anayasahukuku

kpss ve kurum

sınavları için

özgün konular ve

özgün sorulardan oluşan

tek kitap2014

kpss

İdari HakimlikSayıştay

Gelir UzmanlığıKamu İhale Kurumu

KontrolörlükDenetmenlik

Uzmanlık

Komisyon

KPSS ANAYASA HUKUKU

ISBN 978-605-364-558-0

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

3.Baskı: Eylül 2013, Ankara

Dizgi-Grafik Tasarım: Yakup ÇiçekKapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

(Ankara-0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

SUNU

Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular detayları ile ele alınmış, teorik çerçeve net bir şekilde çizilmiş ve pratiğe ilişkin çok sayıda örnek verilmiştir. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün içinde başta kpss olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaç-lanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa dahi, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 2010 anayasa değişiklikleri ile birlikte hukuk alanında bir çok yenilik yapılmış ve bu yenilikle-re de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağ-lamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir.

Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlan-ması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılı-ğıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır.

Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesine, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Ahmet Resul KAYMAKÇI’ya, teşekkürlerimizi sunarız.

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş

I. Anayasa Hukuku ..............................................................................................................1II. Anayasa Kavramı .............................................................................................................1III. Anayasanın Üstünlüğü İlkesi ve Normlar Hiyerarşisi ......................................................3IV. Anayasa Türleri ...............................................................................................................4V. Anayasa ve İktidar Tipleri ................................................................................................7VI. Devlet Kavramı ...............................................................................................................8VII. Devlet Şekilleri ..............................................................................................................9

A) Yapısı Bakımından Devlet Şekilleri ...........................................................................9B) Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri ........................................................12

VIII. Demokrasi ..................................................................................................................13IX. Siyasi Partiler ...............................................................................................................15X. Hükümet Sistemleri ........................................................................................................20

A. Kuvvetler Birliği Sistemleri........................................................................................20B. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri .....................................................................................21

Çözümlü Test ......................................................................................................................26Çözümler ............................................................................................................................29Cevaplı Test ........................................................................................................................31

2. BÖLÜM Türkiye’de Anayasacılık Hareketleri

I. Türk Anayasaları ............................................................................................................36• 23 Aralık 1876 Kanun-u Esasi ...................................................................................36• 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) .............................................................39• 1924 Anayasası .........................................................................................................40• 1961 Anayasası .........................................................................................................43• 1982 Anayasası .........................................................................................................46

Çözümlü Test ......................................................................................................................51Çözümler ............................................................................................................................54Cevaplı Test .................................................................................................................56

v PEGEM AKADEMİ

3. BÖLÜM 1982 Anayasası Genel HükümlerTürkiye Cumhuriyetinin Temel Nitelikleri.............................................................................60

• Cumhuriyetçilik İlkesi .................................................................................................60• Demokratik Devlet İlkesi .............................................................................................63• Laiklik İlkesi ...............................................................................................................65• Sosyal Devlet İlkesi ...................................................................................................67• Hukuk Devleti .............................................................................................................69• Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler ...........................................................................73• Üniter Devlet İlkesi .....................................................................................................74• Eşitlik İlkesi .................................................................................................................75

Temel Hak ve Hürriyetler ....................................................................................................75Çözümlü Test ......................................................................................................................93Çözümler ............................................................................................................................98Cevaplı Test ......................................................................................................................102

4. BÖLÜM 1982 Anayasası - Yasama

Yasama Yetkisinin Tanımı ve Kapsamı .............................................................................107Yasama Yetkisinin Özellikleri .....................................................................................108

TBMM’nin Kuruluşu ve Seçimler ......................................................................................118TBMM’nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni ..........................................................................134

A) TBMM Başkanlık Divanı ........................................................................................134B) Siyasi Parti Grupları ..............................................................................................138C) Komisyonlar ...........................................................................................................139D) Danışma Kurulu .....................................................................................................140

TBMM’nin Çalışma Düzeni ..............................................................................................140TBMM’nin Görev ve Yetkileri ...........................................................................................148Milletlerarası Andlaşmalar ...............................................................................................149Bütçe ve Kesin Hesap Tasarılarını Görüşmek ve Kabul Etmek .......................................152Bakanlar Kurulu ve Bakanları Denetlemek .......................................................................153Çözümlü Test ....................................................................................................................156Çözümler ..........................................................................................................................162Cevaplı Test ......................................................................................................................167

5. BÖLÜM 1982 Anayasası - Yürütme

Yürütme Yetkisinin Tanımı ve Kapsamı ...........................................................................171Yürütme Organları ...........................................................................................................179

A. Cumhurbaşkanı .....................................................................................................179B. Bakanlar Kurulu......................................................................................................187

Olağanüstü Yönetim Usulleri ...........................................................................................191Anayasada İdareye İlişkin Hükümler ................................................................................193Çözümlü Test ....................................................................................................................196Çözümler ..........................................................................................................................200Cevaplı Test ......................................................................................................................205

viPEGEM AKADEMİ

6. BÖLÜM 1982 Anayasası - Yargı

Yargı Yetkisinin Tanımı ve Kapsamı ................................................................................. 211Anayasa Yargısı ..............................................................................................................220

A) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu ............................................................220B) Anayasa Mahkemesinin Denetimine Tabi Olmayan Normlar ve İşlemler .............222C) Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı ..........................................................222D) Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim yolları) ....................................224

Sayıştay ............................................................................................................................230Anayasanın Değiştirilmesi ...............................................................................................231Çözümlü Test ....................................................................................................................235Çözümler ..........................................................................................................................240Cevaplı Test ......................................................................................................................243

Ek – 1 ........................................................................................................................247Ek – 2 ........................................................................................................................279

Deneme Sınavları

Deneme Sınavı – 1 ..........................................................................................................290Deneme Sınavı – 2 ..........................................................................................................294Deneme Sınavı – 3 ..........................................................................................................299Deneme Sınavı – 4 ..........................................................................................................304Deneme Sınavı – 5 ..........................................................................................................309

ANAYASA HUKUKU

ANAYASA HUKUKUNA GİRİŞ

TÜRKİYE’DE ANAYASACILIK HAREKETLERİ

1982 ANAYASASI GENEL HÜKÜMLER

1982 YASAMA, YÜRÜTME, YARGI

DENEME SINAVLARI

“Geciken adalet adalet değildir.”

W. S. LANDOR

Çıkmış Soru Ağacı

2005

2004

2006

2007

2008

2009

2010

2011

4

4

4

4

4

4

4

4

4

2012

2013

4

I. ANAYASA HUKUKU

Anayasa hukuku; bireylerin temel hak ve hürriyetlerini, yasama, yü-

rütme ve yargı gibi devletin temel organlarının kuruluşunu, işleyişini ve bu

organlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Anayasa hukuku, bir

kamu hukuku dalıdır.

Anayasacılık düşüncesi temel olarak, devlet iktidarının sınırlandırıl-

ması ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin devlet karşısında güvence

altına alınmasını içerir. Anayasalar, devletin birey karşısındaki konumunu;

bireylerin ise bu iktidara karşı hangi haklara sahip olduğunu saptayan bel-

gelerdir.

Anayasanın amacı, yönetilenlerin haklarını güvence altına almak ve hukuktan bağımsız bir yönetim anlayışını engellemektedir. Bu düzenle-

meyle siyasi iktidar sınırlandırılmış ve bireylerin hakları korunmuş olur.1

II. ANAYASA KAVRAMI

Anayasa, esas olarak bir devletin kuruluşunu, temel yapısını, iktida-rın devrini ve iktidar karşısında bireylerin konumunu düzenleyen bir belge-dir. Toplum içinde devlet iktidarını sınırlayan ve kişi hak ve hürriyetlerini gü-vence altına alan bir metin olarak anayasa kavramı maddî ve şeklî olmak

üzere başlıca iki değişik anlamda tanımlanmaktadır.2

Maddi anlamda anayasa; belli bir devletin siyasi yapısını, iktidarın

kullanılışı ve yetkileri ile ilgili kuralların bütününü ifade eder. Bu anlamda bir

kuralın anayasa kuralı olup olmadığına o kuralın içeriğine, neyi düzenledi-

1 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, 2012, s. 7.2 Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınevi, 2010, s.

20.

1. BÖLÜM ANAYASA HUKUKUNA

GİRİŞ

2PEGEM AKADEMİ

ğine bakılarak karar verilir. Bir kural, içerik itibarıyla devletin temel organ-

larının kuruluşuyla veya işleyişiyle ilgili ise, o kural anayasal niteliktedir.

Şekli anlamda anayasa ise normlar hiyerarşisinde en üst sırayı

işgal eden, başkaca hukuki işlemlerden, örneğin kanunlardan, farklı ve

daha zor bir usûlle konulup değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünü ola-

rak tanımlanmaktadır. Bu anlamda bir kuralın anayasa kuralı olup olma-

dığına, onun içeriğine bakılmaksızın, o kuralın bulunduğu yere ve yapılış

veya değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir. Eğer bu kural normlar hi-

yerarşisinde en üst basamakta yer alıyorsa ve kanunlardan daha zor bir

usûlle değiştirilebiliyorsa o kural, içerik olarak neye ilişkin olursa olsun bir

anayasa kuralıdır.

Tarihsel Süreç: Anayasalar, özgürlük, eşitlik ve adalet uğruna ve-

rilen uzun mücadelelerle kazanılmış hakların, temel değerlerin ve ortak

ideallerin somutlaştığı belgelerdir. İlk Anayasa 1787 Amerika Birleşik

Devletleri Anayasası, ikincisi ise 1791 Fransız Anayasası’dır. Fransızlar,

önceleri anayasa kavramını Kralın iktidarını sınırlayan bir belge, daha

sonraları ise siyasi özgürlük anlamında kullanmışlardır. 1920’lerden son-

ra tüm dünyada yayılmaya başlayan anayasa kavramı, devlet iktidarını

sınırlayan, kişisel özgürlükleri güvence altına alan hukuki bir çerçevenin

yanı sıra devletin örgüt yapısını da gösteren bir belge olarak anlaşılmaya

başlanmıştır.

19. yüzyılla birlikte Avrupa’da anayasacılık hareketleri hızlanmış,

Fransız devriminden etkilenen Hollanda’da 1799 yılında kabul edilen Ana-

yasayı, 1812 İspanyol Anayasası, 1815 ve 1848 İsviçre Anayasaları, 1830

Belçika Anayasası, 1849 Danimarka Anayasası, 1850 Prusya Anayasası,

1867 Kuzey Almanya Birliği Anayasası izlemiştir. Amerika kıtasında ise,

Meksika Anayasası 1857’de, Arjantin Anayasası 1860’da, Brezilya Ana-

yasası 1891’de kabul edilmiştir. Osmanlı Devletinde 19. yüzyıl ortalarında

başlayan anayasacılık hareketleri 1876 yılında yürürlüğe giren Kanun-u

Esasi ile sonuçlanmıştır.

Anayasa, hem siyasal; hem de hukuksal bir belgedir. Siyasal bir

belgedir. Çünkü anayasa, devleti kuran ve vatandaşların temel hak ve

özgürlüklerini koruyan başlıca belgedir. Ayrıca, siyasal sistemi doğrudan

etkileyen, başta seçimler ve siyasal partiler olmak üzere birçok siyasal

kurum ve kural, doğrudan Anayasayla düzenlenmiştir. Hukuksal bir belge-

dir. Çünkü anayasa, en üst hukuk normudur. Başta kanunlar olmak üzere

bütün hukuk kaynaklar anayasaya uygun olmak zorundadır.3

3 Attila Özer, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2010, s. 8.

3 PEGEM AKADEMİ

III. ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİ VE NORMLAR HİYERARŞİSİ

Normlar hiyerarşisi, hukuk normlarının derece ve kuvvetini belir-lemekte ve bir hukuk düzeninde var olan normların genellik ve soyutluk sıralamasını ortaya koymaktadır. Hukuk düzeni bir piramide benzetilecek olursa bu piramit Anayasa, Kanun, Tüzük, Yönetmelik ve Adsız Düzenleyi-ci İşlemlerden oluşan birden çok normun varlığını ifade etmektedir.4

Bu normlar farklı kademelerde yer almakta, normlar arasında astlık ve üstlük ilişkisi söz konusu olmakta ve her norm geçerliliğini bir üst hukuk normundan almaktadır. Aşağıda şematik olarak verilen bu teori, Avustur-yalı Kamu Hukukçusu Hans Kelsen tarafından ortaya konulmuştur.5

PİRAMİT

Anayasa

Tüzükler

Yönetmelikler

Örf ve Adet Hukuku

Hakimin Yarattığı Hukuk

Normlar Hiyerarşisi Piramidi

Yönetmelik Benzeri Metinler

(İdari Diğer Düzenleyici İsimleri)(Kararname, Genelge, Yönerge, Temin, Sir-küler, Genel Emir, Tebliğ, İlke Kararları v.b.

Kanunlar ve Kanuna Eşit Metinler

(Uluslararası Anlaşmalar, Anayasa Mahkemesi Kararları, Kanun Hükmünde Karamameler, İçtihadı Birleştirme Kararları)

Yazılı Olmayan Kaynaklar

Yazılı Kaynaklar

Hukuk sistemimizde normlar hiyerarşisi kavramı hukuki metinlerde açıkça ifade edilmemekle birlikte, 1982 Anayasasında ortaya konulan an-layışın kavramsallaştırılması olarak karşımıza çıkmaktadır. Anayasa’nın muhtelif maddelerinde ifade edildiği üzere, temel metin olan Anayasa’dan başlamak suretiyle bir normlar hiyerarşisi belirmektedir. Anayasa’nın 11’inci maddesinde yer alan “Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” şeklindeki düzenlemeyle Anayasa’nın bağlayıcılığı ve üstünlüğü açıkça vurgulanmış ve hukuk hiyerarşisi adına temel bir kural ortaya konulmuştur.6

4 Süheyl Batum, 99 Soruda Çağdaş Bir Anayasa, On İki Levha Yayınları, 2010, s. 31.5 İbrahim Kaboğlu, Anayasa Hukuku Dersleri, Legal Yayıncılık, 2010, s. 395.6 Bülent Tanör ve Necmi Yüzbaşıoğlu, Türk Anayasa Hukuku, Beta Yayıncılık,

2011, s. 69.

4PEGEM AKADEMİ

Anayasanın üstünlüğünü sağlamak iki yöntemle gerçekleştirilmektedir:

Siyasal denetim ve yargısal denetim. Siyasal denetim yasaların anayasa-ya uygunluğunun siyasi bir organ tarafından denetlenmesidir. 1924 Ana-yasası döneminde Anayasaya uygunluk denetimi yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aitti.Siyasal denetimin, parlamento çoğunluğunun etkisinde kalması sakıncası yü-zünden, yasaların anayasayauygunluğunun denetimi bağımsız yargı organla-rına bırakılmıştır. Bu sisteme yargısal denetim denilir. Türkiye’de 1961 Anaya-sası ile yargısal denetim sistemine geçilmiştir. Anayasa Mahkemesi, kanunların ve kanun hükmünde kararnamelerin Anayasa’ya uygunluğunu denetlemekle yetkili kılınmıştır. 1982 Anayasası da yargısal denetimi öngörmektedir.

Anayasalar modern devletin kuruluş sürecinde ortaya çıkan temel hu-kuk metinleri olup bir devletin egemenliğinin kanıtı olarak oluşturduğu hukuk düzeninin esaslı unsurlarını belirler. Bu bağlamda hukuk düze-nin iki temel dayanağı olan insana ve devlete ilişkin hükümler içerir. Ayrıca devletin genel esaslarının belirlendiği “genel esaslar” kısmı ve anayasanın hukuk düzeninin temel belgesi olma sıfatını açıklığa ka-vuşturan “son hükümler” bölümleri de yer alır. Bunların dışında “Sos-yal ve Ekonomik Hükümler” veya “Başlangıç Kısımları” anayasaların organik yapısında yer alması mutlak gerekli olan bölümler değildir.Türk Anayasalarında başlangıç kısmı ilk kez 1961 Anayasasında yer almış ve 1982 Anayasasında da bu usul korunmuştur.

IV. ANAYASA TÜRLERİ

Anayasalar, değiştirilme usuleri itibariyle yumuşak ve sert anayasa, içerikleri ve düzenledikleri hükümler itibariyle de çerçeve ve kazuistik anayasa, hukuk dünyasında temsil edildikleri irade şekline göre yazılı ve yazısız (teamüli) anayasa, olmak üzere çeşitli sınıflara ayrılırlar.7

Yazılı Anayasa: Anayasa içinde olması düşünülebilecek kuralların yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içine toplanmasıdır. Yöneten-lerin yetkilerini açık kurallarla bağlayarak sınırlamaları ve temel hak ve özgürlüklerin somut kurallarla güvence altına alınması ihtiyacına cevap verir. Türkiye, Fransa ve ABD’deki sistem yazılı anayasaya örnek olarak gösterilebilir.

Yazısız (Teamüli) Anayasa: Toplumda uzun bir süredir ve ke-sintisiz olarak tekrarlanan uygulamaların zaman içerisinde bağlayıcılık kazanmasıyla oluşan anayasadır. Teamüli anayasa toplumda yazılı bir anayasa belgesi yokken o siyasal toplumun belli kuralları anayasa ku-ralı şeklinde kabul ederek devamlı ona uymasından doğar. Tek bir bel-ge çatısı altında toplanmış olmamalarına rağmen bu kurallara çok eski zamanlardan beri uyulmaktadır. Teamüli anayasanın en önemli örneği İngiliz Anayasasıdır.

7 Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 52.

5 PEGEM AKADEMİ

İngiltere’de yazılı bir anayasa bulunmamakla birlikte; anayasal

nitelikte olan kuralları içeren kimi belgeler bulunmaktadır: 1215 tarihli

Magna Carta Libertatum, 1628 tarihli Petition of Rights, 1679 tarihli

Habeas Corpus Act, 1689 tarihli Bill of Rights, 1701 tarihli Act of Sett-

lement, 1911 tarihli Parliament Act, 1947 tarihli Crown Proceedings

Act, 1986 tarihli Representation of the People Act, 1999 tarihli House

of Lords Act gibi. Ancak bu tür metinler anayasal değil; kanun niteli-

ğindedir ve diğer kanunlardan hiyerarşik bakımdan üstün değildirler.

Yumuşak Anayasa: Kanunlarla aynı usulde ve aynı organ-

larca değiştirilebilen Anayasadır. Yasama organı kanun yapar gibi

anayasayı değiştirebilmektedir. Bu modelde “Anayasa’nın üstünlüğü

ilkesi”nden bahsetmek olanaksızdır. Yumuşak anayasa ile kanun aynı

normlar hiyerarşisinde yer alır. İngiliz Anayasası yazısız olması ha-

sebiyle yumuşak anayasaya örnektir.8 1921 Anayasası değiştirilme

yöntemini öngörmediği için yumuşak nitelikte bir anayasadır.

Sert Anayasa: Kanunlardan farklı organlarca ya da daha zorla-

yıcı usullerle değiştirilebilen anayasadır.

Bir anayasanın sert olduğunu gösteren belirtiler şunlardır:

a) Değiştirilemeyecek maddeler içermesi.

b) Halk oylaması usulüne yer vermesi.

c) Değiştirilmesi için özel bir çoğunluk araması.

d) Anayasanın kabul edilmesinden itibaren belli bir süre için

değiştirilmesinin yasaklanmış olması.

Çerçeve Anayasa: Sadece genel ilkeleri ortaya koyup bunların

uygulanmasını kanunlara bırakma amacı güden anayasa tipidir. Çerçe-

ve anayasanın en önemli özelliği, sadece genel hükümlerin belli olması

ve ayrıntılara inmemesinden dolayı günün şartlarına göre daha çabuk

değişim gösterebilmesi ve sürekli kendini yenileyebilmesidir.

Kazuistik Anayasa: Anayasanın genel ilkelerle yetinmeyip, ayrın-

tılı düzenlemelere yer vermesi durumudur. Kazuistik Anayasa anlayı-

şında, kanunlara ve meclis içtüzüklerine bırakılabilecek pek çok konu

düzenleme yoluna gidilmiştir. 1961 Anayasası 157 madde ve 11 geçici

madde, 1982 Anayasası ise 177 madde ve 16 geçici maddeden oluşan

kazuistik anayasalardır.

8 Zehra Odyakmaz, Ümit Kaymak ve İsmail Ercan, Anayasa Hukuku-İdare Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara 2006, s. 3, 4.

6PEGEM AKADEMİ

Aşağıdakilerden hangisi bir Anayasanın katı olduğunu gösteren emarelerden biridir? (Adli - İdari Yargı Hakimlik Sınavı)

A) Güçler birliği ilkesinin benimsenmesi

B) Güçler ayrılığı ilkesinin benimsenmesi

C) Değiştirilemez hükümlerin varlığı

D) Kanunların, Anayasaya uygunluğunun bir yüksek mahkeme tarafın-dan denetime tabi tutulması

E) Kanunların halkoyuna sunulması

Çözüm: Katı (sert) Anayasa; kanunlardan farklı organlarca ve daha zor yön-temlerle değiştirilebilen anayasadır. Yumuşak Anayasa ise, kanunlarla aynı usullerle ve aynı organlarca değiştirilebilen anayasa olarak tanımlanmaktadır. Bir anayasanın katı olduğunu gösteren emareler şunlardır,

• Değiştirilemez hükümlerin varlığı; Bir anayasa, bazı maddelerinin değiştirilmesini yasaklıyorsa, o anayasa katıdır.

• Halkoylaması usulüne yer vermesi: Yasalar için aranmamasına kar-şın, bir anayasanın değiştirilebilmesi için değişiklik teklifinin halkoyla-masına sunulması gerekiyorsa, bu anayasa katıdır.

• Değiştirilmesi için özel çoğunluk aranması: Anayasanın değiştirilme-si için yasalar için aranmamasına karşın, parlamento üye tamsayısının salt çoğunluğu veya parlamentonun üye tamsayısının beşte üçü, üçte ikisi, dörtte üçü gibi bir nitelikli çoğunluk aranıyorsa, o anayasa katıdır.

• Ayrıca, anayasanın kabul edilmesinden itibaren belli bir süre veya be-lirli dönemlerde veya durumlarda değiştirilmesinin yasaklanması yine o anayasayı sert kılan diğer özelliklerdendir.

Cevap C

KPSS

Aşağıdaki Türk Anayasaları’ndan hangisi esnek (yumuşak) anayasa olarak kabul edilmektedir?

A) 1876 Anayasası (Kanun-u Esasi)

B) 1921 Anayasası

C) 1924 Anayasası

D) 1961 Anayasası

E) 1982 Anayasası

Çözüm: Anayasanın içerisinde değiştirilemeyen maddeye yer verilmemiş olma-sı ve Anayasa ile kanun değişikliklerinin benzer çoğunluklarla gerçekleştirilebi-liyor olması bir anayasayı yumuşak nitelikte kılmaktadır. Sert anayasa için ise bünyesinde ya değiştirilmesi yasak olan madde barındırmalıdır ya da anayasa değişiklikleri kanun değişikliğine oranla güçleştirilmiş usullere tabi olmalıdır. Türk anayasacılık tarihindeki tek yumuşak nitelikli anayasa 1921 Anayasasıdır. 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları gerek değiştirilme usullerindeki farklılık itiba-riyle gerekse değiştirilemeyen maddelere yer vermeleri sebebiyle; 1876 Ana-yasası ise değiştirilme usulündeki farklılık sebebiyle sert nitelikli anayasalardır.

Cevap B

7 PEGEM AKADEMİ

V. ANAYASA VE İKTİDAR TİPLERİAnayasayı değiştirme güçlerine göre siyasi iktidarlar kurucu iktidar ve

kurulu iktidar olmak üzere iki kategoride incelenmektedir. Kurucu iktidar ise kendi içinde ikiye ayrılır: Asli ve tali kurucu iktidarlar.

İktidar Biçimleri

Kurucu İktidar Kurulmuş İktidar

Tali Kurucu İktidarAsli Kurucu İktidar

Asli Kurucu İktidar - Tali Kurucu İktidar Karşılaştırması

Bir devletin anayasasını yapan veya değiştiren, başka bir deyimle o devletin temel siyasi yapısını belirleyen iktidara “kurucu iktidar” adı verilir. Kurulmuş iktidar, kurucu iktidarın anayasada belirlemiş olduğu sınırlar içe-risinde devletin çeşitli hukuki yetkilerini kullanan iktidardır.

Kurucu iktidar, iki değişik durumda ortaya çıkabilir ve buna uygun olarak iki tür kurucu iktidardan söz edilebilir: Asli Kurucu İktidar ve Tali (türevsel) Kurucu İktidar.

Asli kurucu iktidar bir ülkenin siyasal rejiminde ihtilal, hükümet darbe-si, ülkenin parçalanması ve bunun gibi durumlardaki kesintiler nedeniyle bir hukuk boşluğunun doğması durumunda ortaya çıkar. Bu durumlarda fiili ik-tidarı elinde bulunduran güç yeni rejimin anayasasını belirlerken kendisini bağlayan hiçbir pozitif hukuk normu mevcut değildir. Diğer bir ifadeyle, hiçbir hukuk kuralı ile sınırlandırılmadan anayasa yapan iktidardır. Bu anlamda asli kurucu iktidar sınırsız ve hukuk dışı bir gerçekleşmedir. Bu iktidarın sınırsız-lığı da şüphesiz sosyolojik anlamda değil sadece hukuki anlamdadır.9

Tali kurucu iktidar ise bir ülkenin anayasasının birtakım maddelerinin, o anayasada belirlenmiş usüllere uyulmak suretiyle değiştirilmesidir. Bu anlamda tali kurucu iktidar hukuken sınırlı bir iktidardır. Bu nedenle “ana-yasayı değiştirme yetisi değiştirmek istediği anayasadaki usullerle sınırlandırılmış olan kurucu iktidar” şeklinde tanımlanır.10

ASLİ KURUCU İKTİDAR TALİ KURUCU İKTİDAR

Konusu Yeni Bir Anayasa YapmaMevcut Anayasada Değişiklik

YapmaOrtaya Çıkış

HalleriDevrim, Hükümet Darbesi,

Savaş, vs.Normal Dönemler

Sahibi Fiilen En Güçlü Olanlar Anayasanın Yetki Verdiği OrganlarHukukî Niteliği Hukuk-dışıdır Hukukîdir

Sınırlılık Özelliği Sınırsızdır SınırlıdırBiçimleri (Usûlleri)

Önceden BelirlenemezAnayasa Tarafından Belirlenen

Usûller10

9 Şule Özsoy, 1982 Anayasasının Yapım Süreci, On İki Levha Yayıncılık, 2010, s. 50.10 Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, s. 114.

8PEGEM AKADEMİ

Hükümet Darbesi: Hükümetin, anayasal usûller dışında, şiddet yo-luyla, birden bire, ama yine yöneticiler arasında el değiştirmesidir. 27 Mayıs 1961 ve 12 Eylül 1980 hükümet darbeleri gibi. Hükümet dar-besinde, devrimden farklı olarak sadece yöneticiler değişir, siyasal ve sosyal düzende genellikle değişme olmaz. Devrimde halkın da katı-lımı söz konusu iken, hükümet darbelerini çoğunlukla sınırlı sayıda yönetici kesimler ve askerler yapar.Devrim: Sosyal, ekonomik, siyasal ve hukukî düzenin bütünüyle ve şiddet yoluyla değiştirilmesidir. 1789 Fransız Devrimi, 1917 Rus Devrimi gibi.

VI. DEVLET KAVRAMI

Devlet, belirli bir ülke üzerinde yaşayan, üstün bir iktidara tâbi olan, teşkilatlanmış insan topluluğunun meydana getirdiği, devamlı ve hukukun kendisine kişilik tanıdığı bir varlıktır.11

Devleti Oluşturan Unsurlar:

• Ülke,

• İnsan topluluğu,

• Bağımsız ve egemen bir siyasi otorite.

İnsan Topluluğu: Millet Toprak Unsuru: Ülke İktidar Unsuru: Egemenlik

İnsanlar olmaksızın bir devletin ku-

rulması mümkün değildir. Ancak,

her insan topluluğu devlet kuramaz.

Birlikte yaşayan insanların bir dev-

let kurabilmesi için, bir takım bağlar

ile birbirlerine bağlanmış olmaları

gerekir. Birbirine bir takım bağlar-

la bağlanmış insanlardan oluşmuş

topluluğa millet denir. Millet anlayışı;

objektif ve subjektif millet anlayışı ol-

mak üzere 2’ye ayrılır.

Bir devletin kurulabil-

mesi için insan toplu-

luğundan sonra, ülke

gerekir. Bir milletin

belli bir toprak parça-

sına hâkim olmaksı-

zın devlet kurabilme-

si mümkün değildir.

Ülke, devletin ege-

menliğine tabi olan

ve üzerinde milletin

yerleşmeş bulundu-

ğu 3 boyutlu maddi

çevredir. Ülke, kara

sahası, su sahası ve

hava sahası olmak

üzere 3 kısımdan

oluşur.

Bir devletin kurulabilmesi için, millet

ve ülke unsurları gereklidir; ama yeterli de-

ğildir. Devletin kurulabilmesi için bir milletin

bir ülke üzerinde egemen olması gerekir.

Egemenlik dış egemenlik ve iç egemenlik

olarak 2 farklı anlamda kullanılmaktadır;

Objektif Millet

Anlayışı

Subjektif Millet

AnlayışıDış Egemenlik İç Egemenlik

Objektif millet

anlayışına göre,

millet ortak,

maddî bağlarla

birbirine bağlan-

mış insan toplu-

luğudur. Irksal,

dilsel veya din-

sel bağlar objek-

tif niteliktedir.

Subjektif millet anlayışına göre, millet manevi yani elle tutulamayan, gözle görüleme-yen bağlarla birbi-rine bağlanmış in-san topluluğudur. Subjektif bağlar birtakım duygu ve düşünçelerden oluşur; hatıra, amaç, ideal gibi.

Dış egemenlik

( bağ ıms ı z l ı k )

bir devletin di-

ğer devletlerden

aşağı konumda

olmaması, başka

devletlere tabi

bulunmaması ve

dış ilişkilerinde

diğer devletlerle

eşit olmasını ifa-

de eder.

İç egemenlik, devletin kendi ülkesi içinde söz konusu olan egemenli-ğidir.

Egemenlik, kanun yap-mak, savaş veya barış ilan etmek, yargılama yapmak gibi yetkilerden oluşur.

11 Mustafa Erdoğan, Anayasa ve Özgürlük, Yetkin Yayınevi, 2002, s. 35.

9 PEGEM AKADEMİ

Dikkat! Hukuk açısından devlet, egemen kamu tüzel kişisidir. Bu unsurlar içe-

risinde ilki ülke yani belli bir toprak parçası ve onun üzerindeki hava sahasından ve belli bir deniz alanından oluşan maddi varlıktır. İkinci unsur insan topluluğudur. Bu unsur ülkemizde millet kavramıyla para-lel yürümektedir. Devletin üçüncü unsuru ise egemenliktir. Egemenlik, meşru ve organize zorlama gücü şeklinde tanımlanmaktadır.12

Devletin hukuki mahiyette iki temel özelliği vardır:

1) Devlet egemendir: Yasama, yürütme ve yargı ile uluslararası ilişkilerinde bağımsız karar alabilme yetisi.

2) Devlet tüzel kişidir: Bir kamu tüzel kişisi olan devlet özel ayrı-calıklara sahiptir, kanun koyar, alacağını kendisi tahsil edebilir, kamulaştırma işlemi gerçekleştirebilir.

VII. DEVLET ŞEKİLLERİ

A) Yapısı Bakımından Devlet Şekilleri

Yapısı Bakımından Devlet Şekilleri

Tek Yapılı Devlet Karma Yapılı Devlet

Üniter Devlet Devlet Birlikleri

Konfederasyon Federasyon

Bölgeli Devlet Devlet Toplulukları

1. Tek Yapılı Devletler:

a. Üniter Devlet: Devletin, ülke, millet ve egemenlik unsurları; yasama, yürütme ve yargı organları bakımından teklik özelliği gösterdiği devlet şeklidir. Yani üniter devletlerde devleti oluştu-ran tüm unsurlar tektir. Merkeze bağlı yasama, yürütme, yargı organları bulunur. Hukuk düzeni tektir, merkeze bağlıdır, tek bir meclis vardır. Devlet ile millet bölünmez bir bütünlüğe sa-hiptir.13 (Türkiye, Fransa Yunanistan, İsveç, Portekiz)

b. Bölgeli Devlet: Ülkenin bölünmez bütünlüğü ilkesinin yanın-da milliyetlerin özerkliklerini tanıyan devlet şeklidir. Bölgelerin kendilerine özgü yasama ve yürütme organları vardır, ancak federe devletlerinki kadar yetki serbestisi içinde hareket ede-mezler; özerk bölgelerin işlemleri ulusal devletin denetimine tâbidir. Bu denetim hem hukukîlik, hem de yerindelik bakımın-dandır. Ülkede yargı birliği vardır. Yumuşatılmış bir üniter yapı anlayışı hakimdir. (İspanya)

12 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, 2009, s. 123.13 Mustafa Erdoğan, Anayasa ve Özgürlük, s. 304

10PEGEM AKADEMİ

2. Bileşik (Karma) Yapılı Devletler:

Egemenliğin tek olmadığı, devlet örgütünün tek bir bütün oluştur-madığı, hukuk birliğinin olmadığı devletler topluluğudur.

c. Devlet Birlikleri: İki ayrı devletin ayrılıklarını koruyarak bir-leşmeleri ile oluşur.

d. Devlet Toplulukları: İkiden fazla devletin bir araya gelmesiy-le kurulan mürekkep devletlerdir.

i. Federasyon: İkiden fazla devletin sınırsız ortak çıkarla-rını gerçekleştirmek üzere, ortak bir anayasa çerçevesin-de birleşmelerinden meydana gelir. Bu devletler aynı mer-kezi iktidara tabi olurlar. Birleşme (ABD) ve ayrılma yoluyla (Belçika) oluşurlar.

Federal devlette iki ayrı egemenlik söz konusudur. Federe devletler anayasanın belirlediği ölçülerde yasama, yürütme ve yargı organlarına sahiptirler. Federal devlet ise federe devletin üzerinde bir siyasi otoriteyi bünyesinde ba-rındırmakla birlikte, yasama, yürütme ve yargıyı üst otorite olarak elinde tutar. Federe devletler, federal yapıdaki tüm bu organların oluşumuna gerek devlet olarak gerekse va-tandaşları itibariyle destek verirler. (ABD, Rusya, Almanya, Belçika, Kanada)

ii. Konfederasyon: İki ya da daha çok devletin ortak ve sınırlı çıkarları için, iç ve dış egemenliklerini koruyarak bir antlaşmayla oluşturdukları devletler topluluğudur.

Konfederasyona bağlı ülkeler ilke olarak bağımsızlıklarını koruduklarından, bu devletlerden her biri yabancı devlet-lerle diplomatik ilişkilerini sürdürürler. Konfederasyonun federasyon ile arasındaki fark konfederasyonun yetkileri-nin ortak çıkarlarla sınırlılığı, alınan kararları uygulayabi-lecek bir organın yokluğu gibi olumsuz özelliklerine karşıt federasyonda siyasi otoritenin merkezi yönetim ile birimler arasında bölüştürülmüş olmasıdır. Bu yüzden konfederas-yonlar federal örgütlenmenin çekirdeğini oluştururlar.

Konfederasyonda, kurum ve kuruluşlar ancak belli ve sınırlı maksatlarla birleşmişlerdir. Konfederasyonu meydana geti-ren konfedere kurum ve kuruluşların vasıfları, konfederasyon yapısında devam eder. Üyeler diledikleri zaman topluluktan çıkabilirler. Ortak menfaatlerini gerçekleştirmeye yarayacak nispette bir işbirliği doğmaktadır; bunun dışında müstakil ku-rum ve kuruluşlar sıfatlarını, hak ve vazifelerini korurlar.14