«وقف علم و فناوری» عنوان کتاب:

نخبگددان ور همکدداری هددای علمدد و ا ددکننددی : تفتدد تددیو

ش ق شهیی فهمیی نطقه شمال

نوبت چاپ: توم

5931 اسفنیتار خ چاپ:

155 شمارگان:

بددا همکدداری و تما ددت اتار کددو اوقددای و ا ددور ی دده

اسان رضوی

استتن خ اساستت خ ، تتهد قدتت خ قبتتخآ اه تت خ لتته ا ا، تت نشددان :

رتت و،اخ وقتتم و تت و اوقتت و و اقتته، اهسرتتا اساستت خ ، تتهد هسا تتا هنتتا

فن و،د اساس خ ، هد

358-41733883-6 41313483 41348483ش ، ت آ :

پتتس ا،د و تسه تتا حبتتهم قونتتهد و قتت د ارتتم ازتتس اوتت ا، نتت تل هتتس تت ا

بگتت خ شتت هخ ف هتتخ قن بتتا ه لتت ،د هتت د و تتو و اقتته، تتساد فنتتس

،د استتن خ اساستت خ ش لدتتسم ب هسا تتا هنتتا رتت و،اخ وقتتم و تت و فنتت و

. شخ و ب ق لب ذ س ق قأاذ قج ، است ، هد( قحفهظ قو

ازجملهوقف وجود دارد که یبرا یمتعدد یها عرصهاکنون

قات و پژوهش، علوم ی، علم و آموزش، تحقی، پزشکها آن

.مدرن است یها شکلن به یج دیو ترو زیست محیطد، یجد

و س پ ست ساز ان اوقای فقیه ول نی نما با یار تر ت

ن ساز ا لان ائوه و س یو ا ور

59/51/35 ورخ

تقدیر و تشکر

ز زحمرررکل ه هرررر نمکرررک رررر نررر مررر برررر رررب و ررر

یرر ترردوی هررر یررمکش یررر خبگررک یررفهد فمهررده م قررر ن

مرهرررر یرررر برررر نررررک حمکیرررر ه ررررکا مشررررک ه نمب نررررد و

و بسرر ر بررر نخبگررک ررکع ررکع و مررب ع مرر نررک نمکررک

آمبزیرر و مؤ سرررر ررکو حرربزه ع رربحق تاقهقررکل و تب رر

و ه هرررو و رررکو و مرررب هریرررر تاقهقرررکت یررر کیی رررکع

.همکش تشکر ی ر بکی ر ک ضب

فر ز ع مف دس

و یفهد فمهده م قر یمکش یر نخبگک ر مدیر

ر ک ضب کو وو ف ع همه ر یکو مسئبش

فه ست طالب 8 ........................................................................................................... دگفن ،هپ

5 ...................................................................................................... اول فصل

5 ................................................................................ یفناور و علم منزلت

5 ................................................................................................................ قبخقا

6 ........................................................................................................ و مرتوس

8 ........................................................................................ اسلام ، و گ ره

84 ....................................................... د،هبس قوظ قب م ته ، و گ ره

81 ............................................................................... فن و،د تو ،رم و قف هه

87 ............................................................................................. فن و،ا ا قحصهل 91 ........................................................................... فناورانه محصول دیتول یایمزا

02 ...................................................................... فناورانه یها طرح شاخصه هشت

00 ........................................................... میمفاه و فیتعار ،یاورفن یساز یتجار

02 .............................................................................. یفناور یساز یتجار تیاهم

45 ....................... واسلاق –وسا را دس ،ت خخ ، دفن و، و و بش و گ ره

46 ............................................. تهسوا ،ح ل د ده،ه ، دفن و، و و بش 47 .................................................................... ه خ و خهتهل ، ساخرا گ ره

43 ........................................................... ده، وو تهسوا ، بگ خ گ ره

41 ................................................................................................... دوم فصل

41 .............................................................................................................. وقف

41 .............................................................................................................. قبخقا

47 ..................................................................................................... وقم مرتوس

47 ........................................................................................................ وقم ا هاع

38 ..................................................................................... اسلام ، وقم گ ره

38 ........................................................................ (صب مهقوصهق س هس ، وقم

33 .................................................................................................... وقم نةهدهپ

33 ...................................................................................................... اسلام ، وقم

35 ........................................................................................................ ساخرا ، وقم

58 ............................................................................................ قذاهب سرس ، وقم

54 .......................................................................................... ده،ه گسر ، وقم

55 ................................................................................... وقم د ، س ه و ز ،

55 ................................................................................................. وقم وفسهنگ ز ،

58 ................................................................................................ وقم واهن و ز ،

57 ................................................................................................ وقم داقنص ز ،

68 ................................................................... ده، قهقهف ت تهو و ا و گ

64 ................................................................................................... سوم فصل

64 .............................................................. و فناوری علم موقوفات نمونة

64 .............................................................................................................. قبخقا

65 ............................................... قو صس ساخرا ، و فن و،د و قهقهف ت ه ا

65 ......................................................... کشور یآموزش ،یعلم موقوفه نیبزرگتر

65 ....................................................................................................... پ سنه، نهها ن

66 .................................................................................... البس، قهقهفا وفسهنگ ه ن

66 ............................................................................... ونق و قه،ش و وو ه ن

68 ................................................................... وسوا ه هش فلاح مهخح هس قهقهف ت

61 .................................................................... ق ق ک مهح ح ج قسحهم قهقهف ت

61 ............................................... اسلام ه خ ، و فن و،د و قهقهف ت ه ا

61 .................................................................................... ه خ قهقهف ت و ه اه ظ ق

ن هست ا تم وپزشتل لاتهتحصت و هت پتووهش و ت ،ا ستوخ و نت قهقهفتا قخ،سا 67 .................................................................................................................... خ ،

83 .................................................. خ قهقهف ت و ق هس دقنصه، ز،گ ،سن خه

88 .............................................................................................. اشسو جم قخ،سا

88 ........................................................................... خ قهقهف ت و قصس الا،هسه قع

84 ............... ج ، واها،،ق وپووهد و وو ده تهفو ل و خ قهقهف ت و غخا

84 ........................ وپزشل سرتخ، و پووهش و قسطبا ، مهق قهقهفا ا دگ

85 .................................................................. دخه،ش ، ع قهقهف ت و قه،ش قجن ع

88 ........................................... وطهس مرسالخه ص اهاها و قساغا ،صخا ا قهقهف ت

81 ............................................. ده،ه گسر ، دفن و، و و قهقهف ت ه ا

81 ............................................................................................................ ه ز ره

13 ..................................................................................... ل ر قس ، وو قهقهف ت

18 .................................................................................................... ه ،وا، ا دگ

14 .................................................................................................. اسننفه، ا دگ

14 ...................................................................................................................... ه نخ

14 ..................................................................................................................... ا

14 ...................................................................................................................... ژاپم

13 ................................................................................................................... فسا ا

18 ..................................................................................................................... ل خ

74 .................................................................................................................... هاسپ

73 .................................................................................................................... تر ه

76 ............................................................................................. فصل چهارم

76 .............................................................................................................. قبخقا

78 .................................................................................. یفناور و علم وقف

78 ............................................................... ساخرا ، دفن و، و و وقم گ ره

833 ..................................................... ده، ، دفن و، و و وقم جرتسو سو،ت 838 ................................................. ده، وو ه قع بدا ، دفن و، و و وقم

838 ............................................................. س ،ت خخ و ق دفن و، و و وقم

834 ............................................................................. دافزا، سم هنبش و وقم

834 ................................................................... دافزا، سم هنبش دفسا،و قدللات 833 ..................................................................... دافزا، سم هنبش د سا وقم خرفها

835 ....................................................................... ده، ، دفن و، و و وقم

835 ...................................................... خهسا را دفن و، و و تهسوة مرسها ا ج م

838 ........................................................................ ت ساخ ا دگ ، مرسها ضت

838 .............................................................. (صب اوظ قبسهپ دفن و، وو ز ره

883 ......... (صب اوظ قبسهپ دفن و، وو ۀزره دله ،ه دگذا، ارسسق صنخوم

888 ........................................................................................... ز ره قهقهف ت فنس

884 .............................................................. (صب وقص ف ز ره مه ن س خگ خ

883 ............................................................................ خر،و مرسها پووهش قؤس ا

881 ............................................................................... دفن و، وح ق مرسها قج ع

843 ................................................. دفن و، وح ق مرسها قج ع ونرح ده ،وش

848 ....................................................................................... ق و و و هزا نه وا 844 ........................................................................................ پووه ا داو طرشسا

844 ........................................................................................ ه ن ده تهفو ل و خ 843 ............................................................................... وس وقستض ارسها ه ن

843 ......................................................................................................... ه ن اهخاو 845 ................................................................................................. ه ن ده تهفو ل

846 ......................................... دفن و، و و وقم ءهاح ددن هپ د،اهل ،ه

5 پیشگفتار

شگفتاریپغهسق تتنبه ، قتتس خ و طتته، تتاو ا، افن تت ،ات رتتم استتلام استتت وقتتم

ا بع( تتا خ تههتتا ستتهس پهتت قبس بص( و ا تت،وارتت ت و ق تتنبه ، ه،طتت تتا

رتخ تا بتش م قه تهع . ساد پتو تس خ تا اه هتت ارت فساواخ شخ است

خ رتتاقتت و ، طتتهل تتت ،رج تههتتا فتتساواخ اشتتت استتلاق وقتتم ، ه قوتتة

ا ت گه تا خ رت ا، قتخقت ، د ساته، ا، ت وهه قه تهع م رت ا ا ت ا ت

تتت حتتخو دس دتتخ و بتتش خ ، ا وتت گه تت گهخ هتتاگ تتنا استتت فسرش

تتا ننتت خ خقنتت ع شتتو ا، وقتتم ه چنتتهم .ق تتخ استتت و شتتن انا تت ق

هخارت دخ است. ه ش ر نا

تتااستتت و تو اقتتخاق هتت فو لهتتتا، اد گ تتنس ة تتهح دخ وقتتم ا،ارتتپخ

، و هتتخ قتتو ،هتت پ ستتج ها، د ،هت شتته تتا تترهتتخا ،ستتنو تتااگتتس

داقنصتت د تت به هتت وه قوتتا ا تت گتت هتته ننتتهم شتتسار و

رتت و تتا . تتساد ستتت هاهتتخ شتتخ ،و ،و تتا وو فسهنگتت و قه،شتتواهن تت و

ت ، ست افلتت ، رتتاست آ اوله ،هتت تس ههت ارتم هتخو لا،م استتت تا

ارتم ق ته ا هت و شته ونت هو هت خخ و هت تسو،ت شته وقوسف وو هق

.هخارت شه و تهها واقف خ ،ک قنن سب وهاطم

، حتته، ق تت ،و، ه قوتتا اگسنتتا هتت ، ا تت خ تتا ق تتلم خاشتتت

ق لتتم استتت تتا تتا فسااتته، ،قتت خ ه تتننخ و هتت رپهشتت ک و اتته،اک ه ،

سهت د اته ت قو استت. هت ه ،ارتم ا و اصت تغههس نخ اقت قحنته ق لبش

ت ،و، ه تت خ ه ،هتت رو ه تتننخ تتا ، اقتت خ تحتتهلا ، نتت ، ارتتم ه ،هتت

تتخا، . هتت خهتتز پ ستتج ا خ تتا اد نتت ، و ه قوتتا شتته خ قتتوقنهلتتخ

هظ تته، و هتت د فنتت و،د ، ستت رة ،شتتخ و تتو ارتتساخ استتلاقو تتا ننت خ خ

و بگتت خ و تتو مه،و، ه چنتت پووهدتتو -گتتس قه تتهو ت و تتو ر

ت لا،م استت هت تا ا تخ قسا،گسفنتا هت رو اولهرتت هتزء هت خ دهخ د ،ه ه

ت شه .رهخا ه خ ا س ت واقف خ

1 وقف علم و فناوری

تتت. ه دخرتتقه تتهع هخ وج ،ادتت خ ت تتخخ استتلاقر ، تتت ، ووقتتم و تت

ا ت دا ، ،و،گت ، ت ت م تس تتهاخ قتو ،ا هت رو قهقهفتا ا، د رق ،رقص

تتا ت هتت ستتهد ارتتم ، گذ،ا تتخ قتتو،ا وستت و قتتسوخ رتتکا،وپتت و،اخ ت ،

لوو پزشت وو ت ز تز،گ ت قسا ت روه ت گس اخ ا،وپت هت د ستفس قا اسنن

ظهتتس تتوا ، تتهع اتته تت ،ستتن خ غتتخا وهتته اشتتنا ها و هتتق نتتخ ظ ق

د هت هقهقهفت ت و ن گه تا ا،ارتم م بت ه ت خ ر ، و،تتس . اقتسو، ا خ ه

دته، اقت ، اته، قتو تا ندت رت ا ، اخقت و ه تننخ ، اد اهسرا

ست ق ت وو ت دهت قهقهفتا ونة ،ادت خ و ت هدت هم س با و پرق ا

ا ،شتخ ت س هت اا هت د ست ل ، ورتو تا . ا تخ تخا ،ا ا اه اانص ص وقبهل

ه تت خ ددتته،ه و ، صتتخ، هتتخول ،شتتخ و تت وگتت هه ر تتاساخ رتتا وو تت

د هت شته قتو دتنس اح ت آ ه م ه ش تز،گ هتس،و، را سو،تخ و ه،س

است. قح هآ وسصام ر ، ا وقهقهف ت و پس اانم اا لو

فنم اقتس رت ظت زهت وت تخخ استلاق روق ق ،شتخ و شتلهف وها ا،ه ا

د تتتسا و هو فتتتساه تتته خ اقل تتت ت تحصتتت قتتته،د ا تتتشپتتتووهش و

دتنس ا، قحت ، قتخ قهقهفت ت هم اقلت خ رت و ا م ته ه ا د نخاخ و قحببت

قهقهفت ت تت نهخ ت. است شتخ قتو جت را وو قه،شت وقخا،آ و اق م و

و تو هزرنتا دهت حته، خ ح صت ا، خ ، تا وهارت ا خ ،ر د وهه اشنا

، چتتاستتف ا تبتتخر تتا رتتک هسرتت خ پ رتتخا، ه نتتخ شتتخ استتت اقتت قنأ

، ا نتتخاد ستت ، قخ،ستتاا ج تتم اهتتسرم دسهتتگ شتتل ستت ات قتتخا،آ و

خ است.ر گس ا بلاب شخ

م قنت ع ردتنس هم و ر ، قتخ و تس ق تن س ا، نتس ا، ظتس طته، و ا وقم

ته استت وو ت و ا تش ، ههاقتع استلاق ةش و تهستو پووه د ، قخ سا

هتت د قتتسخ وطتت واستتلاق هتت د همستتس،ق ، هو استتن سا، تو تت دخا،رتتو پ

ز تتقس هتت ا دتتگ ، وو پووهدتت وت و تتهتتب فو لهتتو ظتت و تست وطتتهلا

و تنگ وم قنبتع قت ل رت تا ا وگتس قسا تز و ت رو هت ه ،سن خ وب تهتحب

اشنا است.

9 پیشگفتار

ت ارتم ، دته، ارجت شتخ استت لو استت قتههو ننتخ ست طته، و ا

. ارتتم ارتتخ تتساد هتت د و تتو و پووهدتتو رتتت ا، فو لهتتترونتتو ح ؛هتتخو

،و،،ستت و تتا هتتخو تت ، ا، ستتهد ،هبتتس قوظتت ا بتتلاب و تتنهم

طه،هتخد تا هت د تهرم تس ا،د ا، ا تش ه د پهدسفت ده، و تس ،وش

، تتخ،رج تا و قسا تز رگتسد هت ا دتگ هت قؤس تا ا، خ پسق سح شخ.

وت تخخ استلاق د هت ت و ت ، اح هت ت تههتا تا اه .فو ل شخ خ ناهم ،قرا

و دافتتزا، تتسمو وو تت دهتت هنتتبش تت هخ تتا ا، جتت روو وسا تترا –

خ تههتتا رتتاستتت وبتت تهبحو ت وخ و تت ، قسا تتز و تتهتتتهل دهتت ضتتت

، . خ شتت اشتتنا وهتته ح تت آ دهتت تت هخم قسا تتز و رتت تتا ا اد رتتو و

خهت تا قحفت تهل اهت و دهت حته، و هت ا دگ وب تهبحقسا ز ت حبهبت

خ تن تت تتا رتت ب ه تتننخ ا تتش دگ تتنسش و تت و شل تتنم قس،هتت و

م رتت تتک تتا ا دهتت ،ا ا، ولتتر ا لتت شتتنخ؛ وا تتنا و ولنتت دهتت ه هتتا

ا لا،م استتت تت ق نتتخ وقتتم استتت روهتت پدتتنها ام هقأتتت وقسا تتز قتت ل

.س هقسا، گ دخه قه، تهها

اقنصتت قبتت وقنو قبتت م قوظتت ،هبتتسد ستت ل دا ا، ستته تت دستت ل هتت ، ،

ا تتزا،د ونتتهاخ تتا تها تتخ قتتوشتتخ استتت وقتتم گتتذا،د تت م اقتتخام و و تت

ورتتو تتاپ ستت گهرو تتا ق تت فسهنگتتو و اقنصتت د دقخ،ت نتتخ تتسا

قتتسا، قه، استتنف نهتت خ ا تتشو اقنصتت قه تتهع ق تت اقنصتت قبتت وقنو

هت د قس قتتو ، پهدتسفت و تهستوا و تت و رتتخ ا، ظسفهتت ،و ا،ارتم س .هت گ

. اهتتسات و تتو قههتتب ستتسوت دتتهخخ تتا گسفنتتا شتته فنتت و،د تتس

شه . فس رنخ ،سهخخ ا ارم هخو قو

اد ظسرتتا تتس وقبننتت دتتسفتهپ وسا تترا -واستتلاق دالگتته گتتس ر دا، ستته

خ «ستت ، ه تتت قه تتهع» ا، ن تت ، رلتتو ا تت ر تتخ قتتوم و تهستتوة رتتتخو

هتت د نگتت »ة رتت ظسة رتت تتس پ ا تتاستتت «اقنصتت ستت ،د قبتت وم»قه تتهع

.گس قوقحبق «قحه، وقم

4 وقف علم و فناوری

و تت ونتتهاخ وقتتم و تتو قنندتتس 74ورتتسارش اول نتت ب ح تتس ، ستت ل

،رتتس اهتتخاو تت وورتتسارش وم خ تت ونتتهاخ وقتتم و تت و فنتت و،د .شتتخ

:گس و،د شخ است

ق ت ه قوتا دهت تراولها، ولر ا روپ س گه دت لا،م ساهج ق را - .ق وقمر خ تهسوا ده، ا، طس تبع او وپووهد -وتهسوة و وونر

. ا وقم ، حه،ۀ و و پووهش واقف خق رو تده دس ، فسهنگج رتسو -

. ، حه، وقم و و فن و،د همقو ارج قسهو - م شخ است:هس تألر ا شسح ، ن ،فص ، ارم ن ب

گتتس ا رتت خ رستتلام و قه تتهع وقتتم و ه رگتت خ ، ا تتا ، فصتت اول

؛است اش ، شخ

تتا ه تتة قهقهفتت ت و تتو ، ه تت خ استتلام ارتتساخ و ستت رس ، فصتت وم

؛ ده،ه پس اانا شخ

شتتگسو وقتتم ، تتتأزهس وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتهع ، فصتت ستتهم

قه، حتت ،قت و ق ن تم هتت د سهتا ، هت ت تتخخقب حت و تو و اقنتخا،

سا، گسفنا است.ق

خ ا جت م گسفنتا رت ،ات هخلت ا ن و سات ت م اشت ، تا ه ن ،م ، فص

، اصتتهص ددتتن هپ د ،هتت ل ،اهودتته، ، حتته،ۀ وقتتم و تت ،

ق و تهستتوة هتت ، حتته،ۀ تحب ووقتتم و تت تتتس ستتسرعشتتخخ نتتس و رتتواهسا

.خ استرگس ده، ا،ا ا وو

شمال شرقدفتر نخبگان شهید فهمیده منطقه

وقف علم و فناوری خراسان رضوی(کمیته یاوران یرخانه )دب

1 فصو اول: نزلت علم و فناوری

فصل اول

فناوریو علم منزلت

قی ه د ، قتتهه تت وة و تتپدتتنها ا، خ رتتخخ ه تتا ز تتس ،ستت د تتسا وهتتس ت تتخ

وو تت دو تت و هتت زهتت واستتلاق ستت ،د ت تتخخ شتتخ. ، ساتته، ا،

پتذرس اهننت ب و،ت ک تس رت خ و ت هت تهل .ا تخ اشتنا روستزا اس هزأت ه ها،

د ، هت و تخوخ تتلاش و ت و ت تخ ههت استت و ست ،د ت خخ ، اقس

. نها نا قهفق شه اش و و

م هقبتت مرتتخ هتت تأ تتا و تت وم قبتتخق ترتتا نتتخا تت م توس م فصتت رتت ، ا

و ت قنزلتت گت و ه ر تا قس ته ت رت ،وا ت ورت و ت و ت هت اسلام تس اه

ا، ستت ن خ قبتت م قوظتت دا خ رتتگزقتتا ؛ ، ا اشتتخ استتت پس اانتتا وق تت لب

و و ست هس و تهستوة وقه تهع اقنتخا، ق ت و ت ، گت ره تس وقبنت د،هبس

واستلاق – وسا ت را ت تخخ تا بتش و ت ، ست ات وا،ا تا ده، داقنص

ساخ ، رتت اگتت ره ا،ا تتا تت م ترتت ،و استتت شتتخ پس اانتتا وق تت لب

زت ، بگت خ و وونت ر و ت قؤلفتة تهستوا و مرتتس ق ت خ و ه خ ا هتهل

.شه وقفسا، قغزه اش ، خۀرم قدس و ظ ه، پخر ا ا وتهه و

6 وقف علم و فناوری

ف علم تع

ستت ان ،د استتت تتساد تهلهتتخ و تتا استتت تتا قونتت د قتتهانم و تت

و هتتت ته تتته ق لتتتب ، بهوتتتوط ه تتت خ ، تتت ، ا تتتش هتتتو ستتت ق خ

تتس و ز رتک تا اقتسو، رتک قونت د قتخر و .شتخ و ه د ،ق رش هنو شپه

ا تتش و تتو ،ا تتا استتت ا،ستت ه ،و قنو تتق تتا هنتته، هتت تتا تت ، قتتو

ا تتخ تتا ا، لحتت ظ قن بتتو و اتلتت قتتو تت هتت د ق اد ا، گتت هو قج هوتتا

.وبلا و ق ته ه شنخ

و «8نسرستت » واژۀ و تتتتها گ ، تت خ ، و «و تت » واژۀ ووس تت ، تت خ ،

،ا ،وشتت نخ قوسفتتت هسگه تتا وتت م ، س تت ،. ا، تتخ اتت ص و وتت م ، تتتس

و قتتخ،خ و،اخ قحصتتتتهل اتت ص ، س تت ، اقتت شتتتته خ قتتو شتتتت ق

، س تت ، واژ تتتتمرا. ه تتتتننخ خرتتهخ دقونتت تتا و تت قتتتتخخ خرتتپخ

تهتتوهطب رتت «4ووتتهطب ف تتتتفا» مهه دتتتت وبتترتبس طتته، تتا اتت ص

، د ظتتس تتتلح گ تتة ستتا هتت د تتش ا، رلتتو ا تت استتتتت شتتتتخ

تتتتمهلات واژ ا، «نسرستت » واژۀ. استتتتت روا،ستتتت ه نتتتتخد تتش

فوتت ا، تتتته ا ا تت استتتتت شتتتتن ات ق تتق دقونتت تتا «4 هننرستت »

ب هتتم تستر تتخ .استتتتت شتتخ گسفنتتا « ا تتتتنم» دقونتت تتا «3سرستت »

. ا ت رلوب رتبس ف فا گ نسۀ گ نسۀ و ،ا تهاخ قو

تتتس ا، قوتت ل و تت ، ، تت خ ف ،ستتو تتا قونتت رو قنفتت وت و وتت م

،و . ، ارتم قف تهم و ت قوت ل هتس تا ت ، قتو (Science) اش ا گ ه و

. واژ و تت ، ارتتم قف تتهم تتو شتت ق هتتس تتهع استتت 5 ا تتش تتهوو ا،

8. Science 4. Natural philosophy 4. Scientia 3. Scire 5. Knowledge

7 فصو اول: نزلت علم و فناوری

هتت ،وا تتط و غهتتس استتت اوتت ا، ارنلتتا گتت هو تتبت تتا اشتته ء پخرتتخ

قس تته تتا حتته، قتت د و طبهوتتو شتتخ و رتت قس تته تتا و تتهم قونتت و

تتساد ستتنه و تتا خ ،وش و تتو ، ارتتم توسرتتم قهاوتتخ .ق و،اءال بهوتتا

هتت و هتت ا تتش اد ا، گتت هو ا تتش الزاقتتو ه تتت و و تت شتت ق قج هوتتا

د گه تت گهخ تتت تتا هتت قو هقتت تو استتت تتا ا تت خ تها تتنا ا، طسرتتق ،وش

و تت هتت گتت هو پهتتخا نتتخ. اصتت لاح تو نتتهخ و تت ااتتلام اقتتسو، تتا خ

. هنخ ، س ارم قون ا، و ه ننخ و و ،ر ه ت د خ حخر

طتته، اتت ص وهتته ا، تتا قوتت ل واژ و تت تتا قف تتهم ، قب تت

تتا قونتت د «ستت رننه »استتت تتا ا، ،ردتتا لاتهنتتو Science ا گ ه تتو

شخ است و قننت ظس ت خ دتو ا، ا تش دتسد استت تا ا نم گسفنا

شتتخ استتت و قهاوتتخ و تتهم تجس تتو تتس هتت د تجس تتو ح صتت ا، طسرتتق ،وش

. خ ح است

اسلام ترگا علم جا

رلتو ا، واهبت ت تا شت ، نم تا بت ل تب و ت و ا تش ،ا اسلام ،فت

م هاستتت تتا اولتت اد ا تتخا، تتا ا تتش ، استتلام و تت وت هتتاه . و، قتتو

« اقتس »م ته : رت ا س ت وتس (صب قبس ا تسم هت تا پ هت تا هبس دا ا

تت وضتتة و تترط تتب الو تت فس»: خرتتفسق وقتت (صبا تتسم قبسهتتپ .خ!(ب تتها

فتس وق ت ،خ و قتس و ت تس هتس دوهته ه تت »: «و ق ت ا ق

م رتت ، ، واهبتت ت استتلاق ض و ورا، فتتسا ولتتر وونتتر؛ «استتت (واهتتبب

ودتتا تت هه رتتو،وا دهتت نتت ب و تت استتت. ، ه تحصتتهتت واهتتبس رستت

ط تب وهته ا، تا خس هت ظ رت « ب وههب ط تب الو ت »تحت ونهاخ

ق ت رواستن ن و ت م حلت رت او ، ا تنا س هس ق ت خ واهتب ،ا و

.شه و

8 وقف علم و فناوری

گتت و تت و روهتته ا، تتا تتا ا،،ش و ه و ت فساوا تترتت ر ، قتتس خ تتس

ق ن تتم هتت د هنبتتا تت خ و ز تتسات خ ، ا و ا تتش و بتتش خ ، ، تتخگ

.پس ا، قوقس م و ه قوا وو اهن و دفس و، خگ

خ ،ا ا ا، نتتخ تها تتت وقتت و تتخ تتبت تتا ه تت خ و تت خاشتتتاگتتس اخا

تس وو ت ؛ اخاو تخ قنوت ل تا اح طتا و ت ء وشت ال ا قخ ح ل خ ...»

.6«ه ا اقه، و ل گ است

س ،ا تز حضتست ه بت تخوخ و ت ت تت تها تت قتو هت صم م سار

ک تا هت ونتخ و ت م قتم اللنت ب ت ت دقت ل التذ » ح س نخ (عب خ هس

ا، نت ب للتهح قحفتهظ و تا ا دت و ت » :«ک طسفتک هستخ إلرخ قب

ات رتخ ش ا، لتا پ تک هس ،ا( پت ه بت ز او ه گفتت: قتم خ ،ا بت تت

«. لو خ ،ا ، ه خ لحظا و، و،م قوه، ز ته ا ه 8.

م لا رو تهخ و التذ رم رالتذ د تنه رقت هت »: فسق رتخ قتو اخاو خ ، قس خ

خ تت ا تت خ رتت ا رتتگتته »: «نتتذ س اولتتها الالبتت ب رخ ا تت و تتهر

«شه خ قو و، ر ت ا تن اس قنخاخ ه م ر هز اا خ ق ود1.

و تت » :فسق رتتخ وقتت و ، ستته، و تتق راخاو تتخ ، قتتس خ تتس مهه چنتت

صتفت زت ، ا،ه تا تا استت وقونت مر تخ مرت ا» ؛«و ت ر لت قت الإ خ

تا ستت ا خ شتخ و ت ا هت ا ت خ تا تا وبقتهاه ا،گت ، و پسو، ، ه هت

تو ته طسرتق ا، تخ ه اح طتا تخاخ دتس ف تخ و تا ،ا چا هسپسو، گ ،

و ،ستتهلاخ ستت ن خو گفنتت ، و ن تتتو وحتتو طسرتتق ا، و ، تته و ستت حت

ه لتتب استتت. «7استتت گتتذا، دتتس ه قوتتا ستتنسآ ، تت خ تو ه تت ت

پ ،نتتا رلط حجتت ، ،ا ه ها تتخ تته و قحتت ،آ( صب قبس هتتپ تتا ،حتت لو

و ت ة هق ت تس تلهتا و ت وحت رت م ه ، تن ته فساگسفنا وه و ا

84 را طلام 6 33 ار 8 7 را ،قس 1 تف هس ح هنو ه خا و. 7

3 فصو اول: نزلت علم و فناوری

م رتتنش ، ارا لاف صتت ا وتتخ ا، و تتت تتز،گ ا بتتت و فتتس تتو ق تت استتت

ط ه ، قحت تن ت تا شتخ قتو ت ت ،ل رت م رت ا ا س شخ است. خ ،و، ت ذر

ز اها تخخ هت ه ت خ خ ،و، ا ، ت ه ق ت بت وق ا،،شت د سا و حج ،

83. ساه، ا، ه و ت هق ا، اه و هشنم و و و»

،هت ها، قو ولت ر ت و ا تش تا و پس ا، تخ قتو م ق ته ا ر ت ا ارا، و سا

438 ت رت استت. هت قنصتب دنش افتسا تسا را ن ت ب و گتز هت د قلاکو

اخاو تخ او ،ا تس »م قه تهع اشت ، ا، : ه،قتس تا ه ت سته، 7سه، بس و

خ استتت. هخ و او ،ا ، و تت و بقتتخ،ت( ه تت وستتوت دتت رتتشتت سگز

تا و ت رت «.… دتخ قتو هاهتخ ا ت و،ا تا هس ت ق لتش خاو خ ا

.… ا خ رل خ ا نخ و ا و ا نخ قو

و استتسا، ه فتتت قفتت هر تت خ و ،رو تت تت ا و،ا تتة تنگ تنتتگ و گ تتنن

ستته،ۀ استتساء 838ستته، تت ء 864 و تتساخ لستته،ۀ 8 ت:رتت ، وقس تت

تا ا، استت هت رو ه تا سته،ۀ ستبأ؛ 6سته،ۀ ونلبتهت 37سه،ۀ حج 53

:شه قواسنف سر، قها، ه خ

گ خ اتتخا تن تت خ نتتخهتتا، ق»: تتتسآ ا، اخاو تتخ قحصتتهل ا تتش استتت

«تسسنخ وق ا د نخاخ ا، او 88.

تا و وتخ ا، و ت و ا دت گت هس»: ازبت ت حتق داستت تسا دا قبخقاو

ز ههتتا و ستتن تت تتته تتا قح وخ ب تت ،( تت ه ( تتا تتته ،ستتهق تت ، تت ، ب

شت هت هخ قت فس، تخاخ اته ،ا وتهت نت رهت ه گته: ه خز خ ا ه سا

؛ شت هت ، ت خ اته ،ا رهش ،ا وتهت ت رق ، ت خ اته ؛فس، خاخ اه ،ا

قب ه تتا گتت ؛، فتتهآ اتته شتت هتت اهقتت ا، فتتهآ اتته وتتهت نتت

.84« هقسا، ه گهر خ ،وغ و لونت اخا ،ا س ه ن

تف هس سه، و ق و قح م قسا ن. 83 41 را ف طس .88 68 را ل و ساخ .84

55 وقف علم و فناوری

دهت هتهآ و دو اگس ا، هه»: نخ وقو حجت ،ا س ا خ ت م

ا، د و،رپسست و سسه هدا شخ گ ا خ وخا، و ن دسوه خ پ

«ته هاهخ ه داخا سا دسه84.

اخاو تخ »: قت استت هاب قوهاق ج ت ا خ ا، وذ س ، ناه،قو

،ا ا و ا ت خ ا شتخ وو ا خ و، خ ر،ا ا ا و

و ت ه خ ا ا و (م هنگ مرب ، ا … دخ وق و ه ،ه ت وظ

.83«…اقسو، س فساخ است و وو خ ن رو: ،سهانخرگه وق ا شخ

ت اخا و ش ت و ل خ و ا د نخاخ ش و ه خ گهاه مرقس ه

تت و فسشتنگ خ و ههز او د ا قوبه هخ وق وگهاه»: و قلا لا

وم ق تتب( گتتهاهرتت تتس ا اد گه تتا تتاصتت حب خ ا تتش بهس تتخام

.85«… هنخ وق

تس قتم قتخ وپخ، ا د دا»: سزاوا،تس خ دسوهص حب خ ا ش ا پ

تت تته ،ا تا ،ا م دسوها، قم پ ن سارم قخ است هته د ا سا

«ت ن ر،است هخا86.

تا و ت و واقت ت »: است رون هست و هة صرو و ا ش ق

د تسا وشت زتهاب ال ت س د ا شخ ه گفننخ: وا ه خ ا ش ا

نتس استت هنخ وقو و ص ل ا ج م ا خ و، خ ر ا ا و

« ننخ و فت راق هز ص ساخ خ ،ا ،17.

دهت قدتبت قبس اولتهالوزم هت ت تا پ است ونت هننت خ اه دو و ا تش ا،ا

و وتت نها تخ تا گت ه اتس وقت ک سفس ست ت و پسق ت طس ،ا تا هت خ ر

86تت 65ا رت م استن خ ، سته، تم ا، رت تخ. ا ر ستت ددنسه ا ش

843 را بس 84 48 را ح و 88قج لا را 83 81 را ل و ساخ 85 34 را رقس 86 13قصص را . 88

55 فصو اول: نزلت علم و فناوری

تن دسوهت پ ا، تته رت »و اضتس بع( قتخ استت: وحضست قهس اسن خ ،

و صتتلاح استتت تتا قتتم ة ،شتتخ رتت ا شتتخ و ق ه تتا تتته تو تت ا، چتتاتتت

.«د قه،ه

ا ت خ ا ت تا پهتخا هسگت و تس »شتخ استت تا: ،وارت په قبس بص(ا،

و پتذرس : رلتو صتخقا هتز ، ستا قته، پ رت خ قتو و ت او تا رخ ، و

قتتسا، گهتتس قه، استتنف اح تت و تتا ا اقتتا پهتتخا نتتخ وم: و تتو تتا

.«81د اهس ن رخپسههزگ ،د ا ساد او و پ ک و سهم: فس، خ

؛ و تت و ا تتش وام و ق تتخگ ،د قنتت فع خ استتت هتت د رلتتو ا، وروگتتو

ا ت خ ه چنت خ ا اقتا پهتخا ه حنو پتس ا، قتسگ تساد اهس و پ اش خ و

،ا تا تو تا و ت سته قنخد »گهرتخ: اهاهخ ه . حت ف ال نتذ،د قتو

رتتخ پتت اش اتته و پتت اش تتس ا،د قتتو قتته، و تت ا رگتتسد قتتو

هت رو تا ننتخ و خ تس ا،د قتو قه، تخ رت ت ا قو و ا خ ،ا ه ا

ق تخ و تا تا خ و ت ت قو قتو تت ،قت و ننتخ ا خ پس ا، او و قتو

. اهاهتتخ ق تتخ ننتتخۀ خ تت قو شتته پتت اش هر تتنخ و بتت خ و تت قتتو

گ ، تخ و تا طتسم ق ن تم ه چنهم ت و تا نهزهت د غهسقفهتخ ،ا قتو

هنتتخ گنتت خ و گنتت تت و تتا خ ،ا انهتت ، قتتس م قتتسا، قتتو ، ا خ ،ا

تت رنتخ ننتخ و پتس ا، او تا خ و ت قتو س ا،د قتو ا و اها نخ قو

ت ، و و ت تا خ وهته اشتنا شتخ ،رت خ ،ق و تا خ ا تش و وسته ا

.«87ا اقا پهخا اهاهخ س

شتخ هت خ گه تا مه رگ و ، تز ز،گت خ استلام تا ارت و اق قنزلت

!اد هتت »: فسق رتتخ ،رتت قتو تم ا تت ب تا هتت بع( تا حضتتست و تو

: و ت گ بت خ تهستت و تته گ بت خ قت ل و زتسوت و ت حت و خاخ تا

گهتس اتسج و هزرنتا قحلتهم و قته، قضت وت قتسا، قتو او، است و ا،ارو

،وا ق . 81

845 ص 8 والنسههب ج ال ننبو قم النسغهب. 87

51 وقف علم و فناوری

خ ،ا ا فت م و ا خ و ت تا رگتساخ هتخ اقت ه خ ا، قبتخا، زتسوت قتو

.«گس ا خ تس قو هدنس و ا لص

ی قام عظم رهب اناتیبگا علم تر جا

، ،ا تتا تت دقبتت م قوظتت ،هبتتس ا، ستت ن خ اد گزرتتخ تتش م رتت ، ا

:گس قو خ هت و هگ بش و اه ره

،فنتت ، ال تتو تتهمم هقتتها اتتلاوگهرنتتخ قتتو ،و، هتت ، و تت اقتتسو، »

هتت ا تت خ ال تتو تتهمتو قتت د هتت تتع ،ا ، قه تتتسرم وقهح تتا ننتتخ قتتو

ت لا ؛ سسشت خ ،ا هت دتنخ تو و اج لتت هت گهس خ قو ه ولتو ه ق ت

ا ا، تت - و ستتهو س اقنصتت د. نتتسا نتتهخ قتتخ،ت ا، تتخ؛ قتتخ،ت گهس تتخ قتتو

ا قندتأ ت و قتخ،ت و ت هت ارتم ةو ت لاتس ا، ه ت -شته قتو واقنص ش

هت قتخ،ت شت خ سه ستو و داقنصت قندتأ قتخ،ت وونت ر؛ ه ستت ارتم ه ا

؛ حسف ت خ ،ا رت ا، د رت ، حتق هت د حتسو هت طتسو ارتم است. ق وو

هتت وقن بتت رو ،ورتت،و هتت د ،صتتحنا،ا قن ب تت خ ، تته قتتوشتتج و ا

م رت شت ق حت ل ا وق ال ت هت ، و ت هت البنتا نتهخ تهف نته قتو ازب ت

وونت ر؛ نتخ قتو دتسفت ه ت خ اته ش پ را قتخ، تا ا، ت خ رق ت شتخ و ا

م ق تتت سستتنخ؛ اقتت رتت ، قتته، ا اه شتت خ دهتت تتا ،،وهتت ا تتخ نها تتنا

قتتخ،ت و خ وبتت ،ت استتت ا،رتتهتت ا، دگتتسر نهتتز رتتک ج تتا هتتاحن

قتت طتته، تتا ،ستتت غخغتتا تتوم ،ا ،ا رتت اهتتت نتتها ال تتو تتهم

ه ر ت خ ،قت خ و تا اهتخاو و ها اقتا هت و ستت ت تخوخ و ه بتا ه ا

-وو فتتهذ فسهنگتت و ستته سدقتتخ،ت اقنصتت -قتتخ،ت ،ا مرتت . اه سستت

رتک استت! و قتخ،ت و ت هت ارتم ةه ت وق رتا پ را ر و، ست ا دن ه،

افتسا ه تا تا گتهش ست م اته ،ا تها تخ قوا است وق ت اقنخا، و

لا ت ستت ستت ستتس و هس تها تخ قتو ا ت استت وسس خ؛ اقنخا، و ت ه

ستتت تتا هتت ارتتم بتت ل تتا حتت ز شتته . اقنصتت هتت و ستتهس د هتت،ا ،

شته قتو استت؛ و ت ،ا طته،د ارتم . اقتسو، ستت ا ه تها روپهل ت ع رخ قو

59 فصو اول: نزلت علم و فناوری

گت و ت رم ه رت شتخ. ا دهت قته دلحت ظ اقنصت س و ا، ت ر ا پهل تبخ

قنحتتهآ ستت لا پنجتت و،اخ ، فبتتط تتا . راستتت. قتت ا، و تت وبتتب ق تتخ

ت لت م ق رت ا پتخ، وم و،اخ ا، لحت ظ و تق و ت رت ا ا البنتا ، - دپ ه

واهن ت و -و ر تت ، هت تح رتک م ق ته ا رت اهت ح لا اه تح ، و، خ،ا

ا و رتتا ا، قبتت ا، خ. و،اخ ق ه ،لتت -استتت وق تت ق تته ا رتتک استتت و

تتتلاش رتتاستتت. قتت حتت لا ا، وو تت ق تتخگو وبتتبم رتتقظ تتس ا دپ تته

م رتت ا دتتگ ، ا وظهفتتا. پتتس نه ا ع ،هوستت ، م رتت اها نتتها تت نتته قتتو

و ت تها هتخ قتو نتخ. هسنتا ،ا پ تس وو ت ، م رت ا ا ت ه ستت ارتم ده،

.43«خر قه،ه

. قج هتخت تن قتو وتهت وبت هک قج هتخت حب رت ز ،ا ا رقم هها خ وز»

خاخ و ت ااتلام هت تت. هشتش ، ق هخاخ ،فتنم هت خخ و تا ق هت فبط هنگ

. شته قتو قتس م ه ت قح تهب دز تسا هت ق هت و تحب و سهس ه د ه ل ،د

ه تا هت ارتم ز ه ت استت. هت ، ه قوتا هصتح دتا رج فسهنگ و ا خرا

م ه تت رتت استتت. طتتسو ا الله ستتبه وه تت ، ،ا اتتخا و ه تت فتت

ت هت ت ق رت ساخ ههرت تا ت استلام ا ه تننخ وق نلبساخ ش ن خ و ت

« ا، خ وون و ش ن واسلاق ه د صفتت و هاسلاق48.

ق ن تم هت د ،ا تا ووقنت خ استت. اقتسو، ا ت و ، ق ت ه ت قبهلا و »

تا و ت . شته قتو وه تا قنن ت هنتخ قتو نخ قودسفت ده، گ هپ د سا

ودتسفت و ت هست ل دته، ،ا ا، پ هت تا ، طتهل ولونت اخا تس ت

،ا ددتتسفت فنتت و،هوهتته اشتتنا شتتخ پ ودتتسفت و تتهپ و ، اشتتننخ. وقنتت

و هتخ قتو هت دته، ،ا ،و تق ددتسفت فنت و، هو پ و، قتو ش ه اته

اگتس و ؛ تت ه نهتز هته . اگتس و ت ب شتخ و، قتو وهته ا ، ه قوا د

گتتساخ رو وام گسفنتتا ا، وو ،وغتت اد و ،رتتا دهتت شتتخ فنتت و، دفنتت و،

6/84/18هها خ اسن خ سه ن خ و هن ن خ خا، ر 43 . ه خ قنبع48

54 وقف علم و فناوری

خ رتتواقتتع و تت ،ا تتا وهتته ا، . ، دقه نتت ژ هتت د صتتنوتاستتت: ق تت

.22«خه ر،و

ستت م وو تت نتتاه نها تتخ ، ،ق وساخ استتلاقرتتس اخ. اگتتهتت نخا هتتقتتخ،ت پ»

استت. نتهخ و ت و و، ت ، شتخ هت ، هت اه ش ،ا ، حخ ست ن خ اول

فتس اون تا نتخ قتو جت رهت ا و قتخ،ت ظت ق نخ قوج رزسوت ه ا

و ت ، هت ،هت گتهر قتو ت ، هت ام گفنتا . قتم ،هت نتخ قوج ره ا

ز ، رتتشتت ق تتت وز نتتخ راقنتتخا، دس نتت را و ،رتتپ هاه تتس تتاخ اتتهتت تأ

«است وقخ،ت و 44.

ا،،ش تتخ تتا تها نتتخ قتتو وم ا،،ش ،ا تت رتتا اتته و تت ا،،ش استتت.»

اقت اته ا تش ؛ت استنف ننتخ را قنت فع دتس هت ننتخ تا ا، خ و رتبخ

. شتته قتتو س تتت ا تتش قوسفتتت اتتخا هتت ستت خ ک ا،،ش استتت. تتا رتت

غ بتتساخ و ه م پهتتت پهتتحب تها نتتخ قتتودتتنس ه ا تتخ و تت دا ا،ا تت و تت

و ت هت غتس م اسلام ،ا ف نخ. و ت ،ا ت شت هات ت ه م ،اسنهت پهحب

خ رتتوهتته ا، ب دقتت هتت د گتتسارشو د تتا ، وتت ل قتت روزهتت هن

«ق ه س 43.

رت و، ستت تا ا دت خ ، قتخ دته، ،ا ا، ،ا ه ا قت نتها د خ ،و،»

استتت. واتته قتت ،و، د خ ،و، تتساه فتتت ،ا پ تت نتت هتت د نتت و ،

دتنس ه هتا دته، ا، فتت استت. ه. اته،ر قتو ذا رسق خ ا، راقسو، ق ا،

. نته قتو ا هت ت رت ا، د نت ، د،ا ا، ،و قت خ گنجهنتا سۀ ق ست. ه فت ذا

م ق تت نها تخ رت و ار ا، ا تش اته ت خ ته، ه سسخ ا نتها دخ ،و،ر

دتسفت ا تش هاته خ زتسوت تا پ وقتت خخ نتخ. هاه زسوت تهل ا، ا ش

ا، تخ: و ت تا زتسوت تک ،پتو پتو افزا تو هت ک ر ک اهاهخ س .

. قت رتخ قتو وهته تا افزارتو هت ا ت . نخ قو زسوت ا و ک نخ قو

88/7/14، هس و قخرساخ س ،ق خ صخا و سه خا،ر . 44 43/8/13ه د ا دجهرو دجهر خ سگزرخ و رنخگ خ تدل ا، ا وخا، ه ور . 44 5/6/18 رخا، بگ خ ههاخ ا دگ هو .43

51 فصو اول: نزلت علم و فناوری

هت د گهتسد ه تت خ رت هت گهتسد ه تت نتا ب . الهم ،و، شت رت بت ل ا خر

.45« شخ وو ال د ،ست و قونه

وم تته تتا ، طتتهو تت استتت و ننتتقدتتهم تتتسرم تتز،گز رتتاستتلام وز»

،ا ودتسفت و ت هقوسفتت و پ ق ت خ پتسن ا تش و ،پتو پتو ه د قسخ

، تتا پتتس ا، و،اخ ت تتج ت تت ط و اقتتسو ه تت خ ، ستتت اشتتننخ ، ه تتا

ا، فتتهذ دساخ ،ا رتتگتتس ق تتت ارگ تتا تتس دتته،ق خ تت ، ه هتت د سه ستتت

فتتسارض تتتسرم تتز،گا، ولتتر و ه تت و تت ،ق رتتخ قتتو،ا ولب ، ه تت استتن

.46«ق ست

تز،گ ه تننخ د تا و ت ت و خم طسفتخا، و قدتهم و ت استت. ر »

اش«قت هخ » تا نت ب وپزشتل ستهن د ا تم . قت لا ا خ لله ده ا هزء و

قته، قساهوتا هت ا دتگ ک قنبتع ، رت ونتهاخ تا ش ، ا،وپت هپت وت ا خ

، هر تتخ قتتواستتت تتا ، وسفتت خ و قتتاستتت. ونتترک وتت ل رتت تته

ه تخ. البنتا قتها، طته، ه تهم گتساخ هت رو و. ف ،ا هر خ قوف فا ه

وت ل و تهم ونت ور به تخ هت م قبرت ه وهه ا، تخ تا ا، ا د ، قوخو ه

اقت رت هت ا، هت م قبرت استت. ا، ا قتخ تو ح ت ب تا م ر و ل ووهطب

م تا و ت تک تس رت ش ،فننتخ و هپت ت ه م رت م و ت و رن سا ؛

، ق ت استت تا اقتسو، اهشتب ن ا ، دته، هبتت ت هک حبرم راست. ا

«ا خ رنوو وق قذهب ه د چاق وهه ا، . 48.

خ قحصتتهل و هتت تهلدا تتش تتا فنتت و، رخ ا تتش تبتتخهتتس تهلهتتاگتتس ، ج»

خ زتسوت هت خ و ت تا تهل هت س تهله شته ق ت ه لو ت س ،د تج ،دت ر ،

«اهاهخ شخ وق ت قنن د ،ه ه ا روده، و پ س گه وق 41.

ه خ قنبع .45 6/8/81 ه رو ا دگ په م ا قن سبت ،گد .46 87/8/81 ده،سساسس وخا، بگ خ و ر . 48 قد خ قبخآ8473 ه،و، . 41

56 وقف علم و فناوری

خ رت ، ،ا اتخا اتخا و دم ه تسا ا تت. و ت ،ا تسا رت خ ت رو ،ا »

؛ ، خ شتتخرتتا قتت هتت اوله هتتزء توتت لمرتتگسفتتت. ا تت ، تتا تتس و هتحصتت

. تا شت وتس لتن م ،ارت ادتنس استت هم و ه رب ت اهتهف و ؛ه ه ا

ت ،د قتؤقم و رم ه تسا تس رت و ت ر تس نخ اگس و ت ،ا قبتخآ ر گه

م اتته ه تت هه تت الآخ س؛هتت نتتخ تتودتتسفت هگتتس پر رتت و، ،

ون صتتس وستته ا تتا تتا –شتت دم قج هوتتا ،هتت ه ه تتشتت و ا دتتگ ه

م استت تا و ت رت ا هنتخ دت خ –ا جت م گسفنتا ز،گ ، ه ا ارمقم قؤ

«دنس اهاهخ ه هه تهفهب تش خ ه سا شخ ر ا وقنو47.

استت تا قنو تق واستت ت تخ وسا ت رقس م قت ت تخخ ا د سا وت خخ واقو»

قتت وط ، تتخگرخ و تت شتتسا ه ههشتتقتت د تتا اتته ق ستتت ا، استتنوخا ه

خ رت استت. و تهق حت ،ا وبت هحب حت ،ا و نفت شتخ استت. قه نا ،ه

خ ا، هت بت ل تب تت ستبز شته ه و قساقبتت نت هپ شت ذ، س ل اه ق خ ،ا

ا گتسفنم رت تا و و ، گه ؛ ب ل س م گفتنم ت ، ت خ و لغتت ه ب ش و خ ارم

وو ت هت د فتساو، نلتا ا، ر تا ا ه ب شت هت خ ننتخم ستت ه د تجس اا،

هت د تجس تا خ ا، ه تا رت ،صتخ قونبتخم تا نتسا صخ رگساخ س بتس ر

ت ، هت هتس تس تا ، ؛ نتخر تو ،ا هت پنجتس س . س د دس وو

« نه قو س خ ،ا ا ن ب واه 43.

دتتسفت ننتتخ. گفتتن هپ دا، لحتت ظ و تت و فنتت و، واستتلاق دخ دتته،ه رتت »

ق ت ط شته خ؛ هت دل تا س تت و ت تها تننخ تس دته،ه رغسب و قس

و، تخ. البنتا ستت تا و ته ؛ زتسوت ،ا هت ت و ت ا زا،ه رد خا، ولر

و، تخ ستت تا ستت هو اب زتت و س دلت ، برا، زسوت ،ا ه ت فس دقبخا،

العلم » استت تا فسقته : ونت رخا تس . ،وا هت پخ و ت راق و ه قؤزس ه .

«.48اه و هجخ صرس خ قم وهخ ص ل و قم ل

45/3/16 خر،و . ، ، رخ ا، پووهدلخ 47 84/4/13ها خ و فسهنگه خ ، قصلاد ،شت ، ه ع ه .43 487 ص 43خ ج رالحخ وشسح ج البلاغة ا م ا . 48

57 فصو اول: نزلت علم و فناوری

خ تس . هت خا اهاههت پ دخ پنجتا قته رت خا س هت خ. و ت تا پ هخا نهخ و پر »

ه تننخ ستت شت دقته پنجتا د تا ا،ا وخ ت هشنا شت اگس و خا

م تت ، ق لتتم رتتخ؛ اهتتق نر،ا تتا و تت تدتته ه رنتت خ هتتهاخ. پهچ نتتخ قتتو،ا

هتت د ، رتتم . قتت قبتت ا، ا بتتلاب ، رم تت ، ،ا تتس رتتساخ ارتتاستتت؛ قتت ، ا

قتت ه تتب طتتسو تتا و گتت هه تتا هتت ه قتتسا، اشتتنهتت و اتتس اتتس و تت

وت رسو، تا س تت ا بتلاب تا س تت استلام تا س تت شتس . اقت شتخ و

ساخ رت قنندتس شتخ تا ا هت گفننتخ و ، ننتخ قتو و ر ا،،ه ا ، و

.44« ستهش ز ه ، ،تبا واقسو، ا، لح ظ و

دتتسفت هم پرتتزاخ قتتم! ارتتاستتت. وز ودتتسفت و تتهگتتس پرقتتهت ة ب تت»

ا رت ق ت استت. و ت پ و ت ها هت پهدتسفت م رت خ. ارت سه گ ت ست،ا وو

وک وقنتترتت ،ا قتتم رم حتتخرتتک دتته، استتت. ارتت بتتاه ه تتادتتسفت هپ

م اقنتتخا، ،ا رتت تتس او تت اقنتتخا، استتت. هتتس « ...ستت خ الو تت » :اها تتخم

م رتتخا نتتخ. اهتتقب صتتخ اتته ستتت پ تتا ه تتا تها تتخ قتتو اشتتنا شتتخ

خا س تخ تها تننخ هت ستت پ تا تا خ و ا س تت و ت وق نلبساخ ه

د گفتت اقت و ت تسا ه تهاه نخ. البنتا قت هسگتز ،و، ر ،و، گهه ا ه ا

«سفت حن لا،م استدهک پر ونهاخ اق 44.

، دگتذا، ارا ستسق ت ر گته وم ولنت هم ،ا تا ق تههل رت ا اتهاه قوم ق»

دتته، قتت و ق تتت قتت ستته قضتت وم د تتساوو تت دخ و تت و تته و،هتتتهل

دخ و تت و تتساهتتتهل د تتسا دگتتذا، ارستتسق .خهتتنل م ،ا ،ا ،هتت رتت اشتتنا؛ ا

دتنس شته ؛ ه،و، ،و، تا و تن ر ودتسفت و ت هپ دو تسا وو ده د ه و،

« شه خ ر ب 43.

خ: هت ا خا ت م استت رت ن الت تا شت وتس تتها قتو ا قتم دا نال »

ظت م د تسا د هت ت ن ست هس رتک « شتن ب ت لا ودسفت و هپ» ستهس

44 .48/37/8478 44. 83/88/8473 وخگ خ و را، بگ خ و سگز وخا، ه ور . 43

58 وقف علم و فناوری

ا ت خ استت هجتا ،ست هم نرت دته، تا ا س ستنگ لقغز قنف قج هوااست؛

وساخ استتلاقرتتهتت ، ا هتت و لغزشتتگ هتت وبتته، ا، ا سگتت دگتتذ، ا، شتتها،

ودتتسفت و تته پرلتتو ، اشتتنا شتتخ هتتم و قبخقتتا تتاگتتس تتا و ستتا ،

م رت ش اهت ا، حتخو وا، ست ل پت است د هت ستت ن هس رک مراست؛ ا

«شه قو ست ا، ب ل هس45.

، تعار ف و فاهیمیفناور

هت و شتگس ست ات و ت ، س ا تزا، ستنگ هه ( شت دبتلنهلهژ دفن و،

ا تت خ استتت. هتت د دگدتت د شتتها، استتت تتا گتتس رنتتخه روهتت و فسا قتت

ش و هتت ا، ،و هتت ا، ا تت هماستتت و ا، ه تت وا تت هتتتفو ل رتتک دفنتت و،

ه ت خ ت ت ط و تبحتس ا جت م ت ، استت فنت و،د تتس استت. رسرنا وق نخس

رونتتو ؛استتت هتت هنتتاستت هح و ،ق وا جتت م تت ، ، ت تت ق روتها تت دفنتت و،

هتتس و تهستتوا و غ هتتقو تحب دو گ تتخا، هتتسستت ات استتنف تو و طساحتت

.است

و رنتخ وپتووهش تا ستت قت هجتا ، ن هت دا، فنت و، ه ،د ت اقسو،

، سساستتتس ه تتت خ سپ شتتتخ استتتت. رتتت د، دفنتتت و، دهتتت پووهدتتتگ

اقل تت ت قههتته رمحتتخا س استتنف ا، نتتس واصتت د تتا قونتت دتلنهلتتهژ

توتت ،رم ،رتتس تتساد اطلاوتت ت دفنتت و، رسرتو قتتخ و نتت ب قبتت ، .استتت

فن و،د قخ است:

Logiaو Techne ره تتت وا، و لغتتتت دتلنهلتتتهژ رتتت فنتتت و،د

و ت و ا تش و تا قونت وهنتس و وقت و تا قونت وت ا اولت شخ اس تدله

و هتت رتتا تت استتنف ا، ،و رع،ا تت ، س و تتهم ، صتتن دفنتت و، ره هتتخو استتت.

ا زا،هتت ،ا ق لوتتا دلا،وآ فنتت و، فسهنتتگ . ا تتخ وق لوتت ت قتتنظ قتت

هتت گه تت گهخ ، حتته، قه، استتنف قتته، ا نظتت ، و دهتت و ،وش هتت شتتهه

هتت فنتتهخ ا تتزا، ،وش رنتتخه ا، فس دا قج هوتتا و،دفنتت . ا تتخ وصتتنوت قتت

88/38/8474 بگ خ ههاخ وش ق رم ه هننخگ خ ، هفن ت شس خا،ر .45

53 فصو اول: نزلت علم و فناوری

روهتت تت لا استتت تتا تهستتط خ روهتت و ق تت ،ت لات همق شتت هتتزات تج

.گس وا،ا ا ق واخقن ر شخ و س انا

تا ت لا وا ت هتسود و راستسق هوتو قنت ع طب ر و ق تبتخ فن و،د

،: ا، تت خ خ وبتت ،ت استتت ا رتت و اتتخق ت استتت تتا ون صتتس قندتتل ا و

قنب تته، ، دقن صتتص فنتت و، وا تت هتتسود رتت افتتزا، افتتزا، ا تت خ ستت ت

د تا قونت دفنت و، رت تلنهلتهژد هت . ست ،ق خ ر اطلاو ت ر اسن و قخا،ک

ا جت م د تسا ر فنتا ظت م هت د و گت ه رگتس و و ، س قنظ قو هق ت و ت

ا، . د س تهسوا ههاقع دس روسزا ا هستأز و است وو رموظ

حصول فناورانه

قحصهل فن و،ا تا قحصتهلو استت تا تس پ رتا ا تش ،و، هت تهلهتخ

ق نتتخ تهلهتتخ رتتک ؛ تتخا، و ، ااتت دتته، تهلهخ ننتتخ قدتت شتته و قتتو

قحصتتهل فن و،ا تتا ، نتت ، ارجتت تتنسد قن ستتب ، تهلهتتخ ا،ود هخرتتخ.

هخرتخد هت د رسست ات ،ه ت تهلهخ لاهت د هخرتخ و فنت و، وت ارجت

، دتته، شتتخ و ، ساتتو قتتها، وا تتنگو دتته، ،ا تتا دتته،ه د رگتتس

. نخ وق ق ،فع طه، ا

زا ای تولیی حصول فناورانه

.قحصهل فن و،ا ا ، س د س خ ا ش است .8

.استتهلهخ قحصهل فن و،ا ا ک ا تهسوا ده، .4

. وتتتخم هتتت ، تتتا وا، ات قحصتتتهلات و ه تتتهگهسد ا، اتتتسوج ا،، ا، 4

. ده،

اقنص د ده، ده ش اص. ک ا افزارش 3

15 وقف علم و فناوری

های فناورانه هشت شا صه ط ح

، نا ، ده،ا، لح ظ تهلهخ زسوت قه، ظسفن و،د : تهلهخ زسوت ق و -8

ده، ا،ا است GDP ، ،ا وس ه رگ هو قسا، ا، و ارنلا نا

هش پووتهاخ تهها ا شخخ قه ت فت و شخخ ، قخ ده، قو

،ا رلو ا، قن ع تهلهخ زسوت ، ده، ا ت ا فن و،ا ا ده طسحو

تها خ ، رنخ ز رک ه رگزرم فت ا م ساد ا،ا ا ا ه خ و تهلهخ قو

.سسق را ق و شخ

ه ارم ش اص ا ا،تب فن و،د قخ ظس رگس فن و،د: سس،رز فن و،د -4

ه د و س ،ق خه شا،تب فن و،د قذ ه، و ه چنهمتهها ا،

رک ونهاخ اشه ، ارم ش اص بش ق قو و ت فع قد ص قو ذد

شه و ارنلا نا ا،تب ط تو ،ا رخ ، اهسارو ش فساس ،ق و ق سح قو

.شخخ فن و،د قخ ظس قسا، هخ

رلو ا، ده،ه د قن با ا و،قه ا ا ونهاخ اه ه،د اسلاقو ارساخ

. لذا تهها ا بش است 8333 اول قن با ، گه ر ا ب ل سنه و

ورو اب س لا ه ت ا خا، ند فن و،د ، تحبق اهخاو سنخ ننخ توههم

ا،ا ا قنظه، ا( و ،صخد هدت،شخ اقنص د ق ن س و زبت

سو،د استاقنص د گذا،اخ سه ستسه سنو قن سب ا ده اهتهص

س گسفنا شه .وهاق تهسوا و پهدسفت فن و،د ، ظ

س اد ننخ توههم ا تحبهق و تهسوا بش ح ولاو س ارم

ا له طسو ا،رک س ا ا طس د خ رخ فن و،ا ا ا، ده تهفو ل

شن ب ،و خ ه ب نگو اقنص ه و و ا، طسو رگس ا له ،شخ

ده،ه د سو،د استا ند ، و ته،رع ا ش و فن و،د ،و،افزوخ

پس س خ شل و فن و،د و ، قخ سسا ا قنظه، ا واتهس ،ح ل

ولاو س ه و،د اا و ا ا ند ، و سس،رزه د ر فنا تهسواه،ه د د

15 فصو اول: نزلت علم و فناوری

تأزهسگذا،وهاق ق و ا،ه ا،رسا ؛ تهها اشنا شنخ ال و همفن و،د

فن و،ا ا ا ند ، و سس،رزه د فن و،د وا، ات و ده تهفو ل س

نبه ا ،هو است.ق گذا،د سسق را

،ارو تها خ ا اشنغ ل فن و،د ق سح شخ ت نا قهزاخ قو: اشنغ ل فسرنو -4

لنا رگس ارنلا قن ع ا و قه، ه ، فن و،د ،ا ک نخ ده، ،

قسا، هه ت ، صه،ت ه ، هسود قن صص ساد فن و،د قه، تهها هز

ها خ ارج ،شنا ت قذ ه، ،ا ، ده، تس هت نه ا ارم ، قو

.ه د ت صصو ا ج م شه ا دگ هو ر سگزا،د و،

،گهسد رک فن و،د ، ده، ا ارم لنا رخ ، ا: ،ا، هخو فن و،د -3

،ا، اا و ا، هز تهها نه ا فن و،د ارج شخ ، ده، نا س و

ا، تها خ ا اه اانص ص هخ و ، صه،ت ،فع ه ، ،ا، اا ،ا قو

. نخ وا، ات نا قحصهلاتو ا ده، ه هگهسد قو

ت نا قهزاخ قه، ظس س،سو نه فن و،د : تج ،ت ا ،هو ر ص ،ات -5

تها ه ا ص ،ات خ تها رو ص ،ات ا رگس ده،ه ،ا ا، و نبخ، قو

تلها نه .

قه، س،سو ISI ش تهلهخ قب لات ارم ، : و وهت ا دو و تهلهخ و -6

تهاخ فن و، ه خ رک طسح ،ا . رلو ا، قن وو ا قوگهس قوقسا،

.است ه خ پسوژ ،و، اتد هص ا و و و

ساد ارنلا تهسوا فن و،د : ه د پن ه تحبهق و فن و،د ،رسس ات -8

ه شل تهسوا فن و،د ه د قس ه ا تحبهق و شل گهس رخ ،رسس ات

فن و،د ، ده، ا ارم لنا گهس ا ه هم له رخ ، اهسارو شخخ

ه د فن و،د ، ده، وهه ا، و ر ساد تهها نه ا نا ،رسس ات

ه د تحبهق ارج خ رخ نا اقخاق تو ا ج م هه خوخ ارج ،رسس ات

و پووهش ا ، ا نخاد ، جهس فن و،د قسا، ا، خ سنه و ا تهسوا

. ه ت پذرس اقل خ س ،د تج ،دفن و،د و

11 وقف علم و فناوری

ساد ارج رک فن و،د ، ده، رخ ا اه هت : اه هت اهن وو فن و،د -1

ار نو و اقنخا، ق و و قحه و ،ر ته د ق ن م اهن وو خ ، حه،

خ س ،ود ،ف قس م تهها نه و فبط ش تهلهخ و قخ ظس سهتأز

. ه ت

میف و فاه سازی فناوری، تعار تجاری

و اتخق ت هت فتس و، تا پتووهش نت رج خر تبت قونت د تا س ،د تج ،د

تس و شتنخ تجت ،د قوت قلات قه تهع نتخ اهاه تا قتو استت فسارنخه رو

تأ هتخ هت اقنصت د خ فسرنتو ا،،ش و پتووهش نت رج ته خ ت ، س د

تا هخرتخ هت د فنت و،د تبتخر فسارنتخ ست ،د تجت ،د س وب ،ت ا. ا،

و وب ستتپه، ،حه هتت خ استتت بقح ه پتته، تجتت ،د قهفتتق قحصتتهلات

(.8478 لاو،

قت ، تا ستت ا هت فو لهتت ا، اد قج هوتا شت ق س ،د تج ،د ،واقع

،شتخ قسح تا تا فنت و،د ست ،د تجت ،د هت د ت تک ارتخ و تب تا

تحبهبت تو ر فنتا فنت و،د تحبتق تهستوا قل ت ا تش ت هت خ ،ست خخ

19 فصو اول: نزلت علم و فناوری

ست ات فسارنتخ ستوا ته هخرتخ هت د فنت و،د ا، اسنف اولها ه ا س ات

ارجت ت ،ا، تا قحصتهل وس تا هخرتخ فتسوش ق ت لاهت د تهلهتخ و

و ف ،ستتو استتت برتتخال و هتت د هخرتتخ ،رسستت ات و فتتسوش قهقوهتتت

(.8474،ا قح خد و قنهم و 8478 روه لات

خد رتتنتتخ هخر فس رتتستت ،د فنتت و،د ا تتق قحصتتهل اتتخقت تجتت ،د

فتتع خ ق تتتتن زم تتتلاش خ استتتتت و ،رتتتب تت د هخ قبننتتو تتس ،فتتع

و رتتخ و ،ا،رتتقحصتتهلات و اتتخق ت هخ ج تتار نتت رق تتتتن س ، ،ا تبتتخ

.ستا ه خقهفق

ک استتتتتت. رتتتستتت ،د تتتا ا نبتتت ل فنتتت و،د تتتتته ، ز تجتتت ،د

نتخ ا نبت ل ا تش و فنت و،د رست ،د ه ت خ فس تجت ،د نتخ ر رگس فس وب ،ت ا

هتت د و تت و فنتت و،د تتا ،شتتتتخ و پتت ،ک ا، قسا تز تحبهبتت تو ق نتتخ قسا تتز

تجتت ،د تتس خ ،واقتتعاستتت. خرتتو ،هتت د هخ تتبرتتع قههتته رصتتن

شته و تا غت ، قتو خ رت ک ارت نخد است ا ا، طتسح تس خ و پتسو، خ رفس

صتنوت ب ست ت تهلهتخ ب ت لا و اتخق ت( و ، رتت فتسوش خ تا قدتنسد

.ا ج قخ و( قور ننخ اسنف ر

سازی فناوری ت تجارییاهم

هتت د و تتساد ا تتش وتتلاو تتس فتتساه و، خ ا،،شرجتت تتتتنسه را

هتت قنجتتس تتا ،شتتتتخ اقنصتت د و فنتتو ه قوتتا ستت ،ق خ اقنصتت د تتساد

تها تتخ ک قحصتتهل قتتو رتت،ستتتت هخخ شتته . ا، ج تتا تتا تت ،ا، قتتو

ونتهاخ ست ،د تا تجت ،د هت شتخ ننتخ قهفبهتت و بت د ست ،ق خ تض هم

تحبهب تتتتتو هتتز هتت د تت. ، ستت ،ق خشتتخ استتت ک و قتت حهتت تو ق تتسحرتت

ه تتهم و تتخا، . ،رک قحصتتتتهل قونتت رتتستت ،د تحبهبتت ت تتخوخ تجتت ،د

نتتخ رتها تتخ گفتتت فس شتتخ تهستتوا ه تتخ تتو ،استتن هتتز تتت فنتت و،د قننبتت

و ستت ،د فنتت و،د شتتخ استتتتت. اه هتتت تجتت ،د فنتت و،د تل هتت ا نبتت ل

R&D ت ت تحبهبت تو استت تا ، حت ل ح تس ته ،د ا، قؤس ا حخد

14 وقف علم و فناوری

هتت د تحبهبتت تو اد و ا جتت م پتتسوژ قدتتتت و، گهتتسد ا، اتتخق ت تت تتس

ستت ،د فنتت و،د اتته ،ستت هت تتا تجتت ،د کصتته،ت ه لتت ،د قدتتنس تتا

، دتتتته،ه د گه تتا قسا تتز اتتخق ت قدتت و،ه د ا تتخ و توتتخا ارتتم ا

وطتت ساخ هتتز رتتش استتتتت. ، اصتتهص ارپهدتتسفنا صتتنونو ، حتت ل افتتزا

ننتتخ اتتخق ت فنتت و،د تحتتت ظتتس قسا تتز قسا تتز وس تتا هتت د ااهتتس ستت ل

هتت د و تت و فنتت و،د تتا ا،ا تتا اتتخق ت قدتتتت و،ه د تتا پتت ،ک ،شتتخ و

پس ا، تخ تا البنتا هت ، نهت خ قتو هت د ا تش شس ت فو لاخ حه، فن و،د و

فدتتتت خ راقتتسد حهتت تو ، ا جتت م وظ م قسا تتزرتتت هسنتتا هدتتنس ارتت تتا تبه

استتت.

د تا رت ک دتتته، تا قهتزاخ ، رت خ اقنصت د ذ س است ا ،شت ش ر خ

هت ه د خ دتتته، قنلتو استتتت و تتهاخ ،قت نو نگت نگ تهاخ ،ق نو

هت وا تتتنا فنت و،د خ دهت ا،ه تا تها نتخد درت هت د ، هز ا تتلاش

قنحتتخ ا، تجتت ،ت ه تت و ارتت لات ستت 4338تتت 8713استتتتت. ا، ستت ل

ر فنتا استتتت. ، ت هش ،صتخ 88 تا ،صتخ 48هت د پهدتسفنا ا، فن و،د

دتتته،ه د ه هم ،قت خ ستتت دتتته،ه د نتهم تس هنته و و بهتا

ر فنتتا استتتتت تتا لهتت خ ،صتتخ افتتزارش 45 ،صتتخ تتا 8و ا، ر ستتتته

.ه د پهدسفنا ه است و س فن و،دنم ده،ه قبنرص ،ات ا

دهتت ا ه تت و تهلهتتخ صتتنون رتتج تحبهبتت ت و ر نتت دستتتت ، دتجتت ،

جتتت ا گهتتتز تحبهتتتق رو ا دهتتتهرو ا،، صتتتسفا وتتتلاو تتتس وتحبهبتتت ت

س رت تها تخ تا قتها، ، تا ا،ه تا قتو اد ا ه تسا ا، ت ، د و، ه ستتت

:اش ، ه

دتهسوا اقنص

ده، و تهلهخ قها ه اسنف ا، ولرتلنهلهژ س دا،تب

پهدسفنا ه د فن و،د

ت اا و س ا و لا س خ س طساح

11 فصو اول: نزلت علم و فناوری

ا د هسو دخ فو لهت ساره د هخ ج ،قهنار،ارو و ا اشنغ ل،

و قن صص

صخو، د سا وت ا، صنوت و لا س خ تهاخ ق نخسرح

اخق ت ا ا ،ج

سنو و پ رهم وع وا نا لا سنرس ،د گ نسش صن ،قهنا

س ات اا و د ، ه ت صخو، لا و لا س خ قخ،ت ،ق ن

و لاتس ، تج ،ت ه س ا ست و، خ

اتهسو قس ه ا و دج اون بت ا تحبهب ت ، س را

اسلا – ان ا یساز تر تمین یفناور گا و نقش علم و جا

تتا خ رتبتتخ هتتخو خ و تت هتتتتتسآ شتت ن خ ا، تهل و ، و،اخ نتته

ا ر ، ستت وا ت تتخخ استتلاق تت ستتتا ،و ا، خ ستت ،د تجتت ،دو دو، فنتت

الگته تا ونتهاخ تا جت شته و را ونته س ، وصس هفساگ دنص اق روهف لش

م قونت رت ش ،ا قبتذول ا رشته لتذا ت ت م ه تت اته و خ قوسفهه خ و ه

چتا قههتب ننتخ. دسهق بتت ه تهگ وم تحتهل و گسگته رت ت ا، ا ا خ س

رتک ساخ تا رت اراستت تبتخ وساخ استلاق رت هساآ ش ن خ اقت استلام و ا

دالگته ونتهاخ تا تها تخ وسا قت رت استت؛ ، وس ، ه قوا ه ت ظ م و ه قوا ست

، ه تت خ ق تتسح شتته و دا اه تت و،هتتو ،وح اتتهاهو وتتخالتو رو،هتت

نخ.هت ،ا سنر ش ن خ دس

ق رتدتته و تت و ا تتش دسهتت،ا تتا فساگ پهتتسوا ش قبس ا تتسم بص( هتتپاگتتس

ا، و سات قه، تخ ه تا ستها تس قتو ،ا وا ا، اصتح ش ه ت خ تس قو

هتت تدتتهرقخ و هتتم تأ رتتا قه، تتخ ه و ر ،ا ش ،ا فسقتت خ ا ، تت خ ستتس رتت

تتا ظهتتسد تتوت و ستتسوت ه تتشتتخ تتا ق تت خ و تت ستتبب ، تت ،

فننتخ ر هس جت ،ا وو ت ، ه تة ه ت خ پس ااننتخ؛ زت ، و ت وهتهد ه ت

م ،ا رتتق پس اانتتا و ا، اهتت و، تتخ و تسه تتا س تتخ و اتته تتا تحب ستتت تتا

و وه ت ر رقتخ هت د ت تخخ خ هت شتخ خ ق وح بتة ا،تبت ط تا رتم اولاو تس

16 وقف علم و فناوری

اتته روخ ا،وپتت رتتو ت تتخخ هخ س هتتو غ دو هنتتخ دو قصتتس وسا تترو ا و،وقتت

خ تخ رت ،ا فسرج دتس رتت ، هت د فسهنتگ و هت ت تخخ م را، شتلهه نختس ولر

.46شه قوشن انا شخ و وت خخ و فسهنگ اسلاق م ا ا

هت تا وسصتا گتس رت اته ،ا ، هت قهفب نها تخ واستلاق د ظ م ه ه،اگس

تس وتخالت ،ا تا وقبننت و قت ا، ت تخخ استلاق اد ه تا ش گذا، و ر

استت گت دتخ ل،ا شت ونت ه دتت ،ق تهوو تا ا هتخ و خ ا،اهه

م استته و ها ننتت تتسا ا،ارتتت تتا فغتت خ اهاهنتتخ افنتت ؛ ،را شتت ن خ دتتس تت

بساخ ،ا ل ت ستتن گساخ و ق تتن وقتها تتخ ت تت وا، ه قوتتا ستتتس قت اد ه تا

.48فسو دخگس و، و ا، ت ت

توسعه وری تر کشورهای ترتالانقش علم و فن

ونتتهاخ طبتتق ق ،هتت د ستت ،ق خ ق تت هفنتت ،صتتخ ا، ه وهتتت هتت تتا

نتخد شته خ. قبنت د ارتم تب ته تهسوا ، ظس گسفنتا قتو ده،ه د ،ح ل

قتخ ستسا ا تهستوا اهن ت وو قبه آ تهسوا ا و استت تا وتلاو تس ،

ستتنجخ. تت ارتتم ستتها قتته،ش ستتلاقت و اقهتتخ تتا ، تتخگو ،ا قتتو ا، ظتتس

،غتت اشتتنم قنتت ع غنتتو ، ،قتتس قبهتت آ تته ،د ا، دتته،ه و تتو

هتتز غتتسب ا،وپتت تتا ،واقتتعگهس تتخ. تهستتوا قتتسا، قتتو دتته،ه د ،حتت ل

ه تنو بهتا ،ژرت ص هه قنحتخ ،وستها استنساله هه،ر نتخ ژاپتم و ار لات

.شه خ نخد قو تهسوا طببا ده،ه هزو ده،ه د ،ح ل

و،د تتک تهستتوا ، گذشتتنا تتا ،شتتخ و تت و فنتت دتته،ه د ،حتت ل

ونتتهاخ ق تتخ ت تتخخ ،رتت د س تتخ و حنتتو ا، ساتتو ا، ارتتم دتته،ه تتا

هتت د قههتته قهتت خ دتته،ه د تته ،د ا، تفتت وت شتته . ا تت و رتت قتتو

،ردتتا ، تتت ،رج تهستتوا ارتتم دتته،ه ا، و ر فنتتا تهستتوا و تهستتوا ،حتت ل

شتت ق وهاقتت اهن تت وو فسهنگتتو اقنصتت د سه ستتو و حنتتو هغسافهتت رو

.ه ا واقوهت ه ت اق ارم؛ شه قو

پ رگ ارننس نو حه، 46 73ب دت ر خ ا، ه د ،و، قا 48

17 فصو اول: نزلت علم و فناوری

هتت د اهن تت وو و اقنصتت د ، ارتتم و گتتسو تتتسرم و تت تفتت وت ق تت

هت د و ت و فنت و،د و تهستوا ارتم و قبهلتا ده،ه تفت وت ، ،رسست ات

ستت. شتس لا،م تساد ،شتخ و تو رتک دته، شتن ات ا دته،ه ، ارم

تتسرم رلتو ا، ق ت اه هت وهه رک سه ن قه،شتو صتحه استت و ارتم

.وهاق و ه ا ا پهدسفت اقنص د ژاپم ک ش ر و س

گتتذا،د ر فنتتا پتتووهش رتتک ستتسق را اقتتسو، ، دتته،ه د تهستتوا

هتت تتا رم اولهرتتتهتت تت لاتس شتته و ، ا دتتگ نخقتتخت قح تتهب قتتو

شتته و چتتا پتتسو،ش استتنوخا ه و تس هتتت ا دتتجهر خ اانصتت ص ا قتتو

تههتتا استتت ا،تبتت ز رتتک قتته،ش ، ،شتتخ نتتخد ق تت ، ارتتم اولهرتتت

اقنص د است. نسا ا افتزارش تسر ،شتخ اقنصت د ت ح رتت و پدتنهب و

رتتخ. طبتتق ق ،هتت د هتت تتا ستتت قتتو قتته،ش و و تت ، ا دتتگ

UNESCO صتتتتخ 13 ر فنتتتتا تهستتتتوا دتتتته،ه د 8778 ، ستتتت ل،

،صتتتخ پووهدتتتگساخ هتتت ،ا 84و R&D گتتتذا،د ه تتت و ، ستتتسق را

Science Citation شتخ ، ،صتخ تهلهتخات و تو زبتت 11ا تخ و اشتنا

Index ا خ ،ا ا اه اانص ص ا.

اد و رت رتک قبهلتا ح شتها ونتهاخ تا تهستوا و ، ده،ه د ،حت ل

شتته ! واقوهتتت خ استتت تتا هدتتنس نتتو ، ظتتس گسفنتتا قتتو حنتتو تزره

،د و ا نتتخ تتا تت ا،تبتت د و تت و فنتت تهستتوا تتو دتته،ه د ،حتت ل

،ا بته دتنخ. اگسنتا وضتو ا، ارتم دته،ه تا هندت خ قهقونخ هاها قو

هت د و تو ت فو ته خ ،رسست ات اقت ا تخ گت و،د اه هت و ت و فنت

نتتخ. بتته ا و تتو ارتتم ههاقتتع ارجتت قتتوقها تتع ،رتت د ،ا ، ،ا تهستتو

هتت د تهستتوا و تتو ، ارتتم ههاقتتع و قهتتزاخ قنتت ع ا تت و و ،رسستت ات

تتا نگه تتا و تت و خ استتتهتت دتت گس گتتذا،د ، ارتتم قبهلتتا ستتسق را

شتتخ استتت. تتبت توتتخا تتتهه و واقتتع و،د ، ارتتم دتته،ه قتته، تتونتت ف

نتتا تته ، هدتتنس ا، ر ف ه وهتتت ، دتته،ه د تهستتوا تت پووهدتتگساخ تتا

.تهسوا است ارم بت ، ده،ه د ،ح ل

18 وقف علم و فناوری

و،د رتخ قتخت و ت و فنت قنتخد ا، رتک ازس دتو طتهلا و ساد س

و،د پهدتسفنا رتخ ه تسا ت پهدتسفت پ د ه حس ت ننتخ و و،و فنت پ ا

تتسرم تهلهتخات صتنونو تتسرم تت پهچهتخ و صه،ت پتذرس نسا تا ا، ست

اقت قنأستف ا ؛ هت د گه ت گهخ استت ت ستسرع و ت ، حه تا س پ رتا پهدتسف

هنتخ و حنتو تهستوا تا ارتم و تهم اه هتت تو هدنس دته،ه د ،حت ل

طتته، قتت ارفتت تها نتتخ بتتش اتته ،ا تتا ا دتت نخاخ ، ارتتم دتته،ه تتو

ننخ

هتت د ، تتخگو اهن تت وو و اقنصتت د ،ستتهر و تت قتتخ،خ ، ت تت م هنبتتا

قنزلتتا ا زا،هتت رو تتساد و،د تتا تتافنتت هش و نتت سارم و تت پتتوو؛ نتتخ قتتو

هتت د ق تتو ،رتتزد ت تتسرع تهستتوا ه تتننخ رتتخ قه، تههتتا ورتتو ، س قتتا

،رتتزد و قتتخرسرت تهستتوا قتتسا، گهس تتخ. بتته س قتتا دتته،ه د ،حتت ل

.ستا ،ست رلو ا، لار اص و وخم پهدسفت ، ارم ده،ه

هتت د قج تتز و هتت قسا تتز تحبهبتت تو استت تهخ ،ق ردتتگ ا دتتگ

هتت رو استتت تتا دتته،ه د هتت د قتتخ،خ ا، حتتخاق ،رسستت ات ن تتا

.تهسوا رخ ساد اه ق ه ننخ ،ح ل

هت و صتنوت ه د و رتخ ، تو قت ت ولتت ا دتگ گذا،د سه ست

ا جتت م گهتتس و ، ارتتم تو قتت تههتتا تتا ه ،هتت و قنتت ع تتسو،د استتت. ،

هتت و صتتن رع توتت ق و تتا وهتته و، تتت حبهبتتت ولتتت رتتخ قهتت خ ا دتتگ

تهستتوا و،د تتا تهلهتتخ قحصتتهل قنجتتس شتته . دتته،ه د ،حتت ل و تت و فنتت

رخ ساد ا د نخاخ و افتسا ق تنوخ اته اقل ت ت لا،م ،ا فتساه و، تخ تت

.ه د اه ،ا حف ننخ نها نخ اسنوخا ه و سسق را

گهتسد ا ت تس تهستو افزارش سر ،شخ اقنصت د ، دته،ه د ،حت ل

و،د ق تت حصتتهل استتت؛ اقتت ارتتم اقتتس تن تت ،قتت و ح صتت ا، و تت و فنتت

ستت هت هنتخ و ،،ستهخخ تا ارتم تا هت ستت شه ا ت م س ،ق خ قو

تهستتتوا رتتتخ خا نتتتخ تتتا ق تتت تتتتلاش رنتتتخ. دتتته،ه د ،حتتت ل

13 فصو اول: نزلت علم و فناوری

تها تخ قتخت ، ارتم دته،ه تت نتا ا تخا، قتو گذا،د و و طهلا و سسق را

.ه ،ا به دخ هت خو و

ی علم جهانی ان تر تول گا ا جا

و تتنگر ، ت تتخخ و فسهنتتگ ش هستتناهپ خ تت اشتتنم ستها ق هتتسا راصتهلا ا

سو هت ،ا پ هت خقتسا، ا و سهتتأز گتس ،ا تحتت ر هت د ق ت ا ا خ اشنا خ ،ا

ةودتق و ولاقت خ ،ست هت قبس استلام بص( ت هت پ وش قسا، هنخ. حنت راه

بع( وم و تتهسال تتؤقنه خ ،ا تتا فسهنتتگ و و تتهم اوتتلام فسقتته و اق هتتسا را

.41فسقه وخ قوسفا خ ،ا حل و ز،گها،هسا را

قتتخ ظس ق تته ا و شتته وقتت صتتحبت وو تت تهستتوة گتت را، ه تتا هنگتت قو

و استتت خ ، دتته، گتت ره و و تت خهتتتهل د نتتخ ،تبتتا حتت ولتتر: استتت

قدت ص ،ا و ت خهت تهل وواقوت گت ره تها تخ وقت ا تخا، نتا تا ق ه ا مرا

خهت تهل مرت ا قت لا تا استت هت شت اص سرست و س،ست ح دگسر نخ؛ و

خ هت م تهلرت ا و ته ات ،ه رت س اشتنا ه، وسصا ه قوتا تتأز زاخهق نا ت و

،ا تا دو ت ، س و خ قسا تز و ت هت بنبتخ، ق و ، ج قد ص استت

قه، استتنف ساخ رتتاخ شتتخ ، دتته، هتت و تت تهلرتتم هوهتته ا، (. ه چنتت

د تا دته،ه وسا ت ر ق ت هست بگت خ ا ه تا ست ت تههتا رت قسا، گسفنا

استتت. قحبتتق شتتخ واتت ،ه دم ق تت ، دتته،ه رتتا و تته اتت ،ه وغس تت

وم قه تتهع س،ستترتتا سرتت، م ق نصتتس ، و تتشرتتم استت آ ، ارتت تتس ا

شه : وق

یناتاساس آ ار نابع است ی علم جهان ب ی ان تر تول گا ا الف( جاخ و ت هت ، تهل هت خ دته،ه و بتش وو ت د نتخ ا س م ا، ،تبتا و،ق

و رت ا،، د تسا وقنفت وت دهت و شت اص قننتهع د ،هت هخ قورت و خ قت ه ا ق

وگه تت گه دم استت آ قنتت ع استتنن رتتشتته ؛ تتس ا وم ق تت ق تتسح قتترتتا

مرس م لا و هتح دگ ابسرپ .41

95 وقف علم و فناوری

استت آ ب تتسهتت،ق د دتته،ه د نتتخ ننتتخ و صتتم وقتت ا تتخام وتتس

د ستتا قنبتتع ق تت تتساوهتته تت ارمشتته . و، قتتخارتت تت خ پخ دهتت شتت اص

قتسا، قه، پتذرسش دتنس هخ و ت هت ، تهل هت خ بش ده،ه و ،تبتا و را،،

ساخ رتت ، ا( ISC) و تتهم ه تت خ استتلام دگتت استتنن رگسفنتتا استتت: پ

هتت گتت رم پ رتتلتت . ار قس قنحتتخ ارتت لات ، ISIو ، ه نتتخ 47هپهآلاستت

.قد ه، خ دتس قه ق د نخ و ا ،تبا ننخ وه خ ،ا ،صخ ق ده ا دگ

واستتلاق ده تته، ((ISI ،ورنتتس،گتت ت ق تتهخ رم قتت ، پ راستت آ اتتس تتس

تتن استتفنخق (هتتت هتت قتت ،آ ب دلا هقتت 4384ستت ل دساخ ا، ا نتتخارتتا

خ و ت هت ،صتخ ا، ت تهل 666/8قوت ل قب لتا 4745خ هت ت تهل ه خ س ل

م رت ا تس است آ . استت ا ،ا تا اته اانصت ص هت ه خ ،تبا هفتخه

ساخ ق تسح رت ب اهت ونتهاخ ،ق ا تا ، قن بتا تا هت دته، تس دقنبع استنن

،صتخ ا، 376/8 قوت ل قب لتا 4648خ هت شته پتس ا، دته، قت ت تهل وق

تته، ه استتت. سسپسستتت هتت ، قن بتتا وم و ، خ و تت ه تت خهتت تت تهل

ست ل دنلتا ا، ا نتخا ر خ اهت ت (ISC) و تهم ه ت خ استلام دگ اسنن رپ

قب لتتا و 58848خ هتتلتت تت تهلر قس قنحتتخ ارتت لاتتتت نهخ دلا هقتت 4384

گت تت ،ا رخ و ت ه ت خ ه هت ا، ت تهل د ،صتخ 358/47 ب س

د وم تت پتنج تا دته،ه دهت ،تبتا » تس : ر و، است تصس ست ا

پتتم قب لتتا ا گ تتن خ ل تت خ و ژا 44886خ هتتم تت تهلها تتق نتت ده تته،

و ه استتپ هتتن لرفسا تتا تت ا ا دم استت آ دتته،ه رتتتو تتق ا، . تتس ا

خ و ت هت شدت تت هت تهل دهت گتس ه تننخ تا ،تبتا ر پنج ده، هاسنسال

.«ا خ ه خ ،ا ا اه اانص ص ا

د ه ته، هپهآلاست دگت استنن رقههته ، پ دهت م طبتق ا هه چن

قب لتا ،تبتا 48436 خهت تهل ت دهت ، ساخ تت شدت ق سقت ست ل رت ا واسلاق

، ا، . طبتتق هتتخ و تت ه تت خ ،ا ، اانهتتاول قن بتتا و قبتت م شتت ز ه تهل

47. Scopus

95 فصو اول: نزلت علم و فناوری

51/8 تتت ،گو تتاساخ رتتگتت ا دتت نخاخ و پووهدتتگساخ ا رم پ رتتق تتننخات ا

.ا خ ،ا ا اه اانص ص ا هخ و ه ،صخ ا، تهل

ا، ،تبتا هجتخه تا ک ،تبتا تنتزل رت ا ت هت تس گت رم پ رت اس آ ق ، ا س

، هت قن بتا ،ا ، اان ومساخ قبت م رت خ و ت ه ت خ وتخ ا، ا هت ،تبا ه، ه تهل

واستتلاق دتن تت ه تته، واستتلاق دب ا، قج تتهع دتته،ه هتتم تستر ا، . تتخ

تتت دتته، ستتتس هم ها قهفتتق تتا حضتته، پس تت ، ، تت هتتساخ و تس رتتا

دته،ه و ت ، وگت واقوت ر حت ه وولت ا تخ خ ننخ و ه خ شخ هتهل

گس است.ر وقه هو

خ و تت ق تتسح استتت تتا هتتستتنجش تهل دهتت تتسا دگتتسر دهتت شتت اص

قغفتهل ق تخ وو ت شت اص هت ةشته ؛ ا، ه ت و ا خ اش ، گ هه

هت اانساوت ت توتخا ا دتگ دست ، دتهاخ تا توتخا اانساوت ت تجت ، وق

ستتسا ا وخ اتت لص اا تتهتت دتته،ه و تتبت خ تت تهل و ه هتتا پووهدتت

هت نتا هم ،قرت ز ه ت اشت ، تس . ، ا رو هتها و تو هههت دب ت اوض هتحب

.اه قسا، گسفنا است وواقوگ رقنأسف ا ده،ق خ ، ه

شین آن یی شی و بحث کارب تیتول علم نینموت ع ب( ب رس

دو تجتت ، د حتت تت ، س ولتتر و ق تته ا ق تتسح استتت: نتتا هم ،قرتت ، ا

طتته، تتاخشتتخ تتا هو تت تهل دست ، حتت ت تتخخ گتتسرشتخخ و تت استتت و

.گس قواش ، ه خا ق نصس

لت تا ، ت لا تا خ اشت ، رخ و ت تهستط قس هتهل ۀ ننخ س ه ا ،ق ا ووقن

م رتتم دتته، ،ا ، ارتت ارتت ، ،ه ف صتت ا تترا تتخا، وق قتتهتت ق وشتتخ گتت ه

خ ا، وم گتت اه تت لرتت تتا ، ا دا اقتت لنتتاه نتت وگتت قدتت هخ قتتره

تا ننتخگ خ ق ت هست ، ت ح صت م قت ، رت م استت تا ا رت شه ا وغف ت ق

د قتت ، قسا تتز نتت تتا اوتتلام . استتت رلتتاقس قنحتتخ ارتت لات دتته،

و وز و ت هت م ارت م بتش ،ا ، ا ردتنس هتبت ، و ل ت ق هساخ قنحخ ار لات

ا تخ. جت تس ره ت خ ا دگتس دته،ه رلت ت ر و، ده، قس ف ص ا شگفت

رولتت رلات شتت سو خاخ قسهزاخ تحصتتهتتق نتتخ ق دگتتسر دق ،هتت و س،ستت

91 وقف علم و فناوری

تبت ، ت ،تبتتا اول و و نتخ تا شت سو خاخ ل ت وم لنتا ،ا ز تت قت رت ز اهت

لات ،ا تبت تا هزاخ تحصت هت م قردتنس هتب ، ت ،تبتا وم وسا رش سو خاخ ا

ا تتخ. تتا اتته اانصتت ص ا رولتت ر قس وگتتس ق تت هساخ و شتت سو خاخ تتهقر

تتس خ د ، تت ، س و ه تتخ تتا تتا و تتت شتتل و واقوتت و تت م افتتسا رتتا

دسهت گ هتصت دهت وسصتا رت و رت ،و و و قسا ز فنت رو ا صنوت

قنحتخ ارت لات ق نتخ رو( تا دته،ه وو تهم ا ت دهت ،شنا و سا دب سا

و داقنصتت وفنتت وو تت روشتتلهف قههتتب لتت ق تت هست تتس و ر قس

قبتخ دصت حب خ اقتس ، دته،ه تا ،حت لو ا تخ؛ شخ دس ، ت ت خخر ،

ا خ. غ ف و قحسوم ق خ ه خ ده ا، اسنوخا و تلاش

، واستت تا اگتس ت اد ا تخا، تا و ، ه خ غتسب دسگذا،هزاخ تأزهق

تن ت تا نتخ وقت و تخا، صتحبن و ا ، خ ق لوتا و ت دا ناه ،قر،شنا

و وسا فتت و ت رت گتس ؛ ، وقت ق تسو شتخت تا شه لا وگسفنا دهخ

تها تتخ وقتت وست صصتتهغ داستتت و اظ ، ظسهتت پههستتنا هتت تتا دتجتت ،

و، تتا ق هنتت تت تههتتا تتا ،ا تتا تت ، تتا،ا وقد صتت وقتت ل دهتت خرتت،

م تفلتتس رتتهتت ل تتا و ا تت ،ت ا تت ا دتتگ وک تتش اصهصتت رتت ز

م ا، خ اهننتت ب ر نتت سا ؛خرتت ووا، قتت و تتا تتش اصهصتت دا سحسفتتاهغ

تک دست ، تتس شتخخ و ت ، اقتس ت تخخ وم ق ه ا ا ت صصت رشه . ا وق

.33 س است و رش

دتت هت قوه ، و تو دسه تت و اگتس و ت تتأز هخ قب لتا هت تهل تن خ و هتهل

تتت. ه استتنف ق تت ک ه قوتتا خاشتتنا شتتخ رتتقتتس م واهن تت و وو ، تتخگ

قتس م ت تا و قدتللات رت شته وش زتسوت ق ت رخ قنجس تا افتزا ر رو

م شتل استت تا ، هبت خ ه تننخ ،ا سطتسو نتخ. تا ه ت رگس ا خ ست

ش قتخ،ت و رخ حت افتزا رت ف فا قخ،خ غتسب و ف تفا و ت ، قتسوخ هخ

38 نخ. وخا قهپ ولر ه خ خ ،ا ا ز دو تج ، و تجس وزسوت ق

8413 وال مهساخ ، س ر ا ش ا 33 بع. ه خ قن38

99 فصو اول: نزلت علم و فناوری

تهلهتتخ لحتت ظ ا، قتت دتته، و تتا ، تتش قبتت ذ تتس شتتخ ق ،هتت ر طبتتق

هتت د گتتذا،د ستتسق را. ا، قتتسا، اتته و تتبن و تتوهت ، ه تت خ ، ا تتش

، ا دتت نخاخ و ق نخستتهم تس هتتت ،ود گذشتتنا هتتا ننتتخ طتتو ق تته و

ا، ارتتساخ قههتته ق ،هتت د طبتتق ح تتس حتت ل ، و گسفنتتا صتته،ت دتته،

ا، و ه تت خ وم ه رگتت ، دتته، ق نخستتهم و ا دتت نخاخ تس هتتت لحتت ظ

ه تت خ 84 ه رگتت ، قنهستتط و تت لا و،د فتتم تت قحصتتهلات تهلهتتخ لحتت ظ

اقنصتت ، ارتتساخ وهتته تت ارم(. 4384 تته و،د ه تت و گتتزا،شب ا، قتتسا،

پتتذرسد ،ق تتت لحتت ظ ا، و 73 ،تبتتا ه تت خ دتته، 834 تتهم ، نهتت خ ا تتش

استتت ه تت خ 18 ،تبتتا ه تت خ دتته، 834 قهتت خ ا، دتته،د ،تبتتا ه تت و

ا، دتته، تتا ،صتته،تو(. 4384 نهتت خ ا تتش اقنصتت شتت اص گتتزا،شب

(. 4384ه تت و تتکب ا، قتتسا، 88 ،تبتتا ، ه تت خ ، اقنصتت ،تبتتا لحتت ظ

قبت وقنو اقنصت ست ت تا حس تت ق تهس ، قههته گسا و تسرم و خ لذا

ه تت دته، ت ، فسرنو قحتهط ت قنن ستب قتخلو طساحتو نهت خ ا ش و

ع،فتت و تت ، فسرنو تهستتوا و تبهرتتت ستت ت تتا قههتته قتت لو قنتت ع هتتخارت

.است حه، ارم ، قخرسرنو ه د ش ر نگو و سسق را شل و

دت خ اقنصت ه ت و قج تع پتذرسد ،ق تت گتزا،ش اسرم ا، ح ص ن رج

قنت ع تا سنسستو قوضت ارتساخ ، اقنصت د فوت لاخ گ ا، ا هخ قو

ا،، تتسر هستت ت و ولتتت هتت د سه ستتت ، زبتت ت وتتخم ا، پتتس قتت لو

ا، ارتساخ تا استت حت لو ، ارتم . استت و ت ، تب فتسا،ود قت ع سهقهم

833 تتهم ا، 87 و 84 هتت د ، ، تستهتتب تتا تت ،ا، حجتت و تته و،د لحتت ظ

. ا، قسا، ه خ ده،

اقنصت د ،شتخ قحس تا هتسود ونتهاخ تا هت خ ا، تا هپت و ،ه د ب

افتتزارش و فبتتس تت هش وهاقتت تتتسرم ق تت ا،ه تتا شتته قتتو رتت

تتا تههتتا تت (. 4334 فتت خ ب ه تتننخ دتته، رتتک اقنصتت پتتذرسد ا و تت و

و ت ،ا، حجت و ته و،د ، ارتساخ ه رگت ا، اقنصت ه ت و قج تع گزا،ش

تسو،ت هپت و ،هت د تب شتسوع تساد قت لو تتأقهم قدتل ه چنهم

94 وقف علم و فناوری

و ، فسرن تتا هتت د پتتسوژ قتت لو تتتأقهم تتساد تتهرم ،وشتتو تت ،گهسد تتا

تتس خ سطتتسو و فنتت و،د تتس قبننتتو هتت د پتتسوژ اصتتهص تتا نهتت خ ا تتش

.شه قو اح آ ،قهنا ارم ، قههه قدللات

ستتنوخا فتتساواخ بگتت خ دتت خ ا، ا ساخرتت ق ،هتت ، ا،تبتت تت ا مر نتت سا

تتا روهتت نتتاه،شتتخ و گ تتنسش ،ق . ه چنتتهم ارتتم ق ،هتت تتا دتته، ا،

، ست تن ت تا دست ، ساخ ، ت تخخ رت تها خ ا سه تنا تس خ ست ا وق

اذوتت خ لتتا ، ستت ه تت خ قنجتتس شتته واستتلاق د دتته،ه ا و قن بتت

بگت خ و قتلاک قتسا، هت تا ت م ن وتهاخ احتخا ست ،ق واق ؛ ا، خ

تتا نها تتخ ،تبتتا قتت ،ا ، ه تت خ تت لا ونتت شتتخ و تت ةقب لتتتوتتخا ا خ

،ا شتل ا . اقتسو، بگت خ هتهاخ دته، قت وواقوت دست ، ت تخخ بس

نتا ه تننخ و لا،قتا هم ،قرت ، ا دتتس ددتنس و هتخ هگتسفنم بتش س و خ

وقسا تز و ت دا، سته وواقوت وب هو پدتن وص قنت ع قت ل هم ق ت صت را

دو هتخ واس ست د ولتت ت ، تس تلهتا تتهاخ تن ت ت وق نب استت و ت

ا ج م ا .

م تههتتا ا تتخک تتا قبهلتتا و تت و هاستتت تن تت ، قحتتخو ه تت ذ تتس ق تت

و ت و هت د پت ،ک ح تس صتخه پووهدتگ پووهدتلخ ، حت ل دفن و،

م رت ا، ا هس تخام تا استت قتخ وهته تا نهت خ ا تش ه د شس ت دفن و،

خ پووهدتتگ ر. شتت پس ا، تخ قتتوو تت خهت تتا اقتتس تهلهق تنب طتته، تتا هت

م پووهدتگ ، طتهل رت م هت شتخ. ا رت ه تا ا، ا تتسرم سه تنا خر،و

تهلهتتخق و تتهم هتت د حتته، ، و ز،گتت هتت د قهفبهتتتاتته و ت و تتهتتح

34.است س ب فن و،د ،ر ت و د ه ن ه د س هل

کشور نخبگان تر توسعه علم گا جا

ن تتنهخ قونبتتخ استتت تتا رن تتهخ ا، ا دتتگ پس هک ه رتتسف تته، فس ،پ

ه،ا تدتل هت ق تت است آ زتسوت هت خ بگت خ ورتو او وا دسوه ه

خرپووهدگ ،و وننس نرگ ارپ .34

91 فصو اول: نزلت علم و فناوری

د. ونخه تن اد ح شتها و ووهاقت تبوت ووت ه ع طبقنت ا ورو ستسق هنتخ قو

،ا تهستوا هتخ و قس قت ش و ا تش تا نها تخ ق ت ،ت وقونبخ است ولنت

هتت هتت ا تت خ تهستتوا ،ا هاهتتخ اشتتت. رو نتتخ تها تت تتس ا،د تتس ا، خ

خ رت ا تهستوا شتنخ ه لتا ، ح شت هت د تا و ا تخ تهسوا ة ههخو و ه وس

.34 خسهقصخ، فو و و قسا، گ

خا، رتتتهستتوا پ نتتخ ر ، فس اتتلام وقتت هس وا تت دسوهتت د ، ه تت خ اقتتسو،

،صتتخ هفنتت حتتخو و ، ههاقتتع صتتنون تتا طتته،د تتا ا، . و بتتش اس ستت

دو ا زا،هت هتخ قتو هم تدتل ر ت ، فس وا ت دسوهت ،ا وق ه د سسق را

. ، قتسا، ا، تخ د وتخ هت د اولهرتت ا ، رو ستسق دس ا تسژ هت گس تهستوا ظ ر

قغتتز قنفلتتس و قنزلتتا تتا وو فنتت رتتو اهساو بتتش بگتت خ و تت خهتتم قرتتا

و هت سه تنگو دسا بگت خ ا،ا رت م استت ، قهته، قحس تا تهستوا قضت و

قهشتتل ف ا تتا ق تت ا، تتخ و تتا گتت ه تتننخ تت لبه هتت د تها تت رو

وو اهن تت و دنتتخ تهستتوا اقنصتت رم ، فس ر هتتقندتتأ تحتتهلات ن تها نتتخ قتتو

.33 ده، شنخ

استتت تتا ، و رق تت تتخ ا،ه تتا ظتتساخ صتت حب بتتش بگتت خ و

غف تتت نتتخ تهستتوا قتته، ر ، فسا تهستتوا ،حتت ل رتت ه فنتتا تهستتوا د دتته،ه

بت ت و ق لوت ت ه تا ا جت م تحب وو ا دتگ ه و. بگت خ و ت شه قوواقع

، حته، ورتو تا هت خ وو ت هت د ا و هقت و ه تننخ هلقدتغ ش راه

گس اهت ، نت و ا ندت ، ت د ، وسصتا دته، ا، ت خاص و وو تهم ا ت

وگتت ر هتت ن تتا ، وو قجتتلات قونبتتس و تت نتتب لاد لا تتا ، نختتت ر

نتتخ تهستتوا را ، فسارستتسق تتتسرم ق تت استتت تتا وم ، حتت لرتت. اشتته قتتو

8478ق س قس ا د. ابسگزا،34 8474ه، راون ش س ،و، قا. 33

96 وقف علم و فناوری

، قتتخ و وا تت دسوهتت ه طتته، و تتاگتت بگتت خ و رخا، بتتش و ه رتت پ

.35 نا استهفسه

دسلتتف ورا وتتلاو تتس تها تت تت ، ا، هتت و رتت تتا بگتت خ و قجستهستتوا

ت هگتتساخ قنفتت وت شتتنخ. ش صتت رز تت هتتت و ااتتلام هش صتت ا، ظتتس

، و لت تتس ا، اف ق ت قساتتب تا تس بگت خ حت و ست هاالام و فسهنگ س

استتنف وس تتلتتتتهاخ ا، ف وقتت تا و تت هسا ، حرتت، ؛ه ستتت خت صتص

، تتاو ،ا ، ،و تتخ تهستتوا تتا ت صتتص و و تت بتت ت هجتتا تحبهس و ن تت

. ت

و ، ،ا تتا تت بگتت خ و تت دقبتت م قوظتت ،هبتتس هتت د رتتخگ ا، و ساتت

:ا،است وب ،ت

خ رت ت ا، بگت خ رت خ فت ع شته . ح رت ت و ک تا بگت خ را، ح »

.« شه رتبخ دک ق ه ا هخرک فسهنگ شخ و ا ر

وو ولنت گهس تخ تصت ه دهت ستنگ قس ته تا پتسو،د بتا ا، و د»

خ و قه،گتت ،اخ هاتته بگتت خ استت ت و تتخۀ تتا خ و تتش اصتت واستتت ولتت

«.است

تت تم م شتخ تا ، دته، اح ت آ رت خ ارت هخو ، قته، بگت خ »

.«نخرا، اسنوخا اه اسنف تها نخ قو لننخ و اح آ ننخ

.«تقحبق و پووهدگس و اه و اس آ ، اس و لگسق»

تت وتتخالت تنتت قض تن تت تتاس بگتت خ هم بگتت خ و غهض تتهوهتته تبوتت»

.«م وخالت استها ول خا،

. هت نت رت تبه دزتسوت قونته رتک ونتهاخ تا خ گ ا و ،ا ، ه قوا ر »

، ه قوتتا گ تتنسش تها نتتخ وقتتگتتساخ رش ا، هم فسهنتتگ ،ا تترتت ا بگتت خ

. هنخ

ه تف تتواستتلاق د دتته،ه ، وو فسهنگتت دفتتا بگتت خ فلتتس هوظ»

.« ، قب اسنو ، است ه خقخ،ت ق خ ا

8416. ،و، قا شسم قس ا 35

97 فصو اول: نزلت علم و فناوری

98 وقف علم و فناوری

دومفصل

وقف

قی ه

ا، تتتهه و ق تت تتش تتتهاخ قتتوق خ رتتا ا، طس تتاستتت د تت وقتتم

س هبتت گرگس ق ن تتم هتت د ،قهنتتاا ، تته قوتتا ،ا دتنگن هتت لات ولقدتت

حت ق ت رتو ااهس هت د ستنگ ولتت و وسته ة تا قس م ههاقع ه و تن

افتتسا هتت د ا،ارتتواقتتهال و و تت استتنف ا، اتته قتتس م ک تت تت تتت ه

و ساته، ا، ته و تس طتهلا و رتت ، نةهدت ه. وقتم ا، پ ، ،فع ه ههل

بته تس تو ج را، ز تسات وقتم ، طتهل تت ، زهت وساخ استلاق رت ا ده،

مهققوصته م ا تة هه چنت بص( و سم استلام لت ق و بت سۀهوقتم ، ست است.

نت ب ز ، هت م ز،گت خ و رت اهستط ت و استت ساته، ا، روگ والارا، ه بع(

ازتتسات و دوقتتم ا،ا ا شتتخ استتت.هتهصتت خا تت تنتت وب تتاقتتس خ و ستت

و داقنصتت تت ، س واهن تت و س ، تت ا،ه تتا وق ن فتت دس هتت ،

شته و م ستا قبهلتا اتهب پس اانتا رت ا اگتس تا ا ت استت وس فسهنگ ،

ههاقتتع تهستتوةپ ستتج ا شتته اتته و تتا تتاههتتس ح هتته ،قه د ،هتت ه

واهن تت و خخ تتا توتت ل هوقتتم ، ،ستت . اهاهنتتخ اشتتت دسهندتت گ

پتتس نتتخ قتتوهاقتتع تتا ه و رشتت ک تت ودتتسفت فسهنگتتهپ و داقنصتت

.است ساه، ا، روت والاهوقم ا، اه قه هع و ح پس اانم ا

93 فصو توم: وقف

تت وقتتم ، استتلام و بتتش م و ا تتهاع وقتتم رتتتوس ا نتتخا م فصتت رتت ، ا

وقتتم چتتةرت ، ، ا اقتتا .گتتس قتو قتتسو، م بص(هسۀ قوصتتهقهستت ، وقتم

زهت اتس ، تش .گهتس قتو قتسا، قه، س،ستو دته،ه گتس ر و ساخر ، ا

و س،ستت وو فسهنگتت و اهن تت وداقنصتت ا، هنبتتةوقتتم د زتت ، و ، س هتت

.گس قو شخ

ف وقف تع

ةو ، اصت لاح وبتخد استت تا نهجت حتبس و قنتع استت قونتو وقم ا

ارتتم توسرتتم شتت ق و .36ت خ ار تتن رو اصتت و ،هتت رو قنتت فع خ استت

ش است:

تا «حتبس » تا ا، ،ردتا تحبتهس ، وس تو واژۀار ن رو اص ؛ قوت ل .8

قونتتو ، تتخا و تتس خ و ، قهتتخ ، و، خ و ه تتهد ،ا د نهتتزد ،ا گتتسفنم

هبتا و اسرتخوفسوش ب نبت ل وا بت است؛ ،رسا ت وقتم شتخخ ق تک ،ا د

شه . ...( ا، خ گسفنا قو

ت تتبه ، وس تتو رونتتو ، ،ا اتتخا ،ا ۀ. ،هتت رو قنتت فع؛ قوتت ل واژ 4

و ته قبت ح و ،ا استت؛ تت گذا، خ است؛ ،رسا قنت فع وقتم تساد قهقتهو

و تا ت و تا قهقهفتا شتخ ا، خ ا نف ع بس تخ. تا قت ل و ،قتهم وقتم

گهرنخ. و ه قو شه قهقهو قووقم ه خ ساد

انواع وقف

:38شه ؛ ا و هع تب ه قوو ه ا اونب ، قهقهووقم ( الم

قح خح م؛وو جف 488ص 4ج 8417؛ شسارع الاسلام ن جم وقحبق ح .36

.73ص 41ج ههاهسالللام ن هسوت اهن وو خ قد خ نه -و ا وقم و ز ، اقنص دفس قص فو؛ گ ه . س ه و38

.85ص ن اول 8483ه د اسلاقو سن خ قخآ ، هد پووهش

45 وقف علم و فناوری

ق نتخ وقتم تس قوتهم و ا صتو استت گتسو ق صتهص ؛وقم ات ص -8

.اولا

ةطببت رت ق صتهص گتسو ا ت صته،ت وت م اقته، اهسرتا تا ؛وقم و م -4

حت وت م ق نتخ فبتسا ق نتخ وقتم تس خ نهتزد تساد قصت قوهنو ه ت

...و 31ارن م قخا،آ ق هخ

شه : تب ه قو هع؛ ا و هع اسنف اونب ، اوقم ( ب

تحصته ، قتخ قت د ظتس واقتم ا، وقتم تا و ،صته،ت وقم ا نف ع: -8

ق نخ احخا ق جخ ، ،قهم ق لو اه . ب شخ

خ شتخ ظتس واقتم ا، وقتم تحصته ، قت تا و ،صته،ت وقم قنفوتت: -4

تتت ، قتته، قوهنتتو هزرنتتا شتته ق نتتخ وقتتم ق تتک تتساد ا ا، ق تتجخ و

.37قخ،سا

15گا وقف تر اسلام جا

:فسق رخ قو رس اخاو خ ، قس خ

کس ونتخ ، ت هت ت الصت لح ت ا هت ب قال و هالتخ هت ت الح ا ،رنت نهخو الب لال »

هت د هلتو وس، تخ ،رنتت ، تخگو هت استت قت ل و ف »؛ 58«س قلاها زها و

.«است تس اقهخوا، ننخ پ اش ز پسو، گ ،ت نس و ظس ا،ق خگ ،

د ،هتت ه سطتتسو تتس خ هتتخو ج تت وقتتم ، استتلامرس و تتتسوهتأستت

وقتم . گهتس قتو صته،ت واستلاق ه قوتا ، دو اقنصت واهن و وفسهنگ

طتته، تتا ، قتتس خ و هق تتنبسهغ طتته، تتام استتلام استتت و رتتا، افن تت ،ات

ع( تا خ تههتا فتساواخ شتخ استت. ب ا تا ص( و ب پهت قبس ۀسه ، ست هق نب

و دقتت هتت د قحسوقهتتت،فتتع د تتسا ،اهگدتت رو وقتتم استتلام خگ رتت ا،

ت و ردتگ دتس ها، ساقتت ا ت خ تا پ اد ه و ا تا گت ، ره قوتا و دقونه

.854ح سد قح خح م؛ پهدهم ص . 31 .؛ پهدهموفس قص ف و هس . 37 .990ص خچه وقف در اسلام،یتار ،اکبر یشهابی، عل .53 .36ا ر م .58

45 فصو توم: وقف

طته، تا ت قتس خ رت ا، رتک هته خگ ، قنوت ل استت. هسننتخ ، ره خ فسهپ

وت ساتتهتتاستتلام ا، دو تت اقتت تتا وقتتم اشتت ، دتتخ استتت رصتتس

تا گهس تخ قتو جتا هم نه ا ، قتس خ ذ تس شتخ استت ننت و االاقهقف ه

ه قوتتاهنتتگ وقتتم ، فس تهستتواخ قتتس خ استتت. قتتس خ ، رهتتتأ وقتتم قتته،

ف تتم خلتتا »: رتتا اشتتنا استتت. ذ تتس وو قه تتهو روس قحنتتهاهتتتأز واستتلاق

، 54« مهعم و ت هبخ له تا إخ ال تا ست رم رالتذ و وخ قت ست وا فن ت إز تا و ت

واستتلاق ه قوتتاس قتتس خ ، گ تتنسش فسهنتتگ ، هتتتأز دتت ا هتت قتتا وقتتم

ع( ب قوصتتتهقهمص( و ا تتتا ب پهتتت قبس شتتتهه ،فنتتت ، و مهاستتتت. ه چنتتت

اد ورتتو ت هتتوقتتم ا، اه فوتت ، ،واج و گ تتنسش رتتقتتهل صتته،ت تتا

است. ه ساه، ا،

، و، وتتخ ا، ظ تته، استتلام تت شتته قتتوخ هتتا احبتت آ هتت ق تت اوقتت و

و ل قتخ استت ت شت وم ال ت رت م رت ا ، ا ت اد وسن ا هع هتهها ا تو ل

هتت پسسندتتگ فنتتا و اانصتت ص خ تتا قو تتخ و ر هعهس شتتهتتگ تتنس و فساگ

و بتش شتخ گسفنتا ت ، تا ز هت ، و خ فبتس و ت ت ها ، ،ا تو لت بته

فتت تته ر ت ق تت خ اهتت ، ح ،ا اد ر فنتتا گ تتنسش وو فسهنگتت واهن تت و

.است

ص() ی عصو یوقف تر س

:خرفسق وق لا و اهو الله وص قبس هپ

ة و رتتإذا قتت ت الإ تت خ ا ب تتع و تتا إلا قتتم زتتلا : إلا قتتم صتتخقة ه ، »

،شتنا و تش قتسگ ا ت خ ت «54خو ه لتا رت ننفتع تا و ولتخ صت ل ر و

ا قتس م ت وق تخگ ،( ا دت بو دز: صتخقا هت ، هت قگس ا، سا ن شه قوق ع

.«نخ ش و را سا د ، ههلشه خ و فس، خ قنخ س ا، خ

سه بس 818ة ر . 54 83418 ا ح لالحزاخ هق 54

41 وقف علم و فناوری

فوتت ، ،واج و رتتقتتهل صتته،ت تتاص( ب ا تتسم قبس هتته پهو شتت ،فنتت ،

قههتب تا استت. وفساوا ت ت هت اه د ا،ا واستلاق ، ه قوتا گ نسش وقتم

ج ق بتتت خ ، ه قوتتا ر نتت وقتتم و ق تته اا خ حضتتست تتا تت دخ هتتتأ

اته وقت ل ت ت لاق ا، و دت س تخ قتو وم ستو ها، قتؤقن د ،ه اشننخ

ننخ. ا رسه،ا وقم اقه، ا

استتلام قبس هتتپ م وقتتم ، استتلام تهستتطه تتنو رتتت ، کطبتتق قتتخا،

م شتتخ؛ خ حضتتست ، ستت ل ستتهم هجتتست پتتس ا، هنتتگ احتتخ ص( ا جتتب

دتت خ را تتا ا تت «م ال تتبواه تت ت» هستتن خ و قز،وتتا تت ،ا تتا تت م هفتتت

ت خ ،ا پتتس ا، ،ح تتت اتته تتا حضتتست هتت ه تتخ و تهل ا شتتخ وقتتمرتتهخ

س خ. آ( واگذا، ب ف ط ا

حتتق ال تتؤقم قتتم و تتا و رق تت اخ» :فسق رنتتخ قتتوص( ب ا تتسم قبس هتتپ

ا و قصتتحف و،زتتا او تتتس خ قهتتتا ون تت دتتس و ولتتخا صتت لح ح تتن تا وتت

اهتسا و صتخقا ااسه ت قتم نت او تسا هنت لا تم ال تب هق جخا نت او

ا وتخ ت ز استت هت ن ننتخ » ؛« تا و حبا قم وتخ قهتتا هو حصحا وق لا ف

گت ، ر ا ا، اته تا ت و: و ت ،ستخ قتو تا او هت خا، قسگ قؤقم پت اش

ا ت وقس ت او شتخ د تسا وم اته ها ه دت ت واست فس، خ ص لحگذاشنا

دا خ ،ا هت ، ت د تس ا ست انا استت ت دا، گذاشنا شتخ ق تجخ ا

م رتتا، ا .« ت اتته ا جتت م ا استتتهتتا ، حتت ل ح تت اد صتتخقا رتتستت انا

وقتم اقتهال ا،،ش و ت و -8س : ت خ هت ا ،ا ستا ق ته تتهاخ قتو رحتخ

ج استتلام ر ، طتتهل تتت ، -4سشتتخ استتت؛ ذ مرتت، رتتکفس، تتخ صتت ل ،

ا تش و فس، تخ صت ل وهته اشتنا م وقتم اقتهال ه ت پذرس هخارو وا،تب ط

و فس، تخ صت ل ا ت خ تا ا تش و هوقتم اقتهال وت ستن -4استت؛ و

.شه قو

49 فصو توم: وقف

الجن تتا للتت ت تتب و الس ح تتا » :ا تتخ فسقتته بص( قبس ا تتسمهتتپم هه چنتت

53للتت واقتتمو ،ح تتت قنو تتق تتا تت ،اخ ته تتا تتا دتتت قنو تتق »؛ «

.«است گذا،اخ وقم

ونت هو هت د ه تا والگههت ع(ب قوصتهقهم ا تا ص(ب ا تسم قبس هت وتخ ا، پ

،فنت ، و فسهنتگ ننتخ توهتهم ت خ تحبتق استلام ه تننخ و ،فنت ، و گفنت ،

ا حضتست ت تت جت استت ع(ب ا تا ت وقتم ، ظتس هق خ است. اه

خ هتت مهننتت وقتتمهتتخو اتته ،ا ا، هتت رش قفن قتتاوا، رلتتوع( ، ب و تتو

وتتم النتت ، و وصتتسفنرالله تتا الجنتتة و وهلجنهتتل الله وهتتاا نغتت ء »: نتتخ قتتو

قنظته، تا »؛ «55ض وهته و ت ته وهته ههم تبت رت وصسو النت ، وتم وه ت ر

ا، خ ورت م فسق ر خ قتسا اات دتت تس ستبب تا تت وت ال ت ره تب ، ت

ا تتتت دخ. ، ،و،رتتتت و، فسق صتتتته،ت تتتتتش و،م ا، و تتتتتش ،ا ا،

.« هس ه رو صه،تخ خ و هسف ه رو صه،ت

و تو م وقتم ،ا اشتنا استت ردتنس هع( ب و تو ع( حضتست ب ا تا خ هت ق ،

و ددتت و،، د ،هتت ستت ل اق قتتت اتته تتا وپتتنج ه تتتع( ، قتتخت ب

،ا وقتتزا،ع فساوا تت و کاقتتلا قرتتم طسرتتقدتتغهل ه تتخ و ا، ا غتتخا،د

صته،ت تا اتخا د، ت ،ا ، ،ا هت ت غ غتلات و، خ. خ حضتست ست ا

و سشتت خ و ، اتتس س تتخ قتتو ق تتنحب ا فتت م رتت ت و صتتخقا واهتتب تت،

.س خ و قزا،ع ،ا وقم ه غه ا

قهقهفت ت ا،ه تا فبتسا ا تا شتخ. دو تسا حج ج ا تا اتخا د سا ه غم را

خ ا تا اتخا وقتم هت ح ه د تسا ا ت ع( صتخ ندت ا ب ته ب و وحضست

الحتتبس الصتتخقة و »ا فسقه تتخ: تتت شتتخ استتت رتت . ا، خ حضتتست ،واس تت

8444 ج الفص حا ح .53 834/ 813 ح ، الا ها، .55

44 وقف علم و فناوری

،ا هتت خ ا تتخ هتتس ذاصتتخقا و وقتتم و » ؛«56هق تت هستتت خ فتتخو هه لهذا

.«خه قت( وا ه،و، اه ش خ بق د سا

.نتا وقتم ته راته ،ا ، قخ هت د ت غ ا، د ،هز ت هآ( ب ف ط ا حضست

، ا نتهخ هت ا ت اته ،ا هت د ت غ ع( هت ب ح تهم ع( و اقت م ب ح تم اق م

تا ت م ت غ صتب و ت غ قسهت خ قوتسوو استت وقتم نتا ر ولتا قخ قح تة

،فتع دو اقتهال اته ،ا ، ،ا اتخا و تسا کاقتلا ع( ب ا تا س رست .ا تخ س

ز هتتع( ب صتت مع( و اقتت م ب تت قسقح تتخ . اقتت ما تتخ تتس ، فبتتسا وقتتم هتت

.خنا اشننر ، قخ وقهقهف ت

نة وقفیشیپ

، ارتتم تتش پهدتتهنا وقتتم ، استتلام ستت رس قتتذاهب ارتتساخ و رگتتس

گس . ده،ه قسو، قو

وقف تر اسلام

،ا ، شت س ،ستهل اتخا ظت م وقتم ا ت خ گفتت روقم نةهدهپ اصهص ،

ا تسم تا پهتسود ا، ستننو تا ا، ،ستهل واقوتا ا،ارتم پسقخرنا سقسا، س .

رو ، و تساخ و ت د شت سه د ستزا تا ص( قو ق خ ه وقتم بتش ب

وقتتم ، ه تت خ استتلام و ه زقتت خ تت تتخرم تستهتتب .58ارفتت تتس استتلاقو

و تو تحبتق پهتخا ته و قنو قتب خ حضتست استلام په قبس گساقتو ،س لت

ت ا و ا،ا تو ت رس و حفتس نت و ارجت تن خ ت ت قو ع( و ساخ وب

وقتم ، ه تت استنف افتسا ا،ا تو ،ا تحتت ونتهاخ ز سات و قنت فع ارتم

ستهس پ تنخرخ ا، طتسو ا تا اط ت ، بع( و ارتم ،وش و قسا، ا تخ ق ن نخ

ال تو ق ته ة ا اقتا ر فتت. ، ا رت خ و صت لحهم افتسا اهتس و هله ت ،

طتهل تت ،رج ارتساخ ،و تخ ه ،رتا ه رگت ا صتو اشتنا و ، وقم و صتخقة

قبتت ا، ، ارتتساخ هتت د حلهقتتت،ا طتتو تتس استتت. ، و،اخ اد ورتتو

433ص 4ج و الإسلام . 56 . و :ه و 8ج ق قهآ قس خ. ( ت و ب ا بس وخو هس وفسش .58

41 فصو توم: وقف

و تتا قو تتخ و شتتخ قتتو ة وقتتم و تتذ، تههتتا ظ تته، استتلام هتت تتا ق تته

اقتتهال و اشتته صتته،ت تتا هتت ، و ونتتهاخ تتاگد تتب ذ، ا،ه تتا هتت تدتتلخ

.51است شخ قو هخرا

ان وقف تر ا

ا جت م ا، رتهم اته تا تبوهتت تا م ارساخ ا، و، ستن خ س ه د ،ر رو

،ستتهخگو تتا و تتع هنهارتت خ ه قوتتا تههتتا ورتتو تتاو ا خ ،هتت د هتتک

تتتذو،ات و قهقهفتتت تو اتتته هتتت د تدتتتلخ تتتساد گ تتتخا،د تتتس و

قهقهفت ت هنتخ دت خ قتو شتهاهخد قتنبم ، ستت استت تا .57ا خ اشنا

تته و قصتت ،و هتت پسسندتتگ ، ارتتساخ ستتن خ فبتتط قنو تتق تتا قو تتخ و

استتننب ننتتهم قتتخر و عا، قنتت رنتتو و قتتذهبو اشتتنا استتت. ه چنتتهم

و هرتتا لستت ان خ ا، و،اخ صتته،ت تتا تتا وقتتم اقتتهال شتته قتتو

س جهقه خ هدنس قنخاول شخ است.

ت خ وتسب ق ستت تا ساخ رت م اهساخ ا، ،قت خ تصتسو ستس،ق رت ا اوق و ،

تهستتوةاول قسح تتةگ تتنسش و تحتتهل تت . ،و تتا دو ، قتتسخ اول هجتتس

ا تت و با،ا تت«قفنتتهح الونتته » دهتت ،قتتهمساخ تت تصتتسو رتتوقتتم ، ا

سا رت ، شته قتو ق هنتگ تا تصتسو ، و، تخ( غت ، رف ، ا، طس ا، ق خ

وصتس ا تا ت ووب ست د وقتم استت. ، و، ا فت ل ، ح وا،ا گه ا ارم

، هتت خشتت ست ا، ،قبتت ت قهقهفتتا و ، قتتخ وت تتخخ استتلاق رتتوطلا

ش و اقتسا و و،،ا رسا تخ ه ت و قتس م ا و،و تا فزو ت واستلاق کق لت ت م

ا، اتته تتا ال نفوتتا وتت ماقتته، د،ا تتسا د رتتتجتت ، قهقهفتت ت ، و ز،گتت خ و

ذاشننخ.گ گ ،ر

وهشش قح ختب ا دخه ،،شلسها الاف ( 8451ب مرخالخه،ش وه خا الله فض .51

. ا دگ ت ساخ دز قس ن ا :ت ساخ پوو ا ش . و :ه و 5 ر ب الصخق ت حخرالهص ن ب 8ج و ف فسوع ( ت وب ونه .57

46 وقف علم و فناوری

تتا تت م دلات ا ا،لهتدتت وم قتتسخ ن تت ،م تتة ه خ ، ه ، و، ستت ق

وخگهقهقهفتا ،ست و ، ق ت هخ و ا،ا ت ت ا تا ت قتخ وهه اهاخ اوق و ر

قضتت ت تته تتس و تتخ ا ا، اوقتت و ةفتتهوظ قبتت ا، خ استتت. تتس قتتو

م و، رتتا ، ا تتشتته وهاخ اوقتت و قو تتهم قتترتت قتتخخ وهتته تتااستتت. ا،

تتتسرم ق تت نتتهخ گتتس را، طتتسو .فتتساواخ تته استتت تتبت تتاقهقهفتت ت

وقهقهفتا ،ا ا،ا ت و ،قبت ت ته ددت و،، م هم و، ،قت رت قنبع ، قخ ، ا

و تهتتح و ورتتت وهتتاه لتتذا قهقهفتت ت ا، ا تتخ قتتو لهتدتت ددتت و،،

اخ حلهقتت و، ، ورتو تا ( 347 - 888 ، وصتس ستلاهبا ب ساته، ا، ته .

ا ن تت ب قبتتس حلهقتتت ونتتهاخ تتا م( تتا اصتتف خ 365 - 315دتت بق ل

شتتخ تته شتت س اصتتف خ تهستتوا ر فتتت و و،رتتس ا دتت نخ او رونتتو اهاهتتا

. ا، ن هت د ن ه د ،رت د ،ا احتخا و وقتم اقته، اهسرتا ته ال ک ظ م

وصس ق جخ ه قع فو و ش س و قخ،سا ظ قها است. ق خ

و سات خ و اشتساو رت ساخ و تع قهقهفت ت شتفنا گس رت ا ح ا قغتهلاخ تا

، و، وس طهستتهاهاهتتا صتت هتت د تتتلاشس تتخ. ،ا تصتتسو هتت خا،

ظتت ،ت وهه ارنلتتا سسوستت ق خ ا خ تتا و تتع قهقهفتت ت د تتسا ه تتههلا

لاتل خاشتتت و قدتت وجتتا اتته هگسفتتت ن و تتخ تتاه ،ا اتت هتت خ تتس

فتتتت. ر تتت خ قغتتتهل ا اقتتتا ره چنتتت خ تتتت ،قتتت خ استتتلام و، خ ا

ته ته، هت تا ق ته ة وقتم تههتا و، ا وا، وتخد تت ،رج ارتساخ ق نتخ ،

ه،د ، اساست خ تز،گ رتخ ت م تتس . ا، قهقهفت ت ته ت ورتو تا و شتخ قتو

خ تحتت ست ا اته ، ارتساخ اقت م شت سه و بت گه ت گه ا خ ، غ ،اخ

و حنتتو تتساد هتت خستت ات و تتساد ه تتا قتتذهبو و و تتهقو فساوا تتو

، ز رلتو تبسرتز اد قح تا ات خ و قدت خ وقتم تس . غت ،اخ ال بتخآ هت

.63 خ قسا، ا احخا س و قهقهف تو ساد «شنب غ ،اخ»قهسهم ا

ا ندتت ،ات :ت تتساخ نتت ن تت ،م دج تتخلت وفسهنتتگ ف ،ستت ( 8418ب قح تتخ م هقوتت. 63

.شرسسا

47 فصو توم: وقف

حتت ز ، ه تت نتتاهم ،قرتت ، ا وه تتخا الله فضتت مرخالخه،شتت هتت د تتتلاش

اقتتخاقو تته تتا او ، تتتسرم ق تت «، تتع ،شتتهخد»احتتخا ت استتت. هتتاه

،قهنا و ساخ ش سه ا ج م ا .

ا ستتبب تحتتهل تتهع و رس تت ا صتتفه وقتتذهب تهتتق ه و،اخ ا،ارتتم پتتس

ا ا، د تتسا وق تتنب لاتلهم و، تدتترتتقصتت ،و قهقهفتت ت گدتتت. ، ا

، ه تتا وگ نتتخر ا تت قتتخ وهتته تتا اوظ س ظتتس صتتخ،رتتقهقهفتت ت ،

تس و تخ س اوقت و اشتت و ظت ،ت تس اوقت و رت ز،گ تا ت م و، دش سه

هتت تلهتتا هتت ، تت ،وا تتساه م تههتتا قههتتب گ تتنسش رتتا تته . هتت خ

ا رخ. ، و، صتتفهرتتم و، گس رتت ، ا ووقفتت ا ب ،هتت د بو هتت اقتت قزا

اشنا است. تهه و ق دسفت هقهقهف ت ،شخ و پ

و تت و و صتتفهد ا، قتتسخ شتت ز ه تتت سه ، ق تتسو،شتتخ و لنتتخگو شتت

، . استتت تصتته، غهسق تت تتخوخ تت وقتتم تبسربتت قتتسخ هجتتخه قتتهلا د

ستنت وقتم ،ارتج شت سد قن بتق ت هت د قج هوتا و، و و ست انم

رت شت سد تا و، ه تنة ق تجخ ال نفوتا وت م هت د قج هوا. ارم 68شه قو

قسا تتز فوتت ل شتت سد ،ا ، قخ،ستتا و ح تت م و ستتسا و قهتتخاخ و اتت خ

. قهقهفتت تو تتا تتساد ارتتم ا تتخ قتتو ،ا،هتت تدتتله ق تت هتت د قفصتت

تت فو لهتتت اهن تت وو ،قتت خ هتت شتتخ قتتو ، ظتتس گسفنتتا هتت قج هوتتا

تضتت هم تحتتسک و فسهنگتتو اقنصتت د اتته قج هوتتا و قتت ق تت ،

شتت سد ا، هتت د قج هوتتاپهرتت رو و شتتلهف رو شتت سه ه تتخ. ه تتا ارتتم

، .64ه تتننخ تههتتا ق تت سهتت و صتتفهرا و ق هتت ، ، ارتتساخ هنتته، پ و،اخ

و س تخ قتو اقته، قهقهفتا ،ا تبهرتت اته ورتو تا شت ه خ صتفهد وصتس

ق نتتخ ستتن ا قب ، تتا قتته، احنساماقتتلاک و اقتتهال ،رتت د ،ا تتا اقتت م

وقتتم تا، ه تتو التتخرم صتتفو ،اقگتت شتتهجت قدتت خ قتت و هتتز ا، هتت

د قح ه فن گذ،د هت ا ت ،ر چا وقم و س،سو ، س سا گ ا خ . 68 فصتت ن قا وقتتم قهتتسا «وقتتم ا، رتتخگ قبتت و استتلاقو »هنتت تو قح تتخ ا تتساهه .64

.37 ص 5 ش ه ورخاخ

48 وقف علم و فناوری

، وبت آ شت قهقهفتا ، اصتف خ وهته ا، تا ، ،قت خ و ن د. س خ

و رگتتسد شتتخ. ارتتم و و تت ،ت رلتتو ا،الدتتف ء نتت ، تت ،ا، شتت س وقتتم

.64 ،وا ساد ق گساخ است

هگ تتا و ،واج ا، و،اخ صتتفهرا تتا وتتخ رونتتو پتتس ا، فتتهذ فسهنتتگ

تفلتتس غس تتو ، ظتت م ا ا،د و فسهنگتتو دتته، هتتنش وقتتم هتت د شتتهه

و تت ،ارو تحتتسک و قتتخرسرت قب تتو اتته ،ا ، حتتخ وستتهوو ستت ، خگ

و اونبت قتس م تا رتم قبتهم هنتو ه ت خ است اقت تا ستبب ا ا، ست

ادتک دتخ و افتسا هله ت ، و اهتس تو تا ا خردا اهس اسلام ،ردا ارم

و ت ا و قتؤزسد ، و تساخ هت د قتخم اته هت د ا،ارتو و قونبخ ا وقتم

ال نفوتتا وتت مقتتذهبو و هتت د قلتت خ ورتتو تتا خ شتت سه و شتت س اصتتف

اونبتت ات قتتذهبو و شتتسارط . قهتتزاخ قهقهفتت ت حل رتتت ا، ا تتخ س اشتتنا

.اقنص د قس م ا،

ا ر ، قتخخ افدت ، ت د خ و تع قهقهفت ت شتفنا شتخ. ت ،و ر سبه صتفه

و دت وم ق ت ،ج ظت ق هتتأق د تسا د ووتهها ،ش تا اقته، ظت ق و

، تتخ قصتتخ اشتتت اتت خ تتسر ا رتتس . ، و، ، خ تت تتبط ،ا ا، قهقهفتت ت

تهها د خ هخ اق قهفق دخ. خ ا قهقهف ترق نخ صفه

م رتتا ا ، تت و رهتتگذاشتتت. ا،وپ وا قهقهفتت ت ،و تتا فزو تترتت ، و، ق ه ،

ا تخ گفنتا قهقهفتا ست م فتساواخ ک ا، اقتلا ا تخ تس خخ رت ساخ رت و، ا، ا

ا، شتت صتتسالخرم ، اوااتس و، ستت نت ا تت و، تتا ل تت دا،ه تا هتت س

و وقتتم ق تت هخ د ،ه تت کاقتتلا»: هر تتخ قتتوس استتت تتخخ رتتساخ رتتا

رتت ، ،ه تت ووقفتت کخات اقتتلارتتا شتتخ استتت. و تتقتتخا،آ و بتت ع قنبس

ا قببتس او ، شت س ت خات قهقهفت ت اقت م ، ت بع( رت و اصتهص تا است

هفت ت اقت م ، ت بع( ، قتخ قهق د. و«ه تننخ ، ق ت ه ت قد خ واقع است

س تتهتتزا، تهقتت خ بتتخ و هتتزا، اتتسوا، غ تتا ذ دتته، شصتتت ،ا ، سساستتس

فصتتت ن قا تحبهبتتت ت «پووهدتتتو ، قهقهفتتت ت وصسصتتتفهد »ستتتوهخ ه اح تتتخ . 64

.68-48 صص قد خ: ا ند ،ات سن خ قخآ ، هد 44 ش ، هغسافه رو

43 فصو توم: وقف

ت قوتت و ه تتخ شتت هتتقهقهفتتا ا، ا خ ق ل کاقتتلا وهه ارنلتتا. نتتخ قتتو

چتا .« تس قتو فتت را، قدت خ ، هتزا، تهقت خ وست ل النهلهتا حق ونهاخ ا

استتتقهقهفتت ت ب قتت هخ رتصتته اه هتتت ورتتو ا، ساخ رتتج قو صتتس ار ، تتت ،

سسوستت ق خ دتتت حتتخو تتا تت و تتع ارتتم قتت هخ قهفتت تا ا ا، قه تت

.63گهس قو

هخرتخ هت د قح تا اصتهص ، ارلو ا، و هش اشتنه م تا وقتم ،ا ت

ا، قتس م ا تت. البنتا هت د گتسو اونبت ات قتذهبو تهاخ قو دهم اوه خ و

صت حب ق لتو تس . اگتس فساقتهش اقنهتت ،ا هتز ب رتخ ق ته ا قه خ ، ارم

تس قتو پسوا اشتت تساد حفت ق تک اته خ ،ا وقتم ا، سه ست ولت

قتتس م نتتس تتا قتتسو، تتا نتت سارم ؛ اشتتت قتتو ولتتو ، تصتتسو اتته گتتا

و رتت شتت رخ ق للهتتت تت خ ، س تتخ قتتو و لتتس ق تتنبخا ا ولتتت تههتتا

تا هت ،د گسفتت قتو قتسا، تتس قحلت هخرختس س پ رتا و اس ستو ه د قح ا

وقتم ، و، ق ه ،رتا تس رتخ تو . رخ تخ تو قتم تس خ اقتلاک اته ا و

بتتش رتتخ قتتو شتت ، تتا تتا و،اخ تدتتله ه تتنا اولهتتا ت تتساخ نتته و

، ظتت م ستتننو ق هتت ، اغ تتب » اشتتنا استتت؛ ا لتت ، غهسق تت اس ستتو و

، ا تخ ته حلهقتت هت خ خ ا تخ، ،اخ ستت حنتو اگتس قخ و ه د

استت. ظت قو تا تس قتو ا ظ م اسنها، وقتم و ت وقم و قنلو ق لب

و ا، ستتهد رگتتس پتتس ا، اهتتساد صتتهغا غهس ولنتتو صتته،ت تتا ستته رتتکا،

ته استت تا ا نتهخ هت رو فو لهتت ا، و تخ غهساصهصتو صه،ت اوقم

و وپتتسو،ش قتته،شنتتهخ هتت رو ستت ،ق خو هتت و،ا،ت تتا ، حه تتا تت ،

،قتتت خ ب ا،الدتتتف ه قتتته،ش وتتت لو بقل تتتتب و قتتتخا،آ( خاشتتتت و

( زر تتنو و تتتأقهم اهن تت وو بارنتت م و هتت ،ق گتت و هتت ه ،ستتن خ

( هتسو بقنتهات هت هت و هت پت ق ن نخاخ وجز و ا،اقت ( ،ا و تسا تسد ب

، ست ان ، فسهنگتو شت س ت تساخ ا، و، ، رت و وقتم » ( 8488ب پسوا تا ح هنو ش . 63

-883 صتص 31 شت ، فصت ن قا تحبهبت ت هغسافهت رو «ق ه ،را تت ه ته،د استلاقو 843.

15 وقف علم و فناوری

( اقنصتت ب ،ا،هتت و تت هم( ه تت ستت ، خگو و هتت ر چتت لو ا ب ،هتت ب و

ا،شتت و تب هغتت ت استتلاقو ،،اوتتو و غتت ت( و،ا،ت هتت د ،قتتهم دتت و،،د ب

رتم( حتج و ،رت ،ت و حنتو ست ،ق خ قهتسا فسهنگتو تب هت ب دس نتب و

.65( استال نفوا و مقذهبو و بحف و احه د ز ، و ن ه د

زسوت نتتخاخ نتتس ا، طسرتتق وقتتم تتا تتک ه ،قنتتخاخ ، و، پ تتهد

،ا تا واقفت خ تساد اهتساد هت ت اته ،قبت تو . ، و، پ تهد شن فننخ قو

هتس و، ،قبت ت و تهع س تخ قتو وقتم هدنسرم ، قتخ شتخ ا،اد نها خ

تته استتت. ، و، قنن ستتب تت شتتسارط اقنصتت د حتت تتس خ و،

ق لتتب و بتت فسهنگتتو شتتو ا، وقتتم تتا ، ا تتخا،ه ندتت پ تتهد

ق تله و و غهتس تج تو تجت ،د قتذهبو قه،شتو ،قت و هت د قلت خ

و ، و، ق هتت ، ،قبتت ت ا تتخ شتتخ ته،رتتع ، سساستتس شتت س هدتتنس نتتخ قتتو

.ا خ ه قحخو ،ا، و اطساو خ قن س ز هدنس ،

، و، پ تتهد شتتل رگتتسد ا، وقتتم تتا تدتتله هتت و نه هتت د

قهقهفتت ت پههستتناشتت ت تتت ،رج تتا . رتتخ قتتو وهتته تتااستتت اهسرتتا

، قنتت طق ادتتک و ؛ تتخا قتتخ وهتته تتاقنن ستتب تت ه ،هتت د اهن تت وو

و تتتأقهم ب شتت قهخ و قتتس م؛ ، ق تتهس ا ب ،هتت باحتتخا ادتتک ه تتا

احتتخا قن ستتب و تتو هتت د قحتتهط ، ؛ ،وا تتساه ستت ات هتت تت ،واخ

و هتتت ،ق گتتت تأستتتهس ،ا ه تتت ،د و ، قنتتت طق ه ،قنتتتخ و ؛قتتتخا،آ

واقفتت خ ق تت خ استتت. تتخرم اقتتخاق ت ا،ه تتاقهقهفتتا هتت د ه ،ستتن خ

تس استت؛ تستهب واقم تههتا تا قبنضته ت هتس ،قت خ و ت تا وقتم

دتس ، و، ق هت ، پتهش ا، تأستهس قخ،ستا ا،الفنتهخ تساد حفت و ق لا

. اه هنتو تا شتخ قتو قذهب ا، طسرق ارج قخا،آ و هتا و ت تا وقتم

هتت د ستتبک ، تتتهاخ قتتو،ا ا تتخ قتتوارتتم و، تتا ارتتم قتتخا،آ واقفتت خ

قتسا، هت خارتم قتخا،آ و حجت قهقهفت تو تا تساد هنت ت قو ت ،د و تز

«و هغسافهتت رو شتت ست ساخ ، و، ق هتت ، وپ تتهدشن ستت وقتتم» شتت ح تتهنو پسوا تتا . 65

.843-888 صص 34 شفص ن قا تحبهب ت هغسافه رو

15 فصو توم: وقف

قخ،ستتا ا،الفنتتهخ و شتتن رو تت ا تتش رتتخ. پتتس ا، تأستتهس ا تتخ قتتو

. ارتم ،و تخ ، 66شتخ قتو هخرتخ قخا،ستو تا ستبک هخرتخ احتخا و وقتم

و هت قؤس تا خ ، ه ته،د استلاقو ت ارجت بت ل احلهقت پ هد و

ر فتت و تس توتخا بت فسهنگتو تتسد ستهع و نه ه د اهسرا وقفتو ا وت

س تتا فسهنگتتو له تتنس رتت نهتت ؤافتتزو ؛ ق نتتخ ق شتتو ا، وقتتم ، دتته،

البس،. فسهنگو

ب، ( ونتتهحضتتست اقتت م ا دو تت فنتتها وا بتتلاب استتلاق دسو،هتتپتس ا، پ

صتته،ت وت وقفتتلهتت ، ه تتت ،گدتتت اوقتت و ستت ق تتا ق ل وساتتتههتغ

،خ رت ا قهقهفت ت لت نر تس ا وقتم قبنت ب، ( ، قته، و اقت م دگسفتت. فنتها

م ه تت د رتتس ،هتتتأز تتخاخ و تت شتته ق تتخ و وت تت قهتتوقف حتت ل

ا ،ا قهقهفتت هتت د ،قتتهم وجتتا اصتتلاح ت ا، تت ه ، ن تتا هتت رو رو،وستتن

س ستت ان ،ههتت تغهتتا، قب ووتتهاق گذاشتتنا استتت. ه تتخس تتتصتتسو

هتتافب ولارتتتستت ،ق خ اوقتت و و ا ا، خ تحتتت ظتت ،ت قبتت م ولاتلهتدتت

م وقتتم ولتتت احرتتقهقهفتت ت و ،و د هتتلا،م ، ه تتت اح مهب قتتها رتصتته

وم اقتتس ق تت اهن تت ورتتس ، اهتتافتتسا ا خ تتت رتتستتبب گس وشتتسو ق تت

ننخ. ت دنس قد ،ه دو اقنص وفسهنگ

ذاهب وقف تر سا

ددتته،ه تتت ، ه وو شتتسق واستتلاق ددتته،ه و رتتستتنت وقتتم و

خ هتتت ، ق بتتت ورافس وهس استتتنسالرتت بتت و،افنتتت هزا وو حنتتت وغس تت

م رتتا م ستتنت وهتته اشتتنا استتت ورتتز اهتت وهنتته د رلتتسساپهستتن خ قس

زهت اته رسهت د و هت صتهقوا ه ت ه هت پسسندتگ قو تخ داقهام سا

ه تت خ رقصتتس ستتن خ ، ورتتو تتا ؛،ا اانصتت ص ا ه تتخ روهتت قهقهفتتا

وهتته وز قهقهفتت تهتتاستتلام م قبتت ا،ه تت و ف تت ،وم و ژاپتتم م وهنتت

هتتت تتا ت ،ر چتتا وقتتم و س،ستتو تت ، س ستتا گ تتا گتتذ،د»د قح تته تت فتتن . 66 .« خ

11 وقف علم و فناوری

و گتذ،اخ هت خ د ،ست ، و هت صتهقوا قو تخ و ، ت خ رت هس دا سا اشنا

و ا تخ گسفنتا قتو ا، ، قتخ خ تس و هنت خ هت تسه م هت استبم و، خگ

قتخا،آ وا تنا تا قته،اخ ا تش و تا س تخ قتو وز خ ،ا سسپسسنهاه

.68 ا خ قوقو خ اخق ت لا،م ،ا

م رت ز ، اهت وقتم ق تسح شتخ وم ،ست رت ونتهاخ تا ت هحهق ا هنگ قو

هق ت و ت ههخ ورت قبتخآ و ،ست لا حها، هت ، ا ج فتت. رت رت م قههه ره

وقتتم وهتته ، قته، وز ق ت لب هتت «دپتهلس حتتها، »ه چتهخ ،ستت لا بع(

گ وم نت هوفو ت دا ، ا،وپت رت سها اقته، وز اصت هت قبتخ و قندتأ ا گ ا، .

ا جت م خهت م و ت ،ا ،وح رت وتخ ا، هنتگ ا د،وپت ته استت ، ا وه

وبت ا، ست رتبس استت قن تخخ وصتس اقتسو، د هت ا ت م ه. قغسب ،قت ا خ ا

ساخ و هتتا، پ دق نتتخ گ تتخا، واهن تت و ق تت تتا وتتتهه ستت ل قبتت

د تسا و تهت ق ل 8135ا، ست ل تا خ ل ت دته، هتز ا س ل نخاخ ه است

هخ ه تت ه و ،وحتت ه ک تت ولتتت تت و نتتخ ا، قتتس م ااتتذ قتتو تت ه

.61ا خ س ت هام قنظه، ر ا ا ه رو قح

سات لت ش تفرخاهت ، پ رو تس ههاقتع ا،وپت م استلام رته شتسم و هق نب سهتأز

تت ؛خ ا گ شتت رت گسفتت و ت ستت تتهاخ وساهاه ا ،ا ها دو ه

زهس ا، اونتتساو و اذوتت خ تتا ارتتم تتتأ وساخ غس تتلتتقنف ا، د ،ه تت تتا هتت رو

اتته «ت تتخخ تتت ،رج»نتت ب و،ا تتت ، رتتو ؛ا تتخ تته س ر تت گزشتتگسو

فت ق تت تا فبتس و اسافت ت هنت ک ت ا شتسم هخ نها رش » : هر خ وق

، ف تفا و تا ظسافتت ، هنتس سست خ وشسم نها خ قت ،ا تا فسوتنت خ ور

اهاهنتتخ وگس تلاقتترخرلتت م و تت رتتغتتسب و غتتسب شتتسم استتت و ا شتتسم

67س ».

. ه خ قنبع68 . ه خ قنبع61 . ه خ قنبع67

19 فصو توم: وقف

ورهاشکگ وقف تر ت

ا، د ،هو و ق تت ا، ؛ تترتت تتس و وگتت هره وغس تت دوقتتم ، دتته،ه

، د ،شتتتخ و تهستتتوا اقنصتتت رتتتا، لا ولتتتر د ،شن ستتت خ اقنصتتت

سا ، وقتتم رتت، ؛ ا نتتخ قتتو تتا وقتتم هتت خو رتت،ا تههتتا و وغس تت د دتته،ه

ا وهتته تتخا، و رهتتخ، ،فتتنم ستتسق د تتسا وش صتت هتت د ا گهتتز ، و هتتاان

م قسا تز ت م لتا قهظتم تا حفت رت خ اقه، وقم ، اهلاخ و قنهلق هه

ه تت تب ، قتخ ا، ا، تخ وظهفتا تس است آ قت هخ ا ه ننخها اولرسسق

هت خگتس ش ت ، د تسا قهقهفت ت تا هت رو هزرنتا م هتتأق دقهقهف ت سا

.نخرخ قخ است تلاش قض وم رپخ

ووقفتت وصتتنون د،ه دتته وبتت تها، قؤس تت ت تحب د ،ه تت گتتسر دا، ستته

قس ته تا هت د هزرنتا م قسا تز صتسو رت ه ننخ؛ ، قخ ح ص ا، قهقهف ت ا

د او تت رتت پتتووهش رتتش ر؛ ،قتت هتت خو ،قتت خ هتت ه تت ،د دتتم و تتت

.گس قوز ا ا د نخاخ و قحبب خ رهها

س ت ، وهته اشتنا و ق نتخ را ا، رت سهوقتم و اهتخاو ا وغس ت د ، ده،ه

لتتتتت .رفتتتتته، و ،ا ف تتتتتس ، قس و سه ه تتتتت ، ستتتتته هتتتتت ن

تفت وت و ت قهقهفت ت استلاق وغس ت د دته،ه ووقفت د ه هقهقهف ت و ن

وحتت قدتتل و تتهق هتت خ تتا قبصتته د ، ا، تتخ اقتت ، قتتها، ه تت

وهتته قدتتنسک دب ا تتش و فتتم استتت ا،ا هتتق و تسغر تدتتهوب هپدتتن

ه ننخ.

ورتتو ا تتو وا،وپتت د دتته،ه ووقفتت د هتت هو ن وقهقهفتت ت اصهصتت

م رتتههاقتتع ا وفسهنگتت تحتتهل وا، ا تتزا، ،شتتخ تهستتوا وشتت ل دلتت ر قس

د هتت هق نرتت تتا ا، طس وزاخ و تنتتهع اقل تت ت قتت ل هتتق .ه تتننخ دتته،ه

و وو قسا تتز پووهدتت قؤس تت ت ، هتتو... ، اان وو اتت ها گ وش صتت ووقفتت

است. و، حهست گهس قوقسا، وفسهنگ

ووقتم استلاق قدت ا ت وغس ت اصت لاح ت و سات نج لا،م است تا ر ، ا

:اش ، شه

14 وقف علم و فناوری

8. «Endowment»: خ وقم ت هبتا ت دتش استت دلغه د ا قون

رت و ا،ا ر ، ق لب پهل رساهاه ا فس ه ک ا وونرلاح اص  و

رت   ،ستن خ و ه رت ا دلخ را رسه اه ا ن وهسگه ا قنبع ، قخ ا

.گسرهس

4. «Trust»: ق ل دگذا، ارسسق خ وقم اون ت صنخوم دلغه د ا قون

، ست گسفنم ،ا، دسال خ رت هفو ل دشس ت ا،ا اتح و ت اق ت

ا رت سه ارت خ ات ص استت ننتخگ خ استنف است. تساست تا اونبت ،

.وو هق و

4 .«Foundation»: ت استهس ا ت نؤق د ا ، لغت ا قون .

هت ح مرت ا ا، تخ ا، و ت وقتم استلاق روهت شتب هت زهت سا اص لاح فهم

، قتخش صتسو  ه تننخ و وک قت ل ا ت فوت ل قبننت رت ا رت س پ و ا ه گ

.شه وقا رسهاو ل ا

لتت هتتزا،اخ قهقهفتتا هنتتک و تتز،گ وهتته ا، تتا ر قس قنحتتخ ارتت لات ،

وقتتم وو قسا تتز پووهدتت وقهقهفتتا ه تتت اقتته، و تت 4333ش ا، ه تت

تهت فو لک قتسخ هنته، تا رت ش ا، ه ت و ت قتخقن هت خ ا، و سا و ا خ گس رخ

83 هنخ قواه ا اقا .

لت ست ر قس ورتو تا دتنس دته،ه ها ، رت سها د هت ه ، ح ل ح تس ن

ا،،ش . ا، تتخ و تتخ تتا دو اقنصتت و ستته سو ، اقتته، اهن تت و و ز،گتت

لتت تتس ر قس قنحتتخ ارتت لاتقهقهفتتا ، 44333ا، شتتخ زبتتت هتت د ا،ارتتو

، هتت هق 848ش( حتتخو هستت ل پتت 43ب 8717، قنندتتس ، ستت ل استت آ قتت

هنه ندت و تا س،ست ح تس م ،قت ،ا ، ،قت خ رت تا اگتس ا لا، ه استت

ننتخ و. طت تا ستت اهاهتخ قتخ تت ست ل قبت ه سا س ،ق ه ش ا، ه

قسو،د تس وقتم و قهقهفت ت ا دتگ هو ، ه ت خ تسو،ت وقتم ، اقته، پووهدتو . 83

پوو ش اص طبهوو ده پووهدگ ق نخسو حساخ

11 فصو توم: وقف

، هتت هننتتخ ق هتت د ا،،ش تت و وقفتتهتتستت ل گذشتتنا صتتخه قهقهفتتا و ن

هتت د ، لا،هتت ه تتا قهقهفتت ت ننتتخ قا تت فا شتتخ هتت خ تتا د لا،

.ستا ه خا، اد ه انس و وا،خ فت تن هگ

،ا ، زبتتت روگتت تت لاره وغس تت دم دتته،ه هز ، تتهتت دتته، ل تت خ

ت ا، تتخ تتا اتته هتتفو ل وو پووهدتت و تتا ، اقتته، قه،شتت وقهقهفتت ت

قتته، قهقهفتتا ، 5744م دتته، ا، قج هوتتا رتت ، ا .اانصتت ص ا استتت

قهقهفتتا ، اقتتس ا تتش و پتتووهش 776توتتخا د ، قتتخه 8778ستت ل

قهقهفتتا 813ت و حتتخو هتت و تس ه قتته،ش و تو تت اقتتسقهقهفتتا ، 8156

.صسو شخ است ونرز ، اقه، هبحخو سا ،صخ( خ

وقف یآثار و کارک تها

دو اقنصتت و اهن تت ووستتا ستتنا تت ، س فسهنگتت دوقتتم ، ه قوتتا ا،ا

اگتس طبتق احلت م اوقت و ا ، ت لا تا خ اشت ، شتخ گه ا ه خ .75است

قدتللات ، حت روستزا تا س هتتأز تها تخ قتو ، ه قوا و ت شته واسلاق

ت ، س تتسرم ق ت م و ه اشتنا شتخ. اولت دو اقنصت وفسهنگت - واهن و

خ استتت و ، وتت و و، تتت نهخ تت ، س فسهنگتت هتت د گذشتتناوقتتم ا،

،قنتتخاخ هاتته ،ا تتس ستتس ةرستت تتز،گ ده چتتهخ ننتتس واهن تت و

د تسا وقت ل دقته پدتنها ا ونتهاخ تا اوقت و دلح ظ اقنص . اگ نسا خ قو

ت خ تا رم ارت و ت تا وقتم ،ا ، ، استلام ق تسح استت. و ولت اسلاق

. قت قسا، ا استهاخا ،سهل اخا و ،و، ق

وقف آثار ف هنگ

تتت نهخ و، هتت د گذشتتناا، و تت ، س وقتتم ، ه قوتتا استتلاق تتتسرم ق تت

وقتتم ، وو فسهنگتت واستتت. ا وتت قه،شتت وو فسهنگتت و تت ، س قه،شتت

ک قنبتتع ق تتن س رتت ونتتهاخ تتا ، گ تتنس استتت. وقتتم ه تت واستتلاقههاقتتع

ز ، اهن وو اقنص د و فسهنگو وقم ،اح ا رگ ا 88

16 وقف علم و فناوری

، قتتخا،آ و ه اشتتنا استتت و نتتا تت و پدتتنها ا قس قتتوقسا تتز و تت وقتت ل

و ا تخ ر فنتا گ تنسش جت و رق وقتم ا رت ا، طس ، ه ت خ استلام وقسا ز و ت

تتا ا تتخ تها تتنااوقتت و دنف ا، ، قتتخه ا، و ل تت خ تتز،گ تت استت د ،ه تت

تهستط وقتخا،آ استلاق وت قت ل رت ق تبهرت سستنخ. ا، طس وو ت وقخا،ج و ل

س هت ا،وپت تتأز هت و تس هفسهنتگ ظت م تو ت ،م قتخا،آ تها تننخ رت وقم ا

دستتنف ا، ، قتتخه ااستتت. وپ ستتخا، دتتس قوتت ،و استتلاق گذا، تتخ. وقتتم

س ه تأست رو ا دتجه هت د اها گت هت ا دتگ ست ات ق ت هخ داوقم س

دحتتج قجتت لس وتتزا ا، و نگتتس ه تت د سگتتزا،وو تتهق هتت د ن تتا

و... ا، ال تتو تتهم ، ستت ر ب ت قسا تتت قتتس خ تتس ع( ق تت با تتا

ق تت خ ق وقتتمرتت. ا، طساستتتوقتتم وو قه،شتت وفسهنگتت دهتت ، س

اته ،ا دم شت هل ،ه رقهقهفتا نتس ونت ر قتخا،آ واست ة تا ا تخ تها نا

ق اوقت و گ تنسش رت ا، طس هت خنتخ و و ت و ا تش ر و خ قوسفه ا ه

. فنا استرو ،واج

س ستت ،ق خ ههتت تغهتتا، قب وساخ وتتهاق رتتا واستتلاق دز ، ه تته،هتتاقتتسو،

وتخ تس تن ت تا فبهتا ولتو س ،ق خ اوقت و و ا ا، خ تحتت ظتس ولاتهتدل

وو اهن ت و دخ ا، لتا خ ،ا تا ا وت ق ن تم اقنصت هت تأ خ وفسهنگ

م لا،م ، ه تتت هب قتتها رتصتته مهخ استتت. ه چنتت ه دتت دهتت ت تتس

ق هت خ و و ت ق وشتسو ق ت ت احلت م وقتم و رت قهقهفت ت ،و د هاح

، قتتخه و صتتسو هتحصتت ون قا نگتته گ تتا اس ستت هتت وقفن قتتا تتا قفتت

نتت خ ه س تت اطهتتا افتتسا شتتخ تتت قههتتب ؛قهافتتق ظتتس واقتتم استتت هتت خ

ا، ونتتخ و دتتر گ تتنس قدتت ، ت طتته، تتام اقتتس ق تت رتت ، ا د تسرتت،

ووقتتم قصتت ل ه قوتتا استتلاق صتت لح ت قهتت ت ونتتهاخ تتااتته ،ا رتتو ا،ا

. ننخ

وا بتلاب استلاق دسو،هت تا شت ، قهقهفت ت پتس ا، پ هتخ قتو ق ، دت خ

ت واقفت خ هت هتخاو و اشتنا استت تا ا، لحت ظ تهع ا دسهش ند گرافزا

م قهقهفت ت ، ا تس رت استت نتسا تا قصت ،و ا تأق ق ت و هاه ح زز ه

17 فصو توم: وقف

وفسهنگتت د ،هتت هه قوتتا اوتت ا، د تتسو، د ،هتت هقتتها، ، ه تتت ،فتتع

ه قوتتا ،ا حتت وا، قدتتللات اس ستت و تته و قدتتل وو اهن تت و داقنصتت

. س است

م حس تت رت ج ارسوتت وه وت هت د ،ست ا ق ت هت د ،س لت ا، هم له ا ه

زتت ، ا ر ستتن تها تتخ قتتواستتت. قه تتهع وقتتم گسار تتا قتتس ماخاپ تتنخا ا و

هت د فته و وه رت زرت ه هت د قج هوتا هت استن خ هت ا، قب وفساوا ت دهنس

تا ر تخ تفلتس فس گسا رم فسهنتگ ،واج رت ا ،فنتا ،فنتا س تت هقسا، گ رون هس

گتتساخ گ تتنسش ر وقحتتخو و قحصتته، شتته و تفلتتس ، سس هشتتت و ، تتخگ

. خر

وقف آثار اجتماع

اته ،ا تس ستس ت ت م ست را تز،گ دوقتم ه چتهخ ننتس ووخ اهن و ،

د ،هو ه قوتتا ،ا ا، فبتتس تتا و قتت تت گ تتنسا خ قتتو ،قنتتخاخ و قحسوقتت خ ه

استتت جتت ت ونتتر ، ا، تت خ وو س تتن و االاقتتوا، قف ستتخ اهن تت و

ق ته ا، ااتهت و و ت هقح،ا ، قهتز ق ت ل ت و تن رو اقلت خ ه ز هتخ قو

ه قوتتا اهاهتتخ شتتخ فتتساه ودتتسفت و توتت لهپ ستت ، ،قهنتتا تتا ظتتم ح تتم

ق قهقهفتت ت رتت ، گذشتتنا ا، طس وا، اتتخق ت اهن تت و د ،ه. تت71 نتتخ قتتو

ه تخ تا ونت م و... اقت ن رالا ا،هت ، ت استت؛ ،وا تساه شخ قوا،ا ا

م ستنا ا، رت تا ا ترت ته و واقفت خ ت ون وه قوتا ستنن قه، هت ، شخت ا

هت د گتسو ت ا، رت ح ا تخ تس قتو اقخام ا و ت وقتم واهن و د ،ه ه

جت ر ا ضت وت تو ق نتخ ق ت فساخ فبتسا تک تا ا، واج افتسا واهن و

سسپسستت تو ه ت خ هت د پسو،شتگ س ه تأست وو ،قت وقسا ز خاشتن

تتتتسرم ق تتت ، قنتتت طق قحتتتسوم دتتته، و... ا، ونتتتهجتتت قجن تتتع تس را

ا، ولتتر ستتنت ح تتنا وقتتم وقتتم ، ه قوتتا استتت. واهن تت و د ، س هتت

خ قنبع. ه84

18 وقف علم و فناوری

ها، توت ل گهتسد تس استت تا ا ت خ ت وساهاههق ،، اح خ و غرقص

وتتت ر تتا و و ت اهن تت وهتتح ة خ تت و ، صتتحنهتتس تت ، نرا، خ ،اهتتا ب

، تت وقتتم ساتهتتت ، او ستتبب وا توتت وخ اهن تت وهتتگتتذا، استتت. ،وح

وتتخ . ، وقتم و ، تخ قتتوت رو تا و ت واقتتم ق تس ا تخ ر تتخ قتو ت هت نهو

. ،ستخ قتو ا ت خ تا قنصتا ظ ته، وستنو تهع بحب التنفس( و واه وسن

استنف دتنس لاقتش ، ا ت خ ه فتهذ قنظته، تا استلام دا، هنسه ولر

ت ق ن تم ا ت ب تا ا ت خ ونتهاخ رت ا ت خ استت تا ، و وسنا، اه

و ا تت خ استتنف تتس و وستتنوتتخ اه ز ا، هتتم . ، وقتتاستتت شتتخ

ت هتتم ا تت خ و ق لل تتا ، خ تت ا تتخ قتتو وم تت ،ا ،اهتترتتت ، اروضتته

قتخ ظس تا د ، قتها، و شته قتو م هاو تت ا تخ تضت هت د ا،ارتو اقهال و

.،سخ قوخات خ ا قصسو ر ا، و

:ا، ا تتخ وبتت ،ت ووقتتم ، تهستتوا اهن تت و هتت د ه تته تتتسرم سه تتنا

واهن تت و هتت د هنبتتابتت ت و ق لوتت ت قس تته تتا هتحبت لا،م ا، رتتح -8

؛دا اسلامر ، ا خ

اطف ل و افتسا ق ا ها ، خ هها خوطبب ت اهن و وتهها ا سا -4

ص؛ا د ،ه ه

دهت ا،،ش ةنت هقدتللات ، ،ق و ننسل و ح سات ، ق و بد دف را -4

؛وساسلاقهغ

؛وتهسوا ه قوا قح دقن سب سا وو ق ل وس ،ق ن ،نهب ا،ا ة -3

تا دا تجس ا وو اسنحل م اهن و ولپ ،نگر ةنه ، ،ق وسنگ گساختجس ا -5

؛شخ و قنن سب ،ق خ گس دخ هس ،ر

و ، ههاقع اسلاق ا خ غهسق ده تهاق بش ق دس ، دو قؤزس ، -6

. ننخ وق و، خگ

13 فصو توم: وقف

وقف یآثار اقتصات

نتتخ ق واهن تت و هتت د پهشتتشقنلفتت هتت ولتتت قو تتهلا نصتت اقتتسو، ، اق

صته،ت تا استت تا دقت وقتم ت ا ؛ه تننخ و ... واتخق ت ،قت اه

ا، ا وت وقتم ولت ر مر نت سا ؛79 هتخ قتو ،ا ا جت م ه پهششم را و ولنسهغ

دقتتس م و اقدتت ، هتت د ه ،قنتتخدم هقأو تتت وم اهن تت وهقأوتتخ تل فتت و تتت

وتخ اقت ؛ ساته، ا، ه تننخ دو ، قتخ دس ا، قهاهتب اقنصت است تا نت

خ صته،ت د،و وا ننتخا تت نهخ ق لوت اقنصت وقتم استت تا خگس ر

و ووقفتت هتت د ا،ارتتواقتتهال و د تتا ،و وم قونتترخ تت گسفنتتا استتت

خ ا جت م شته و رت ف -نتا ر هزهت نگه تا تح ا تخ شتخ وقم ا ه رو سسق را

ا گهتتز . شتته قتتوا نتتا صتته،ت ا جتت م ل تتم اقتتهارتتا دت اقنصتت رسرقتتخ

هت د فو لهتت ت ا گهز ووقفت هت د ا،ارتو رت ، اقهال داقنص ه د فو لهت

تب ، ا ،ج ا، وقتم قنفت وت استت. ، ات ،ج ا، وقتم قو تهلا داقنص

، تتا ،حتت لواستتت؛ دت اقنصتت هتتفو ل دسا تتساافتت ا گهتتز ستته و ، قتتخ

ستن خ قت لا ، قتخ شتخ. رت سته تب تها تخ تو ز هت وقتم ا گ ش

ت هتتفو ل و تتا تت استتنف ا، اقتتهال وقفتت و هتتس ستت ،ق رتت دقتتخآ ، تته

خ رتت لتتا ستته شتتخ تتب تها تتخ تتو اش ا گهتتز نتتخ قتتو داقنصتت

، ه تتت ووقفتت هتت د ستتسق راو هتت ا،ارتتونتتا ا، ه استتنف اش ا گهتتز

هت قتخرسرت قنفت وت شتخ ز هت ا گ وم وقنت ر نت سا ؛م اهخاو واقف خ شخهقأت

، قنفت وت هع قنت ع ح صت ا، وقتم ت رت گتس ته، را، طتسو . نتخ قوس ههتغ

. رتخ قتو ستت تا هت فو لهتت س راست ا ا، ست داقنص دع ، قخه را، ته،

تا وونت ر ،و قتو و قتخ تا ست ت قنت فع اهن ت و ع ،رت ته، ، اقنص وقم

. نخ وقم قس م ه قوا ک ه ، و هش اانلاو طبب ت

گس قتستبط رلتخ ر،ا تا داقنصت هت د فو لهتت و واالاقت هت د ا،،شستلام ا

هتت ، تهستتوا و تتا وقتتم بتتش اس ستت ،و قتتو ا نظتت ،م ر نتت سا نتتخ قتتو

. ه خ قنبع84

65 وقف علم و فناوری

،ا وم بدت ه اشتنا شتخ. ننت د و هت ، تهستوا اقنصت ددا اقنصت را خ

:م س ههم قحه،ه تبر ، ا تهاخ قو

؛خرهخ واسلاق دص ا اقنر ظسهتسس دت لا،م سارح -8

؛قواسلا و وتهسوا ظ م ق ل دب ساقن س فسهنگج رشس ت ، ا -4

؛تهسوا خ دو ا زا،ه واسلاق وق ل دا زا،ه دسه ،گ ا قرتده -4

ا، خ ، اقنصت دسهت گ تس قنظته، اوقم ده ا خوانا بش ةتهسو -3

.وق

اقنصتت .ستتتق تت ه قوتتا ا هتت د اولهرتتت، اقنصتت قبتت وقنو رلتتو ا، اقتتسو

هت ام ش اصت رت م ار تا ا، ستس قختس اته ،ا ا، ق نصت ت ات ص نوقب وق

اشت ، تس «و تل تس ، و ت ،رتزد س قتا ت س تز ، » حت تا تهاخ قو

شه . وخ قر دقهفق اقنص ه د قخلز ، ه ا اقسو،

، واقنصت قبت وقن دسهت گ ق تهب ، شتل وتها تخ قتخل وقت اقتسو، چا

تا ووقتم استت. وقتم ، فسهنتگ استلاق شتخ داقنص د،ه و،اخ فد

دهتت تهتت تتا ق شتته وقتتع زتتسوت اطتتلام رتتج ته،رتت،ا دهتت ا، قتتخل ولتتر

تتهاخ تتا تهستتوا و و خ قتت ا،ه تا ،ا ، اته فنتتا ا، تتا د رتت ، ،ه ت

، داتتس اقنصتت داستتنوخا ه دخا، و ،شتتخ و تت ،و، رتتجتت اشتتنغ ل پ را

س ه قوا اش ، س .

تهستتوا شتت ست ههشتت خ ةندتت سس تتا استتلام دقتتم ، هنخستتا اقنصتت و

استتلام دهتت تتس قتته، ونتتقبن ةتهستتواستتت تتا وم قونتتر تتخ مرتت ا، و ا

استتت و تتس وش وه گتت دا اه تتت لتتا تهصتتهقن س تتز داقتتس تن تت تتا

تتن هک سرتت هتدتتل ،واقتتع تتا قتتس م ه قوتتا قتتسا، ا، . وقتتم ه

س هت گ وسست ستس لبتخ ه قوتا ،ا ، تس قت تن ت اس است ا هفساگ ،س و اهخ

ا رتتغذ،شتتخ و تهستتوا ه قوتتا ت د تتساک قنبتتع قن س تتز رتتا، نتتهخ لتتا

، د ق ت ، تت هش ا ت ،ت اقنصتت دهتت لفتا ؤا، ق م اتته رت ا شتته و ت

. رخ قو ش ، ا د،ق خ ه اقنص

65 فصو توم: وقف

جتت قتت ع ، سا تتس فتتهذ شتت م را دا، ا وتت ه تت اقنصتت ولتتر واقتتع ،

اقتم داقنصت هت د ظت م وطساحت دم قها تع اقنصت را، نتس ولراست و

ت قتس م استت رسرو قتخ حضته، تس وقبننت دک قتخل اقنصت رت است. وقم

تتا وتتخ ه تتا دلپ ،نتتا اشتتنا و ، و تت تل تتسرک ،وح واحتتخ و رتت تتا

زس ا، أک دتته، قنتت رتت د،وح و لبتتخ اقنصتت ق تتت اهاهتتخ اشتتت. اگتتس

هخ زتتسوت و تب تتهتتع قسا تتز تهلرتتفسهنتتگ وقتتم شتتخ تت تههتتا تتا ته،

زاخ هتت تتا ق رتتخ قتتوم اقلتت خ فتتساه رتتا م قتتس مهت اقنصتت تت رسرقتتخ

ط رو حتت شتتخخ شتتسا د ، ،قتت خ هنتتگ اقنصتت داقنصتت دهتت به ستت

.خ ا حخاق سسرتحس

کشور وقوفات وضعیت به کل نگا

قتخ ا، ست ،ق خ اوقت و و اقته، اهسرتا و توهت ستت س اس آ گتزا،ش تا

:استصه،ت ،رس هقهف ت و ،قب ت قههه ، ده، افو و ق

% 31 تا تا تستهتب استت صتخ و هفنت هتزا، قج هع قهقهف ت حتخو رتک

% تجت ،د و رتک ،صتخ قه تخ هتز 5 % دت و،،د 36وسصا ق تله و

و ق تتن هسرم سا تتس ظتتس ،شتتن آ ه تتننخقنفسقتتا و ، اهتت ، ق تتن هسرم

رخ. اات قو د قس ه ،ا پس س له ا اه ،

وستته ا ستت ،ق خ شتتخ تتا هتت د قتت لو تنظتته ه چنتتهم تتس استت آ گتتزا،ش

قه هتت ، تهقتت خ تته 4حتتخو 8464قج تتهع ، قتتخ قهقهفتت ت ، ستت ل

...شتتخ استتت قه هتت ، ،رتت ل گتتزا،ش 468قب تت 8414استتت و ، ستت ل

% ه است.81333قنهسط ،شخ ، قخ ، و ها حخو

، قتتخ بتت ع قنبس تتا باوتت ا، اقتتلاک تتذو،ات و نتت د گتتزا،ش رگتتس تتس قب

هتت رو تتا تت اوقتت و قتتستبط ه تتخ ا، اقتت قزا 8463هتتخار و ...( ، ستت ل

قج تتهع ، قتتخ 8414حتتخو رتتک قه هتت ، ،رتت ل تته استتت و ، ستت ل

قه هتت ، ،رتت ل تته استتت تتا هدتتنسرم قبتتخا، ا، 444هتت حتتخو اقتت قزا

استتت تتا ا، ارتتم قبتتخا، هدتتنسرم شتتخ و،د ه تتت تتذو،ات و هتتخار ه تتع

61 وقف علم و فناوری

هتت و ، د هتتز صتتسو اقتته، قبتتخا، صتتسو و تتساخ و تت ا و اقتت قزا

فسهنگو و پسسن و گس رخ است.

قتخ ا، ست ،ق خ اوقت و و اقته، اهسرتا و توهت ستت س اس آ گتزا،ش تا

:استصه،ت ،رس فو و قهقهف ت و ،قب ت قههه ، ده، ا

توخا قهقهف ت ده، هزا، قهقهفا 883

17ا، ا نخاد ا بلاب ت س ل وقم هخرخ 6433

ت نهخ 17ا، س ل وقم هخرخ 7673 هش ا،

هزا، قهقهفا ا نف وو است 73 است وقنفونهزا، قهقهفا 13

قنفونوهزا، قهقهفا 13ا، هزا، قهقهفا ا،اد قنهلو است 84

، وقم هخرخ 433ت 853قه گهم طه، ا هسس ل

17ا، ا نخاد ا بلاب ت س ل

ت نهخ 17ا، س ل هسس ل ،وقم هخرخ 4133

8464قج هع ، قخ قهقهف ت ، س ل قه ه ، ،ر ل 4

8413قج هع ، قخ قهقهف ت ، س ل قه ه ، ،ر ل 468

69 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

ومفصل س

و فناوری علم اتفووقم ةنمون

قی ه

و خ هنتتخۀ تدتتله ون صتتس و واستتلاق ت تتخخ و فسهنتتگ قجتتخ د هتتاح

وفو تت تهو تتو ، ،ا اد ورتتو گتت ره ق تت مرتتا ساقتتهخهپ ظتتس تبتت ل

رلتو کشت تخوخ .استت ا اانصت ص اته تا قو صس ه خ و ق خ

ا فت م اهت ،وح وتج ت واستلاق ت تخخ و فسهنتگ روهف لشت ق ت وهاق ا،

ح تنا ستنت .استت ته وقتم ستنت ق لتب ، د ، ت ههل و د ، فخا ، را

قج هوتتا ، وقنسقتت فسهنتتگ و ستت ، ا تت خ د،هن تته ونتتهاخ تتا «وقتتم»

وو ت وفسهنگت واالاقت زت ، ا ت ،و وقت شت ، ا واسلاق هتو ل و ملاح

هتت اقتتسو، و استتت اشتتنا واهن تت و تهستتوا ، ،ا شتت ،د تتو داقنصتت و

حت ت قدت ، د تسا ست ، ،قهنتا و فوت ل ون صتس ا، رلتو ونتهاخ ا تها خ قو

ا دت نخاخ ا، ترت ح .س هت گ قتسا، قه، تههتا دته، وو ت تهسوا ، ه قوا

ه چتتتهخ قتتتخا،آ وو تتت تتتز،گ ز تتتقسا تهستتتوة و تتت نتتتخگ خرهه و

مرت ا استب ب وقتم تز،گ د هت پهشتش ، هت ه ،ستن خ و ه ا دگ

و گتت ،ش پتتووهش و قهتتحبت تتا قنتتخاخ ولاقتتاتتت س تت فتتساه ،ا ق تت

وو ت ستنخ ا و تا وت ل بت مرتتس و، تا ستفس و شناگ ه ت تسه ا

و هتت ه ،ستتن خ هتت ن تتا قتتخا،آ . پس ا، تتخ ،و،گتت ، فس،ا گتت خ تت

64 وقف علم و فناوری

و قه،شت وو ت هوظت قجن تع سهت ظ د ،ه ت دهت ،صتخا ا و ه ،ق گ

، ،ا... و هتتت ظ قهتتتا قساغتتتا ا ا،صتتتخ ز رتتتتبس دخه،شتتت ، تتتع

مهتتأق وقتم ،ا ،ا هت خ هت د هزرنتا ا ت سشت س تتهاخ قتو استلام د ه

هتس ، تها تت قتو ا ت ته پتذرسد پ رت خ پدتنها ة وقتم . استت شخ قو

مه،قت تس تهت تس و هتو ت ، ت تت ا، گت سهت پ ،ا ز ت قسا مرت ا و رشسا

و ت تهستوا ، استلام قهقهفت ت بتش تا مهقحببت و مهقته،ا س ا . خ

ا تخوخ ا تم قته،ر خ ا دت ن ظتس ه تا ونتهاخ تا ا خ ه اش ، ا ش و

نتتا اخاو تتخ ا تت تتو»: استتت مهننتت تت ، ،ارتتم( م .هتتت 131 تتت 844ب

تت ،ا، ،واج نتتخ قتتو گ تت خ وولتت استتت فسقتته قبتتذول قدتتسم تتا ونرونتت

و د تتسو، عرصتتن گتتسر و هتت ا تتش ، هتو تت ستتنخ وهستتنگهپ و ا تتش

ت تخخ ب حضت ،ت وتسقت و خو تسا وفساوا ت ستبب تا مهستس،ق خ ، و ت ل

و مروظتتت ،ا ا، ا تتتش لبتتت خط تتتا س خ تتت ک تتت و( ونهش س دتتت و

تهستتوا جتتاه ، ن و شتته قتتو مهقوتت تت خ د تتسا اوقتت و ا، ا تت هتت رو قبتتس،د

83 رتتخ قتتو فتتساه و تت ط لبتت خ ،فتت تقههبتت اوقتت و فنمرتت اقتتسو، .«

تس وقتم ه تا خ ا، ا ت ا، هته و اقتهال وقتم د تسا فتساواخ ه د ،قهنا

مهتتتأق ستتتس پووهتت خ ا تتش قرتدتته وو تت و وپووهدتت ز تتقسا سهستتتأ

سرست تا ک ت و هت ،ق ردتگ و هت ن تا زهت تج و قه،شت دفضت ه

قتها، مرت ا ، ، ت ههل و سهت ا افتسا اگتس تا طته،د تا ال نفوتا وت م اقته،

د ،هتت ه ا، د ،ه تت وق تته حتته تتا و هتتت ،قتت خ ، شتته خ قتتخم پتتهش

ه ت خ قهقهفت ت ا، اد پت ، س ت ذ صت ت م فرت ، ا .شتخ اهاهخ قستفع ه قوا

، ق ت خ ا دت نخاخ تهت تس و ا تش و و ت تهستوا ست ، ،قهنا ا اسلام

ستنت مرت ا وو ت دهت ، س تا ا تخ ته د دتس و هم ق ن م ه د ش اا

.شه قوانا پس اه قوا اقسو، وو تهسوا ، ح نا

نتت ب ت تتساخ تسه تتا و دتتس دم گن تت رپسوقبخقتتا ا تتم ا تتخوخ تسه تتا قح تتخ . 83

.173 ص 8457

61 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

ان عاص تر ا و فناوری علم نمونه وقوفات

کشور یآموزش ،یعلم موقوفه نیبزرگتر

قهقهفتت ت و تتو و قه،شتتو دتته، پتتس ا، پهتتسو،د ا بتتلاب تتتسرم تتز،گ

قح خح تم اسلاقو ، شهسا، وقتم شتخ استت. ارتم قهقهفتا تهستط حت ج

ظ و شتهسا،د و انتسش نتس ه تم ت ظ و شتهسا،د تا زبتت ،ستهخ

هتزا، 43هلنت ، ،قتهم قز،ووتو ، ش سستن خ هضت ء 43 است تا شت ق :

هلنت ، ،قتهم 43قنس قس ع ،قتهم ق تله و ننتخ ت ب ت غ ، شت س افتس و

، ش س ت ا جهس است.

ح رتتت ا، بگتت خ و تتو ا دتتجهر خ طتتلاب و پووهدتتگساخ تهستتوا

و و ا تش ا،تبت ء ستلاقت ا ا،د ست ات س ردتگ و ستساد ست ل نخاخ

، ارتتم و ست ات استنساحنگ ه ساهتت خ ه ت ، ا، هت ت ق تتسح شتخ واقفت خ

وقفن قا است.

تتس و، شتتخ ا،،ش ،رتت لو ارتتم قهقهفتتا تتهش ا، رتتک هتتزا، قه هتت ، ،رتت ل

و ارتتم قهقهفتتا ا، لحتت ظ ا،،ش ،رتت لو هجتتسد ش تتو( 8475بستت ل استتت

رلو ا، ا،،شت نختسرم قهقهفت ت وقتم شتخ ، و ستا هتا ااهتس ، ست

استتت. قهقهفتتا حتت ج ،و، تتا تتهع هتت ت هتتز هخرتتخ و ا، ظتتسو دتته،

تت ظ و شتتهسا،د و انتتسش نتتس ه تتم تت ظ و شتتهسا،د قح خح تتم

موقوفززاع علمززی و آموزشززی کشززور رززی از ریززروزی تززرین بزززر

است. انقلاب اسلامی

تو پاستوریانست

تا ستت قسحتهم 8477 ، ت تساخ ، ست ل «پ ستنه، نهها تن » وقح فو ت

ستت ل تته ، ا تتوقتتم و ستت انا شتتخ خهتتفسق فسق م هس،ا وبخالح تتهتتق

66 وقف علم و فناوری

نتو ،ردتا ، ورتو تا و پزشتل ه ، و اتخق ت وظت هسات ها أذشنا قندگ

ا، اقسا شخ است و سا

وقوفه الب ز ات ف هنگیبن

هتت ن»ساخ رتتقو صتتس ا قهقهفتتا و،اخ وفسهنگتت هتت د قجن تتعا، ولتتر

تت 8434 استتفنخق 48البتتس، ، و فسهنگتتهتتاستتت. ن «البتتس، وفسهنگتت

س شتتخ. هتتخو ه، ، ت تتساخ تأستتالبتتس وو نهقسحتتهم ح تت وا ش صتترستتسق

م اتخق ت رت م ارنت و و تا استت وا اشت وا فسهنتگ استلاق رت سه اهت م نرا

؛ دته، سساستس قهانگت خ ا تش ز تا رهتها دا،: او ت ا تخ وبت ،ت وفسهنگت

ز تتا صتت حب خ ا نلتت ، و ا تتخاع نتت و دتتس نتت ب و قبتت لات رهتتها داو تت

وام د او تتت ؛وهخ فسهنتتتگ استتتلاق ، ا وتتت گه تتت گ وبتتتهو تحب وو تتت

هت د ست ان خ خ رت اسرت احتخا ؛پووهت خ ا تش ،ا،قخت و خوخ تس تا

؛ و ت حتق تبتخم قنت طق قحتسوم و ق نضتوم جت قتخا،آ را دقن سب تسا

.وبهو تحب و قج لس و قح ف ق ن م و هتدل

اتته تتا دتجتت ، دح صتت ا، واحتتخه دالبتتس، ا، ، قتتخه و فسهنگتتهتت ن

هسست لا هت . ن نتخ قتو پس ااتت و هم تحصت ز واهت هت ا دتگ خ ر ا دجه

خ ق نتت ، ، رو ا دتتجه قتته،اخ ا تتش،ا تتا دزرهتتها اد ورتتو قساستت وطتت

وقوسفتت وو قسا تتز قه،شتت هتت ا دتتگ تتا ا، و هقبتت طع ق ن تتم تحصتت

. نخ قو اهخا شه خ قو

چ قلم و آ وزش ات علمیبن

8413 شتت سره،ق تتا اول ه ، «نتتو ق تت و قه،شتت -وقجن تتع فسهنگتت»

8385شتت ، ب خ ستت ان خ زهتت و ، قتتخه حبتتهم اقتتهال ةه تت شتت ق

نتو ق ت وو قه،شت و و ت هت وقتم وت م شتخ و تا ت م ن ( خ ا بلابها

م رت فتت. وقتم وت م تس قصت ل و قتا استت و قه تهع ا ر وحبهق تهش ص

م قتته، ا، اهتتخاو وقتتم هوقتتم گ تتنسش ا تتش و قتته،ش استتت. اولتت

67 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

ا، بت و وسستن ه ق تنوخ قته، ا تش ک هتزا، رت ستا س خ ه ه،س

م است.قن طق قحسو

ت رتتو ستت ان خ تت هخ تت ،و نتتو ق تت و قه،شتت و ، قتتخ قجن تتع فسهنگتت

:،سخ قوس ر ا قص ،و ، تن ه اولهرت

ق تتنوخ ، قتته،اخ ا تتشت ا، رتتو ح و هتحصتت هتت د هزرنتتام هقأتتت -8

؛قن طق قحسوم

؛ ن ا و قخ،سا س ات - 4

.،س خ د ،رگس ا ا گ نسش ا ش و قه،ش ر واقخام فسهنگ هس هع -4

تسی فلاح نوشی وان سیی وقوفات

سهخح تتهم فتتلاح هشتتهسوا و تتز،گ و ،ا قتتس وا،ستتنا قسحتتهم وتت ،و

ق ن تتم ا، قبهتت احتتخا ،ق گتت هتت د حتته، قهقهفتت ت تته ، ،رتت د ،

قهقهفت ت اردت خ ، حته، تا او... ا، اته سهت د گذاشتن ک تا ارنت م

ا،: ا خ وب ،تپووهش و و

قنتس قس تع ، 8333لاسا ، ،قهنو ا ق حت ششحخا ن خ ا .8

)8444لا بس ل ل،وسن د هشهسوا

لا لاسا ، ،وسن د ، ششاحخا ن خ .4

لاللاسا انسا ا ، ،وسن د هشهسوا ششاحخا ن خ .4

)8435و 8433 ده س ل ب ، دا حسفاتأسهس قه،شگ .3

)8438و 8436 ده س لنهلهژد ، بلتأسهس ا نهنه ت .5

)8436و 8435 ده س لتأسهس هنسسن خ صنونو هشهسوا و ، ب .6

وپسو،ش قه،شاهخاد ،قهم ساد س ات قخ،سا ا .8

نه تهم لا، ا دجهر خ و، قه،ش ت دا وخ اهخاد ه،آ تحصه و ا .1

،

68 وقف علم و فناوری

دهت ا دگ فس ا، ا دجهر خ هدن وششاهخاد ه،آ تحصه و ا .7

ده، سساسس

لاسا ، قج و،ت پسو،شگ شش قخ،سة تأسهس .83

ن ت ، تتم ا، ا دت نخاخ ارسا تو ، ن ، ن خ ا م ن ،احخا .88

ده، ش س

اسلاقو هسسن خ س ات ساد ،ر ل 8333333 قب ا ول .84

فس، خا ش تهسط لا اهها، ،وسن د خ،سا ،اهن رو ،احخا ق .84

دو ا قخ،سا تهسط فس، خاخلشب دا خا، ،ا .83

لک آقای وقوفات توم تاج تس

، ت ساخ قس ته تا حضتست اقت م رت ج ارقهقهفت ت تت ، تتسرم تز،گ شک و

و اهن ت و وسات شتگسو فسهنگت هساخ زت ، و تتأز رت ع( است ا ، سساستس ا ب

هفتت ت م قهقرتتا، ا د رتت تتت. تتش ،هخ هپهشتت د تتس احتتخ خ دو اقنصتت

قتتو اهتتو قتتخا،آ و وس ا تته نتتب فتتهتت ن تتا تتا استتتقس تته

رت ستت تا گه ا هت خا، ولت رم قت ق تک هقهقهف ت قسحهم ح ج ح . شخ

ساخ شتتخ تتا ن تتا قتته، و رت ج ار ، تتت ، وش صتت ةقهقهفتت تتتسرم تز،گ

س است. ع(ب ، ق م م ا،ا وق د ،هاقهال و اقلاک

تر جهان اسلام و فناوری علم نمونه وقوفات

ها آنها و وقوفات هینظا

ساخرت ا وو و ت و ست هس هت د ش صتهت قدت ه،تسرم ا، ال تک ظ ماهاها

دت ه، ههت ، غتخا و وقتخا،آ ز،گت دق ت دته، د ، الال ،هت

قت و قتسو تهتسا تج ساخ نتهخ اصتف خ رت قوتسوو ا دشت سه گسرو

شتخ خ هت ق «اهت ظ ق» نت قش طبسسن خ و ، صس و قهص نت ت تا

استت تا وقتخا،آ و تخ استلاق تتسرم تز،گ ، شت ، غخا ةه قاست. ظ

م هتتهقخ،ستتا تو د تتسا د ،هفتت ت تت فتتت و قهقهر خ رتت م پ 357 ، ستت ل

63 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

ت پس اات و ، نت خ خ حبتهم ت ف تا هت تا قخ،ست خ و استن اخ و س

شتخ قتو لاب ، ،ا فساگتسفنم و ت قصتسو تا طت وو هت قب غت شتخ قو

وط لبت خ و ت ست انا ته و ن تا قوظ ت دهت تسا ه رو ا ا. 71است

تا و ت لس خهت جت تس ته . ا تم هب رم ا دگ ز،گ ،ق خ ارا دز ساه

هم قتخا،آ ،ا اوقت و وظت رت ا»: هر تخ قتو خ رت م غخا ،ا 513 ، س ل

قساتبتتا ا ننتتخ قتتوس ر تتا جتت تتتخ، فب تت روو تتا ت استترتتهال ،و اقتت

ا تتخ ستت م،ا تتا ، خ و طلا تتواوقتت ف د ، قتتخه م هو ا، ه تت شتته قتتو

.م س استهم قخ،سا تهصره ا، ا هطا ا م .« هنخ قو ا هق ه

پزشدک لاتیهدا و تحصد پدووهش و سدعی بخدارا ن یرسه وقوفه ب

آننا تر یس اب

، هت ت ا، تا هت اه ستهن ا تم حت ل شتسح ، ه ت ا،ارم وزشلقه هع پ

جتتهم و تتر ا دتت نخ ، ستتهن ا تتم. 76 ا تتخ قتتو ،هتتا اول او ،ا پزشتتک

و تت ه تتا تحصتت شتتسوع ستتهن ا تتم تتا دج و ا ب تته . ،و،رف تتفا تتت ،

اگتس وولت سهت غخ ته و لا رت ک و ت هخ رت ه،ش تحصت تس قنظته وپزشل

ستهد تا ستهن ا تم خرشت ، ت ،ا بته دب تس ال ح تم ته اا هقنصه، ح تم

م تتهح تتاقنصتته، ح تتم ا، ستتله ت ا ه ستتهن ا تتم .،فتتت تتو وو تت پزشتتل

و تت ک رتت ، تت ،ا استتنف تتس و فسصتتت ،ا قغنتتن شتت س تتت دالب تتس

. هفزارخگس اشت ر ا ا، و هم اد تهشا( ،ا س وخ بو پزشلرهخ

تته تتا ا، رتت، دقتتخ، تتا دقنصتته، ح تتم تتم تتهح الب تتس شتت ست ا ه

و ،فننتتخ قتتوف ا، قحضتتس ،آ او تتا تت ،ا استتن دگتتس تتسار د دتته،ه

ت ،آ او ، قخ،ستتا و ه تت تتس قتتوس را هقنصتته، فبتتط و تت طتتب تتتخ،

.گس رخ قوقنوبخ سوخ نوبقهقهفا(

م هخ ح تتهستت واستتلاقو تت و ا تتش ، ت تتخخ رو ، شتتلهف وقتتم بتتش فسهنتتگ 85 و رخهاق . ه خ قنبع86

75 وقف علم و فناوری

خ ر تتت ا دتتجه بط بتتا( اشتتت تتا ق نتتخ ا دتتجه ر و ستتوخ نتتوقخ،ستتا

س هت و ه اها هخ تخ قتو شتب ، قخ،ستا س قتخا،آ ت ،ا رست ا تو بطلاب(

قخ،ستتا و دهتت اتتت م اشتتننخ و ا، قحتت قهقهفتت ت قس هطتتا دو ق تتن س

ستهن ا تم ته . فتسد ستا و د خ و فتس هت د حجتس گذشتنگ خ اصت لاح ا

نتت ب و ،ستت لا ، فنتتهخ ق ن تتم هشتتنا تتا پتت ز نتت ب 813ش ا، ه تت

وا قتهل هسهت تا ت استت قت هخ هت خ تسرم ق ، طب است و قوسوفش

است. دک فسهنگ ه قع طب و ا،وس ،رخاخ ر،

قاه و وقوفات آن یمارستان بزرگ نصوریب

، شتت س قتت هس و ، ،ا شتته قتتو ا،الدتتف ء اها تتخ تتا ه ،ستتن خم رتتا

،ا ،ستتن خه م رتتا .77قتتسا، گسفنتتا استتت ( و نتته غ ستتهمب البصتتسرم تتهم

هت ن د حتس وق ته قتلاووخ ا، شت ه خ س ت ا التخرم ستهم ق ک قنصه،

:گهرخ قو م 614س ل دخا ه ر ، ذ س ،و دزر س است. قبس

خ ه خ ،ستترتتو قخ،ستتا گنبتتخ تتا پ دم ستت ل ستت ان خ تتز،گ قنصتته،رتت ، ا

شتتخ ستت خ هتتنتت تل ( و نتتهخ 8484 تتا تسه تتا ه غنهبوبتتخالسح

و هتت ق تتا هتت گسق تتا هتت تت خ د دتت و،، هتت د ،قتتهم ،ا،هتت

قحصتهلات ز هت ت شت م ،ا تا ، قتخ ق ه تا هت س و هت و هفا و غ دا ب ،ه

دتنس ،ا هوقتم تس و ست وش صت رتو ه تا ،ا ا، ا،ا ه رغلات خ ،

،ستتن خ ا، هم رتت،ا تتا گنبتتخ اانصتت ص ا . ا و ،ستتن خ و قتت ب ه تتا

ج قصتتس ، ر،تتت وپزشتتل هتت د ا دتتلخ و وقسا تتز ،قتت تتتسرم تتز،گ

م هج ننتتر،و،گتت ،اخ و، تتت ، استتت تتا ، و، تشتتگف تته و وستت و قتتسوخ

تتتسرم تتت ، وهتته اشتتنا استتت تتا تت د تت ،ا رتتسها هتت د پ رگتت

تفت وت رو ا،وپت هت ه ن ده شت س تتسرم پهدتسفنا ا ، رت سها هت د ه ،سن خ

قضتت ت دس وبتتخالسح م تتا ا، ستتههتت م اق 8885 ، ستت ل . تتخا، وننتتخا

. ه خ قنبع88

75 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

قنصتته، قتتلاووخ شتتخ تته شتتسع قتت هس قتتأقه، ظتت ،ت تتس قهقهفتت ت ووتت ل

س . د،ا ،س ، د ،سن خ و قخ،سا قنصه،ه

یرسه نجف اش ی

استت ووهو قتخا،آ شت وقسا تز قه،شت تتسرم ق ت ا، قخ،سة جتم اشتسو

، جتتم اشتتسو ، وتتسام بع( وحتتسم ق تتس حضتتست و تت ولتتر تتا ، ز

م قس تز رت . ا78 ظتس گسفنتا شتخ خ ، د تسا وخ و قهقهف ت فساوا ت ر گس ه ن

و هنته، هتخ قتو ت اته ا اقتا هت استت تا تا فو ل وطهلا ه د قسخ و و

تتا ه قوتتا وقف تتساخ و ا دتت نخاخ ز،گتت فب تت س استتت و و تت رتتهتت ا

تتا ، قتتسخ هدتتن هطتتا ا تتم ا استتت. رتتتحه دو دتتس واستتلاق

، ،ح تا اته ، وصتتم خ ،ت تس رتتم ،گت و قخ،ستا ،ا ، رت ا دهجتس

خ و ر،ا ا، تا ا دتجه وحضتس تا قخ،ستا ز،گت ا، ت ب ال »گفنا است:

م قخ،ستا رت تا ا وا، تت ، ا، تخ و ا، هتس ق ت فس ووا ، خ سلنه خ شهصهف

روسار خ و گهشتتت و اسقتت پتتذا، تت و تت اتته،ا تت ، وتتت ستتا ،و، و ،و،ا تتا

.«گهس قوم قخ،سا صه،ت را، ا خ،وخ ا الببا بو،و ا .شه قو

قوفات آنو و ص الازه جا ع

تن ت ا، خه خ ،ست رت م تا پ 468قضت خ ست ل ، ، ا ت ق جخ الا،هس د ن

م( 416-465ز برتتتالوز وفتتتا فتتت ط ه م و ، ،قتتت خ ا 481ستتت ل

فسقتت خ تتام ستت ل و رتت ، قتتخ. ، ا وک ا دتتگ قهقهفتتا واقوتترتت صتته،ت تتا

.73خر گس هه قوا تنظ وفا ه ا س قا قه،شهم ا هه

نتت تتس تتا تتا دخرتتز ق تتجخ هخهتتاو حتت ز پ تتسرتتم وزهه دتت

حت ا، قخ،ست خ دزرت ج قبسرت تت ، رت تس ،وا نت . قوسوو شتخ الح ه قع

وخ او سپتت ننتتخ ولتت رتتخ هخ ، ق تتج هتت رو تتلاآالا،هتتس اهاستتت تتت

. ه خ قنبع81 . ه خ قنبع87

71 وقف علم و فناوری

وس تتس و قهقهفتت تهتتز غ فتت دتتخ و جتت ،ا تو هتتا، الا،هتتس حتت ل هم ،وتت

صته،ت تا م قهقهفت ت رت اشتت. ا گتس قبتس، ر خ ق جخ و ننتخ ت د سا

گس ب ش س ه خ.ر ر ر ، ق هس قخ ه رو قغ ، ن ه و

تر دوارز و پووهشد علمد یهدا تید بغیات و وقوفات آن و فعال

آنجا

ا، خ وب ه، پدتتنا ،رتت تتو تتا قتتأقهخ الحل تتا هتتت ، تت قتته،ش

هتت د نتت ب تت تسه تتا د، تت خ تتت ، ش پس ااتتتر تتسا هتت هزرنتتا سا ستتت و

( ا، الحل تا هتت ب الو ت هتت . 85گسفتت دتها نتخ دسسشت ، وه رو وپ ،س

ستت گدت سسشت ، و هت رو قهقهفتا ته تا و قه،شت دم هت ه ن

دتسفت و ت و ا تش هپ اهاستت تو پدتنها ا اشتت. قتأقهخ تا ونهاخ ا

ز،گت خ و ستساخ رت ا فت وو اصهصت وش صت واتفت ق ت ،د ل ا ست و

گتذا، قتو بت خ رت ا هش صت ام تا ت ه،استن وو ا،هت وا نا شخ ولت

وب هدتتبس و پدتتنهپ د تتسا ودتتگهه هتت د قهقهفتتاخ و، خ رتتپخ تت خ ،ا

ا .قسا، واتف ق ه د پهدلشهخا و ،ه ا،

قتتنج خاخه تترب، و هشتتنا استتت تتا اتتها،،ق ، الف سستتت را تتم تتخ

ل ستتخ ستتهم . م( وم و او وم ستتخ ة تته وسا تترخاخ اهتتقتته،ر و هغساف

. تتس قتتوس تتس تته تت ، ه تتا قتتأقهخ تأستت الحل تتا ازا تتاهستتنا ، هپ

استت قته، اون ت و «ستنخ هنتخ »اول و وم او تا قوتسوو تا هت د ،رج

ش ا، هپت ساخ رت ت و ق صهصت جتهم ا ه ت ر ، ، وقس م ته . اتها،،ق داتل

هتت اتت طس ا، هنتته، د تتا ، ،قتت خ و شتت په، هنتتخد قلنتتب هاستتلام و توتت ل

تت و ه ، ق د ت هنتخ ه ت ر،ا ت ، هت خقحه دتخ ته ستت اشتت و

هشتت وج( ،ا تا ، ت خ وس ت رت ح ب و هبتس و جتهم ب، ه د ن بم ه ن

و نتتا واستتلاق دنتتا ، دتته،ه ت ه تتردتتسفت ،هو زتت ، او ، تتط و پ

.س فساواخ اشتهتأز روا،وپ د ، ده،ه وخا، خ

. ه خ قنبع13

79 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

س تر ق طبددده و پدددووهش و تدددیری سدددلمتانشدددگا وقوفددده

پزشک

( تز،گ وب ا دتگ ه اد قخ،ستا ، قسطبتا ق تجخ و د ت ،م هجتس ، قسخ ن

خ ، دستت انا ه تتخ و ا هالب ستت ،هتتساو هتت ق تت خوهتته اشتتت تتا

و. قخ،ستا استلاق 85و هتساح شتخ تس قتو ه،ا تحصت وقخ،سا و پزشتل

د دتته،ه م ، ه سه تتنا ق تت وقسطبتتا ا، قؤس تت ت قهقهفتتا فسهنگتت

ق ت خ د هن تت استپ رقسطبتا پ م و، رت . ، اشتخ قتو قغسب قح تهب

ستا قس تز ا و غتخا ها،وپت ته و ت ق ت ن ن وقس تز فسهنگت تتسرم ز،گ

ا تتا 884333قسطبتتا .،فننتتخ قتتو شتت ، تتاه تت خ وس فسهنگتتقونبتت

فسوشتو نت ب د رت هفنت ن تا و وتخ ، شت س قح ا خوخ ورک ه ت

ست و شتگفت هت تا ح فنتا ته ر وق جخ و قصتس اشتت و شت ست ه ت و

ته تا ا، فتسش ستنگ ،ا هت ق رت شت س ، . ا گه تت سقتو ه گس اخ ،ا

وس حنت رلنتخخ و پت ، تا ،صته،تو . گسفتت قتو و،وشتن طسو و ه د ا ا

. خاشت وم و وهج ننرت ، ا، خ پس هفت قسخ

نلتتا او ش صتت رتههتتا تتا ا با تتخلس( تت ه ، و،اخ حلهقتتت حلتت ، استتپ

ا دتته،اخ ا و تت تتس قتتوق ر ا تتش قتتهانم ،ا تدتته ا دتته، تته دقتتس

هت قخ،ستا ن وهفتت ه تت ن تت رپ ،و هت او ا قتو اتهب هت د ه رز

ا دتتگ قسطبتتا تتا د و،اخ و ،گتت خ تته . ر ،اه تتس تتا ، جتت تو تت

خ ا، هت نپت تس ته و ا ن تت ت رسح م ستهم ، ق تجخ تز،گ پ وبخال

ه تت خ و ت تتهقؤس تت ت تو صتتم تتا غتتخا ه تتهتس تته اهتت ظ قهتتس قتت ، و

ها، استتپ تن تت تتاو ق تت خ وحهق تت ط بتت خ ا تتش فتتت و ر نتتخ وقبتت ق

. حلتت ،فننتتخ قتتوجتت ا بتت تتر و فسهق ن تتم ا،وپتت و ستت و لتتا ا، تتهاح

هتت د الهلتت وستته ا تتاوستتوت افتتزو و .جتت تته ،ا تتا ا دتتگ دق تتجخ

. ه خ قننع18

74 وقف علم و فناوری

س ا دتتگ ا، شتتسم و غتتسب رتتتخ، د. تتسا تتس قتتو ب تتا جتت وستتس

م س .هد خ قورا دپس اات قبس، د سا واسن اخ فسااها خ و قهقهف ت

ت ،هتا اول هت ک ن تا اشتت تا ا، لحت ظ اه رت ا دگ هز اقسطبا

هتت د فسوشتتو نتت ب ، د نتت ب تته و تت خ و تتنگ خ ل تته . حلتت ا،

ر فننتتخ قتتو اد تتت ، تتهرس ستتت هتت هتتسو غتتخا قدتتق و اراستتلنخ،

ه تخ نت ب 333333 ست خ تخرم . اشتننخ سقتو ا، خ ت ا رت اسرخ خ قو

ه تتخ شتتخ تته . ، خ هنگتت م ون تت ، ن تت فتتساه و، تتا ف سستتت خ

د و، ةگفنت ا تا ت ت لا ه س فسهنگ قتس م بق ت خ( ا تخلس ننت خ

تتس ه تتاا، او پتتس ا دتته،اخ گتتسرو دشتتن آ قوتتسوو ه نتتخ ا و،

روا،وپت تا ،صته،تو م ته ه. ، ا تخلس ننت نخ ا تن قتو اها خخ و هشنم

اتت ص طببتتا هتت خو ا تتت قتتو،ا دق تت وتت وفبتتط وضتت وحهق تت

ت هش ه تتخ. تت تههتتا تتا و تتو هدنسشتت خ دتته تته تتا و ، تته تت

تتا وا تتخلس و قهقهفتت ت و اقل تت ت هتت د ا دتتگ و وقتتخا،آ و تت

ا دتت نخاخ تته تتا ووتتهطب قبتتس، تتس ه تتخ هتت خ دق تت خ تتسا

ا،ه تتا .شتته خ النحصتته فتت ،غ هتت خا، هتت ،شتتنا و ، ت تت ق وق ن فتت

تتسرم تز،گ تس قتو س ر تس ته و تتخ، ه ا ، ج تحصت و ا د نخا

قوتسوو تا وست ا خل ت ا هالب رت دا هالب ست ،هتساو وهساح ت تخخ استلاق

ا، د ،هو تت ،ر تتت قتتو دلا هز ه قتته تتا ، قتتسخ ستت تاستتس ها هالب تت

.،ا ش ص اانساع ه وا زا، هساح

،شتتخ » ، قب لتتا اتته تحتتت ونتتهاخ «دتتسهف وخ هستت» و تته ا دتت نخ ا گ

م ه تتا: اولتت نتتخ قتتواذوتت خ «واستتلاق ، ت تتخخ و قتته،ش و تفلتتس و تت

خ ا دتگ قسطبتا ته رت س گس ه ا ، ه ت خ استلام تأست و ا دگ اسلاق

( دبستهم هجتس دلا هتهسط وبتخالسح م ستهم ، اواستط قتسخ هت قت ا

س وقتتت تت لج پزشتتل خ ه ، تتهنتتس گ ،ستت 8771 ، ستت ل . فتتترش رگدتت

:اولام س «قسطبا ر ه، و »

71 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

بقسطبتتا( تتا ق تتخ ت تتخخ و « ه، و تت »ش ق تت خ ، شتت س هپتت قتتسخ

ا،وپت ،ا وقاستلا وپزشتل م ت لج ه ، ه ت خ ته اولت وهنس و و تهم استلاق

و،ستت و قلنتتب پزشتتله ، خ ،قتت خ ، ا،وپتت هتت تتا ،حتت لو نتت تتخ

به .

ییی وقوفات ربع رش جتمع آ وزش

اقته، ۀاول قتسخ هدتن وقتم و ا ا، ة ت ه تا ، و قه،شت د ه ه ن ا،ه ا

، تتع وپووهدتت و وقجن تتع قه،شتت خ ا، قحتت ، قتتخ قهقهفتت ت تته

و قنتتخ،ه ت قل تبتت ت ،شتتهخد ، تتع تتس ق لتتب نتت .81استتت دخه،شتت

ا تتا هتتزا، و پ صتتخ هتتزا، وستت ، تبسرتتز تته ا،اد دا قح تتا،شتتهخد تتا

،وا تسا توتخا د ق تجخ قخ،ستا ح ت م ت غ و ننتخ ون ، ه ت خ

. ، تع 14 ،ا ا شتوس فو غذست ،د ، گس،ا تا و ا،الضتسب و غهتس ته

قس تز و تو و فسهنگتو رمتتس گ تز، ق ن ،تسرم قؤس تة قهقهفتا و ،شهخد

و،رتتس الله فضتت ار هتت خ استتت تتا تتا ستتت ،شتتهخالخرم و قتتخ و وصتتس

ست خ قح تخ اخا نتخ رت نه رات خ الجت غت ،اخ فس،ا ا ار هت خ بقغتهل(

احتتخا شتتخ و پتتس ا، قنتت او تهستتط اتتسرم پ شتت ار تت و با هستتوهخ

خ. اقتتسو، هتتز گس رتت وتتخد تت اتت ک رل تت خ دهتت و، تت ،( و ستتپس ،

هخرتتخ اشتتغ ل دهتت قح تتاق سو تا خ ، ز رتتک شتت س تبسرتتز تتا تهستتط

م قجن تتع تتز،گ رتتت اهتتاه .13گس رتتخ ههتتزد ا، خ تت قو تتخ استتت

هتت د ،شتنا ز هتتو هتو ستت ،ق خت رسرقتخ ۀ ، حتته تتهاخ قتتو،ا و ا دتگ ه

م تتا 837 رتت 833 تتا ، ستت ل اد وقفن قتتا خ ا تتت. ، و هتحصتت

و ، ن تتا ق تت ا نتتهخ هتت م هشتتنا شتتخ و رخالخههاهتتا ،شتتاتتط اتته ا

. ه خ قنبع14 .سوتهن سوت:ه ال ذاهب ال ا والفبا و م( 8334ب قح خهها ا هقغن. 14م تم هتسه تا ح ت قح ستم اصتف خ ( 8441ب وم قت فسوا ه تم ح ت قفض م ستوخ . 13

.الس ء وا م قح خ

76 وقف علم و فناوری

خ هت ،ا دخه ، تع ،شت رت ارخهس ،شت ههتخو ا، تأست شه قو دز گ خا،رتبس

: اشنا ا

ج و اصتتح ب ق تتهب و ر و تت و قدتت رحتتخا ء و هق اشتترو حبتت و ،ک قوتت

وخاو اصت گ تنسش و ت و فسهنتگ ا، اهت وونت ر ؛ ه استت ا، خ وسف خ

م اهاستتنا اتته رتتتحبتتق ا د تتسا تتا طتته،د تتاقس تتز تته م رتتس اهتأستت

م رتت اشتتنا استتت. ا تتس و تتخ ت ،ا تتت اتتس و تت هتتو تهل ظتت ،ت ستت ان خ

ح خالتا وونت راو وصتس هت د ته تا و ت قه، تههتا دحتخ ا اخقت او

قجن تع م رت . قته،ش ، ا ا تخ گفنتا ت ، فسرم م رت س تس ا هت اهاخ ق و وق نهف

:س رخگ قو ه ا ننخ قب ع تب وو

ۀ ا ح لت و، ه خهنرصهص ه خ و ق هک میالتعل تیباول:

؛اقسو، ،ا اشنا است روا نخا سح تتب خرتت ه تت خ خه،شتت ةه تت تهصتته کدد ای ت فددهتوم: آ ددوز

تههتا .ننتخ هو قته،ش شتخ نتخد ،هتا ، ه قوتا هت زاخ اسنوخا و هق هع و

زاخ هتتخ قهسو ،شتتا، طتت وتجس تت و وخ تتس قتته،ش و تت هتتو قتتت و تأ

صتتس اتته و وپتتسو،ش قتته،شع او ،ا ، ق تت هخ وستترتتو گتتسد رنتتخ

. ر خ قو

تا ، وحبتهق زاخهت ق ت وقتت پت ، و وقتت ت ت م پزشتل خ دخه ، ، ع ،شت

نتتخد گتتسو شتتخ تتا اتتخقت قدتتغهل ه تتخ و مهدتت خ قوتتروقفن قتتا سا

نلتتا را ا تت تته استتت. قضتت و ه لتتب وو تجس تت ونه خ ، اقتتس تت لر ا دتتجه

س تته رتتز اهتت دو ا،وستت ، پزشتتلو ندتت وهساحتت وت صصتت هتت د ،شتتنا

دس و وصتسه تا قتخاوا ر تا تتخ، هت صتب دخه، ع ،ش و ، پزشل است.

ز هتت ا،الدتتف ء و ا،وا تتا دم ا دتتلخ ا،ارتتالبنتتا ا پس ااننتتخ قتتو تت ،اخ ه

ه است.

77 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

طوس نصی الی واجهو وقوفات رصی انه اغه

ه تتب م ا، 658 ، ستت ل وتتخ ا، فتتن غتتخا وطهستت صتتهسالخرم اهاهتتا

وب هتخ و ه ت ون هت ،ا تست ا ا قساغتا فتت تت ،صتخ رت رت قأقه، هلا ها خ

ا ا قساغتتا ،ا ، ،صتتخ دو .81 تتز،گ ،قتت خ ،ا گتتس و، ا تت خ ،ر تتوا،

، او هت ، اان و ت رع اوقت و ا هت ه خ س ل غت ، تس و تا اقتس هلا ته ه

ک رت م اوقت و ته تا اهاهتا تها تت ، قساغتا هخ ه ت روها قسا، گسفت. ا،

هتخ و و ل ت خ تز،گ ،قت خ ،ا تا ا، حتها هتدتل وقس ز تز،گ و ت

خ تت ر ، جتت ، پنتت ا افنتت ه تتخ ستته خو ستته ارتتم تتخ ،و،گتت ، تتا

و تتخ دل تت و و تت جتت نتتخ تتا قحتت اهن تت ع حرا و تتهگتتس و، و قح

خ ا، هت د نت ب ب هتخ تا شت ، هت ، خ تست هوظت اد ن اگس و

.قج خ تج و، نخ ن ،صخ هزا،

ا ا و ،صتتخ وونتترو قؤس تت ت خ وقسا تتز و تت م رتتا دم تتسارالخسه صتت

تت خ ،و،گتت ، ،ا تتا اتتخقت ها، ا دتت نخاخ و حل وگسوهتت ه ن تتا وظتت

، اهاهتا و جتا ت هاحتخا تس . ن هت خح تم ا ا، د تسا وگسفت و اوق ف

و تت رج ارتت ،هتنظتت ها ا و ن تتا وظتتم ،صتتخرتتاخ او ، اه لتت ،

.قوسوو است ه د ،رج ا،ه ا ا خرگس

م هخ ح تتهستت واستتلاقو تت و ا تتش ، ت تتخخ رو ، شتتلهف وقتتم بتتش فسهنتتگ. 15 و رخهاق

78 وقف علم و فناوری

کشورها گ تتر علم و فناوری نمونه وقوفات

ا، د ،ه تت ا، ؛ ق تت و و رتتو تتس وگتت هره وغس تت د دتته،ه ، وقتتم

، داقنصتتت تهستتتوا و ،شتتتخ رتتت لا ا، ولتتتر داقنصتتت ،شن ستتت خ

وقتتم ، سارتت، ؛ ا نتتخ قتتو وقتتم تتا هتت خ و رتتو تههتتا ،ا وغس تت د دتته،ه

و تتخا، وهتته ارستتسق ،فتتنم هتتخ، د تتسا وش صتت هتت د ا گهتتز و ،هتتاان

حفت تا قهظتم لتا ت م قسا تز مرت ا ، وقم اقه، خهقنهل و ق ههلاخ

ا، ، قتخ تب ه تت ا، تخ وظهفتا تس است آ قت هخ ه تننخ اهاول ارسسق

هت خ ت ، گتس ش د تسا قهقهفت ت تا هت رو هزرنتا مهتتأق د سا قهقهف ت

.نخر قض وم تلاش است قخ خرپخ

نوبو جا ز

استت ه ت خ و تو هتهارز تتسرم ق ت و قدتتت ه،تسرم ا، رلتو ه ه رز

و ا دت نخ هتس ستتتهد ا، و تو تز،گ هت رز ارتم س خ ونهاخ تتب و

تساد وق ت افن ت ،د و او اته تساد شتتت صو افن ت ، رک پووهدتتگسد

گتذا، نهت خ ا، سگسفنتا ه ت هت رز ارتم ت م . شته قتو قح تهب ده،ش

تا ته خدسته اخ شته هخ ا دت نخ ه ت لفتس . استت و تو هت رز ارم

هتخو و نتخ و تو ه رتتتز ارتم وقتم ،ا اته زسوت ه ا گسفت تص ه

ارتتم شتتخ ا تتتت هت و صتت اتتخقت ، تتا ا دتتو و و تت ا، ح رتتت

. س گذا،د نه خ ،ا و و ه رز

تتساد ،ا قتت ارتتم ود. استتت رن قهتتت قنفجتتس قتت ق نتتسع ه تت لفتتس

، اقتت تته تتس اانتتساع شن ستتو ،قتتهم و قوتتخخ استتن ساج هتت د فو لهتتت

تت ه د و هنتتگ ق تتهس ، اانتتساع ارتتم ا، تتس قدتت هخ تت و،د تت ل

قنفتو قتهج ت است آ ارتم تس . شته قتو گسفنا س ه سساسس ، ه ا خ

اانتتساع ارتتم تتساد ،ا او تتا شتتتتخ ،و ،و تتا هتت ،و، قتتا و و تتهقو افلتت ،

ستتت ل تهاقبس 48 تت ،رج ، ه ت لفتس لهت ه تهم ا. س خ قو سس، ش

قتتتا وصتتتهت ، قتتتسگش ا، پتتتهش ستتت ل رتتتک رونتتتو قتتتهلا د 8175

73 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

،ا خ ا، تتهه و ق ت تش تا ب ،ا اته ا،ارتو و زتسوت ه تا اش ،س و

، و تتو اد ز هتت ر تتا( تته و، ستتت تتا رن قهتتت اانتتساع لهتت تتا

ه ت خ و تو هت رز تتسرم ق ت تا وتخه تا ا اانصت ص صت اخقت

رتخ ستسق را ارتم : استت هشتنا اته قتا وصتهت قتنم ، ود. شتخ تبخر

ق تتهم تت ا، او،ام اسرتتخ تتساد قتتم قتتا وصتتهت قجسرتت خ تهستتط

هتت د ستت ل ، تتا افتتسا د تتا هسستت لا خ ستته ا، تتت شتته گتتذا،د ستتسق را

و، تتخ قتتو ا،قغتت خ تتا ،ا هتت تتس نتتسرم دتتتتس حتت ل ،فتت تتساد رنتتخ

ق ت ت پتنج تا رتخ قتذ ه، ستسق را ا، ح صت سته . شته او ت ههارزد

رتتک»: شتته ا اانصتت ص ،رتتس قتته، پتتنج تتا و شتتخ تب تته ق تت ود

فهزرتک قهنتا ، ، اانتساع رت دتم تتسرم ق ت تا تا ش صتو ا ق ت

رتت دتتم تتتسرم ق تت تتا تتا ش صتتو تتا ق تت ت رتتک شتتخ؛ ، ستتت

تا تا ش صتو تا ق ت ت رتک شتخ؛ ، ستت شه و ،قهنا ، پهدسفت

رتک شتخ؛ ، ستتتت پزشتلو رت فهزرهلتهژد ،قهنتا ، دتم تتسرم ق

گساردتو ت ،ا ازتس تتسرم ت ا،،ش ا هت ت وسصتا ، تا ش صتو ا ق ت

تساد تا شتتت صو تا ق ت ت رتک و شتتتخ؛ تس قا ت گسار ا ،ق خ

رت ظت قو هسوهتتت د ت هش رت ا حتلال و هت ق تت قه خ ، سا ،د ارج

ت ، نتسرم و تتسرم تز،گ ط ب تا صت هت د ه رش ا، ح رت ر سگزا،د

استت تا ه ت ز رهت ا، پتنج ولت رز صت ه ت ره . 16« هخ قو ا ج م ،ا

م رتتوقتتم شتتخ استتت. ا دستته خگتتس و ق نتتسع صتتنوت لفتتس ه تت تهستتط

.او شخ 8738م ، ، س ل هاول دز ساره

شتتگفنو تت ل ، قتتا وصتتهت ارتتم ، تتا استتت ته تته تتا لا،م البنتتا

، ه تت هتت رز لهتت ه تتهم تتا و دتتخ توهتتهم ،ر تته ت تتساد ستت و

ه تتت نهتت د ه تت لفتتس قتتسگ ا، پتتس. تتخا، وهتته تته ت،ر ،شتتنا

تنهم تستهتب ارتم تا و شتخ تدتله ه ت نه م ا د نخ ارم تحبق

ه ق تو دش ، هم ا ر خ و وقم شباوقم و فسهنگ .86

85 وقف علم و فناوری

تا 8738 ستتت ل رونتو قتهلا د ه تن قتسخ ا نتخاد ، ه و و ه رز

تتک ا نلتت ، تتا و قتتهلا د 8761 ستتتت ل ، وتتخه . شتتخ اهتتخا س تتخگ خ

. شتخ افتزو فتهم گ تا پتنج ونت ورم تا هتز اقنصت ا،شن ستته خ قس زد

شته . و ا ت استنل ز ه ت استت تا ، رهت تن ت ز ص ه ت ره

.شه واهخا ق سوژن ت رپ اس هز هسس لا ، رم ه را

، و تو تز،گ هت رز ارتم تا استت ارتم اشتت تههتا خ تا رخ چا

اتتخق ت ا، ستت لا ه تتا استت آ ارتتم تتس و ا، ،ردتتا وفنتت و،د و تت وقتتم

.شه قو قخ، ا و ق ن م ه د حه، ، قحبب خ و ا د نخاخ ا،،ش نخ

ا ک آتر وقوفات علم

قهقهفا 4333 ا، هش ا ا، وهه ز،گ و هنک قهقهفا هزا،اخ قسرل ،

قخقنو ه خ ا، ساو و ا خ گس رخ وقم پووهدو قسا ز و و و اقه، ه ت

. نه ه د وقفو ز،گ هنخ قو ا اقا اه فو لهت ا هنه، قسخ رک ا، هش

قسرل رو قخرهخ قها هم سنگهم ق له تو و تغههس گسش زسوت نخاخ خ ا

است نه ه د فه، ،ا ف س و ، گو سا ه ا ق و ال نفوا و م ،ه د

نخ قسرل ا وا نا ا سا ا ها قد ه، زسوت نه ه ه ننخ ارم تأزهسگذا،

ا ه ننخ ه رو قهقهفا قسرل و و و تحبهب تو ق قسا ز هدنسرم .ه ننخ

ا وقم فسهنگ. ه خ ،رزد شخ پ را ده، ارم قن هلهم تهسط ه پهش س ل

ه ، قونبسد ه د ا دگ . ا، ،اد و س با ، قسرل و لو قه،ش

قهفبهت به و تگزاآ نک و خ، ه ت ههسنهخ ه ،وا، ا دگ ه چهخ

.قخرهخ وقم ه ننخ ،ا اه اقسو،د و قهقوهت

شتته قتتوق وقتتم ا ا، رتتلتت تتا ا، طسرقدتت ه، قس هتت د ا دتتگ ا، ولتتر

18ن تتنهخر ا دتتگ پس گتتس ا،ر د ،هم ا دتتگ تتا ه نتتخ تترتتاستتت. ا

شته قتو ق وقتم ا ا، رت لت ا، طس ر قس قنحتخ ارت لات وقسا ز قته،ش وت ل

گتت ،ا رم ه رتتم دتته، استتت تتا ارتتا هتت د ا دتتگ م رزسوت نتتختسا، ولتتر

18. princeton

85 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

ستت تا هت خحجت گ تنس قهقهفت ت اته و ، قتخ ح صت ا، ةجه ، ن

. و، است

ن تنهخ ر تا ا دتگ پس وقت ل دهت تک ح صت ا، قهقهفت ت و ه د ا،ارو

هت د تک . ، لا، ته استت هت هق 4/86 ت ل تس دلا هقت 4331ت س ل

حتخو دست ل هت ، و ت خ طت هت د ات ها خ و رشخ ا، ا دجه ،د و ه ع

4383نتخ رتت ست ل شته قتو هنتو پتهش هخ لا، ته استت تا ه هق 75

. خرش رهخ لا، افزاه هق 833 ا دلا هق

م رتتا لتت ر قس و حتتساخ قتت ل ورتتو تتاو وه تت دهسننتتخ حتتساخ اقنصتت

ح صتت ا، د ، قتتخه زاخ هتت گذاشتتنا استتت و ا، ق تتتأزهس تتو ا دتتگ ،ا هتت

ا، ظتتسهنتته، هتت وهتته تت ارمم ا دتتگ ستتنا شتتخ استتت؛ رتتقهقهفتت ت ا

،تبتا ن ت ،م ،ا شته خ قتو قهقهفت ت ا ا، د تا ت ، قتخه وقؤس ت قت ل

. و، است ست ال ر قس قنحخ ار لات ،

استت 11هت ،وا، ا دتگ رلت لات قنحتخۀ اقس رت ، ا وگس ا دگ قهقتهف ر

.است ، لا، ه هق 7/46ا، قهقهف ت حخو خ ه د ا،ارو ا

تانشگا هاروارت:

اصهصو ا دگ قد ه،تسرم ا دگ ه خ وقفو است. ا دگ ه ،وا، رک

، ه ،وا، . است قنحخ ار لات ق س نهست ار لت بسرج و هسنهخ ش س ،

اخگذا، ق هخ هههت تهسط( اه،شهخد 8385ب قهلا د 8646 س ل

قؤس ا اولهم ا دگ ارم. شخ س انا «ق س نهست ا هج ق هس دهم»

ا ش لو قسرل د ، نه اولهم ه چنهم و قسرل ده، ، و لو قه،ش

دهدو 8647 ق ،آ 84 ، ا ه « ه ا دلخ» ا نخا ، خ م .،و قو ش ،

قب ه چنهم و ا دگ مار ن ا ا ن ب ه خ 333 ه ،وا، ه خ م ا

، و لو قه،ش قؤس ا تسرم قخر و ک ه . ا دگ ارم ا په خ 887

11. Harvard

81 وقف علم و فناوری

خ س انم وقم ،ا اه ه د ن ب و ،قهم ا فس د اولهم م تبع ا قسرل

، ،ا ه ا دگ ه د ،تبا لاتسرم ه هدا ارم ا دگ .گسفت م ه ،وا، س

و ا خ ه خ النحصه ف ،غرم ده، ه ه، ا و هدت ، هس اشنا ه خ س

ت 83قهقهف ت هم .است غهسا نف وو ق لو ه د قؤس ا قخ،ت نختسرم ا، رلو

ا ا، . شهه نخ قو تأقهمق ن م خ ،ا ه د ا دلخ ه د هزرنا ،صخ ا، 84

ا دگ تسرم ز،گ ،رهس. است شخ گسفنا اسلاقو ه د قا وقم ا، قهب خ

لا، قه ه ، 7/46 حخو ،ا قهقهف ت ا، ه ،وا، ه د ا،ارو( ا، ه ،وب قسرل

.است ه اولام

تانشگا استنفورت:

. شخ س انا ه سش و اسننفه، ا خ له ست ا 8115 س ل ، ا دگ ارم

،گذشنا تهفه هخ ازس س س لگو 86 ، ا خ پ سش ر ا ،ا ا دگ ،وج ارم

، ارم ساد ،ا اه د و،،د ه د ،قهم اسننفه، ا خ له . س اننخ ه

ا دگ . شخ اشنا ز،گو ا دگ هو قس ز لهفس ه ار لت ت ا اانص ص

ا، ه ،د و است واقع لهفس ه ار لت ، سه هلهخ ، قن با ، اسننفه،

ارم النحصهلاخ ف ،غ تهسط اطلاو ت فن و،د ،قهنة ، قونبس ه د شس ت

س خ ا تهاخ قو ه شس ت ارم قد ه،تسرم ا،. ا خ شخ تةسهس ا دگ

اش ، سه له و ،تز اللنسو هک گهگ ر هه پ ، هههلت ق رلسوسه ن ز

. س

هلنی:

وقهم و است ه نخ ، ا دجه م زبت هدنسرم ا،اد ق نس ام ا دگ

و شخ سهستأ 8644 س ل ، ا دگ ارم. است ده، ، وقفو ا دگ

441847 ره،و قه ههخ 68415 هزرنا ک ه نخ ، قخر و ا دگ سهقهم

.است و و ه وهت فس 81733 و پسسن 51373 ا دجه

89 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

کاناتا:

بک ، خ فسا هد اسن خ قه نسال ش س ، 8148 س ل ، گه قک ا دگ

قن با هدسوپ تحبهب تو قسا ز ا، گه قک ا دگ . است شخ تأسهس ا

اسنو ، و، ، ا ه ا ه د ا دگ تسرم قخر و ا، و ش لو قسرل د

.است شخ س انا ا ده، تأسهس ا، قب س ل 36 ا گ هس

اه وصهت ، قسگش ا، پهش س ل قه نسالو هه ز قک گه و ز،گ ت هس

قه نسال لج تس ا ساد ،ا اطسافش ه د ا ا هلن ، 36 ق حت ا ،قهنو

و نب ا، غنس اد ن ا اشنم ه ت ا ه ، ش ست گه قک. س اهخا

اه قهق ه ، ظ و پ رهم ش سرا س ل و ،ق نو فض د ه ب دسر ت

تن و اشنا س ان خ 433 حخو و تلنهلهژد قؤس ا و ا دلخ 48 . ا،

ه خ ستس ا دگ 45 هز په پو س ل 3 قخت ا ا ه ارو ا دگ

است. شخ قوسفو

ژاپ :

اهسرا قؤس ا» قف هم ز،گ ، وتحهل فد ،ه د قس قو و اونسا ت ب ل ا

ت 8785 قه خ و،ق ف ص ا ، ا طه،د ا قخ؛ پخرخ «غهس ولنو دس وسن ا ر

.گس رخ هخرخ تأسهس ووقف قؤس ا ه ت 8714

تهسوا و واهن و و هم ا، ح رت د سا ن سخ ه ، ا تهرهت ووقف قؤس ا

ه د ز،گ تهلهخد ، ژاپم شخ است ه ا ا، قهقهف ت شس ت تأسهس ه قوا

هه خا قهته، شس ت ز،گو ه نخ وصنون ده شس ت . رخ قو ا ش ،

،ه د وسصا ، تغههسات لا و وو سه اللنسد وق ت هشهن قهن ه هد

قهن ه هدو شس ت اهسرا ده فو لهت خ. ا،ا اهسرا و وقفو ا ج م ا

. ه قو هلاخ ا قه،ش قپههتس د سا دا قخ،سا تأسهس اللنسرک

84 وقف علم و فناوری

ف انسه:

تتسرم ق ت ا، ولت ر و فتت ه وننتخا ،شتخ ارت سها د هت ه ن فسا ا ،

هتت د ش صتتهت تت وهه بتتلاب پتتس ا، ا خرتتفس گسا و شتت ن خ رتت لا

بهتتتوب ،ا وقتتذهب رتت و ستتهس هتتخو کرتت تها تتننخ قتتو تتا استتت وحبتتهق

ا، ،ا اتتته استتتت نها تتتنا هتتت هنتتته، فسا تتتا گتتتذا، قتتت هخ. ننتتتخ

وهتتته دا سهتتت ، تتت ، 8817 ا بتتتلاب ،قتتت خ هتتت د او،د پتتتهش

قتتسخ ،. دن ستتخ ولتتت نتت ، ، ،ا خ و سه تتخ وحبتتهق هتت د ش صتتهت

ق تت وخ ارتتسها د هتت ه ن تت ،ا اقنصتت و رتتوفس گسا ،وح هجتتخه

هتت ا،ارتتو گتتس ش و ا نبتت ل ستتسوت ا، هتت ستت ،ق خ مرتتا سا تتان. تته قتتو

. س مه ا، ،ا ه ه ن ه ا ا بلاب ه ت مهه ا. ست قو

سا هت ق تا زهت فسا تا وقتخ قت هخ ننتخگ خ تتخورم تا و شت ن مرا

و شته هتخا شت ص ا، نها تخ رتو ا،ا تا فلتس مرت ا ت خ ا فا ا. خه،س

تا . ه تخ ق ت لم ر تخ صت لت ا م هقوت خوهت تا فنمرت اانص ص ه ل ا

قههتته هتت د ق لتتب ا، تن تت خرتت رو هتت ه ن مهننتت قؤس تت خ تت خ پنتتخا،

سستتخ اتت ص قصتتسو تتا ا تتخ ق رتت تتا ،ا واقتتهال ؛ ننتتخ استتنف وحبتتهق

و ننتخ کهت ت قههته وحبتهق هت د ش صتهت تا وصتهت ر هبا وسه ا ا

هتتتح لتتا قهصتتو رتت قن تتب تتس شتتس صتته،ت تتا ،ا اتته هتتخو تحبتتق

و هت ،ورتا و هت ستنت تا بنتخ رپ ،ا اته تا است و ولن دشه،ا تن . نخر

فتساه ولاتهت ت قؤس ت ت گه تا ارتم جت را ،ا ، و هنتخ تو قها قنهخ

. و، قو

قن تهب شت ص تا تا ارتم تخوخ تها تخ و رو ا،ا فسا ا حبهم ،

هس تتا پتتس. شتتخ نا اشتت وحبتتهق و، تتخگ شتته ا ا، او وستته ا تتا و

شتت ص جتت را دتتارا خ ، خرتت و، وهتته تتا خرتتهخ رتتو ا،ا اهاهتتخ قتتو

وحبتتهق هتت ن تأستتهس د تتسا و قنظتته، مر تتخ. شتتخ خ سسپسستتت و سرقتتخ

مرت ا. شتخ خ وو تهق خ رت ف قرتصتخ دحت و تا گسفتت واذ ولت ا، خر

ظ ت ، ا ا، پتس نتخ قتو او ت حبتهقو ش صتهت هت ن ا ،واقع ا خ فسق

81 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

،ا ا، تها تخ قتو واقتم ط رشتسا مرت ا ت .شته قتو ص ، و ولن دشه،ا خ هوب

. پس ا، قه، ظس ه ن تأسهس ا ولهت تهوص ر هبا

تها تتخ قتتو ق لتتک سارتت، ؛ تتته ،و ،و تتا وق تت قدتتل تت ،ا مه تتن

ونهش صت تا و هتخ اانصت ص قته، ظس قصتسو تا استت رت ق ،ا چا

هتت ن پتتس ا،ارتتم. ب دتتخ استتت شتتخ شتتن انا خهتتقف واهن تت و ا، ظتتس تتا

وحبتهق شت ص رتو ا،ا خ تا فنتا ر ا نبت ل اقتهال و ر تخ قو تحبق ارسها

،ا مرت ا ته خ هپ وولت . ر تخ قتو ق تنب وحبتهق و، خگ و شه قو قح هب

تتا طه،قو تتهل تتا هتت ه ن تتا ارتتم تتت: ،وستتت ،و تتا وو تت قتت ع تت

تش رت ت ت م ا، تهت ح ،قت خ ، خرت قؤستس و ا، تخ ،ه فساواخ ارسسق

ا، اشت ص قنوت ،و طته، تا تا د ت ، ؛ تخ قحسوم اه رو ا،ا ا، وق

هتحصت ا، شهپت قؤستس ا، احن ت ل تا ارتم گتس ر . ننتخ قتو زهپسه خ

طتت ،ا هبتتا ح زتتا مرتتا. نتتخ فتتهت هتت ن تتا ش صتتهت داو تت فسقتت خ

استت مرت ا تتس ست خ ،ا . ،رتز قتو ،هت ،ا شتخ طسح ه د بدا و س ، قو

قحتتسوم نتتهخ ؛س رپتتذ ا جتت م تهوصتت وستته ا تتا قؤستتس رتتو ا،ا ا نبتت ل تتا

رتو ا،ا ق ت تش رت ت ت م ا، گذشتنم ا، تتس ست قساتب ا وا، س انم

هتتتسه ،ا تهوصتت قتتس م دتتنسه ه تتت مهه تت تتا. استتت تهتتح ،قتت خ ،

وحبتهق شت ص نتهخ تا استت تس اشتل ل روقضت ار،و وول ؛ هنخ قو

واقتع لتا قهصتو تها تخ تو استت دتخ جت را هنته، وقهص قسگ ،ق خ ،

.شه

4 نتتخ و سا ستتنا لفتتتق تتا خ تت وحبتتهق هتت د ا خردتتا تت وهه ارم

. ش صتتهت حبتتهقو تتا ا تتخ قتتو ا تت خ تهش صتت تتا تت ظس ،ا 734 قتت ا،

سا رتتا( قههتته هتت د ش صتتهت تتا وصتتهتب هسق تتنبهغ ،ا تتس زهتت و وضتت

و واهن ت و قصت ل ت توت ، هت ل تا خشت خ روب تا ه ع مرا: ا خ گسفنا

تا ا تخ گسفنتا اتس استت ق تخ ق جته، فسا تا ، روقض ار،و ق لفت

سارت ، ؛ تت ه لتا قهصتو ،واقتع وحبتهق شت ص ا ا قهصو ا نب ل واس ا

ووصت خرت ،ا او پتس . ،ست خ قتو هت ن تا و گهتس قتو او ا، ،ا وقهص اقهال

86 وقف علم و فناوری

،قتت خ ا، گه تتا تتخرم و ؛ خ ق لتتک تتا استتت رتتو ا،ا ا ا، قتتأقه، تتا شتت س

و ق تتخ قتتو ق لتتک تتو خ قه تتهع اقتتهال هتت ن تتا کهتتت ،قتت خ تتت فتتهت

کهت ت قنزلتا تا خرت هس مرت ا ا ت فا تا . پذرس و حبهم ،ا اد طفس مهنن

. تتخا، ت تتک تتساد اه هتتت اتته تتا استتت وش صتت نتتخ ر و و قتت تتا

تتسالاو اهاهتخ قتو وسته ا تخرم سارت ، ؛استت قدتسوع زهت وقهصت ه تت

. ب دخ ،ا وق ل خا، تهاه ا وش ص ا( 788 ق ب ق هخ و

ستتسا ج م و ا تتخ گفنتتا پ ستتج روقضتت ارتت،و قهافبتت خ ،ا سا هتت را مرتتا

تتا سا رتتا مرتتا. 8 :ا تتخ ا هتتتسه وحبتتهق قن تتق تتس ،ا وو تتهق قصتت حت

ق لتک و تت ه لتا قهصتو ع ،واقت وحبتهق شت ص ا رو ا،ا ا نب ل واس ا

،ستت لتا قهصتو تو تخ تا نتخ قتو خاهت پ قه، وصه،ت ، شه و اقهال

استت و، ستت تا ،ا چتا ه تا شته نت ، او و شتخ کهت ت ا خا، ا

خرتت ب او تهتتق لل ، ز هتت فتتس مرتتا ،. هتتخ ا نبتت ل وحبتتهق شتت ص تتا

مهستنگ سا تخا، ه شته قتو هت تح لتا قهصتو تس تا و رشسا. س خرتس

شتخ ت تک اقتهال تس تا ونت هو حتق ا، و رخ ،قو او هخر ،قس ، شخ

ا، استتنف ، واصتت ا تتس ه تتت مهه تت تا . هتتخ تتو استتت تتس خاهت پ

تا اوستت هخرت د تسا اقتهال مرت ا گتسفنم قتسا، باهوز هسق نبهغ ،ا مرا

داهتتسا فسصتتت لتتا قهصتتو و شتته تتبط ط بلتت ،اخ وستته ا تتا ا، احن تت ل

تا قهصتو طرتفتس احن ت ل مهه چنت . تخ ه ،ا وحبتهق شت ص سا س ، تو خ

دگتتسر ا تتس( کهتتت ا، شهپتت فتتهت صتته،ت ،ب اش و،زتتا رتت او وستته ا

تهوصتت قتته، ،. 4 . نتتخ قتتو خرتتت خ ،ا وقهصتت ،قتت خ تحبتتق تتا استتت

گه تتا هتته اه هتتت تتو شتت ص و قتت تتا کهتتت تتسالاو تو تتخ ه تتسا

و قدتسوع و،اهت ا، وقهصت و اته، تو ندت تا اد ست ،د صه،ت و تصنع

ستتت نهنتتو قبخقتتا تتا وقهصتت تتا خ ورتتو تتا. نتتخ قتتو استتنف وقتت ه

وستتبب لتتا ؛ نتتخ کهتتت قج تتهل شتت ص تتا ،ا وقتت ل تتا ، تتخ تتو

ت هتتاه و تهش صتت احتتسا، ا، پتتس نها تتخ وحبتتهق شتت ص تتا ستت ، قتتو

. و، ست ا ،ا ا قهصو

87 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

شتخ ونتهاخ تا اد گه تا تا ز هت تهوصت ه تت ته خ قدسوع ، ،

تا ستسا ج م وقهصت هتخو داهتسا نسا تا . استت و ت ف پ سج مهه است

ا، زرتتگس ا، ظتتس وقهصتت هتتخو. ا ج قتتخ تتو صتتلاحهت تتو شتت ص ت تتک

ا تخ شت س طت ،ا نتخ ر وحبتهق شت ص فتع ا وصهت ا قح ار،و

،هت و ننتخ تو گهتسد ست ت ت ، ،ارتم هت ا گت وولت ؛است قدسوع

وهتته تتا نتتخ ر ، تتا ،ا رو هتت ه ن تتا کهتتت تو تتخ تت ه تتسا تهوصتت

جتت را ا، هتتخو هسگتت تتا افتتزو خرتت (44. با تتخ شتتن انا فتتذ رتتخ قتتو

و شتتخ ا، ،افن گتت خ و تت ،اخه و ه تت خ تت ،هت و د گ هتتخا، اد قؤس تتا

د تتسا وتلاهت تت 8744 ارتتژا ه 83 قتت هخ س ر پتتذ ،ا تتتم تت ستتت

و هبتا قبتهل تهت اه وا ج نت رت قؤس تا مهننت : استت شخ ق خ ج را

. ا، شه قو سها هخو سه ا ا ،ا رو روص

آلمان:

ا، دتته،ه د قهقهفتتا اهتتز و تت و نه هتت د ه تت خ غتتسب ه تته،د ولتتر

فتتخ،ال ل تت خ استتت تتا تتا و تتت اه هتتت ا خ تتا قهقهفتت ت ، گذشتتنا و

قهتتز تتتهاخ ا، تجتت ،ب قهفبهتتت تت و وم قتتواصتتهص پتتس ا، هنتتگ ه تتا

هت د رتخ ه تا ار لتت سقتو 8ا، هتخول شت ، ا طه،د ا خ اسنف س .

ل تت خ تتا رتتک تتبت قهقهفتتا خا، تتخ تبسربتت هتتا قهقهفتت ت ، ارتت لات

5غس تتو قتتسا، ا، تتخ و ، مهگ تتا ل تت خ غس تتو ستت ق تتا ا ضتت م تتسل

ا تخ فبتط ه ته،د فتخ،ال ل ت خ ءا ا نتهخ هتز ار لت ل خ شسقو س ق ت

ق خ است. قو قهقهفا 38

. ه تننخ ق لهت تو ساته، ا، هت د قو فهتت ا، نه ه د اهسرا ، دته، ل ت خ

فو لهتتت دتتو ا، تن تت شتتس ت ننتتخ تجتت ،د هتت د فو لهتتت ، هتت خ اگتتس

.است ق له ت قد هل ه خ تج ،د

88 وقف علم و فناوری

تتت هتتخ قتتو اهتت ، ل تت خ قتت هخ رگتتس دتته،ه د ا، تته ،د قب تت ،

و گتذا، نهت خ تا ،ا اته سته ا، مسته رتک ت ته،رع ساد اهسرا نه ق له ت

تا ه تننخ پس ا، تخ ه ،قنتخ هت خ اگتس ز رتک اهردت و خاخ ا، اه وخ ا،

.استق له ت قد هل قزار ارم

حتتخو استتت تتا شتتخ زبتتت ل تت خ ، نهتت 85333 حتتخو 4331 ستت ل تتت

ل تت و اهسرتتا نهتت 453 ا، تتهش. ه تتننخ اهسرتتا نه هتت د هتت خ ا، 15%

تتتا ، ارتتتم قهتتت خ خ ه تتتننخ ستتت ل 533 ا، تتتهش اد ا،اد ستتت با

.گس سقو 8537 ه ا س ل خ تسرم قخر و

تعیات وقوفات نام ا الت

134 خ وو،تنبسگ

8348 رسخ ب= وا،ار (

443 سلهم

34 سقم

548 ه قبه،گ

548 ه م

534 هخ،،ا م

717 س ،ارم وسنف لم

854 ،ارم لنخ ف لنس

34 س ،لنخ

487 ش هرک ههلدن رم

38 ل خ شسقو س ق

483 قح قهقهفا قو هم

5744 جمع

83 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

قب طع ارج ر س ل تأستهس وقتم هت گس ،و تخ ،و تا افتزارش قهقهفت ت و

تا طته،د تا وم استت اصهص پتس ا، هنتگ ه ت و نه ه د وقفو ا

ج شتتخ راقهقهفتتا رتت نهتت 4375ه وتت م .8778تتت ستت ل 8758ا، ستت ل

است.

تتأقهم قب صخ ارتم قهقهفت ت ،وشتنگس اه هتت تدت هص هتخو اهن ت وو و

استتت. هدتتنسرم توتتخا قهقهفتت ت تتا قب صتتخد نتتهخ واقفتت خ خ تهستتط

48س هتتت ب ،صتتخ قهقهفتت ت( قه،شتتو تو تته و ت 4411تلتت لهم اهن تت وو ب

،صتتخ( هنتتس و فس تتگ 8818 ،صتتخ( ا تتش پتتووهش و قتته،ش وتت لو ب

ر فنا است. اانص ص» ،صخ( 715ب

،ستخ ه تهم قصتسفو ، ف سستت ،وشتم ه تت تا ظتس قتو قب ل هسننخ

صتخم نتخ اقت ، اوااتس ه تهم ت هش ه ، قه، ،قت قصت ،و بت

رتخ تا ا،قت م هتز تههتا قب لا ت م قوسفتو ساتو ا، نه هت د وقفتو هخ

افتتزارش ،قتت ه تتع قهقهفتت ت تتا و تتت خ استتت تتا توتتخا . اتتهاهه تتس

تعیات وقوفه قاطع سال ا جات وقف

8533-733 813

8633-8533 68

8833-8633 87

8133-8833 844

8733-8133 635

8753-8733 836

8778-8753 4318

8573 قو هم سهتأسس ل

35 وقف علم و فناوری

ا تخ. تخر و استت قهقهف ت ننخقنظه، ه تننخ لتذا تلتسا، دتخ فساوا و ا،

تتهع و ستت قب صتتخ ، اقتته، گه تت گهخ ، هتتس رتتک ا، ارتت لات ل تت خ تت

. نخ رلخرگس تف وت قو

دهت واشت ، شتخ پتس ا، هنتگ ه ت و وم تس ازتس گسگته تا طه،د ا

ل ت خ وظه و و فنو ، ه ت خ غتسب و تتأزهسات قسرلت پتس ا، اشتغ ل

س ارم دته، ، ،قهنتا قهقهفت ت و نه هت د وقفتو هتز تغههتسات شتگسفو

پخرخ قخ.

هت ، ارم قه، ل خ ، ت ز استت. پسوف ته، نتس ه تهت لتس تا ست ل

، هس قؤس ا قت س پلا تک تساد پتووهش قه،شتو ، تسلهم ته ارتم

ولتتت ا جتت غتت ، نتته ، جتت تت»تحتتت ونتتهاخ دا ،و تتخ ،ا ، قب لتتا

هتت و به هتت رو ،ا تتس هتت د گذاشتتنا استتت تتساد قهقهفتت ت و ،انتتا

پتذرستس ، ل ت خ فتخ،ال هنته، وظت رم ته ، نه ه د وقفتو ته و ا و ت و

،ستتنو هتت خ تتس استتت. ، تتا م .8718 تتا ستت ل «ق تتو وهتته ا،

الاقل خ ه ا خ و، شه . شه حنو ارنج سوو قو

رصی )%(ت تعیات وقوفات قاصی

48 8156 قه،ش تو ه و تس هت

411 445 ا ها شس ت

618 535 ،ق خ

715 154 هنس و فسهنگ

316 53 سه ست

414 434 رم

4411 4384 تل لهم اهن وو

415 448 ا خا، و طبهوت ند ،ر ت قحهط

817 888 تف ه اقهام و ق

35 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

315 37 ننخگ خ اقنص قصسو

8818 776 قه،ش و لو ا ش پووهش

511 581 س رس

833 1744 ه ع

فسرتخ،رش م ساو ا، نه ه د سه ستو ق نتخ نهت نتسا ت س رت نهت

،ا تتساد شتته و ارتتم ، قتتخه ، قتتخه د و تتهقو ا ا، قتتو ا تتست تتا ا،

لتا حت ل و ،ست نخ ، افتها استت قب صخ سه ستو قوهنتو تا قصتسو قتو

هتت گذشتتت. نه هتت د ا تتخ و رتتخ ا، خ ه ستتو غهسقو تتهلارتتم نه هتت د س

صتته،ت قهقهفتت ت هتت ،ا تتا تتا افتتسا حبهبتتو و حبتتهقو خ وقفتتو فساگهتتس

ا تتخ قهبتت ، فتتساه و، خ قههبتت ت و گتتذا،د تتس اصهصتتو نهتت خ

قه تهو ت قوتهم پتذرس ست انم تنتهع فسهنگتو و ا جت م ا خ اقته، و اقل خ

اه هتت ارتم ق ته ا ،ا تو ،ک .فنتا استت ، ق گه گهخ ه قوتا

نخ ا وتخ ا، هنتگ ه ت و اول ه تت ق لوتا اقته، قه،شتو قسرلت قو

اصتهص ، خ تا ننتهم فتس د .قنحتخ قسرلت ستفس س شتخ ا ارت لات

دتته، ا، تنتتهع ت صهصتتو اقل تت ت قتت لو تهستتط نه هتت د وقفتتو تتا

قتته،ش وتت لو و پتتووهش هتت د هتت ، ،قهنتتا هتت د فسهنگتتو و ا دتتگ

هت ، خ تا ل ت خ گسفتت. ،حت لو ه تحتت تتأزهس قتسا، قتو قخا،آ و قه،

قنزلتا وسته ا ق تا ا تزا، ا نلت ، و ت فسهنگتو و تا هنگ م نه وقفو ا

و اقلتت خ پهدتتسفت و تغههتتس قتتأ هآ به تتخ. رتتخگ ستتننو وقتتم ، ل تت خ

رتخ گسفتت تا قتو قتسا، قتو اد ، اانهت ، وب ،ت ا، ارتم ته تا ستسق را

سه ر وهارتخ خ تساد ا جت م ا خ قبصته رت قب صتخ واقتم ف رتت نتخ

شتخ تا تت قتا تصتسر قتو قتت تتخورم و ، وقتم قبصه وقم نن خ ا

ه و قسوخ قن د پ رخا، و اسن سا، ر خ.

31 وقف علم و فناوری

ش رخ نهاخ قخ،د قب لغتا گفتت تا وقتم ، ستنت ل ت و ا تزا،د استت

ر فنتتا فسهنگتتو ، هتت د تت قلا قوتتهم و ت بهتتت ا تتا تتک خ گتتسارش تت

تها نتخ پدتنهب و شته خ رونتو تا قبنضته ت ،قت خ قب تحتهلات ،و، قتو

شخ. سولس ، قسرل وقتم رت نهت وقفتو ا تزا،د استت تا تهه و و

ر تتخ قتتو هتت د تته و قبنضتته ت ،قتت خ تحبتتق تتا قتتخ و رتت ،د خ گتتسارش

هتت د قخرتتخ ق تت ت اوظتت قهقهفتت ت فو ه تتت تتا قتتختتصتت ،و ا،ارتتم

. ل خ ه و ب رنو( ه خ

ا، ظتس ر فنتا استت اق شسارط پس ا، هنگ ه ت و وم ، ل ت خ هتز تغههتس

و،د قلاحظتتا سه ستتو ، قتته، نه هتت د وقفتتو هسرتت خ تته ، شتتگفت

ا گهتزد وستت ا، نه هت د طته، اوجت ب هت تا قه سات شه سهسه ل قو

هتت د هتت و نگتت هتت ، نه هتت د وقفتتو شتتس ت ا تتخ ،رتتسا خ وقفتتو شتتخ

رخ تتخ و تتا تتز،گ صتتنونو ازتتسد ا، اهن تت وو شتتخخ بسهسه لهزاستتههخ( قتتو

نتخ نهتزد ا، حتق و اانهت ، تصتسو شتس ت ظس خ و تا وقتم قتو

هتخ و ال نفوتا ا، ستت قتو ر نگ س وس ر تهلهخ ،ا تا فتع قب صتخ وت م

تستهتتب ،رتتس ظتتس تت ،له اشتت هخ موقتتم ق تتهب استتت. تتا ارتت ،و ا،ارتتم

هتت د قتت د تت ر و،رتتس و،ت بتتسگ هنتته و نهتت ت تتهپ هم ا، ،ا تتا تت

.قخ خ فسرخ،رش ه فم پخرخ ت هپ هم و ،ا ا نسر

حتتزب قلتتسات ق تتهحو هتتز ه تتها، اتته ،ا قتتخافع قهقهفتت ت و نه هتت د

ونتتهاخ تأسه تت ت و اصتتهص تتا تتا وقفتتو ا تتنا ،رتتسا قهقهفتت ت ، ل تت خ

س تخ تا قتو اد ،ا حفت هت د ورتو اد تا ستنت ،ا تا ه د قح فظا

هتت د ق تتهحو تتا اتته ،ا گ بتت خ ،فننتتخ و طبوتت قتته سات شتت ، قتتو

اقتت تن تت ، ؛قهقهفتت ت ه تتننخ ا نتتخ پدتتنهب خ گه تتا ستتنم قتتو ه تتهم

قفتتو نه هتت د و»هتت د ااهتتس استتت تتا اصتت لاح و قف تتهم ق سوقتتهم

طته، و گفتت تتهاخ تا تخ،رج ه افن استت. ، ارتم قهت خ قتو ا «اهسارو

«فتسوم »ق لوتا ابس قتا ا تخ. ت شو پهتخار «شتخخ » ا نه ه ، هسرت خ

تتهاخ تدت هص قتو «اتح را نه هت د وقفتو ه تت ا تش ل ت خ » دسرا

39 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

او ا، رت هته گتذ، تا رتک ،ا تا تخ،ت قت هو قتو پو س ا ا ا و

ر فس، خا ش تا تأستهس نهت وقفتو غهسق تنب و قبت ،ت ه،،رتخ شتنخ

ننتهم نه هت رو م .8 718تت 8784هت د ، ظتسو ق سوقتهم تا طته،د ا

، تتز اتح رتتا قتتذ ه، تت قب غتتو ، حتتخو پ صتتخ قه هتتهخ قتت ،ک

شخ است. تأسهس

، توتتخا و اه هتتت قهقهفتت ت و نه هتت د وقفتتو ل تت خ ، حتت ل ح تتس

قنحتخ قسرلت هنته، هت ته ، ا تخک استت اقت ست م قب ر ا ارت لات

ارتت اگتتس گتتهره ل تت خ دتته،د استتت تتا قصتتخ ا، گتتزاو سا تتخ تتا

سس،قهم قهقهفت ت و نه هت د وقفتو شته . وقتم تس خ ت ،د قحبتهب و

پ تتنخ استتت قصتتسو ستته ه د اقنصتت د تتساد ا جتت م ا خ قب صتتخ قتتس م

هتخ ا، ستهد رگتس ا،د ،ا ت هش قتو ا، ظت م ستسق را ال نفوا ا نب و م

پس ا، تخ و ارتم نهتزد استت تا قهقهف ت ا تسورج تنهع حهت فسهنگتو قتو

«. رخ س و سنگ رلنهاات س ، ولت ا، و خ خ ا نن خ وه و

ا است ل خ وقفو ق نب تسرم نه ه د ق ا، رلو واگم فهللس نه

نه ارم قب صخ. شه قو هزرنا قوهنو اهخاو ه ت ، خ ا، ح ص ، قخ

سه رک ا، نه ارم. است شخ و لو ذ س قه،ش و پووهش فم ا ش تسورج

سزارو ا بش پووهش و تهسوا و ، رگس سهد ا، و صنوت ، تهسوا

ا، .

اسپانیا:

س ل هزا،قهم قساس ، اسپ ه پزشلو و هم گ ،سه ، هس ا دگ نس

،ا قس ز ارم ا نه رخ اذو خ»: گفت اه س نسا و ، ا دگ ارم تأسهس

.ا خ س ارج ا،وپ ، پهش ق خ س ل هزا،

34 وقف علم و فناوری

:کو ت

هتت د وقفتتو ، هرتتت رلتتو ا، ا زا،هتت د ق تت ا،ا تتا اتتخق ت صتتنخوم

هتت د هتتخو ا، ارجتت صتتنخوم»شتته . فسهنگتتو و اهن تت وو قح تتهب قتتو

قنظتته، احهتت د هتت رو استتت تتا تتا ، تتتلاشوقتتم ه تتب قدتت ، ت قتتس م

هتت د تهستتوا تتس قبنتت د ،رتتزد و اهتتساد طتتسح ستتنت وقتتم ا، ،ا س قتتا

هتت د استتلاقو و ، ،استتن د پ ستت گهرو تتا ه ،هتت د اهن تت وو شتتهه

«.است

:استه د وقم قههه و فو ل ا شسح ذر صنخوم

ه د ا ص صنخوم وقم قو هلاخ و گسو

صنخوم وقم فسهنگ و ا خردا

نخوم وقم قس خ سر و و هم قس وص

صنخوم وقم تهسوا و و

صنخوم وقم ح رت ا، ا ها

ر ت صنخوم وقم ح رت قحهط،

صنخوم وقم تهسوا خاشنو

صنخوم وقم ق هخ

صنخوم وقم هسا ا قس زد اوق و

صنخوم وقم هرت ساد ه ه ،د اسلاقو

صنخوم ق و وقم ساد تهسوا اهن وو

تهستوا تا هت د ت ساد ا جت م ق لوت ت استلاقو ، ،قهنتا طسح وقفو هر

اقتتخام ننتتخگ خ تتا و،اخ و تت م طتتسح وقتتم تتهآ طتتسح ح رتتت ا، پهدتتا

تتبا طتتسح هتت د هنتتک تتا تت م طتتسح تهلهخ ننتتخگ خ و گدتت رش طتتسح

قس تتز هرتتت ورتتو ق لوتت ت اقنهتتت و ار نتتو طتتسح ح رتتت ا، ،هتت د

استت تا ح رتت وال تو بطسحت هتت اوط ب ا ا م وقم وقتت طتسح

هتت تت قدتتللات ،ا شتتخخ خ هتت د هتتهاخ و پهدتتگهسد ا، قهاهتتا ا، اتت ها

سسپسستتن خ طتتسح ههرنتتخگ خ قتتخ ظس ا، ( طتتسح ح رتتت ا، ارنتت م و تتو

31 فصو سوم: نمونه وقوفات علم و فناوری

پهدتت هنگ خ طتتسح قو تت خ طتتسح شتت س داوتتتنلا و ا تتش طتتسح ا،تبتت ء

.ه ساد ه ا ا ننو

36 وقف علم و فناوری

مچهارفصل

ناوریف و وقف علم

قی ه

دخرتتقه تتهع هخ وت تتخخ استتلاق ج ،ادتت خر ، تتت ، وقتتم و تت و فنتت و،د

ا ، تت تت م تتس تتتهاخ قتتو،ا هتت رو قهقهفتتاا، د رتتق ،ر تتت. قصتت ه

ستهد ارتم ، گذ،ا تخ قتو ،ا وست و قتسوخ رتک ا،وپت و،اخ ت ، ا د،و،گ ،

و وز تتز،گ و تت تت قساروه تت گس اخ ا،وپتت هتت د ستتفس قا نتت تتاهتت

ا ، تتهع اتته تت ،ستتن خ غتتخا وهتته اشتتنا ها و هتتق نتتخ ظ ق لوزشتتپ

گه تتا ا،ارتتمم بتت ه تت خ رز ، و،تتتسهتت. اقتتسو، استتت تته ظهتتس تتو

تا ندت رت ا ، اتخقت و ت ه تننخ ، ت اد اهسرتا د هت هقهقهف ت و ن

ونة ،ادتت خ و تتهدتتهم ستت با و پرتتدتته، قتت تت ا اقتت ، ؛اتته، قتتو

. ا تتخ تتخا ،ا تتا اتته اانصتت ص وستت ق تت قبتتهل وو تت هتت د قهقهفتتا

، صتخ، وگت ه ه ر تا ساخ رت ا وا ،شتخ و ت ت س هت اا هت د ست ل ، ورتو ا

م ه تتش تتز،گ رتتخ و تنتته، اهه تت خ ،ستت ددتته،ه وهتتخول ،شتتخ و تت

وم تنته، ات ل رت ، ا وخخ قهقهفت ت و ت هت ق د هت شته قتو تتس گسمهس،و،

است.

چتتة رم و تت و فنتت و،د ا، ،ت وقتتهتتم فصتت تت م اشتت ، تتا اه رتت ، ا

م رت ، ا ولاتلو طتسح قدت افتزا،د تسم ه خ ا تسو،ت هنتبش س ، ت خخ

،ات صته،ت گسفنتا لت ا، ا ن هت رو ه تا ، ا اقتا . شته قتو ،اسن پس اانتا

دتته، ا،ا تتا س ، هتتاا هتت د ستت ل ، وپووهدتت -وو تت هتت د وقتتم ، قتته،

شتتخخ رتتواهسا د ، ،استتن ددتتن هپ د ،هتت ل خ ،اهرتتخ و ، پ رتتگس

ق و هتتت ا، تحبرتتس ح هقه تتهع وقتتم و تت و فنتت و،د ، ق تت قهتتز قهفبهتتت

.گس قوخا، ق سح رتهسوة پ

37 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

یفناور و وقف علم

پ تنخرخ ، ه قوتا وقم رتک حس تت نهت د استتتت تا تا اهتسات

ا،،شتت نخ تته ، قنجتتس شتتخ و ا، قنظتتس اونبتت و تتهقو قتتس م رتتک و تت

ظسفهتتت ،ت ا، ، هتت د اقتتسو، ا،شتته ؛ نتت سارم تتسو قح تتهب قتتو

و ،شتتخ پووهتت خ ا تتش تس هتتت و فنتت و،د وظتته وقتتم ، تهستتوا و تت

ه رگت هو ش ر تنا ، ،شتخ و تو و ،ستهخخ تا .استنف شته بگ خ هز

رلتتو ا، و رتت ،د ه گتت و هتت ، ا، . حتته، و تت و فنتت و،د تتا وتتزم

خ،ستا استت هت ،اهاستت تک تساد ست ات ق تسرم ارم ه لت ،د س

تتا دتته، قتت ، ارتتم ،قهنتتا ستت با ،ادتت و ا، اقتت ح رتتت ا، تهستتوا

شته . شت رخ وقنتو ا، و و فنت و،د فبتط تا ست ات قخ،ستا قحتخو تو

شته هته الوتلاج صتحبت قتو هت د صتوب ا،وه د ،ق و تساد ه ت ،د

تصتته،د ا، ح رتتت اهتتسرم تتساد تحبهبتت تو تتا ، ارتتم ،قهنتتا ا جتت م

هت د تحبهبت تو و ذهتم شت بتش بنتخ اقت ح رتت ا، طتسح شه ، قو

هتت رو استتت تتا تت ستت ات و تهستتوا فضتت ه د اتتخق تو ا، رگتتس س قتتا

.شه ه د قس قو ت سرع قو ح رت

هتت د قس قتتو ا، هتت د ااهتتس شتت هخ پس، تتگ شتتخخ ح رتتت ، ستت ل

هتت د و تتو و ،ق ردتتگ هو ه تتنه تتا شتتل هخرتتخد ا، وقتتم فو لهتتت

دتتخ. پووهدتتگ ،ا فساتتتس ا، ستت ات قخ،ستتا تتا تصتتهرس قتتو دوفنتت و، و تت

گت م تا تا ،ور خ ا،ه ا قسا زد است ا ا، خو تأستهس تت اقتسو، تا گت م

شته تا س ات تنهم ه ،ستن خ ست هل ،قت و ، دته، ز رتک قتو

هتت د قس قتتو ، پهدتتبس اهتتخاو و تتو تتا ، ظتتس اشتتنا ا،،ش ح رتتت

واقم ه است.

ا انتر یفناور و علمف جا گا وق

هت د هت د اهتسرم ، حته، هت رو ا، تک هت د و، ه تا ق ا، گذشنا

شت په، تا افتسا د تا ، ارتم ارت . ، ن تا هنتخد و و ،ا ش هخ ته

38 وقف علم و فناوری

واقفتت خشتتخ. ساتتو ا، س تتخ پتتهلو پس ااتتت قتتو ن تتا ق لوتتا قتتو

خ ،ا تتا تحصتته س تتخ و ، قتتخ اهتت ، خ ستت ان ستت ان و ،ا وقتتم قتتو

ا خ. اخ اانص ص قو قه، ا ش

هتت ،ا صتتهسالخرم طهستتو حتت ظ قهتتا ستت جهقه خ اهاهتتا ، و،

ارسا تو ته . ق سح و اهسارتو تس . او و،رتس ا دت نخ و، ست جهقو و رتک

هتت د غتتخا ، خ و،اخ بقتتسخ وم و ستتهم ظ قهتتا هتت ا،ه تتا ارتتم ظ قهتتا

هت د استلاقو افتسا د تا ه تا ستس،قهم ا، هجسد( وا، نتخد اشتننخ و

قته،د اانصت ص هت د اته ،ا تا حت و ت اهاسننخ دو ا، ا،ارتو قو

و، تتخ. رلتتو ا، رگتتس هتت قتتو قبتت ل اهتتخارو ،ا تتا ارتتم ظ قهتتا هنتتخ

و باانصتت ص قتت لو ، ،قهنتتا و تتو دوفنتت و، و تت قصتت رق ق تت وقتتم

قه،شتتو -وتتا و تتو قتته،د و پهدتتسفت و تت و ا تتش( تأستتهس قج ه و تت

الله ه تتخا و استتت. ارتتم فضتت ، تتع ،شتتهخد تهستتط اهاهتتا ،شتتهخالخرم

ست ل پتهش و،رتس ار هت خ قغتهل ته . 833 ا د نخ تز،گ ارسا تو حتخو

رتتک ا دتتگ فتتهم قتتخ،خ خ و،اخ استتت تتا ا نتتهخ ، ، تتع ،شتتهخد

هتز تفه، هت د ستتس هت ق نتخ هت ،وا، و ه ا، ا دگ ه ،د ا، ،قهنا

تتتس استتت. ارتتم قج هوتتا تتا اها گتت ه ،ستتن خ ا،الارنتت م و پهدتتسفنا

هت د ق ن تم قج تز ته . ارتم ا، نت ب ش ق قج هوا ز،گتو دا ن ا

تتهرس قج تتز ن تتا ، خ و،اخ تتا ننتتخ صتتخ هتتزا، ه تتخ نتت ب ستتت

قته، ا، قنت طق ق ن تم دته، و هتزا، و ت 3 استت. ه چنتهم حتخو ه

تتت 333 س تتخ و قتتو د استتلاقو ، ارتتم قج هوتتا تحصتته هتت ستتس،قهم

استتن هتتز ، ارتتم قج هوتتا قدتتغهل تتتخ،رس ه تتخ. هزرنتتا ستت ات و 533

،شتتتهخالخرم تببتتت تتتس تتته . او اهاهتتتا تأستتتهس ارتتتم قج هوتتتا ،ا

تتسرم هت رو ا جت م ا ته تا قوتسوو هنتو و،ا خرد ا ساد رنتخ پتهش

. او تساد ست ات ارتم قج هوتا ت ت م وقتم قتا ، تع ،شتهخد استت ه خ

هتت و هتت گ تتا تت غ هتت د دتت و،،د هتت د ،وستتن ه ،قتتهم وهارتتخ و هزرنتتا

ه رش ،ا ح ب تس ته تت هس تخام صتسو نتا اقتسد شته . او قسغخا،د

33 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

س تتخ قزارتت د افتتسا د ،ا تتا جتت تت ، قتتو هتت د هتت ،د حبتتهم و هزرنتتا

هفت ت تتأقهم شته . او قد ص تس ته تت حبتهم ارتم افتسا ا، ارتم قهق

هت د تحصته و هزرنتا ساد و قته،اخ ارتم قج هوتا هتز تک ه چنهم

تتا ، ارتتم قتته،د ا، قهقهفتت ت ، ظتتس گسفنتتا تته تتت ننتتخ هتتزا، و تت

قج هوتتا ، حتت ل تحصتته ه تتخ غتت قوهدتتت و تت خ خاشتتنا شتتنخ.

تتتس و ،ا قدتتت ص قتتتو هتتت د ق ن تتتم و تتتو ه چنتتتهم او قه تتتهع

هتت رو تت خ قضتت هخ و ق ن تتم ه تت خ استتلام نتت ب ا دتت نخاخ بتت

فسستن خ. حنتو تساد اهاهتا ،شتهخالخرم قتو هت د و تو تتخورم و غخغا

ا دتت نخاخ تتخلس باستتپ ه د نتته و( هتتز نتت و هشتتننخ و تبتتخر او

هت النحسرتس و تتألهم ارتم نت ب س خ. اهاها ،شهخالخرم هتز تا ا،اد حتق

. ا هخار رو ا ارم افسا قو

، و،اخ صتفهرا هتز ته ، سه تنا و پس، تگ ته . دوفنت و، و وقم

قت ، ارتم گهتس . اقنتخا، ، ارم و،اخ هز ت تخخ ارسا تو و استلاقو اوج قتو

قته،د استتت. قنت ع قتت لو و،اخ تا و تت تأ هتتخ ،ود ق ته ا و تت و و ت

قته،د و تس هتت و ل ت خ شتخ و ت قهقهفو هز ، ارتم و،اخ صتسو حت

هت د هت ،د هت قتخا،آ و تو سپ شتخ ته . هزرنتا و،اخست؛ ، ارتم ا

.شخ هز ا، قح قهقهف ت تأقهم قو ارم قخا،آ

هتت د هتت د تت ،،د ا، وقتتم ،ا ، ،قهنتتا هتت د ااهتتس هتتز ه تتا ، ستت ل

ارتت . ق ن تتم ا، ستت ات ق تتجخ تتت ستت ات ،ق گتت و قخ،ستتا شتت هخ تته

تتا واقفتت خس و، شتته . اگتتس هتت تت ، تتتلاش ه تتننخ هتتت اهتتس خ واقفتت خ

هت ، حته، هت د خ شتن شتخ و ق تع شته خ ا، تک دوفن و، و وقم

و قتس م تا نتا صته،ت ا، ارتم شته اد قتو تحبهق و پووهش نتا استنف

و ه چنتهم ت وقتم و ت و فنت و،د و تهلهتخ گهس تخ اخق ت و و س قتو

نتتخا، خ ارجتت تتساد دتته، و ، رتتت اق اد افتتزو زتتسوت نتتا ا،،ش

. ننخ ه ح رت اه ،ا ،ر و شک ، ارم ،قهنا وشه وق

555 وقف علم و فناوری

تر کشور یفناور و ض ورت ت و ج وقف علم

، فسهنتتگ استتلاقو لتتا ، فسهنتتگ ارتتساخ تن تت تتاو تت و ا تتش

فنتت و،د هتتز قه تتهوو استتت تتا ا، و اد و هتتق ا، . وقتتم و تت ،ردتتا

تتسرم ه استت و ،قت و تز،گ ت قه، تههتا هت د و، ، دته، قت گذشتنا

هتتت ، ،قهنتتتا ستتت ات و تج هتتتز قتتتخا،آ و ه چنتتتهم اهتتتسات و وقتتتم

هتت ،ا ، دتته، شتت هخ تته ر . ارتتم ، حتت لو هتت د و هتتا و ن تتا حتته،

قنتخ است ا اقتسو، قسا تز و تو و ا دتگ هو نتس ا، قنت ع وقتم تس

هت د ا دتگ هت ته ،د ا، شتخ دت خ قتو هت د ا جت م شه . س،سو قو

هتت د تحبهبتت تو و تتتهه و ا، هزرنتتا تتز،گ ، ستت هتت تتش ق تت

ننتخ و حنتو گت هو ولتت پووهدو اه ،ا ا، طسرق قنبع وقتم تتأقهم قتو

،ستتخ رلتتو ا، نتتخ. تتا ظتتس قتتو هتت تتک قتت لو ،ر فتتت قتتو ا، ا دتتگ

هتت د اهسرتتا ا تخا،د قسا تتز و ا ج تم هت د ،واج ارتتم ستنت پ تتنخرخ ،ا ،ا

ننتتخ ،واج ستت آ ،ورلس هتت د هخرتتخد استتت تتا نها تتخ تضتت هم تتس ا

فسهنتتگ وقتتم ، قسا تتز و تتو و پووهدتتو ، ستت دتته، شتتخ. ،

ده، قت تنس قن ستبو تساد ،واج ارتم فسهنتگ فتساه استت و گ تنسش

تها تتخ ،اهلتت ، قن ستتبو تتساد ح رتتت ا، ارتتم فسهنتتگ ، قسا تتز و تتو قتتو

استنف ا، تتهاخ قت لو اهتسرم و شتک تحبهب ت و و ، دته، شتخ. تو

هتت د هله تت ،اخ تتساد ا جتت م تحبهبتت ت و تهلهتتخ ا،وهتت و تهستتوا ،وش

گهتسد ا، تتهاخ ارتم افتسا تساد اسرتخ ا،و و قساتتب ا، تس ،ق خ هخرخ ا

اوتتزام ه تت ،اخ تتا قسا تتز ،قتت و اتت ،ج ا، دتته، نتتس استتت. اگتتس ننتتهم

ها نتخ ، ا جت م اقته، اهسرتا ت و، دته، فتساه شتخ هله ت ،اخ قت نسد

و تتو ه لتت ،د اشتتنا شتتنخ. اگتتس رتتک ا،و رتت رتتک ،وش ،قتت و ،ا ،

تتتها ه توتتخا ،رتت د ا، ه تت ،اخ ،ا ا، ااتت دتته، تهستتوا هتته قتتو

تستهتتب ارتتم قنتتخ نتته و ارتتم ، حتت لو استتت تتا تتا هتت د خ تتس قزرتتت

اهاهتخ شتخ. وقتم اد ساد ح رت ا، پووهدتگساخ اا تو هتز فتساه ،قهنا

شتتخ استتت و تتخوخ ، فسهنتتگ استتلاقو و ارسا تتو ستتننو رسرنتتا و شتتن انا

555 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

تها تخ ، تبهرتت ا تخا،د قسا تز اهسرتا و تو قتو گهتسد رت ،ا تس رخ شتل

ارتتم ستتنت ، حتته، و تت و فنتت و،د بتتش ق تتو اشتتنا شتتخ. اانصتت ص

خ ننتت تها تتخ تتتأقهم تن تت قتتو اهتتسات و تتو تتا حتته، و تت و فنتت و،د تتا

نهتت خ تتساد تتب ، قتتخ و ،هتت د ا تتش ا تتخا،د تتب ستتسق را تتساد ،ا

هت رو شتخ تا ازتسات و قنزلتا ستنه و تا فنت و،د تها تخ تا شخ لا قو

.تن ، س ق و لا ، س ه و هز ق خگ ، شه اهسات خ ا

تر نقشه جا ع علم کشور یفناور و وقف علم

و تتلاخ و تت ،اهبس هت د و،د دتته، ، تتش ، بدتا هتت قع و تت و فنت

تتا قه تتهع صتتساحن ،رتتس نتتخه داقتتخاق ت ق تتو ، سسفصتت ، فنتت و،د

ا، ارتم پن ته ، ه تت تهستوا و ت و تس ا،د تس و وفنت و،د و وقم

فن و،د اش ، شخ است.

ا، وب هپدتتن و تهستتوا ، ارتتسها و وقتتم ستت شر: افتتزا3 نتتخ

دفن و، و و د ه و قؤس ت

و وس ولنت هغ و وو تهق د هت و قتس م ت قدت ، ا، ترت : ح 8 نتخ

حفتت تت ووتت ل قتته،ش حتته، ، وقتتم فسهنتتگ گ تتنسش مهه چنتت

ولت و ظ ،ت و گذا،د سه ست دس ه ،

ساز عا و تمین وقف علم و فناوری

خ هتت تت تهل هتت ت تتخخ تتس دسگتتذا،هزأ ، ت وو تت دت هتت هتتاه اقتتسو،

هس تت تا تتهاخ قتو خ تت تخاخ حتخ استت تا افزا،ه د س ت و افزا،ه سم

هاهتخ تس وهت ر تا ،ا و ت تخ ههت وو ت د س ا خوخ هت ا و

شتت ، تتا هتت ت تتخخ ۀ سپ ا، تتخ هتت د ستتنهخاقتتسو، ا، وو تت دو هتت

تس هنتس تأزهسگتذا، هسق تنب ه و غهق تنب طته، تا وو ت د. ه رنخ قو

و تت ت رتت ، و مرتتااتتلام و ت و ف تفا هتتستتت ا هاقنصتت و سفتم

ک رت داهتزا ة ت حضته، و ت ، ه وونت رم رت قف تهم ات ص خ استت و ا ا

551 وقف علم و فناوری

و قسا تتز پووهدتتگ قتتخا،آ اهتتو هتت د حتته، هتت ا دتتگ ت تتخخ.

.شتته خ قتتوقح تتهب ستت ،د ت تتخخ د تت هخ ا ب شتتت و تت تتسا وبتت تهتحب

ست ات ت تخخ ،ا ا لت س ست ، شت ت تخخ تتهاخ تو ،ا وهتس و ت صخالبنا

. ، استه س ،د ت خخ د سا وو وو هنبد س ، ت خخ وو

افتزا،د تسم ا، خ رت خخ ه تا ز تس ،ست د تسا و تخ گفنتا شتخ هتس ت تا نن خ

ز و تت و هتت واستتلاق شتتخ. ، ت تتخخ ساتته، ا،پدتتنها ا ونتتهاخ تتاهتت قع

ا، ولت ر تا و ت و،قت شتک تو .ا تخ اشتنا روسزا اس هزأت وو د ه

هنتتبش ،و قتتو شتت ، تتا وت تتخ ا تتزا، وهاقتت و ون صتتس تتتسرم قتتهد

پتذرس اهننت ب ک تسو،ت رت ست ،د ت تخخ دز تسا هت خ و هو تهل افزا،د سم

اش و تتو د ، هتت و تتخوخ تتتلاش و تت و ت تتخ هاهاهتتخ تته . هتت

. نها نا است قهفق شه

هتت د ا،قهنتت و ، ت تت ق ووقفتت د هتت هس نهتأستت گ تتنسش ستتنت وقتتم و

استتت. وفنتت و وپووهدتت وو تت د دتته، ا، ق زوقتت ت ،ستتنگ ، قه، هتت ،

و تتتلاش وت ال تترتتق تتن زم ون ونرو هتتخا وب نتتلهم ه تتا ننتت و ه ستتن

نتتهخ و تنا و ز،گت راستت. ا نظت ، ا، ق تت ش ونرم ونت ه تب ننت د تسا

هستتنم تتا هنتتبش ه پو نتته واحتتهال او تت ع ، اصتتهص تتاساخ رتتق تتت ا

قب صتخ د تسا و ه وت رت وو تهق ووقفت د هت هو ن واصهصت گسارتو وقم

.است ال نفوا و م

یافزار جنبش ن موقف و

فنم اقتس رت ظت زهت وت تخخ استلاق رووهاق ق ،شتخ و شتلهف ا،ه ا

د تتتسا و هو فتتتساه تتته خ اقل تتت ت تحصتتت قتتته،د ا تتتشپتتتووهش و

دتنس ا، قحت ، قتخ قهقهفت ت هم اقلت خ رت و ا م ته ه ا د نخاخ و قحببت

اوقتت و ت. استت شتتخ قتتو جتت را وو قه،شتت و،آ و اقتت م و تت قتتخا

م قنت ع ، قتخ ردتنس هم و ر ، قتخ و تس ق تن س ا، نتس ا، ظس طه، و ا

تته استتت و وپتتووهش و تهستتوا و تت و ا تتش ، ههاقتتع استتلاق د تتسا

559 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

و وطتتهلا هتت د قتتسخ وطتت و ، ق لتتک استتلاقهو استتن سا، تو تت دخا،رتتپ

و هتت ا،الو تت و هتت ا دتتگ ، وو پووهدتت وت و تتهتتب فو لهتت ظتت و تست

اشتتنا و تتنگ وم قنبتتع قتت لرتت تتا ا وگتتس قسا تتز و تترو هتت ه ،ستتن خ

.17است

تا ا، جت رو و وسا ت را – وت تخخ استلاق د هت ت و ت ، اح ه تهها ا اه

خ و ت ، قسا تز هت تهل هت د ضتت و افتزا،د تسم و وو ه د هنبش هخ

هت د ت هخ م قسا تز و رت تا ا اد ورتو خ تههتا رت استت وب تهبحو ت وو

و هتت ا دتتگ وبتت تهبحقسا تتز ت ، حبهبتتت. خ اشتتنا شتتوهتته ح تت آ

خ و تت و گ تتنسش و تت و هتتا ه تتننخ تتا قحفتت تهل هتتو هتت د حتته،

قهاهتتا وم قسا تتز تت قدتتللاترتتاقتت ا ؛شتته خ قتتو ا تتش دشل تتنم قس،هتت

ته لتا و ولنت هت د ه هتا تا وخ تن ت قنلت رت م حته، ب رت ، ا ه ننخ.

ق نتتخ هتت رو پدتتنها ا تتتأقهم وم قسا تتز قتت لرتت تتک تتا ا هتت د ،ا ا، ولتتر

م و ر ، قتتخ و تتس ق تتن س ا، نتتس ا، ظتتسوقتتم طتته، و تتاوقتتم استتت.

و استتن سا، دخا،رتتو پ تته و استتلاقهتوتت ل د تتسام قنتت ع ، قتتخ ردتتنسه

هتت د لهتتتفو ب هتتو ظتت و تست وطتتهلا هتت د قتتسخ و ، استتلام طتتهتو تت

اشتتنا ووا تتنگ وم قنبتتع قتت لرتت تتا ا وبتت تهو تحب وقسا تتز و تت ، وو تت

است.

یافزار ن م جنبش یف ارو شکلات

ا جتت م پتتووهش وهتته ا، و تتهم و خهتتتهل ةنتته ، ،ق ا اقتتسو، تت وقدتتللات

طته، تا ا ت شتخ استت افتزا،د تسم هنتبش وفت هو وگ تنسش ت عق

:73اش ، ه س رشسح ، ا ه خا، و سا ا تهاخ قوالاصا

م هخ ح تتهستت واستتلاقو تت و ا تتش ، ت تتخخ رو ، شتتلهف وقتتم بتتش فسهنتتگ. 17 و رخهاق قستضتتهد تت الو وت تتخخ استتلاق د هتت ، اح وو تت د پدتتنها ا هتت وقتتم. 73

دز ر و ساقل

554 وقف علم و فناوری

وو پووهد وو ه د فو لهت د سا وم ق لهقأت .8

س ، ت خخق و و هم ا، و سا ه خ تب .4

و ا دگ ه واصهص وم ق لهقأ ، ت دق ه د ا گهز وهه .4

قن سب و راسنوخا به .3

وا و ا رو غف ت ا، و هم پ وفن ه د ،شنا بگ خ ا رت .5

ده، و خ و ر م هسخ و قا قسس به ه ،گ .6

ده، خ و ، ه خ تهلرق نخ وقم ا، هس واصهص دق ه د ح رت به .8

یافزار جنبش ن م یی وقف ب ا فوا

د هت ت احرت و ، افتزا،د تسم هنتبش د تسا تها تخ قتو ا وقم دخراق فها

:78ست ا،ا اشنا شخ وب ،ت وسا را -وت خخ اسلاق

ة و و رت وسهرو تبه ونر سارضف وو ده تلاش هخگوتن ،ه -8

مر

وو پووهد وو ه د فو لهت خا،رق ن س و پ وم ق لهقأت -4

ولت وا نا به خ ا واس ة ا وو ودر ،ا ا خ جرتسو -4

قس م د ،ه ه خ قن بق شخخ و ب تهدنس تحبهتهها -3

واسلاق وق نخ و هم ا تب و هم دج تب سارا -5

و ، قج قع و اسنف ق ا تن دا ن ا وخ و هتهلا، دسهه هگ -6

است. وال مه

پووهش اقس س شخخ و قا قس م ه ،گ -8

وقؤلفا تهسوا و مرتس ق ونهاخ اا، فسا، قغزه دسهه هگ -1

وسا را - واسلاق دس ، ت خخو وش اقنخا، ق رافزا -7

شتخ استت هت اح ست ، قخ،ستا م رسهت ق نتخ قج تع ا وقب ، ه د هسر خالبنا

ز هت وه، ا دتگ ه . ، اقت ا تخ س اشتنا ،ا وقتهفب هت د گت م س هم ق ت ر ا ، ا

دخ ق تس هشت و قخ،ستا وت ل (عبه چتهخ ا دتگ اقت م صت م دقها،

. ه خ قنبع78

551 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

ا هت و هت د حته، و... وهته ا، تخ. ، قته، د، ته و ا دگ و هم اسلاق

ت رتت ح ا تتخ اشتتنا، اذهتت خ قتتس م م قسا تتز رتت تتا ا و تت تههتتا تتا تبخستت

.استدنس ه و ه

و س تتخ و خ پ تتنهتتلتتخاخ فبرزهف وبخال تتلامپسوف تته، استتن قح تتخ

«و تتت ، استتتلام نتتتخ ر »تحتتتت ونتتتهاخ اد قب لتتتاز ه تتت ، رهتتت

د ، دتتته،ه ودتتتسفت و تتته ، اصتتتهص پ اد ا،، تتتخ دهتتت پهدتتتن

فتت ت استتنف ا، ، قتتخ قهقه هتت خا، ولتتر تتا استتتا،ا تتا ا واستتلاق

د هت هاستت تا ق نتخ ن هت رو وقتم تهسوا و و ا ش و گ تنسش دا س

و واقتته، و تت د تتسا هتت خنتتا ، قتتخ رهز وغس تت د ، دتته،ه ووقفتت

. شخ وپووهد

تر کشور و فناوری وقف علم

، وقتتم و تت و فنتت و،د قتتها، قدتت ا ، ارتتم تتش ساتتو ا، اتتسرم

شه . ده، ا،ا ا قو

ا انیان فناوری و معل توسعة ی انجم

ا ج نتتو استتت تتا «ارسا هتت خو تت و فنتت و،د ةا ج تتم اهتتسرم تهستتو »

تدتتله قنظتته، تتااهن تت وو و ةه تتب قدتت ، ت ه گتت و ، تهستتو هتتخو

ا،تب طو تهم قن صصت خ و ارجت ه ت هنگو تساد اانصت ص قنت ع ةشبل

و تت و فنتت و،د ةو هسوهتت د اوط تتب قس قتتو ، تهستتو قتت لو و اقل تت ت

ا ج تتم . 74ستتهس شتتخ استتت أه، ، ق تتب پتت ،ک فنتت و،د پتتس رس ت دتت

س تا قتس م ت د استت تا ت ؤاهسرم تهسوا و و فنت و،د تنهم ق

ت صصتتو و شتتف و ، و،ا،ت دتته، تتا زبتتت ،ستتهخ و تت قلاقه تتع

فو لهت اه ،ا غ ، س است.

«ج م اهسرم تهسوا و و فن و،د ارسا ه خا » سر قخسهخح هم س هخد. 74

556 وقف علم و فناوری

تدتتهرق و ح رتتت ا، ستتتسد و تته و،د ، گتت ارتتم ا ج تتم ، حبهبتتت

هتت و ا زا،هتت رو تتساد هبتت ت و تتو و فنتت و،د ، ارتتساخ و تهستتوا ،ا تحب

هتت د و تتو استتت ارجتت ه لتت ،د و ه تت هنگو قهتت خ قحببتت خ و ستت ،ق خ

رتتم افتتسا تتساد اتتخقت تتا قنتتخد ا، ا تتش و ت صتتص ا تتت تتساد تتس

اد فساه شه . نا هدنس ده، ،قهناپهدسفت هس

س : س الاصا ر ا شسح ، تهاخ قو،ا ه د ارم ا ج م س قا

ه رو ق نخ س قا ش ق ه و قسا ز پووهدو ا دگ نا ح رنو ا، -8

تحبهب تو ، س د س ات و تهسوا و فض ه د ده طسحح رت ا، ا ج م

ه رو ، ارم ،قهنا است. اخق تو ا، س قا

ه د رنخ و نخقخت ا ج م ا ا، س قا ه د و و و ،ق ردگ هو فو لهت -4

است.

پس اات ش ق ستس داسنوخا ه نا قس ه ا ح رت ا، بگ خ و -4

تحصه و ارج قسا ز ،شخ و هزرنا کهزرنا تحصه و ا دگ

.ه د ا سپذرس گذا،د ح رت ا، ص حب خ طسح و سسق راو ، ب

وا، ،ا، ،ا ، شخ و ا دافسا اه د قخرسرنو تج ،ب و قد و، ةا،ا -3

،ا ا طسحد خارخ ر تها نخ وقرک قب ع ،ق و رک ت و س لا ا، وخ

تهلهخ ا به سس نخ و ساد ده، تهلهخ زسوت ننخ. افسا تحت ح رت

د خره خ راهها و ه ننخ ا ت م ت س زش خ ،ا ،ود تحصه ا خاو ت و

.ا خ خ ا گذ،

ا ه د و ت مه د و و فن و،د و تج هز ا نا قس ه ا ارج ا ا -5

ه د رنخ ا ج م است. س قا ا،ه ا

ه د تدهربو ساد فو لهت ر ق قحبب خرتده ة،قهن ، ه رو فو لهت -6

ر ، ت ، وسصا و و فن و،ده ب ح رت اهسرم ساد قد

اد لا،م ساد قوسفو و افزارش پهشش ،س ا هخوه رو فو لهت

.ل وا م قسا ز اهسرا ، س همشخخ ار ق سح

557 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

تر تانشگا ته ان نهضت ی

دتتو ا، اقتتهال و ا،ارتتو اتتهرش ،ا تتساد واقفتت خاد ا، اهتتسرم و وتتخ

.74ا خ ا ا دگ ت ساخ اهخا س اونلاد ا ش دسد ، ق لب وقم

تها نتخ ، ا دگ ق نخ رتک شت س استت و اهتسرم ت ستلارق ق ن تم قتو

ا دتتگ ن تتا وام تتا اد ق نتتخ ستت ات اها گتت ق تتجخ هتتس ،قهنتتا

و،و پهتخا تس و قهقهفت ت اته ،ا و غهتس ا دجهر خ و اسرتخ تج هتزات

ننخ. ا ه قوا و و ده، اهخا

ا تخا،د شتخ استت اقت تا ،ا زهت ک اطلاوت ت اهتسرم ا دتگ ت تساخ

، و اطلاوتت ت وت تت ق و،د ه تتع ا دتتگ لهتت وستتوت و قتتخقت ارتتم

است. س ،ق خ داقس قنخاخ ولاقا دسفنم خ ساقسا، گ اانه ،

قنتس قس تع 633هتزا، و 748 و قه هتهخ رتک تت نهخ ا ت س استت ت لا،م ا ذ

883ق ک و ،قهم ا، ستهد اهتسرم تا ا دتگ ت تساخ اهتخا شتخ استت و

هزا، قنتس قس تع اها گت و ،ق ردتگ ا، ستهد اهتسرم تساد ارتم ا دتگ

س انا و تج هز شخ است.

ت ا ا تو تا ا دتگ هتزا، نت ب و 3 ش فسهنگو هت ت ل تس ،

ا، رتخ قتو شت ، تا تا قهتسا ق تو دته، زهت قته، قبتخم اهخا شتخ و

گسفت. گسفنا ا ارم ا دگ تو قسهد رک اهس

جا ز علم فناوری پیا ب اعظم)ص(

تتساد تجخرتتخ ت تتخخ تتهرم استتلاقو شن ستت رو و ستت ،د هنتتا،ق ، ،استتن د

تحبهبتت ت و ه تت خ استتلام و ح رتتت ا، د سه تتناتج هتت ا، ا دتت نخاخ

Mustafa Prize ال تو هم ت ص( ت ت م ب وقصت ف هت رزۀ ست ،د دتج ،

ونتتهاخ رلتتو ا، هتت د ش ر تتنگو و ستتتسد و تتو ، ستت ه تت خ تتا

شخ است. توسرم

قوتتت وخ ا ا،د و قتتت لو و سسپسستتتت ستتت ،ق خ تهستتتوا و هها ستتتهخ تتتوا ستتت اتو. 74

ال و قس خ ابسگزا،د هم گذا،د ا دگ ت ساخ سسق را

558 وقف علم و فناوری

هت رز و تو ، ست ه ت خ استلام تتسرم تز،گ ا ص(ب قص فوه رز

استت و است ساد ا دت نخاخ ق ت خ ، ت ت م هت ، ظتس گسفنتا شتخ

فنتت و،د تت ه ۀحتته، ن تت ،قندتتل ا، ا دتت نخاخ سه تتنا ، او،اخ هههتتت

،ا ا،،رتت و و هتت ستتتسرما،تب طتت ت و هتت رز و تتهقو فنتت و،د فنتت و،د هتته

.73 ننخ قوقد ص

ا ، رک س ل و هس ا است فن و،د و و و لو ه رز (صب قص فو ه رز

م احنسام ا ه رز شه . ارم قو او ه خ ستس پووهدگساخ و ا د نخاخ

م ا قه،د و ا حضست خ ه ، تأ هخ له ا و اسلام اوظ په قبس

است. ارم شخ گذا،د م سگزرخ قون د ا قص فو ارد خ الب ب ا، رلو

ه رزۀ او د ا، هخو. شخ اهاهخ اهخاء ، نهم ساد ه ،د س ل ، ه رز

وضه ده،ه د ، پووهش و قه،د و تدهرق و تسورج( صب قص فو

،وا ط تهسوا پهدگ م ه رزۀ است. ارم (OIC) اسلاقو ه د ه ل ،دس ،ق خ

ا،تب تبهرت و است OIC وضه ده،هت د ، فنت و،د و و و ه د

س . اهاهخ ک ده،ه ارم و و تو لو ا پووهدگساخ و ا د نخاخ قه خ

ورو ه رزۀ لا، قه ههخ ه قب ،شنا ن ، ، فوقص ه رزۀ سگزرخگ خ

شه . شه،اد قو تأقهم ه رز قهقهف ت قح ا، خ قب ا ننخ قو ،ر فت

58 و ارساخ ز،گ و و قسا ز و ه ا دگ ا، قندل ه رز گذا،د سه ست

دا،گتتذابس ص(و س تتخرنگ هتت رز قصتت فو ب ،ستت و اطتتلاعق تتههل و تتو قنتتهاتو. 73

ق س

553 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

ظ ،ت ه رز ارم او د ،و خ س اسلاقو ه د ه ل ،دس ،ق خ وضه ده،

دس ، خگو به س ، ،قهنا ا گهس قو تو ق ه رو طسح ا ه رز ارم نخ. قو

و ا ش قس،ه د ، قد ه ه د ه و،د ا ست قحبب خ ه خ ، و ه

. شنخ س ا،ا ا هخرخد و و ه د ،وش ر ، فن و،د

گذا،د سه ست هسا ا و شه،اد

و تت و رزۀهتت قصتت فو ق تتههلهت اهتتسا و سگتتزا،د هتت رزۀ هسا تتا

ص( ،ا تتس و تتخ ا، . قساحتت ق ن تتم سگتتزا،د اوظتت بفنتت و،د پهتت قبس

تت م زتت ، سگتتزا،د قساستت هتت رز ظهتتس اوتتلام فسااتتهاخ ،ر فتتت و زبتتت

،ستت و ، تت ، هتت رز قصتت فو تهستتط ،ستت و او تت د هتت رز و هتتز اطتتلاع

شه . ارم هسا ا ا ج م قو

قتتا شتته،اد وتت لو غ استت آا تتلا تت 8478 ق استتفنخارتتم هسا تتا ،

تا ت ، س استت و ه ته، قصتهب و غت ، ا بلاب فسهنگو تهستط ، تهس

و ه تتههخ گتتذا،د سه ستتته تت ت شتته،اد 8474 قتت د اتتس ا تتت ا،

قوهم شته،ا تساد توهتهم هت د ت قز ننتخ شتسارط ت قز د ست ،و ،

و ،قتت خ هتت د او تت د هتت رز و حتته او،د قهتتزاخ و تتهع هتت رز حتته،

ص( ب وقصتت فهتت رز 8474ق استتفنخاستتت. ، شتتخ تدتتله فسااتتهاخ

فسااتتهاخق سوحتتا تت لا تتساد ،ر فتتت زتت ، ، ن تت ، حتته، و تت و فنتت و،د

تا زت ، ق تت ت قز د پ رت خ و 8473ست ل قت رب دتت ا، ، است تا

555 وقف علم و فناوری

قساستتت او تتت د هتتت رز 8473 قتتت د و ه چنتتتهم ، ا،ا تتتا هسا تتتا

شه . قو سگزا، ص(ب وقص ف

ق تتت ق قصتتته ا شتتته،اد وتتت لو ا بتتتلاب فسهنگتتتو شتتته،اد

هتت و قسا تتز ،تبتتا و ا دتتگ قندتتل ا، هتت د وتت لو گتتذا،د سه ستتت

و تتو تتز،گ ارتتساخ و ه تت خ استتلام تتس ،و تتخ او تت د ارتتم هتت رز ظتت ،ت

نتتخ. ه چنتتهم پتت ،ک فنتت و،د پتتس رس ق تتههلهت ارجتت هسا تتا و قتتو

،ا س و خ ا، . قص فو ه رزۀ سگزا،د

تتهاخ تا قتو گتذا،د سه ستت ال تو شته،اد تسرم اوضت د تهم ا، ق

استتلاقو تت قو و تتهم ه تت خ استتلام ا دتتگ سانتتو و ة تتک تهستتو

ا دتتتگ ق لارتتت اشتتت ، تتتس . ه چنتتتهم فسهنگ تتتن خ و تتتهم ارتتتساخ

فسهنگ تتن خ و تتهم پزشتتلو ا دتتگ ت تتساخ و ا دتتگ صتتنونو شتتسرم ا،

د و و وضه ارم شه،ا ه ننخ. ه

نیکوکدداری جددا زم علمدد فندداوری پیددا ب یگددذار ه سدد اصددنیوق

ص(اعظم )

قصتتخ ا، (صب وقصتت ف هتت رزۀ قهقهفتت ت و گتتذا،د راستتسق صتتنخوم

ص( و ، ،استتن د تتا اتتخقت گتتسفنم استتلام ب تتا س تتت تت م پهتت قبس قلتتسم

س ق ت خ و ت شتو ، هت و و فنت و،د ، ،فت اقنهتت و ستلاقت دتسرت

گهتسد ا، قنت ع رک س تساد تهستوة فنت و،د ، ه ت خ استلام ت تس

هت د ق لو و تهم اشت ص حبهبتو و حبتهقو هله ت ، و ت هتذب ح رتت

قتت د و قونتتهد واقفتت خ و اهتتساخ ، ه تتت تهستتوا و تت و فنتت و،د ،

قتتؤزس تتس ا، . ارتتم صتتنخوم تت و هتتخو تتتأقهم روهتت گتت مه تت خ استتلام

و ح رتت ا، تهستوا و ت گتذا،د راستسق رم هت رز و ه چنتهم ا ه د رناهز

و فن و،د ، ه خ استلام قصتخ ا، ، ،استن د تا اتخقت گتسفنم و ت و

ا، قنتت ع قتت لو هتتسدگ تتس فنتت و،د ، ،فتت اقنهتتت و ستتلاقت دتتسرت تت

هت د قت د و هم اشت ص حبهبتو و حبتهقو هله ت ، و ت هتذب ح رتت

555 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

خ ، ه تتت تهستتوة و تت و فنتت و،د ، ه تت خ و قونتتهد واقفتت خ و اهتتسا

قؤزس س ا، . روه گ ماسلام

جا ز وقوفات تفت

تتز،گ قؤس تت ت ،ا و تتو هتتهارز اهتتخاد هزرنتتا ،ارتتج ستتنت تتس نتت

رت فنت و،د و و ت تا قنتخ ولاقتا ستسق را صت حب خ نه خ ا ش و اقنص د

هتت رزۀ ب تت ق. ننتتخ قتتو تتتأقهم ه ردتت خ ا،ارتتو وقتتم تت تتز،گ ا دتت نخاخ

تس . شته قتو تتأقهم وقتم طسرتق ا، ستنت ارتم ا، پهتسود تا ه قص فو

وقتم پتذرسش قت گو ( صب وقصت ف هت رز قهقهفت ت فنتس است آ ه هم

دتته،ه د ، فنتت و،د و و تت تهستتوا تتا قنتتخاخ ولاقتتا ه تتا ستتهد ا،

تتس و قتتها هم ق تت ق ،ا ق ن تتم ،وش ستتا فنتتس ارتتم. ا، ،ا استتلاقو

.است گسفنا ظس ، وقم ساد اقهال ص حب خ شسارط اس آ

وقف گذاری س ا ه صنیوق الف( ا جات

او،ام اسرتتخ تت اها نتتخ قتتو حبتتهقو و حبهبتتو افتتسا ،وش رتتما ،

سته ت ت م رت دتو ستپس و گتذا،د ستسق را صنخوم ارم ، هر و پذرس

ح صت وهارتخ و ، قتخه . ننتخ وقتم صتنخوم فتع تا ،ا سسق را ا، ح ص

اانصتت ص ،رتتس نتتخه د تتا قتتا استت آ طبتتق هله تت ،د ومصتتنخ ارتتم ا،

.ر فت اهاهخ

بص( قص فو ه رزۀ اهخاد هزرنا تأقهم

ه رز قستبط ه د حه، ، پووهش و تحبهق ا، ق لو ح رت

اسلاقو ده،ه د هم فن و،د تهسوا ا، ح رت

هخرخ ه د فن و،د ، ال نفوا و م ه د پسوژ ا، ح رت

ا وال و ا لاک از تاصو عوا ی ب( وقف

تز،گ ست ،ق خ رتک ونتهاخ تا «استلاقو تهستوا ک» ح س ح ل ،

هت رز فتع تا و ت تساخ شت س ، تجت ،د قجن تع رتک س ات ، اقنص د

551 وقف علم و فناوری

تتسرم تز،گ ا، رلتو تجت ،د قجن تع ارتم . تس اهاهتخ قدت ، ت قص فو

خ ا، ح صت قنت ع و ته اهاهتخ ا و،قه تا و ارتساخ اسرتخ و تج ،د قسا ز

.شخ اهاهخ اسنف ه رز پس اات ساد و( صب قص فو ه رزۀ وقم

بورس تر یوف و قابو وقف اوراق صیور ج(

هتت رز اهتتخاد هزرنتتا تتتأقهم تتا او،ام ارتتم فتتسوش ا، ح صتت وهارتتخ

ها نتخ ت قتو ا تش و و ت تا قنتخاخ ولاقتا و اهتسرم .ر فت اهاهخ اانص ص

و گهس تتخ ت تت آ( صب قصتت فو هتت رز قهقهفتت ت فنتتس و هسا تتا تت

. ننخ زبت شسار و و قهزاخ هس ا فنس ارم ، ،ا اه قهقهف ت

ص() صطفب نیگان نخستی جا ز

طتتو قساستت و تت 8473قتت ن تت ،م دص( ب وقصتت ف تتنهم هتت رز

ه تته، نتتس حضتته، نتتس ستتن ،د قوتت وخ و تتو و فنتت و،د ،رتتهس

نتتس ه تتو اح تتخ د ، تتهس و،رتتس و تتهم تحبهبتت ت و فنتت و،د فسهتت د

ا دتتگ ت تتساخ نتتس فنتتهحو ، تتهس ا دتتگ صتتنونو شتتسرم نتتس

قس تتخد ، تتهس فسهنگ تتن خ و تتهم پزشتتلو نتتس رن ،و تتخ ، تتهس ستت ،ق خ

نهتت ق تتو قبتت م قتت پتته، غتتذا و ا،ود و،ا،ت خاشتتت نتتس ستت ساب

بگتت خ و ه وتتو ا، ق تتههلاخ و تت و فنتت و،د و هنسقنتتخاخ ، تتت لا،

.وحخت ت ساخ ا س خگ خ اهخا شخ

ازتتس 833ص( هتتز ا، قهتت خ صتت حب خ ب وقصتت ف سگزرتتخگ خ تتنهم هتت رز

تتس استت آ .ا تتخ شتتخ ا ن تت ب تتا تتش او،د تت رو هتت رز ر فنتتا ،ا

ص( تتا و ا دتت نخ ب وقصتت ف تتنهم هتت رز قه، اشتت ، قوه ،هتت د

تتته، پسوف»ا، دتتته، ستتتنگ په، و «پسوف تتته، هلتتتو رهنتتتگ »شتتت ق

.ا، ده، ا، خ اانص ص ر فت «و سر غو

پتت آ تتا ا دتت نخ ق تت خ ستتنگ په،د ارتتم هتت رز ،ا «پسوف تته، رهنتتگ»

« ا،و شتخ ننتسل هت د پ ستج قحتسک ، ا نبت ل سه تن »تلاش ، تهسوا

. ، حه، و هم و فن و،د ه ،ر نو ،ر فت س

559 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

ه تت ،اخ هتت شتت ق تت هذ،ات پ ه تتسد ارتتم اقلتت خ ،ا تتساد ارتتم سه تتن

قنتتخ تت لا ،فتتنم نتتخ تتت ا نبتت ل ا تتهلهم تن تت ، ،قتت خ رتت نو فتتساه قتتو

گهتسد ا جت م شته . ارتم ا تش ا نتخا ، شتس ت اهخ خوخ هت ، تا ه تا

هت د ، شتس ت ا، خ پتس نه خ ود تا فنت و،د تبتخر شتخ استت و ا ش

ستت ،د استت تتت ، اتخقت ستتلاقت دتتس تز،گ ا،ورتتو ، قسح تا تجتت ،د

.، گهس قسا

پسوف تته، و تتس رتت غو شتته هخاخ سه تتنا ا، تتو هتتز تتا اتت طس تحبهبتت ت

س تخ هت رز ونتهاخ تا « لتو -هت د ف تز نت ،نهب » ا، اه ، ،قهنتا اقنا

.ص( ، حه، و هم و فن و،د ه ا ن ب شخب وقص ف

پتذرسد شتل لو تا لهت ست ورتو ت لا و گتزرنش -ه د ف ز ن ،نهب

، هتتذب ا،ه تتا هتت د فساوا تتو ، تصتتفها و هخاستت ،د و ا تتخا، ، س

ست ،د ههتخ،وژخ و ه چنتهم ، صتن رع ق ن تم هت د هتها و ذاهتس لارنخ

. ا،

هجتتسد ش تتو 8473 ، ستت ل ص(ب وقصتت فو تتو فنتت و،د هتت رز

تتساد تتنهم تت ، اهتتخا شتتخ و هتتخو ا، او تت د خ تتتسورج و تدتتهرق

هتت د ق خ ه لتت ،د قتته،د و پتتووهش ، دتته،ه د وضتته ستت ، و تت

هتت رز قندتتل ا، گتتذا،د سه ستتتشتته،اد .استتت )OIC (استتلاقو

دتته، وضتته ستت ،ق خ 58هتت و قسا تتز و تتو تتز،گ ارتتساخ و ا دتتگ

. نخ ه د اسلاقو س ،و خ او د ارم ه رز ظ ،ت قو ه ل ،د

ا دت نخاخ استت قه هتهخ لا، و خ قب ت ا ت قلاک ،ر فتت ارتم هت رز

،ر فتتت حتت ز هتت رو طتتسحو استتت استتلاقوم دتته،ه د ستت ق تت خ رتت

تا ت ته و،د ، قتس، ا تش و فنت و،د ، ه تت بته شته خ قتو ه رز

اخقنو ،ا ا،ا ا ننخ.ه ا خ هفهت ، خگو

قو و ت و و و فن و،د ،ر ست ه ه،د و خۀ ا هزرنا اهسارو ارم ه رز

قو و ک تهسوا د اسلااست و اه ه رز ا، طسرق پهم وقم هم ده،ه

.شه قواسلاقو تأقهم

554 وقف علم و فناوری

پووهش ی رو ان ؤسسه

استتت. وفنتت و،د و تت تأستتهس قج هوتتا ،ورتت خ ه تتا تت ،،د ا، وقتتم

رتت نتتس تت ظ و تهستتط قسحتتهم ، تتخ 8483پووهدتتگ ،ورتت خ ستت ل

شنه و ، ه و تهم پزشتلو ارتساخ شتل گسفتت. خ ،قت خ ه ت و تهم

ه هتتا تت فو خاشتتت. ا، ا نتتخا قؤس تتاتأستتهس ارتتم پزشتتلو ارتتساخ تتساد

قسا، س ارم شخ تا تساد تأستهس ارتم پووهدتگ ستت تا اقتم اهتسرم

هتت د نتتس تت ظ و شتتنه و ارتتم تستهتتب ، نهجتتا تتتلاش ارتتم شتته خ و تتا

هتت ونتتهاخ اهسرنتتو تتا هسگتتز هاستتننخ تت م خ ه لتت ،د تت پووهدتتگ

هها ت و تا خ ،قت خ ، ه لت ،د ت هت د اولهتا ا خا،د شخ. قتخم شه ،ا

ارتتم ،قهنتتا ستت با تت ،د ننتتخاخ ،رتت د خاشتتننخ و قصتتخ اشتتننخ ، حتته،

و و هخرخد قخم گذا، تخ س اشتنا شتخ و ، رتت حس نتو غت ، شتخ تا

هت د ،ورت خ قنجتس شتخ استت. ا زبت سها ق ،اد و ، ، قتا فو لهتت

،ا ته اهتسرم ت غتهش ت ، ا، تا ،ورت خ شتن انا و ، ا نتخاد خ خ ،ق

هت د پووهدتو و تحبهبت تو تا قتسا، ته ، ارتم پووهدتگ ا جت م فو لهت

گهتتسد و ،ستتهخخ ،ورتت خ شتته استتنبب ل س تتخ تتا نهجتتا خ تتا شتتل

گ اقسو،د قنجس شخ است.ه ر ا

افتتسا ،رتت د تت ح رتتت ،ورتت خ ، ،قتت خ تت ،و،د تتا نهجتتا

پتت د افتتسا اهتتسد هشتتنا زتتهاب ارتتم تت ، تتا ،ستتنخ و قهتتزد قتتو قهفبهتتت

هت د قت ا تخ. پهدتسفت شه تا ، تأستهس ارتم قس تز ه لت ،د اشتنا قو

،ورتت خ ال نفوتتا ، قتتخرهخ ،هتت رو استتت تتا تتا شتتل اهسرتتا و وتت م

شتتخ شتخ استت. قتتس م ت رتخخ نهجتا چتتا ، ارتم ق تهس تجس تا ا جت م

.شه خ تخ،رج ارم سنت ا،،ش نخ شن قو است ا

قدتت هخ ه تتت و تتا وبتت ،تو ارتتم ساتتو ا، اتتخق ت اهتتسرم ق تت

شت ،ش هتز ه تت گت هو ارتم اتخق ت ق ت اخق ت وهنهت خا، تخ. حنتو

تا اتخق ت پووهدتو تتهاخ هت قتو تسرم اتخق ت ت ارتم وروگتو ا ا، ق

اش ، س . اخق ت پووهدتو قبنت د ه تا ،هت رو استت تا ازتس و نهجتا

551 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

هنهتخ. پتتووهش تا تهلهتتخ هتت د اقنصت د و اهن تت وو قتو هت ،ا ، حته، خ

و قس قتو ت غهس ولنتو ونتهاخ رتک ارتم قؤس تا تا .شته و قنجس قو

شتخ و هتخو ارتم استت تا صتنخوم اونبت ،د ت تک اهتسرم و تدله

قس قو ارج شته تا اونبت ،ات خ تا ا جت م تحبهبت ت ، حته، اونب ،ات

.شه ا قو و هم پزشلو اانص ص

نتخ و قه، ح رتت قتسا، و قتو پدتتتنهب قؤس تا ه رو تا ارتم فو لهت

هتت د تحبهبتت تو استتت تتا ، حتته، و تتهم پزشتتلو و لارتتا خ هتت قتتو

اغ تتب ارتتم تحبهبتت ت ، ،قهنتتا شتته تتا تد هصتتو و ،قتت و ا جتت م قتتو

تحبهبت ت الوتلاج و ت ، قن س زشتخ استت. ت س تز ارتم ه د صتوب ه ،د

و ا، ه ت ،اخ ته استت تا ا تنلا تا ه ت ،د ت ، هدنس تا ست ت گسوهت

ه تا ه تسا اشتنا استت و ، حته، و تهم پزشتلو ساد خ ق لو سنگهنو

تا وهته ا، ، ،قت خ ارتم گتسو ا، هت د قو تهلو ار ت ،وش نها نا

. ه ،اخ ا ن رج اه و سسه

هصتو تد هت د ،وش خ تا نها ت هخو ا، ارج ارم قؤس تا ارتم ته

اقت تا بت ل ارتم هتخو ننتخ خالوتلاج ،ا پهتخا نت و ،ق و ه ،اخ صتوب

استت. اولتهم قه تهع ارتم ته تا شتخ اد رگسد هز ق تسح ح شها هخو

تا پتووهش ، ارتم حته، ،ا شن ستتت رو و قنتخاخ قحببت خ و ولاقتا نخ نها

هتت د تحبهبتت تو تتساد گتتسو تستهتتب ، رنتتخ ، ستت قن ستتبو ارتتم تتا

هتخو وم ارتم ته تا ت .نتخ هش ، حه، و هم پزشتلو تدتله ه پوو

فتتسا، قغزهتت ا، دتته، شتته ا، قتتو فضتت د قن ستتب تحبهبتت تو تتا فتتساه

تتا . نتتهخ تته ،د قحببتت خ هتتخو تتب ، قتتخ هدتتنسنتتخه تتهگهسد ن

اهاهنتتخ رتتک تتنس هتت قتتو ،و تتخ. خ دتته،ه د ا،وپتت رو و قسرلتت رو تتو

، اشتتنا شتتتتنخ تتت نها نتتخ تتخوخ غخغتتا تت ، ، اانهتت قن ستتب تحبهبتت تو

هت رو تا گتذا،د هتخو ت اهشتب ن ا .ق لو تو و تحبهبت تو ا جت م هنتخ

تها تتنا فضتت د قن ستتبو تتساد ،هتت د استتت اشتتنا قؤس تتاارتتم

.ختحبهب تو ارج ن

556 وقف علم و فناوری

ارتم ته تا ، حبهبتت هخو ستتهم ق تسح ، تدتله ارتم قؤس تا

تا ،گذشتتنا دته، و ، ستت با ب پتتووهش ،ا ، حته، وفنتت و،د و ت وقتم

ت ،ر و ارم ق لت وهته اشتنا استت و قتخقت خ تا حتخو هتزا، ست ل

وتلاو تس رت و، شته تا و تا اهتسرم خ دته، ، تخ نت ، (،سخ قب قو

رگتتسد تتساد اتتخقت تتا هتت د ستت ات قخ،ستتا ق تتجخ و ح تتهنها ،ا

. رگساخ ه ت

تتا ت قحببتت خ ه تتهتت د هتت د ن ، ،قهنتتا ستت هل ،ورتت خ قؤس تتا

تتتلاش استتت تتا و ، ستتتا هتت د ق تتو ستتتتت پهتتخا س قهفبهتتت

تسقه تتو ق نخستتو فتتت و ژ نهتتک ننتتخاخ و، ، ،قهنتتا طتتب اد تتا رنتتخ

. قه تهع وقتم ، حته، ستلاقت ، پتنج ست ، هز ابسه د اته و قنندتس

و هتت ت وقتتم ، حتته، ستت ل ااهتتس شتتل هخرتتخد پهتتخا س استتت و

تدتتله قؤس تت تو شتتبها قؤس تتا اهتتسرم پتتسوژ ستتلاقت پتتووهش تت

.شخ قه، تهها قسا،گسفنا است هو س ،ق خ،ور خ ا شههه د قؤس ا

ننتخاخ و، تنهم ه ،ستن خ اد تا ، رنتخ قصتخ ا، قؤس تا ارم

. ا نتتهخ تحبهبتت ت تت لهنو ، حتته، خا تتخا،د نتت ستت هل ،قتت و ،ا هتتز ،ا

ق تب و استن هاخ ت تک قسا تز ،قت و س هل ،ق و ا، ندت تت هتا

هت تساد ا،ا تا ارتم شته . ا، ج تا ظسفهتت ا دتگ ا دگ هو ا جت م قتو

نتتخ تتا تصتت ه گسفن ،ورتت خ قؤس تتاق تتههلهم اتتخق ت قحتتخو استتت

و ا، تتک نتتخا تتخا،د ن ه ،ستتن خ ت صصتتو ستت هل ،قتت و ،ورتت خ ،ا ،ا

اهاهنتخ اشتت ، لت ،د ه ،ورت خ طته، ز تت ت ه و پزشل و ا تا گسو

هتت د تت لهنو و ا،ا تتا اتتخق ت ،قتت و تتا ه تت ،اخ ه ،قنتتخ ا جتت م ، قتت رو

تها تخ . ، حبهبتت ارتم ه ،ستن خ ورنسرنتو استت تا قتو گهتسد شته س

نتخ تت نها نتخ هت ، دته، قوسفتو قتو ارم اخق ت ،ا ا رگتس ه ،ستن خ

،ورت خ قه، تههتا رو تا ، هت وا، ارم وسصا شته خ. رلتو ا، رگتس س قتا

ا تتخا،د ،ا تتا تهلهتتخ ستت هلو استتت تتا تت تتک شتتس ت قسا،گسفنتتا ،ا

هت ،ا ا تخا،د اهاهتخ شتخ. ارتم ،ا تا قتسا، استت ست هل ا،ورو س ت ،ا

557 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

، قحهط اسن خا، تهلهتخ نتخ و ، اانهت ، قسا تز ،قت و ، سساستس دته،

،ا ، حته، ست هل ،قت و تها تخ ه تا ،هت تستهتب قتو ارتم قسا، هتخ. تا

. تتساد ستت ات ه ،ستتن خ ا، ستت ،ق خ اوقتت و طتته، ه هنتتگ پتتهش بتتس تتا

،قتتهم ،ا تتساد خ واقتتم تتساد ارتتم تت ، ت صتتهص ا شتتخ تتا ،قهنتتو

ق ت تساد ،هت د ،رتس ه هم ت ، وقتم تس ته . رلتو ا، ارتم قنت ع

. تس استت هت د اهتسرم تک ،ورت خ قؤس تا هت ، ن رو و پهدسفت پسوژ

تستهتب ارتم ت اهتسرم ، تو قت ته استت تت تا ه ها، خ ارم اس آ ،ور

شته شتن نتخ. هسننتخ وقتت ،ورت خ ا جت م قتو ،ه رو تا ، ه ،ا خ

قنتخ شته و افتسا د تا ولاقتا ، ه تو حضه، اهتسرم سگتزا، قتو رک

لام اشتتنا شتتنخ اوتت ه لتت ،د ،ورتت خ هتت د ا صتتو تت شتتنخ ، ،قهنتتا

ارتم ته تا تساد احتخا ه ،ستن خ تس قؤس تا ننخ. ستوو ق گو قو

.نخه د اهسرم اسنف ن ا، ک

،ورتت خ تتا قتتس م ، ارتتم طتتسح رونتتو تتک قس قتتو تت تتساد ارتتم

اشنا شنخ و اه ش خ ت ،ود ظت ،تو اشتنا شتنخ ارتم ت ، تا ه ل ،د

،ورت خ ت ارتم اهتسرم پتووهش ستلاقت قؤس تا . استت شتخ قس م ستپس

ا تتخا،د شتتخ استتت. ،ورتت خ قتتخرسرت ارتتم قج هوتتا ،ا تتس و تتخ هتتخو ،ا

نخ. طه، ق نب و قو اهسرم پووهش ا قؤس ا خا، و

اهتسرم پتووهش ،ورت خ قؤس تا ک شت س تا ت م 777ح ب ش ،

ح ت ب هت د بتخد قس قتو ا، طسرتق ارتم شت ، شتخ استت. تک افنن ح

هتت د غهتتس بتتخد تتساد ،ر فتتت تتک قؤس تتام ق تت ،ر فتتت استتت. ارتت

ق نتتخ ا تتهاع قصتت ل ستت ان و قه، هتت ، تتساد ستت ات ه ،ستتن خ هتتز

ها نتخ تا هتس طسربتو تا ت ق گو اه ،ا اولام س است. ه تا افتسا قتو

تتتهاخ خ ،ا ا، تتخ ، اهتتساد پتتسوژ ستت ات ه ،ستتن خ ستت هل ،قتت و تت

هت د قس قتو حتخو رنو تساد تک ،ور خ ه ل ،د اشنا شتنخ و هته ق

هتت د قس قتتو هتتز قتتؤزس استتت و تتتسرم تتک وهتته تتخا، . حنتتو هنتتک

تها خ قه، اسنف قسا، گهس . قو

558 وقف علم و فناوری

جمع ی تا فناوری

،و تهقو قج ع اهسرم حت قو فنت و،د تتت سگتزا،د اولتهم اهتلاآ

اوتتلام تتا طتته،د ،ستت و ، ا دتتگ الزهتتسا 8415ستتتت ل قس ا قتت 46

تتا ارتتم تته ارجتت قج تتع اهتتسرم حتت قو فنتت و،د هه رتتت تتس . ارتتخ قه

هتت و قسا تتز تتساد ح رتتت ا، ستتن و، ه د و تتو ا دتتگ اگسنتتا ولتتت

، ااتت و گتتذا،د تتس استتت اقتت هسوهتت د پن تت و پووهدتتو ستتسق را

هتت د ق تتن س ، ،قهنتتا طتته، قنوتت ،و و اتت ،ج ا، دتته، وهتته ا، تتا تتا

ننتتخ. حضتته، اهتتسرم ، تتک قتتو تتا ه قوتتاو تتو فنتت و،د و ستتلاقت

و قتته، ا تتشقه هتتهخ 84 قخ،ستتا و ا دتتگ تت وهه حتتخو ،قهنتتا ستت ات

تا هها ت خ قت ،ستخ هت رو قتو ، رتت تا ، دته، قه ههخ ا دجه 3/5

شتتخخ ه ،قنتتخ اشتتنغ ل النحصتته فتت ،غلا،م و هتت د ا تتشپتتس ا، تتب

رتتخ تتا ستت ت وقتتم ، اهتتسرم ،ستتخ ه تتننخ؛ نتت سارم تتا ظتتس قتتو

. تتنسد تتساد ارجتت اشتتنغ ل هتتخارت شتته خ قنظتته، ارجتت هتت رو تتا حتته،

هتتهاخ تتا تت ،ا، تت ، افتتزو قه هتتهخ رتتک هتتزا، تتت 133هسستتتت ل تتهم

تس رگتس قنأستف ا قهتزاخ هلت ،د ، قدتس تحصته ستهد ا،شته خ قو

تا خ ،ا و واقفت قساتب هدتنس استت نت سارم تسو،ت ا، تههتا اهتسرم ا

تا ارتم قه تهع واقتم شتتتنخ ارم ق هس هز ه ب س . اهتسرم رتخ پ ر خ

ا دتگ هو ه ،قنتخ ت ، استت و ارتم تش رتخ ا دتجه و قه، ا ش ا

.ح رت شه

دتته، تت تههتتا تتا هخرتتخ و هپتت تته خ ارتتم قه تتهع ، طتته، و تتا

گسنتا ، ارتم ا . شتن ه تننخ وفنت و،د و ت اهسرم ننخاخ قه تهع وقتم

هنتته، ارتتم قه تتهع ق نتتخ شتتخ استتت اقتت ،قهنتتا اقتتخاق ت اتته و ا جتت م

رنتتا و فساگهتتس دتتخ استتت. قنأستتف ا ، ستت دتته، ستت ،د قخ،ستتا

پهدتتسفنا تتا ، دتتتته،ه د طتته، خقس قتتو هتت د ح رتتتقج هوتتا

ةاصتتهص ، ،قهنتت اقتته، تت هتتز ننتتخ شتته ، ارتتساخ تتا ق ننخستت ،د قتتو

ا تتخا،د ارتتم قج تتع ،ا ا، طسرتتق .گهتس تتو تههتتا قتتسا،قه، ستت ،د قخ،ستا

553 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

تس تا ستن و، گتسو هتهاخ تحصته ا نن چا رتک ، پو خ ه ننخ

تهلهتتخ ه تتا ا بتته و صتتنونو تتا تتک هتت ، اشتتنا و تتو سستتنخ و تتساد

تس . ک اهسرم نسد تساد تحبتق ارتم ت ، فتساه تس شنخ نهاخ

قسا،گسفنتتا و ج ،وش تتساد تتک قتتخ ظسارتتم استتتت آ تت ارتتم هتتخو پتتن

ه چنتتهم ا، قهقهفتت ت .شتتخ استتت هتت تتتخورم اا تتو خ هتت د قتتا رتتهم

ست ان و ق هتز،ا تا ا تنهنه پ ستنه، ، اه ت خ ا لتخ استلاقبهلو نس

.شخ است ظس گسفنا ونهاخ فنس قج ع اهسرم ح قو فن و،د ، ا

فو لهتتتتت و فنتت و،دپتت ،ک و تت 44استتن خ دتتتته، 44ا نتتهخ ،

هت د ق تو استن و ا دتگ هت نه هت د بگت خ ننخ و ولاو تس خ قو

،ا استلاقو ، اقتس تهلهتخ و ت و فنت و،د و و و و ت ، س د پهت م ته، و

ه تتت ،صتتخ قج تتع ،و ا،ارتتمهتت ا لتتت ا، تتخ؛ ، استتن خ ستت ،د تجتت ،د

اهتساخ رنتخ قج تع ونتهاخ تت تا خ،ا قحته، ت ، قتسا، هت هت پت ،ک ا

.ح قو فن و،د و ننخ

ات ،ج ا، ه چنتهم ت ارسا هت خ قج تع اهتسرم حت قو فنت و،د هم ،ارم

تته ا،تبتت سقتتسا، و تتو و،ا،ت و تتهم هتت د ،ارتتزخ دتتتته، ا، طسرتتق

دته،ه هت تا زبتت سستخ. وتلاو ارم قج ع ، ست رس ه د شوبااست ت

،هتت د قت ه و دتو ا، ق لهتت ت ا، طسرتق ،اهل نخ تس ارتم ، تتتلاش ه تن

قنتتخ تتا ستتتت ت ح رتتت ا، اد قتت هخ تهلهتتخد ،ا تتا شتتهه هتت د شتتس ت

نخ.فن و،د سهم ه

اون ت اهتسرم تا ستتت ت تتخ،رج تا قج ع س ارم استت تا تتتلاش

تتتسرم و قتت تتساد ق تت ستت ،د فسهنتتگ. نتتخه تتب ،ا فنتت و،د ح رتتت ا،

ا، ست ات ق تجخ اهتسرم ح رتت اهتسرم ا، فنت و،د استت ح رتت ب

اقتت ا،،ش ح رتتت ا، ارجتت شتتغ استتت اد پ تتنخرخ و قخ،ستتا تت ، تته ،

ه تتت نسا تتا بتته اشتتتتنغ ل تتساد هها تت خ هتت تتساد هها تت خ نتتس ا، خ

شه . ف اهن وو قنجس قو ، رت ا

515 وقف علم و فناوری

های تما ت جمع ی تا فناوری رو

ا دتتگ رتتک استتن رلتتو ا، ستتتتن ،رهه ح رتتت ا، ا جتت م تحبهتتق

وم ح رتتت ا، ستت ات ستتن ،ره .شتته استتت تتا ، ق لتتب قب لتتا ا جتت م قتتو

شتتخ استتت و ،گذشتتنا ا جتت م ه تتا اولهتتا طتتسح تحبهبتت تو استتت تتا

اولهتا ا، رتک طتسح تحبهبت تو تساد تهلهتخ ا بته ، رت پدنهب و ا، ه ا

هتت د ،وشو صتنونو تساد و،و تتا ت ،ا، ا، رگتس صتتنونو ه تا صته،ت تا

تهلهتتخ ا بتته استتت. البنتتا اهتتسرم ، ح رتتت ا، هتت خح تت رنو قه، تههتتا

قنخ شه خ. س اها نخ ا، سه طسح تحبهب تو قو ه د طسح

ا، اهتتسرم ا، ، رتتتتخ اقلتت خ وهتته ا، تتا وضتتو ه چنتتهم ارتتم

هت د تز،گ صتنونو و فنت و،د هت و رت وتهت ا، شتس ت هها خ ارسا و ا،

هتت رو ،گتت اتت ،هو تتساد حضتته، ، ارتتساخ و سگتتزا،د استت تهخ تتز،گ

شخ است. تخورم ه رو قا رهم ح رت ننخ ا ، ارتتم ،قهنا هز

515 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

31بنیاد نژادقلی و علیزاده

و ههاقتتع ه تتننخ نهتت خ ا تتش تهستتوا نتت د ستتنگ تته و،د و پتتووهش

هتتهاخ ا دتتجهر خ قهتت خ ، پووهدتتو هتت د فو لهتتت تبهرتتت و تحلتته

اونبت ،ات قحتخو رت تا تههتا ت . استت دته، تهستوا و پهدسفت ه ، پهش

هتت د تتک و هتت ح رتتت هتتذب ولتتت ه هتتا ، هتت ا دتتگ پووهدتتو

قه، هتت ، قتت لو قنتت ع تتتأقهم قتتؤزس ،اهل ،هتت د ا، رلتتو تها تتخ قتتو قس قتتو

. شخ ا دگ هه خ تحبهب تو ه د طسح

فس، تتخاخ قتت هم دا قتتا تفتت ه 8478 ستت ل استتفنخق ، ،استتن ارتتم ،

و تتس د و هتتزا لتتهلا ام قسحهقتتا و وا ق تتو قح تتختبو ق نتتخآ قسحتتهم

.گس رخ قنوبخ هشهسوا و صنونو ا دگ

قهفتتق و پتتستلاش ، فسرنتت خ ا،ه تتا وا ق تتو قح تتختبو ق نتتخآ قسحتتهم

ق نتت ، هتتساخ ا، تتس د و هتتزا لتتهلا ام قسحهقتتا و صتتنوت و تهلهتتخ وسصتتا

، ،ا نتتخگو اتتساش ل ح زتتا رتتک ، تتا ه تتخ تت ش سستتن خ ،ر تتو

.گفننخ و اع ،ا ف و ا، 8478 س ل تهسق 47

75 www.researchfund.ir

511 وقف علم و فناوری

هت د طتسح ا، ح رتت قنظته، تا صتنخوقو ارجت فتهم قتا تفت ه قه هع

ا دتتگ ا،شتتخ ،شن ستتو و ،شن ستتو قبتت طع ا دتتجهر خ پووهدتتو

تا وه تا پو او ت د ق لتب ، ح رتت ارتم . استت ت هشتهسوا و صنونو

ق نتتخآ قسحتتهم پووه تتا ونتت ورم تحتتت قنن تتب و ستتتس هتت د طتتسح

پووه تتا و( ق نخستتو و فنتتو هتت د ،شتتنا ا دتتجهر خ ق تتنصب وا ق تتو

ا جتت م( پ رتتا و تتهم هتت د ،شتتنا ا دتتجهر خ ق تتنصب و هتتزا قسحهقتتا

، ا دتجهر خ پهدتن د هت د طتسح قتا تفت ه ارتم است آ تس . شته قو

گتزرنش ستتس هت د طتسح و ا،،رت و قنتخ ت ا و وشتف ،ق نو فسارنخ رک

.گهس خ قو قسا، ح رت تحت و شخ

بنیاد اهداف

،شتتخ قحتتسک قهتتته، ونتتهاخ تتا ا دتتگ هو هتت د پتتووهش ا، ح رتتت -التتم

اقنص د

، قدتتت ، ت تتتا تحصتتته و قبتتت طع ه تتتا ا دتتتجهر خ تسغهتتتب -ب

قه،شو اقه، قل ونهاخ ا تحبهب تو ه د فو لهت

ستتت ،د ،قهنتتتا و ا دتتتجهر خ استتتنوخا ه د شتتتلهف رو تتتا تتتک -ج

ه ا دگ قهانگ خ ا ش ، فسرنو

فسهنگتو و تو اقته، تا قس قتو قت لو قنت ع ت صهص فسهنگ تسورج -

پووهدو و

ه ا دگ و صنونو واحخه د هم ا،تب سقسا،د -

پژوهانه اعطای شرایط

نهت تهستط تا قت لبو ، ا دتجهرو هت د گتسو هت د طتسح ا است لا،م

ارتم ،. شته ا،ست ل نهت تا قوتهم تت ،رج ا، قب و ق است شخ ق

ه ردت خ ارتخ قزرتت تا استت شتخ اهاستنا ا دتجهرو ه د گسو ا، ق لب

و شتتنخ اشتتنا فنتتو و و تتو تته و،د تتا هتت رو ارتتخ . هنتتخ ته تته ،ا

قدتتللات ،ا پهدتتگهسد رتت دتته، ،و، صتتنوت ق تت حتت تتساد تتتخ هسد

519 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

ه چنتتتهم. تتته اهاهنتتتخ ا ن تتت ب اولهرتتتت ، شتتتنخ ا خردتتتهخ رنتتتخ

ا، نهت ا، ظتس شته خ قنجتس رنتخ ، شتغ و ت ، تهلهتخ تا تا ه رو طسح

، هاهتخ ته تو اگتس رگتس وبت ،ت تا ؛ ته اهاهنتخ ساته، ا، لارو اقنه ،

نها تخ و شتخ اشتنا ا بته تهلهتخ تهههتا تا نتخ ، قحصهلو تهلهخ ،قهنا

البنتا . گسفتت اهاهتخ قتسا، اولهرتت ، شته ه قوتا ، شتغ تهلهخ س ، ،قهنا

توهتتهم حتتق هنتتخ قتتسا، نهتت اانهتت ، ، ،ا قبتت لغو اهتتسد افتتسا نن چتتا

اهاهتخ قحفتهظ هت خ تساد هت پتسوژ نتخد اولهرتت تساد شسطو هسگه ا

. ه

تتس و، رتتک وا،ستت ل طتتسح ، تتا شتتخ اهاستتنا ا دتتجهر خ ا، ه چنتتهم

رتخ هت خ تس و، ارتم ،. ننتخ ت هتا هت پتسوژ ا جت م ساد ،ق و و ق لو

هتس هزرنتا و شته قتو ا جت م ،قت و فت ، ننتخ ، پتسوژ تا ننخ قد ص

ا،ستت ل ا، پتتس شتتخ توهتتهم هتت د ،قتت خ ، ستتپس. استتت نبتتخ، قسح تتا

خد وت فت ، تا قس ته قب ت ف نه،هت استلم ا،ست ل و ف ، هس ق لو گزا،ش

ق تسح ستؤالات تا تا هت رو پ ستج است آ تس هت تته . ننخ قو ،ر فت ،ا

.شخ اهاهنخ او،د ا خ ا ا،س لو طسح ، شخ

های بنیاد عمده فعالیت

خ ، س و ات هل ا بت پذرس گزرنش پ ه سد غد د سننز ،

ههات هل تهلهخ ساد غد رو هه،ا نه،

تو لو ، ت

وخد سا سپسرنن سنگ س ات

ه و، سافت

،ها ،اته

هل ، شه ه رو ق شهم س ات طسح

للنده پنجس

514 وقف علم و فناوری

96یسلطان یمرتض یریهخ یادبن

و ستتهسسهغ غهس ولنتتوت هتتق ه د ا،ا وستت وقستضتت هسرتتاا هتت ن

و ال نفوتا وت م صته،ت تا هت ن هت د فو لهتا ه ه و غهسا نف ووو

قت ت رت ت ،و و،قت و و اهن ت و قه،شتو و ، قه هع فسهنگت

دسهت گهپ وساخ ، ست ق ت رت ا واستلاق دم و قبتس،ات ه ته، هقها

اهاهخ شخ.

ادیبن اهداف

وق تتت وسصتتتا ،،شتتتخ دو تتتنسه هتتت ،قهنتتتا د و، فتتتساه

و قه،شت و فسهنگت اد اهسرتا بته ، ا،ا تا اتخق ت قنظته، ا

و وو تت هتت د ،وشم رختسرتت تتس هخ وقبننتت وو ،قتت واهن تت و

وتجس

تت ااتتذ ، دتته،و پتتووهش تحبهتتق دو تت و فنتت و، تهستتوا

قونبتتس ه تت خ و هتت د ا دتتگ و وا، قؤس تت ت قه،شتت ونتتخگر

وو فسهنگ وقب لات و

گت خ را،ا تا اتخق ت ،ا قنظته، تا لا،م دجت تنسه ر ا ا ک

هت د قته،ش ا ههشت نخ قتخا،آ لشتب تهستوا د قه،ش قجت ،

وفسهنگ اخق ت س رسن ل و هجر

76 www.xn--mgbbtdl6jl48hdab.com/#sp-about-wrapper

511 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

یادبن یها تیالفع

( ف هنگالف

گتت خ قتته،ش را،ا تتا اتتخق ت ،ا قنظتته، تتالا،م د تتنسه جتت را

نتت ل و هجر هتت د قتته،ش ا ههشتت نخ قتتخا،آ لشتتب تهستتوا دقجتت ،

وفسهنگ اخق ت س رس

( آ وزشب

قنظتته، تتا وق تت وسصتتا ،،شتتخ دو تتنسه هتت ،قهنتتا د و، فتتساه

هتت د ،وشم رختسرتت تتس هخ وقبننتت اد اهسرتتا بتته ، ا،ا تتا اتتخق ت

وو تجس وو

( اجتماعج

تت ااتتذ ، دتته،ق و پتتووهش هتتتحب دو تت و فنتت و، تهستتوا

قونبتتس ه تت خ و هتت د ا دتتگ و وا، قؤس تت ت قه،شتت ونتتخگر

وقب لات و

( تر انت

و واها گتتت ه و قه،شتتت اد اهسرتتتا هتتت د قجن تتتعو ا ا، احتتتخا

تهستتوا هتت د قه،شتتگ و احتتخا و ا ا، ،و،د شتتب اقتتخا،آ اوتت ا،

.وو ه د ق ،ت

516 وقف علم و فناوری

وقف علم و فناوریاتیاء یشنهاتیپ یارهاکراه

هتت د ا فتت م تتا ق تتخگ ،د زتت ، رلتتو ا، قتتؤزستسرم ،وش ونتتهاخ تتاوقتتم

اقت قنأستف ا ؛شته ه ،قنتخاخ قنجتس قتو اهس دتش قت لو و تک تا

قنتتخ تتس نتتس ا، قنتت فع وقتتم دتته، قسا تتز و تتو و ا دتتگ هواقتتسو،

شه خ. قو

هت د فساوا تتو ، حتته، وقتتم وهتته ا، اهشتب ن ا ، دتته، قتت پن تته

، ارتتم حتته، بتتش تته ، ق تتو اشتتنا ستت ،د فسهنتتگتها تتخ ، تتا قتتو

شخ. قبخق ت تب هتس و تو ، نت رج خ قتؤزس استت و فسهنتگ وقتم

و ت ست ، فضت رو قن ستب تساد ،شتخ تها خ ،قهنتا و اهسات ، حه، و قو

و فن و،د شتخ. اقتسو، افتسا ته ،د ه تننخ تا ا، تها ت رو قت لو اته و

اد تساد تک تا اقته، ساه، ا، خ و ارم قت گو ،ا هت ا، تخ تا ،قهنتا

، اقتته، اهتتس قدتت ، ت اشتتنا تستهتتب ارتتم تتااهسرتتا و تتو ارجتت تتس و

خ تتاز وهتته ا، تتهتت د ،هس تتهتتو افتتسا ا واقفتت خگتتس ر دا، ستته شتتنخ.

م رتتحجتت ا اولا اقتت ا تتخ تته وقتتم و ا تتشو تت هتت د حتته، ،ا ، وقتت ل

، و رت تا هس رم ،و تخ تبتخ رت ا ز هت و بته ،هت خ و ا خا،ۀ ، ح قهقهف ت

دخ است. و فن و،د وقم و حه،

و ه زقت خ فو لهتت دته، ، وقتم و ت و فنت و،د هسرت خ ارجت قنظته، ا

و تتتسورج -4 قحنتتها هتتختهل -4 تت ستت ،د -8 حتته، تت ،ن ، ق تتن س

تدتتسر تتا ا اقتتا ، تتا استتت تتسو،د تتس ا،د تتس -3 ستت ،د فسهنتتگ

.پس ا،ر قو ه سسفص ارم ا، هس خام

517 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

سازیهات نتوز

حته، وقتم و ت و فنت و،د قه تهع تا و ق تن س خا سدح و،و قنظه، ا

ت ست ،د حته، . استت ،اهبتس د ، ته وقتم و ت و فنت و،د س ،د

شت ق ب فنت و،د و،اخ وقتم و ت و رت ق ارجت هنتا هت د ت صصتو ش

قو شخ. ( ه د ولنو و قس قو

حتوا تولییتوز

وقتم ه رگت تبتهم قنظته، تا و وقتم قه تهع ت لاد پن ته تا تهها

و استتلاقو ارسا تتو ستت ،د ت تتخخ حتته، ، خ بتتش و و تت و فنتت و،د

و و تت تهستتوا هسرتت خ ، وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتهع ، س هتت د

قنظتته، تتخرم. استتت ا،ا ،ا ،اهبتتس د بتتش قحنتتها تهلهتتخ دتته، فنتت و،د

و و ت حته، بگت خ و ظتساخ صت حب ظتسات ا، استنف است سو،د

حتته، ، هتت و وقتتم حتته، ، هتت قه تتهع؛ ه رگتت تبتتهم تتا فنتت و،د

؛پس ااتتت نهتت خ ا تتش اشتتنغ ل و فنتت و،د تهستتوا قه تتهع ، خ تت ، س د

ارتم ، قحنتها تهلهتخ حته، ، هتنس ارتم ا، تتلاش اولتهم ح س ن ب ا

و ا،،شتت نخ قحنتتها تهلهتتخ قنظتته، تتا .استتت وقتتم و تت و فنتت و،د ،قهنتتا

ظتس تا قن ستب ،رتس ،اهل ،هت د وقتم و ت و فنت و،د حته، ، ، س د

:،سخ قو

ظتتساخ صتت حب و ابسگتت خ ا، قندتتل فلتتس هتت د اتتت م تدتتله -

فن و،د و وقم حه،

و وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتهع تت قبتت لات و نتتب ا ندتت ، -

ح رتتت و فنتت و،د تهستتوا پتتووهش حتته، ، خ ، س هتت د

هپ ه دو ، ب و نه خ ا ش اشنغ ل ا،

518 وقف علم و فناوری

وقتتم و تت و قه تتهع تت ،ا ا خردتتو هتت د سستتو سگتتزا،د -

،ورلتس ت حته، ارتم ، ظتس تبت ل و حت قنظه، ا فن و،د

وقم و و فن و،د قه هع ا دهخخ غن

، خ ه رگتت و وقتتم و تت و فنتت و،د ق تتو ه تت رش سگتتزا،د -

و قبت لات ،ر فتت صته،ت تا پهدتسفت ارسا تو اسلاقو الگهد

قحنها تهلهخ ،ورلس

، واقفتت خ هتت ت گ تتنسش و وقتتم و تت و فنتت و،د ا تتهاع تبتتهم -

وقم و و فن و،د قه هع

سازی ف هنگ و ت و جتوز

تتت ،رج ، وقتتم تتت ،ر و بتتش گس رتتخ هتت خ نتت ب ارتتم ، تتا طتته، ه تت خ

، ارتتساخ تهستتوا ، تتخر و تتو بتتش استتلاقو – ارسا تتو ستت ،د ت تتخخ

نت ، تت ،رج طتهل ، ت ، س د بتش ارتم اقت است ه گذشنا ه د سخ

و وقتم و ت قه تهع ه قوتا اذهت خ ، اقتسو، تا طته،د تا شخ اسنح لا

.،سخ قو ظس ا هخرخ قه هوو فن و،د

ه چتتهخ وقتتم و تت و فنتت و،د حتته، ، تتا ز،گتتو هتت د تتتلاش تت البنتتا

وقتتم و تت و هسرتت خ استتت گسفنتتا صتته،ت ستت ، قخ،ستتا اهتتسرم قه تتهع

، دته، ،شتخ ،و تا ستسوت تا تههتا ت اقت ؛است ه ،د ده، ، فن و،د

ستتسوت ، ،هبتتسد قوظتت قبتت م ق لبتت ت و و تتو تهستتوا و پهدتتسفت

لتتزوم ارسا تتو استتلاقو الگتتهد استت آ تتس پهدتتسفت ارتتم تتا دتتهخخ

ارتتم و،و و قتته،ش ا، فساتتتس تتا وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتع گ تتنسش

تته ، نهت خ ا تتش اشتنغ ل تهستوا حنتتو و پووهدتو هت د حتته، تا حت

ت وقتم و ت و فنت و،د حته، ، تا اد لنتا . ،ستخ قتو ظتس تا سو،د

و تتتسورج تتس تههتتا تتخاخ ر تتنو قتتخ پتتهش ر وتتت ، گ تتت تتا تههتتا

استت وقتم و ت و فنت و،د قه تهع ست ،د گفن ت خ قنظه، ا س ،د فسهنگ

513 فصو چهارم: وقف علم و فناوری

وقتم حته، ، ق تن س هسرت و تا ،ا وقم و ت و فنت و،د قه هع نهاخ ت

نهتزد خ وقتم و ت و فنت و،د قه تهع ،. ست ات قبتخل و و فنت و،د

تتساد قتتم و تت و فنتت و،دو اسوهتتو ستت ،د شتتف و استتت ق تت تته ، تتا

، ست ،د فسهنتگ و تتسورج حته، ، ،اهل ،هت رو ا اقتا ، تا استت واقم

:گس قو ه خ وقم و و فن و،د قه هع

ق و دسر ت ، قب لات ا ند ، و ا،ا ا -

ق و ،س ا تح ه و و و و ه د س قا ، شس ت -

ه ردگ اهسرم و و قج قع ، حضه، -

دش س هخف نخ تب هغ ت -

،وحت ههخ وظت م قساهتع ت لاد پن ته ا، ق تن س تس ا،د س -

ه و ت ا ا و م ا

، فنت و،د و و ت شت اص و ق تخگ ، هت د ن تس ا، تس ا،د س -

ده،

ب تاری به توز

حتته، وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتهع تتا تتش نهجتتا و،و قنظتته، تتا

تس ا،د تس حته، . استت ،اهبتس د ، ته وقم و و فنت و،د د،ا س س

.است اص و ق ه ا و س ظس

هت د حته، ، ،ا وقتم هسرت خ قتخرسرت تها ت رو تا قن ستب س ان ،د اولا

تهستوا و بگت خ ا، ح رتت تهرم هت د فنت و،د تهستوا ،ورلس پووهش

. شخ اشنا ،ا و ، فسرن و اشنغ ل

وقتم و ت و حته، ، طتسح ق هتت تا ست ،و ،ه رو و هت پسوژ ا،ا ا ز ه

تتا تتهرم هتت د فنتت و،د ،ورلتتس تت هتت رو پتتسوژ . شتتنخ اشتتنا ،ا فنتت و،د

595 وقف علم و فناوری

شتتنخ اشتتنا ه قوتتا ، قتتس م ، تخگو بتته ، ق هستتو بتتش خ تهستوا

.گس ،قب رگس ا بت ق اسلاقو ارسا و ه قوا تهفق ، و ق و ر و

تتا استتت لنتتا ارتتم ، ت قتت استتت اه هتتت حتت ز تته ، تتا اد لنتتا

ست ،د پهت تا قت ، تن ت رو تا وقتم حته، قنتهلو هت د ا، تخام هه

ه وتتو تلاشتتو لتتا تتننخه ه قوتتا ، وقتتم و تت و فنتت و،د قه تتهع

اوقتت و ا ا،ات ه چتتهخ ق تته ا ، ،گهتتس هتت د هتتا ا، قندتتل

.ط بخ قو ،ا و فن و،د و قنهلو ه د و ه ا دگ

قهد ه ، ا،تب طو بش ا تهها ف هخ ش هخ بگ خ ف تس هم ارم ،

ه چنهم و فن و،د و و ه د پ ،ک و پووهدو و ا دگ هو ه قوا اه

پهش قهته، ونهاخ ا ف وو ش اتص ل و سه رک ا، ، فسرن خ و بگ خ

، ا خ ا، لارو ق هت رگس سهد ا، ده، فن و،د و و حه، ، ،و

قه هع س ،د اهسارو پهگهسد تأزهسگذا، ه د و ه س ،ق خ ها تو ق

.گهس خ و خ س ه قوا ، شخ سش س ه د وسصا ، ،ا و و فن و،د وقم

595 فصو چهارم: وقف علم و فناوری