2014 2015 BAHAR Y.Y. ELEKTRİK MAKİNALARI...

T.C.

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2014-2015 BAHAR Y.Y.

ELEKTRİK MAKİNALARI LAB.

ELEKTRİK MAKİNA DENEYLERİ

DENEY FÖYÜ

DERS SORUMLULARI:

DOÇ. DR. ALİ ÖZTÜRK

ARŞ. GÖR. DİNÇER MADEN

ARŞ. GÖR. SELMAN ALKAN

ARŞ. GÖR. EMRE AVCI

ARŞ. GÖR. OSMAN DİKMEN

X X X X

D I

A

V

A

VA C D C

- +

0... 200v D.C

L

R

A

V

V

A

K. DEVRE ENERJÝ

ÖLÇÜMLÜ A.C ENERJÝ

ENERJÝ GÝRÝÞÝ AC/DC ENERJÝ

D.

GÜ

C

Ç

KAYNAÐ

I

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

66

Y-036/001

Y-0

36/0

06

Þekil 2.1Endüvü direnci ölçülmesideneyi baðlantý þemasý

Þekil 2.2Endüktör direnci ölçülmesideney baðlantý þemasý

Deney no 2: ENDÜVÝ (ARMATÖR) VE ENDÜKTÖR (UYARTIM) DÝRENCÝNÝ ÖLÇMEK

Deneyin amacý: D.C makinalarýn parçalarýný tanýmak ve D.C þönt (D/M) makinanýn endüvi ve

Araç Gereçler:

Deney baðlantý þemasý :

M/D

A1

A2/B1

B2 PE

TERMÝNSTÖR

ÞÖNT

F1 F2

Y-0

36/0

23-A

M/D

A1

A2/B1

B2 PE

TERMÝNSTÖR

ÞÖNT

F1 F2

Y-0

36/0

23-A

Y-036/001Y-036/003 Y-036/023-AY-036/006Y-036/066

-Jaglý kablo, IEC fiþli kablo-Avometre-Ayarlý reosta 100 W 500w -D.C ölçüm ünitesi

-D.C þönt makina-Raylý motor sehpasý -Enerji üniteli deney masasý

endüktör dirençlerini ölçmek

24

DENEY 1 (18 ŞUBAT 2015)

1DOÇ. DR. ALİ ÖZTÜRK

M/D

A1

A2/B1

B2 PE

TERMÝNSTÖR

ÞÖNT

F1 F2

(+) P

(-) N

(+) P

(-) N

V

V

A

A

Þekil - 2.3Endüvü direnci ölçülmesideney baðlantý þemasý.

Þekil - 2.4Endüktör direnci ölçülmesideney baðlantý þemasý.

Not:D.C seri makinada seri endüktör sargý direnci, endüvü direnci ölçülmesi þekilde devreyeseri baðlý ayarlý direnc (Rö) baðlanmalýdýr.Þönt sargý (endüktör) direnci uygun ohmetre ile ölçülebilir.

Deney iþlem basamaklarý:

nýn nominal U-I-rpm deðerine dikkat ediniz.

Endüvi direnci ölçülmesi:-Þekil 2.1, 2.3 deki baðlantýyý yapýnýz.-Rö devredeki seri direnci maximun deðere ayarlayýnýz.-Devreye endüvi nominal gerilimini uygulayýnýz.-Rö seri direnci ayarlayarak endüvi nominal akýmýný devreden geçiriniz. -Devredeki D.C ölçüm ünitesinden U-I deðerini kaydediniz.-Endüvi (D.C makina milini) yavaþ yavaþ elle çeviriniz, her konumdaki (deðiþim oluyorsa) U-I deðerini kaydediniz.-Ohm kanunundan yararlanarak R=U/I dan endüvi direncini bulunuz farklý deðerler verir- se ortalamasýný alýnýz.-**Devreye gerilim uyguladýðýnýzda D.C makina (endüvi) dönüyorsa deney devam edin ve U-I deðerini kaydediniz.

Not:*Deneyde kullanýlacak D.C makina etiket deðerini inceleyiniz.Deneyde D.C makina-

Y-0

36/0

23-A

Rö

M/D

A1

A2/B1

B2 PE

TERMÝNSTÖR

ÞÖNT

F1 F2

Y-0

36/0

23-A

.

25



-**Enerjiyi kesip devreye uyguladýðýnýz D.C gerilimin (+ -) uçlarýný deðiþtirin D.C makina (endüvi) dönmeyecektir deneye devam edin ve U-I deðerini kaydedin.-Son iki koþul oluþmuþsa analiz ediniz.-D.C makina ýsýsýný kontrol ediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

Endüktör direncinin ölçülmesi

-Endüktöre nominal geriliminin altýnda deðerler uygulayýp U-I deðerini kadediniz.-Ohm kanunundan yararlanarak R=U/I dan endüktör direncini bulunuz.

-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrnýz.

-*Endüktör direnci direnci ölçülmesi deneyi bitiminden kýsa bir süre içinde endüvi direnci ölçülmesi deneyini yapýlýr ise endüvi milinin hareket etmesi olayý gözlemlenir.

Deneyde alýnan deðerler:

Endüvi direncinin ölçülmesi: U I 40v

50v

58v

3.2A

4A

4A *Endüvi dönüyor.

Endüktör direnci ölçülmesi: U ý

160V

200V

0.8A

0.4A

Deðerlendirme:

Soru 6:Deneyde kulandýðýnýz D.C makinanýn parçalarýný sýralayýnýz ?

-Þekil -2.2, 2.3 deki baðlantýyý yapýn.-*Seri endüktör sargýsý için uyarýyý dikkate alýnýz.

-Devredeki D.C ölçüm ünitesinden U-I deðerini kaydediniz.-Endüktör sargýsýna nominal gerilimi uygulayýnýz.

Soru 1:Endüvi direnci ölçümünde kaydettiðiniz U-I deðerinden endüvi direncini bulunuz ?Soru 2:Endüvi direnci ölçülmesinde nede Rö (seri ön direnç) kullanýlýr açýklayýnýz ? Soru 3:Endüvi direnci ölçerken D.C makina mili (endüvi) neden döndü ve bu konudaki ölçü-len U-I ve bulunan R deðerini analiz ediniz?Soru 4:Endüktör direnci ölçümünde kaydettiðiniz U-I deðerlerianden endüktör direncini

Soru 5:Seri endüktör sargý direnci ölçülmnesinde neden seri öndirenç gereklidir açýklayýnýz?

Soru 7:Deney sononundaki gözlemlerinþ açýklayýnýz ?

bulunuz?

.

26



X X X X

O I

A

VA C D C

A

V

M/D

A1

A2/B1

B2

ÞÖNT



CD.

GÜÇ

AKYN

AÐI

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

65

Y-036/001Deney baðlantý þemasý :Y

-036/0

66

PE

F1 F2

M/D

A1

A2/B1

B2 PE

TERMÝNSTÖR

ÞÖNT

F1 F2

Y-0

36/0

23-A

F1 F2

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

65

Y-0

36/0

66

A

V

Y-0

36/0

06

A

V

TERMÝNSTÖR

Y-0

36/0

52

Y-0

36/0

52

Sola dönüþ Saða dönüþÞekil 8.1 D.C þönt motorun çalýþmasý deney baðlantý þemasý

Deney no 8: D.C ÞÖNT MOTORA YOL VERMEK DEVÝR AYARINI YAPMAK VE YÖN

Deneyin amacý: D.C þönt motora yol vermek,durdurup çalýþtýrmak devir ayarý yapmak ve yöndeðiþtirmekle ilðili bilgi beceri kazanmak.

Araç Ðereçler:-Enerji ünieli deney masasý -Raylý motor sehpasý -D.C þönt makina -D.C ölçüm ünitesi -50 W 1000w ayarlý reosta (Ry) -100 W 500w ayarlý reosta (Ru)

(endüktör direncine yakýn olmalý)

- Jaglý kablo , IEC fiþli kabloTakometre (devir ölçer), -2 kutuplu sigorta þalter

Y-036/001

Y-036/003Y-036/023-AY-036/006Y-036/065Y-036/066

Y-036/052

DEÐÝÞTÝRMEK

45

PE

K. DEVRE ENERJÝ



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

F1

RuRy

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

Ru

Ru

P(+)N(-)PE

Sola dönüþ Saða dönüþÞekil 8.2 D.C þönt motorun çalýþmasýnýn devre baðlantý þemasý


Not:*Yolverme (LRM) reostasý yerine 50 W 1000w ayarlý reosta yerine endüviye seri,uyarým devresinde 100 W 500w uyartým reostasý kullanýlmaktýr.*Ýkinci ayarlý D.C kaynak (Y-036/003) kullanýlarak uyartým devresini ayarlý

(uyartým reostasý kullanmadan) D.C kaynakla daha geniþ bantta ayar yapabi-lirsiniz.

-Þekil 8.1,8.2 ye göre deney baðlantýsýný kurunuz.-(Ry) yol verme reostasý maximum deðerde, (Ru) uyartým reostasý (kýsa devre) direncisýfýr iken þalteri kapayýp enerji veriniz.-(Ry) yol verme reostasýný kademe kademe devreden çýkararak motora yol veriniz ImUm,n deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-(Ru) uyartým reostasý ile motoru nominal devrine ayarlayýnýz Im,Um,n motor devrinin %50,%100’üne ve 1,2 katýna ayarlayýp gözlem deðerlerini kaydediniz.-Þalteri açýp enerjiyi kesiniz,bu konumda Um gösterdiði deðeri gözlemleyip kaydediniz.-Diðer yönde dönüþ için diðer baðlantýyý kurunuz ve yukardaki iþlem basamkalrýnýsýra ile gerçekleþtiriniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

A

V

A

V

46



Deneyde alýna deðerler :

Deðerlendirme :

Soru 1: Deneyde kullandýðýnýz motorun yol verme reostasý deðeri ne olmalýdýr?Soru 2: Yol verme reostasý kýsa devre ve ya küçük direnç deðerinde olmuþ olsa ne olur çýklayýnýz?Soru 3: Uyartým reostasý hangi konumdayken devir yükesliyor sebebini açýklayýnýz?

Soru 4: Endüktör (kutup) akým yönü deðiþtirdiðinizde dönüþ yönü deðiþtimi,baþka nasýl dönüþ yönü deðiþir açýkalyýnýz?Soru 5: Þalteri kapatým enerjiyi kestiðinizde voltmetrenin (Um) gösterdiði deðer nedir

Soru 6: Deney sonunda gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Im nUm Açýklama

nýz?

açýklayýnýz?

47



O I

A1

A2/B1

B2PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C

GÜ

Ç K

AY

NA

ÐI

Y-036/001Deney baðlantý þemasý :

XXXX

V

A

PE

Deney no 9:D.C ÞÖNT MOTORUN BOÞTA ÇALIÞMASI DEVÝR KAREKTERÝSTLÝÐÝ

Deneyin amacý: D.C þönt motorun boþ (yüksüz) çalýþmak ve motor akým (Im) motor ge- limi (Um),uyartým akýmý (Im) ile motor devri arasýndaki baðlantýyý analiz ri ederek devir

.

Araç Gereçler :

-Raylý motor sehpasý -D.C þönt makina -(Ry) Yol verme reostasý (50 W 1000w)

-D.C ölçüm ünitesi

-Takometre (devir ölçer)-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo

Þekil 9.1 D.C þönt motorun boþta çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

Y-03

6/06

6

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

52

-2 kutuplu þalter sigorta

karekteristliði (eðrisini) çýkarýp,konuyla ilgili bilgi beceri kazanmak.

ÖLÇÜMLÜAC ENERJÝ

V

A

Y-0

36/0

06

Y-03

6/06

6

-(Ru) Uyartým reostasý (100 W 500w)

Y-036/001Y-036/003Y-036/023-A

Y-036/006

Y-036/065Y-036/066

Y-036/052-Enerji üniteli deney masasý

48

K. DEVRE ENERJÝ



Ry

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

Ru

P(+)

N(-)

PE

Þekil 9.2 D.C þönt motorun boþ çalýþmasý devre þemasý


Not:*Yolverme (LRM) reostasý yerine 50 1000w ayarlý reosta,uyartým devresinde 100W 500w ayarlý reosta kullanýlmaktýr.*Uyartým devresinde ikinci ayarlý D.C kaynak (Y-036/003) kullanýlarak daha geniþbantta ayar yapýlabilir.

-Þekil 9.1,9.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.-Uyartým direnci sýfýr iken (Ru) uyartým reostasý kýsa devre ve (Ry) yol verme ayarlý reos- tasý maximum deðerde iken.-Devreye D.C motor nominal (200v) gerilimi uygulayýp motora yol veriniz Im,Um,Iu,ndeðerlerini kaydediniz.-Uyartým direnci kademe kademe devreye alarak motorun devrini ayarlayýnýz her kade-

ImA

UmV

A Iu

mede motora uygulanan gerilimi nominal deðerinde sabit tutunuz.Her kademe sonunda Im,Um,Iu,n deðerlerini kaydediniz.

-Motor nominal devrini %100’e artýrdiðinda motora uyguladýðýnýz gerilimi nominal de- ðerinin altýna doðru küçültün Im,Um,Iu,n deðerlerini kaydediniz.-Ýki kutuðlu þalteri kapatýp motora uyguladýðýnýz enerjiyi kesin,endüvi devresindeki (Um) gösterdiði deðeri gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

*D.C þönt makina etiket deðerlerini inceleyiniz.

49

-Motor nominal devrini %25 , %50 , %100’e artýrýn uyartým reostasýný kýsa devre edip Um,Im,Iu,n deðerlerini kaydediniz.




Deðerlendirme :

Soru 1: Yol verme reostasý olmadan motoru çalýþtýrýrsak ne olur açýklayýnýz?Soru 2: (Iu) uyartým akýmý azaldýkça (n) devir ne oluyor açýklayýnýz?Soru 3: (n) devir arttýkça (Im) motor endüvi akýmý deðiþiyormu sebebi nedir açýklayýnýz?Soru 4: D.C þönt motorun devir sayýsýný nasýl deðiþiyor,uyartým direnci sýfýr iken (uyartým reostasý kýsa devre) oluþan devrin sayýsý deðiþtirilirmi nasýl yapýlýr açýklayýnýz?Soru 5: Deneyde alýnan deðerlerle (n) ile (Iu) arasýandaki baðlantýyý D.C þönt motorun

Soru 6: Deney sonunda edindiðiniz gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Im Iu n d/dakUm Açýklama

boþta devir karekteristliði eðrisini çiziniz?

50



O I

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

YA

D.C

GÜ

Ç K

AN

ÐI


XXXX

V

A

Ry

L1

L2

L3

N

PE

Deney no 10:D.C ÞÖNT MOTORUN YÜKTE ÇALIÞMA,DIÞ KAREKTERÝSTLÝÐÝ.

Deneyin amacý: D.C þönt motorun yükte çalýþmasý ile motor akýmý (Im) ile (n) devir sayý-sý arasýndaki baðlantýyý gözlemleyip,motor akýmý (Im) arttýkça, (n) devir sayýsýnýn düþü-

.

Araç Gereçler :

-Raylý motor sehpasý - üç faz varyak (AC/DC çýkýþlý) -Ýki kutuplu sigortalý þalter

-(Ry) ayarlý reosta 50 W 1000w

-D.C ölçüm ünitesi -Takometre (devir ölçer)-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo

X X X

ENERJÝ ANA

Þekil 10.1:D.C þönt motor yükte çalýþma deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

65

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

münü analiz yapmaktýr.

Ru

Y-0

36/0

66

Y-0

36/0

52

A

V

D.C E. GÝRÝÞÝ A.C

+

-

+-AYAR N L3 L2 L1

M M

NPE

A2

A1L

Y-0

36/0

24

-Fucolt freni (dinamik yük)

-(Ru) ayarlý reosta 100 W 500w

ELEK.MULTÝ

Y-036/001Y-036/003Y-036/002Y-036/052Y-036/006

Y-036/024Y-036/065 Y-036/066

-Enerji üniteli deney masasý

51

Ölçümlü A.C Enerji

-D.C þönt makina Y-036/023-A

K. DEVRE ENERJÝ



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

PE

L

N

PE

Y-0

36/0

15

Y-0

36/0

23-A

0.....250vP(+)

N(-)

Þekil 10.2: D.C þönt motorun yükte çalýþmasý devre þemasý.

Deney iþlem basamaklarý :

V

V

M

AA

P(+)

N(-)0.....200v

Um

Im

Ry

Ru

If

Uf

L

N

A1

A2

Not:*Fucoult freni (ayarlý dinamik yük) etiketini inceleyiniz, uzun süre nominal deðerin üzerinde çalýþtýrýmayýnýz.

*D.C þönt makina etiket deðerini inceleyiniz.*D.C þönt motora enerji vermeden (Ry) yol verme reostasý maximum deðerde (Ru) uayartým reostasý minumum ve ya sýfýr dirençte (Ru kýsa devre) olmalýdýr.

-Þekil 10.1,10.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz-Y-036/001 D.C kaynak 200v Y-036/002 ayarlý D.C kaynaðý 0v getiriniz.-D.C þönt motora enerji verip (Ry) yol verme reostasý ile yol veriniz-(Ru) uyartým reostasý ile D.C þönt motoru nominal devrine ayarlayýp Um,Im,n deðerle-rini kaydediniz.-Fusolt freni ile (dinamik yükte) D.C enerjiyi 0v baþlayarak uygulayýp D.C þönt motoru yükleyiniz.D.C þönt motora uygulanan (Um) nominal deðerine getiriniz Im,n deðerlerini kaydediniz.-D.C þönt motoru,fucoult frenine (dinamik yük) uyguladýðýnýz D.C gerilimi artýrarak kademe kademe nomimal gücüne kadar yükleyiniz,her kademede motora uyguladðinýz (Um)gerilimi nominal deðerine getirip Im,n deðerlerini kaydediniz.-D.C þönt motoru nominal gücünün 1,2 katýna kadar fucoult freni ile yükleyiniz,motorauygulanan gerilimi nominal deðerinde tutup Im,n deðerlerini kaydediniz.-Enerjiyi kýesip deneyi sonlandýrýnýz.

52



Deneyde alýna deðerler:

Deðerlendirme:

Soru 1: Motor yüklendikçe devir deðiþiyormu sebebi nedir açýklayýnýz?Soru 2 :(Im) motor akýmý deðiþtikçe uyartým devresi akýmý deðiþirmi nedenlerini açýklayý-nýz?Soru 3 :Yük arttýkça motor gerilimini sabitlemessek ne olur açýklayýnýz?Soru 4 :Yük arttýkça motor akýmý neden artat endüvi iç direncinden dolayý düþen gerilimne olur?Soru 5 :Motor nominal yükünde yol vermeden çalýþtýrýrsak ne olur gözlemleyip nedenleri-

Soru 6: Deneyde alýnan Im,n deðerleri ile motorun yük eðrisini çizip deney sonundaki

Im Iu nUm If AçýklamaUf

200 v200 v200 v200 v200 v

243 v

0.51.32.33.95.2

0.5

0.40.40.40.40.4

0.4

15001460138912671170

1776 iste

ðe b

aðlý

iste

ðe b

aðlý

Boþta%20 yükte%50 yükteTam yükte1.3 katý

Yük kaldýrýlmýþ sýfýr

ni açýklayýnýz?

gözlemlerinizi açýklayýnýz?

53



O I

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

.G

ÜÇ

KAY

NA

ÐI

DC


XXXX

A1

A2/B1

B2

M/D

V

A

L1

L2

L3

N

PE

Deney no 11: D.C ÞÖNT MOTORUN D.C KONTROLCÜSÜYLE YÜKTE ÇALIÞMA

Deneyin amacý:D.C þönt motor kontrolcüsünü tanýmak notor kontrolünü yapmak yük, akým, gerilim ve devir arasýndaki baðlantýyý kavramaktýr.

.

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý -Raylý motor sehpasý

-D.C motor kontrolcüsü

-D.C þönt makina

-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo

X X X

ENERJÝ ANA

Þekil 11.1: D.C þönt motorun D.C kontrolcü ile yükte çalýþma deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

MM

PE Y-0

36/0

24



V

A

Y-0

36/0

06

OI

A1

A2

A1 A2F1F2

PE L N

Y-0

36/0

25

Y-036/001Y-036/003Y-036/023-AY-036/024Y-036/025Y-036/006

54


K. DEVRE ENERJÝ



PE

F1

F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

A1

A2/B1

B2

M/D

PE

L

N

PE

Y-0

36/0

15

Y-0

36/0

23-A

Þekil 11.2: D.C þönt motorun D.C motor kontrolcüsüyle yükte çalýþma devre þemasý.


V

M

A

P(+)

N(-)0.....200v

Um

Im If

Uf

L

N

A1

A2

Not:*D.C motor kontrolcüsü kullaným kýlavuzunu inceleyiniz,gerekli parametreleri giriniz (deneydeki kullanýma göre proðramlanmýþtýr).

*D.C motor yüklenmesinde nominal deðerlerin üzerine uzun süre çýkmayýnýz.

-Þekil 11.1,11.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz-Fucolt freni (dinamik yük) ün fan motoru deney süresince çalýþtýrýnýz.-D.C motor kontrolcüsüyle D.C þönt motoru çalýþtýrýp hýz potu ile motoru nominal devirine

-Fucoult frenine ayarlý D.C (0-50v) gerilim uygulayarak D.C þönt motoru nominal gücünveya nominal akýmý %25-%50-%100 ve 1.2 katýna kadar kademe kademe yükleyiniz

-En son yük kademesinde fucaolt freninin enerjisini kesip kay-Um,Im,Uu,Iu,n deðerlerini

-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

VV

A A

L N PE

F2 A1 A2

Iu

Uu

L

N

PE

ayarlayýnýz (Um) motor gerilimi,(Im) motor akýmý,(Uu) uyartým gerilimi (Iu) uyartým akýmýn (motor devri) deðerlerini kaydediniz.

her kademede Um,Im,Uu,Iu,n,Uf,If deðerlerini kaydediniz.

dediniz.

55




Deðerlendirme:

Soru 1: D.C motor kontrolcüsü çalýþma prensibini açýklayýnýz?Soru 2: Devir (n) ile yük akýmý (Im) arasýndaki baðlantý nedir.Bu konuma etki eden ne-denleri açýklayýnýz?Soru 3: açýklayý-D.C motor kontrolcüsü kullanmanýn avantajlarý ve dezavantajlarý nelerdir

Soru 4: (Uu),(Iu) uyartým devresi gerilim ve akýmýnýn sabit kalmasýnýn avantajlarý ve dez-avantajlarýný açýklayýnýz?Soru 5: Deneyde alýnan deðerlere göre (Im),(n) D.C þönt motorun yükte çalýþmasý eðrisi-

Soru 6 :Deney sonundaki gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Um (v) Im (A) Uu(v)n d/dak If (A) AçýklamaUf (v)

ni açýklayýnýz?

Iu (A)

150014111212

9071516

197198183173172197

1057

0.41.62.53.550.3

199198197197195199

0.40.40.40.40.40.4

0233137450

00.70.91.11.30

Boþta çalýþýyor yüklü “ “ “ “ “ “ “ Yüksüz çalýþýyor

nýz?

56



O I

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

K. DEVRE ENERJÝ

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

.G

Ü K

AY

NA

DC

Ç

ÐI


XXXX

PE U V W

X Y Z

V

A

Ry

U V W

PE

L N

L1

L2

L3

N

PE

M3

X X X

ENERJÝ ANA

A.CSÜRÜCÜ

Y-0

36/0

26

Y-0

36/0

15

Þekil 4.1: Yabancý uyartýmlý D.C þönt dinamonun boþ çalýþma deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

66

A A

V V

A.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

Deney no 4: YABANCI UYARTIMLI D.C ÞÖNT DÝNAMONUN B Þ ÇALIÞMASI

-Enerji üniteli deney masasý-Raylý motor sehpasý-D.C þönt makina -Üç faz asenkron motor-Üç faz asenkron motor kontrolcüsü-D.C ölçüm ünitesi-50 W 1000w ayarlý reosta-Takometre (devir ölçer)-Jaðlý kablo IEC fiþli kablo

Y-036/001Y-036/003Y-036/023-AY-036/015Y-036/026Y-036/006Y-036/066

33

O

Deneyin amacý :Dinamoyu çalýþtýrýp remonans gerilimini gözlemleyip, uyartým Iu ile di-

Araç Gereçler :

inamo gerilimi U arasýndaki iliþkiyi analiz edip boþ çalýþma karekteristliði (eðrisini) çýkart-maktýr.


16



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

X Y Z

U V WPE

U V W

L N PE

L

N

PE

A

V

33

G1

vUb

Iu

Uu

Ru

P(+)

N(-)

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

15

Þekil 4.2 Yabancý uyartýmlý D.C þönt dinamonun boþ çalýþma devre þemasý.

Not:*A.C asenkron motor kontrolcüsü dökümanlarýný inceleyiniz.A.C sürücü ile motor devrini nominal deðerlerinin üzerinde olacak þekilde ayarlayýnýz.*D.C þönt makina etiket deðerlerini inceleyiniz.*Uyartým deveresini ayarlý D.C kaynakla besleyip uyartým resostasý kullanmaya bilirsiniz.

-Þekildeki deney baðlantý devresiniz kurunuz.-AC/DC enerji kýsmýnda D.C enerjiyi 220v ayarlayýnýz.-Uyartým devresi açýkken dinamoyu nominal devrinde (1500 d/dak) döndürünüz ve Ub(dinamo remonans) gerilimini kaydediniz.-Uyartým devresindeki direnç maximum deðerinde iken uyartým devresine D.C enerji uygulayýnýz Ub-Uu-I- deðerlerini kaydediniz.-Uyartým devresi Ry ayarlý direncini kademe kademe küçülterek dinamo gerilimini nomi-nal gerilim Ub-200v getiriniz her kademede Ub-Uu-Iu deðerlerini kaydediniz.-Uyartým reostasý ile þayet yeterli olmuyorsa uyartým gerilimini arttýrarak dinamo nominalgerilimini 1.1 katýna kadar arttýrýnýz ve Ub-Uu-Iu deðerlerini kaydediniz.-Uyartým reostasý direncini artýrarak uyartým akýmýný kademe kademe azaltýnýz her kademede Ub-Uu-Iu deðerlerini kaydediniz.-Uyartým akýmý 0 (sýfýr) oluncaya kadar uyartým reostasý ile þayet yeterli olmuyorsa uyartým gerilimini azaltarak uyartým akýmýný Iu=0 yapýnýz.-Iu=0 olunca uyartým devresi enerjisini kesiniz Ub (dinamo gerilimini) ölçüp kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.


3417




Deðerlendirme:

Soru 1: Uyartým devresine enerji uygulanmadýðýndaki ölçülen Ub (dinamo gerilimi) nedir?Soru 2: Uyartým devresi akýmý Iu artýsý ile dinamo gerilimi Ub artýþ oraný doðrusalmýdýr ve ya deðilse sebebi nedir açýklayýnýz?Soru 3: Uyartým akýmý çok yükselince gerilim Ub yüksekliði çok oluyormu açýklayýnýz?Soru 4: Dinamo nominal deðere 200v ulaþtýðýndaki Iu uyartým akýmý dinamo nominalakýmýnýn (etiketten) % kaçtýr?Soru 5: Uyartým devresi Ry olmadan hangi usulle uyartýlýr açýklayýnýz?Soru 6: Bu deneydeki gözlemlerinizi yazýnýz?

Devir Ub Uu Iu Konum

n=

1486 d

/dak

s

abit

10v144v157v180v200v210v220v209v190v180v165v136v80v10v

0v220v220v220v220v271v333v270v192v193v193v193v97v0v

0 A0.2A0.3A0.4A0.5A0.6A0.7A0.5A0.4A0.3A0.2A0.1A0A0A

Ry max 500 WRy 500 WküçülüyorRY “ “RY 0 WminumumGüç kaynaðý gerilimi artýyor “ “Güç kaynaðý “ küçülüuor “ “ “RY deðeri büyüyor“ “ “Ry “ 500W maxGüç kaynagý gerilimi küçülüyorUyartým devresi enerjisi kesik

3518



O I

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

K. DEVRE ENERJÝ

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

.G

Ü K

AY

NA

DC

Ç

ÐI


XXXX

PE U V W

X Y Z

V

A

U V W

PE

L N

L1

L2

L3

N

PE

M3

ENERJÝ ANA

A.CSÜRÜCÜ

Y-0

36/0

26

Y-0

36/0

15

Þekil 5.1:Yabancý uyartýmlý D.C þönt dinamonun yükte çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

Y-03

6/06

6

A A

V V

A.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

52

Deney no 5: YABANCI UYARTIMLI D.C ÞÖNT DÝNAMONUN YÜKTE ÇALIÞMASI

Deneyin amacý: D.C þönt dinamoyu yükte çalýþtýrarak; devir sayýsý, yük akýmý dinamo

-Enerji üniteli deney masasý-Raylý motor sehpasý-D.C þönt makina-Üç faz asenkron motor-Üç faz asenkron motor kontrolcüsü-D.C ölçüm ünitesi-100 W 500w ayarlo reosta-2 kutuplu sigortalý þalter-Takometre (devir ölçer)-Jaglý kablo IEC fiþli kablo

gerilimi ve uyartým devresi akým ve gerilim arasýndaki baðlantýyý analiz etmektir.

Araç Gereçler: Y-036/001Y-036/003Y-036/023-AY-036/015Y-036/026Y-036/006Y-036/066Y-036/052

rBaðlantý

.

36


19



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

X Y Z

U V WPE

U V W

L N PE

L

N

PE

A

V

F1

3

rbaðlayýnýz

Iy

Y-0

36/0

15

Y-0

36/0

23-A

G1

0.....300vP(+)

N(-)

Ry

Ud

Þekil 5.2:Yabancý uyartýmlý D.C þönt dinamonun yükte çalýþmasý devre þemasý.


Not:*A.C asenkron motor kontrolcüsünün frekans ayarýný (100Hz) dökümanlardan ayar-layýnýz 3 faz asenkron motorun devrini nominal deðerin üzerine çýkartmakiçin.*Y-036/001 AC/DC kýsmýný kullanýnýz.*D.C makina ve üç faz asenkron motor etiketini inceleyiniz.

-Þekildeki baðlantý devresini kurunuz. -A.C sürücü asenkron motor ile dinamoyu nominal devrinde çalýþtýrýnýz. (dinamonun devrini deney süresince nominal deðerinde tutunuz.) -Uyartým devresi gerilimi ayarlayarak dinamoyu (boþta) nominal gerilmine ayarlayýnýz

Ud-Uu-Iu-n deðerini kaydediniz. -Þalter ,sigorta kapatýp dinamoyu ayarlý yük reostasý ile nominal deðerinin yarýsýnda,

tamamýnda ve 1.2 katýanda yüklediðinin her yüklemede dinamo deverini ölçüp nominaldeðerine getiriniz.Her konumda Ud,Iy,Uu,Iu deðerlerini kaydediniz.

-Yukardaki yüklemeyi ikinci kez bastan yapýp düþen dinamo devrini sabitlemeye çalýþ-madan dinamo nominal gerilimindeki düþümü uyartým , deveresi gerilimini artýrarak kar-þýlamaya çalýþýn (uyartým devresi gerilim akýmýný nominal deðerinin 1.2-1.3 katýný aþma-yýn) her konumda Ud,Iy,Uu,Iu,n deðerini kaydediniz.

-Yukardak yüklemeyi üçüncü kez baþtan yapýp, dinamodaki gerilim düþümünü hemdevri sabit tutarak , hemde uyartým devresi gerilimini artýrarak dinamo gerilimini müm-kün oldugu kadar nominal deðerinde tutmaya çalýþýn her konumda Ud,Iy,Uu,Iu,n deðer-lerini kaydediniz..

3720




Deðerlendirme:

Soru 1: Dinamo yüklendikçe dinamo geriliminin düþmesini açýklayýn?Soru 2: Yük arttýkça dinamo devri neden düþer, dinamoyu döndüren asenkron motor akýmý neden artar açýlayýnýz?Soru 3: Deneyde alýnan deðerlerle D.C þönt dinamonun yükle çalýþma ve dýþ karekterist-

Soru 4: Dinamo devrini göz önünde tutarak, alýnan deðerlerle endüvi direncinden dolayýdüþen gerilimleri bulup sonucunu analiz ediniz?Soru 5: D.C þönt dinamonun özelliklerini ve nerelerde kullanýlýr açýklayýnýz?Soru 6: Bu deneyle ilgili gözlemlerinizi yazýnýz?

Ud Iy Uun Iu Açýklama

-Yukardaki yükleme dördüncü kez yapýn nominal deðerin 1.2 katýna kadar yükleyin dina-mo devrini sabit tutun kýsa süre yük uçlarýný kýsa devre edin Ud-Iy-Uu-Iu-n degerlerinikaydediniz.


lik eðrisini çýkartýnýz?

.

3821



O I

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D G

ÜK

.C

Ç

AYNAÐ

I


XXXX

PE U V W

X Y Z

V

A

U V W

PE

L N

L1

L2

L3

N

PE

M3

Deney no 6: KENDÝNDEN UYARTIMLI D.C ÞÖNT MOTORUN BOÞ ÇALIÞMASI

Deneyin amacý: Dinamoyu boþ çalýþtýrýp remanons gerilimini gözleyip,uyartým (Iu)uyar-tým akýmý ile (Ub) dinamo gerilimi arasýndaki baðlantýyý analiz edip kendinden uyartýmlý

.

Araç Gereçler : -Raylý motor sehpasý -D.C þönt makina -Üç faz asenkron motor

-50 W 1000w ayarlý reosta -D.C ölçüm ünitesi -Üç faz asenkron motor kontrolcü

-Takometre (devir ölçer)-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo

X X X

ENERJÝ ANA

A.CSÜRÜCÜ

Y-0

36/0

26

Y-0

36/0

15

Þekil 6.1: Kendinden uyartýmlý D.C þönt dinamonun boþ çalýþma deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

23-A

Y-036/066

A.C/D

.C E

NER

JÝ

Y-0

36/0

06

dinamonun boþ çalýþma karekteristliðini (eðrisini) çýkartmak.

(endüktör direncine yakýn olmalý)

-Enerji üniteli deney masasý Y-036/001Y-036/003Y-036/023-AY-036/015Y-036/026Y-036/006Y-036/065

39


K. DEVRE ENERJÝ

22



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

X Y Z

U V WPE

U V W

L N PE

L

N

PE

A

F1

33

G1

v

Ub

Iu

Ru

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

15

Þekil 6.2- kendinden uyartýmlý D.C þönt dinamonun boþ çalýþma devre þemasý.


Not: Uyartým reostasý endüktör direncine yakýn deðerde olmalý.

-Þekil 6.1, þekil 6.2 deki deney baðlantý þemasýný kurun.-Uyartým reostasý maximum deðerde olmalý ve deneye baþlarken uyartým deversi açýk(reostaya baðlanan ucun biri çýkarýlmýþ) olmalý.-Üç faz asenkron motoru, asenkron motor konturolcüsüyle çalýþtýrýlýp kontrolcünün fre-kans ayarý ile asenkron motorun devrini , dolayýsýyle D.C þönt dinamonun devrini nomi-

inal (1500 d/dak) deðerine ayarlayýnýz.Takometre ile devri ölçüp (n) ,Ub,(Iu=0) deðerini kaydediniz.-Uyartým reostasý en yüksek deðerde iken reostadan çýkarýlan baþtaki ucu takýn Ub,Iu,n

deðerlerini kaydediniz.Þayet Ub (dinamo gerilimi) artmamýþ hatta düþüuyorsa endüvü dönüþ yönü tersir, enerji-

yi kesip motor dönüþ yönünü deðiþtirip yukardaki iþlemleri tekrarlayýnýz.-Uyartým reostasýnýn direncini kadame kademe küçültünüz (ayný yönde) her kademe Ub,

Iu,n deðerlerini ölçüp kaydediniz.-Uyartým reostasý deverden çýkýncaya kadar devam edip kayde-Ub,Iu,n deðerlerini ölçüp

diniz.-Uyartým reostasý uçlarýný kýsa devre ediniz Ub,Iu,n deðerlerini ölçüp kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

4023




Deðerlendirme:

Soru 1: Uyartým devresi açýkiken (Ub) voltmetrede ölçülen deðer nedir?Soru 2: Uyartým deversi kapatýldýðýnda direnç (uyartým reostasý) deðeri deðiþmediði hal-de bir süre gerilimde (Ub) hýzlý bir artýþ oldu sebebi nedir açýklayýnýz?Soru 3: (Iu) uyartým akýmý artýþ ile (Ub) gerilim artýþý ayný orandamýdýr sebebini açýklayý-

Soru 4:Dinamo nominal gerilim için uyartým akýmý nedir ve dinamo nominal akýmýnýn %kaçtýr?Soru 5: Alýnan deðerlerle Ub-Iu ile kendinden uyartýmlý D.C þönt dinamonun boþta çalýþ-

Soru 6: Deney sonunda edindiðiniz gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Ud Iu (Amp)n d/dak Açýklama

nýz?

ma karekteristliði eðrisini þiziniz?

4124



X

O I

A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

YA

D.C

GÜÇ K

AN

ÐI


XXX X X X

PE U V W

X Y Z

V

A

V

A

Ru

Ry

U V W

PE

L N

L1

L2

L3

N

PEAC

/DC

NER

JÝ

E

rbaðlayýnýz

M3

Deney no 7: KENDÝNDEN UYARTIMLI D.C ÞÖNT DÝNAMONUN YÜKTE ÇALIÞMASI

Deneyin amacý: D.C þönt dinamoyu yükte çalýþtýrarak ; devir sayýsý (n), yük akýmý (Iy) dinamo gerilimi (U) ve uyartým akýmý Iu arasýndaki baðlantýyý analiz etmektir.

.

Araç Gereçler : -Raylý motor sehpasý -D.C þönt makina -Üç faz asenkron motor

-50 W1000w ayarlý reosta (Ry) -D.C ölçüm ünitesi -Üç faz asenkron motor kontrolcü

-100 W 500w ayarlý reosta (Ru) (endüktör direncine yakýn olmalý)-2 kutuplu sigortalý þalter - Jaglý kablo ,IEC fiþli kabloTakametre (devir ölçer)

ENERJÝ ANA

A.CSÜRÜCÜ

Y-0

36/0

26

Y-0

36/0

15

Þekil7.1 Kendinden uyartýmlý DC þönt dinamonun yükte çalýþmasý deney baðlantý þemasý

Y-0

36/0

23-A

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

52

Y-0

36/0

66

Y-0

36/0

65

Y-036/001Y-036/003Y-036/023-AY-036/015Y-036/026Y-036/006Y-036/065Y-036/066

Y-036/052


42


K. DEVRE ENERJÝ

25



A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖRM/D

X Y Z

U V WPE

U V W

L N PE

L

N

PE

A

V

F1

3

rbaðlayýnýz

V

A

IyUu

Iu

Ru

Ry

U

Y-0

36/0

15

Y-0

36/0

23-A

G1

Þekil 7.2: Kendinden uyartýmlý D.C þönt dinamonun yükte çalýþmasý devre þemasý

Deney Ýþlem Basamaklarý:

Not:*Üç faz asenkron motor ve D.C þönt dinamonun etiket deðerlerini inceleyiniz maki- nalarý nominal güçlerinin 1.2 katýnýn üzerinde uzun süre yüklemeyiniz.*Üç faz asenkron motorun nominal gücü 1.2 üzerinde yükteki devri 1500 d/dak

cak þekilde,asenkron motor kontrolcüsünün frekans üst sýnýrý (100Hz) ayarlayýnýz. ola-

-Þekil 7.1 deki deney baðlantý þemasýný kurunuz.-Uyartým reostasýný maximum deðerde ve dinamo yük devresi þalter-sigorta açýk iken dinamoyu nominal devirde (1500d/dak) döndürüp, deney boyunca sabit tutmaya çalýþýnýz.*(U) dinamo gerilimi yükselmiyorsa dinamonun dönüþ yönü terstir enerjiyi kesip deneyi durdurup asenkron motorun besleme fazýnýn ikisini yerini deðiþtirerek motor dinamo dö-nüþ yönünü degiþtirin.-Uyartým reostasýný (direncini küçülterek) ayarlýyarak ayný yönde Iu uyartým akýmýný kademe kademe artýrýn her kademede dinamo gerilimi artýþ deðerini gözlemleyin U,Uu,Iu,n deðerlerini kaydediniz.-Uyartým reostasý ayarýný dinamo nominal gerilimini alýncaya kadar devam edip U,Uu,Iu,n ve asenkron motorun çektiði akýmý gözlemleyip kaydedin.-Yük devresindeki þalter sigortayý kapatýp dinamoyu nominal gücün %50 Ry ayarlý reostaile yükleyiniz.U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motorun akýmýný gözleyip kaydediniz.-Dinamo devrini nominal deðere (1500d/dak) getirip U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motor aký-mýný gözlemleyip kaydediniz.-Dinamoyu nominal gücün %100, yükleyip U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motoroun çektiði akýmý gözlemleyip kaydediniz.-Dinamo devrini nominal deðere (1500d/dak) getirip U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motorun çektiði akýmý gözlemleyip kaydediniz.

43

26



-Dinamoyu nominal gücün 1,2 katýna kadar yükleyip U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motorun çektiði akýmý gözlemleyip kaydediniz.-Dinamoyu nominal devrine (1500d/dak) getirip asenkron motorun çektiðiU,Iy,Uu,Iu,n ve akýmý gözlemleyip kaydediniz.-Kýsa bir süre yük uþlarýný kýsa devre edip U,Iy,Uu,Iu,n ve asenkron motorun çektiði aký-mý gözlemleyip kaydediniz.*Kýsa devre anýnýn baþlangýcýnda Iy akýmýný kýsa süre yüksek gurup daha sonra küçük deðer görülecek U,Uu,Iu, sýfýr görülebilir.Bu konumda mutlaka n ve asenkron motor aký-mýný gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.


Motor Uyartým Dinamo Açýklaman d/dak I(Amp) Uu Iu U Iy

Deðerlendirme:

Soru 1: Dinamo yüklendikçe U gerilim düþümü nedenlerini açýklayýnýz?Soru 2: Dinamoyu döndüren asenkron motorun çektiði akýmý (I) ve devrindeki (n) deðiþim nedenlerini açýklayýnýz?Soru 3: Dinamo yüklendikçe uyartým devresindeki Uu,Iu deðerlerindeki deðiþimin neden-lerini açýklayýnýz?Soru 4: Þönt dinamo kýsa devre edilince ne oldu , alýnan deðerleri göz önünde tutarak bukonumu analiz ediniz?Soru 5: D.C þönt dinamonun yükte çalýþma (dýþ karekteristliði) eðrisini alýnan deðerlere göre çýkacak?Soru 6: Bu deneyle ilgili gözlemlerinizi açýklayýnýz?

4427



O I

PE

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


A1

A2/B1

B2

M/D

Deney no 16: D.C KOMPUNT MOTORA YOL VERMEK DEVÝR AYARI YAPMAK DÖNÜÞ YÖNÜNÜ

Deneyin amacý: D.C komput motora motora yol vermek,devir ayarý,dönüþ yönü deðiþtir- mekle ilgili bilgi,beceri kazanmaktýr.

.

Araç Gereçler: -Enerji üniteli deney masasý -Raylý motor sehpasý

-D.C ölçüm ünitesi -(RyL) ayarlý yol verme reosta

-Ýki kutuplu siðortalý þalter -Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo Takometre

Þekil 16.1:D.C komput motora motora yol verme,dönüþ yönü,devir ayarý deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

22

Y-03

6/06

5

A A

V V

A.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

52

A1

A2/B1

B2

M/D

F1F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR


Y-0

36/0

22

-D.C komput motor

-(Ru) ayarlý reostasý 100 W 500w

Y-03

6/06

6

V

A

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

52

V

A

Y-0

36/0

06

Y-03

6/06

6

Y-03

6/06

5

PE

D1D2 D1 D2

F1 F2

D.C kaynaða

Ru RyL RyL Ru

SERÝ

Y-036/001Y-036/003Y-036/022 Y-036/006Y-036/066 Y-036/065Y-036/052

SERÝ

74

DEGÝÞTÝRMEK

K. DEVRE ENERJÝ

28

DENEY 3 (4 mart 2015)


A1

A2/B1

B2

PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

M/D

PEY-0

36/0

22

Y-0

36/0

22

P(+)

N(-)

Þekil 13.2:D.C komput motora yol verme,dönüþ yönü ve devir ayarý devre þemasý


V

A

200v

RyLRu

Um

*D.C komput motora yol verme

-Þekil 16.1,16.2 deki þekil-1 ve ya þekil-2 deki deney baðlantýsýný kurunuz-(RyL) yol verme reostasý maximum deðerde,(Ru) uyartým reostasý minumum ve ya sýfýr- da iken,sigorta-þalter gurubunu kapatýp motora nominal gerilim uyðulayýnýz.-(RyL) yol verme reostasýný ayný yönde yavaþ yavaþ hareket ettirerek devreden çýkartýpmotora yol veriniz.Devir yönünü n,Um,Im deðerlerini gözlemleyip kaydediniz-(Ru) uyartým reostasý ile motoru nominal devrini ayarlayýp n,Um,Im deðerlerini gözlem-leyip kaydediniz.-sigorta-þalter gurubunu açýp motorun enerjisini kesiniz,bu andaki (Um) voltmetre deðeri-ni gözlemleyip kaydediniz.-(RyL) yol verme reostasý,(Ru) uyartým reostasýný deney baþlamadan önceki konuma ge-tiriniz.-Enerjiyi kýesip deneyi sonlandýrýnýz.

M/D

A1

A2/B1

B2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

PE

200v

V

A

U

Þekil 1 þekil 2

*D.C komput motorun devir ayarýný yapmak.-D.C komput moturu yukarýda belirtilen iþlem sýrasý ile yeniden çalýþtýrýnýz.(RyL) yol verme reostasýný devreden çýkararak motura yol verip,(Ru) uyartým reostasý ilemotoru nominal devrine ayarlayýnýz.-(Ru) uyartým reostasýyla motor devrini çeþitli deðerlere ayarlayýnýz,(nominal deðerdendüþük,yüksek deðere) her konumda n,Um,Im deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.

RyL Ru

Im

Um

Im

P(+)

N(-)

PE

SERÝSERÝ

75

D1 D2

F1 F2

D1 D2

29




Deðerlendirme :

Soru 1: Þekil-1 ve þekil-2 deki baðlantýlarda devir yönü deðiþtimi,devir yönü baþka hangi

Soru 2: Deney sonunda (RyL)-(RU) reostalarý neden ilk konuma getirilmesi gerekir (RyL)yol verme reostasý getirilmezse ne olur açýklayýnýz?Soru 3: Uyartým reostasý hangi konumda deviri yükseliyor,hangi konumda devir düþüuor

Soru 4: Motoru durdurmak için sigorta-þalter gurubu açýldýðýnda voltmetrenin gösterdiði (Um) deðeri neden kaynaklanýr açýklayýnýz?Soru 5: D.C komput motorun ve ya D.C motorlarda enerji kesildiðinde motorun frenleme-

Soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Um Imn Açýklama

açýklayýnýz?

-Sigorta-þalter gurubunu açýp motorun enerjisini kesiniz.RyL-Ru reostalarý ilk konuma getiriniz.-enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.*D.C komput motorun devir yönünü deðiþtirmek-D.C komput motorun A1-B2 uçlarýnýn yerini deðiþtiriniz.Motoru yukarýda bahsedilen þe-kilde çalýþtýrýp devir yönünü saplayýnýz.-Sigorta-þalter gurubunu açýp motoru durdurunuz.-D.C komput motorun þönt sargý (F1-F2) uçlarýný deðiþtiriniz.Motoru yukarda bahsedilen þekilde çalýþtýrýp devir yönünü saplayýnýz.-Sigorta-þalter gurubunu açýp motoru durdurunuz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

usülle deðiþir açýklayýnýz ve baðlantýsýný çiziniz?

si için ne yapýlmalýdýr açýklayýnýz?

7630



O I

A1

A2/B1

B2PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

M/D

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


V

A

RyL

L1

L2

L3

N

PE

Deney no 17: D.C KOMPUT MOTORUN YÜKTE ÇALIÞMA

Deneyin amacý: D.C komput motorun yükte çalýþtýrmak,komput motora uygulanan (Un) gerilimle,uyartým akýmý (Iu) sabit iken motor devri (n) ile yük akýmý (Im) arasýndaki baðýn-

.

Araç Gereçler :

-Raylý motor sehpasý -Varyak (AC/DC ayarlý enerji çýkýþlý)

-Ýki kutuplu sigortalý þalter -(RyL) ayarlý reosta 50 W 1000w


-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo,Takometre

ENERJÝ ANA

Þekil 17.1:D.C komput motorun yükte çalýþma deney baðlantý þemasý.

Y-0

36/0

22

Y-0

36/0

65

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

06

Y-0

36/0

66

Y-0

36/0

52

A

V

D.C E. GÝRÝÞÝ A.C

+

-

+- AYAR N L3 L2 L1

M M

NPE

A2

A1L

Y-0

36/0

24


-(Ru) ayarlý reosta 100 W 500w

ELEK.MULTÝ

V

A

Y-0

36/0

06

Ru

SERÝ

týyý analiz edip gerekli bilgi ve beceri kazanmak.

-D.C komput makina -Enerji üniteli deney masasý Y-036/001

Y-036/003 Y-036/002Y-036/066 Y-036/065

Y-036/006Y-036/022 Y-036/024 Y-036/052

77


D1 D2

K. DEVRE ENERJÝ

31



A1

A2/B1

B2PE

F1 F2

ÞÖNT

TERMÝNSTÖR

M/D

PE

L

N

PE

Y-0

36/0

24

Y-0

36/0

23-A

0.....250vP(+)

N(-)

Þekil 17.2: D.C kompunt motor yükte çalýþmasý devre þemasý.


V

V

M

AA

P(+)

N(-)0.....200v

Um

Im

RyL

Ru

If

Uf

L

N

A1

A2

Not:*Þekildeki D.C kompunt eklemeli kompunt baðlantýdýr.*Fucolt (dinamik yük) Freni D.C komput makina etiket deðerlerine dikkat ediniz.*Fucolt freni nominal D.C gerilimi 48v’tur kýsa süreli 60v D.C uygulana bilir nominal

-Þekil 17.1,17.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz-D.C kompunt motora nominal gerilimini uygulayýp ( RyL) yol verme reostasý ile yol veri-

-D.C kompunt motoru,(Ru) uyartým reostasý ile nominal devrine ayarlayýp Um,Im,Iu,n

-Fucolt freni D.C beslemesini kademe kademe artýrarak motoru dinamik yüktle,motor no-minal deðerine kadar yükleyiniz.Her konumda Um,Im,Iu,n,Uf,If deðerlerini gözlemleyip

-Yukarýda belirtilen deney iþlem basamaklarýný sýrayla uygulayýnýz.

A Iu

akýmýný dikkate alýnýz.

niz.

deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.

kaydediniz.

-Fucolt (dinamik yük) freni fanýný enerji (220v A.C) uygulayýp çalýþtýrýnýz.

-D.C kompunt motoru Fucolt fren yardýmýyla nominal yükünün 1.2 katýna kadar yükleyi- iniz.Bu konumda Um,Im,Iu,n,Uf,If deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.Reostalarý ilk konuma getiriniz.

**Ýsteðe baðlý D.C kompunt motor baðlantýsýný eksiltmeli kompunt yapýnýz.

SERÝ

78

D1 D2

32




Deðerlendirme :

Soru 1: Deneyde aldýðýnýz Im,n deðerleri ile D.C kompunt eklemeli-eksiltmeli baðlantýya

Soru 2: Çizdiðiniz eðriye ve deneydeki gözlemlerinize göre eklemeli-eksiltmeli kompunt-taki Im,n arasýndaki iliþkiyi analiz ediniz?Soru 3: Sorudaki yaptýðýnýz analize göre D.C kompunt eklemeli-eksiltmeli konumuna göre

Soru 4: Eklemeli kompunt ile eksiltmeli kompunt özelliklerini sýralayýp aralarýndaki farknedir açýklayýnýz?Soru 5: D.C kompunt motorun seri-þönt özelliði öne çýkmasý nasýl saðlanýr bu yapýnýn et-


Im Iun Um If AçýklamaUf

kileri neler olur açýklayýnýz?

göre yük eðrisini çýkartýnýz?

motorun kullanýlabilecek yükleri ve ya çalýþma koþullarýný açýklayýnýz?

7933



O I

A

VA C D C

A

V



D.C GÜÇ KAYNAÐI

Y-0

36/0

05


A

V

Þekil 19.1 Bir faz transformatorun boþ çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

Deney no 19:BÝR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN B Þ ÇALIÞMASI VE DÖNÜÞTÜRME

Deneyin amacý: Transformatörün boþ çalýþmasýný analiz edip,boþ çalýþmadaki kayýplarýkavramak ve trafo dönüþtürme oranýný hesaplamak konuyla ilgili bilgi-beceri kazanmak

Araç Ðereçler:-Enerji ünieli deney masasý -A.C ölçüm ünitesi

-Jaglý kablo , IEC fiþli kablo

Y-036/001Y-036/005Y-036/004Y-036/027

a1

a2

a3A

1

b1

b2

b3

B1

B2

PE

PE

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

Y-036-027

Y-0

36/0

04

ORANININ BULUNMASI

-Enerji analizatörü -Bir faz transformatör

O

92

K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 4 (11 MART 2015)


PE

L

N

PE

Þekil 19.2 Bir fazlý transformatörün boþ çalýþmasý devre þemasý.

Not:*Transformatör etiket deðerlerini dikkate alýnýz.Ýki pirimer gerilimi belirtilen transfor-

-Þekil 19.1-19.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.-Pirimer devresindeki þalter-sigortayý kapatýp trafo pirimer devresine sýfýr (ov) dan baþla-

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 NV

U2

MPR-53

U,I,COSj

W,VA,WAR

b1

b2

b3

a1

a2

a3

B2

B1

A1

PE

Y-036/027

Deneyin yapýlýþý :

- Transformatör pirimer devresine uygulanan ayarlý A.C gerilim Y-036/001 ünitesinde *


A

V

I1

U1

0-250V

matörde sekonder gerilim deðeri, büyük pirimer deðeri uygulandýðýndaki deðerlerdirPirimere uyguladýðýnýz gerilime göre sekonder sargýlarýndaki gerilim deðerleri deði-þecektir.

yarak kademe kademe trafo pirimer nominal gerilimini uygulayýnýz.

ni gözlemleyip kaydediniz.-Her kademede U,I,U2 deðerini ve enerji analizatörlerindeki U,I,Cosj,W,VA,VAR deðerle-

yeterli deðil ise Y-036/002 ünitesinden yararlanabilinir.

** CosjÖlçüm ünitelerinde, boþ çalýþma deneyinde I, güç deðerlerini akým deðeri kü-çük olduðundan görülmeyebilinir bu konumda mA ölçüm özellikli multimetre kullaný-nýz.

93




Deðerlendirme :

Soru 1: Transformatörün pirimer devresine neminal gerilim (U1) uygulandýðýnda ve se-

Soru 2: Deneyde aldýðýnýz U1,U2 deðerlerine göre trasnformatörün dönüþtürme oranýnýbulunuz?Soru 3: Deneyde aldýðýnýz U,I1 deðerleri ve enerji analizatörü deðerlerini gözlemleyerek

Soru 4: Transformatörün sarým sayýsýný nasýl buluruz açýklayýn?Soru 5: Trasnformatörün çalýþma prensibini açýklayýnýz?Soru 6: Deney sunu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Açýklama

transformatörün boþ çalýþma grafiðini çiziniz?

U1 I1 U2 U I COSjW VA VAR

kander devresi yüksüz iken,enerji analizatöründe gözlemlediðiniz güç nedir tanýmlayýnýz?

94

Enerji Analizatörü



O I

A

VA C D C

A

V



D.C GÜÇ KAYNAÐI

Y-036/001Deney baðlantý bemasý :

A

V

Þekil 20.1 Bir faz transformatorun pirimer-sekander devre (sargý)

Deney no 20: BÝR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN PÝRÝMER-SEKANDER DEVRE

Deneyin amacý: Transformatörün pirimer-sekander devre (sargý) dirençlerinin D.C ile öl-çülmesiyle ilgili bilgi-beceri kazanmak.

Araç Ðereçler:-Enerji ünieli deney masasý -D.C ölçüm ünitesi


Y-036/001Y-036/006Y-036/004Y-036/028

a1

a2

a3A

1

b1

b2

b3

B1

PE

Y-036-027

DÝRENÇLERÝNÝN ÖÇÜLMESÝ

-Enerji analizatörü -Bir faz transformatör Y-036/027 ve ya

A

V

Y-0

36/0

05

Ayarlý D.C kaynak

PE

-Avometre

dirençlerinin ölçülmesi deney baðlantý þemasý. *Deney baðlantý pirimer-sekandere sýra ile uygulanacak.

- +

95

K. DEVRE ENERJÝ



P(+)

N(-)

PE

Þekil 20.2 Bir fazlý transformatörün pirimer-sekander devre (sargý) dirençlerinin ölçülmesi

Not:*Deneyde pirimer-sekander devrelerden (sargý) nominal akým deðerlerinin üzerinde

-Þekil 20.1-20.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.-Ayarlý D.C enerji kaynaðý (U=0v iken) transfarmatöre ugulayýnýz.(0v) sýfýrdan baþlayarak

rinin geçmesini gerilimi artýrarak saðlayýnýz.

b1

b2

b3

a1

a2

a3

B1

A1

PE

Deneyin yapýlýþý:

akým geçirmeyiniz.Uzun süre nominal (D.C) akýmda çalýþtýrmayýnýz.

-Her konuda U,I deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

A

V

I

U

**Deney devre þemasý pirimer devredensonra sekander devrede,her kademe için ayrý ayrý uygulanýr.

devre þemasý

kademe kademe gerilimi artýrýnýz,transfarmatör pirimer sargýlarýndan nominal akým deðe-

-Yukarde bahsedilen tüm iþlemleri sýrasý ile sekander devrinin her kademesi için ayrý ayrýyapýnýz.-Her konum ve kademede U,I ölçüm deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.-Ohmetre ile transfarmatörün pirimer-sekander devernin her kademesininin dirençleriniayrý ayrý ölçüp kaydediniz.

96

0.. 250v




Deðerlendirme :

Soru 1: Sargý dirençleri ölçme deneyinde neden D.C kaynak kullanýldý;A.C kaynak kulla-

Soru 2: Sargýlarýn A.C kullanýmýndaki nominal akýmýn deðerleri dikkate alýnarak D.c uygu-lanýp akým sýnýrlamsý neden yapýldý ve ya sargýlara nominal çalýþma geriliminin deðerini

Soru 3: Deneyde aldýðýnýz U,I deðerleri ile transfarmatörün sargý dirençlerini R=U/I dan

Soru 4: Transformatöre A.C uyguladýðýmýzda sargý dirençleri ne olur bu direnç deðiþimi-nin sebebi nedir açýkalyýnýz?Soru 5: Ohmetre ile ölçülen sargý direnç deðerleri ile R=U/I dan deneyde bulunan deðer-

Soru 6: Deney sunu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Açýklama

bulunuz?

U1 I1

nýrsak ne olur açýklayýnýz?

PÝRÝMER SEKONDERU2 I2Bulunan R Ölçülen R Bulunan R Ölçülen R

D.C uygulanýrsa ne olur açýklayýnýz?

ler arasýndaki fark nedir nedenlerini açýklaynýz?

97



O I

A

VA C D C

A

V



D.C GÜÇ KAYNAÐI

Y-0

36/0

05


A

V

Þekil 22.1 Bir faz transformatörün kýsa devre deney baðlantý þemasý.

Deney no 22:BÝR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN KISA DEVRE DENEYÝ VE BAKIR

Deneyin amacý:Transformatörün pirimer-sekander sargýlarýnýn bakýr kayýplarýnýn nulunup



Y-036/001Y-036/005Y-036/004Y-036/028

a1

a2

a3

A1

b1

b2

b3

B1

PE

PE

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

Y-036-028

Y-0

36/0

04

KAYIPLARININ ÝNCELENMESÝ

-Enerji analizatörü -Bir faz transformatör

AYAR

kýsa devre geriliminin saplanmasý.

+-

101

K. DEVRE ENERJÝ



PE

L

N

PE

Þekil 22.2 Bir fazlý transformatörün kýsa devre deneyi devre þemasý.

Not:*Deneyde kullanýlan transformatörün pirimer-sekander devreleri nominal akým de-

-Þekil 22.1-22.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.-Ayarlý A.C güç kaynaðýnýn gerilimini (0) sýfýra getirip transformatör pirimer devresine

-Pirimer devresine uyguladýðýnýz gerilimi kademe kademe artýrarak nominal (Ip) aký-

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 NV

Usk

MPR-53U,I,COSj

W,VA,WAR

b1

b2

b3

a1

a2

a3

B2

B1

A1

PE

Y-036/028


ðerlerlerine dikkat ediniz.

-Transformatör pirimerinden nominal akýmýn %150’si kadar akým gecinceye kadar uy-


A

V

A

Ip

uygulayýnýz.

mýnýn geçmesini saðlayýnýz.Her konumda Ip,Up enerji analizatörü parametrelerini ve Usk,Isk deðerini gözlemleyip kaydediniz.

gulanan A.C gerilimi artýtýnýz.Bu konumda Ip,Up,enerji analizatörü parametreleri ve Usk,Isk deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.

Isk

102

0-250vDENEY 4 (11 MART 2015)



Deðerlendirme :

Soru 1: Kýsa devre deneyi hangi amaçla yapýlýr açýklayýnýz?Soru 2: Ip nominal deðerinde iken Up deðeri nedir,bu deðerin nominal deðere oraný nedir açýklayýnýz ve bu deðere ne ad verilir?Soru 3: Kýsa devre geriliminin küçük-büyük olmasý ne anlama gelir açýklayýnýz?Soru 4: Ip ve Isk nominal deðerlerinde iken enerji analizatöründeki parametreleri (güç)

Soru 5: Deneyde alýnan deðerler ile transformatörün kýsa devre deneyi Pk=f(Ik) ve ya

Soru 6: Deney sunu edindiðiniz gözlemlerinizi açýklayýnýz?

AçýklamaCOSjW VA VAR

Up Ip Enerji analizatörü para metreleri

U IUsk Isk

deðerleri neyi gösterir analiz ediniz?

Pk=f(Uk) eðrisini çiziniz?

103



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

AC/DC ENERJÝ D.C GÜÇ KAYNAÐI


Þekil 23.1Bir fazlý transformatörün yüklü çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

Deney no 21: BÝR FAZLI TRANSFORMATÖRÜN YÜKLÜ ÇALIÞMASI REGÜLASYON

Deneyin amacý: Transformatörlerin yüklü çalýþmasýný inceleyip,regülasyon ve veriminetkenlerini analiz etmek.

Araç Ðereçler:

-A.C ölçüm ünitesi -Jaglý kablo , IEC fiþli kablo

Y-036/001Y-036/005Y-036/028

a1

a2

a3

A1

b1

b2

b3

B1

PE

-Bir faz transformatör

A

V

L1

L2

L3

N

PE

Y-0

36/0

05

Y-0

36

/028

U21 U22 U23

Y-0

36/0

52

A

V

Y-0

36/0

05

Y-0

36/0

04

Y-0

36/0

66

Y-036/028

Ry

PE

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

VE VERÝMÝN BULUNMASI

-Enerji analizatörü

-iki kutuplu sigortalý-þalkter-Ayarlý reosta 50 W 1000w

Y-036/004

Y-036/052Y-036/066

-Enerji ünieli deney masasý

104


K. DEVRE ENERJÝ



L

N

PE

Þekil 23.2 Bir fazlý transformatörün yüklü çalýþmasý devre þemasý.

Not:*Transformatör pirimer nominal gerilimine göre L-N ve ya L-L besleme olanaklýdýr.

-Þekil 23.1-23.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.

b1

b2

b3

a1

a2

a3

B1

A1

PE


A

V

Ip

Up

A

V

L1 L2 L3 N

PE

L1 L2 L3 N

MPR-53U,I,CosjW,VA,VARPirimer

L1 L2 L3 N

PE

L1 L2 L3 N

MPR-53U,I,CosjW,VA,VAR Sekonder

Y-036/028

Is

Us

Ry

*Pirimer devre enerji ölçümü enerji ünitesi (Y-036/001) üzerindeki enerji analizatörüile yapýlabilir.*Sekander çýkýþlarýnýn birinde veya istenilen tüm çýkýþlarda ayrý ayrý deney yapýlabilir (ayrýayrý yapýlmasý önerilir).*Ayarlý reosta yeterli olmadýðýnda lamba gurubu ve ya ikinci ayarlý reosta kullanýlýr.

*Transformatör yüksüz çalýþýrken (I-W) akým ve gücün ölçümünde daha küçük degerleriölçen ölçü alatleri seçilmesi gerekir.-Sekonder devrede yük yok iken transformatörün pirimer devresine nominal geriliminiuygulayýnýz.Bu konumda Ip,Up,pirimer devre enerji analizatörü parametreleri ile Us de-ðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Ayarlý (Ry) yük reostasý ile kademe kademe transformatörü nominal gücüne, daha sonra1,25 katýna kadar yükleyiniz her konumda Up,Ip,pirimer devre enerji analizatörü Us,Issekonder devre enerji analizatörü parametre deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.

105




Deðerlendirme :

Soru 1: Nominal yükteki verimi ve %20 yükteki verimi bulup transformatörün verimini ne-

Soru 2: Transformatörde regülasyon nedir tanýmlayýnýz regülasyon deðerinin büyük-küçükolmasý ne anlama gelir açýklayýnýz?Soru 3: Transformatörün sekander gerilim düþümüne etki eden unsurlar nelerdir açýklayýn

Soru 4: Deneyde alýnan deðerler ile transformatörün verim grafiðini çýkarýp bu gýrafiði analiz ediniz?Soru 5: Deneyde alýnan deðerlerle transformatörün pirimer devre gücü ile sekander (Us)


Açýklama

gerilim düþümünü minumun deðerde tutmak için neler yapýlmalýdýr açýklayýnýz?

U I

lerin etkileyeceðini analiz ediniz?

PÝRÝMER DEVRE SEKONDER DEVRE

gerilimi arasýndaki baðýntýyý veren grafiði çýkarýp bu grafiði analiz ediniz?

Boþtaki Us-Nominal yükte UsNominal yükle US= .100( )%Rg

P2P1

= .100 )(h

-Sekander devre nominal yükte iken

gerilim regülasyonunu bulunuz.

-Yüklemin her konumundaki verimi bulunuz.

-Ýsteðe baðlý sekander her kademesi için ayrý ayrý yukardaki iþlemleri yapýnýz.


COSjW VA VAR U I COSjW VA VAR

106



Deney no 26: ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRÜN YÜKLÜ ÇALIÞMASI

Deneyin amacý: Üçfazlý trafonun çeþitli yüklerde (ohmik,endüktif,kapasitif) çalýþtýrýp re-gülasyon,verimin bulunup incelenmesiyle ilgili bilgi-beceri kazanmaktýr.

Araç Ðereçler:-Enerji ünieli deney masasý

-A.C ölçüm ünitesi

-Jaglý kablo,IEC fiþli kablo,Avometre

Y-036/001

Y-036/005Y-036/029 -Üç faz transformatör


-Üç faz sigortalý-þalkter

-Üç faz ayarlý ohmik yük

Y-036/004

Y-036/051

Y-036/056-Bara

-Üç faz ayarlý endüktif yük

Y-036/053

Y-036/058

*Deney baðlantý þemalarý sonraki sayfalarda !


Not:*Deney labaratuar olanaklarýnýz doðrultusunda farklýlandýrýlýr

-Þekil 26.1,26.2 deki deney baðlantýsýný kurunuz.-Üç faz trafo baðlantýsý ll ve sekander çýkýþý en yüksek kademede./-Sekander devre yük þalter-sigorta açýk iken (trafo yüksüz) trafo pirimer devresine nomi-nal gerilimni uygulayýnýz.-Pirimer-sekander devredeki enerji analizatöründen tüm gözlemlediðiniz parametreleri(U,I,cosj,W,VA,VAR v.s) deðerlendirip kaydediniz.-Sekonder devre yük þalter-sigortasýný kapatýp kademe kademe omik yükle yükleyinizyüklemeyi trf. nominal gücünün 1,2 katýna kadar yapýnýz.Bu konumda her kademede pi-rimer-sekonder devredeki enerji analizatöründeki parametreleri gözlemleyip kaydediniz.-Sekonder devredeki omik yükü,endüktif yükle deðiþtirip yukarýdaki iþlemi sýrasýyla yapý-nýz.Pirimer-sekonder devredeki enerji analizatöründeki parametreleri gözlemleyip kayde-diniz.-Transformatörün farklý yük ve kademelerde her konumda (h) verimi ve (%Reg)


Transformatörünüzün sokander çýkýþý birden fazla ise en yüksek kademesi kulla-nýlmalýdýr.

regülasyonu hesaplayýnýz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

-Ýsteðe baðlý olarak trf. baðlantýsýný l/ , rr, /l olarak baðlantýlarýný ayrý ayrý ya-r / rpýp her baðlantý konumunda yukardaki deney iþlemlerini sýra ile yapýnýz.-Deðiþik baðlantýlardaki verim-regülasyon deðerlerini analiz ediniz.-Transformatör baðlantýlarýnýn farklýlýk nedenlerini deneyde elde ettiðiniz deðerlerle ana-liz ediniz.-Deðiþik yük konumlarýndaki trf. verim-regülasyon ve baðlantý yapýlarýna göre analiz ediniz.

117

DENEY 5 (18 mart 2015 )46


O I

KUMANDA DEVRE

ENERJÝENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI

L1

L2

L3

N

PE

AC-DC ENERJÝ

ENERJÝ ANA

Y-0

36/0

04

Y-0

36/0

51

Y-036/058

Y-036/001

Y-036/053

NL2 L3L1 PE

Þekil 26.1 Üç fazlý transformatörün yüklü çlýþmasý deney baðlantý þemasý.

Y-036/028

Z1

Z2

Z3

W1

W2

W3

U1

U2

U3

X1

X2

X3

Ua Xa W1 Z1


V1

V2

V3

V1

V2

V3

V1 Y1

N L2 L3L L1

x y z

NL2 L3L1

PE

NL2 L3L1

N L2 L3L L1

x y z

Y-036/058

4

4

220v 24v A.C 24v D.C

118

Ölçümlü A.C enerji

DENEY 5 (18 mart 2015 )47


NPE

Þekil 26.2 Üç fazlý transformatörün yüklü çalýþmasý devre baðlantý þemasý.

X1

X2

X3

U1

U2

U3

X1U1

L1 L2 L3 N

PE

L1 L2 L3 N

MPR-53

Y-036/028PE

Y-036/056

L1 L2 L3 N

PE

L1 L2 L3 N

MPR-53

Y1

Y2

Y3

V1

V2

V3

Y1V1

Z1

Z2

Z3

W1

W2

W3

Z1W1

Y-036/056

4

4

2

2

3

3

44

2

L1

L2

L3

NPE

L1

L2

L3

NPE

L1

L2

L3

L1 L2 L3

L1 L2 L3

BARA

119

DENEY 5 (18 mart 2015 )48



Deðerlendirme :

Soru 1: Üç fazlý trafo baðlantýlarýnýn seçiminde dikkate alýnmasý gereken unsurlar nelerdir

Soru 2: Deneyde uyðuladýðýnýz baðlantý guruplarý arasýnda verim ve regülasyon göz önü-ne alýnarak analiz ediniz?Soru 3: Trafo yüklerine göre,verim-regülasyon açýsýndan ne gibi gözlemleriniz oldu açýk-

Soru 4: Deney sonucu aldýðýnýz deðerlere göre n=(P1)f ve U2=f.( ) grafiklerini çýkarýnýz?P1

Soru 5: Transformatörde verimin maximun deðeri hangi yükte olusuyor nedenlerini açýk-


Açýklama

layýnýz?

U I

layýnýz?

COSj W VA VAR U I COSj W VA VARR

-LL (

endükt

if)R

(om

ik)

açýklayýnýz?

120

DENEY 5 (18 mart 2015 )49


O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI

L1

L2

L3

N

PE

AC-DC ENERJÝENERJÝ ANA

Y-0

36/0

10

Y-0

36/0

05

Y-036/001

Þekil 27.1 Üç fazlý trafonun baðlantý guruplarýnýn bulunmasý deney baðlantý þemasý.

Y-036/028

Z1

Z2

Z3

W1

W2

W3

U1

U2

U3

X1

X2

X3

Ua Xa Wa Za


V1

V2

V3

V1

V2

V3

Va Ya

NL2 L3L1

4

4

Deney no 27: ÜÇ FAZLI TRANSFORMATÖRÜN BAÐLANTI GURUPLARINI BULMAK

Deneyin amacý: Baðlantý yapýsý (gurubu) belli olmayan üç fazlý trafolarýn baðlantý gurubuve açýsýný ölçüp-çizim yoluyla bulmak.

Araç gereçler: -Enerji üniteli deney masasý-A.C ölçüm-Üç fazlý transformatör-Dijital voltmetre-komilatörü-Avometre-Jaðlý kablo , IEC fiþli kablo

Y-036/001Y-036/005Y-036/029Y-036/010

A

V

*Kutuplar arsa gerilim ölçümü

( W3WaV3 Va V3 Va W3 Wa- , - , - , - )

4

121


V

K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 5 (18 mart 2015 )50


NPE

Þekil 26.2 Üç fazlý trafonun baðlantý gurublarýnýn bulunmasý devre baðlantý þemasý.

X1

X2

X3

U1

U2

U3

X1U1

Y-036/028PE

Y1

Y2

Y3

V1

V2

V3

YaVa

Z1

Z2

Z3

W1

W2

W3

ZaWa 4

4

L1

L2

L3

v

vA

V

3L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

*Kutuplar arasý gerilim ölçümü

( - , - , - , - )V3 Va W3WaV3 VaW3 Wa


Not:Trafonun sekonder devre çýkýþý birden fazladýr,bu nedenle sekander çýkýþýnýn bir gu-rubu kullanýlacaktýr.

-Þekil 27.1-27.2 deki deney devresini trafo l/l baðlý olarak kurunuz.-Pirimere trafo nominal gerilimini uygulayýp,pirimer (giriþ),sekonder (çýkýþ) gerilimlerini (L-L,L-N) ölçüp kaydediniz.-Trafoya uyguladýðýnýz enerjiyi kesip Ua-U3 uçlarýný þöntleyip tekrar trafoya nominalgerilimini uygulayýnýz.-Kutuplar arasý gerilimi ölçmek için uygun voltmetre veya avometre V3-Va, -Wa, V3 W3-VaW3-Wa kutuplarý belirtilen yapýda ölçüp deðerleri kaydediniz.-Pirimer devresi için 100v=1cm ölçekli fazlar araso 120 olan l vektörünü çiziniz.

o

122

DENEY 5 (18 mart 2015 )51



Deðerlendirme :

Soru 1: Baðlantý guruplarý ve çeþitleri nelerdir açýklayýnýz?Soru 2: Baðlantý guruplarýný bilmenin ne faydasý vardýr açýklayýnýz?Soru 3: Farklý baðlantý gurup ve açýsý olan trafolar parelel baðlanýrmý açýklayýnýz?Soru 4: Yd5 , Yy6 , Dy11 ne anlama gelir açýklayýnýz?Soru 5: Deney sonunda edindiðiniz gözlemlerinizi açýklayýnýz?

-Sekonder devre için ayný ölçekli (100v=1cm) Ua merkez olmak üzere bir daire çizinizUa-U3 ayný noktada olacak V3-W3 daire üzerinde olacaktýr.-Kutuplar arasý ölçüm yaptýðýnýz deðerlerle ayný ölçekli Va merkezli V3 -Va dairesini çizinWa merkezli W3-Va dairesiniz çizin.-Va merkezli ayný ölçekli W3-Va dairesini çizin,W3 merkezli V -Wa dairesini çiziniz.-Yukarýda belirtilen dairelerin kesiþme noktalarýný V3,W3 noktasýný verir.

3

Yanlýz harflarle belirtilen ifadelerU Ua , V Va , W Wa

küçük u u3 , v v3 , w w3 olarak yazýlacak.

-Yukarýdaki iþlemlerden Ua-U3 , Va-V3 , Wa-W3 ayný fazda baðlantý gurup açýsý 0 (sýfýr)yani Yy0 baðlantý gurubudur.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.-Ýsteðe baðlý farklý gurup ve baðlantýlarda deneyebilirsiniz.

Pirimer Sekonder

U V W

AÇIKLAMAV3-Va W3-Wa

U3 V3 W3

V3-Wa W3-Va

U

u

w v(w-W) (v-V)

(w-V) (v-W)

W V

123

DENEY 5 (18 mart 2015 )52


O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

AC/DC ENERJÝ D.C GÜÇ KAYNAÐI


Þekil 28.1Oto trafosunun yüktü çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

Deney no 28: OTO TRAFOSUNUN ÝNCELENMESÝ

Deneyin amacý: Oto trafosunun boþta-yükte çalýþmasýný inceleyerek iki sargýlý trafolarla arasýndaki avantaj-dezavantajlarý hakkýnda bilgi-beceri kazanmaktýr.


-Jaglý kablo , IEC fiþli kablo , Avometre

Y-036/001Y-036/005Y-036/031 -Üç faz oto transformatörü

L1

L2

L3

N

PEY

-036/0

52

A

V

Y-0

36/0

05

Y-0

36/0

04

Y-0

36/0

66

Ry

PE

N L3 L1 L2

-Enerji analizatörü-iki kutuplu sigortalý-þalkter-Ayarlý reosta 50 W 1000w

Y-036/004Y-036/052Y-036/066

U V W

X Y Z

U1

U2

U3

V1

V2

V3

W1

W2

W3

55V

110V

220V

Y-036/031

PE

N L3 L1 L2

126

K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 5 (18 mart 2015 )53


Þekil 28.2 Oto trafosu yükte çalýþmasý devre baðlantý þemasý.

Ry

U V W

X Y Z

U1

U2

U3

V1

V2

V3

W1

W2

W3

55V

110V

220V

Y-036/031

PE

L1 L2 L3 N

PE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L1L2L3N

PEMPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

A I3

L1

L2

L3

N

PE


Not:Deney setindeki Y-036/031 üç fazlý oto trafosu olduðundan istenilirse üç fazlý oto tra-fosunun incelenmesi yapýlýr, ya da þekilde gösterildiði üzere trafonun tek faz kýsmý kullanýlýr.

-Þekil 28.1,28.2 deki deney devresini kurunuz.-Oto trafosu giriþine nominal gerilimini uygulayýnýz.Oto trafosu yüksüz iken iki kutuplusigorta-þalter açýk ike, oto trafosu giriþindeki enerji analizatörü,çýkýþtaki enerji analizatörüve I3 deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Ýki kutuplu sigorta-þalteri kapatýp oto trafosunu (Ry) ayarlý reosta ile yükleyiniz yükleme-ye oto trafosu nominal gücünün % 125’ne kadar yükleyiniz.

127

L1L2L3N

DENEY 5 (18 mart 2015 )54


Deðerlendirme :

Soru 1:Oto trafosunu tanýmlayarak çalýþma prensibini kýsaca açýklayýnýz?Soru 2:Oto trafosunun avantaj ve dezavantajlarý nelerdir açýklayýnýz?Soru 3:Deneyde I1,I2,I3 akýmlarý arasýnda nasýl bir iliþki vardýr açýklayýnýz?Soru 4:P1=P2 eþitliði varmýdýr? Nedenini açýklayýnýz?Soru 5:Deney sunu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

Yüklemenin her konumunda oto trafosu giriþindeki enerji analizatörü (U1,I1,Cosj1,W,VA1

deðerini gözlemleyip kaydediniz.-Yükü sýfýrlayýp,enerjiyi kesip,deneyi sonlandýrýnýz.

U1 W1AÇIKLAMA

VAR ) çýkýþtakienerji analizatörü (U ,I ,Cosj,W ,VA ,VAR ) parametreleri ile 1 2 2 2 2 2 2 I3 ölçüm

Deneyde alýnan deðerler :

Giriþ Enerji Analizatörü Çýkýþ Enerji Analizatörü

I1 Cosj 1 VA1 VAR1 U2 W2I2 Cosj 2 Va2 VAR2I3

128

DENEY 5 (18 mart 2015 )55


O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


PE U V W

X Y Z

L1

L2

L3

N

PE

M3

Deney no 32: ASENKRON MOTORUN B Þ ÇALIÞMASI

Deneyin amacý :Asenkron motorun sabit kayýplarý (Pfe) demir,(Ps) sürtünme kayýplarý mak ve l,r baðlantýlarýnda boþ çalýþmada kalkýþ akýmýný inceleyip analiz etmektir. bul

.

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý Y-036/001-Raylý motor sehpasý Y-036/003-Üç faz asenkron motor Y-036/015

-Takometre-Jaglý kablo ,IEC fiþli kablo

ENERJÝ ANA

Y-0

36/0

15

Þekil 32.1:Üç faz asenkron motorun boþ çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

AC/DC ENERJÝ

PEU V W

X Y Z

M3

Y-0

36/0

15

L1 L2 L3

PE

N

L1 L2 L3 N

O

147

U,I,CosjW,VA,VAR

L1

L2

L3

N

PE


K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 6 (25 MART2015)


-Þekil 32.1 deki deney devresini kurunuz.-Motor klemensi-Motor kalkýþ parametrelerini gözlemleyip kaydediniz (I)-Motor normal çalýþmasýnda enerji analizatöründen U,I,Cosj,W,VA,VAR deðerlerini göz-lemleyip kaydediniz.-Takometre ile motor milinden (nr) rotor devrini ölçüp kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.


-Motor klemensini r baðlayýp nominal gerilimi uygulayarak yukardaki deney iþlem sýra-sýný uygulayýnýz.

Not:Deneyde 4kw asenkron motor (y-036/016) vb. kullanýlmasý,ölçüm deðerlerinin büyükolmasý nedeni ile ölçüm ünitesinde daha rahat görülmesi içindir.

l baðlý olarak nominal gerilimini uygulayýnýz.


Bilgi : Asenkron motorla boþ (yüksüz) çalýsmada sebekeden çok küçük akým–güç çeker-ler.Çekilen bu küçük güç asenkron motorun sabit kayýplarýný karsýlar.

Bu kayýplar ;Demir kayýplarý Pfe

Sürtünme–rüzgar kayýplarý Ps

Motorlarýn boþ çalýsmalarýnda nominal gerilim uygulanýr.Asenkron motorlarda boþ ça-lýþmada kayma çok küçüktür. Asenkron motorlar boþ çalýþmada motor yapýsýna göre þe-bekeden nominal akýmýn % 15-% 50 ‘si kadar akým çeker.Bu akýmýn bilesenleri ; Im

(stator manyetik alaný) manyetik alan akýmý ve kayýplarý karsýlamak için Iw akýmýdýr.Motorun boþtaki güç katsayýsý 0,1–0,3 gibi deðerlerdir.

Bos çalismadaki güç :Pb = .Uh.Ib.Cosjb

Bostaki kayiplar ise ;Pcub + Pfe +Psü

Pb = Pcub +Pfe + Psü’dir.

3

Ez

Iw

Ib

I

U

Þekil 2 :Asenkron motorun boþ çalýþma akým bileþeni

Asenkron motorun döner alaný boþta–yükte deðiþmez.Devir sayýsý ise bosta–yükteçok az bir deðiþim gösterir.Boþ çalýsmada bakýr kayýplarý vardýr.Bu kayýbýn çok az olmasýgerekir.Çekilen akýmda olduðu gibi.

148

Im



U I CosjW VA VAR (l baðlý) Enerji analizatörü AÇIKLAMA

Deðerlendirme :

Soru 1: Asenkron motor boþ çalýþma deneyi hangi amaçla yapýlmýþtýr açýklayýnýz?Soru 2: Boþ çalýþmada Cosj neden küçüktür açýklayýnýz?Soru 3: Boþ çalýþmadaki (Pcu) bakýr,(Pfe) demir,(Psü) sürtünme kayýplarýný bulunuz.

Soru 4: Denklem sonucu bulunan Cosj ile ölçülen Cosj aynýmý deðilse sebebini açýkla-

Soru 5: Kalkýþ akýmlarý lver farklýmýdýr sebebi nedir açýklayýnýz?Soru 6:Deney sonu gözlemleriniz açýklayýnýz?

Deneyde alýnan deðerler:

(Pcu) bakýr kaybý ne olur açýklayýnýz.

yýnýz?

U I CosjW VA VAR kalkýþ

Ikalkýþ

I

(r baðlý) Enerji analizatörü

149



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI

Y-036/001

L1

L2

L3

N

PE

Deney no 33: ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORUN KISA DEVRE (KÝLÝTLÝ ROTOR)

Deneyin amacý: Asenkron motorlarýn (Pcu) bakýr kayýplarýný ve eþdeðer direnci (Re)’nýn

.

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý Y-036/001

-Raylý motor sehpasý Y-036/003-Üç faz varyak Y-036/002

-Enerji analizatörü Y-036/004


ENERJÝ ANA

Þekil 33.1:Üç fazlý asenkron motorun kýsa devre deney baðlantý þemasý.

A.C/D.C ENERJÝ

A

V

D.C A.C

+

-

N L3L2 L1

M

PE

Y-0

36

/016

ENERJÝ AN

3Motor milinindönmesinikitleme

Y-0

36/0

04N L3 L2 L1

N L3 L2 L1

ENERJÝ AN

-Rotor milini kilitmele (sýkýþtýrma) düzeneði

bulunmasý.

wvu

x y z


DENEYÝ

150

K. DEVRE ENERJÝ



Þekil 33.2 Üç faz asenkron motorun kýsa devre deneyi devre þemasý.

PE

U V W

X Y Z

M3

Y-0

36/0

16

L1 L2 L3

PE

N

L1 L2 L3 N

PE

380/0-380v

MPR-53 U,I,CosjW,VA,VAR

Motor milinin dönmesini kitleme

Bilgi :Gerilim kaynaðýndan motor sýfýrdan baþlayarak gerilimi kademe, kademe artýrýlarakuygulanýr.Motorun çektiði akým önce nominal deðerde daha sonra kýsa bir süre için nominal deðerin %150 sine kadar çýkarýlýr.Deney süresince rotorun dönmemesi saðlanýr.Motora uygulanan gerilim nominal deðerin %40 kadardýr.Bu sýrada motorun çektiði güç bakýr kayýplarýný verir.Rotor dönmediðinden sürtünme-rüzgar kayýplarý sýfýrdýr.Demir kayýplarý küçük deðerdedir.Bu deney sonucunda Re bulunduðuna göre herhangi bir yük akýmýndaki bakýr kaybý bulunur.

Pk = Pcu = 3.I Re …….dir.

Re =

2

1

Pcu

3.I2

1

.............. dir

Bu deneyde alýnan ölçüm deðerlerle; uygulanan gerilime göre akým-gücün deðisimi; akýmla güç katsayýsý-empedans-güç deðisimleri görülebilir.Asenkron motorun kýsa devre akým bileseni

151

L1

L2

L3

N

PE



-Þekil 33.1,33.2 deki deney devresini kurunuz.-Motor milinin dönmesini önlemek için uygun mekanik oparat veya uygun tahta takozu motor sehpasý ile motor mili arasýna sýkýþtýrarak yapýnýz.Bu konumda çok dikkatli olunuz.-Ayarlý A.C besleme (varyak Y-036/002) ünitesinden sýfýrdan baþlayarak gerilimi kademekademe artýrarak motora uygulayýnýz.-Motor nominal akým deðerine ulaþýncaya kadar gerilimi artýrýnýz.Her konumda devredekienerji analizatöründeki parametreleri (U,I,Cosj,W,VA,VAR) gözlemleyip kaydediniz.


U I CosjW VA VAR Enerji analizatörü AÇIKLAMA

Deðerlendirme :

Soru 1: Asenkron motorda kýsa devre deneyi hangi amaçla yapýlýr açýklayýnýz?Soru 2: Deneyde Cosj deðeri nedir açýklayýnýz?Soru 3: Deneyde motor nominal gerilimi neden uygulanmaz açýklayýnýz?Soru 4: Denklemde (Pk= .U.I.Cos k) bulunan Cos k ile deneyde ölçülen Cosjk aynýmý-

Soru 5: Kýsa devre deneyinde (Pfe) demir kaybý varmýdýr varsa neden göz ardý edilir

Soru 6: Deney sonu gözlemleriniz açýklayýnýz?

Deneyin yapýlýþý:

-Pk=3.I.Re denklemindeki (Pk) kýsa devre gücü,(Pcu) bakýr kaybý,(Re) eþdeðer direnci

-Motor nominal akým deðerinin 1.5 katýna yaklaþýncaya kadar motora uygulanan gerilimi


Re

açýklayýnýz?

Not:Deneyde üçfazlý 4kw motor (Y-036/016) yerine,üç fazlý 1kw motoru (Y-036/015) kul-lana bilirsiniz.Motor milini kilitleme de elle kalýn (5x5cm) tahta takoz ile yapýlabilir.

ölçümdeki deðerlerden ve denklemden bulunuz.

kademe kademe artýrýn nominal deðerin üzerindeki akým deðerini kýsa süreli uygulayýnýz.Bu konumda enerji analizatörünün parametrelerini gözlemleyip kaydediniz.

2

n

n=

0 s

abit

3

dýr farklý ise sebebi nedir açýklayýnýz?

U

Ez

Ik

Im

Iw

Sekil.2. Asenkron motor kisa devre deneyi akim bileseniIk- Kisa devre akimi ( statorun çektigi akim)Im- manyetik alan akimiIw- Kayiplari karsilamak için (Pcu+Pfe)akim rotoru kilitlenmis asenkron motor sekonderi kisa devre edilmis trafo gibidir.

152



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 31: ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORUN YÜKLÜ ÇAKIÞMASI

Deneyin amacý :Asenkron motorun yükte çalýþtýrýp güç-moment,devir,akým,Cosj,gerilim iliþkilerini inceleyip analiz etmektir.

.

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý Y-036/001-Raylý motor sehpasý Y-036/003


ENERJÝ ANA

Þekil 34.1:Üç fazlý asenkron motorun yüklü çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

MM

NPE

A2

A1 L

Y-0

36/0

24

-Fucolt freni Y-036/024

Y-0

36/0

15

M3

-takometre

-Üç faz asenkron motor Y-036/015

- +

wvu

x y z

PE

153

K. DEVRE ENERJÝ



PE

L1

N

PE

Y-0

36/0

24

Y-0

36/0

15

Þekil 34.2:Üç fazlý asenkron motorun yüklü çalýþmasý devre baðlantý þemasý.

M

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uf

L

N

A1

A2

V

If

PE u v w

x y z

3M

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

N

L2

L3

Bilgi :Asenkron motorun yüklü çalýsmasýnda; güç (P) ile, moment (M), devir (n), verim (h),

kayma (S), güç katsayýsý (Cosj) ve akým-moment, kayma moment gibi iliþkileri gözlem-lenebilir.Asenkron motorlarda devir sayýsý yüklendikçe azalýr, boþ ve tam yükteki devir sayýsýdoðrusal olarak düþer bu fark büyük deðerlerde deðildir.Asenkron motorun güç katsayýsý boþta küçük olup, yüklendikçe büyür.Motorun kaymasýda motor yüklendikçe belirli bir deðere kadar artar.Asenkron motorlarda verim yüklendikçe artar, 1/3 yükten sonra tam yüke kadar verimartýþý daha yüksektir.Asenkron motorun momenti de motordan alýnan güçle doðru orantýlý olarak artar, bu artýþdevrilme momentine kadar devam eder.Asenkron motorlarda bazý büyüklüklerin denklemsel ifadesi;

S= 100ns

ns.nr .

h=Alýnan güçVerilen güç

P= verilen güç3.U.Cosj

Motor etiketinde alýnan güçtür

M= kgm.PKV.975

nr

154

Asenkron motorlarda (nr) devir, turmetre ile ölçülür, güç katsayýsý Cosjmetreyle doðru-dan ölçülür.Motor kayýplarý Pk=Pcu+Pfe+Ps, moment fren sistemi gibi usullerle olçülür.



-Þekil 34.1,34.2 deki deney devresini kurunuz.-Üç faz asenkron motora nominal gerilimini uygulayýp çalýþtýrýnýz.Bu konumda enerji ana-lizatörü parametrelerini (U,I,Cosj,W,VA,VAR) gözlemleyip kaydediniz. -Fucoult freni düzeneðiniz fan motorunu (220v A.C) çalýþtýrýnýz.-Fucoult firenine D.C kaynaktan sýfýrdan baþlayarak kademe kademe gerilim uygulayýnýz.

analizatörü para metreleri ve If,Uf,n deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.


U I CosjW VA VAR Enerji analizatörü AÇIKLAMA

Deðerlendirme :

Soru 1: Asenkron motor devir (n),yük (Pa) arasýndaki iliþki nedir açýklayýnýz?Soru 2: Asenkron motorda kayma (S),yük (Pa) arasýndaki iliþki nedir açýklayýnýz?Soru 3: Asenkron motorda moment deðerini analiz ediniz?Soru 4: Devrilme momenti nedir hangi koþulda oluþur açýklayýnýz?Soru 5: Asenkron motorun yüklü çalýþmasýndaki (h) verim deðiþimini analiz ediniz?Soru 6: Deney sonu gözlemleriniz açýklayýnýz?


-Fucoult frenine uygulanan D.C gerilimi artýrarak üç faz asenkron motorun nominal gücü-nün 1.5 katý kadar yüklenmesini saðlayýnýz.Bu konumda enerji analizatörü parametrelerive If,Uf,n deðerlerini güzlemleyip kaydediniz.


n S M hUf

Not:*Deneyde asenkron motoru yüklemek için fucolt freni (Y-036/024) kullanýlmýþtýr.Ýste-nilirse D.C þönt kompunt dinamo ve yük gurubu kullanýlabilir.*3 fazlý asenkron motor þekilde l baðlý uygulama yapýlmýþtýr þebekeye direk baðlan- dýðý için motor etiketini dikkate alýnýz.

Bu konumu asenkron motor nominal gücüne kadar devam ettiriniz.Her konumda enerji

-Asenkron motor etiket deðerlerini dikkate alarak ve uygun koþullarý oluþturup motorunu-zu r konumda çalýþtýrarak yukardaki deney iþlemini sýrasýyla uygulayýnýz.Motorun yüklüçalýþmasý l ver baðlantý konumunu karþýlaþtýrýnýz.

d/dak If

n

Cosjs,n,h,Cosj.M

h

M

P(alýnan güç)Pa (Anma gücü)

Þekil 34.3 Asenkron motorun karakteristlikleri

155



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 37 :ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORA l YOL VERME/r

Deneyin amacý :Üç fazlý asenkron motora yol verme incelemek bu sistemle yol ver- l/r

menin kullanýmdaki önceliklerini deðerlendirmek.

.


- ,Jaglý kablo ,IEC fiþli kabloTakometre

ENERJÝ ANA

Þekil 38.1:Üç faz asenkron motora l/r yol verme deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

MM

NPEA2

A1 L

Y-0

36/0

24


Y-0

36

/016

M3

-Üç fazlý asenkron motor Y-036/016

- +

2

2

Y-036/051

L1

L2

L3

U

V

W

x

y

z

xyz

uvw

-l Y-036/050/r yol verme þalteri

PE

167


K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 7 (1 NİSAN 2015)65


PE

L1

N

PE

Y-0

36/0

24

Y-0

36/0

16

Þekil 38.2:Üç fazlý asenkron motra l/r þalterle yol verme devre baðlantý þemasý.

M

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uf

L

N

A1

A2

V

If

PE uvw

xyz

3M

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

NL2

L3

u

v

w

x

y

z

L1

L2

L3

PE

Bilgi :Üç fazlý senkron motorlara l/r yol vermede, önce motor sargýlarý baðlanýr.Kalkýnmal süresi sonunda motor stator sargýlarý r baðlanýr.Bu yol verme sistemi için motor etiketin-deki gerilim ile þebeke fazlar arasý gerilimin ayný olmasý gerekir.Örneðin 380/380,r 380vgibi.Asenkron motor yol alma anýnda baðlý iken motor bir faz sargýsýna uygulanacak l gerilim 380/ oranýnda olur.Sargýlardan geçen akýmda If/ olur.Bu halde kalkýnmada 3 3

çalýþtýrýlan asenkron motor, üçgen çalýþmada çekeceði kalkýnma akýmýnýn 1/3 kadar çe-kecektir.3 fazlý asenkron motorlar yol vermede kalkýnma anýnda baðlý olmasýndan l/r lstator sargýlarýna düþük kalkýndýrma akýmýyla kalkýndýrýlmýþ olurlar. baðlantýya geçiþ-rdeki yüksek akým dalðalanmasýný önlemek için yýldýz dan üçgene geçiþ süresinin kýsatutulmasý gerekir.

168



Þekil- 38.3 l/rmotor baðlantýsý

U

x

yz

wV

u

x

z

y

w

U

380v

380v

380v/ 3

L1

N

L2

L3

380v

380v

L1

L2

L3

Normal

ÜçgenYýldýz

I

Þekil 38.4 l/r yol vermede kalkýnma-üçgene geçiþ akýmý grafikleri

169



-Þekil 37.1,37.2 deki deney devresini kurunuz.

U I CosjW VA VAR Yol verme parametreleri AÇIKLAMA



n

Not:Deneyde l/r paket þalter kullanýlmakla birlikte,elektromekanik kumanda elemanlarý

nU I CosjW VA VAR Normal çalýþma parametreleri

ile otomatik kumanda kontrol sistemiyle çok geniþ alanda yapýlmaktadýr.

-Asonkron motor yüksüz iken l paket þalterle motora yol verip çalýþtýrýnýz.Yol alma ve /normal çalýþma konumunda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ile n (devir) deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Fucoult freni yardýmýyla motoru nominal gücünde yükleyip motora l/r paket þalterle yol verip çalýþtýrýnýz.Yol alma ve normal çalýþma konumunda enerji analizatörü paramet-releri U,I,Cosj,W,VA,VAR ile n (devir) deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

Deðerlendirme :

Soru 1: l/r baðlantýda akým-gerilim iliþkilerini açýklayýnýz?Soru 2: l/r yol vermede asenkron motor etiketindeki dikkate alýnacak deðerler nelerdir açýklayýnýz?Soru 3: l dan r geçiþ süresi ne olmalýdýr,motor gücüne ve yüksüz-yüklü çalýþmaya göre deðiþimi açýklayýnýz?Soru 4: l dan r konuma geçiþte oluþan yüksek akým deðeri nasýl engellenir veya sýnýrla-rýný açýklayýnýz?Soru 5: Yüksüz-yüklü çalýþma koþullarýnda yol vermede neler gözlemlediniz açýklayýnýz?soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

(%S)

Ml

Il

Mr

Ir

Þekil 38.5 Kaymaya göre l/r çalýþmada moment akým

%25 %50 %75 %100

Asenkron motorda yol verme þalterle veya otomatik kumanda sistemi sistemi ile l/ryapýlýr.Pratikte oldukça geniþ bir alanda kullanýlýr.

170

IDENEY 7 (1 NİSAN 2015)68


O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI

Y-036/001Deney baðlantý þemasý :I

L1

L2

L3

N

PE

Deney no 39 :ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORA FREKANS (HIZ) KONTROLCÜSÜYLE

Deneyin amacý :A.C motor kontrolcüsünü tanýmak,programlama,kontrol kumanda ve seçim kriterleri hakkýnda bilgi beceri kazanmak.

.



ENERJÝ ANA

Þekil 39.1 Üç faz asenkron motorun frekans (hýz) kontrolcüsüyle çalýþmasý deney

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

MM

NPEA2

A1 L

Y-0

36

/024


Y-0

36/0

16

M3

-Enerji analizatörü Y-036/004

- +

2

2

Y-0

36/0

04

-Asenkron motor kontrolcüsü Y-036/026-Üç fazlý asenkron motor Y-036/015

Y-0

36/0

26

L1 L2 L3N

PE

L1 L2 L3N

PE N L

V WU

u v w

x y z

baðlantý þemasý.

ÇALIÞMASI

PE

171


K. DEVRE ENERJÝ



PE

L1

N

PE

Y-0

36/0

24

Y-0

36/0

15

Þekil 39.2:Üç faz asenkron motrun frekans (hýz) kontrolcüsüyle çalýþmasý devre þemasý.

M

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uf

L

N

A1

A2

V

If

PE u v w

x y z

3M

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

N

L2

L3

L N PE

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

u wvG1

Bilgi :Günümüz teknolojisinde endüstri makinalarýnda oldukça yaygýn kullaným alaný olan A.C

motor kontrol ünitesi elektronik yapý içerisinde programlana bilir bilgisayar kontrol ve ku-manda edilir ve manuel çalýþabilir özelliklerindendir, yol verme veya hýz kontrolünde fre-kans deðiþim özelliði kullanýmý ile bir çok koruma sistemleri de kullanýlmýþtýr.Asenkron motorlarýn çalýþtýrýlmasý kullanýlmasý ile ilgili bir çok unsuru tek bir ünite ile ya-pýlmýþ olup kullaným ve çalýþtýrýlmasý kolaydýr.Bu ünitenin bazý özellikleri þunlardýr.TEKNÝK ÖZELLÝKLER :

1) Programlana bilir üç sayýsal giriþ2) Gerilim akým olarak kullanýla bilen bir analog giriþ 12 bit çözünürlük bir analog çýkýþý10 bit çözünürlük

5)Programlanabilir role çýkýþý6)Güç katýnda izoleli kontrol terminali7)Kýsa devre koruma kontrol terminali

3)Sessiz motor çalýþmasý 32 KHZ’lik efektif anahtarlama frekansý0.37-160KW arasý güç kontrolü (deðiþik tiplerde 4)Sabit moment-fon pompa uygulamasýnda kullanabilme

172



8)Otomatik start9)Atlama frekansý

10)Dönen motoru yakalama11)Bazý tiplerde frenleme terminali

KORUMALAR :Faz-faz arasý kýsa devre koruma Faz-toprak arasý kýsa devre korumaAþýrý akým korumaMotor sýcaklýk korumasýFren direnci kýsa devre korumasý

Soðutucu yüzey ýsý korumasýHarici termistör korumasýD.C aþýrý gerilim korumasý (bara)D.C düþük gerilim korumasý (bara)

Kumanda ünitesi (Tuþ Takýmý ve Display Ünitesi)Aþaðýdaki þekilde Df5’in LCD göstergeli tuþ takým ünitesi gösterilmektedir.

ENTERPRG

ý

8 8 8 81

2

3

4

5

678

9

10

11

RUN

PRG

MIN MAX

A

HZ

POWER Yandaki þekil 39.3 LCD göstergeli tuþtakýmý ünitesinin görünümü kumandave gösterge elemanlarýnýn açýklamasýtablo 3’tedir.

Tablo 39.3 Kumanda ve gösterge birimlerinin açýklamalarý

Numara 1 RUN LED Run modunda (çalýþma modu) A.C motor hýz kontrol cihazý çalýþ-

maya hazýr durumda veya çalýþýyor ise run led göstergesi yanar.2 7 segmen

göstergeFrekans motor akým hata mesajý vb. bildirimler için kullanýlan gösterge.

3 Led power A.C motor hýz kontrol cihazý enerjilendirildiðinde power led gös-tergesi yanar.

4 Led Hz

AçýklamaTaným

veya A2’deki gösterge: Çýkýþ frekansý (Hz) veya çýkýþ akýmý (A)

5 Potansiyometre

LED göstergesi

Frekans ayarý için tuþ takým üzerindeki potansiyometre kullaný-yor ise LED göstergesi yanar.

6 ENTER tuþu Bu tuþ girilen veya deðiþtirilen parametre deðerlerinin kayýt edil-mesi için öngörülmüþtür.

7 Ok tuþkarý Foksiyon seçmek rakamsal deðerleri deðiþtirmek= artýtmak = azaltmak için kullanýlýr.

8 PRG tuþu Programlama modunu seçme ve bu moddan çýkmak için kulla-nýlýr.

9 OFF tuþu Çalýþtýr durumundaki motoru durdurmak ve gösterilen hata me-sajýný onaylamak için kullanýlýr.Fabrika ayarýnda aktif durumdadýrAyrýca kumanda klemensleri (dijital giriþler) üzerinde ayarlanýr.

10 On tuþuLed lambasý

Ayarlý dönüþ yönüne göre motoru çalýþtýrýr (fabrika ayarlarýnda aktif deðildir).

11 LED PRG Parametre ayarlarý yapýlýrken PRG LED göstergesi yanar.

ý

LCD göstergeli tuþ takým ünitesiyle iletyiþim :Df5’in foksiyonlarý ayrý yarý parametre guruplarýna göredüzenlenmiþtir.Aþaðýdaki bölümde parametre deðerlerinin nasýl ayarlan-dýðýný ve ayar menüsünün nasýl bir yapýya sahip olduðunu göreceksinizi.

173



I

I

M STOP

POWER

PRG

POWER

POWER

I

POWER

I

Hz

POWER

Hz

POWER

POWER

POWER

PRG

POWERR 0 0 1

ENTER

ENTER

0 0

PRG

0 1

PRG

R 0 0 1

R - - -

0 0 1

P

PRG

0 . 0

R 0 0 2

R 0 0 1

PRG

0 1

0 2

R 0 0 2

PRG

R - - -

0 0 1

P

PRG

0 . 0

4 X

3 X

4 X

Not : , bu tuþlarýn yanýndaki 3x veya 4x iþaretleri o tuþlara basma sayýsýdýr, tuþlarýn yanýnda ifade yoksa bir kere basýn.** 50 Hz frekans üzerindeki ayarlar için yapýlmasý gereken iþlem.

1) A-4 parametrelerine girilip istenilen 50 Hz üzerindeki frekansý girin örneðin 70’e ayarlayýn.

2) A-12 parametresine girilip A-4 ayarlanýlan frekans deðeri tekrar girilir örneðin 70’i ayarlayýn.

174



U I CosjWSürücü Parametreleri AÇIKLAMA


nU I CosjW VA VAR Motorun enerji analizatörü

Deðerlendirme :

Soru 1: Asenkron motor kontrolcünün temel yapýsý ve çalýþma prensibini açýklayýnýz?Soru 2: Motor hýz kontrolcüsüyle asenkron motorun hangi konum ve deðerlerini kontrol ve kumanda edebiliriz?Soru 3: Motor hýz kontrolcüsü kullanmanýn,diðer kontrol kumanda sistemlerine göre ne tür üstünlükleri vardýr açýklayýnýz?Soru 4: Motor hýz kontrolcüsü akým,gerilim sýnýrlamasý korumasý yapabiliyormu nasýl ya-pýlýyor açýklayýnýz?Soru 5: Düþük devir-frenaksta moment ve torkta neler gözlemlediniz açýklayýnýz?soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

-Þekil 39.1,39.2 deki deney devresini kurunuz.-Motor yüksüz motor baðlantý l iken hýz kontrolcüyle motoru çalýþtýrýnýz.


Not:Deneyde kullanýlacak hýz kontrolcü gücünü,motorun gücünden küçük olmamalýdýrY-036/026 hýz kontrolcü 1HP L-L çýkýþ 230v A.C dir.

-Motor devrini sýfýrdan baþlayýp nominal devre ve nominal devrin 1.2 katýna kadar frekan-


sý ayarlayarak çýkartýnýz.Bu konumlarda enerji ünitesindeki enerji analizatörü parametre-leri (hýz kontrolcüyü besleyen faza ait) U,I,Cosj,W,VA,VAR deðerleri ile hýz kontrolcüçýkýþýndaki enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) deðerlerinigözlemleyip kaydediniz.-Motor yüksüz,motor baðlantý r iken yukarda belirtilen deney iþlem basamaklarýný sýraylauygulayýnýz.Tüm ölçümleri gözlemleyip kaydediniz.-Fucoult freni yardýmýyla motoru nominal gücünde yükleyip,motor baðlantý l ve r deki konumda çalýþtýrýp yukardaki deney iþlem basamaklarýný sýrayla uygulayýnýz.Tüm ölçümdeðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.-Hýz kontrolcü kullaným katoloðunu inceleyip asenkron motor kontroluyla ilgili kalkýþ ,du-ruþ rampa deðerleri,jog çalýþma v.b gibi farklý konumda çalýþmalar yapýp gözlemleyiniz.-Hýz konrtolcüyü bilgisayardan kontrol-kumanda ediniz.-Farklý parametreler yapýlan çalýþma sonundaki gözlemlerinizi kaydediniz.-Her çalýþmadan sonra standart parametrelere dönünüz.

175



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 40 :ÜÇ FAZLI ROTORU SARGILI ASENKRTON MOTORA YOLVERME

Deneyin amacý :Rotoru sargýlý asenkron motorun yol almasý,rotor sargýsýna seri direnç baðlanmasý,direnç deðerlerinin tesbiti,kalkýnma akýmý,kalkýnma momenti v.b hakkýnda

.



ENERJÝ ANA

Þekil 40.1:Üç faz rotoru sargýlý asenkron motora yol verme-devir ayarý deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

MM

NPEA2

A1 L

Y-036/024


Y-036/018

M3

- +

2

2

-Üç faz doðrutucu

Y-036/051

-Üç faz 25+25 W direnç

Y-036/018

u v w

x y z

DEVÝR AYARI

- +

3

L1 L2 L3

2 2

K

L

M

R

Y-0

36/0

65

bilgi-beceri edinmektir.

-Üç faz rotoru sargýlý asenkron motor

-Ayarlý reosta 100 W 500w-Üç faz sigorta-þalter

Y-036/065

176


K. DEVRE ENERJÝ



PE

L1

N

PE

Y-036/024Y-036/018

Þekil 40.2:Üç faz rotoru sargýlý asenkron motra yol verme-devir ayarý devre þemasý.

M

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uf

L

N

A1

A2

V

If

PE

u v w

x y z

3M

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

NL2

L3

K

L

M

PE

u v w

x y z

3M

K

L

M

25W

1.kademe

2.kademe

25W

Diren

ç guru

bu

Y-036/018

3 faz enerji

Motor milinefucoult frenibaðlanýyor

Þekil 40.3:Üç faz rotoru sargýlý asenkron motra rotor devresine kademeli seri direnç sokarak yol verme devre þemasý (þemanýn eksýk kýsmý40.1 40.2aynýsý)

PE

177



Bilgi :Rotoru sargýlý asenkron motorun yapýsý :

Asenkron motorlar sýnýfýna dahil edilen bu motorlarýn rotor sargýlarý kýsa devre edilme-miþ olup kalkýnma ve özelliklerinin iyileþtirilmesi için rotor devresine seri dirençler baðla-nýr.Rotoru sargýlý asenkron motorun stator yapýsý, kýsa devre çubuklu-sincap kafesli rotorlu asenkron motorlarýn stator yapýsýnýn aynýsýdýr.Rotor sargýlarý devre baðlantýlý lolarak üç fazlý yapýlýr, rotor ve stator ayný sayýda kutup’a sahiptir rotor sargý uçlarý mil üzerine yerleþtirilmiþ bileziklere baðlýdýr.Bileziklerde karbon fýrçalar üzerinden, baðlantýkutusundaki terminallerle irtibatlýdýr.

Rotor baðlantý uçlarý

K,L,M veya küçük harfle u,v,w olarak adlandýrýlýr.rotor uçlarý bu baðlantý noktasýndan kýsa devre edilir veya kalkýnma özelliklerinin iyileþti-rilmesi için seri ayarlý direnç baðlanýr.

Rotor sargýsýna direnç baðlanarak motorun çalýþmasýna etki eden faktörler;

Kalkýnma momentini etkilerKalkýnma akýmýný etkilerRotor akýmý-gerilimi arasýndaki faz kaymasýný azalýrDeðiþik yüklerde motor devir sayýsýný etkilerRotor devresi sargýlarýnda baðlantý olmaz ise açýk devrede rotor dönmez!

Rotoru sargýlý asenkron motora yol verilirken þu iþlemler yapýlýr.

Dirençlerin tamamý (ayarlý) rotor sargýlarýna sokulur.Motorun satatoruna anma gerilimi uygulanýr.Rotor dönmeye baþlayýnca devir yükseldikçe dirençler kademe kademe devreden çýkarýlýr.Direnç kademeleri son konuma ðetirildiðinde rotor sargýlarý kýsa devre edilmiþ olup motor kýsa devre rotorlu asenkron motor gibi çalýþýr.

Rotoru sargýlý asenkron motorun stator sargýlarý diðer asenkron motor gibi l veya rbaðlantý yapýlýr.Rotoru sargýlý asenkron motorlarýn rotor sargýlarýna baðlanan dirençle kalkýnma momenti yükseltilip, kalkýnma akýmý küçültülür.

0100 80 60 40 20 0

1234

S

Baþlangýç alaný

Kalkýnma alaný

Kalkýnma eðrisiM

Þekil- 40.4 Rotoru sargýlý asenkron motorda çeþitli rotor direncinde kayma-moment eðrisi

178



U I CosjWYol alma AÇIKLAMA


nU I CosjW VA VAR

Normal çalýþmada

-Þekil 40.1 40.2 deki deney devresini kurunuz.


Not:*Deneyin uygulanmasýnda rotor sargýlarý çýkýþýndaki gerilim üç faz köprü diyodla doðrultulup,köprü diyod çakýþma ayarlarý reosta baðlandýðýnda rotor üç faz sargýlarý eþ-


deðer ayarlý dirençle devreye baðlanmýþ olur.bu uygulamada ayarlý reosta ile rotoru sar-gýlý asenkron motorun devir ayarý,kalkýnma akýmý v.b ilgili unsurlar kontrol-ayar edilebilir.

*Þekil 40.3 deki uygulama iki kademe seri direnç rotor devresine sokularak motorun kontrollu yol almasý saðlanýr.*Bu uygulamalar manuel yapýmýn ötesinde,elektromekanik kumanda devre eleman-larý ile otomatik kontrol-kumanda sistemiyle yapýolýr.

-Motor stator devresi l baðlý,yüksüz ve ayarlý reosta (direnç) maksimun deðerde ikenmotor stator devresine nominal gerilimini uygulayýnýz.-Ayarlý reosta ile direnci küçültüp motor nominal devrine ulaþýnca direnci kýssa devre ediniz.-Yol alma anýnda ve normal çalýþma konumunda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) gözlemleyip kaydediniz.-Fucoult freni yardýmýyla motoru nominal gücünde yükleyip yukarýdaki deney iþlem basa-maklarýný sýrayla uygulayýnýz.Her konumda ölçüm deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Ayarlý reosta direncini küçültüp büyüterek yük altýnda motorun; n,I,Cosj,W,VA,VAR de-ðerlerini gözlemleyip analiz ediniz.-Motor stator devresi r baðlý iken yukardaki deney iþlem basamaklarýný sýrayla uygulayýp tüm ölçüm deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Motor stator devresi l ve r baðlý olarak yapýlan deneydeki gözlemlerini kýyaslayarak analiz ediniz.

-Labratuvar imkanlarýnýz uygun ise þekil 40.3 deki deney devresini kurunuz,manuel veya otomatik olarak rotoru sargýlý asenkron motora rotor devresine iki kademeli seri dirençleyol verilip çalýþmasýný yüksüz-yüklü konumda uygulayýnýz.-Yukarýda belirtilen deney iþlem basamaklarýný bu sistem içinde sýrayla uygulayýp gerekliölçüm deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

179



Deðerlendirme :

Soru 1: Rotoru sargýl asenkron motor ile kýsa devre çubuklu asenkron motoru karþýlaþtý-

Soru 2: Rotor devresinde ayarlý reosta olmasýnýn ne gibi avantaj ve dezavantajlarý vardýraçýklayýnýz?Soru 3: Ýki veya bir kademeli sabit deðerli direnç ile yol almasýnýn ne gibi avantaj deza-vantalarý vardýr açýklayýnýz?Soru 4: Rotor devresindeki direnç deðeri kalkýnmada neyi etkiler büyük deðerli dirençle

leyere açýklayýnýz?Soru 5: motor normal çalýþýrken devreye (rotor) direnç sokulursa ne olur deneyip gözlem-

soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

rýnýz?

çok küçük deðerli direnç baðlayýp gözlemlerinizi ve etkilerini açýklayýnýz?

180



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 47 :BÝR FAZLI YARDIMCI SARGILI VE ÇÝFT KONDANSATÖRLÜ ASENK-

Deneyin amacý :Bir fazlý yardýmcý sargýlý-kapasitörlü motorlarý tanýmak çalýþma özellikle-rini çýkarmak dönüþ yönü iþlemini yapmak.

.



ENERJÝ ANA

Þekil 47.1:Bir fazlý asenkron motorun boþ çalýþmasý-dönüþ yönü deðiþimi deney baðlantý þemasý.

A.C/D.C ENERJÝ

-Jog butonu

Y-0

36/0

14M

1

-Bir fazlý asenkron motor

PE

c

Y-036/062

Y-036/001Y-036/003Y-036/014Y-036/042

RON MOTORUN BOÞÇALIÞMASI DÖNÜÞ YÖNÜ DEÐÝÞTÝLMESÝ

M3

PE

M3

PE

M3

PE

M3

PE

S

CS

CD

Z1

Z2 U2

U1

S

CS

CD

Z1

Z2 U2

U1

S

CS

CD

Z1

Z2 U2

U1

S

CS

CD

Z1

Z2 U2

U1

S

CS

CD

Z1

Z2 U2

U1

a) Yardýmcý sargýlý saða dönüþ e) Yardýmcý sargýlý sola dönüþ

d) Kalkýnma-daimi kondansatörlü

c) Kalkýnma kondansatörlü

b) Daimi kondansatörlü

206


K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 8 (8 NİSAN 2015)


N

PE

Y-0

36/0

14

Þekil 48.2:Bir fazlý asenkron motrun boþ çalýþmasý dönüþ yönü deðiþtirilmesi

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

devre þemasý.Bilgi:

M1

PE

S

C S

C D

Y-0

36/0

14

M1

PE

S

C S

C D

Z1

Z2

U1

U2

Z1

Z2

U1

U2

a)Kalkýnma-daimi kondansatörlü saða dönüþ b)Kalkýnma-daimi kondansatörlü sola dönüþ

Ev,büro,küçük iþ yerlerinde genellikle bir fazlý þebekeyle beslenen yerlerde bir fazlý asenkron motora gereksinim vardýr.Sanayinin güçük güçlü tariklerinde de bu motorlarkullanýlýr.Genellikle küçük güçte yapýlýrlar maximun güç deðeri 2KW’ta kadardýr.Bir fazlý asenkron motorlar yapý itibariyle üç fazlý asenkron motorlara benzerler stator-da ana-yardýmcý sargý olmak üzeri iki tür ve özellikte sargý bulunmakla beraber,sargýyerleþimleri 90 (derece) dir.Bir fazlý asenkron motorun kalkýþ momentini oluþmasý için

0

ana-yardýmcý sargýdan geçen akýmlar arasýnda faz farký (90 ) oluþturulmasý gerekir bunun için sargý kesit-sipir sayýsý yanýnda yardýmcý sargý devresine seri kondansatörbaðlanýr ayurýca kalkýþ amaçlý (yol vermede) ikinci kondasatör parelel baðlanýr.Bir fazlý motorlarda ana sargý doðrudan þebekeye yardýmcý sargý ile seri kondansatörlebirlikte ana sargýya parelel baðlanarak ayný þebekeden beslenir.Kalkýþtan sonra motorsenkron hýzýn %75-80 ulaþýnca yardýma sargý devresi veya kalkýþ kondansatörü ayrýbir düzenekle devreden çýkartýlýr.Bu motorlar tasarlanýrken yardýmcý sargý daimi devre-de veya kalkýþ devrede olacak þekilde tasarlanýr,kullanýmdada bunlara uyulmasý gere-kir.Yardýmcý sargý veya kalkýþ kondansatörünü devreden çýkarmak için,santrofüj (mer-kez kaç) anahtar manyetik akým rolesi,start role,terminstörlü elektronik role v.b. gibiçeþitli düzeneklerle yapýlýr.Bir fazlý asenkron motorlara yol verme yöntemlerine göre 1)Yol verme kondansatörlü motor2)Daimi kondansatörlü motor3)Çift kondansatörlü motor olmak üzere üçe ayrýlýr.

0

207



U CosjWYüksüz kalkýnma AÇIKLAMA


VA



VARn


I

Deðerlendirme :

Soru 1: Bir fazlý motorlarýn yapý ve çalýþma pirensibini açýklayýnýz?Soru 2: Ana ve yardýmcý sargý ayný faza baðlandýðý halde iki sargýdan geçen (Ia) ana

Soru 3: Deneyde uyguladýðýnýz deðiþik baðlantýlardan çalýþma anýnda alýnan ölçüm de-

Soru 4: Bir fazlý yardýmcý sargýlý motorlarýn üretim çeþitleri ve kullaným yerlerini kýsaca

Soru 5: Deneyde kullandýðýnýz motor devir yönü deðiþimini elektro mekanik kumanda elemanlarýyla çalýþtýrýlmasýnýn güç ve kumanda devresini çiziniz?Soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

þimini gözlemleyin.

sargý akýmý (Iy) yardýmcý sargý akýmý arasýnda faz farký nasýl oluþur açýklayýnýz?

ðerlerin göre analiz yapýnýz?

açýklayýnýz?

Not:Deneyde kullanýlan (Y-036/014) bir fazlý yardýamcý sargýlý çift kondansatörlü motor belirtilen özelliðin dýþýnda uzun süreli çalýþmasý sakýncalýdýr.

-Sýrayla a,b,c,d, þýklarýnda belirtilen özellikte baðlantýlarý gerçekleþtiriniz,motor etiket de-ðerinde belirtilen nominal çalýþma gerilimini uyguýlayýnýz.Motor tasarlanýþ özelliðinin dý-þýndaki çalýþmalarda randýmanlý çalýþmayacaktýr hatta kalkýþta zorlandýðý zaman elle ilkhareketi kalkýþ momentini saðlamanýz gerekecektir.-Yukarda belirtilen konumlarýn her birinin çalýþmasýnda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) deðerlerini gözlemnleyip ayrý ayrý kaydediniz.-Motor kalkýnma-daimi (çift kondansatörlü) kondansatörlü konumda kalkýþ-normal çalýþ-ma konumundaki enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) deðer-lerini gözlemleyip kaydediniz.-Motorun dönüþ yönü deðiþtiren 47.2 a-b þýkkýndaki baðlantýlarý yapýp dönüþ yönü deði-

Farký usulde dönüþ yönü deðiþim baðlantýsýnýda uygulayýp çalýþtýrýn.

208



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 48 :BÝR FAZLI SARGILI ÇÝFT KONDANSATÖR ASENKRON MOTORUN

Deneyin amacý :Bu motorlarýn çalýþma koþullarýnda kalkýþ-devir güç-güç katsayýsý ara-sýndaki iliþkiyi incelemek,ayrýca kondansatörlerin motor çalýþmasýna etkisini incelemektir.

.



ENERJÝ ANA

Þekil 48.1:Bir fazlý yardýmcý sargýlý çift kondansatörlü asenkron motorun yüklü açlýþmasý

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

MM

NPEA2

A1 L

Y-0

36/0

24

-Fucolt freni

Y-0

36/0

14

M1

-Bir fazlý asenkron motor

- +

2

2

-3x15 yF kapasitif yük

22

PE

-3x30 yF kapasitif yük Y-036/062

c

c

c

Y-036/062Y-036/061

Y-036/001Y-036/003Y-036/014Y-036/024Y-036/061

deney baðlantý þemasý.

YÜKLÜ ÇALIÞMASI

209


S

CK

CD

Z1

Z2

U1

U2

K. DEVRE ENERJÝ



PE

N

PE

Y-0

36/0

24

Y-0

36/0

16

Þekil 48.2:Bir fazlý yardýmcý sargýlý çift kondansatörlü asenkron motrun yüklü çalýþmasý

M

A

P(+)

N(-)

0.....250v

Uf

L

N

A1

A2

V

If

L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

U,I,CosW,VA,VAR

L

N

L

PE

devre þemasý.

Bilgi:

Çift kondansatörlü (CK kalkýþ,CD daimi kondansatör) bir fazlý yardýmcý sargýlý motor-

M1

PE

S

C K

C D

larda,CK kalkýþ kondansatörü kalkýþ (yollama) süresince devrededir.Motor senkron hý-zý %70-80 deðerine ulaþýnca,merkez kaç anahtar,start role v.b gibi sistemlerle (CK) kalkýþ kondansatörü devreden çýkar.Kalkýþý tamamlayan motor daimi kondansatörlü motor gibi çalýþýr.Kalkýþ kondansatörü (CK) ile motorun kalkýþ momenti,daimi kondan-satör (CD) ile motorun güç katsayýsý Cosj ve verimini yükseltir.Kullanýlan (CD) daimi devre kondansatörü kalkýþ kondansatörüne (CK) göre küçük deðerlidir.Motorun boþ çalýþmasýnda kondansatör gerilimi 220v þebekede dahi 400-450v gibi seçilmelidir.Butür yeni daimi kondansatörü bulunan motorlarda motor yüklendikçe yardýmcý sargý aký-mý azalýr.Nominal gücünde veya nominal gücüne yakýn deðerlerde ana ve yardýmcýsargý akýmý deðerleri nominal deðerlerine ulaþýr ve motor verimi büyük olur.Motor no-minal gücün üzerinde yüklenirse yardýmcý sargý akýmý azalýr ana sargý akýmý çok artar.Bu durumda kayýplar artacaðýndan motor verimi düþer.Bu nedenden dolayý bu motor-lar nominal gücünde veya nominal güce yakýn deðerlerde kullanýlmalýdýr.Bu konuda kullanýlan motorlarda Cosj ve verim iyidir ayrýca gerilim düþümlerinide çok fazla etki-lemez.

210

Z1

Z2

U1

U2



U CosjWYüksüz kalkýnma AÇIKLAMA


VA



VARn


I

Deðerlendirme :

Soru 1: Motorun yüksüz-yüklü konumdaki kalkýþ momenti nasýldý açýklayýnýz ve buna et-

Soru 2: Deneyde kullandýðýnýz motor yapýsýna göre hangi özellikleri neden avantajlý

Soru 3: Motorun yüksüz-yüklü konumda kalkýþ normal çalýþmadaki Cosj deðerine dikka-

Soru 4: Nominal gücün üzerindeki yükte motor kayýplarýnýn artýþ ve verim düþüklüðü ne-

Soru 5: Bir fazlý yardýmcý sargýlý motorlarýn kalkýþ (yol alma) yöntemlerini kýsaca açýklayý-nýz?Soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

-Motor yüksüz iken nominal gerilimini uygulayýp kalkýþ ve normal çalýþma konumunu gözlemleyiniz. Bu konumda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.Kondansatörleri deðiþtirip deneyi tekrarlayýnýz.-Fucoul freni yardýmýyla motorun nominal gücünde yükleyip kalkýþ ve normal çalýþma ko-numlarýnda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ve n (devir) deðerlerinigözlemleyip kaydediniz.Daimi kondansatör deðerini deðiþtirip deneyi tekrarlayýnýz.-Motor yükünü nominal gücün %80 kadar yükleyip kalkýþ ve normal çalýþma konumlarýný yukardaki deney iþlem konumunu tekrarlayýnýz gerekli deðerleri gözlemleyip kaydediniz. -Motor yükünün Nominal gücün 1.3 katýna kadar yükleyip kalkýþ-normal çalýþma konum-larýný önceki deney iþlemi konumunda tekrarlayýp gerekli deðerleri gözlemleyip kaydedi-niz.

ki eden konumuda açýklayýnýz?

konuma getirmiþtir?

te alarak deðiþimin nedenlerini açýklayýnýz?

denlerini açýklayýnýz?

211



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 35 :BÝR FAZLI ÜNÝVERSAL MOTORUN ÇALIÞMASI

Deneyin amacý :Bir fazlý A.C üniversal (süpürge) motorunun incelenmesi yüklü yüksüz konumdaki elektriksel parametrelerin incelenmesi ve D.C uygulayýp çalýþmasýnýn izlen-

.



ENERJÝ ANA

Þekil 49.1:Bir fazlý üniversal motorun AC/DC çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ


Y-0

36/0

20

M1

-Bir fazlý üniversal gölge kutup motor

- +

Y-0

36/0

20

M

Y-0

36/0

04

L L

N N N N

LL(p)

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

a)Üniversal motorun A.C beslemesi b)Üniversal motorun D.C beslemesi

mesidir.

Y-036/001Y-036/003Y-036/020Y-036/004

PE

212


K. DEVRE ENERJÝ



L

N

PE

Y-0

36/0

20

M1

Y-0

36/0

20

M

L L

N N (p)N N

L(p)L

a)Üniversal motorun A.C beslemesi b)Üniversal motorun D.C beslemesi

L1 L2 L3 N

PEPE

L2 N

MPR-53U,I,CosjW,VA,VAR

L1 L3

L

N

PE

A

V

I

U

0.220V

Þekil 49.2 bir faz üniversal motorun AC/DC çalýþma devre þemasý

Bilgi :

Genelde D.A motorlarý ile A.A motorlarý birbirinden ayýran en belirgin özellik D.A mo-torlarýnda fýrça ve kollektörün bulunmasýdýr.Bu genellemenin dýþýnda kalan iki tür A.Amotorlarý vardýr bunlardan birincisi seri A.A motoru olup üniversal motor olarak bilinir,ikincisi ise bu yapýya benzeyen repülsion motordur bu motor çok üretilmemekte olupözel amaçlýdýr.Üniversal hem A.A hemde D.A akým kaynaklarýyla beslenirler,ayný etkin gerilimle bes-lendiði zaman birbirine benzer hýz-güç karekteristliði gösterir. A.A da üniversal motor-lar uygulanan A.C kaynaðýn frekansý 60Hz geçmez.Bu seri (üniversal) motorlarýn ençok kullanýldýðý yerler küçük güçlü ev aletleri,iþ yeri makina ve cihazlarýdýr bunlar;mutfak robotu,dükiþ makinasý,süpürge,el matkabý v.b gibi.Bu tip motorlar yüklendikçe devir sayýlarý hýzla düþersabit devir sayýsý gerektiren uygulamalar için uyðun deðildir.Bu seri (üniversal) motorlar günümüzde bazý detaylarda farklýlýk gösterselerde temelözellikleri ayný olup kullanma amaçlarýna bazý yapýsal detay farklýlýklarý gösterir.Bu motorlarýn hýz kontrolu genelde kademeli aralýklý deðerlerde kullanýlýr,bu da gerilim ayarý ile yapýlýr.Bu tür uygulamanýnda birbirinden farklý bazý elektrik-elektronik yarý ilet-ken mazemelerle yapýlan farklý uygulamalar olmakla beraber çok fazla kullanýlmama-sýnda seri direnç sokularakta devir ayarý yapýlmaktadýr.

213



U CosjWA.C uygulamada AÇIKLAMA


VA

-Þekil 49.1 a’daki deney devresini kurunuz.


VAR n


I

Deðerlendirme :

Soru 1: Seri (üniversal) motorun yapý ve çalýþma prensibini açýklayýnýz?Soru 2: Seri (üniversal) motorun AC/DC çalýþmasýný açýklayýp seri D.C makina A.C uygu-

Soru 3: Seri AC/DC çalýþan motorlarýn çeþitlerini farklýlýklarýný ve devir ayarýný yapýlýþ

Soru 4: Seri (üniversal) motorun A.C ve D.C uygulayarak çalýþma sýrasýndaki gözlemleri-

Soru 5: Üniversal motorun yüksüz yüklü çalýþmasýndaki ölçüm deðerlerini göz önüne ala-


-Seri (üniversal) motor,elektrik süpürgesi motoru olduðu için mekanizmasý süpürge fanyapýsýndadýr.Öncelikli nominal çalýþma A.C gerilimini uygulayýnýz.Enerji analizatörü para-metreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ile n (devir) deðerini kaydediniz.-Süpürge mekanizmasý fan (hava emiþ) kýsmýný elle kapatýp enerji analizatörü paramet-releri ve devrini gözlemleyip kaydediniz.-Deney devresine ayarlý A.C uygulayacak þekilde kurup kademe kademe gerilimi nomi-nal deðerine kadar artýrýnýz.Her konumda enerji analizatörü parametreleri ile deveri göz-lemleyip kaydediniz.-Fan (hava emiþ) kýsmý elle kapatýp enerji analizatörü parametreleri ile devri gözlemleyipkaydediniz.

-49.1 b þýkkýndaki deney devresini kurunuz.-Üniversal seri motora nominal akým deðerini aþmayacak þekilde kademe kademe D.C gerilimi uygulayýnýz.Her kademedeki U,I ve devri gözlemleyip kaydediniz.-Fan (hava emiþ) kýsmýný elle kapatýp U,I ve devri gözlemleyip kaydediniz.

I U n

larsak ne olur deneyip açýklayýnýz?

þeklini açýklayýnýz?

nizi açýklayýnýz?

rak açýklayýnýz.

214

D.C uygulamada



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 50 :BÝR FAZLI GÖLGE KUTUPLU ASENKRON MOTORUN ÇALIÞMASI

Deneyin amacý :Gölge kutuplu asenkron motorun yapýsý ve çalýþmasýný inceleyip hýz moment karekteristliðini analiz edip kullaným yeri ve özellikleri hakkýnda bilgi-beceri kazan-

.



ENERJÝ ANA

Þekil 50.1:Bir fazlý gölge kutuplu asenkron motorun çalýþma deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ


Y-0

36/0

20

M1

-Bir fazlý üniversal gölge kutup motor

- +

Y-0

36/0

04

L L

N N

L1 L2 L3 N

L1 L2 L3 N

maktýr.

Y-036/001Y-036/003Y-036/020Y-036/004

PE

215


K. DEVRE ENERJÝ



L

N

PE

Y-0

36/0

20

M1

L L

N N

L1 L2 L3 N

PEPE

L2 N

MPR-53U,I,CosjW,VA,VAR

L1 L3

Þekil 50.2 Bir faz gölge kutuplu asenkron motorun çalýþma devre baðlantý þemasý

Bilgi:

PE

Bir fazlý küçük güçlü asenkron motora yol vermenin bir çeþidide golge kutup kullan-maktýr.Ara sargý çýkýk kutup gövdeye sarýlmýþ olup gölge kutuplar stator üzerine kýsadevre edilmiþ basit halkadan oluþmaktadýr.Bu yapýdaki bir fazlý asenkton motorlara gölge kutuplu bir fazlý asenkron motor denir.Gölge kutup kullanýlmasýnýn amacý anakutpun oluþturduðu mantetik akýmýn belirli bölgedeki bir kýsmýnýn fazýnýn geciktirilip geri faz olmasýný saðlamaktýr.Bu konumda ana kutupun gölge kutup dýþýnda kalan kýs-mý manyetik akýþý maximun deðerinde ve gölge kutubun manyetik akýþýndan ileri faz-da dolayýsýyla ana kutup ile gölge kutup arasýnda faz farký oluþtuðundan dolayý motor bir yol alma (dönme hareketi) momenti oluþturur.Bu tür motorun hýz-moment karekte-ristliði daimi kondansatörülü motoru anýmsatýr.Bu motor çok küçük güçlü genelde 50w güçünde üretilip kullanýmlarý yaygýn olmakla beraber 1/4 HP gücüne kadar üretilir.Sabit hýz amaçlý uygulamalarda kullanýlan standart genel amaçlý motorlardýr.Ayrýca bumotorlarýn devir yönleri deðiþmez ancak motorun duruþ yönü deðiþtiðinde devir yönüdeðiþir.Bu motorlar fan-aspiratör v.s amaçlý kullanýlýr.


Not:*Deneyde kullanýlan gölge kutup motor küçük güçlü olduðunda enerji analizatörü ileküçük ölçüm deðeri ölçülemez ise yerine uygun ölçüm aletleri kullanýnýz.

216



U CosjWEnerji analizatörü AÇIKLAMA


VA


VARn


I

Deðerlendirme :

Soru 1: Bir fazla beslenen motorlarda döner alan nasýl meydana geliyor açýklayýnýz?Soru 2: Gölge kutup motorlarda döner alanýn meydana geliþini açýklayýp motorun donme

Soru 3: Bakýr halkalar (gölge kutup) neye göre belirlenir açýklayýnýz?Soru 4: Bakýr halkalar koparsa ne olur açýklayýnýz?Soru 5: Butür motorlarýn özellikle kullaným yerleri nelerdir açýklayýnýz?Soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

(ölçüm aletleri) parametre deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.

momentinin oluþumunu açýklayýnýz?

-Gölge kutup motorlara sýfýrdan baþlayarak nominal deðerine kadar A.C gerilim uygulayý-nýz.-Her konumda enerji analizatörü (ölçüm aletleri) parametre deðerlerini gözlemleyip kay-dediniz.-Gölge kutup motora direkt nominal gerilimini uygulayýnýz bu konumda enerji analizatörü

-Dönüþ yönü deðiþmediðini,besleme uçlarýný deðitirerek gözlemleyin.

217



91

Deney No : 6

Deneyin Adı : Asenkron Motorun Generatör Olarak Çalıştırılması

Teorik Bilgi : Sabit gerilim ve frekanslı bir şebekeye bağlı asenkron motorun miline diğer bir tahrik

motorunu akuple olarak bağlayalım. Tahrik motoru önce asenkron motoru yükleyecek şekilde tahrik

edilsin. Bu durumda asenkron motor yüklenmiş olarak 0<s<1 durumunda çalışmaktadır. Tahrik

makinasının fren etkisini milden kaldıralım. Milindeki yük azaldıkça asenkron motorun rotor devir sayısı

(n) gittikçe artar. Yük tamamen kaldırıldığında, yani boş çalışmada n devrine çok yakın bir değere ulaşır.

Bu işlemden sonra asenkron makinanın miline bağlı motor yardımı ile devir sayısını senkron devre

eşitleyelim (ns=nr). Bu durumda motorun stator bakır kayıpları Pcu1 ile stator demir kayıpları motorun

bağlı olduğu şebekeden karşılanırken, sürtünme ve rüzgâr kayıpları Ps-v tahrik motoru tarafından

karşılanmaktadır. Kayma sıfır değerindedir. Gerilim sabit olduğundan manyetik akısı ve bu akıyı

oluşturan I akımı da sabit kalır.

Tahrik motorunu hızlandırarak rotor devrini ns devrinin üzerine çıkaralım. Bu çalışma

durumunda kayma negatif olur. Genliği sabit kalan Ф akısı ise ns hızı ile dönmeye devam edecektir.

Fakat rölatif hareketi rotora ters olacaktır. Bu durumda asenkron motor generatör olarak şebeke ile

paralel çalışmaktadır. Yani ns devri nr'e nazaran kayma hızı kadar geridedir. Bunun sonucu olarak

rotor sargılarında indüklenen E20.S geriliminin işareti değişmiştir. Bu durumda rotor akımının aktif

bileşeni de kaymaya bağlı olarak işaret değiştirir. I2 rotor akımı rotora nazaran ters yönde dönen bir

Ф2 mmk'i oluşturur. Bu kuvvet donuş yönüne ters etki yapan bir moment indükler. Bu moment rotoru

frenlediğinden asenkron makina generatör olarak çalışıyor demektir.

Asenkron Generatörün Kendi Kendini Uyarması:

Asenkron makinanın senkron devir üstünde tahrik edilmesiyle bağlı bulunduğu şebekeye

enerji verebildiğini gördük Bu durumda. asenkron motorun ihtiyaç duyduğu Φ mıknatıslanma akımını

şebekeden çeker. Asenkron motorun sargı uçlarına kondansatörler bağlamak suretiyle bu

mıknatıslama akımı şebekeden bağımsız olarak sağlanabilir. Asenkron motor aynı doğru akım

dinamosu gibi kendi kendini uyararak dışarıya gerilim verebilir. Boşta çalışan asenkron motorun

kayıplarını ihmal ettiğimizde şebekeden sadece Is akımı çeker, Bu akım ölçülerek Iμ-Ic yapılır. Bu

iki akım zıt olduğundan Ic+Iμ olacak. Dolayısıyla asenkron motor şebekeye bağımlı

kalmayacaktır. Iμ=Ic eşit olması demek kesişme noktalarında faz sargısı reaktansının Xc' ye eşit

olması demektir. XC=X1 Burada X1=X10/Ig olup, doyma derecesine bağlıdır Asenkron generatörün

kendi kendini uyarabilmesi için Xc<Xckr olmalıdır. Yani Xc. nin Xckr den küçük dolayısıyla C ‘nin Ckr’

den büyük olması gerekir.



92

Burada Ckr sabit f1 frekansında, kendi kendini uyarma sınırına tekabül eden kritik kapasite ve

Xckr kritik reaktif dirençtir.

μIU

=Xc 10kr ve

krkr Xc.f.π.2

1=C formülleri ile bulunur.

Bağlantı Şeması:

Asenkron generatör deneyi bağlantı şeması

Deneyde Kullanılan Cihazlar:

Sıra No

1 2 3 4 5 6


93

Deneyde Ölçülen Değerler:

U

(V)

I

(A)

Ic

(A)

P

(W) 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

İşlem Basamakları

1. Deney bağlantısını uygun bir şekilde kurunuz. :

2. Generatör olarak çalışmanın başlangıç koşullarını yerine getiriniz.

3. DA. motoru ve asenkron generatörün devir sayısını senkron devre kadar çıkartınız. Kendinden

uyartımlı D.A. dinamolarında olduğu gibi rotor dönerken asenkron makinanın artik

mıknatısiyetinden dolayı stator sargılarında az da olsa bir gerilimin okunması gerekir.

4. Şebeke tarafından sağlanan mıknatıslama akımının kondansatörler yardımı ile sağlanması için 3

no’lu şalteri kapatarak generatörün uçlarına kondansatörler bağlayınız. Böylece gerekli olan

mıknatıslama akımı (Im) kondansatörler tarafından sağlanmış olur.1 no'lu şalter kapatılarak

asenkron generatör artık paralel çalıştığı şebekeye elektrik enerjisi vermeye başlar.

5. 2 no'lu şalter kapatarak generatörü kademe kademe yükleyerek ölçü aletlerinde okuduğunuz

değerleri gözlemler tablosuna yazınız.

6. Doğru akım motorunun enerjisini keserek deneye son veriniz.

7. Deneyde kullandığınız ölçü aletlerini ve kabloları uygun bir şekilde yerlerine koyunuz.

Sorular ve Yanıtlar

1. Asenkron generatörün senkron generatöre nazaran üstünlükleri nelerdir?

2. Asenkron generatör nerelerde kullanılır? Sebeplerini açıklayınız.

3. Xc>Xckr olması durumunda asenkron generatör gerilim üretir mi?

4. Asenkron generatörün fazör diyagramını çiziniz.

5. Asenkron generatörün şebekeye paralel bağlanma şartlan nelerdir?

93


O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 51 :ÜÇ FAZLI ASENKRON MAKÝNANIN SEKRON ALTERNATÖR OLARAK

Deneyin amacý :Sekron alternatörün boþ çalýþmasýný inceleyip (n) devir ile gerilim-frekans ve uyartým akým gerilimi ile alternatör gerilim arasýndakiþ iliþkinin incelenip grafi-

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý-Raylý motor sehpasý


ENERJÝ ANA

Þekil 51.1:Üç faz asenkron alternatörün deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

-A.C motor sürücü

Y-0

36/0

15

M3


- +

Y-0

36/0

04

-Üç faz senkron makina

-Üç fazlý asenkron motor

Y-0

36/0

26 L1 L2 L3N

PE

L1 L2 L3N

PE NL

V WU

u v w

x y z

B Þ ÇALIÞMASI

PE

Y-0

36/0

21

G/M3

u v w

x y z

PE

ðinin çýkartýlmasý.

Y-036/001Y-036/003Y-036/004Y-036/015Y-036/026Y-036/021

ý

k

O

225


K. DEVRE ENERJÝ



XXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXX

N

PE

Þekil 51.2:Üç faz senkron alternatörün boþ çalýþmasý devre þemasý.

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uu V

Iu

L

L N PE L1 L2 L3 N

PEPE

L1 L2 L3 N

MPR-53

u wv

G1

Y-0

36/0

15

M3

u v w

x y z

PE

Y-0

36/0

21

G/M3

u v w

x y z

PE

PE


Not:Sekron makina nominal (etiket) deðerlerini dikkate alýnýz.

-Þekil 51.2-52.2’deki deney devresini kurunuz.-Senkron alternatörü,asenkron motor ve sürücü yardýmýyla nominal devirde döndürünüz(n=1500 d/dak) deney süresince devir sayýsýný sabit tutunuz.-Uyartým akýmý (Iu) sýfýrdan baþlayarak kademe kademe nominal deðerin 1.2 katýna ka-dar arýtýnýz.Her kademede enerji analizatörü parametrelerinden U(L-N,L-L),frekans deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Uyartým akým (Iu) ve gerilim Uu ayarlayarak senkron alternatör uç gerilimi L-N=200vL-L=380v ve frekans=50 Hz deðerin oluþtuðu devir (n),Iu,Uu deðerlerini gözlemleyip kay-dediniz.-Deneyde (Iu) uyartým akýmý ve devir (n) ile uç gerilimi arasýndaki iliþkiyi alýnan ölçüm deðerleri ile gözlemleyip analiz ediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.

U,Hz

226



IuAÇIKLAMA


Uu U

Deðerlendirme :

Soru 1: Boþ çalýþmada senkron alternatörün devri neden sabit tutulur,sabitte bozulursa

Soru 2: Uyartým akýmý (Iu) nominal deðerinin üzerinde arttýðý zaman alternatör gerilimi

Soru 3: Alternatör nominal deverinde dönerken (n=1500 d/dak) uyartým akýmý (Iu=0) sýfýr

dokunulursa ne olur açýklayýnýz?Soru 4: Uyartým akýmý yönü deðiþirse alternatör gerilim verirmi neden açýklayýnýz?Soru 5: Deneyde alýnan deðerlerle alternatörün boþ çalýþma eðerisini çizip analiz ediniz?Soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

fDevir

n= d/dakUyartým Enerji analizatörü

ne oluyor gözlemlerinizi açýklayýnýz?

neden atrmaz açýklayýnýz?

ise alternatör uçlarýndaki gerilimi açýklayýnýz.Bu konumda alternatör uçlarýna çýplak elle

227



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 52 :ÜÇ FAZLI SEKNRON MAKÝNANIN SENKRON ALTERNATÖR OLARAK

Deneyin amacý :Senkron alternatörün yükte çalýþmasýný incelemek ve yüklere göre (omik-endüktif-kapasitif) alternatör uç gerilimindeki deðiþimleri incelemektir.

Araç Gereçler :

-Raylý motor sehpasý


ENERJÝ ANA

Þekil 52.1:Üç fazlý senkron alternatörün yükte çalýþmasý deney baðlantý þemasý.

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

-A.C motor sürücü

Y-0

36/0

15

M3


- +

Y-0

36/0

04

-Üç faz asenkron makina

-Üç fazlý asenkron motor

Y-0

36/0

26

L1 L2 L3N

PE

L1 L2 L3N

PE NL

V WU

u v w

x y z

YÜKLÜ ÇALIÞMASI

PE

Y-0

36/0

21

G/M3

u v w

x y z

PE

Y-036/001Y-036/003Y-036/004Y-036/015Y-036/026Y-036/021

ý

k

Y-0

36/0

51

Y-036/056 Y-036/057 Y-036/058

-Üç faz sigortalý þalter-Üç faz ayarlý omik yük-Üç faz ayarlý kapasitif yük-Üç faz ayarlý endüktif yük

Y-036/051Y-036/056Y-036/057Y-036/058

REZÝSTÝF ENDÜKTÝF KAPASTÝF


228


K. DEVRE ENERJÝ



XXXXXXXXXXXX XXXXX

N

PE

Þekil 52.2:Üç fazlý senkron alternatörün yükte çalýþmasý devre þemasý.

A

P(+)

N(-)

0.....200v

Uu

V

Iu

L

L N PE

L1L2L3N

PEPE MPR-53

u wv

G1

Y-0

36/0

15

M3

u v w

x y z

PE

Y-0

36/0

21

G/M3

u v w

x y z

PE

PE


Not: Deneyde kullanýlan makinalarýn nominal deðerlerine dikkat ediniz.

-Þekil 52.1-52.2’deki deney devresini kurunuz.-Senkron alternatörü döndüren asenkron motoru sürücü ile çalýþtýrp alternatör devir sayý-sýný nominal devrine (n=1500 d/dak) ayarlayýnýz.-Senkron alternatörü nominal ikaz Iu,Uu ayarlayýp nominal uç gerilimini vermesini saðla-yýnýz.-Senkron alternatörün uyartým akýmýna baðlý (Iu) ile devir sayýsý (n=1500 d/dak) deneysüresince sabit tutunuz.-Senkron alternatörün çýkýþýna baðlý enerji analizatörü parametrelerden boþta gerilim fre-

kansýný takometre ile (n),ikaz devresinden Iu,Uu deðerini gözlemleyip kaydediniz.-Senkron alternatör çýkýþýndaki sigorta-þalteri kapatýp önce reziftif yükle kademe kademe nominal yükün 1,2 kadar yükleyiniz.Her konumda enerji analizatörü parametreleri

L1L2L3N

Deneyde kullanýlan yük-makina ve diðer modüllerin toprak klemenslerini irtibatlan-dýrýnmýz.

U,ICosj,W,VA,VAR ile n,Iu,Uu deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Rezistif yükü devre dýþý býrakýnýz.

CLR

U,I,CosjHz,W,VA,VAR

229



Iu AÇIKLAMA


UuI

Deðerlendirme :

Soru 1: Rezistif,endüktif,kapastif yüklerde alternatör uç gerilimi nasýl deðiþti açýklayýnýz?Soru 2:Alternatörün baþtaki uç gerilimi ile rezistif,endüktif,kapastif yükteki gerilim düþümü

Soru 3: Endüvi ve reaksiyon nedir,yük yük cinsine göre endüvi reaksiyonu alternatör ge-

Soru 4: Farklý yüklerde,alternatör yüklendikçe deðiþen alternatör uç gerilimini sabit tut-

Soru 5: Alternatör yükte çalýþmasý karekteristliðini açýklayýnýz?soru 6: Deney sonu gözlemlerinizi açýklayýnýz?

fn

Enerji analizatörü parametreleri

-Endüktif yük her faz dengeli ve dengesiz olacak þekilde kademe kademe nominal yükün 1,2 katýna kadar yükleyiniz.Her konumda enerji analizatörü parametreleri I,U,Cosj,W,VAVAR ile n,Iu,Uu deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Endüktif yükü devre dýþý býrakýnýz.-Kapastif yükü kademe kademe yükleyiniz.Her konumda enerji analizatörü parametreleri I,U,Cosj,W,VA,VAR ile n,Iu,Uu deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.Önemli unsur kapastif yük arttýkça alternatör uç gerilimindeki artýþý nominal deðeri geç-memesi için uyartým akýmýný azaltýnýz.-Kapstif yükü devre dýþý býrakýnýz.-Rezistif,endüktif,kapastif hepsini ayný anda devrede olacak toplam yük nominal deðerin%80’nýný geçmemeli.Bu konumda yükleme kademe kademe yapýlmalý ayrýca sýrayla yükün çoðunlðu rezistif,endüktif ve kapastif olarak ayarlanmalý .Her bir konumda enerji analizatörü parametreleri I,U,Cosj,W,VA,VAR ile n,Iu,Uu deðer- lerini gözlemleyip kaydediniz.-Enerjiyi kesip deneyi sonlanrýnýz.

U CosjW VA VAR

ve regülasyon ne oldu açýklayýnýz?

rilimini nasýl etkiler açýklayýnýz?

mak için neler yapýlýyor açýklayýnýz?

*%Rg= Ea-UtUt

%Rg: Yüzde gerilim regülasyonuEa : Alternatör boþtaki uç gerilimiUt : Alternatör tam yükteki uç gerilimi

230



O I

ENERJÝ GÝRÝÞÝ

D.C GÜÇ KAYNAÐI


L1

L2

L3

N

PE

Deney no 55 :ÜÇ FAZ SENKRON MOTORUN YÜKTE ÇALIÞMASIYLA SENKRON

Deneyin amacý :Senkron motorun uyartým akýmý (Iu) ile yük akýmý I arasýndaki ve Cosj deðiþimini incelemektir.

Araç Gereçler :-Enerji üniteli deney masasý-Raylý motor sehpasý-Üç faz varyak

- Jaglý kablo ,IEC fiþli kabloTakometre ,

ENERJÝ ANA

Þekil 55.1:Üç faz senkron motorun yükte çalýþma deney baðlantý þemasý

A A

V VA.C D.C

AYAR

A.C/D.C ENERJÝ

Y-0

36/0

04

A

V

D.C A.C

+

-

+-AYAR N L3 L2 L1

M M

NPE

A2

A1L

Y-0

36/0

24


ELEK.MULTÝ

PE

U V W

X Y Z

M/G3

K

I

Y-0

36/0

21

-Üç faz asenkron makina-Enerji analizatörü

N L3 L2 L1

N L3 L2 L1

PE

MOTORUN “V” EÐRÝSÝNÝN ÇIKARILMASI

Y-036/001Y-036/003Y-036/002

Y-036/024

Y-036/021Y-036/004

238


K. DEVRE ENERJÝ

DENEY 11 (6 MAYIS 2015)


N

PE

Þekil-55.2 Üç fazlý senkron motorun yükte çalýþmasý devre þemasý

A

P(+)

N(-)

0.....250v

Uf V

If

PEPE

L1L2L3N

MPR-53

U,I,CosjW,VA,VAR

L

M M

NPE

A2

A1L

Y-0

36/0

24

PE

U V W

X Y Z

M/G3

K

I

Y-0

36/0

21

A

P(+)

N(-)

0.....250v

Uu V

If

N

PE

L1

L1L2L3N

L2

L3

Bilgi :

Senkron makinalar tesisin güç katsayýsýný (Cosj) düzeltilmesinde kullanýlýr.Bunun içinsenkron motorun uyartým akýmý (Iu) ayarlanarak motorun omik (rezistif),endüktif ya dakapastif özellikte yük gibi çalýþmasý saðlanýr.Bu konum belirli bir yük konumunda güç katsayýsý Cosj=1 yapan uyartým akýmýndan daha küçük bir uyartým motor endüktifdaha büyük uyartým akýmlarýnda ise kapstif özellikte çalýþýr.Yük akýmýnýn uyartým akýmýna göre deðiþimi “V” harfine benzediði için Iy=f (Iu) eðrile-ne “V” eðrisi denir.Ayný deneyde Cosj=f(Iu) uyartým akýmýna göre Cosj deðiþimi eðri- sinde elde edilir,bu eðride ters “ ” dir.Bu eðriler yardýmýyla hangi yükte ne kadar uyar-tým akýmý gerektirdiði ve ayný zamanda motorun hangi uyartým deðerinde hangi özel-likte çalýþtýðý anlaþýlýr.


-Þekil 55.1 , 55.2 deki deney devresini kurunuz.-Deneyde kullanýlan senkron motor küçük güçlü olduðundan asenkron motor gibi boþtaçalýþtýrýnýz.

239



Iu AÇIKLAMA


UuI

Deðerlendirme :

Soru 1: Senkron motorun farklý elektiriksel yük özelliðinde çalýþmasýný saðlayan etkeni

Soru 2: Deneyde alýnan deðerlerle (Iy) yük akýmý ile (Iu) uyartým akýmý arasýndaki deðiþi-

Soru 3: Senkron motor boþ çalýþma ile yükteki çalýþmada ayný uyartým (Iu) akýmý ile ayný

Soru 4: Bütün özelliklerde tam yükte çalýþýrken yük tamamen alýndýðýnda senkron motor

Soru 5: Sistemimizde bir senkron motorun kapastif özellikte sürekli çalýþmasýnýn ne kat-

nEnerji analizatörü

U CosjW VA VAR

açýklayýnýz?

-Senkron motor boþta çalýþýrken (Iu) uyartým akýmýný ayarlayarak Cosj=1 olmasýný sað-layýnýz.Bu konumda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ile Iu,Uu, ve n

- Enerjiyi kesip deneyi sonlandýrýnýz.


deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Uyartým akýmý (Iu) Cosj=1 yapan deðerden daha küçük deðere düþürüp (endüktif) öl-çüm aletlerini gözlemleyip deðerleri kaydediniz.-Uyartým akýmýný (Iu) Cosj=1 deðerden daha büyük deðere yükseltip (kapastif) ölçüm aletlerini gözlemleyip deðerleri kaydediniz.-Senkron motorun fucoult freni yardýmýyla önce ½ yükte sonra tam yükte yükleyip uyar-tým akýmý (Iu) ayarlayarak senkron motoru omik (rezistif) ,endüktif,kapastif özellikte çalýþ-masýný saðlayýnýz.-Yukarýda belirtilen bütün konumlarda enerji analizatörü parametreleri U,I,Cosj,W,VA,VAR ile Iu,Uu, ve n deðerlerini gözlemleyip kaydediniz.-Senkron motoru boþ konuma getiriniz.

mi veren “V” eðrisini açýklayýnýz; ayný deðerlerde Cosj ile Iu arasýndaki deðiþimi veren ters V eðrisinide açýklayýnýz?

özellik gösteriyormu gözlemleyip bu konumu deneyde alýnan deðerlerle açýklayýnýz?

özellik deðiþtiriyormu açýklayýnýz?

kýsý olur açýklayýnýz?

240



DENEYLER

1)

2014 2015 BAHAR Y.Y. ELEKTRİK MAKİNALARI...

Documents

Transcript of 2014 2015 BAHAR Y.Y. ELEKTRİK MAKİNALARI...