РАЗБИРАЊЕ НА КРИМИНАЛОТ ОД ОМРАЗА

РАЗБИРАЊЕ НА КРИМИНАЛОТ ОД

ОМРАЗА

Издадено од страна на ОБСЕ Канцеларија за демократски институциии човекови права Ул. Миодова 1000-251 ВаршаваПолскаwww.osce.org/odihr © OSCE/ODIHR 2012

Сите права се задржани. Содржината на оваа публикацијаможе слбодно да се употребува и умножува за образовнии други некомерцијални цели под услов таквата репродукцијада е придружена со назначување на OSCE/ODIHR како извор.

ISBN_______Дизајнирано од Беате ВегнерПревод од англиски: Даниела БрајковскаЛектор: Елена ГеоргиевскаПечати_____

сОДржина

Што претставува криминалот од омраза? Зошто криминалот од омраза треба да се третира поинаку отколку другите видови на криминал?

Како да се идентификува криминалот од омраза?

Одговорот на правосудните органи и органите за спроведување на законот

Одговорот на локалните власти

Меѓународни и регионални стандарди

7

9

10

11

14

15

6

ВОВЕД

Криминалот од омраза се заснова на предрасуди. Тој може да се појави насекаде; ниту едно општество не е имуно на влијанието на предрасудите и нетолеранцијата. Поединечните појави на криминал од омраза во себе го носат зачетокот на потенцијални конфликти, затоа што можат да ескалираат и во однос на бројот на погодени лица и во однос на интензитетот на насилството. Кругот на насилство може да се прекине доколку се прифати погоре наведеното и доколку се преземат одлучни мерки.

Оваа брошура има за цел да им помогне на полицијата, обвинителството, законодавците, на локалните власти и на граѓанските организации подобро да го разберат проблемот на криминалот од омраза. Во брошурата се објаснува значењето на криминалот од омраза и се даваат предлози како властите и локалните заедници да го спречат и како подобро да одговорат на криминалот од омраза.

Брошурата е изготвена од Канцеларијата на ОБСЕ за демократски институции и човекови права (ODIHR) заедно со Мисијата на ОБСЕ во Скопје. Брошурата не претставува сеопфатен прирачник за криминалот од омраза. За оние кои би сакале повеќе информации, Информативниот систем на ODIHR за толеранција и недискриминација (http://tandis.odihr.pl/) нуди неколку алатки и специјализирани прирачници на повеќе јазици.

РАЗБИРАЊЕ НА КРИМИНАЛОТ ОД ОМРАЗА

7

Примери за случаиЛица со спреј испишале графити со верски и етнички навреди на верските објекти и ги сквернавеле гробиштата во соседното село во кое жителите се припадници на друга вероисповед. Верските објекти биле видливо оштетени. Ова претставува криминал од омраза. Графитите се доказ за мотивот заснован на предрасуда, иако омразата на извршителите не е насочена кон кое било конкретно лице.

Што претставува криминалот од омраза?

Криминалот мотивиран од нетолеранција кон одредена група во општеството се опишува како криминал од омраза. Криминалот од омраза го сочинуваат два елемента:➞ Прво, делото мора да биде квалификувано како кривично дело во Кривичниот законик. ➞ Мотивот за извршување на делото мора да е заснован на одредена предрасуда.

„Мотив заснован на предрасуди“ значи дека сторителот го избира целта на казнивото дело врз основа на заштитените карактеристики. ➞ Целта на казнивото дело може да биде лице, повеќе лица или имот

кои се поврзуваат со одредена група чии припадници споделуваат одредена заштитена карактеристика.

➞ Заштитена карактеристика претставува основна или суштинска карактеристика која ја обележува групата, како, на пример, „раса“, вероисповед, етничка припадност, јазик или сексуална ориентација.

За да се квалификува делото како криминал од омраза не е задолжително сторителот на делото да чувствува омраза. Напротив, доволно е само мотивот за извршување на делото да се заснова на предрасуда. Предрасуда значи дека лицето негува идеи со предрасуди за одредено лице или група. Со оглед на тоа што криминалот од омраза се извршува поради она што го претставуваат лицето, лицата или имотот кои се објект на извршување на делото, сторителот може воопшто да нема никакви чувства за поединечната жртва.

Кривично дело + мотив заснован на предрасуда = криминал од омраза

8

Кривичниот законик содржи одредба која предвидува изрекување на построга казна за секое кривично дело кое е извршено со мотив заснован на предрасуди.1 Ова значи дека осудените за кривични дела кои вклучуваат, на пример, телесна повреда или оштетување на имот, можат да се добијат зголемени казни од судијата ако е пресудено дека е извршено поради мотивот заснован на предрасуди.

Исто така, има и посебна одредба која забранува однесување со кое се поттикнува национална, расна или верска омраза, несогласување или нетолеранција.2

1 Членот 39 став 5 од Кривичниот законик го предвидува следново: При одмерување на казната судот посебно ќе има предвид дали кривичното дело е сторено против лице или група на лица или имот, непосредно или посредно, поради неговото или нивното национално и социјално потекло, политичкото и верското убедување, имотната и општествената положба, полот, расата или бојата на кожата. 2 Кривичен законик, член 319.

Жртвите на криминалот од омраза

Секој може да биде жртва на криминал од омраза, иако припадниците на ранливите заедници се најчестите жртви. Исто така, криминалот од омраза се извршува и против имот во сопственост на припадници на заедниците или имот кој се поврзува со истите, како што се верски објекти.

Во однос на сите дела на криминал од омраза мора да се постапува подеднакво сериозно, без оглед кој е жртвата и кој е сторителот.

ДОмаШната рамКа ВО ОДнОс на КриминалОт ОД Омраза

Примери за случаиДодека се возеле со автобус на училиште, група на средношколци етнички навредувала и физички нападнала друга група на средношколци затоа што истите се од друга етничка група. Етничките навреди кои му претходеле на нападот се индикација за мотив заснован на предрасуда. Пред инцидентот немало други несогласувања или караници меѓу двете групи, што уште повеќе нагласува дека причината за нападот бил мотивот заснован на предрасуди.

9

мОжни жртВи на КриминалОт ОД Омраза ВО зЕмјата

Криминалот од омраза најчесто е насочен против: ➞ Припадници на различни етнички заедници.➞ Верски и свети објекти, како што се цркви, џамии и гробишта, како

и приватен имот кој го поседуваат припадниците на етничките или верските заедници.

➞ Ромите. ➞ Припадници на сексуални малцинства. Во сите земји, припадниците

на оваа група особено се подложни на криминал од омраза; нападите често се случуваат на јавни места.

➞ Внатрешно раселените лица, кои се често изолирани и ранливи. Криминалот на омраза против овие заедници испраќа моќна порака на нетолеранција и предизвикува големо ниво на страв.

зошто криминалот од омраза треба да се третира поинаку отколку другите видови на криминал?

Постои тенденција на пораст на криминалот од омраза: Со оглед на тоа што сторителите сметаат дека дејствуваат во името на нивната заедница, тие чувствуваат дека нивните дела морално се оправдани. Доколку таа заедница делотворно не ги казни делата на криминал од омраза и од истите не се дистанцира, сторителите и останатите потенцијални сторители се охрабруваат да продолжат со нивните дејства и бројот на дела на криминал од омраза ќе расте. Постои тенденција криминалот од омраза да ескалира: Сторителите кои, прво, почнуваат со извршување на помали прекршоци, честопати продолжуваат со извршување на сè понасилни акти, доколку истите не се фатат и запрат. Затоа, дури и помалите прекршоци извршени со мотив заснован на предрасуди се опасни и бараат одлучен одговор.

Постои тенденција криминалот на омраза да создаде магичен круг на противреакции: Доколку жртвите и нивните заедници не се чувствуваат безбедни и заштитени од државните власти, многу е веројатно дека истите ќе преземат одмазднички дејства против припадниците на заедницата обвинета дека ги нападнала. Ова може да доведе до натамошни напади, создавајќи магичен круг на насилство кој води до сериозни општествени нарушувања. Ова е евидентна појава особено во земјите со историја на етнички конфликти.

10

Како да се идентификува криминалот од омраза

Показателите за предрасуди претставуваат еден или повеќе факти кои покажуваат дека делото може да е извршено со мотив заснован на предрасуди. Овие показатели обезбедуваат објективни критериуми според кои може да се донесе суд за можниот мотив, но не мора да значи дека докажуваат дека делата извршени од сторителот биле мотивирани од предрасуди. Показателите за предрасуди треба да се употребат при донесување одлука дали понатаму да се истражуваат ставовите и мотивите на сторителот.

Показателите за предрасуди се корисни за полицијата, обвинителите и граѓанските организации при анализата дали пријавеното дело можеби е криминал од омраза. Многу земји и организации дефинирале сопствени показатели за предрасуди. Следува листа на показатели за предрасуди, која не е исцрпна: Мислењето на жртвата/сведокот➞ Дали жртвата или сведокот сметаат дека инцидентот е мотивиран од предрасуди? Коментари, писмени изјави, гестикулации или графити➞ Дали осомничениот дал коментари, писмени изјави или направил

одредена гестикулација во однос на заедницата на која припаѓа жртвата?

➞ Дали на местото на инцидентот останале цртежи, знаци, симболи или графити?

➞ Доколку одреден имот бил предмет на нападот, дали истиот е објект или место од верско или културно значење, како, на пример, историски споменик или гробишта?

Расни, етнички, родови и културни разлики➞ Дали осомничениот и жртвата се разликуваат во однос на нивната

расна, верска, етничка/национална припадност или во однос на нивната сексуална ориентација?

➞ Дали има историјат на непријателство меѓу групата на која í припаѓа жртвата и групата на која í припаѓа осомничениот?

➞ Дали жртвата припаѓа на група која, според бројот на нејзините припадници, е многу помала од бројот на припадници на друга група во областа каде се случил инцидентот?

➞ Дали во времето на инцидентот жртвата била ангажирана во спроведување активности за унапредување на групата на која í припаѓа?

➞ Дали инцидентот се случил на датум од особено значење (на пример, верски или национален празник)?

11

Воените злосторства често се дела извршени со мотив заснован на предрасуди. Сепак, со оглед на тоа што воените злосторства претставуваат повреда на меѓународното право и ја засегаат вкупната меѓународна заедница, тие не се опфатени со категоријата на криминал од омраза. Најчесто, за воените злосторства судат меѓународни или специјални трибунали.

Уште еден фактор според кој се разликуваат се состои од тоа што за одредени воени злосторства потребно е да се докаже посебна намера (за геноцидот, на пример, потребно е да се докаже намерата за делумно или целосно уништување на групата која е предмет на нападот) што, пак, оди над докажувањето на предрасудите што е потребно за криминалот од омраза.

ВОЕни злОстОрстВа и Криминал ОД Омраза

Одговорот на правосудните органи и органите за спроведување на законот

Во најголем број случаи, не е неопходно да се докаже мотивот за извршеното дело. Со оглед на тоа што мотивот е сложено прашање и нема ограничување за видот на доказите кои може да се изведат, со цел истиот да се докаже, во однос на случаите на криминал од омраза потребно е полицијата, обвинителите и судиите да применат поинаков приод од приодот во однос на другите казниви дела.

Групи организирани од омраза➞ Дали на местото на настанот останале одредени предмети кои

сугерираат дека делото е извршено од паравоена или национално-екстремистичка организација?

➞ Дали има докази дека таква група е активна во дадената средина (на пример, постери, графити или летоци?)

Претходни инциденти/ криминал од омраза➞ Дали во истата средина имало слични инциденти? Кои биле жртвите?➞ Дали жртвата добивала вознемирувачки писма или телефонски повици

или дали била предмет на вербални навреди засновани на нејзината припадност или членство на групата која е цел на нападот?

➞ Дали жртвата се наоѓала во средината или близу до неа а која, вообичаено, се поврзува или во која, вообичаено, доаѓа одредена група (на пример, општински клуб или џамија, црква или друг верски објект)?

12

Европскиот суд за човекови права смета дека државите имаат позитивна обврска темелно да го истражат потенцијалниот расен мотив на казнивите дела. Судот во случајот Шечиќ против Хрватска (Šečić v Croatia) го истакнува следново: „... Државните власти ја имаат дополнителната обврска да ги преземат сите разумни чекори за да демаскираат каков било расистички мотив и да утврдат дали во настаните можеби своја улога имале етничката омраза или предрасудите. Доколку не ја исполнат оваа обврска и доколку расно-мотивираното насилство и бруталност се третираат подеднакво со случаите кои немаат расни предзнаци тоа би значело да се затворат очите пред специфичниот карактер на делата кои се особено деструктивни за основните права“.

ЕВрОПсКи суД за чОВЕКОВи ПраВа

Полицијата:Со цел да спроведе делотворна истрага на криминалот од омраза и да прибере податоци, полицијата мора да биде во состојба да го идентификува криминалот од омраза; притоа показателите за предрасуди се основната алатка. При распитот на сторителите треба да се истражува мотивот - многу сторители отворено го признаваат нивниот мотив, бидејќи сметаат дека останатиот дел од заедницата го оправдува и одобрува нивното однесување.

Прибирањето на податоци за криминалот од омраза е клучна алатка на органите за спроведување на законот. Кога се појавуваат такви тензии, тогаш на властите им се овозможува да откријат за кои локации треба да се определи поголема заштита за да се спречат идните казниви дела и на кои заедници им се потребни смирувачки пораки. Прибирањето на податоци води до подобра информираност и овозможува соодветна распределба на ресурсите. Обвинителите:Онаму каде е возможно тоа, обвинителите треба да покренуваат обвинителни акти според одредбите за криминалот од омраза содржани во кривичните законици. Во секој случај, дури и кога се работи за лесен прекршок, обвинителите треба да го сметаат делото за дело со отежнителни околности доколку е присутен мотивот. Ова треба да резултира со прибирање и изведување пред судот на докази за мотивот, дури и кога во Законикот не се предвидени одредби за отежнувачки околности на кривичното дело. Во отсуство на признание за делото, обвинителот може да земе предвид и други видови на докази:

13

ангелова и илиев против Бугарија (Angelova and Iliev v Bulgaria) (2005)Во 1996 година, господин Ангел Илиев починал откако бил претепан и избоден со нож од група тинејџери. Напаѓачите биле уапсени во рок од неколку часа; тие признале дека барале некој Ром за да го нападнат и ја изразиле својата омраза против Ромите и останатите малцинства. Против пет лица од напаѓачите било покренато обвинение за „особено цинично и безобразно хулиганство“, но во рок од девет години не биле преземени никакви дејства за да се изведат сторителите пред лицето на правдата. Европскиот суд за човекови права сметал дека Бугарија не ги исполнила своите обврски и дека е „целосно неприфатливо“ што и покрај целосната свесност за расистичките мотиви на сторителите, случајот веднаш не бил изведен пред суд.

➞ Криминалот од омраза често е придружен со вербални навреди или графити на местото на кривичното дело - суштински доказ за мотивот.

➞ Доколку музиката која ја слуша сторителот, литературата која ја чита, интернет-страниците кои ги посетува и неговите постови на интернет-страниците, потоа неговата облека, накитот или тетоважите укажуваат на неговото членство или поддршка на екстремистички групи, сето ова е релевантен доказ за општите ставови на сторителот.

➞ Можеби има и претходни примери за слично однесување на сторителот, без оглед дали се однесува кон истата жртва или кон други жртви.

Судовите:Кога е докажано дека е сторено дело на криминал од омраза, казната треба да се зголеми како одраз на мотивот и потенцијалното влијание на казнивото дело врз вкупната заедница, а не само врз конкретната жртва, а во согласност со членот 39 став 5 од Кривичниот законик. Во целите на максимално искористување на дејството на оваа одредба, судиите треба и на расправата и во самата пресуда да истакнат дека мотивот на делото резултирал со построга казна.

14

Постојат одредени добри практики кои можат да ги применат локалните власти:

➞ Брзо отстранување на навредливите графити. Ова е мал, но значаен чекор во подобрувањето на довербата на заедницата.

КаКО Да сЕ ОДгОВОри на КриминалОт ОД Омраза

Одговорот на локалните власти Владините органи не прибираат податоци за криминалот од омраза. Сепак, информациите од набљудувачите, медиумите и граѓанските организации покажуваат дека постои проблем кој властите ниту го утврдуваат, ниту го третираат.

Зајакнувањето на одговорот на криминалот од омраза носи повеќекратни придобивки: Рано предупредување:Сериозните насилни немири често се поттикнати од еден помал инцидент мотивиран од предрасуди, кој ќе ги фати властите неподготвени. Препознавањето и следењето на криминалот од омраза им овозможува на органите за спроведување на законот да предвидат избивање на сериозни инциденти. Посилни заедници:Идентификувањето и казнувањето на криминалот од омраза ја подобрува довербата на погодените заедници, затоа што колку што се зголемува довербата во кривично-правниот систем, толку повеќе заедниците се чувствуваат безбедни. Подобра информираност: Колку што се зголемува довербата во полицијата, толку е поголема соработката и информациите кои се добиваат од заедниците кои се погодени од криминалот од омраза. Подобрените односи со заедниците доведуваат до поуспешни истраги, не само во случаите на криминал од омраза, туку и во однос на други прашања за кои на полицијата í е потребна помош од заедницата.

15

меѓународни и регионални стандарди

Постојат бројни сеопфатни меѓународни и регионални инструменти кои јасно ја предвидуваат обврската државите да дадат соодветен одговор на криминалот од омраза.

Конвенцијата на ОН за елиминација на сите форми на расна дискриминација бара државите да спроведат закони со кои се казнуваат расно-мотивираните дела. Рамковната одлука на Европската унија за расистички и ксенофобични казниви дела, исто така, е релевантна за сите земји во рамките на ЕУ или за државите кои бараат членство. Рамковната одлука, донесена во 2008 година, има за цел да дефинира заеднички кривично-правен приод кон криминалот од омраза, вклучително и построги казни заради мотивот заснован на предрасуди.

➞ Формирање на групи за партнерство во заедницата кои ќе им овозможат на општините и локалните органи за спроведување на законот да се сретнат со претставници на граѓанското општество и на верските заедници за да разменат информации и да разговараат за прашањата кои ги загрижуваат.

➞ Кога ќе се случи инцидент за кој има сомнение дека е мотивиран од предрасуди, градоначалниците и локалните политичари, треба да упатат позитивни јавни пораки и треба да ја уверат заедницата дека ќе се спроведе темелна истрга. Важно е да се препознаат прашањата кои ја загрижуваат заедницата и да се објасни какви активности се преземаат. Таквите изјави посериозно се сфаќаат доколку веќе има подолга практика на комуникација и соработка со организациите на заедницата.

➞ Промовирање на училишни проекти за да се образуваат учениците за криминалот од омраза, во целите на борбата против малтретирањето мотивирано од предрасуди. Ова може да биде дел од наставата за граѓанско образование, која може да се одвива преку „збратимување“ со други локални училишта и организирање на заеднички активности во етнички мешаните средини за да се истражат меѓусебните предрасуди и искуства. Систематско образување на сите ученици за отфрлање на предрасудите и нетолеранцијата. Ова може да се постигне доколку надлежните органи во областа на образованието обезбедат дека овој предмет е воведен во наставните планови и на педагошките факултети.

Во однос на органите за спроведување на законот, Европскиот суд за човекови права смета дека државите ја имаат обврската соодветно да ги истражат потенцијално-расните мотиви на казнивите дела. Земјите-членки на ОБСЕ се обврзале нивното законодавство да биде соодветно во овој контекст, потоа, да прибираат статистички податоци, обезбедувајќи дека за криминалот од омраза има целосни истраги и дека истиот се гони, како и да спроведат обуки кога е неопходно тоа.

16

14

Standardet ndërkombëtare dhe rajonale

Ekziston një trup gjithëpërfshirës të instrumenteve ndërkombëtare dhe ato rajonale, të cilat u imponojnë shteteve detyra të qarta se si t’iu përgjigjen krimeve të urrejtjes.

Konventa e KB-ve mbi Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Racor kërkon nga shtetet që t’i zbatojnë ligjet të cilët dënojnë krimet e motivuara nga racizmi. Vendimi Kornizë i Bashkimit Evropian mbi Krimin Racist dhe Ksenofobik është gjithashtu relevant për të gjitha shtetet brënda BE-së ose ato shtete të cilat kërkojnë anëtarësim. Vendimi Kornizë, i miratuar në vitin 2008, ka për qëllim krijimin e një qasjeje të përbashkët të Kodit Penal ndaj krimeve të urrejtjes, duke përfshirë këtu dhe denimet e prera për motivim të anshëm.

Sa i takon zbatimit të ligjit, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut vlerëson se shtetet kanë për detyrë që në mënyrë adekuate t’i hulumtojnë motivimet e mundshme racore të krimeve. Shtetet pjesëmarrëse në OSBE janë zotuar që të sigurojnë se legjislacioni i tyre është përkatës, duke grumbulluar statistika, dhe duke siguruar se krimet e urrejtjes do të hetohen dhe do të përndjeken në tërësi, si dhe se do të zbatimojnë trajnime aty ku do të jetë e nevojshme.

komunave dhe politikanët lokal duhet ta bindin komunitetin se do të zbatohet një hetim i hollësishëm dhe duhet të japin deklarata pozitive publike. Është me rëndësi të njihen çështjet e komunitetit dhe të sqarohet se cili aksion po ndërmerret. Deklaratat e tilla merren më me seriozitet nëse ekzisto një praktikë të dëgjimit të dhe bashkëpunimit me organizatat e komunitetit.

➞ Promovimi i projekteve shkollore për t’i edukuar studentët lidhur me krimet e urrejtjes dhe për të luftuar tiranizimin e mundshëm me motivim të anshëm. Kjo mund të jetë pjesë e orëve për edukim civil, siç mund të jetë “binjakëzimi” me shkollat tjera në nivelin lokal ose në një rreth etnikisht më të shumëllojshëm, për të organizuar aktivitete të përbashkëta për t’i shqyrtuar paragjykimet dhe eksperiencat e përbashkëta.

➞ Edukimi sistematik i të gjithë studentëve për paragjykimet dhe jotolerancën. Kjo mund të arrihet nëse autoritetet arsimorë sigurojnë përfshirjen e kësaj teme në programin mësimor dhe në fakultetet për trajnimin e arsimtarëve.

13

Ekziston një numër i praktikave të mira të cilat autoritetet lokale mund t’i miratojnë:

➞ Largimi i shpejtë i grafiteve fyese. Është ky një hap i vogël por i rëndësishëm për përmirësimin e mirëbesimit të komunitetit.

➞ Krijimi i paneleve për partneritet me komunitetin për t’i mundësuar komunat dhe agjencitë lokale për zbatimin e ligjit që të takohen me përfaqësuesit e shoqërive civile dhe komuniteteve fetare për të shkëmbyer informacione dhe çështje.

➞ Kur paraqitet një incident i cili dyshohet se ka motivim të anshëm, kryetarët e

Përgjigja ndaj krimeve të urrejtjeS

Përgjigjet e autoriteteve lokale Autoritetet shtetërore nuk grumbullojnë të dhëna mbi krimet e urrejtjes. Megjithatë, informacionet nga mbikëqyrësit, mediat dhe shoqatat e shoqërisë civile tregojnë se ekziston problemi i cili nuk po zbulohet dhe adresohet nga autoritetet.

Ekzistojnë shumë përfitime nga përmirësimi i reagimeve ndaj krimeve: Paralajmërimi i hershëm: Trazirat e dhunshme serioze shpesh nxiten nga një incident i vogël me motivim të anshëm dhe i kapin autoritetet në befasi. Identifikimi dhe ndjekja e krimeve të urrejtjes i mundëson agjencitë për zbatim të ligjit që ta parashohin shpërthimin e incidenteve serioze. Komunitetet më të forta:Identifikimi dhe dënimi i krimeve të urrejtjes e rrit mirëbesimin e komuniteteve të prekura nga ato, për arsye se rritet besimi në sistemin e drejtësisë dhe komunitetet ndjehen më të sigurta.

Kundërzbulimi i përforcuar: Me rritjen e besimit në policinë, rriten edhe informacionet dhe bashkëpunimi nga ana e komuniteteve të prekura nga krimet e urrejtjes. Marrëdhëniet e përmirësuara me komunitetin çojnë drejt hulumtimeve të suksesshme, jo vetëm në rastet e krimeve të urrejtjes, por edhe në çështjet në të cilat policia ka nevojë për ndihmën e komunitetit.

12

angellova dhe iliev kundër Bullgarisë (2005)Në vitin 1996, z. Angel Iliev kishte vdekur pasi ishte rrahur dhe ishte lënduar me thikë nga një grup adoleshentësh. Brënda disa orëve sulmuesit u prangosën; ata pranuan se kanë kërkuar Romë për t’i sulmuar dhe shprehën urrejtjen e tyre ndaj Romëve dhe pakicave tjera. Pesë nga sulmuesit u paditën për “huliganizëm me një sjellje jashtëzakonisht cinike dhe të paturpshme” mirëpo, nëntë vite me rradhë, asgjë më tepër nuk u bë për për t’i sjellë ata para drejtësisë. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut vendosi se Bullgaria i ka shkelur obligimet e saja dhe se ka qenë “krejtësisht e papranueshme”, ajo se, edhe përpos të qenit e vetëdijshme për motivet raciste të kundërvajtësve, ka dështuar që rastin ta sjellë para drejtësisë me përpikëri.

kundërvajtjen si të rëndë. Kjo duhet të rezultojë në grumbullimin dhe prezantimin e dëshimeve për motivin para gjyqit, edhe nëse nuk ka një form të rëndë të krimit të përmbajtur në kodin. Në mungesë të pranimit të motivit, prokurori mund të marrë parasyshë forma tjera të dëshmisë: ➞ Krimet e urrejtjes shpesh shoqërohen nga fyerje verbale ose grafite në vendin e

krimit – dëshmi kjo thelbësore për motivin.➞ Nëse muzika, literatura, veb-faqet ose shkresat në veb, veshjet, stolitë ose

tatuazhet e kundërvajtësit shfaqin anëtarësi në ose përkrahje të një grupi ekstremist, atëherë kjo paraqet një dëshmi relevante për qëndrimet e tij/saj të përgjithshme.

➞ Mund të ketë patur sjellje të ngjashme paraprake nga ana e kundërvajtësit, qoftë ndaj viktimës apo ndaj të tjerëve.

Gjykatat: Atje ku është dëshmuar krimi i urrejtjes, duhet shtuar denimin në mënyrë që të reflektohet motivimi dhe ndikimi i mundshëm i krimit mbi komunitetit, përveç viktimës, që është në pajtim me nenin 39, paragrafin 5 të Kodit Penal. Për ta maksimizuar ndikimin e kësaj, gjykatësit duhet të theksojnë gjatë gjykimit të hapur dhe në aktgjykimin me shkrim se motivi ka rezultuar në një dënim më të madh.

11

Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut thotë se shtetet kanë obligime pozitive që në tërësi ta hulumtojnë motivin racor të mundshëm të krimeve. Në rastin e Sheçiç kundër Kroacisë, ka deklaruar: ”…Autoritetet shtetërore kanë një detyrë plotësuese që të marrin të gjitha hapat e arsyeshëm për të demaskuar çdo motiv racist, dhe për të vërtetuar nëse ka luajtuar ose jo rol në ngjarjet urrejtja etnike ose paragjykimet. Dështimi për ta bërë këtë, dhe trajtimi i dhunës dhe brutalitetit të nxitur nga racizmi në mënyrë të njejtë me rastet të cilat nuk kanë karakter racor, do të thotë se i mbyllim sytë para natyrës specifike të veprave të cilat janë tepër destruktive ndaj të drejtave fundamentale.”

gjykata evroPiane e të drejtave të njeriut

Përgjigjet e agjencive për zbatim të ligjit dhe atyre për drejtësi

Në të shumtën e rasteve, nuk është i domosdoshëm vërtetimi i motivit për një krim. Meqenëse motivi është një çështje e ndërlikuar dhe ekzistojnë kufizime në llojin e dëshmisë që mund të përdoren për ta dëshmuar atë, rastet e krimit të urrejtjes kërkojnë një qasje të ndryshme me ato të policisë, prokurorëve dhe gjykatësve.

Policia:Për të hulumtuar krimet e urrejtjes dhe për të grumbullua të dhëna në mënyrë efektive, policia duhet qenë e në gjendje t’i identifikojë krimet e urrejtjes; treguesit e anshmërisë janë një mjet thelbësor. Kur kundërvajtësit merren në pyetje, duhet kërkuar motivimin – shumë kundërvajtës haptas e pranojnë motivimin e tyre, për shkak se mendojnë se sjellja e tyre është e arsyetuar ose miratuar nga pjesa tjetër e komunitetit.

Grumbullimi i të dhënave mbi krimet e urrejtjes është një mjeti kryesor i zbatimit të ligjit. Kjo u mundëson autoriteteve të zbulojnë se nga formohet ngatërresa, cilat zona mund të kenë nevojë për mbrojtje më të madhe për të parandaluar krimet e ardhshme, dhe cilat komunitete kanë nevojë për sigurim plotësues. Grumbullimi i të dhënave mundëson kundërzbulimin e përmirësuar dhe mundëson që resurset të ndahen në mënyrë adekuate. Prokurorët:Aty ku është e mundur, prokurorët duhet të inicojnë padi penale sipas dispozitave mbi krimet e urrejtjes në Kodin Penal. Në çdo rast, pavarësisht se sa i vogël të jetë krimi, nëse motivi është i disponueshëm, prokurorët duhet ta trajtojnë

10

Krimet e luftës shpesh janë krime me motivim të anshëm. Megjithatë, pasiqë krimet e luftës paraqesin shkelje të së drejtës ndërkombëtare dhe kanë të bëjnë me bashkësinë ndërkombëtare në tërësi, ata nuk bëjnë pjesë të rubrikës së krimeve të urrejtjes. Krimet e luftës shpesh ndjeken penalisht nga gjykatat ndërkombëtare dhe ato të posaçme.

Një faktor tjetër dallues është se disa krime lufte kërkojnë dëshmi për një qëllim të posaçëm (genocidi për shembull, kërkon dëshmi për qëllimin e shkatërrimit të plotë ose të pjesërishëm të grupit të synuar) që shkon tej dëshmisë për motivimin e anshëm tek krimet e urrejtjes.

krimet e luftëS dhe krimet e urrejtjeS

➞ Nëse shënjestra kishte qenë pronë, objekt apo vend me rëndësi fetare ose kul-turore, siç mund të jetë një bust historik ose varrezat?

Dallimet racore, etnike, gjinore dhe kulturore➞ A janë i dyshuari dhe viktima të ndryshëm në kuptimin e përkatësisë së tyre

racore, fetare ose etnike/kombëtare apo sipas orientimit të tyre seksual? ➞ A ekziston ndonjë armiqësi e mëparshme mes grupit të viktimës dhe grupit të të

dyshuarit?➞ A është viktima pjesëtar i një grupi i cili me numër është shumë më i vogël se

anëtarët e grupit tjetër në zonën ku ka ndodhur incidenti?➞ A është inkuadruar viktima në aktivitete që promovojnë grupin e tij/saj gjatë

zhvillimit të incidentit? ➞ A ka ndodhur incidenti me një datë që ka rëndësi të posaçme (psh. ndonjë festë

fetare ose kombëtare)?

Grupet e organizuara të urrejtjes➞ A janë lënë në vendin e ngjarjes lëndë ose sende të cilat sugjerojnë se

krimi ka qenë vepër e një organizate paramilitare ose nacionalisto-ekstremisteekstremiste?

➞ A ka dëshmi se një grup i tillë është aktiv në fqinjëri (psh. postera, grafite ose fletushka)?

Krimet/incidentet e anshme paraprake➞ A ka patur incidente të ngjashme në atë zonë? Kush kanë qenë viktimat?➞ A ka marrë viktima ndonjë e-mail ose thirrje telefonike ngacmuese ose a ka qenë

viktimë e abuzimit verbal në bazë të bashkimit apo anëtarësisë në një grup të synuar?

➞ A ka qenë viktima në ose afër një zone ose vendi që zakonisht lidhet ose shpesh i vizituar nga një grup i posaçëm (psh. një qendër e komunitetit ose një xhami, kishë apo faltore).

9

Pse duhet trajtuar krimet e urrejtjeS ndryshe nga

Krimet e urrejtjes kanë tendencë të shtohen: Për shkak se kryerësit e veprave ndiejnë se veprojnë në emër të komunitetit të tyre, ata ndiejnë arsyetim moral për veprat e tyre. Nëse ky komunitet nuk i dënon dhe hedh poshtë krimet e urrejtjes në mënyrë efektive, atëherë këta kryerës të veprave si dhe kryerësit tjerë të mundshëm të veprave inkurajohen për të vazhduar me veprat e tyre, dhe numri i krimeve të urrejtjes do të shtohet. Krimet e urrejtjes kanë tendencë të eskalojnë: kundërvajtësit të cilët fillojnë me kryerjen e krimeve të vogla, nëse nuk kapen dhe ndalohen, shpesh vazhdojnë me kryerjen e veprave gjithnjë e më të rënda. Prandaj, madje dhe kundërvajtjet më të vogla të kryera nga motivimi i anshëm janë të rrezikshme dhe kërkojnë përgjigje të prera.

Krimet e urrejtjes kanë tendencë të marrin formën e spiralit: Nëse viktimat dhe komunitetet e tyre ndjehen të pasigurtë dhe të pambrojtur nga autoritetet shtetërore, atëherë ka gjasa që ata t’u kundërpërgjigjen pjesëtarëve të komunitetit i cili fajësohet për sulmimin e tyre. Kjo mund të rezultojë në sulme të mëteshme, duke krijuar kështu një spiral të dhunës që çon drejt një shkatërrimi shoqëror serioz. Në shtetet me histori të konflikteve etnike, kjo paraqet një dukuri shumë të njohur.

Si të identifikojmë një krimet e urrejtjeS

Treguesit e anshmërisë janë një ose më tepër fakte të cilët sugjerojnë se një krim mund të është kryer me motivim të anshëm. Ata japin kritere objektive me të cilët do të gjykohet motivi i mundshëm, megjithatë, jo domosdo dëshmojnë se veprimet e një kundërvajtësi kanë qenë të motivuara nga anshmëria. Treguesit e anshmërisë duhet të përdoren për të vendosur nëse do të hulumtohen më tej pikëpamjet dhe motivet e kundërvajtësit. Treguesit e anshmërisë janë të dobishëm për policinë, prokurorët dhe OJQ-të, për të analizuar nëse një krim i paraqitur është krim i urrejtjes. Shumë shtete dhe organizata kanë përpiluar kompletet e tyre të treguesve të anshmërisë. Vijon një listë e pashtershme e treguesve të anshmërisë:

Perceptimi i viktimës/dëshmitarit➞ A mendon viktima ose dëshmitari se incidenti është motivuar nga anshmëria? Komentet, deklaratat me shkrim, gjestet ose grafitet➞ A ka dhënë i dyshuari komente, deklarata me shkrim ose a ka bërë gjeste në

lidhje me komunitetin e viktimës?

8

Viktimat e krimit të urrejtjes

Secili mund të jetë viktimë e krimit të urrejtjes, edhepse anëtarët e komuniteteve të rrezikuara janë viktimat më të shpeshta. Krimet e urrejtjes gjithashtu synojnë pronën e cila i takon, apo është shoqëruar me një komunitet, siç janë faltoret.

Të gjitha krimet e urrejtjes duhet trajtuar me seriozitet të barabartë, pavarësisht nga ajo se kush është viktima dhe kush është kryerësi.

Kodi Penal i vendit përmban një dispozitë të posaçme e cila lejon ngarkimin e një dënimi më të rreptë për pothuajse çdo krim që është kryer me motivim të anshëm.1 Kjo do të thotë që të denuarit për veprat penale ku përfshihen, për shembul lëndimet trupore ose dëmtimi i pasurisë, mund që të marin një dënim më të rëndë nga gjykatësit nëse është i përcaktuar të marë parasysh motivimin e anshëm gjatë shqiptimit të dënimit.

Gjithashtu ekzistojnë dhe dispozita të posaçme të cilat e ndalojnë sjelljen që nxit urrejtje kombëtare, racore ose fetare, si dhe stonim ose jotolerancë.2

1 Kodi Penal, neni 39, paragrafi 5 i Kodit Penal lexon: “Gjatë caktimit të dënimit, Gjykata në veçanti do të marrë parasyshë nëse vepra penale është kryer ndaj një personi ose një grupi, drejtpërsëdrejti apo tërthorazi, për shkak të përkatësisë së tyre kombëtare apo shoqërore, bindjes politike apo fetare, pronës dhe statusit shoqëror, gjinisë, racës ose ngjyrës së lëkurës.” 2 Kodi Penal, Neni 319.

Krimet e urrejtjes në vend shpesh synojnë:➞ Anëtarët e komuniteteve të ndryshme etnike.

➞ Godinat fetare dhe të shenjta, siç janë kishat, xhamiat dhe varrezat, si dhe prona e cila u takon anëtarëve të komuniteteve etnike ose fetare.

➞ Romët.

➞ Anëtarët e pakicave seksuale. Në të gjitha vendet, anëtarët e këtij grupi janë tepër të prekur nga krimet e urrejtjes; sulmet shpeshherë ndodhin në zona publike.

➞ Personat e zhvendosur brenda vendit, të cilët shpesh janë të izoluar dhe të prekshëm. Krimet e urrejtjes ndaj këtyre komuniteteve dërgojnë një mesazh të fuqishëm të jotolerancës dhe krijojnë një shkallë të larta të frikës.

viktimat e mundShme të krimit të urrejtjeS në vend

ligjet mBi krimin e urrejtjeS në vend

7

Shembuj të rasteve:

Fshatarët kanë vizatuar me spërkë grafite me fyerje fetare dhe etnike në vendet e shenjta dhe i kanë vandalizuar varrezat e një fshati fqinj me bindje fetare të ndryshme nga ata. Pronave fetare u është bërë dëm i dukshëm. Ja ky një krim i urrejtjes. Grafitet janë dëshmi për motivimin e anshëm, edhepse urrejtja e kundërvajtësit nuk synon asnjë person të veçantë.

Ç’është krimi i urrejtjeS?

Krimet e motivuara nga jotoleranca ndaj grupeve të caktuara në shoqëri përshkruhen si krime të urrejtjes. Krimet e urrejtjes përbëhen nga dy elemente:➞ Vepra së pari duhet qenë krim sipas Kodit Penal. ➞ Krimi duhet të jetë kryer me një motivim të anshëm.

“Motivimi i anshëm” do të thotë se kryerësi i veprës ka zgjedhur shënjestrën e krimit duke u bazuar mbi veçoritë e mbrojtura mbrojtura. ➞ Shënjestra mund të jetë një person, njerëz apo pronë që lidhen me një grup i cili

mban një veçori të mbrojtur. ➞ Një veçori e mbrojtur është veçoria fundamentale apo thelbësore të cilën mban

një grup siç është “raca”, feja, etniciteti, gjuha apo orientimi seksual.

Shembuj të rasteve:

Gjatë udhëtimit me autobus për në shkollë, një grup nxënësish të shkollës së mesme përdorin fyerje etnike dhe fizikisht sulmojnë një grup tjetër për shkak se ato të njejtit i takojnë një grupi të ndryshëm etnik. Fyerjet etnike të cilat i paraprijnë sulmit, janë shenjë të motivimit të anshëm. Përpara incidentit nuk kishin ekzistuar asçfarë mospajtimesh ose grindjesh mes dy grupeve, duke treguar qartë se motivimi i anshëm kishte qenë shkaku i sulmit.

Krimi + motivimi i anshëm = krimi i urrejtjeS

Krimi i urrejtjes nuk do të thotë se kryerësi i veprës ndien urrejtje. Mjafton vetëm që krimi të është kryer nga motivimi i anshëm. I anshëm do të thotë se një person mban idea paragjykuese për një person apo një grup. Pasiqë krimet e urrejtjes kryhen për atë se çka përfaqëson personi, njerëzit apo pronat e synuara, atëherë mund që kryerësi i veprës e të mos ketë asçfarë ndjenjash ndaj viktimës individuale.

6

hyrje

Krimet e urrejtjes janë krime të cilat bazohen në paragjykime. Ato ndodhin çdokund; asnjë shoqëri nuk është e paprekur nga efektet e paragjykimeve dhe jotolerancës. Krimet individuale të urrejtjes i bartin farërat e konflikteve të mundshëm, pasi ata mund të eskalojnë si në kuptim të numrave, ashtu dhe në kuptim të shkallëve të dhunës. Nëse kjo kuptohet si duhet dhe nëse ndërmerren masa të prera, atëherë cikli i dhunës mund të ndalohet.

Kjo broshurë ka për qëllim të ndihmojë policinë, prokurorët, ligjvënësit, autoritetet lokale dhe OJQ-të që më mirë të kuptojnë problemin e krimeve të urrejtjes. E sqaron rëndësinë e krimeve të urrejtjes dhe sugjeron se si autoritetet dhe komunitetet mund t’i parandalojnë dhe më mirë t’iu përgjigjen krimeve të urrejtjes.

Kjo broshurë është përpiluar nga Zyra e Institucioneve Demokratike dhe të Drejtave të Njeriut (ODIHR) pranë OSBE-së, në bashkëpunim me Misionin e OSBE-së në Shkup. Nuk është një udhëzues gjithëpërfshirës për krimet e urrejtjes. Për ata që kërkojnë më tepër informacione, Sistemi Informativ i ODIHR-së për Tolerancë dhe Mosdiskriminim (http://tandis.odihr.pl/) ofron një numër të mjeteve dhe udhëzuesve të specializuar në gjuhë të ndryshme.

TË KUPTUARIT E KRIMEVE TË URREJTJES

PërmBajtja

Ç’është krimi i urrejtjes?

Pse duhet trajtuar krimet e urrejtjes ndryshe nga krimet tjera?

Si të identifi kojmë një krim të urrejtjes

Përgjigjet e agjencive për zbatim të ligjit dhe atyre për drejtësi

Përgjigjet e autoriteteve lokale

Standardet ndërkombëtare dhe rajonale

7

9

9

11

13

14

Botuar nga Zyra e OSBE-së për Institucione DemokratikeDhe të Drejtat e NjeriutRr. Miodova 1000-251 varshavëwww.osce.org/odihr© OSCE/ODIHR 2012

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Përmbajtja e këtij publikimi mund lirisht të përdoret dhe të ripublikohet për qëllime arsimoredhe qëllime tjera jokomerciale me kusht që ripublikimi i tillëtë theksojë OSBE/ODIHR si burim origjinal.

ISBN_______Dizajni: Beate VegnerPërkthimi nga anglishtja: Mirije SulmatiLektor: Edita Jashari Shtyp_____

TË KUPTUARIT E KRIMEVE TË URREJTJES

TË KUPTUARIT E KRIMEVE TË URREJTJES