert en ge-bruikt. Hèt ‘katholieke’ Brabant isslechts ten dele waar, evenals hetarme of dònkere Brabant. Vaakwaren dit ideeën van een elitaire

groep die één aspect idealiseerde.‘Want laten we eerlijk zijn: deidentiteit van een streek is nochvoor de inwoners, noch voor debuitenstaanders zo eenduidig alsde intellectuele beeldvormers -schrijvers, historici en politici -zouden willen’, schrijft hij.Rooijakkers vindt Brabant vanoudsher een multiculturele sa-menleving met een overheersingvan en beïnvloeding door Fransen,Spanjaarden, katholieken èn pro-testanten. Rooijakkers heeft enigrecht van spreken want Eer enschande is een verkorte uitgavevan zijn proefschrift uit 1994 voorde Katholieke UniversiteitNijmegen. Voor Omroep Brabantmaakte hij er een radioserie van.Eer en schande is gedetailleerd,rijk geïllustreerd, gedegen en eendoorgaans goed leesbaar boek, alzullen lezers enig taalgevoel nodighebben om de veleauthentieke fragmenten tekunnen lezen.

Eer en schande. Volksgebruikenvan het oude Brabant; GerardRooijakkers; 176 pagina’s, rijkgeïllustreerd; uitgeverij SUN,Nijmegen; ISBN 90 6168 403 1;fl. 29,50

‘The morning after’ vaneen tafelpartij in deKempen (Zandoerle,1952). Let op hetledikant in de dakgootmet de pop erin,hetgeen erop duidt dateen minnaar op hetlaatste moment zijnmeisje ‘heeft latenzitten’.

‘Die met gemack sijnkost wil winnen / die setsijn Varcken aen hetspinnen.’ Volksprent uit1673.

doorG erardV erhoogt

Rooijakkers beschrijft hoe dejeugd elkaar ontmoet, trouwe-rijen, kramen, kinderfeesten,begrafenissen (‘uitvaarten en zuip-vaarten’), kermissen, carnaval, degilden en het vloeken. De bewo-ners van de Meierij hadden vaakmoeite met wat officieel wèl enniet mocht. Werden er regelsovertreden dan strafte het volk dedader(s) het liefst zelf. Wie over-spel had gepleegd kon rekenen opeen charivari of volksgericht: dedesbetreffende boer moest danzijn eigen erf omploegen, waarbijde ploeg soms door hemzelf werdvoortgetrokken.

LabbayenRooijakkers geeft een duidelijkbeeld hoezeer het wereldlijkebestuur vaak op gespannen voetstond met de (protestantse ènkatholieke) geestelijkheid. Zoherinnert vicaris Steyaert in eenbrief uit 1679 aan het pastoralevoornemen om de losbandigesamenkomsten uit te roeien methet woord van God, ‘maar nog veelmeer door het weigeren van deabsolutie’. Hij doelde vooral op de‘labbayen’ en ‘kwanselbieren’.Labbayen waren de housepartiesvan het oude Brabant, als de jeugdelkaar in de kroeg ontmoette voorzang, dans en drank, gokken enaanverwante zaken. Thuis ging heter iets anders aan toe: jongensbezochten ‘s nachts ongehuwdemeisjes aan het vensterraam. Vielhij in de smaak dan mocht hij denacht bij haar doorbrengen. Hoe-wel er strenge regels golden (dejongen mocht in geen geval bijhaar in bed kruipen) kun je jeafvragen hoe vaak òf en hoe langze dat volhielden. Een jongen konhaar ook, ongevraagd, op zondagthuis bezoeken. Hij ging dan opzijn hurken tegen een muur of bijde haard zitten. Mochten deouders hem wel, dan boden zehem een stoel aan en mocht hijgerust terugkomen. Zo niet, danwerd de bezem gepakt en werdhet vertrek, zonder een woord tezeggen, aangeveegd om het onge-wenste ‘vuil’ te verwijderen.Hoe de jongens over de meidendachten, konden ze in mei duide-lijk maken door het planten vande meitakken bij of op de huizenvan de dames. Een berketak goldals de mooiste en de eervolste vooreen vlijtige vrouw van onbespro-ken gedrag. Een kersetak was bijiedereen populair en dat gold ook

13 29 februari '96

Stud

ium

Gen

eral

e

Uit

in

de

st

ad

Dinsdag 5 maartWorkshop voor eerstejaarsvan Niek Barendsen nav.Shakespeare’s ‘EdmondIronside’. Van 12.35-13.25uur in de senaatszaal van hetauditorium.

Tot 23 maartFoto-expositie ‘India Voorlo-pig’ van Elena Casal in Cen-trum vd Kunsten;Stratumsedijk.

Tot 25 maartWerk van Geertje Verheijdenin de KSA-ruimte, vloer 4 HG.

Tent

oons

tell

inge

n

Donderdag 29 februari‘Torch Song Trilogy’, met oa.met Pleuni Touw en Paul deLeeuw; Stadsschouwburg.

De Wetten van Keppler speelt‘Distant Voices’ naar de gelijk-namige film van TerenceDavies in Plaza Futura; t/mzaterdag.

Vrijdag 1 maartCabaret van George Groot inde Stadsschouwburg met

‘Goudreinetten’.

Concert van ‘Cheater Slicks’ (garage-fuzz-punk) en The Crooners in DeEffenaar.

Kinomichi: Japanse bewegingskunstin Het Klein.

100 jaar film/Plaza/Humor: Max &Laura & Henk & Willie; ook morgen.

Zaterdag 2 maartBlues, rock, cabaret en chansons vanPerplex in ‘’t Is allemaal vrees’ in HetKlein.

Schudden voor gebruik (cabaret)speelt ‘Geschud’ in de Stadsschouw-burg.

Zondag 3 maartUndergroundconcerten in De Effen-aar van Number One Cup, Doo Ragen Mavis Piggot.

Marlboro Flashbacks in Grand CaféBerlage presenteert Hans Vanden-burg met de ‘The Rubbers ofPretention’ speelt ‘Zappa’s Mothers’.

Concert van The Alligators bij Kaffeede Groot: Brits-Amerikaans duo,vroegere medewerkers van oa. ChuckBerry, Bo Diddly en Solomon Burke.

Maandag 4 maartIn Jazzcafé Wilhelmina speelt de DonByron Groep, internationaal erkendals de belangrijkste klarinettist van denieuwe generatie.

Ellen Vogel, Edda Barends en Caro-line Almekinders spelen ‘Drie grotevrouwen’ in de Stadsschouwburg.

100 jaar film/Plaza: ‘La Dolce Vita’van Fellini.

Dinsdag 5 maartDe Toneelschuur speelt ook morgen‘Edmond Ironside’ van Shakespearein Plaza Futura; voor korting zie ookSG.

100 jaar film/Centrum vd Kunsten/Silent Classics: ‘La Passion de Jeanned’Arc’ van Carl Dreyer; met livepiano van Jack Gadella.

Woensdag 6 maartBlues van Jimmy Rogers in hetMuziekcentrum.

100 jaar film/Effenaar/Cultklassiekers: ‘Die JungfrauenMaschine’ van Monica Treut.

Scapino danst in de Stadsschouw-burg de voorstelling ‘Spitzen’ encabaret van Ronald van Rillaer enRon de Rauw: ‘Cloch Art’.

100 jaar film/CvdK/Silent Classics:‘Un Chapeau de Paille d’Italie’ vanRené Clair; met live piano van JackGadella.

Zondag 3 maartFilm in de bovenbar: ‘FirstKnight’ met Sean Connery enRichard Gere; 21.00 uur.

Maandag 4 maartHet schitterende ‘Naked’ van MikeLeigh draait in de benedenbar; 21.00uur.

Dinsdag 5 maartVoetbal: Barcelona - PSV.

Woensdag 6 maartVoetbal: Borussia Dortmund - Ajax.

AO

R

AGENDA

Workshop voor eerstejaars: WordShakespeare-acteur!

‘

‘Iedereen kan die middagShakespeare-acteur worden’, aldusBarendsen over de workshop. Opdie workshop vertelt hij overShakespeare, de speelstijl en er iseen demonstratie zwaardvechten.De deelnemers kunnen zelf ookspelen, want Barendsen wil delenvan de voorstelling in scène zet-ten. Barendsen bewerkte behalve

de tekst van ‘1001 nacht’ ook‘Edmond Ironside’. Hiermee waagtregisseur Swarte zich voor heteerst aan een stuk vanShakespeare. Shakespeare zelf liethet in eerste instantie links liggenen bewerkte het later tot ‘TitusAndronicus’. De Engelse koningEdmund en de Deense koningCanutus vechten beiden om demacht in Engeland; beiden latenzich echter ook inpalmen door deintrigant Edricus.Voor de gratis workshop (dinsdag 5maart, 12.35-13.25 uur in desenaatszaal, auditorium) moetendeelnemers zich tevoren opgevenbij Maud Aarts, tel. 2474900. Deeerste dertig kunnen voor fl. 10,-naar de voorstelling in de Plaza.

Regisseur Rieks Swarte werd vorig jaar alom geroemd voor de

voorstelling ‘1001 nacht’. Op 5 en 6 maart komt hij met De

Toneelschuur naar Eindhoven met ‘Edmond Ironside’ van

Shakespeare. Op 5 maart geeft tekstschrijver Niek Barendsen

en één van de acteurs een gratis workshop bij Studium Gene-

rale voor eerstejaars studenten. De eerste dertig deelnemers

kunnen voor tien gulden naar de voorstelling bij Plaza Futura.

De hoofdrolspelers van ‘Edmund Ironside,Shakespeare’s lost play’.

‘La Passion de Jeanne d’Arc’(1928) van Carl Dreyer en ‘UnChapeau de Paille d’Italie’ (1927)van René Clair zijn de twee klas-sieke stomme films die het Cen-trum voor de Kunsten deze weekvertoont. In de film van Clairzoekt een bruidegom naar eennieuwe hoed. Zijn paard had dievan een getrouwde dame veror-berd, terwijl zij zich in de bosjeshad afgezonderd met een officier.Clair maakte er een prachtigekomedie van vol visuele grappen.Keihard cynisme en hypocriet

medelijden kenmerkt de film vanDreyer. In enorme close-ups toonthij de samenzwering van de rech-ters tegen Jeanne d’Arc. Zij is deonschuld, het lijden en het geloofin God. De originele versie werd in1981 in het Filmmuseum terugge-vonden. Pianist Jack Gadella ver-zorgt bij beide films de dramati-sche begeleiding, zoals ook invroeger tijden gebeurde. Op 5 en 6maart in het Centrum voor deKunsten, aan de Stratumsedijk.

‘De eerste keer dat ik JimmyRogers hoorde was toen ik mijneerste bluesplaten kocht en naarMuddy Waters luisterde. Pas làtermerkte ik dat Jimmy Rogers mijnfavoriete gitarist was’, zei MickJagger ooit. Het tekent de carrièrevan Rogers. In het begin van deChicago Blues speelde hij bijnaalle solo’s bij de band van Waters,maar het grote publiek kende hemniet. Eric Clapton, de Stones enGary Moore wèl, want ze spelenzijn nummers nog steeds. Rogerstreedt op woensdag 6 maart op inhet Muziekcentrum.

De 71-jarige bluesgitarist is deenige van de groten als Waters enSonny Boy Williamson uit hetbegin van de Chicago Blues, dienog optreedt. Hij maakte de veran-dering van akoestisch naar elek-trisch mee (‘Dan hoorde het pu-bliek in de clubs de bandtenminste’) en zijn eerste plaat ophet Chess Label (1954) stond jarenin de Top-10 van best verkochteblues-platen. In de jaren ’60, toende blues niet populair was, deedhij van alles, behalve blues spe-len, om zijn hoofd boven water tehouden. Pas in de jaren ’70 en ’80

werden Rogers’ compositie enmuzikale klasse bij het grote pu-bliek bekend met de elpee ‘GoldTailed Bird’. In 1992 trad hij sa-men op met de Stones en Claptonen in 1994 was de openingsdag vanhet Chicago Blues Festival aanhem opgedragen voor zijn 70steverjaardag. In 1995 maakte Rogersde cd ‘Bluebird’, waarvan hij inhet Muziekcentrum zeker eenaantal nummers zal spelen, samenmet Madison Slim (vocals,harmonica), Nick Moss (gitaar),Piano Willie, Mike McKurdy enMarc Fornac (drums).

Jimmy Rogers in hetMuziekcentrum

Silent Classics inoude sferen

doorG erardV erhoogt

1429 februari '96

Faculteitsberichten donderdagmiddag voor 15.00, uur opfloppy disk, via bureau onderwijs, bij Cursor inleveren. Deberichten worden maar één keer geplaatst. Een bericht voormeerdere faculteiten wordt éénmaal volledig en vervolgensalleen met verwijzing geplaatst. Samenvattingen langer dantien regels worden geweigerd.

tijdens het 2e en 3e college-uur in pav. NP 18 instructie worden gegeven (en hetcollege vervallen), terwijl vanaf 14.30 uur in RCk1/RCk2 de instructie wordt vervolgden afgesloten met de test. Hiermee komt de mogelijkheid te vervallen om de test af teleggen tijdens de practicumweek.Voor de volledigheid wordt opgemerkt dat de aanwezigheid tijdens de practicanoodzakelijk is om het vak succesvol af te ronden. Voor vragen of opmerkingen kancontact worden opgenomen met de instructeurs.

TECHNISCHE NATUURKUNDEQuantummechanica en quantumstatistiek (3C120))Voor dit vak van B. Verhaar is het studiemateriaal veranderd. Het boek ‘QuantumPhysics’ van Gasiorowicz vervalt. Daarvoor komt in de plaats: ‘Introduction toQuantum Mechanics’ van Griffiths. Het boek is verkrijgbaar via Van Der Waals(prijs ca. fl. 75,-).

Faculteitscolloquium- dr. M.R. Leijs, TUE (‘Epitaxie’) donderdag 7 maart 11.00 uur, N-laag a 2.49.

Informatie: http://www.phys.tue.nl/colloquium.html

Fysica van de atmosfeerDocenten: dr. P. de Jagher, tst. 4870 en dr.ir. L. Kamp, tst. 4292. Vanaf woensdag13 maart, 13.30 uur (5e en 6e collegeuur). Plaats: NA 2.69.In het college wordt een algemeen overzicht gegeven van fysische processen in deatmosfeer. Met uitzondering van de bespreking van de ionosfeer en de magnetosfeeris de collegestof in het gebruikte boek te vinden. Boek: The Physics of Atmospheres,J.T. Houghton, Cambridge Univ. Press (1986).

Algemene Relativiteitstheorie IVoor diegenen die niet het college Tensorrekening en Differentiaalmeetkunde (2F800)hebben gevolgd, wordt in de eerste twee weken van het trimester, parallel aan decolleges Algemene Relativiteitstheorie I, een korte inleiding Tensorrekening gegeven.Het tijdstip daarvan zal op het eerste college (vrijdag 15 maart, 8.45 uur) in onder-ling overleg worden vastgesteld. Inlichtingen: dr. W. de Muynck, NA 2.54, tst. 4351

Communicatieve Vaardigheden Natuurkunde (3B520)Dit vak zal in het komende trimester voor de eerste maal als volgt verzorgd worden:de eerste helft bestaat uit het vak 0P171 (zie Studiegids), de tweede aansluitende helftwordt binnen natuurkunde nader ingevuld. In volgende trimesters zal nogmaalsgelegenheid voor dit vak gegeven worden. Intekenlijsten hangen aan het bord tegenover de studentenadministratie (a 1.35).

Verhuisbericht STOORSTOOR is verhuisd naar kamer g0.04 in N-laag. Deze kamer ligt tegenover de salon.

Transportprocessen in Stromende Systemen (6S320)Zie onder de faculteit Scheikundige Technologie

WERKTUIGBOUWKUNDEChemie voor WMT (6Z240)WMT-studenten, die in het volgende trimester dit vak willen gaan volgen, dienenvooraf de collegedictaten aan te schaffen bij het bureau BMGT (W&S 2.05).

Practicum Numerieke Analyse, Methoden en ProgrammatuurStudenten die het vak Numerieke Analyse, Methoden en Programmatuur (2N420/2N440) in het komende trimester doen en het bijbehorende (verplichte) practicumwillen volgen, moeten zich uiterlijk 7 maart opgeven. Het practicum omvat 9 midda-gen, een middag per week, op maandag- en/of woensdagmiddag. De groepsindelin-gen, met name de practicummiddagen, worden bepaald ogv de inschrijving en han-gen vanaf maandag 11 maart ter inzage in HG vloer 8 nabij kamer 8.34.Het practicum start in de eerste week van het trimester.Inlichtingen: Herman Willemsen, HG 8.34, tst. 2156.

Faculteitscolloquium- M. van Wijst (prof. Meijer), A. de Ruiter (prof. Kriens), N. Arends (prof. Rooda).

Donderdag 14 maart, 16.00-17.00 uur, collegezaal W-hoog.In dit colloquium vertellen drie aio’s over hun bijdrage aan het onderzoeken enontwerpen zoals dat in de sectie waarin zij werken plaatsvindt. Dit is de gelegenheidom kennis te nemen van het werk van collega’s, of om kennis te maken met mogelijkeafstudeergebieden.

Aandrijvingen 2 (4N640)Itt hetgeen in de Studiegids is vermeld wordt het 3-uurs college van ing. P. Hezemansin het lentetrimester wel gegeven. Nadere berichten betreffende tijd en plaats: ziecollegerooster onder W-3.3.

Herkansing 4C710 en 4C440Diegenen die mee willen doen aan de herkansing van een van deze vakken kunnentot en met donderdag 29 februari een nieuwe opdracht ophalen bij ing. H. vanRooij, WH 4.101, tst. 4561.Opdrachten worden uitgereikt aan groepjes van drie personen. Lukt dit niet, danbiedt een wachtlijst met lotgenoten uitkomst. Het wordt aangeraden om bij de uitvoe-ring van de opdracht gebruik te maken van de chi-simulator waarmee de werkingvan uw model getoetst kan worden. Dit komt de kwaliteit van uw werk ten goede. Dediskettes (6 stuks HD) zijn kortstondig te leen bij het secretariaat van de sectie op WH4.105. De simulator is eveneens te gebruiken op de 486-systemen in de open shopvan het RC.Hij is opgenomen in een van de keuzemenu’s. De verslagen van de uitgewerkte op-drachten kunnen ingeleverd worden tot en met vrijdag 29 maart. Te laat ingeleverdeopdrachten worden niet geaccepteerd!

ALLE FACULTEITENComputational Imaging (2L380)Dinsdag 12 maart gaat dit college van start. Vanuit enkele realistische cases wordtingegaan op signaal- en beeldbewerking, informatie-extractie uit beelden envisualisatie van die informatie. Het vak is bedoeld voor PP-studenten van alle facultei-ten en telt voor 2 studiepunten. De voorkennis is globaal de wiskunde uit de P-pro-gramma’s van de studierichtingen anders dan wiskunde. Verplicht boek: DigitalImage Processing door R.C. Gonzalez en R.E. Woods. Addison-Wesley, 1993. Ove-rige informatie bij de docenten (keesh@win.tue.nl). Docenten: C. Huizing, H. terMorsche en C. van Overveld. Dinsdags, van 13.30-15.30 uur, in EH2.23.Verzorgende faculteit: Wiskunde en Informatica.

MKO (1A191)Dit college start maandag 11 maart, om 15.00 uur, in pav. A1. Het staat in het tekenvan ideevorming en wordt verzorgd door bureau Rietveld & Rietveld. Inschrijven kantot vrijdag 8 maart bij het secretariaat vakgroep BM van de faculteit TechnologieManagement, tst. 3841.

Milieuzorg voor een Duurzame Ontwikkeling (0K081)Inschrijven voor dit vak kan bij het secretariaat Geschiedenis van de Techniek (TEMAA Z.7). Telefonisch aanmelden kan ook op tst. 2043.

Russisch IIa (OT521) en/of Russisch IIb (OT531)Studenten die in het lentetrimester IIa (Leesvariant) en/of IIb (Spreekvariant) willenvolgen, dienen zich op het secretariaat van het CTT, TEMA 0.21, in te schrijven. Dezecursus is alleen voor gevorderden. Voor meer informatie: Wilma Megens, tst. 2912.

Inleiding Technologie voor Duurzame OntwikkelingDit college (OC200) begint woensdag 13 maart, van 13.30-15.30 uur, in aud. zaal14. De bijbehorende syllabus is verkrijgbaar bij de dictatenverkoop. Prijs fl. 26,50;dictaatnr. 1677019964. Dit college is een verplicht basisvak voor studenten van allefaculteiten die het TDO-certificaat willen behalen. Het kan ook als keuzevak wordengevolgd. Docenten: G. Verbong, B. van der Sijde, H. van Kasteren en C. Withagen.Inhoud van het college: het welzijn van mensen wordt niet alleen bepaald door deconsumptie van goederen en diensten maar ook door niet-materiële zaken, waarvanin dit college vooral de kwaliteit van het leefmilieu de aandacht krijgt. De toenemendeproduktie leidt tot een verstoring en soms zelfs tot de vernietiging van het leefmilieu.Doorgaan van de produktie op de huidige wijze leidt tot een uitputting van niet-vernieuwbare natuurlijke hulpbronnen (fossiele brandstoffen) en tot een overexploita-tie of ernstige aantasting van vernieuwbare natuurlijke hulpbronnen (bossen, vis-stand). Grote veranderingen zijn nodig als het huidige welvaartsniveau gehand-haafd moet blijven. Hoe de technologie een bijdrage aan duurzame ontwikkeling kanleveren, staat centraal in dit college. Inschrijven kan bij het centrum TDO, pav A.43.Informatie over de procedure en de eisen van het studieprogramma: tst. 4463, e-mail:j.a.m.v.amsterdam@tm.tue.nl.Openingstijden bureau: iedere ochtend, behalve dinsdag.

IPO-Colloquia- prof.dr. C. Jansen, TUE (‘Favourite numbers’), Friday 1 March, 11.00 hrs, IPO-

Colloquiumroom.- ir. E. Gigi, IPO (‘GIPOS: a unified tool for speech research’) Friday 8 March,

11.00 hrs., IPO-Colloquiumroom.- drs. S. Pauws, IPO (‘What’s PATS? - A Personalised Automatic Track Selection’)

Friday 15 March, 11.00 hrs, IPO-Colloquium room.

Ergonomisch Onderzoek (1J140)De Technische Werkwinkel Gezondheidszorg zoekt één of twee studenten die in hetkader van het vak ‘Ergonomisch Onderzoek’ een literatuurstudie willen doen naar dezichtbaarheid van rolstoelen. Info. TWG, W&S 2.16, tst. 4410 (12.30-13.30 uur).

TECHNISCHE BEDRIJFSKUNDEVakgroep BMTijdens het lentetrimester worden voor BDK-studenten door de vakgroep de volgendekeuzevakken verzorgd:1A071 Bestuurlijke Informatie1A110 Management AccountingDe intekenlijsten liggen op het vakgroepsecretariaat van BM pav. J.15. Inschrijvenkan uitsluitend tussen 1 en 8 maart. De intekenlijsten voor bovengenoemde vakkenzijn uitsluitend bedoeld als aanmelding voor het volgen van de colleges. Het aanmel-den voor tentamens moet nog steeds bij de centrale studentenadministratie gebeuren.

Afstudeervoordrachten- L.H.F. Hanssen (‘Het modelleren van systemen uit de procesindustrie in de

WISKUNDE EN INFORMATICAInleiding Informatiesysteemontwikkeling (2M290)De afrekening van dit vak vindt plaats via een verplicht practicum van 18 tot en met22 maart (steeds tussen 8.45 en 12.30 uur). Om te mogen deelnemen, moet voorafeen test met goed gevolg worden afgelegd op donderdag 29 februari. Op die dag zal

15 29 februari '96

specificatietaal chi’) vrijdag 1 maart, om 14.00 uur, W-hoog 4.14. Afstudeer-docent: prof.dr.ir. J. Rooda

- H. Ruers (‘Redesign kromne flowmeter’) vrijdag 1 maart, om 10.30 uur, W-hoog1.102. Afstudeerdocent: prof.dr.ir. A. van der Wolf

Roosterwijzigingen Faculteit W/WPABewerkingsprocessen 4C130do. 29-02-96 1e en 2e uur: Collegezaal E-hoogdo. 07-03-96 1e en 2e uur: Collegezaal E-hoog, dus niet in het RC k2.

Practicum Produktie Automatisering en Mechanismen (4T623)Vanaf heden is het mogelijk in te schrijven voor dit practicum. De inschrijvingslijstligt bij N. Coppelmans-Reijpert (W-hoog 0.126) en bij F. Soers (W-hoog 1.115). Deinschrijving sluit op 22 maart. Het aantal toe te laten deelnemers is beperkt.Inschrijven verplicht tot deelname!Het practicum omvat een middag afstellen en doormeten van een trilvoeder, driemiddagen oefenen met robots (montage-oefening, las-oefening, en een gecombineer-de robot oefening). Een middag wordt besteed aan het ontwerpen van een mecha-nisme.Na 25 maart tot 12 april kunt u bij F. Soers zelf uw beschikbare data op het roostervan het practicum invullen; maakt u van deze gelegenheid geen gebruik, dan wordtu zonder verdere ruggespraak in het rooster ingedeeld.

ERASMUS-cursus GerontechnologieBen je geïnteresseerd in techniek en de oudere mens en vind je het leuk om interna-tionaal bezig te zijn, dan is deze ERASMUS-cursus iets voor jou! Van 6 tot 17 meiverblijf je twee weken in Liverpool (UK), waar met lezingen en projectonderwijs inge-gaan wordt op veroudering en de basis van gerontechnologie. Na de zomertenta-mens wordt de cursus vervolgd op de TUE van 24 juni tot 5 juli. Waarbij de relatiemet de techniek benadrukt wordt. Met dertig studenten uit zes verschillende landenen met uiteenlopende studie-achtergronden leer je alle aspecten van gerontechnolo-gie kennen. Info: J. Rietsema, W&S 2.05, tst. 3904, e-mail: j.rietsema@bmgt.tue.nl.

Transportprocessen in Stromende Systemen (6S320)Zie onder de faculteit Scheikundige Technologie

ELEKTROTECHNIEK EN INFORMATIETECHNIEKTelecommunicatie 2 (5N360) en Telecommunicatiesystemen (5K030)Itt hetgeen in de Studiegids is vermeld onder keuzevakken voor ETW/ITW/E/IT blz.407 is het vak Telecommunicatie 2 (5N360) geen keuzevak, maar een verplicht vakvoor ETW/ITW.Het oude-stijl vak Telecommunicatiesystemen (5K030) wordt niet meer gegeven, maaris nog wel keuzevak voor E/IT. De eerstvolgende keren om in dit vak schriftelijk exa-men af te leggen zijn 4 maart (nm) en 11 juni (vm).

Elektronica bijzondere onderwerpen (5P050)De inhoud van dit vak dat in het voorjaarstrimester wordt gegeven is:

- Phase locked loop systemen: klassieke PLL’s,digitale PLL’s, all digital PLL’s.- Achtergronden en toepassingen van chaos in de elektrotechniek en aanverwante

vakgebieden- Tijddiscrete signaalverwerking van adaptieve array’s op algorithmisch niveau.

Herkansing Netwerken 1In de tentamenperiode van het lentetrimester wordt Netwerken 1 (5A020) herkanst,en wel op woensdag 26 juni, voormiddag.

Computerarchitectuur/Inleiding computersystemen (5B040/2M200)In dit vak wordt schriftelijk tentamen afgenomen voor: INF-studenten, donderdag 14maart in de avond; E-studenten, woensdag 20 maart in de avond.Herkansing voor zowel informatica- als elektrotechniekstudenten op maandag 15april, ook in de avond. Alle andere data die op het tentamenrooster vermeld staan,komen te vervallen.

ALV ThorOp woensdag 13 maart zal de 121e ALV der etsv Thor worden gehouden. Deze zalvanaf 13.30 uur plaatsvinden in E-hoog 2.23.

Vervolgoproep P/PP-regelStudenten die ivm de P/PP-regel via planningen ontheffingen hebben aangevraagdvoor het doen van tweedejaarsvakken, hebben een schriftelijke uitnodiging ontvan-gen om die planning te herzien en opnieuw te bespreken. Studenten van generatie’94, die hun P-diploma nog niet hebben, die deze uitnodiging niet hebben gekregenen toch in dit trimester of in het 3e trimester tweedejaarsvakken willen doen wordtverzocht een afspraak te maken met de studie-adviseur, ir. J. Vleeshouwers, via destudentenadministratie (E-hoog 1.26, tst. 3537).

Tentamen Netwerken 3 (5C080).Dit tentamen wordt verplaatst van dinsdag 11 juni naar vrijdag 21 juni, voormid-dag.

Stagevoordracht- J.N. Bierings (‘Seriële besturing met een Hitachi Microcontroller’) dinsdag 5

maart, om 13.30 uur, E-hoog 4.11.

Zetels beschikbaar in de faculteitsraadDe faculteitsraad is het beslissende orgaan op de faculteit. Ook jij kan beslissen overde gang van zaken hier op de faculteit. Per 1 juli zijn er weer drie zetels beschikbaarvoor studenten. Op 9 mei zijn hiervoor verkiezingen. Inschrijven kan tot 11 maart(alleen of met een groep) bij het StudentenBuro, E-hoog 1.28 noord, tst. 3534.

om 12.45 uur in de collegezaal T-laag.- D. Kint, Repsol Quimica, Satander, Spanje (‘Het zuiveringsproces van een afval-

stroom tijdens de bereiding van butadieenrubber’);- M. Hopstaken, KSLA, Catalyst Research & Development, Amsterdam (‘Alumina-

Boria als drager voor hydrotreating/hydrocracking katalysatoren’);- M. Bosveld, Akzo-Nobel ARLA, Arnhem (‘Preparation of amino-functional latices

with w-amino-1-alkyl-methacrylates’);- B. Rijpers, Telefónica Investigación y Desarrollo, Madrid, Spanje (‘Elektronische

apparatuur en het milieu’).Repetitie bij drs. A. Vervoorn op donderdag 14 maart, om 14.00 uur in het TEMA0.12. Aanmelden bij en eventuele berichten van verhindering aan: P. de Greef,Bureau Studentenadministratie SH 01.07, tst. 3004.

Colloquium 1995-1996 / Nummer 17Korte voordrachten over praktisch werk in chemische bedrijven op dinsdag 26 maartom 12.45 uur in de collegezaal T-laag.

- H. Meulendijks, Akzo-Nobel ACR in Hengelo (‘Het verwijderen van stikstof uit eenwaterige pekelstroom op een goedkope en efficiënte wijze’);

- N. Lutke-Schipholt, Océ Nederland BV, Venlo (‘Haalbaarheidsonderzoek syntheseeindloze dunne band(PI) en alternatieve foliematerialen voor PI en het eindloosmaken hiervan dmv ultrasoon lassen’);

- E. Baltussen, Virginia Tech., Blacksbure, USA (‘Large volume injection in capillaryGC’);

- S. Moersheim, Daimler Benz AG Ulm, Forschung und Technik, Duitsland(‘Prozessierung und Charakterisierung von oxidischen-Materialien zur Herstellungvon neuen Katalysatoren’).

Repetitie bij drs. A. Vervoorn op donderdag 21 maart, om 14.00 uur, in TEMA 0.12.Aanmelden bij en eventuele berichten van verhindering aan: P. de Greef, BureauStudentenadministratie SH 01.07, tst. 3004.

Colloquium 1995-1996 / Nummer 18Korte voordrachten over praktisch werk in chemische bedrijven op dinsdag 2 aprilom 12.45 uur in de collegezaal T-laag.

- M. Westerweele, Hoechst, Vlissingen (‘Kwantificering van de indampcapaciteitvan de zoutfabriek’);

- J. Huppertz, Raychem Ltd, Swindon, UK (‘Comparison between a static and adynamic smoketest’);

- R. Abels, KIWA NV, Nieuwegein (‘Micro-en ultrafiltratie voor de directe zuive-ring van water uit het Beatrixkanaal’);

- H. Triepels, Bakken Research Center BV, Maastricht (‘A study on a newcrosslinking method for collogen-based materials, towards more durable tissueheart valves’).

Repetitie bij drs. A. Vervoorn op donderdag 28 maart om 14.00 uur in het TEMA0.12. Aanmelden bij en eventuele berichten van verhindering aan: P. de Greef,Bureau Studentenadministratie SH 01.07, tst. 3004.

Informatiebijeenkomst nieuw keuzevak StatistiekWoensdag 28 februari is er van 12.30-13.30 uur in HG 6.29 (vergaderzaal Wis-kunde en Informatica) een informatiebijeenkomst over het nieuwe keuzevak Statistiek(2S320). Voor nadere inlichtingen: dr. A. Di Bucchianico (HG 9.02, tst. 2902, email:sandro@win.tue.nl) en dr. J. Rijpkema (HG 8.24, tst. 4275, email: koor@win.tue.nl),of het WWW: http://www.win.tue.nl/win/math/bs/statistics/2S320.html

Transportprocessen in Stromende Systemen (6S320)In het derde trimester verzorgt de vakgroep Chemische Proceskunde dit keuzevak dateen voortzetting en verdieping is van vakken als Thermodynamica en Proceskunde-2.De nadruk ligt op integratie van kennis op het gebied van (irreversibele)thermodynamica, stromingsleer, warmteleer en stoftransport, inclusief chemisch rea-gerende systemen. Aan de orde komen: thermodynamica van transportverschijnselen,transporteigenschappen van gassen en vloeistoffen, transportvergelijkingen indifferentiaalvorm, turbulent transport, transportprocessen bij niet-Newtonse stromingen in meerfasen systemen. De basis vormt het boek: R.B. Bird, W.E. Stewart, E.N.Lightfoot, ‘Transport Phenomena’, J. Wiley, 1960, verkrijgbaar bij de TUE-boekhan-del. Gebruikte overheadsheets zijn gekopiëerd gebundeld in het dictaat ‘Transport-verschijnselen in Stromende Systemen’ (6.770), verkrijgbaar bij de dictatenverkoop.

BOUWKUNDEGastcollege BouwstoffenbesluitProf.dr.ir. Ch. Hendriks van de TU-Delft verzorgt in het lentetrimester een serie gast-colleges over het ‘Bouwstoffenbesluit’. Deze collegecyclus is voor alle ouderejaarsbouwkunde-studenten toegankelijk. Het is voor iedere bouwkundige belangrijk omhiermee vertrouwd te raken aangezien hij/zij hiermee in zijn/haar latere beroeps-praktijk geconfronteerd zal worden. Het college wordt gegeven op maandag het 2e,3e en 4e uur, in aud. zaal 12. Deze cyclus wordt afgerond met een tentamen en/ofscriptie en wordt bij voldoende beoordeling gehonoreerd met 2 studiepunten.Inschrijven bij het secretriaat van FAGO (HG 11-77 ) of bij het Buro Onderwijs.

Practicum Numerieke Analyse, Methoden en ProgrammatuurZie onder de faculteit Werktuigbouwkunde

Vakoefening Ontwerpleer 3 (7U693)Voor studenten die in het komende lentetrimester de vakoefening Ontwerpleer 3willen doen, wordt op 14 maart een plenaire bijeenkomst georganiseerd in de colle-gezaal 2 van het RC. Besproken wordt wat de bedoeling is van de vakoefening, hoedeze gemaakt mag cq. moet worden en waar en wanneer hieraan op de TUE gewerktkan worden. Neem voor deze bijeenkomst het oefenboek mee, dat bij de oefeninghoort en dat je bij Legenda kunt aanschaffen voor fl. 2,50.

Materiaalkunde 2 (7S100)Extra schriftelijk tentamen op zaterdag 27 april, van 9.00-12.00 uur, in HG 6.09.

SCHEIKUNDIGE TECHNOLOGIEColloquium 1995-1996 / Nummer 16Korte voordrachten over praktisch werk in chemische bedrijven op dinsdag 19 maart

Tentamen Hoge gebouwen (7P260)Gebruik van het dictaat is tijdens het tentamen niet toegestaan. Het tentamen zalbestaan uit vijf vraagstukken: drie vraagstukken: kennis/ontwerpen, colleges 1, 3, 6Zie verder op pagina 16

1629 februari '96

en 7; twee vraagstukken: ontwerpberekeningen, colleges 2, 4 en 5. Alle benodigdeformules zullen worden gegeven.

Eindcolloquium- J.P. Rouwette (‘Kantorencentrum-management, van kantoorlocatie naar kantoren-

centrum’) woensdag 6 maart, om 14.00 uur, videoroom HG 4.95.

Tussencolloquium- Danny Danckaert (‘Randweg-West; Een betekenisvolle lijn tussen Batadorp en De

Hogt’) dinsdag 12 maart, HG 4.95, 10.00 uur.

TEMAVergader- en discussietechniekDeze cursus start weer in het lentetrimester, en wel op maandagmiddag 11 maart, om13.30 uur in TEMA 0.12. Iedereen die de vaardigheden in het vergaderen wil ver-groten, kan zich inschrijven voor deze cursus bij het secretariaat van het Centrumvoor Taal en Techniek, TEMA 0.22.

LentetrimesterbriefDe lentetrimesterbrief voor PP- en VKO-studenten ligt klaar in het wandmeubel vanBureau Onderwijs vanaf maandag 4 maart, die voor P-studenten op maandag 25maart.

TCO-onderzoeksprojectVoor de studenten die dit dit jaar willen doen, wordt een centrale bijeenkomst geor-ganiseerd op donderdag 14 maart, om 9.00 uur, in DG 0.04 (lees ook de lentetrimes-terbrief).

SpreekuurWim Wenselaar houdt elke woensdag van 14.30 tot 15.30 uur spreekuur voor afstu-deerders en kandidaat-afstudeerders van T&B.

STAN ACKERMANS INSTITUUTEindcolloquium* Computational Mechanics

- ir. F. Stoffels (‘Development of a finite difference program for the calculation ofswirling turbulent pipe flow’) dinsdag 12 maart, om 13.45 uur, in W&S -1.21.

Samenvatting:Binnen het project is een eindige differenties programma ontworpen dat in staat isde ontwikkeling van turbulente pijpstromingen met swirl (rotatie) door te rekenen.Zowel een roterende stroming door een rechte (eventueel ruwe) pijp als een roterendestroming door een diffuser of contractie kan gemodelleerd worden.

Bij het Liaisonbureau binnen de Dienst Bestuurlijke Zaken is een vacature vooreen

Account ManagerV03034

Interne vacatureMet het oog op het strevennaar een evenwichtigerpersoneelsbestand wordenvrouwen nadrukkelijkuitgenodigd te solliciteren.In TUECIS is onder Gophereen overzicht te vinden vande meest actuele vacatures bijde TUE en andere universitei-ten en instellingen.

steeds TUE-experts betrokken kunnenworden.

TakenUw werkzaamheden omvatten hetorganiseren, coördineren en samenmet TUE-experts uitvoeren van eenaantal business technology scans bijbedrijven. Contacten leggen metbedrijven, waarbij het gehele trajectvan acquisitie, intake, scan en formu-lering van vervolgopdrachten wordtdoorlopen, behoren tot het aan-dachtsgebied van deze functie.Kortom een unieke gelegenheid omervaring met het bedrijfsleven op tedoen. Een en ander vindt plaats inoverleg met het hoofd van hetLiaisonbureau.

GevraagdWij zoeken een bedrijfskundig inge-nieur met goede contactuele eigen-schappen en communicatieve vaar-digheden. Een representatieve hou-ding en een klantvriendelijke instel-ling zijn vereist voor deze functie.

AanstellingDe aanstelling geschiedt in tijdelijkedienst voor de periode van één jaar.

SalarisHet salaris bedraagt, afhankelijk vanervaring, maximaal fl. 6.028,00bruto per maand.

InlichtingenBetreffende de functie of over debusiness technology scan: mevrouwdr. K. Ali, tst. 4611. Overige informa-tie: W. Verhoef, tst. 2065.

Hoe te reagerenUw schriftelijke sollicitatie kunt u,voorzien van uw curriculum vitae,binnen een week na publicatie rich-ten aan mevrouw drs. E. Wardenaar,hoofd Personeel en Organisatie,Bestuursgebouw 1.05, o.v.v. hetvacaturenummer V03034.

AlgemeenDe TUE hecht grote waarde aan deuitvoering van kennis- entechnologietransfer en heeft derhalvemet ingang van 1 september ’95 eenliaisonbureau opgericht om vanuitcentraal niveau die transfer verder teondersteunen.Dit bureau is primair gericht op hetstimuleren van de industriëleontwikkeling, ook in de eigen regio.Cruciaal hiervoor is dat er contactentot stand komen tussen de hoogle-raren (en de wetenschappelijke staf)en interessante bedrijven. In hetverleden werd vooral gereageerd opbinnenkomende vragen. Het bureau

zal echter ook actief de markt betre-den en aan de hand van technologie-verkenningen de behoefte aan kennisopsporen bij bedrijven en nagaan ofer binnen de TUE mogelijkheden zijnom hieraan tegemoet te komen. Debusiness technology scan is een hier-voor ontwikkeld instrument waar-mee de TUE actief bedrijven wil bena-deren. Het omvat een korte, dochgoede inventarisatie en analyse vanhet bedrijf, op grond waarvan advie-zen geformuleerd kunnen worden,die nader in de vorm van opdrachtenuitgewerkt kunnen worden. Dezescan bestaat uit deelaspecten, waarbij

Bij de Centrale Studenten Administratie (CSA) binnen de Dienst Studentenzakenis een vacature voor een

MedewerkerV17003

AlgemeenDe CSA is verantwoordelijk voor o.a.de in- en uitschrijvingen van studen-ten; coördinatie en uitvoering vanhet samenstellen van roosters; hetbeheer van het geautomatiseerdeonderwijsdatabestand OWIS en hetverlenen van bijstand bij het gebruikhiervan; de organisatie van de cen-traal af te nemen tentamens. De CSAzal binnen de nieuwe dienst Studen-tenzaken nog meer dan in het verle-den samenwerken met het BureauStudentendecanen en Studentenpsy-chologen, inclusief het Loopbaan Ad-vies Centrum om daarmee de dienst-verlening naar studenten en andereklanten te verbeteren. Een van demiddelen daartoe is het inrichtenvan één gemeenschappelijke balie.

TakenNaast uw bijdrage aan de bovenver-melde taken, zult u werkzaam zijnaan deze gemeenschappelijke balie,waar uw werkzaamheden bestaanuit het beantwoorden van vragenvan zowel studenten als TUE-mede-werkers of indien nodig doorverwij-zen naar collega’s van het bureau;het bijhouden van de agenda’s vancollega’s; verzorgen van correspon-dentie; aanvullende secretariële enadministratieve werkzaamheden.

GevraagdHAVO/MEAO-opleiding met daar-naast secretariële ervaring; kennisvan WordPerfect; goede beheersingvan de Engelse taal en in staat zijnFrans- en Duitstalige cliënten tewoord te staan; klantvriendelijkeinstelling en representatieve houding.

AanstellingAfhankelijk van uw huidige dienst-verband zal de aanstelling geschiedenvoor een proeftijd van maximaaltwee jaar, met uitzicht op een vastdienstverband.

SalarisBedraagt, afhankelijk van ervaring,max. fl. 3.711,00 bruto per maand.

InlichtingenBetreffende de functie: ing. H. vanBuul, tst. 2214. Overige informatie:W. Verhoef, personeelsadviseur, tst.2065.

Hoe te reagerenUw schriftelijke sollicitatie kunt u,voorzien van een curriculum vitae,binnen twee weken na publicatierichten aan mevrouw drs. E.Wardenaar, hoofd Personeel enOrganisatie, o.v.v. het vacature-nummer V17003.

Bij de vakgroep Konstruktief Ontwerpen van de faculteit Bouwkunde bestaandrie vacatures voor

Assistenten in opleidingV38334, V38335 en V38336

AlgemeenDe vakgroep Konstruktief Ontwerpenis belast met het onderwijs en hetonderzoek op het gebied van hetruimtelijk en technisch vormgeven(ontwerpen en berekenen) van(draag)constructies van gebouwen, indiverse materialen, en de technischemechanica. In het eigen laborato-rium van de vakgroep wordt onder-zoek gedaan naar het gedrag en dekrachtswerking van bouwelementen,constructiedelen en naar funderin-gen. Het betreft experimenteel onder-zoek, op ware grootte en op schaal,en onderzoek via computersimulatie.

TakenHout (V38334): het verrichten vanonderzoek naar het gedrag en decapaciteit van genagelde houtverbin-dingen, in het bijzonder die metdunne staalplaten als knoopplaat.Technische mechanica (V38335): hetverrichten van onderzoek naar be-trouwbaarheid van gebouwen: eensystematische analyse van hetbezwijkgedrag van typische stalen enbetonnen draagconstructies.Staal (V38336): het verrichten vantheoretisch en experimenteel onder-zoek naar het gedrag van invulgevel-panelen als stabiliteitsvoorziening in

de staalbouw. Voor alle projectengeldt dat het onderzoek moet wordenafgerond met een promotie.

GevraagdOpleiding bouwkunde (TUE), civieletechniek of gelijkwaardig.

AanstellingAanstelling geschiedt in tijdelijkedienst voor vier jaar. Na ongeveer éénjaar vindt een evaluatie plaats.

SalarisIn het eerste jaar fl. 2091,- bruto permaand en oplopend tot fl. 3734,-bruto in het vierde jaar.

InlichtingenBetreffende de functie: V38334: ir.F. Schot, tst 3928, V38335: prof.dr.ir.J. Kerstens, tst 3992, V38336 prof.ir.B. Snijders, tst 3992. Overige informa-tie: A. van Elten, personeelsadviseur,tst. 3930.

Hoe te reagerenSchriftelijke sollicitaties binnen eenweek richten aan ir. J. Wessels, direc-teur beheer van de faculteit Bouw-kunde, o.v.v. het vacaturenum-mer.

17 29 februari '96

Het ingenieuze van beweegbarebruggen

derlijk op te halen, afhankelijkvan de hoogte van het passerendeschip. Een hefbrug kan ook dienenom twee kruisende waterwegenbeweegbaar te overbruggen.Deze bovengenoemde soortenmaken gebruik van een ophaal-beweging omhóóg. Over - of lievergezegd onder - het kanaal vanKorinthe (Griekenland) ligt echtereen zogenaamde dompelbrug. Hetwegdek verdwijnt hier onder wa-ter om het schip eroverheen tekunnen laten varen.

Straussbrug2000 jaar bewegende bruggenbiedt verder nog uitgebreid plaatsaan het scala van bruggen datgebruik maakt van een rotatie:bijvoorbeeld de strauss-, bascule-of draaibrug. Allerhande inge-nieuze oplossingen om het opha-len te vergemakkelijken en destabiliteit te verbeteren, ontbre-ken daarbij niet. Daarnaast heb-ben de auteurs hoofdstukken opge-nomen over aanverwante zakenals bijvoorbeeld ‘materialen’ en‘aandrijvingen’. Het totale boekbiedt dan ook een samenhangendbeeld van alles wat er rond ditsoort oeververbindingen heerst.Twee minpunten. De eerste watserieuzer dan het tweede. Het hadgeen kwaad gekund het manu-script eens door een kritischeredacteur te laten herzien. Detekstuele kant rammelt nogal.Bijvoorbeeld door de wat romme-lige indeling. Eerst vaste bruggen,dan een indeling van de beweeg-bare, en dan volgt een willekeu-rige mengeling van hoofdstukkendie over bruggen gaan en die erslechts zijdelings mee te makenhebben. De auteurs durfden hetblijkbaar niet aan om de lezer te

Het maken van een beweegbare brug is niet zo heel moeilijk. Je hebt een bewe-

gend gedeelte nodig en een ophaal-mechanisme om dit deel zover op te take-

len dat de scheepvaart er geen last van heeft. Pas als je aanvullende eisen gaat

stellen - makkelijk en gelijkmatig te bedienen, geen last van sneeuw of wind-

vlagen, geen geklepper bij overkomend verkeer - komt het technisch vernuft

om de hoek kijken. Henk de Jong en Nico Muyen, beide verbonden aan de TU

Delft, schreven een boek over beweegbare bruggen, hun moeilijkheden en de

ingenieuze oplossingen: 2000 jaar beweegbare bruggen.

doorM auriceSchaeken

Een natte soldaat vecht nietmeer zo graag. Militaire bevel-hebbers zagen daarom al gauw denoodzaak van snel en veiligtroepentransport over het water.Het is dan ook niet verwonderlijkdat de eerste beweegbare bruggenin verband staan met grootschaligtroepentransport. Als een van devroegste voorbeelden geldt debootbrug over de Hellespont, aan-gelegd op commando van dePerzische koning Xerxes, 480 jaarvoor Christus. Hoe zijn brug erprecies uitgezien heeft, hebben denevelen van de tijd doen vervagen.Bronnen melden bijvoorbeeld datXerxes zeshonderd boten zij aanzij liet leggen, met daaroverheeneen wegdek, om de 350 meterbrede zeeëngte te kunnen over-bruggen. Een beetje teveel botenvan het goede, merken de auteursHenk de Jong en Nico Muyen op.Het Perzische leger verloor deoorlog overigens.Twee eeuwen later zette deCartagische veldheer Hannibaleen schipbrug in om zijn leger enolifanten veilig de Rhône over tekrijgen. Ook hij moest trouwenszijn meerdere in tegenstanderRome erkennen. Deelnemers aande Nijmeegse Vierdaagse wetendat moderne legers nog steedsgebruik maken van dit type brug.Binnen anderhalf uur kan de ge-nie een rivier als de Maas van eenbrug voorzien, met behulp van opvrachtwagens vervoerde pontons.De Nijmeegse wandelaars makenhiervan gebruik om droog deWaal over te kunnen steken.

DefensieOok voor de verdedigende kant inoorlogstijd kan een slimme keuzein bruggenbouw interessante voor-delen opleveren. Denk bijvoor-beeld aan het karakteristiekekasteel, compleet met gracht enophaalbrug. Neergelaten biedt hetpassanten een droge overtochtover de slotgracht. Bij dreigingkan de brug opgehaald worden. Zosluit èn het gat in de vesting-werken èn moet de vijand maarzien hoe hij met droge voeten overhet water komt. Defensie eisteoverigens nog lange tijd van brug-genbouwers het ophaalwerk aandie kant te plaatsen waar de vij-

and niet verwacht werd.‘Neerlands eerste beweegbarebrug verbond twee oevers van deIJssel bij Deventer met elkaar. Hetging hier ook om een schipbrug.Een schipbrug is vaak een logi-sche stap in het verbeteren vaneen rivierovergang. Eerst een door-waadbare plaats, vervolgens eenpont en daarna een schipbrug. Eendrijvende brug biedt als grootvoordeel dat er geen steunpuntenvoor het wegdek in brede rivierengemaakt hoeven te worden. Maardaar staan heel wat nadelen tegen-over. De brug moet ‘s winters alsgevolg van ijsvorming overwinte-ren in een schuilhaven. Dezeuitwijkplaats diende ook om dehele brug te beschermen in hetgeval van zwaar weer. In principemoet de brug geopend wordenvoor ieder schip, hoe klein ook.Dit geschiedde door een zoge-naamd uitdrijfvak weg te varen.Open ging nog wel, de brug-wachters kon zich gewoon op destroom laten wegdrijven. Maarweer sluiten, viel tegen de stroomopwerkend niet mee. Het latenpasseren van een schip duurdebijvoorbeeld maar tien minuten,maar dan stonden de brug-wachters nog een hele tijd te zwe-ten op het sluiten. De verleidingbleek dan ook groot om een in deverte naderend schip toch maarvoor te laten gaan, in plaats vanmeteen te sluiten. Het overstekendverkeer moest maar wachten. 2000jaar bewegende bruggen meldt datde enige brug van dit type in onskoninkrijk nu de twee oevers vande Curaçaose Annabaai met elkaarverbindt.

Exotisch2000 jaar bewegende bruggentrapt af met een inleiding overvaste bruggen. Maar met hoofd-stuk 2 begint het: een indeling vanalle mogelijke bewegende brug-gen. Zij kiezen voor de logischeindeling naar de richting van debewegingsmogelijkheid. In prin-cipe bestaan daarvoor zes richtin-gen (drie translaties en drie rota-ties, waarvan een translatie en eenrotatie afvallen) en zeer vele com-binaties daarvan. Een verstandigeontwerper wil echter maar éénbewegingsmogelijkheid. Hetzijeen translatie hetzij een rotatie.Immers iedere combinatie maaktde verplaatsing maar ingewikkel-der en gevoeliger voor storingen,stelt het boek.Neem bijvoorbeeld de translatievan het beweegbare gedeelte vande brug in de rijrichting (in het

platte vlak, loodrecht op het wa-ter). Het meest exotische brugtypevan dit soort heet PontTransbordeur of zweefbrug. Hetziet eruit als een soort kabelbaan-gondel, opgehangen aan een hoogboven het wateroppervlakte uit-torenend portaal. De liefhebberskunnen nog twee werkende exem-plaren vinden: eentje bij LaPortugalete, nabij Bilbao, stam-mend uit 1893, en eentje bij deEngelse stad Middlesborough(1911).Een ander type van dit soort is derolbrug. Van het totale bewegendegedeelte hangt een gedeelte bovenhet water. Het andere deel rust opwielen. Het wegdek kan zo in zijngeheel terugrollen bij het naderenvan een schip. De vlotbrug (hout)of pontonbrug (stalen bak) werktongeveer hetzelfde. De overbrug-ging bestaat nu voor een deel uiteen brug en voor een deel uit eensoort vlot. Om de vaarweg vrij temaken, schuift het vlot onder debrug. Deze bruggen vonden huntoepassing bij de overbrugging vanhet Noordzee-kanaal ongeveer 175jaar geleden. Dit kanaal was name-lijk ongekend breed voor die da-gen. En een (ponton)vlotbrug heeftdaar weinig moeite mee. De laat-ste overgebleven bruggen van dit(ponton)type zijn dan ook daar tevinden. De laatste houten vlotbrugvan Nederland ligt bij Koedijk,nabij Alkmaar.De andere translatie vindt plaatsin verticale richting. Naast dehuis-tuin-en-keuken hefbruggenhebben de ingenieurs zich uitkunnen leven op enkele exoten.Een hefbrug biedt bijvoorbeeld alsenige de mogelijkheid om eenbeweegbare overbrugging be-staande uit meerdere verkeers-lagen te maken. Eventueel afzon-

Eindhovens beschermd stadsgezicht: de pas opgeknaptehefbrug over het Eindhovensch Kanaal(Tongelresestraat). Het kanaal is allang scheepvaartvrij,de brug kan zijn nadagen als monument in rust slijten.Foto: Bram Saeys

2000 jaar beweegbare bruggen; Henk de Jong en NicoMuyen; 344 pagina’s, geïllustreerd; uitgeverij Elmar,Rijswijk; ISBN 90 389 0286 7; fl. 69,50

lang achterelkaar met bruggen teconfronteren. De teksten zelf ogenaf en toe nogal knullig en zijn nietaltijd even compleet. De werk-wijze van een kraanbrug blijftbijvoorbeeld zelfs na herhaalde-lijk doorlezen een raadsel. Eentweede punt is niet zozeer eenaanmerking dan wel een opmer-king: over de illustraties. Een zofotogeniek onderwerp als een brugkomt in het boek maar bij uitzon-dering tot zijn recht.Ir. Henk de Jong is wetenschappe-lijk hoofdmedewerker aan defaculteit der Civiele Techniek,Nico Muyen is regisseur bij hetaudiovisueel centrum van de TUDelft. Beide auteurs hebben eerdereen veel bekroonde televisie-produktie over beweegbarestalen bruggen gemaakt.

1829 februari '96

tact verliep toch prima. Dronkenvan verliefdheid gingen Kotex enCowboy in een tweemanspolonaisede koude sterrenhemel opzoeken.Maar Lampegat heet niet voorniets zo tijdens de carnaval, dusop ‘t Stratumseind was de vollemaan niet zo goed te bewonderen.Bart en Saskia waren echter des tebeter te bewonderen door zeergeïnteresseerde voorbijgangers.Toen realiseerde Bart zich plots-klaps dat door zijn zolderraampjeheel goed de sterrebeelden GroteBeer en Maagd te bekijken waren.Dat dachten de sterren vervolgensook toen zij door het zolder-raampje keken. Bart zweefde. Bartwas gelukkig. Bart was in de ze-vende hemel. Bart bruisde,draaide, borrelde, kroelde, toldeen viel in slaap.Bart werd wakker met een beetjewazig gevoel in zijn hoofd. Boven-dien was de linkerhelft van zijnlichaam bevroren. Dat had blijk-baar niet meer onder het een-

persoons dekbed gepast. Zijn kus-sen zat onder de schmink en hetgevoel in zijn rechterarm wasverdwenen. Er lag een hoofd op.Niet het zijne. Het was een oogver-blindend mooi hoofd. Mooie neus,mooie wimpers in het zonlicht,mooie lippen met zo’n lieve glim-lach. En ongelofelijk mooieblonde haren. In het ochtendlichtleken het wel draadjes goud. Bartstak er zijn neus in. Hij vond eenoor en nam er een hapje van. Erkwam een gelukzalig kreunendgeluid uit het hoofd. De goudenhaartjes begonnen te dansen. VastPantène gebruikt. Eén haartjekriebelde in zijn neus. Het is vastniet de fijnste manier om met eenharde nies in je oor wakker teworden. Maar Saskia nam het goedop en gaf Bart een zoentje. Dehuisgenoten keken vreemd optoen ze de schoonheid metcowboyhoed aan de ontbijttafelvonden. Iedereen deed echter ofhet de gewoonste zaak van de

wereld was dat er vrouwelijkewesternhelden in het studenten-huis kwamen ontbijten. Maar toenSaskia de deur uit was, kwamende vragen: ‘Vertel eens Bart. Waarheb je haar gevonden? Is dat noudie Saskia waar je al weken overzeurt? Hoe was ze Bart? Wat heb-ben jullie allemaal gedaan?’ Bartsloeg de schrik om het hart. Hijwist het niet. Hij wist het echtniet. ‘Mijn god’, dacht hij, ‘heb iknou wat gedaan en zo ja, was datdan veilig?’ Bart’s geluk sloegineens om in angst. ‘Oh, shit!Straks heb ik aids. Nou ja, daarben je binnen twintig jaar van af.Het kan erger: straks heb ik kinde-ren!’

van de administratie bij de PABOoverspannen had gekregen: ‘Kuntu echt geen uitdraai voor mij ma-ken van alle Saskia’s die hier stu-deren?’ En nadat hij de Snor aaneen klein fortuin geholpen had,door zich iedere avond in DeSchuimkraag te posteren op wachtvoor zijn ware liefde.En zoals het altijd gaat, liep hijhaar gewoon tegen het lijf. Letter-lijk. Op het moment dat hij hethet minst verwachtte. Met decarnaval, in een stampvolle kroeg.Hij was een inlegkruisje. Zij waseen cowboy. En de vlam sloegmeteen weer over. Echte liefdetijdens de carnaval. Het klinktongelofelijk, maar wonderen zijnde wereld nog niet uit. Praten inzo’n kroeg lukt natuurlijk niet alte makkelijk. Maar je staat natuur-lijk wel lekker dicht op elkaargedrukt. Dus het mondelinge con-

Schuimbekken

Bart deed het in zijn broek.Okee, hij zou eigenlijk zielsge-lukkig moeten zijn. Hij had ten-slotte zijn grote liefde gevonden.Na dagen waarin hij vriend envijand knettergek had gekregenmet z’n gezeur over zijn Saskia.Kwijl, kwijl. Nadat hij het meisje

Chipkaart-virus waart door het hoger onderwijsChipkaarten zijn voorpaginanieuws. Bankiers maken zich er druk over. Het openbaar vervoer

popelt om ermee te gaan werken. En ook sommige bestuurders in het hoger onderwijs lijken

met het chipkaart-virus besmet. Er is wel discussie over hoeveel het mag kosten en wie er de

baas moet zijn, maar het nut van de pientere kaartjes lijkt buiten kijf te staan. Twee betrokke-

nen bij de ‘Groningse’ studentenchipkaart trachten het uit te leggen: hoofddirecteur Carel Eyke-

lenburg van de Informatie Beheer Groep (IBG) en dr. Frits Schutte, collegelid van de Universiteit

Twente, die dit jaar meedoet aan de proeffase van de slimme, multifunctionele kaart.

fen, met maar tien gulden erop.De LSVb maakt zich daarnaastzorgen over de privacybescher-ming en de uitlevering van stu-denten aan de commercie. Maarde kaart heeft een gunstig oordeelgekregen van J. Holvast, een be-kend deskundige op privacy-gebied: er zijn slimme beveiligin-gen ingebouwd, waardoor behalvede gebruiker niemand je pincodehoeft te kennen. Ook de universi-teit hoeft niet te weten of je nu welof niet een van de commerciëlefuncties op je kaart hebt genomen.Wat die commercie betreft, legtIBG-topman Van Eykelenburg uitdat de kaart primair dient voorfuncties die direct met de studieop universiteit of hogeschool temaken hebben. Maar daarnaastzijn er volgens hem andere dingenmogelijk, van de scope-functie omte bellen tot het sparen voor CD-bonnen. Maar voor al die extra’sgeldt: je krijgt het alleen als jeervoor kiest.

Kosten en batenDe IBG-kaart kost een hogeschoolof universiteit zo’n 15 gulden perstuk per jaar. Sommigen bewerendat het drie keer zo goedkoop kan.‘Ja’, zegt Van Eykelenburg, ‘eenkaart om alleen in de kantine enbij het kopiëren te betalen, meteen foto en een code als college-kaart, hoeft weinig te kosten. Wiedàt wil, moet niet aan onze chip-kaart meedoen. Maar wij hebbenhet over een smartcard waaropbeveiligde persoonsgegevensstaan. Alleen de chip kost dan alvijf gulden. Daarbij moet je nogeen hoop kosten optellen. Maardan moet je wel eerlijk zijn, enook naar de baten kijken.’Schutte vult aan: ‘Met deze kaartkun je op bestaande kosten bespa-ren. In Twente zagen we dat toenwe acht jaar geleden begonnenmet de magneetkaart. Voor 10.000kaarten waren we inclusiefontwikkelkosten en afschrijvingvan apparatuur een half miljoenper jaar kwijt; dat is vijftig guldenper stuk! Toch woog dat toen al optegen de besparingen op admini-stratie en andere posten. Puurfinancieel was het al rendabel. Endan hebben we het nog niet overandere voordelen, zoals het gemak

van betalen en kopiëren zonderkleingeld.’Voor het reizen en collegelopen isde IBG-kaart nu nog een ouder-wetse ‘zichtkaart’ met foto. Hijmoet dus elk jaar vervangen wor-den. Dat kost geld en een hoopgedoe. Is er door elektronischbijstempelen geen meerjarigekaart te maken? ‘Daar werken weaan’, verzekert Van Eykelenburg.‘Het lukt alleen dit jaar nog niet.Maar het kan best dat de kaart dienu één jaar geldig is als zicht-kaart, volgend jaar beide functiesop de chip erbij krijgt. Zelfs diefoto kan je op den duur op chipopslaan. Alleen de slijtage van dekaart en de veroudering van dechip bepalen dan nog hoe lang eenkaart meegaat.’

KritiekWat de OV-kaart betreft vermoe-den beide heren overigens, net alsde studentenbonden, dat de chipeen eind zal maken aan het onbe-perkt reizen voor studenten.Schutte: ‘Het hele openbaar ver-voer gaat met chipkaarten wer-ken: je koopt geen papieren kaart-jes meer, maar betaalt omkilometers bij te tanken. Àls deOV-studentenkaart na november’98 blijft, denk ik dat die bij detrend zal aansluiten: je geeft eenstudent op grond van zijn ouder-lijke woonplaats een wekelijkskilometer-quotum voor ‘woon-werkverkeer’. Meer niet.’ VanEykelenburg: ‘Het kan nog weleven duren voordat je in elke treinje kaart kan laten lezen. Maar dathoeft de elektronische vorm vande OV-studentenkaart niet tegen tehouden. In de overgangsperiodekan je met die chipkaart op hetstation kaartjes of een abonne-ment krijgen. In april starten despoorwegen en het streekvervoer

daarmee al een experiment inEnschede.’Sinds de IB-groep, IBM en de PTTmeldden dat ze samen destudentenchipkaart op grotereschaal gaan aanbieden, klonk erkritiek. Aanleiding was het rap-port van een landelijke werkgroepvan SURF, dat betere afsprakenwilde over de ‘randvoorwaarden’voor een hoger-onderwijskaart.Sommigen dachten zelfs dat SURFeen concurrerende kaart wildeuitbrengen. Maar de soep wordtniet meer zo heet gegeten.Schutte, bestuurslid van SURF:‘Het is een misverstand dat dewerkgroep een eigen chipkaartwilde maken. Reden voor dat rap-port was dat er diverse plannenwaren, met grote onderlinge ver-schillen. Het leek verstandig omeens voor het hele hoger onderwijseen aantal eisen en wensen voorzulke chipkaarten te formuleren.’Met die eisen en wensen kan menop zoek naar aanbieders. ‘En danis er één partij waarmee je in elkgeval moet praten’, vindt Schutte.‘Dat is de IB-Groep. Die heeft alseen van de weinigen al ervaringmet een multifunctionele kaart.’

MonopolieVan Eykelenburg is niet bang dathet hoger onderwijs de chipcardvan de IB-Groep links laat liggen.‘We praten nu met zo’n 25 onder-wijsinstellingen, inclusief mbo-scholen. Met een aantal zullen wede komende weken contractensluiten.’ Met de drie deelnemersaan de proef van dit jaar, deuniversiteiten van Enschede enGroningen en de Hanzehogeschoolin Groningen, zijn de besprekin-gen vergevorderd. Ook de Til-burgse universiteit staat op hetpunt te tekenen. Verwacht wordtdat er in september 200.000 ge-

bruikers zijn. Maar volgens VanEykelenburg is dat geen heiligdoel: ‘Het is het maximum dat wijnu organisatorisch aankunnen.Maar het is niet erg als we watlager uitkomen. Ik heb liever eenbeheerste invoering, en voor onzekosten is een hoog aantal nietnodig.’Om hogescholen en universiteitenkeus te bieden zou het mooi zijnals er nog een andere multifuncti-onele studentenkaart op de marktzou komen, maar Van Eykelen-burg noemt dat volstrekt hypothe-tisch. ‘Er is geen andere aanbiedervan zo’n kaart, en waarschijnlijkook niet binnen een half jaar.’ Datdie bewering klopt, hebben ook decritici ontdekt. Drs. G. van Dijkvan de Groningse universiteiterkent dat zijn instelling de keusheeft tussen een jaar wachten, òfverder in zee met de IBG. VanEykelenburg heeft met zijn chip-kaart dus voorlopig een monopo-lie. Maar hij doet zijn best om diewat ongemakkelijke situatie vooruniversiteiten en hogescholen teverzachten: ‘De boodschap is dui-delijk: de instellingen willen hunbehoeften laten doorklinken. Te-recht, want zij zijn de vragendepartij. Daarom praten wij met hunorganisatie SURF over deelname inhet ‘architectuurteam’ dat defuncties op de kaart bepaalt.’ Maargaat de wens van de instellingenniet nog verder? Is het niet zo datze zelf een beetje ‘de baas’ overhun eigen chipkaart willen zijn?Ook op dit punt zoekt VanEykelenburg toenadering: ‘Ik speelmet de gedachte om de universi-teiten en hogescholen te vragen alsparticipant in de BV die wij voordit project gaan opzetten. Diekaart is er per slot vanrekening voor het onderwijs.’

doorF rankS teenkampHOPOPOPOPOP

Wat is het nut van de studen-tenchipkaart? Voor Van Eykelen-burg is dat simpel: ‘Iedereenwordt er beter van. Studentenkunnen via informatiezuilen metde IB-Groep communiceren. Voorhen is dat handig, voor ons ver-mindert dat de papierstromen. Enook universiteiten en hogescholenkunnen door deze kaart betereservice bieden, tegen lagere kos-ten.’Schutte beaamt dat. ‘In Twentehadden we al een magneetkaartdie als collegekaart, kopieer- enkantinepas en als biblio-theekkaart dienst deed. Maar metdeze chipkaart kun je ook reizen,bellen, je komt ermee in het sport-centrum en straks krijg je er toe-gang mee tot de onderwijs-admini-stratie om je tentamenresultatenin te zien. Ook de aanmeldingvoor tentamens kan er soepel meelopen. Het scheelt ons kosten bijde administratie en we maken hetde student gemakkelijk; die hoeftniet meer met zeven verschil-lende kaartjes te sjouwen.’

MultifunctioneelNu staan chipkaarten om te bellenof betalen ook buiten het onder-wijs in de belangstelling. Zie deophef in de kranten over tweeconcurrerende plannen voor groot-schalige invoering van de chip-knip. Maar het speciale van de‘Groningse’ kaart is dat je er nogmeer mee kunt. Vooral de moge-lijkheid tot identificatie is bijzon-der: dat maakt deze eerstemultifunctionele chipkaart in onsland bruikbaar als persoonsbewijsvoor bibliotheken, sportzalen encomputernetwerken. Die veelheidaan mogelijkheden roept enigehuiver op. Schutte vertelt dat som-mige studenten bang zijn die enekaart te verliezen waar zoveelbelangrijks op staat, en dat zedaarom voor simpel betaalwerkliever een aparte kaart aanschaf-

19 29 februari '96

MAANDAG 4 MAARTTomaten-groentesoepGebakken vis of een uienburgerApart braadsaus of tartaarsausWorteltjes of bietjesAardappelpuree of fritesAppelmoesFruit of chocoladevla met slagof frambozenvla met slag

DINSDAG 5 MAARTBouillon-vermicellisoepNasi goreng, gebakken omelet metkraben garnalen, plakje fricandeau,satésaus ofStamppot boerenkool met rookworstApart braadsausRauwkostsaladeFruit of caramelvla met slag ofvanillevla met slag

VEGETARISCHGroentesoepZilvervliesrijst-nasiOmeletTempeh in satésausRauwkostsaladeFruit of caramelvla met slagof vanillevla met slag

WOENSDAG 6 MAARTGebonden champignonsoepKippeboutje of verse worstApart braadsausSperzieboontjes of Mexicaanse mixGekookte aardappels of fritesRauwkostsaladeFruit of yoghurt met muesli ofHopjesvla met slag

VEGETARISCHGebonden champignonsoepKaas-groenteburgerApart botersausSperzieboontjes of Mexicaanse mixGekookte aardappels of fritesRauwkostsaladeFruit of yoghurt met muesli ofHopjesvla met slag

DONDERDAG 7 MAARTHeldere juliënnesoepRundvleesgoulash of kipperagoûtApart kerriesausGroentemacedoine of doperwtenGekookte rijst of aardappelpureeRauwkostsaladeFruit of vanillevla met slag ofChocoladevla met slag

VEGETARISCHHeldere juliënnesoepGoulash van tahoeGroentemacedoine of doperwtenZilvervliesrijst of aardappelpureeRauwkostsaladeFruit of vanillevla met slag ofChocoladevla met slag

VRIJDAG 8 MAARTErwtensoep met roggebrood en spekSpaghetti met tomaten-paprika-vleessausApart gemalen kaas ofStamppot peen en uien, slavink,braadsausRauwkostsaladeFruit of vla met slag

Renault 9 automaat, Renault 9 automaat, Renault 9 automaat, Renault 9 automaat, Renault 9 automaat, voor luiecq. slimme student, lichte schade,niet rot, leuke auto voor weiniggeld. Bel tst. 4825.

Tv-afstandbedieningen Tv-afstandbedieningen Tv-afstandbedieningen Tv-afstandbedieningen Tv-afstandbedieningen voorPhilips tv’s vanaf 1981 (univer-seel) nieuw in doos zolang devoorraad strekt fl. 50,- excl. batt.Tel. 2430696.

Voor de liefhebber: AKAI tapedeck tapedeck tapedeck tapedeck tapedeck (X-fieldsysteem) met 14 banden en spoelen (diam.18 cm) spelend te zien fl. 75,-. Tel. 2430696.

Reduktieburo CD-Top 10Reduktieburo CD-Top 10Reduktieburo CD-Top 10Reduktieburo CD-Top 10Reduktieburo CD-Top 101) The Smashing Pumpkins/Mellon Collie and the infinite Sadness fl.32,-2) Throwing Copper/Live fl.31,-3) Oasis/(What’s the story) Morning glory fl.30,-4) Alanis Morissette/Jagged Little Pill fl.32,-5 Red Hot Chili Peppers/One Hot Minutefl.31,-6) Melissa Etheridge/Your Little Secret fl.32,-7) The Rolling Stones/Stripped fl.29,-8) Céline Dion/D’eux fl.30,-9) André Rieu/Wiener Mélange fl.32,-10) Green Day/Dookie fl.33,-

SporturaSporturaSporturaSporturaSportura biedt aan: ski- en snowboardrei-zen t/m 19 april. Bestemmingen: Risoul,Serre Chevalier, Les Trois Valleés en Mont-genevre. Vanaf fl. 299,- incl. skipas, maaltij-den, snowboardgebruik. Tel. 2525301.

2 x 4 Mb geheugen, geheugen, geheugen, geheugen, geheugen, 72 pins samen fl. 350,-. Tel. 2115002 (Bob).

Kleuren-tv’s Kleuren-tv’s Kleuren-tv’s Kleuren-tv’s Kleuren-tv’s 12 kanalen va. fl. 75,- en metAB va. fl. 150,-. Alles spelend te zien. Tel.2430696 (ook voor reparaties).

TentenTentenTentenTentenTenten (nieuw) 3 en 4 pers. lichtgewichtkoepelmodellen, evt. met extra bagage-ruimte fl. 100,-. Plus rugzakken 65 liter,nieuw, lichtgewicht fl. 80,-. Mummy slaap-zakken nieuw: fl. 35,-. Tel. 077-3519642.

Harde schijfHarde schijfHarde schijfHarde schijfHarde schijf, voor portable computer,Seagate, 525 Mb, fl. 375,-. Tel. 2531515(Marcel).

Ben je afgestudeerdafgestudeerdafgestudeerdafgestudeerdafgestudeerd, geef je een feestje,zoek je een ruimte. Bel dan 2454490 en jehebt een ruimte voor fl. 175,-

DrummerDrummerDrummerDrummerDrummer. Stijl: soul, pop, ed. Alsje niet kan zuipen, hoef je niet tebellen. Anders: 2452851 (Jaco).

Ben jij die stoere zeilerstoere zeilerstoere zeilerstoere zeilerstoere zeiler (m/v) dieweet en kan uitleggen wat wind-kracht 6 is? Volg dan bij zeil-centrum Allemansend de

catamaran-, zwaardboot-, of kielboot-instructeursopleiding. Bel 0154-604080.

Voor werktuigbouwers werktuigbouwers werktuigbouwers werktuigbouwers werktuigbouwers die hun 3.1ontwerpoefening nog niet hebben afgerond,zijn er nog opdrachten beschikbaar bij deTechnische Werkwinkel Gezondheidszorg,W&S 2.16 of tst. 4410 (12.30-13.30 uur).

Programmeur, HBO/academisch niveau, 1jaar, onderhoud en ontwikkeling compu-compu-compu-compu-compu-teranimatiesysteem. teranimatiesysteem. teranimatiesysteem. teranimatiesysteem. teranimatiesysteem. Ervaring met Unixen C++ gewenst. Inl.: tst. 4416 (M. Nuys).

Het is weer zover, de AOR AOR AOR AOR AOR heeft weer men-sen nodig: barkeepers, portiers engarderobemensen. Lijkt een van dezefuncties jou iets, bel dan 2443808 (Tennis).

Jong, dynamisch ingenieursbureau zoektervaren HTML-programmeurs HTML-programmeurs HTML-programmeurs HTML-programmeurs HTML-programmeurs op project/freelance-basis. Bel voor informatie: 073-6145826 (nieuw nummer).

Student-recruitersStudent-recruitersStudent-recruitersStudent-recruitersStudent-recruiters voor werving van top-talent voor de talentendatabank (werving-en selectiebureau voor afstuderende acade-mici). Bel 071-5157520.

De technische dienst van de AORAORAORAORAOR heeftnieuw bloed nodig. Wil jij wat techniek inpraktijk brengen, dan is dit misschien ietsvoor jou. Bel 2443808 (Tennis).

Iets praktisch naast jouw technische stu-die? De technische diensttechnische diensttechnische diensttechnische diensttechnische dienst van de AORzoekt versterking voor haar team. Geenverdere specificaties vereist. Bel 2443808(Tennis).

Ben jij degene met technische kennis enzoekende naar gezelligheid? Word dan hetnieuwe hoofd technische dienst hoofd technische dienst hoofd technische dienst hoofd technische dienst hoofd technische dienst van deAOR. Bel 2443808 (Tennis).

Geef jouw studentenleven een leuke draai!Word DJDJDJDJDJ in de AOR. Bel 2443808 of loopgewoon een keer bij ons naar binnen(Tennis).

Begin jij al door te draaien? Mooi zo, deAOR AOR AOR AOR AOR zoekt namelijk nog DJ’s. Bel 2443808(Tennis).

Wie helpt mij? Deeltijdstudent BDKDeeltijdstudent BDKDeeltijdstudent BDKDeeltijdstudent BDKDeeltijdstudent BDK zoektcontact met 1e jaars BDK voor informatieover colleges en voor het overnemen vancollege-aantekeningen. Bel 0412-456444(Desirée).

Met wie kan ik ‘s ochtends meerijden meerijden meerijden meerijden meerijden vanBudel (Europalaan Zuid) naar Eindhoven(Rabo Nederland)? Aanvang werktijd 8.30uur. Tel. 0495-494924 (na 17.15 uur).

SPG Project ManagementSPG Project ManagementSPG Project ManagementSPG Project ManagementSPG Project Management zoekt BDK-studenten die hun kennis op het gebiedvan logistiek in de praktijk willen toepas-sen. 5 weken x 2 dagen/week = fl. 1000,-!Bel 2448252 of kom langs in gebouw O,kamer 48.

Te huur: gemeubileerde gemeubileerde gemeubileerde gemeubileerde gemeubileerde kamer ingezellig studentenhuis voor pe-riode ± 15 mrt - ± 15 sept. Tel.030-2948279 (na 19.00 uur) of2120458 (weekends) (Gonnie).

Kamer te huur voor stageloper stageloper stageloper stageloper stageloper per 1maart ’96. Tel. 2426246.

Gezocht per 1 maart: kamer in Helmond ofEindhoven. Eindhoven. Eindhoven. Eindhoven. Eindhoven. Tel. 079-3512201.

Kamer aangebodenaangebodenaangebodenaangebodenaangeboden: 9 m , balkon, geza-menlijke woonkamer, keuken, douche, tuin,3 huisgenoten, ongeveer 12 min. fietsenvan TUE. Bel 2812077.

Welke studente uit Nuenen wil afen toe van 14.30 tot 17.30 op mijnkinderen (4, 7 en 9 jaar) passen.Bel tst. 4441, of 2839398.

Leef je uit tijdens de CRIC’96CRIC’96CRIC’96CRIC’96CRIC’96! Deestafette-loop vindt dit jaar plaats op 12-13-14 april. Prijs: fl. 100,- pp, incl. reis, in-schrijfgeld, overnachtingen en maaltijden!

CRIC’96! CRIC’96! CRIC’96! CRIC’96! CRIC’96! Team: 6 personen (4 jongens + 2meiden). Inschrijven kan t/m 8 maart. Tel.2437906 (Bas) of 2449777 (Mirte).

Onder het blauw van de zeeZweven mijn gedachten wegUit de diepte van de monoloogIk geniet van je onverstoorde aandachtJe vrouw’lijke blikEen heerlijk gezichtEn behalve wat ik zieWeet ik nietsSoms, kom je dichterbijEn probeer ik in de omgeving op te gaanTe verlegen om te lezen wat je ogen zeggenParadoxaalDe wetenschapDat jijjijjijjijjij dit nu leest.

Zoek je gezelligheidgezelligheidgezelligheidgezelligheidgezelligheid? Lekker eten? Ietsanders dan studeren? Let dan op de acti-viteiten van DirK! Bel voor informatie tst.4266 (DirK-kamer) of 2457311 (Kathelijne).

Volgend trimester: casino, casino, casino, casino, casino, fonduen, film-avond, poolen, zeilweekend, barbecue, etc.Even DirK bellen (tst. 4266)!

Wist jij al dat in de AOR een bord metkamerbriefjes kamerbriefjes kamerbriefjes kamerbriefjes kamerbriefjes hangt? Nee, kijk dan maareens.

Last van ongewenste intimiteiten? Met devertrouwenspersonen vertrouwenspersonen vertrouwenspersonen vertrouwenspersonen vertrouwenspersonen kun je over je erva-ringen praten. Tst. 4688/4616 (Conny vdBergh) of tst. 4488/2816 (Karin Overdijk).

Voor ‘n ambitieus bedrijf in Eindhovenzoeken wij studenten en afgestudeerdenvoor stages, afstudeer-opdrachten en vastebanen die interesse hebben ininformatietechnologieinformatietechnologieinformatietechnologieinformatietechnologieinformatietechnologie. Ervaring met C++of Delphi is pré. Interesse? Bel Integrand ofkom langs in het Alphacentrum (t.o. Pavil-joen), kamer 53, tst. 3395.

Lijkt het jou leuk om te bemiddelen voorprojecten op academisch niveau? Wijzoeken nog een leuke dameleuke dameleuke dameleuke dameleuke dame om ons multi-disciplinaire team aan te vullen. Interesse?Bel Integrand op tst 3395, of kom evenlangs op de vestiging in het Alphacentrum(t.o. Paviljoen), kamer 53.

Wil jij een stage op niveau? Wij bieden:logistieke stages bij UnileverUnileverUnileverUnileverUnilever, premiumplacements bij Shell en nog vele anderestages. Schrijf je hiervoor nu in bijIntegrand. Je maakt tevens kans op een reisnaar New York of Parijs. Tst. 3395.

Bavo eindelijk eindelijk eindelijk eindelijk eindelijk afgestudeerd/uitgetunneld.

Cursor kan geen enkele aansprakelijkheidaanvaarden voor schade van welke aarddan ook ontstaan door niet tijdig, onjuist ofhet niet plaatsen van advertenties

Http://caesun.woc.wtb.tue.nl : 81/bavo

Ik ben ontzettend gehecht aan m’n ‘digital‘digital‘digital‘digital‘digitaldiary’ diary’ diary’ diary’ diary’ die ik op 8 februari verloren ben.Wie heeft hem? Tel. 046-4516358 (Jannik).

Nomineer nu een actieve student/docentvoor de Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996! Catego-rieën: sport, cultuur, organisatie, politieken onderwijs. Nominatieformulieren bij destembussen of StIK-kamer HG 0.01.

De stembussen staan er weer, maar nuvoor de Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996Academy Award 1996! Nomineernu een actieve student/docent.Nominatieformulieren bij de stembussen ofStIK-kamer, HG 0.01.

Wie heeft het boek ‘Les meubles anciens duLes meubles anciens duLes meubles anciens duLes meubles anciens duLes meubles anciens duCanada FrançaisCanada FrançaisCanada FrançaisCanada FrançaisCanada Français’ gezien of kan mijdaaraan helpen? Eind ’95 is dit boek (vanJ. Pallardy, 1971) vanuit Canada mij terinzage op het TUE-adres toegezonden, maarnooit aangekomen. De eigenaar is zeergedupeerd! P. Venemans, HG 4.59, tst. 3323.

Heb je zin om als vrijwilliger een kinder- oftienerkamp tienerkamp tienerkamp tienerkamp tienerkamp te begeleiden, ben je tussen 18-30 jaar? Bel voor gratis info: 020-6269661.

Leen een CD! CD-uitleen ‘de Discotheekde Discotheekde Discotheekde Discotheekde Discotheek’ inde centrale hal (HG) biedt een keuze uit2700 titels voor slechts fl. 1,- tot fl. 1,50.Nieuwe titels zijn o.a.: K’s Choice - Paradisein me; Die Krupps - The Final Remixes; ToriAmos - Boys for Pele; Nick Cave & BadSeeds - Murder Ballads; D’Angelo - BrownSugar; NOFX - Heavy Petting Zoo; BabylonZoo - The Boy with the X-ray Eyes.

Dinsdag 12 maart is er weer Haute Cui-Haute Cui-Haute Cui-Haute Cui-Haute Cui-sine sine sine sine sine van DirK. Zin om mee te doen? Beldan 2457311 (Kathelijne).

Het ReduktieburoReduktieburoReduktieburoReduktieburoReduktieburo zoekt een voorzitter.Spreekt jou deze taak aan en wil je meerinformatie, kom gerust eens langs of bel2440366.

Lijkt jou schrijven voor de Cursor een leukbaantje maar iets te intensief, solliciteerdan bij het Reduktieburo als redaktioneleredaktioneleredaktioneleredaktioneleredaktionelepromotorpromotorpromotorpromotorpromotor! Kom langs of bel 2440366.

Geen tentamens? tentamens? tentamens? tentamens? tentamens? Schrijf je in bij SPGProject Management voor een project opjouw vakgebied. Een goede (bij)-verdienste!Bel 2448252 of kom langs in gebouw O,kamer 48!

Aang

ebod

enGe

vraa

gd

Kam

ers

Ande

rs

een goede voorbereiding op deBatavierenrace. De cursus kost fl. 5,-en loopt t/m 15 mei. Meer informatieop het ESSF-bord in het sport-centrum, of tel. 2516843 (Dave Be-kers).

TUE-volleybalcompetitieVanaf 13 maart gaat devolleybalcompetitie van start. Deinschrijftermijn loopt t/m 8 maart.Niet alleen TUE-studenten kunnenzich inschrijven, maar ook alle HSE-studenten zijn van harte welkom,mits in het bezit van een geldigesportkaart. Dus zoek minimaal zesenthousiaste mensen bijeen en schrijfje snel in, want er is slechts plaatsvoor maximaal 16 teams. Inschrijvenkan bij de portier van het sport-centrum tegen betaling van fl. 15,per team. Er wordt gespeeld opwoensdag van 19.30 tot 20.30 uur en

van 20.30 tot 21.30 uur in hal 2 vanhet sportcentrum. Aarzel niet en doemee!

SchaakolympiadeZaterdag 23 maart houdt het schaak-college van de Groninger studenten-vereniging Cleopatra een landelijksschaakolympiade. De olympiade vindtplaats in ‘De Korenbeurs’ te Gronin-gen. Aanmelden kan bij: Jan JaapKuiper, tel. 050-718627.

NSK SnookerOp 27 en 28 maart wordt voor hetNSK Snooker gehouden. Studentenvan de verschillende universiteiten enhogescholen kunnen zich voor dittoernooi inschrijven. Het toernooivindt plaats in Quality Snooker Slaak-huys, Slaak 38 te Rotterdam. Hetinschrijfgeld is fl. 30,-. Inschrijven

kan bij de NSK-commissie: tel. 010-4110945/4115954 (Jeroen).

NSK DammenVan 4 t/m 8 april organiseert deStichting Damsport Amsterdam hetNSK Dammen. Deelname is mogelijkdoor overmaking van fl. 25,- op giro767780 van de Stichting DenksportAmsterdam o.v.v. Studenten-kampioenschap. Inlichtingen: JanTerpstra 020-6230402, of GerritTigchelaar 020-6165967. U

it

sl

ag

en Vertigo

Afgelopen zondag verloorVertigo 1 uit van DUF (Delft),maar won van ArnhemseMeisjes (Arnhem). In de kruis-finale werd net van Ipipoerax(Texel) verloren en ook deplaatsingswedstrijd, nog-maals tegen DUF, kon nietgewonnen worden. Vertigo 1is als vierde geëindigd in detweede divisie. Vertigo 2speelde in Tiel en verloor vanTOF (Tiel) en Discmen(Enkhuizen). De wedstrijd

tegen Flying High (Tilburg) werdgewonnen. Vervolgens werden ook dekruiswedstrijd tegen Vernuft (Eindho-ven) en de plaatsingswedstrijd tegenWAF (Wageningen) gewonnen, waar-door Vertigo 2 uiteindelijk de zesdeplaats in de derde divisie inneemt.

Loopcursus AsterixOp 13 maart start een nieuweloopcursus voor beginners. Decursus wordt op maandag(19.00 uur) en woensdag(19.30 uur) gegeven, vanafhet sportcentrum. De cursusis bedoeld voor studenten enaio’s die in het bezit zijn vaneen sportkaart en willenhardlopen/trimmen onderbegeleiding in een groepzonder lid te zijn van eenatletiekvereniging. Naast eenconditioneel programma is er

ook aandacht voor warming-up,loopscholing en cooling-down. Ook

Bi

nn

en

ko

rt

2029 februari '96

Japie en de gezellige dropping

‘We hebben een potje met vet.Al op de tafel gezet. We hebbeneen potje potje potje potje ve-he-het. Al op de tafel gezet.’ Vrolijkzingend liep het groepje jongens

door het donkere bos. ‘Wat is hetdonker, hè Japie?’, zei de eneJapie. ‘Nou’, zei de andere Japie,‘en koud ook’. Eerlijkheid endoorzettingsvermogen warenbasisbegrippen voor deze groepjonge knapen. Niets was hen teveel en ook deze koude winter-nacht kon hen niet doen opgeven.De jaarlijkse Japie-dropping waseen evenement waar al lange tijdnaar werd uitgekeken en nu washet dan eindelijk zo ver. Iedereenwas goed voorbereid. De rugzakjeswaren goed gevuld met flesjessterke drank, om maar niet be-vriezen. Het ene flesje na het an-dere werd leeggedronken en ie-dereen bleef heerlijk warm. ‘Hoever zouden de andere groepjes nuzijn, Japie?’, vroeg de een. ‘Diegaan vast de andere kant op,Japie’, zei de ander, ‘en geef mijnog eens een slok.’ Om indruk temaken goot hij het hele flesje ineen keer naar binnen. Dit kondende andere jongens natuurlijk ook.Het werd al maar gezelliger. Bijhet kraken van een tak schrokniemand. Men was volledig onge-voelig voor enge geluiden. Ook vanhet kraken van een paaltje vanStaatsbosbeheer werd niemandbang. De stemming zat er nu echt

in. Het hele groepje Japies begondingen te slopen, want dat wasenorm stoer. Opruimen kwam ernatuurlijk niet van. Een Japietrapte nog een gietijzeren brieven-bus in elkaar, en zo was het feestecht compleet.In een heerlijke roes kwam hetgroepje uiteindelijk weer veiligthuis. Aldaar bleek de boswachterlangs te zijn geweest. Normaalgesproken is de boswachter deredder in sprookjes. Maar deJapies beseften dat dit geensprookje was. Er lag een rekeningvan duizend gulden en die moestbetaald worden. Zo had de bos-wachter het vooraf ook met hetJapie-bestuur afgesproken. Devereniging der Japies moest ervoor opdraaien, maar die wildentoch wel graag weten welke Japieshier nu achter zaten. Dit was nietzo eenvoudig. Enkele van destoute Japies hebben bekend enook betaald. Sommige anderestoere Japies willen echter nogsteeds niet toegeven. Rumoer alomop de Japie-ALV. Er zijn de nodigewoorden over gesproken en er zijnook enkele Japies geen Japie meer.De moraal van dit verhaal: kijk uitvoor de boswachter, of doe gewoonnormaal.

Als je inlegkruisje maargoed zitCarnaval zit er weer op en zo tezien is het weer goed gevierd ditjaar. Vrijdag begon het feest in deAOR. Die had een aantal professio-nele schminkers ingehuurd om de

feestende menigte van een kleur-tje te voorzien. Een van de hoogte-punten was wel het wandelendeinlegkruisje, mét vleugeltjes. Tochmocht het hoogtepunt niet vooriedereen lang duren. SommigeTEMA-studenten moestenzaterdagochtend al weer vroeg uit

bed voor ... een tentamen MacroEconomie. Daar gaat zelfs je meestgevleugelde inlegkruisje scheefvan zitten.

Ik kan blijven drinken, al dat gele vocht verdwijnt alssneeuw voor de zon. Foto: Bram Saeys

Jonge onderzoekersWie het collegegedrag van onzejonge TUE-studenten eens watnader wil analyseren, doet er goedaan de collegezalen na te lopen inde pauze. Daar leer je dat kauw-gom nog steeds zeer geliefd stu-dentenvoedsel is, net als zuurtjes,cola en bammetjes van thuis. Hetkersverse auditorium, de schonecollegezalen, de blanke onbe-

schreven tafeltjes, al na één tri-mester is van die ongereptheidweinig terug te vinden. Tijdenseen rondgang die Bekijk ‘t maarmaakte, bleek vooral zaal 6 erslecht aan toe te zijn. Tussen desnoeppapiertjes door waren op detafeltjes nog net de voetbal-uitslagen te lezen. Maar de TUE-student raakt niet alleen literairgeïnspireerd door de colleges. Hij

is ook een echte onderzoeker inspe, getuige de gapende gaten insommige bankjes. Het is natuur-lijk hartstikke interessant om uitte vogelen wat er nou ònder zo’nknopje zit, want het kan natuur-lijk nooit kwaad om je elektro-technische kennis wat bij tespijkeren tijdens zo’n verlorencollege-uurtje.

Schilderijenmaffia

‘Goedenavond, ik ben studentaan de kunstacademie. Voor onsnieuwe kunstpromotiebureauverkoop ik schilderijen die ge-maakt zijn door net afgestudeerdeveelbelovende kunstenaars.’ Stu-denten maken soms rare sprongenom aan geld te komen in dezekrappe tijden. In het Amster-damse universiteitsblad Foliawerd afgelopen week een wel heelaparte vorm van bijverdienstegesignaleerd. Het verkopen vanreprodukties van schilderijen aande deur. Voor zo’n driehonderdgulden per stuk wel te verstaan.Met een gelikt verhaal over de stijlen de materiaalsoort van de prentwordt de onwetende koper eengoedkoop massaprodukt aange-smeerd. De inkoopprijs van deplaten ligt op enkele tientjes.Verkopers worden via advertentiesin de landelijke dagbladen gewor-ven. Maar de werkzaamheden zijn

niet legaal; er wordt verkochtzonder vergunning. Een schilderijverkopen voor een veel te hogeprijs mag wel, maar niet ondervalse voorwendselen. Een spoed-cursus oplichting dus, die geenstudiepunten maar wel een hoopgeld oplevert.In Nederland begint de markt alredelijk op te drogen. Daaromverlegt de schilderijenmaffia haarwerkterrein naar Duitsland, wantDuitsers staan er om bekend datze veel geld hebben. Per weekverdient een verkoper - na aftrekvan hotelkosten en eten - ongeveer800 Duitse mark. Aardige bijver-dienste dus. Wie een mooie zons-ondergang op zijn slaapkamer wilhebben kan echter beter naar dereproduktieverkoop in het audito-rium gaan. Vóór Pasen komt dienog een keer terug, met prachtigekunst voor slechts een tientje.