2-son 2017 · haqida esa bunday deb bo‘lmasdi. Ana shu jihatlarini hisobga olgan bugungi...

3-3-3-3-3-��

20122012201220122012

��

Bosh muharrir

Halim SAIDOV

Ilmiy-metodik,

axloqiy-ta’limiy,

ommabop jurnal

Tahrir hay’ati

Baxtiyor DONIYOROV

Jo‘ra YO‘LDOSHEV

Islom ZOKIROV

Tal’at G‘AFFOROVA

Dilfuza TOSHMUHAMEDOVA

Nafisa SAFAROVA

Gulmira KAMILOVA

(bosh muharrir o‘rinbosari)

Manzilimiz: 100000, Toshkent,

Matbuotchilar ko‘chasi, 32- uy.

Telefonlar: (0-371) 236-74-23,

(0-371) 232-02-90.

Fax: (0-371) 233-72-28

Veb-sayt: www.bt-jurnal.uz

E-mail: [email protected]

Jurnal O‘zbekiston RespublikasiMatbuot va axborot agentligida¹ 0056- raqam bilan 2006- yil22- dekabrda ro‘yxatga olingan.

MUASSIS:O‘zbekiston Respublikasi

Xalq ta’limi vazirligi

Jurnal maketi tahririyatning matbaa

bo‘limida tayyorlandi.Dizayner: B. Jontemirov.

Sahifalovchi: Sh. Rajabova.

Bosishga 2017- yil 21.02. kuniruxsat etildi. Ofset usulida chop

etildi. Qog‘oz bichimi60x84 1/8. Qog‘oz hajmi shartli

4 bosma taboq. Nashriyothisobida 4,65 bosma taboq.

Tiraji: 19875. 146- buyurtma.Bahosi kelishilgan narxda.

Tahririyat nuqtayi nazariga moskelmagan maqolalar tahlil etilmaydiva egalariga qaytarilmaydi.

© BOSHLANG‘ICH TA’LIM 2017- yil

Nashr uchun mas’ul:

M.MIRZAQOBILOVA.

«Sano-Standart» MChJbosmaxonasi.

100069, Toshkent shahri,Shiroq ko‘chasi, 100- uy.

O‘qish

Amir Temur o‘gitlari…........…4Voqealar, dalillar, raqamlar

Chempion boshlang‘ich sinfo‘quvchilari….......................6

Mulohaza

Tarbiyaning qo‘sh qanoti…..7To‘garak mashg‘ulotlari

12 muchal oyi(1—4- sinflar uchun bayramtomoshasi)….......................8

Birinchi qadam

Kitobni avval o‘zimiz o‘qib,uqaylik...........................…..12

Ona tili

O‘tgan zamon fe’li(4- sinf, IV chorak)…........…14

Tajriba almashamiz

O‘yinlar o‘ylashga chorlar….15Ko‘rgazmali qurol

Panda va uningshogirdlari......................…16

Mashg‘ulotni kuzatib

Muloqot ko‘nikmasifanlarni o‘zlashtirishda muhimahamiyat kasb etadi…....….18

Metodik tavsiya

Boshlang‘ich hisoblashmalakalari…….................…19

Ìåòîäè÷åñêèå ðåêîìåíäàöèè

Èñêóññòâî îðèãàìèêàê ðàñêðûòèå òâîð÷åñêèõñïîñîáíîñòåé ìëàäøèõøêîëüíèêîâ.......................20

Âíåêëàññíîå ìåðîïðèÿòèå

Ïðàçäíèê öâåòîâ...............22Åñëè õî÷åøü áûòü çäîðîâ

Íàì íåêîãäà áîëåòü……….23Ïðîôîðèåíòàöèÿ

Ñòàðàéñÿ â äåëå ïåðâûìáûòü è ëþäÿì ïîëüçó ïðè-íîñèòü!…...................…….24

Ñêàçêîòåðàïèÿ

×òî ëå÷èò ñêàçêà?……....….26

Òåñò

Ïðîâåðü ñâîè çíàíèÿ(Äëÿ 1-ãî êëàññà ïî ìóçû-êàëüíîé êóëüòóðå, IV ÷åò-âåðòü)…........................…..27

Jismoniy tarbiya

Sport zalidagi darsfoydali va qiziqarli...............28

Tabiatshunoslik

Salomatlik qirg‘og‘i............29O‘qituvchi uchun manba

Bir-biridan kerakli.........……31Hikoya

So‘nggi pushaymon…......…32Mushtariy diqqatiga!

Elektron xat yuborish.......…32

2

Uzluksiz ta’limning qay bo‘g‘ini rivojlanmasin boshqabo‘g‘inlarga, shuningdek, jamiyat, davlat rivojiga ta’sir etishitabiiy ekanligini yurtimizning Birinchi Prezidenti Islom Karimovmuallifligida ishlab chiqilgan, bevosita rahbarligida hayotgatatbiq qilingan va dunyo mutaxassislari e’tirofiga sazovorbo‘lgan Kadrlar tayyorlash milliy dasturining muvaffaqiyatlinatijasida hayotning o‘zi ko‘rsatdi. Maktablarda ta’lim tubdano‘zgardi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi mutlaqo yangidantashkil etildi, qurildi, malaka oshirish va oliy ta’lim hammodernizatsiya qilinmoqda. Uzluksiz ta’limning ilk bo‘g‘inihaqida esa bunday deb bo‘lmasdi. Ana shu jihatlarini hisobgaolgan bugungi Prezidentimiz mazkur muammoning yechiminio‘zining saylovoldi dasturiga kiritgan edi:

«Bizning birinchi darajali vazifalarimiz qatorida ijtimoiysohani yanada rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Ijtimoiy siyosatning muhim yo‘nalishi bo‘lgan maktabgachata’lim-tarbiya tizimining moddiy-texnika bazasinimustahkamlash e’tiborimiz markazida bo‘ladi. Jumladan,davlatga qarashli 1 million 109 ming o‘rinli 2 ming 200tabolalar bog‘chasini qurish, kapital ta’mirlash va jihozlashmasalalari hal etiladi».

(O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod ShavkatMirziyoyevning Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati —O‘zbekiston Liberal-demokratik partiyasining VIII syezdidagi«Demokratik islohotlarni izchil davom ettirish, xalqimiz uchuntinch va osoyishta, munosib hayot darajasini yaratish —barqaror taraqqiyot kafolatidir» nomli ma’ruzasidan(«XXI asr»gazetasi, 2016- yil 20- oktabr).

maqsadida» besh yillik dastur va uni bosqichma-bosqich amalga oshirish chora-tadbirlari ishlabchiqilibdiki, bu faqat tahsinga loyiqdir.

Yangi maktabgacha ta’lim muassasasiinshootlarini qurish, uni jihozlash, qisqacha aytganda,moddiy-texnika bazasini zamon talablariga moslashbir dolzarb masala bo‘lsa, ta’lim dasturlari va o‘quv-tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat talablarinitakomillashtirish, pedagog kadrlarni tayyorlash,malakasini oshirish ham o‘ta muhim masalahisoblanadi.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning «2017—2021- yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanadatakomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»giqaroriga asosan ishlab chiqilgan dasturda kengko‘lamli kompleks tadbirlarni amalga oshirish ko‘zdatutilgan.

Birinchidan, bolalarning har tomonlamaintellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishiuchun ilg‘or xorijiy tajribalarni inobatga olgan holdazarur shart-sharoitlar yaratish.

Ikkinchidan, maktabgacha ta’lim muassasalariuchun pedagog kadrlarni tayyorlash va malakasinioshirish o‘quv reja va dasturlarini zamonaviypedagogik texnologiya va metodlarni inobatga olganholda takomillashtirish.

Yangi yil arafasida esa matbuotda «2017—2021- yillarda

maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining

qarorini o‘qidik. Demak, saylovoldi dasturi tez fursatdabajarishga kirishildi va o‘z vaqtida bajariladi ham. Bunga

shubha yo‘q. Negaki, yuqorida ta’kidlangan yangilanish-u

qurilishlar ijrosida bevosita bugungi Prezidentimiz ShavkatMirziyoyev turgan edi.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi jahonning yangi talablarini,yangiliklarini qabul qiladigan hujjatdir. Shu bois ta’limda

amalga oshirilgan islohotlarning natijalari muntazam tahlil

etib borilmoqda. Qo‘lga kiritilgan yutuqlar bilan birga paydobo‘layotgan to‘siqlar, kamchiliklar ham aniqlanmoqda,

albatta. Masalan, maktabga ilk qadam qo‘yib tahsilniboshlayotgan bolalarning ta’limga tayyorgarligi har xil ekanligi

uning ta’lim sifatiga salbiy ta’siri bugungi kunda yaqqolnamoyon bo‘lmoqda. Bu boradagi muammolarni bartaraf

etish, ya’ni «Maktabgacha ta’lim tizimini yanada

takomillashtirish, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash,maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish,

malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktabta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya

jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarinitatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy,

estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish

3

Uchinchidan, 2200ta maktabgacha ta’limmuassasasining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash,jumladan, qishloq aholi punktlarida yangi maktabgachata’lim muassasalarini qurish, ularni zamonaviy talablargajavob beradigan inventar, uskunalar, o‘quv-metodikqo‘llanmalar, multimedia resurslari bilan ta’minlash. Qarorsharhida ta’kidlanishicha, mazkur tadbirlarni amalgaoshirish uchun jami 2.2 trillion so‘m mablag‘ ajratilishinazarda tutilgan.

Bu ezgu maqsadlar qanday natijalar beradi, degansavol tug‘iladi. Avvalo, maktabgacha ta’lim muassasalaritarmog‘i namunali loyihalar asosida 50ta yangi qurilish,mavjud muassasalarning 1167tasini rekonstruksiya qilishva 983tasini mukammal ta’mirlash orqali kengaytiriladi.Bu o‘z-o‘zidan bolalarning maktabgacha ta’limgaqamrovini 1,5 barobarga oshiradi. Eng muhimi, yuqorisifatli maktabgacha ta’lim ta’minlanadi.

Bu qaror boshlang‘ich ta’limga nima beradi? Albatta,maktabga tayyor holda qadam qo‘ygan o‘quvchilar safinikengaytiradi, ya’ni bolalarni maktabga tayyorlash sifati

Buloqboshi tumanidagi 9-umumta’lim maktabining boshlan-g‘ich sinf o‘qituvchisi DilnozaHayitboyeva aslida qay bir o‘quvchisikichik bir yutuqqa erishsa, shundayquvonadi, bergan ta’lim-tarbiyasibeiz ketmaganidan sevinchgato‘ladi. Chunki ular qo‘lga kiritganmuvaffaqiyat zamirida ana shuustozning mashaqqatli mehnati,o‘giti, saboqlari bor, desakmubolag‘a bo‘lmaydi.

Ota kasbida baraka bor,deganlaridek, u padari buzrukvori(Buloqboshi tumanidagi 15- mak-

tabning sobiq jismoniy tarbiya fanio‘qituvchisi) G‘anijon O‘rmonovdanulgi olib, ukalari Ibrohim, Behzod,Doniyor O‘rmonovlar qatori murab-biylik yo‘lini tutganidan mamnun.Universitet tahsilini olib, boshlang‘ichta’lim yo‘nalishi bo‘yicha oliyma’lumotga erishgach, yoshmutaxassis faoliyatini bolalar savodinichiqarishga bag‘ishladi. DastlabBuloqboshi tumanidagi 20- mak-tabgacha ta’lim muassasasidatarbiyachi, 8- umumta’lim mak-tabida o‘qituvchilik qildi. Aynipaytda u 9- maktabdagi 29

o‘quvchidan iborat 2- «A» sinfningrahbari sifatida yosh hamkasblarigao‘rnak bo‘lib kelmoqda. Bir-birinitakrorlamas ko‘rgazmali qurollartayyorlab, kutubxonadan qo‘shimchamanbalar izlaydigan pedagog har birdars mashg‘ulotida sinfga yangilikolib kirishga intiladi.

— «Yilning eng yaxshi fano‘qituvchisi — 2016» ko‘rik-tanloviningtuman bosqichida 2- o‘ringa sazovorbo‘lgan fidoyi ustoz DilnozaHayitboyeva ilg‘or tajriba va o‘zigaxos pedagogik uslubga ega, — deydimaktab direktori Oybek Mamatov.— Jonkuyar muallima o‘quvchilarihusnixatiga alohida e’tibor qaratganibois, uning sinfi joriy o‘quv yilidatuman miqyosida o‘tkazilgandaftarlar ko‘rigida faxrli 1- o‘rinniqo‘lga kiritdi. O‘quvchilaridanSamadbek Ergashev shaxmatbo‘yicha tuman birinchiligidaboshlang‘ich sinf o‘quvchilario‘rtasida zafar quchdi. Darvoqe,o‘g‘li, O‘zbekiston iftixori HasanboyDo‘stmatov ham o‘rta ma’lumotnimana shu maktabda olgan. Birinchi

tubdan yaxshilanadi. Bolalarni maktabga tayyorlashningmuqobil shakli bo‘lgan 6100ta qisqa muddatli guruhtashkil etilishi ham ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir qiladi.

Mazkur dasturda 3—6 yoshdagi maktabgacha ta’limmuassasalariga qamrab olinmagan bolalarni ularningota-onalarini metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash orqalimaktab ta’limiga tayyorlashni tashkil etishga alohidae’tibor qaratilgan. Bu kelgusida nafaqat bolalarningrivojlanishiga ta’sir qiladi, balki yosh ota-onalarni ta’limjarayoniga yaqinlashtiradi, ustozlar bilan hamkorlikdaishlashga o‘rgatadi. Ustoz — ota-ona hamkorligi esata’lim-tarbiyada muhim ahamiyatga ega.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturining amalga oshirilishidavlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri ekanligiqarorda yana bir bor ta’kidlangani yurtimiz taraqqiyotigabeqiyos hissa qo‘shayotganining isbotidir. Ezgu ishlar davometmoqda. Mazkur qaror, ya’ni uzluksiz ta’lim tizimining ilkbo‘g‘iniga berilayotgan bu e’tibor kelgusida O‘zbekistontaraqqiyotiga xizmat qilishi, shubhasizdir.

H.SAIDOV.

O‘tgan yili Rio-de Janeyro shahri (Braziliya)da bo‘lib o‘tganXXXI yozgi Olimpiada o‘yinlarini dunyo ahli qatori Buloqboshitumanidagi Rivoj qishlog‘ida istiqomat qiluvchi Hayitboyevlaroilasi ham o‘zgacha entikish, intiqlik va hayajon bilan kuzatdi.Boks bo‘yicha 49 kg vazn toifasida final bosqichi. HasanboyDo‘stmatovga qarshi qozog‘istonlik Doniyor Yeliusinov ringgako‘tarildi. Televizor ekrani qarshisida ko‘z uzmay o‘tirgan ota-ona o‘z o‘g‘lonini ich-ichidan qo‘llab-quvvatlab turibdi.Musobaqa yakunida hakam Hasanboyning qo‘lidan tutib yuqoriko‘targanida, ota-onasi «Uzbekistan», «chempion», deganso‘zlarni eshitdi-yu, quvonchdan ichiga sig‘may, bir-birinitabriklay ketdi. O‘sha kez, ayniqsa, volidayi muhtaramasiningko‘nglidan o‘tgan ajib hislarni ilg‘ash qiyin emas.

(Davomi 11- betda).

Darsning maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarga Amir

Temurning hayoti, Vatanimizravnaqiga qo‘shgan hissasi haqidama’lumot berish. Ularni to‘g‘ri vaifodali o‘qishga o‘rgatish;

tarbiyaviy: o‘quvchi lardabuyuk bobolarimiz bilan faxrlanish,ularning unutilmas ishlaridan o‘rnakolish hislarini tarbiyalash. Har birishni o‘z vaqtida bajarish kerakliginitushuntirish, axloqiy fazilatlarnisingdirish;

rivojlantiruvchi: o‘quvchi-larning og‘zaki va yozma nutqini,lug‘at ustida ishlash, mantiqiyfikrlash malakalarini rivojlantirish.

Dars turi: yangi tushuncha,bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: suhbat, tushun-tirish, «Zanjir», «Klaster» usuli,sayohat.

Dars jihozi: videolavha,ko‘rgazmalar, multimedia ilovalari.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.Bir bor ekan, bir yo‘q ekan.

3- maktabning 1-«A» sinf idaShahboz ismli bola o‘qir ekan. Ubiroz sho‘x, o‘yinqaroq ekan. Birkuni...

Videolavha:Onasi: — Shahboz, bo‘ldi endi,

maktabdan kelganingdan berio‘ynaysan. Qani, endi o‘t ir ibdarsingni qil!

— X-o‘-o‘-o‘-p. O‘h-ho‘, ko‘pekan-ku, qachon o‘qib bo‘laman?Ertalab o‘qisammikan?

(Uxlab qoladi).— Shunday qilib «Tushdagi

sayohat» ertagimiz boshlandi.Shahboz tushida «Ezguliksaltanati»ga tushib qolibdi.

Ezgulik elchisi: — Qani, yoshezgulik elchilari, bugungi darsi-mizga hamma tayyormi?

Yosh ezgulik elchisi: — Buyukezgulik elchisi, bugungi o‘qishdarsimizga barcha — 30 nafar yoshezgulik elchilari tayyor!

Ezgulik elchisi:— Rahmat! Biz sizlar

bilan O‘zbekiston

davlat i haqida

ma’lumotlarni o‘rga-

nayotgan edik. Uyga

qanday topshiriq beril-

gan?

— Biz «O‘zbekiston —

mening Vatanim» bo‘limini

tugatgandik. Bo‘lim yuzasidan

takrorlab kelish vazifasi topshirilgan

edi.

II. O‘tilgan mavzuni mustah-kamlash.

Ezgulik elchisi: — Yosh

ezgulik elchilari, sizlar «Ezgulik

maktabi»ning eng yosh o‘quvchilari

hisoblanasiz. Mana, hozir bu

maktabni bitirgan minglab ezgulik

elchilari butun dunyoni kezib,

ezgulik urug‘ini sochib yuribdi.

Sizlarning oldingizda ham shunday

ulug‘ maqsad turibdi. Unga

erishish uchun, beri layotgan

saboqlarni qunt bi lan o‘rga-

nishingiz, har bir o‘rganayotgan

davlat, uning aholisi haqida chuqur

bilimga ega bo‘lishingiz kerak.

Bugungi darsimizda topshiriqlarni

yaxshi bajargan o‘quvchilar ezgulik

gulining urug‘iga ega bo‘ladi.

1- topshiriq. Vatan degani

nima ekan? Vatanga muhabbat

nimadan boshlanadi?

1- guruh:— Vatan — bu kindik qoni to‘-

kilgan tuproq.

— Vatan — bu tug‘ilib o‘sgan

joy.

2- guruh:— Vatan — bu sening yaqin in-

sonlaring, oilang, uying.

— Vatan — sen suygan odam-

larning manzili.

3- guruh:— Vatan ona tuproqdan bosh-

lanadi.

— Vatanga muhabbat shu tup-roqqa, ona diyorga, uning bepoyondalalari, qir-u adirlariga bo‘lganmuhabbatdir.

Ezgulik elchisi: — Barakalla,to‘g‘ri javob berdingiz. 1- ezgulikgulining urug‘lariga ega bo‘ldingiz.

III. Yangi mavzuni tushun-tirish.

Ezgulik elchisi: — Bugun sizlarbilan yangi «Biz — buyuklar avlodi»bo‘limini boshlaymiz. Bu bo‘limdaO‘zbekistondan chiqqan buyukinsonlar bilan tanishamiz. Buyukinson o‘z xalqi, davlati ravnaqi uchunko‘p ishlar qilgan insondir. Ularningnomi avlodlar qalbida mangu qoladi.Bugun sizlar bilan buyuk davlatasoschisi — Amir Temur haqidasuhbatlashamiz.

Yosh ezgulik elchisi: — Ustoz,

biz O‘zbekiston davlatiga qiziqib

qoldik. U yerdan juda ko‘p buyuk

shaxslar chiqqan ekan. Amir Temur

haqida qo‘shimcha ma’lumotlarni

ham o‘rganib keldik.

Ezgulik elchisi: — Juda

yaxshi, men sizlardan shunday

harakatni kutgan edim. Qani,

nimalarni bilib oldingiz?

1- guruh: — Amir Temur ibn

Tarag‘ay Muhammad Bahodir 1336-

yilning 9- aprelida Shahrisabzdan 13

chaqirim keladigan Xo‘ja Ilg‘or

qishlog‘ida dunyoga kelgan ekan.

4

— Uning otasi Amir Tarag‘ayBahodir davlatmand kishi bo‘lib,Bayonqulixon saltanatida kattamavqe tutgan.

— Amir Temurning onasiTekinabegim Moh bo‘lgan.

2- guruh: — Amir Temurningpeshonasiga sohibqironlik bitilganedi. Buni yetti iqlim munajjimlariham karomat qiladilar. Ikki sayyoraZuhal bi lan Mushtariyningyaqinlashuvi davrida tug‘ilgan o‘g‘ilsohibqiron bo‘lar ekan.

— Amir Temurning bolalik yillari,o‘smirlik davri, ya’ni 1360- yilgachabo‘lgan hayoti manbalarda zikretilmagan.

3- guruh: — 1360- yil amakisiXoji Barlos mo‘g‘ul xonining ketma-ket erishayotgan g‘alabalaridangangib, Keshni tashlab qochibketadi. Temurning nomi birinchibor shu qaltis vaziyatda tilgatushadi.

— Amir Temur o‘zining 1370-yildan 1404- yilga qadar bo‘lganshohlik davrida qariyb 30 martaqo‘shin tortgan. Amir Temurningqo‘li hamma vaqt baland kelgan.

— O‘rta Osiyoda qudratl imarkazlashgan davlatni qarortoptirgan.

1- guruh: — Davlat ishlarinisaltanat qonun-qoidalariga asos-langan holda boshqargan.

2- guruh: — Amir Temurshohlik davrida mamlakatda ilm-fan, savdo-sotiq yaxshi rivojlangan.

3- guruh: — Temuriylarsulolasida Temurdan keyin hambuyuk zotlar chiqqan. MirzoUlug‘bek, Boburmirzolar temuriylarnaslidandir.

Ezgulik elchisi: — Xursandman,sizlarni talabalikka tanlab adash-mabman. Endi darslikdagi mavzunio‘qiymiz. (Monitor orqali o‘qilib, so‘ngmazmuni so‘zlanadi).

Lug‘at ishi.

Adl va ehson — adolat, odillik,

xayriya.

Bunyodkor — quruvchi, barpo

etuvchi.

Betakror — takrorlanmas,

qaytarilmas.

— Yosh ezgulik elchilari, sizlar

darsligingizdagi matnni «Zanjir»

usul ida bir nuqtadan o‘qib

chiqinglar. Marhamat! Sinfdagi

barcha o‘quvchilar matnni bir

nuqtadan o‘qiydilar.

(Dam olish daqiqasi o‘tkaziladi.

Yosh ezgulik elchi lari «Doira

raqsi»ga tushib beradilar).

IV. Yangi mavzuni mustah-

kamlash.

Ezgulik elchisi: — Yangi mav-

zuni mustahkamlash maqsadida

sizlar bilan savol-javob o‘tkazamiz.

(Savollar o‘quvchilarga monitor

orqali ko‘rsatiladi).

1. Amir Temur bobomiz ona

yurtimiz uchun qanday xizmatlar

qilgan?

— Amir Temur bobomiz buyuk

davlatga asos solgan. Turkistonni

butun dunyoga tanitgan.

2. Amir Temur bobomiz nimani

hamma narsadan baland qo‘ygan?

— U millat, Vatan sharafini

hamma narsadan baland qo‘ygan.

3. To‘g‘riso‘zlik deganda nimani

tushunasiz?

— To‘g‘riso‘zlik — har qanday

vaziyatda ham rost so‘zlamoqlikdir.

4. Siz kimni do‘st deb

hisoblaysiz?

— Yaxshi-yomon kuningda ham

doimo yoningda bo‘lgan insonlar

do‘stdir.

— Sening aybingni yuzingga

aytib, to‘g‘ri yo‘lga boshlaydigan

inson do‘stdir.

— Seni ranjitmaydigan inson

do‘stdir.

Ezgulik elchisi: — Barakalla,

aziz o‘quvchilar! Mavzuni yaxshi

tushunib yetibsizlar. Endi Amir

Temur qanday inson bo‘lganligini

yana ham yaxshi tushunib yetgan

guruhlar o‘z fikrlarini «Klaster

usuli»da yozadilar.

Ezgulik elchisi: — Hozir sizlar

bilan Amir Temur matni yuzasidan

«Xotira mashqi» o‘yinini o‘tkazamiz.

(Har bir guruhdan 2 nafardan

o‘quvchi chiqib, boshqotirmani

yechadilar).

V. Darsga yakun yasash vabaholash.

Ezgulik elchisi: — Kelinglar,endi bugungi darsimizni xulosalasak,nimalarni bilib oldingiz?

Yosh ezgulik elchilari: —O‘zbekiston davlati haqida ko‘proqma’lumotlarga ega bo‘ldim.

— Vatan muqaddasligini hisqildim.

— Amir Temur shaxsigaqiziqishim ortdi. U haqida yanaham ko‘proq o‘rganmoqchiman.

— Yoshlikdan hamma ishni o‘zvaqtida bajarishga o‘rganishzarurligini tushundim.

— Xalqi, Vatanining ozodligi,t inchl igi yo‘l ida kurashganinsonlarni avlodlar hech qachonunutmasligini tushundim.

Ezgulik elchisi: — Yoshezgul ik elchi lar i , bugungisaboqlardan juda to‘g‘ri xulosachiqaribsizlar. Endi ezgulik guliningurug‘larini sananglar, har bir guruhqancha to‘pladi ekan.

(Guruhlar to‘plagan gul urug‘larsonini e’lon qiladi).

— Bugungi darsimizda barchafaol qatnashdi, harakat qildi.Darsimiz nihoyasida sizlargato‘plagan ezgul ik gul iningurug‘larini O‘zbekiston davlatihududiga sochishdek sharafl ivazifani yuklamoqchiman. Toki budiyorda tinchlik bardavom, xalqfarovon bo‘lsin. Qalbi ezgulikkato‘lgan farzandlar kamol topsin.

VI. Uyga vazifa. «Amir Temuro‘gitlari» mavzusini o‘qib, o‘rganibkelish.

Videolavha:

(Shahboz uyg‘onib ketadi).— Tushimmi, yo o‘ngimda

ko‘rdimmi? Amir Temur bobomiznibutun dunyo tanir ekan. Men esaular haqida o‘qishga erinibman.Endi tushundim.

O‘yin haqida o‘ylasam,O‘yim tamom bo‘lmaydi.Lekin kitob o‘qisam,Hech ham yomon bo‘lmaydi.Kitob hech charchatmaydi,Ilm berar kishiga.Aksincha, rivoj berar,Qilayotgan ishiga.(Keyin u dars tayyorlay

boshlaydi).

Nargizaxon MO‘MINOVA,Andijon viloyati

Qo‘rg‘ontepa tumanidagi3- maktabning boshlang‘ich

sinf o‘qituvchisi.

5

6

Òàê íàçûâàåòñÿ åæå-ãîäíûé òðàäèöèîííûéêîíêóðñ, ïðîâîäèìûéñðåäè ó÷èòåëåé íà÷àëü-íûõ êëàññîâ Íàâîèéñêîéîáëàñòè, öåëü êîòîðîãîâûÿâëåíèå òâîð÷åñêè ðàáîòàþùèõ ïå-äàãîãîâ, óìåþùèõ ñòàâèòü öåëè è âåñ-òè ýôôåêòèâíóþ ïåäàãîãè÷åñêóþ äåÿ-òåëüíîñòü.

Êîíêóðñ ñîñòîèò èç 4-õ òóðîâ, â õîäåêîòîðûõ ó÷àñòíèêàì ïðåäñòîèò ïðåäñòà-âèòü ñâîþ ïåäàãîãè÷åñêóþ êîíöåïöèþ,ïîðòôîëèî, àëüáîì è ïðîäåìîíñòðèðî-âàòü ñâîå óìåíèå äåëàòü ÷òî-ëèáî ðóêà-ìè ïî òåìå «Ìîé òàëàíò — ìîå áëàãî-ïîëó÷èå».

Íà ýòîò ðàç îáëàäàòåëåì «Ãðàí-Ïðè»â ãîðîäñêîì ýòàïå è ïîáåäèòåëåì â çàê-ëþ÷èòåëüíîì, ñòàëà ó÷èòåëü ãîñóäàð-ñòâåííîé ñïåöèàëèçèðîâàííîé îáùåîá-ðàçîâàòåëüíîé øêîëû ¹ 1 ãîðîäà Çà-ðàôøàíà, çà ïëå÷àìè êîòîðîé 24 ãîäàñàìîîòâåðæåííîãî ïåäàãîãè÷åñêîãî òðó-äà Ìàðõàáî Äóñòîâà. Åå ïîáåäà äëÿ íà-øåãî ïåäàãîãè÷åñêîãî êîëëåêòèâà áûëàîæèäàåìûì è æåëàííûì ñîáûòèåì, âåäüåå îòëè÷àþò òàêèå êà÷åñòâà, êàê ïðî-ôåññèîíàëèçì, äîáðîæåëàòåëüíîñòü, îò-çûâ÷èâîñòü, à ñàìîå ãëàâíîå — âî âñåìòâîð÷åñêèé ïîäõîä. Ê ïðèìåðó, â 4-ìýòàïå êîíêóðñà îíà ïðåäñòàâèëà íà ñóäæþðè êîøåëåê-êàðìàøåê, èçãîòîâëåí-íûé èç ïîäðó÷íîãî ìàòåðèàëà äëÿ ó÷à-ùèõñÿ, êîòîðûå ìîãóò íîñèòü â íåì ëþ-áèìûå ëàêîìñòâà, èëè ìåëêèå ïðåäìå-òû, òàêèå êàê ðåçèíêà, êàðàíäàøè è ò.ä.

Ìû ãîðäèìñÿ, ÷òî ðÿäîì ñ íàìè ðà-áîòàåò òâîð÷åñêàÿ ëè÷íîñòü, êîòîðàÿâäîõíîâëÿåò è ïîääåðæèâàåò ñâîèõ êîë-ëåã â íà÷èíàíèÿõ ñîâåòàìè è íàñòàâëå-íèÿìè, ãîâîðÿ: «Äåðçàéòå, è âàøà ïî-áåäà íå çà ãîðàìè! Ðàâíÿéòåñü íà ëó÷-øèõ èç ëó÷øèõ!»

Ä.ÀÑÒÀÍÎÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ ÃÑÎØ

¹ 1 ãîðîäà ÇàðàôøàíàÍàâîèéñêîé îáëàñòè.

Shaxmat bo‘yicha 8—12

yoshli bolalar o‘rtasida o‘tka-

zilgan respublika chempionati

g‘oliblari aniqlandi. Poytax-

timizda bo‘lib o‘tgan muso-

baqada yosh chempionlar nomi

ma’lum bo‘ldi.

8 yoshgacha bo‘lgan o‘g‘il

bolalar bahsida Humoyun

Bekmurodov (1- o‘rin, Toshkent),

Komron Karimov (2- o‘rin,

Samarqand) hamda Alixon

Avazxonov (3- o‘rin, Toshkent)

chempionlik sharafiga munosib

topilgan bo‘lsa, qizlar o‘rtasida

Odina Olimova (1- o‘rin,

Toshkent), Afro‘za Hamdamova

(2- o‘rin, Samarqand), Nozima

Valiyeva (3- o‘rin, Toshkent) g‘olib

bo‘ldilar.

Islombek Sindorov (1- o‘rin,

Toshkent), Akobirxon Saidaliyev

(2- o‘rin, Samarqand),

Umarxon Faxriddinxo‘jayev

(3- o‘rin, Toshkent)lar 10

yoshgacha o‘g‘il bolalar o‘rtasida

kechgan o‘yinlarda, Guldona

Karimova (1- o‘rin, Samarqand),

Barchinoy Shokirjonova (2- o‘rin,

Navoiy), Ruxshona Rahim-

berdiyeva (3- o‘rin, Samarqand)

kabi qatnashchilar esa qizlar

o‘rtasida o‘tgan musobaqada

chempion bo‘ldilar.

Darvoqe, Xalq ta’limi vaziri

Ulug‘bek Inoyatov O‘zbekiston

shaxmat federatsiyasi prezidenti

etib saylandi. Endi shaxmat o‘yini

umumta’lim maktablarida rivoj-

lanishi, shubhasiz.

O‘qituvchilarga uzluksizmetodik yordam berishningo‘ziga xos xususiyatlari nima-lardan iborat? Innovatsionmetodik komplekslar pedagogganima beradi? O‘quvchilarningkitobxonlik madaniyatini to‘g‘rishakllantirish uchun tarbiyaviysoatlardan qanday foydalanishkerak?

Xorazm viloyati Xalq ta’limixodimlarini qayta tayyorlash vaularning malakasini oshirishinstitutida o‘tkazilgan «Bosh-lang‘ich ta’lim bo‘yicha metodikuyushma va tayanch maktablarfaoliyatini tashkil etishdametodistning o‘rni» mavzusidagi«Metodist maktabi» o‘quvlaridashu kabi masalalar muhokamamarkazida bo‘ldi.

Tadbirda so‘zga chiqqaninstitut rektori Bahodir Sultonov vaboshqalar zamonaviy pedtex-nologiyalarni qo‘llashda o‘quv-chilarning yosh xususiyatiga e’tiborqaratish, ta’lim jarayonida elektronslaydlardan unumli foyda-lanishning o‘rni va metodistlarningustuvor vazifalari haqida to‘xtaldi.

— O‘quvlar davomidametodik uyushmalarning maq-sadi, amalga oshiradiganvazifalarining mazmun-mohiyati,uslubiy seminar, ochiq dars vataqdimot o‘tkazishda uyush-maning roli va ahamiyati kengyoritildi, — deydi institutning«Maktabgacha, boshlang‘ich vamaxsus ta’lim» kafedrasio‘qituvchisi DarmonjonMadaminova. — Metodistlarushbu mavzu bo‘yicha o‘z bilimva malakalarini yanada oshirib,faoliyatida duch kelayotganmuammoli masalalar va o‘zlariniqiziqtirgan savollarga javoboldilar.

D.RO‘ZIQULOV.

7

Hayot insonga o‘z avlodlari

ishlarini sadoqat bilan davom ettirib,

orqasida yaxshi nom, ezguliklar

qoldirishi uchun berilgan benihoyat

qimmatli imkoniyatdir. Avestoning

uch asosiy sharti ham «ezgu so‘z,

ezgu fikr, ezgu amal»dir. Har bir

inson, dastavval, oilada o‘z o‘rnini

topadi, agar topolmasa — jamiyatda

o‘rin topishi qiyin, oilada o‘z qadrini

tuyadi, oilada qadr topolmasa —

jamiyatda qadrlanishi dargumon;

oilada mehribonlik ko‘radi, oilada

mehrsiz ulg‘aysa — jamiyatda ham

begonalarday yashaydi. Biz ota-

onalar farzandlarimiz tarbiyasi

uchun yetarlicha vaqt ajrata-

yapmizmi?!

Xalqimizda shunday hikmatli

gaplar bor: ota-ona bolani dunyoga

keltirgani uchun emas, uni odobli,

axloqli qilib tarbiyalagani uchungina

olqishga sazovor bo‘ladilar. Farzand

olgan tarbiyasiga qarab ota-onasiga

rohat yoki jazo keltirishi hech kimga

sir emas. Ota-onaning mehr-

muhabbati ko‘r-ko‘rona bo‘lmasligi

kerakligini ba’zida unutib qo‘yamiz.

Ro‘zg‘orim but, uy-joyim zo‘r

bo‘lsin, avtomashinam bo‘lsin,

dabdabali to‘ylar qilay, deb kunni

tunga ulab yelib-yuguramiz, lekin

kim uchun? O‘ylab ko‘ring,

farzandingiz bilan oxirgi marta

qachon dildan suhbatlashdingiz,

uning do‘stlari kimlar ekanligi bilan

qiziqdingiz, qachon oxirgi o‘qigan

asarini muhokama qildingiz? Ishdan

horib-charchab keldingiz, ishxona-

dagi ko‘ngil xiraliklari asab tolalarini

taranglashtirgan-u, farzandingizning

biror arzimagan so‘zi yoki aybi

oxirgi nuqta bo‘ldi. O‘rnak ko‘r-

satish do‘q-po‘pisadan kuchliroq

ta’sir etishini unutmang! Ayni shu

daqiqalar farzandimizni bizdan

uzoqlashtiruvchi ilk qadamimiz

emasmikan?!

Shu o‘rinda eshitgan tarixiy bir

ma’lumot bilan o‘rtoqlashmoqchi-

man. Afrikaning qaysi bir qabilasida

o‘t-o‘lan, o‘simlik va daraxtlar juda

qadrlanar, muqaddas sanalar ekan.

Ularni bemaqsad yulish, toptash —

ozor yetkazish gunoh hisoblanar

ekan. Agar biron daraxt keraksiz

bo‘lib qolsa, uni to‘g‘ridan-to‘g‘ri

kesib bo‘lmas ekan. Butun qabila

shu daraxt yonida yig‘ilib, atrofida

aylanib yomon so‘zlar bilan daraxtni

«urushib» berar ekanlar. Shundan

so‘ng o‘z-o‘zidan daraxt qurishni

boshlar, qurib qolgan daraxtni kesib

olishar ekan. Aksincha, unib-o‘sishi

kerak bo‘lgan niholni yaxshi so‘zlar

bilan «alqashar» ekan. Farzand-

larimiz — oila bog‘ida unib chiqqan,

Vatan kelajagida salobatli ustun-

larga aylanajak nihollarimiz emasmi?

Biz ularni kamchiliklarini ko‘rsatib

xulosa qilishni o‘zlariga qo‘yib

bersak, keraksiz shoxlarini kesib,

to‘g‘ri unib-o‘sishi uchun sharoit

yaratayotganimizni anglatsak, ular

uchun xulosa chiqarishga sho-

shilmasak ularning ham shu oilada

o‘rni borligi, fikri ahamiyatli ekanligi,

so‘zlari tinglanishi, va hatto, inobatga

olinishi mumkinligi, shuning uchun

ham aqlli fikr yuritish, o‘rinli qarorlar

qabul qilish ko‘nikmalarini shakl-

lantirgan bo‘lamiz deb o‘ylayman.

Hadisi sharifda ham «Har

millatning saodati, dav-

latlarning tinch va

rohati yosh-

l a r n i n g

yaxshi tarbiyasiga bog‘liq» deya,

aytib o‘tilgan.

Qayerga bormaylik — oilaga

qaytib kelamiz, kim bo‘lmaylik —

oila a’zosimiz. Oila — farzandlarimiz

komil inson bo‘lib yetishadigan

tarbiya o‘chog‘idir. Oila shunday

ma’naviy rishtalar bilan Vatanga

bog‘lanadi va har bir inson uchun

Vatan ichra Vatanga aylanadi. Mana

shu Vatanimiz koriga yaraydigan

farzandlar tarbiyasi uchun ko‘proq

vaqt ajrataylik: ezgu so‘z bilan uning

qalbidan joy olaylik, ezgu fikrlashi

uchun boy tarixiy merosimizni

o‘rganish, uni asrab-avaylashni

o‘rgataylik, ezgu amallarimiz bilan

ularga o‘rnak bo‘laylik!

Buyuk ustoz Abdurauf Fitratning

«Bolalarni o‘ziga ishongan, kuchli,

topqir, chaqqon va aqlli qilib

tarbiyalash uchun o‘z qadr-qimmati,

sha’nini hurmat qilish ruhini tarbiya

qilmoqlikni, shuning bilan birga

yon-atrofdagi odamlar bilan

hisoblashishni o‘rgatmoq kerak!»

degan so‘zlari bolalarimiz tarbiyasi

jarayonida dasturil amal bo‘lsin.

Laylo JIYANOVA,Navoiy viloyati Uchquduq

tumanidagi 3- maktabningma’naviy-ma’rifiy

ishlar bo‘yicha direktoro‘rinbosari.

8

Bolalar, bizning yurtimizga bahorqachon keladi? U kechikayotgangao‘xshayapti. Balki uni sog‘inganimizuchun shunday tuyulayotgandir.

Olmaxon: — Bahorning qachonkelishini bilsak, Quyonvoy bilan ungapeshvoz chiqqan bo‘lardik. Keyinhammadan bahor kelayapti debsuyunchi olardik. Shundaymi,Quyonvoy.

Quyon: — Albatta, keyin hammaxursand bo‘lardi.

Anvar: — 21- martda Navro‘ziolam boshlanadi.

Olmaxon: — Bolalar bizo‘ylaganimizdan ham ko‘p narsabilishar ekan. Demak, ular ko‘p kitobo‘qishgan. Navro‘z kelishiga juda ozqolibdi. Unday bo‘lsa tezroq peshvozchiqishga shoshilaylik.

Sarvar: — Navro‘zni kutib olishuchun tovuq allaqachon tayyorgarlikko‘rib yuribdi. Bahorni yurtimizga buyil u boshlab keladi.

Quyonvoy: — Nega men yokiOlmaxon emas?

Anvar: — Chunki, bu yil —muchal bo‘yicha tovuq yili. Sizlarmuchallar haqida bilasizlarmi?

Olmaxon: — Muchal deganinima u? Bizga gapirib beringlar. Axir,biz hali kitob o‘qishni bilmaymiz.

Sarvar: — Muchal o‘n ikki yilnio‘z ichiga oladi. O‘n ikki yil turlijonzotlarning nomi bilan ataladi. Engbirinchisi sichqon. Muchallar haqidabizning kitobda shunday she’r bor.Hozir Anvar ikkimiz aytib beramiz.

Bo‘ldi sichqon yilboshi,Muchalboshi yo‘lboshi.Mitti sichqon izzatda,Bu sharqona hurmatda.Anvar: — So‘ng yo‘lga tushar sigir,Vazmin qadam-la bir-bir.Har illatning tabibi —Tabiblarning habibi.Sarvar: — Yo‘lbars muchal yo‘l ochar,El-u yurtga rizq sochar.Andin so‘ng kelar quyon,Shodlikka to‘lar har yon.Anvar: — Baliq yil kelgay serob,Bo‘lmas holing hech xarob.Meva, don-dun mo‘l bo‘lar,Hosil, xirmon zo‘r bo‘lar.Sarvar: — Oltinchi yil ilondirYo‘llaringiz ravondir.Ilon yilda fayz o‘zga,Bulturgidan tus o‘zga.Anvar: — Ot yilin dovrug‘in ko‘ring,Toy, tuya, sovlig‘in ko‘ring.Otar-otar mol bo‘lar,Oqlik bemalol bo‘lar.Sarvar: — Qo‘y yili yuvvosh kelar,So‘ng maymun bebosh kelar.Yillar shunday past-baland,Goh ajoyib, goh g‘alat.Anvar: — Tovuq yilda don-dun mo‘l,To‘lar donga o‘ng-u so‘l.Sochmay yig‘sang zo‘r xirmon,Tandirga to‘lar shirmon.

Maktab sahnasi. Quyon va Olmaxonniqobini taqqan bolalar.

1-parda.Quyonvoy: — Olmaxon, men

bahorni juda sog‘indim. U kelsa,hammayoq gul-chechaklar bilan to‘libketadi. Quyosh yer-u ko‘kni qizdiribbarchamizni yayratadi. Kapalaklarguldan gulga qo‘nib, ninachilarning kuy-qo‘shig‘i olamni tutadi. Olmaxon,bilsang ayt-chi, Navro‘zi olam qachonboshlanadi?

Olmaxon: — Men ham sen kabibahorni sog‘indim. Ammo u qachonbizning yurtga tashrif buyuradi, buniafsus bilmayman. Quyonvoy, balki bahorqachon kelishini mana bu bolalarbilishar. Axir ular ko‘p-ko‘p kitoblaro‘qishadi. Kitoblarda esa bahorningqachon kelishi haqida, albatta, yozilganbo‘lishi kerak.

Quyon: — Unday bo‘lsa kel,bolalardan so‘rab ko‘ramiz.

Sarvar: — It kelar misli ovchi,Hosilimga u soqchi.Undan so‘ng nima kelarQani, buni kim bilar?Anvar: — Kelar to‘ng‘iz pahlavonShu bilan tugar dovon.Bizning so‘z bo‘ldi tamomBarchangiz bo‘ling omon.Quyonvoy: — Ko‘p kitob

o‘qiganingiz bilinib turibdi. Avvalmuchal haqida eshitmagan ekanman.Axir tug‘ilganimga endigina bir yilbo‘layapti. Rahmat, bolalar. Biz hambu she’rni yodlab olamiz. Qarang, biztomonga shoshilib tovuq kelmoqda. Ubejiz kelmayotgandir.

Tovuq (Tovuq niqobidagi bola): —Salom, bolalar! Sizlar Navro‘zi olamgabag‘ishlangan tadbir o‘tkazayap-sizlarmi? Xo‘roz menga shunday debaytdi.

Bolalar: — To‘g‘ri aytibdi.Tovuq: — Bu yil tovuq muchali.

Shuning uchun men Navro‘zgapeshvoz chiqishim kerak. Bolalarbahor, Navro‘z haqida she’r,topishmoq, maqol bilasizlarmi?

Men Navro‘zoyning oldiga bor-ganimda aytib berar edi. Bu ungayaxshi sovg‘a bo‘lardi.

Anvar: — Bolalar kim tovuqqayordam beradi?

Bolalar: — Hammamiz.(Bolalar navbati bilan sahnaga

chiqib she’r, topishmoq, maqolaytadilar).

Anvar: — Tovuqvoy, bolalar seningbobong xo‘roz haqida ham she’rbilisharkan. Hozir uni Temurmalik aytibberadi. Aytmoqchi, bu yilni ba’zijoylarda xo‘roz muchali ham debatashadi.

Temurmalik: — Bir kuni shoirIbrohim Donishdan bolalar so‘rabdi.Nega tongda xo‘roz bunchaqichqiradi? Shoir «Xo‘rozim» she’ribilan javob beribdi. («Xo‘rozim» she’riaytiladi).

Tovuq: — Rahmat, bolalar. Barchashe’rlaringiz ajoyib ekan. UlarNavro‘zoyga ham yoqsa kerak. Bolalar,topishmoq ham bilsangiz kerak-a?

Mubina: Olma qoqar ko‘p-ko‘pYong‘oq qoqar to‘p-to‘p,Demang, qo‘l oyog‘i yo‘q.Chorasini topar u —Bolalarga yoqar u.Tovuq: — Bu nima ekan-a?Mohinur: — Axir bu shamol-ku.

Men ham topishmoq aytsam maylimi?

9

Tovuq: — Juda yaxshi bo‘lardi.Mohinur: — Kim osibdi yerga

tushmas?Kim yoqibdi sira o‘chmas?Tovuq: — Menimcha, bu quyosh

bo‘lsa kerak.Mohinur: — Topding. Endi bunisini

top-chi.Ko‘z ochib ko‘rib bo‘lmas,Ko‘z yumib tutib bo‘lmas.Tovuq: — Qiyin topishmoq ekan.

Buni kitob o‘qigan bolalar darrovtopsalar kerak.

Mubina: — Bu tush.Tovuq: — Juda ham zukko bolalar

ekansiz. Maqollardan ham aytibbersangiz zo‘r bo‘lardi.

Mohinur: — «Maqollar donish-mandlar so‘zi. Ular ota-bobolarimizyiqqan ulkan tajribaning mevasihisoblanadi. Kim ko‘p maqol bilsa,shuncha aqlli bo‘ladi», deydilar buvim.

Tovuq: — Unda navbatmaqollarga. O‘zing boshlab beraqol.She’r, topishmoq, maqol aytganbolalarga sovg‘am bor. Hozircha sir.Navro‘zoyni boshlab kelganimda uningqo‘lidan olasizlar.

Mohinur: — «Bahorgi mehnat,qishga ziynat».

«Bahorda qilsang yumush, Qishing o‘tar betashvish». «Yilning kelishi bahordan ma’lum». Mubina:— «Hamal keldi — amal

keldi». «Bahorning bir kuni yilga tatir». «Bahorda kim to‘kar ter, Kuz hosilin yig‘ib yer».«Bahorgi yumush — qishdagi

kumush».Tovuq: — Sizlarga qoyil bolalar,

demasdan ilojim yo‘q. Endi mengaruxsat bering, Bahorni boshlabkeladigan Navro‘zga peshvoz chiqay.

Bolalar: — Mayli, tezroq yo‘lgatush. Biz bu yerda kuy-qo‘shiqlar bilansizlarni kutib olamiz.

(Bolalar tovuq bilan xayrlashibqolishadi va «Bahor valsi»ga raqsgatushadilar).

2- parda.(Tovuq va Navro‘zoy suhbat qiladi).Tovuq: — Navro‘zoy, bolalar senga

atalgan bayram dasturini uyush-tirishgan. Ularni kuttirib qo‘ymayboraqolaylik.

Navro‘zoy: — Qani, ketdik,bo‘lmasa. Yo‘l-yo‘lakay hammayoqnigulga bezab boramiz. Kurtaklarochilgisi kelib yo‘limga mushtoqbo‘layotgandir.

(Navro‘zoy qaldirg‘och, tovuq vayana ko‘plab qushlar bilan birgayo‘lga tushadi).

3- parda.(Bolalar daraxtlarga in yasab

ilishmoqda. Tayyor inlarga qushlarkirib sayrashmoqda. Atrofda bahoriykayfiyat hukmron. Navro‘zoy bilanTovuq uzoqdan ko‘rinishi bilan bolalarularni olqishlab chapak chaladilar.Mayin kuy chalinadi).

Anvar: — Navro‘z keldi xush keldi,Zavqimizga esh keldi.Borliq to‘ldi iforga,Osmon to‘la qush keldi.Chuqur-chuqur navolar,Biram mayin havolar.Onam kaftin eslatar,Silab o‘tgan sabolar.Sarvar: — Ko‘k chehrasi ochildi,Mehr nuri sochildi.Bog‘-bo‘stonlar yashnadi,Gul poyondoz tashladi.Gulday uchar kapalak,Qizlar sochi jamalak.Qiqir-qiqir kuladi,Doshqozonda sumalak.Navro‘zoy: — Rahmat, bola-

jonlar. Tovuqvoy sizlar haqingizdajuda ajoyib gaplarni aytdi. Qo‘shiq,she’r, topishmoq va maqollaringizdanham aytib berdi. Bizning ham sizlargasovg‘amiz bor. (Navro‘zoy shundaydeb sehrli tayoqchasini havodao‘ynatishi bilan daraxtlarda ochilmayturgan kurtaklar ochilib ketadi.Kapalak, ninachi, qush va boshqajonivorlar niqobini taqqan bolalar zalgato‘plana boshlaydi).

Anvar: — Rahmat, Navro‘zoy!Bizning ham senga atalgan sov-g‘alarimiz bor. Shoirlarimiz seningmadhingni she’rga solishgan.Navbatni Diyorbekka beramiz.(«Navro‘zga bag‘ishlov» she’riniyoddan o‘qiydi).

Diyorbek: — Gul ko‘taribkelibsan, Navro‘z,

Shamol kabi yelibsan , Navro‘z.El-u yurtning sog‘inchlariniUzoqlardan sezibsan, Navro‘z.Xush kelibsan, yurtimga Navro‘z!Yashnab kulgin baxtimga Navro‘z!(Musiqa sadolari ostida barcha

chapak chalib, ularni olqishlaydi).Navro‘zoy: — Bolalar, she’r-

laringiz juda ajoyib ekan. Yana Navro‘zbilan bog‘liq qanday go‘zal urf-odatlarbor? Ulardan ham xabardormisizlar?

Mohinur: — Navro‘z shod-uxurramlik bilan kutib olinsa, o‘zaronizolar, mamlakatlar orasidagi urushlarto‘xtatilsa, har birimiz ko‘nglimizgayaxshi niyatlarni jo qilsak, yilimizbarakali va fayzli keladi. Keksalarshuning uchun yilboshini shod-xurramlikda kutib olishda hikmat ko‘p,deyishadi.

Navro‘zoy: — Chindan hamzukko, o‘qimishli, aqlli bolalar ekansiz.Rahmat, sizlarga. Endi menga ruxsatbering, boshqa maktablarga hamo‘tib, ularning bayram tadbirlarida hamishtirok etishim kerak.

Sarvar: — Bizning bayramtadbirimizga kelganing uchun rahmat,Navro‘zoy.

Bolalar: — Rahmat, Navro‘zoy!(Yana kuy-qo‘shiqlar yangraydi).Anvar: — Mana bolalar, Navro‘zga

atalgan bayram tomoshamiz hamyakuniga yetmoqda. Sizlarni kiribkelgan Navro‘z bilan qutlaymiz!

Sarvar: — Yilingiz fayzli, barakalikelsin. Yanagi Navro‘zgacha barchan-giz sog‘-omon bo‘ling. Bugungidanham topqir, zukko va aqlli bo‘lib qoling.

(Bahor valsi yangrab, kuy ostidabolalar zalni tark etadilar).

Hidoyat OLIMOVA.

Dars maqsadlari:ta’limiy: o‘quvchilarning 100dan ikki xonali

sonni ayirish bo‘yicha egallagan bilimlarinimustahkamlash, qiziqarli jadval bilan tanishtirish,bir va ikki xonali sonlarni, o‘nliklar va birliklarnibir-biridan farqlay olishni o‘rgatish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarda vatanparvarlik,ahillik, birodarlik, topqirlik, ziyraklik fazilatlarinitarbiyalash;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarda matematiknutq, tafakkur va xotirani rivojlantirish, faolliginioshirish.

Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarnishakllantiruvchi.

Dars metodlari: «Quvnoq estafeta»,«Klaster», tezkor savol-javob, «Sonni toping»,«Sonni ta’riflang», «Sonni xonalargajoylashtiring» didaktik o‘yinlari.

Dars jihozi: darslik, didaktik o‘yinlar uchuntayyorlangan ko‘rgazmalar, kompyuter,proyektor.

Darsning borishiI. Tashkiliy qism.O‘quvchilar bilan salomlashish, navbatchi

axborotini tinglash. Kun yangiliklari, muhim sanalar haqidaso‘rash. O‘quvchilar 6—7 kishidan iborat 4ta guruhlargabo‘linadi. Har bir guruh ishtirokchilari 1dan 6gacha bo‘lgansonlar bilan raqamlanadi.

II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash.O‘tilgan mavzu asosida 100dan sonni ayirishda amalga

oshiriladigan ishlar yodga olinadi. Uyga berilgan vazifaningbajarilishi nazorat qilinadi. O‘tilgan mavzuni mustahkamlashmaqsadida «Quvnoq estafeta» o‘yini o‘tkaziladi.

1- guruhga: 2- guruhga:100-36= 100-78=100-43= 100-56=100-34= 100-34=100-78= 100-62=100-57= 100-46=100-62= 100-74=

— Siz ko‘rib turgan bu jadvalda sonlar birin-ketin tartibbilan joylashgandir. Masalan, jadvalning eng yuqori qismidagiqatorda 1dan 10gacha bo‘lgan sonlar o‘sib borish tartibidajoylashgan. Har bir qatordagi son o‘zidan oldin kelgansondan bitta ortiq, o‘zidan keyingi sondan bitta kam. Harbir ustundagi sonlar esa o‘zidan yuqoridagi sondan o‘ntako‘p, o‘zidan pastdagi sondan o‘nta kam.

10

III. Yangi mavzu bayoni.Matematika fanining rivojiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk

bobomiz Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy va uning «Al-jabr val muqobala» asari haqida ekrandan foydalanibqisqacha ma’lumot beriladi. Buyuk bobolarga munosibfarzand bo‘lish tuyg‘usi singdiriladi.

O‘qituvchi: — Bilasizlarmi, bolajonlar, raqamlarning hamo‘z Vatani bor. U yer «Al-jabr» mamlakati deb nomlanadi.Raqamlar o‘z Vatanlarida xuddi sizlardek erkin yashaydi.Ularda ham biznikidek qishloqlar, mahallalar, xonadonlarmavjud. Bugun sizlarga sonlarning qiziqarli qishlog‘initanishtiraman. (Ekranda qiziqarli jadval tasviri ko‘rsatilib,o‘quvchilarga tushuntiriladi).

QIZIQARLI JADVAL

3- guruhga: 4- guruhga:100-43= 100-34=100-84= 100-65=100-62= 100-72=100-46= 100-89=100-36= 100-42=100-78= 100-26=

Har bir ustundagi sonlarning birliklar xonasidagiraqamlari teng.

Mana, sonlarning qiziqarli qishlog‘i bilan hamtanishib oldik. Endi guruhlararo musobaqa darsimiznidavom ettiramiz. (1- raqamdagi ishtirokchilar doskaoldiga taklif qilinadi. Ular «Tezkor savol-javob» shartibo‘yicha bellashadilar. Har bir o‘quvchiga birdaqiqadan vaqt beriladi).

Tezkor savol-javob:— Eng kichik bir xonali son?— Eng kichik ikki xonali son?— Uchta tomoni va uchta burchagi bor shakl?— Qaysi shaklda burchak yo‘q?— Suyuqlik o‘lchov birligi?— 25 bilan 15ning ayirmasi?— 37dan oldin keladigan son?— Eng katta bir xonali juft son?— Eng kichik uch xonali son?— 44dan keyin 46dan oldin keladigan son?(Belgilangan vaqt ichida eng ko‘p javob bergan

o‘quvchi g‘olib hisoblanadi).So‘ng 2- raqamdagi ishtirokchilar taklif qilinadi.

Ular «Sonni toping!» topshirig‘i bo‘yicha bellashadilar.Har bir o‘quvchiga alohida qiziqarli jadval beriladi.Ular bir daqiqa ichida aytilgan sonlarni jadvaldantopib belgilaydilar. Ko‘p son topgan o‘quvchi g‘olibhisoblanadi.

O‘yin sharti: biror bir son aytiladi, bir o‘quvchisonni jadvaldan belgilagach, keyingi son aytiladi.

Doskaga 3- raqamdagi ishtirokchilar taklif qilinadi.Bu topshiriq «Sonni ta’riflang» deb nomlanadi. Ulartayyorlangan kartochkalardan bittadan tortib shusonga ta’rif beradilar. O‘quvchilarga 1 daqiqadanvaqt belgilanadi. Shu vaqt ichida eng ko‘p songata’rif bergan o‘quvchi g‘olib hisoblanadi. Masalan,

11

1- guruhga: 2- guruhga: 3- guruhga: 4- guruhga:100-37= 100-42= 100-56= 100-62= 50-30= 40-30= 60-30= 80-30=

7 ta 2 ta

6 kg ?, 2 kg ko‘p

46 soni ikki xonali juft son. U 45 sonidan keyin 47sonidan oldin keladi, 4ta o‘nlik va 6ta birlikdan iborat,40 bilan 6ning yig‘indisi 46ga teng.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.O‘qituvchi: — Bilasizlarmi, bolajonlar, Al-jabr

mamlakatida ham mehmonxonalar bor ekan. Bu yergaturli qishloqlardan sonlar mehmon bo‘lib kelishgan.Bu mehmonxonaning har bir qavatida ikkitadan xonamavjud. Chap tomonda o‘nliklar xonasi, o‘ng tomondabirliklar xonasi joylashgan. 4- raqamdagi ishtirokchilarshu sonlarni mehmonxonaga joylashtirishlari kerak.Bu topshiriq «Sonni xonalarga joylashtiring» debnomlanadi. (Har bir ishtirokchiga alohida topshiriqchizmasi beriladi. Bir daqiqa ichida o‘quvchilarber i lgan sonlarni o‘z iga tegishl i xonagajoylashtiradilar. Aytilgan vaqt ichida sonlarni to‘g‘rijoylashtira olgan o‘quvchi g‘olib hisoblanadi).

Tushuntirib hisoblang. 5- raqamdagi o‘quvchilardarslikdagi 4- misolni ikkitadan bajaradilar va tushuntiribberadilar. To‘g‘ri yechgan va to‘g‘ri izohlab bergan o‘quvchig‘olib sanalanadi.

Rasm asosida masala tuzing va uni yeching. 6- ra-qamdagi ishtirokchilar berilgan rasmlar asosida masalatuzadilar va uni yechadilar. Masalani to‘g‘ri tuzgan va to‘g‘riyechgan o‘quvchi g‘olib bo‘ladi.

V. Darsni yakunlash va baholash.O‘qituvchi: — Bugungi dars sizlarga yoqdimi?Darsda nimalarni bilib oldingiz, yana nimalarni bilishni

xohlardingiz?O‘quvchilarning fikrlari tinglanib, umumlashtiriladi va

xulosalanadi.Dars so‘ngida to‘plangan ballar bo‘yicha g‘olib guruh

aniqlanadi hamda rag‘batlantiriladi, o‘quvchilarning bilimi5 ball sistemasida baholanadi.

VI. Uyga vazifa. Darslikdagi 5- misolni bajarish sharti tushuntiriladi.

Muniraxon AKBAROVA,Farg‘ona viloyati Uchko‘prik tumanidagi

32- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

muallimi (marhum) Jakbarali To‘rakeldiyevningyorqin xotirasi va otalarcha bergan saboqlari uning

qalbida manguga muhrlangani aniq. Mana shundaynatijalar maktabimizning reytingi yildan yilga

yuqorilashi, ta’lim sifati va samaradorligini oshirishga

sezilarli hissa qo‘shyapti.Dilnoza Hayitboyeva turmush o‘rtog‘i Ma’rufjon

aka bilan uch o‘g‘ilni risoladagidek tarbiyalab, voyagayetkazishmoqda. To‘ng‘ichi Hasanboy boks bo‘yicha

nufuzli turnirlar sovrindori Doniyor tog‘asiga havasi,qolaversa, oiladagi muhit tufayli sportning ushbu turi

bilan muntazam shug‘ullandi. Sportga oshno tutingan

o‘spirin 2012- yili Andijon olimpiya zaxiralari kollejinimuavaffaqiyatl i tamomlab, Andijon davlat

universitetining jismoniy madaniyat fakultetida o‘qidi.O‘qish davrida o‘zining yuksak aqliy va jismoniy

salohiyatini namoyon etgan talaba 2016- yildanimtiyozli ravishda universitetning magistratura

mutaxassisligi bo‘yicha tahsilini davom ettirib

kelmoqda.Hasanboy oiladagi yoshi ulug‘lar kutganidek yetuk

farzand bo‘lib ulg‘aydi. Yurtimiz iftixoriga aylangancharm qo‘lqop ustasi Olimpiada o‘yinlarida oltin

medal va to‘rt yillikning eng yaxshi bokschisiga

topshiriladigan nufuzli «Vel Barker» kubogini qo‘lgakiritib, ota-onasi, ustozlari, xalqining ishonchini oqladi.

Shuningdek, u o‘tgan yili Ukrainaning Odessashahrida jahon maydonlarida yuksak natijalarga

erishgan, sog‘lom turmush tarzi va sport rivojigahissa qo‘shgan sportchilarni e’zozlash, sharaflash,

sport an’analarini mustahkamlash maqsadida ta’sis

etilgan «Oltin Mangust» xalqaro mukofoti sohibigaaylandi. Bundan tashqari, Rio Olimpiadasi chempioni

Hasanboy Do‘stmatov xalqaro havaskor bokschilarassotsiatsiyasi (AIBA) tomonidan «Yilning eng yaxshi

bokschisi» (Best men boxer — 2016) deb topilib,maxsus mukofot bilan taqdirlandi.

Boks bo‘yicha milliy terma jamoa murabbiyi,

O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan sportustozi Ziyatdin Toygonboyevdan boks sir-asrorlarini

o‘rganib kelayotgan Hasanboy Do‘stmatovolimpiadagacha ham talay g‘alabalarni qo‘lga

kiritgan. 2009- yili Qozog‘istonda o‘tkazilgan xalqaro

turnirda 1- o‘rin, 2012- yili Ukrainada bo‘lib o‘tganXXXXVI xalqaro turnirda 1- o‘rin, o‘sha yili Rossiyada

bo‘lib o‘tgan IV xalqaro turnirda 1- o‘rinni qo‘lgakiritdi. Aytingchi, bunday natijalarga erishgach,

chempion o‘g‘londan qaysi onaning ko‘ngli faxr-ug‘ururga to‘lmaydi deysiz?!

Ikkinchi farzandi Islombek ham Andijon davlat

universiteti talabasi. Kenja o‘g‘il Faryozbek Andijonshahridagi 50- maktabning 7- sinfida o‘qiydi. Onaning

ulardan ham umidi katta.Boshlang‘ich ta’l im jonkuyari Dilnoza

Hayitboyevaning o‘z oldiga qo‘ygan muddaosishogirdlarini ham o‘z farzandi barobarida yuksak

mahorati, iste’dodi, shijoati va mardligi bilan xalqaro

maydonda O‘zbekistonning nufuzi va obro‘-e’tiborinioshirishga munosib hissa qo‘shadigan barkamol

shaxslar qilib ulg‘aytirishdir.Dilshod RO‘ZIQULOV.

(Davomi. Boshi 3- betda).

12

Assalomu alaykum, qadrli yoshhamkasbim!

Siz bilan sevimli nashrimizningsahifalarida ko‘rishib turganimdanmamnunman.

Jurnalning o‘tgan sonidata’kidlanganidek, bolalarning kitobgamehr qo‘yishi borasida fikrlashamiz.Kitob — tafakkur gulshani, aqlqayrog‘i, bilim manbai, baxt-saodatkaliti, sodiq do‘st, ishonchlihamrohdir. Kitobni sevish esa nurlikelajakka qo‘yilgan poydevordir. Birdonishmandning «Odamlar o‘qishdanto‘xtashlari bilan fikrlashdan hamto‘xtaydilar», degan hikmatini yillaro‘tgani sayin naqadar to‘g‘riekanligini tushunib bormoqdaman.

Aziz hamkasblar! Mana, bir nechayildirki, «bolalarning badiiy adabiyot-ga bo‘lgan qiziqishlari so‘nibbormoqda, kitob o‘qimaydilar»qabilidagi fikrlarni tez-tez matbuotsahifalarida, o‘zaro suhbatlardaeshitib qolamiz. Yurtimizda ta’lim-tarbiyaga katta e’tibor qaratilayotgan,o‘quvchilar uchun imkoniyatlar eshigikeng ochilgan bir paytda bu holatinsonni o‘ylantirishi, tabiiy. Savoloddiy: qanday qilib bolada bilimmanbai — kitobga qiziqish va mehruyg‘otish mumkin?

Ko‘p yillik izlanishlarim shuniko‘rsatdiki, agarda biz badiiyadabiyotni sevib o‘qisak, muhabba-timizni bolalarimizga yetkaza olsak,ular ham kitob o‘qiydigan vaadabiyotni qadrlaydigan bo‘ladilar.Bunda tarbiyaning eng ilg‘or usuli —namuna metodi samara berishini aytibo‘tmoqchiman.

Axir, o‘zingiz bir o‘ylab ko‘ring,boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchunnamuna (ideal) bu biz emasmi? Bejizaytishmaydi-ku, o‘quvchilaringizo‘zingizga o‘xshab ketibdi, deb.O‘zimiz badiiy adabiyot o‘qimasdanturib qanday qilib o‘quvchilarnimutolaaga qiziqtira olamiz, ota-onalardan talab qilamiz?

Biz — o‘qituvchilar ziyo tarqatuvchiekanmiz, avval o‘zimiz shu ziyodanbahramand bo‘lishimiz kerak. Ishfaoliyatim taqozosi bilan ko‘po‘qituvchilar bilan muloqot qilaman.Shunday suhbatlarning birida yosh

hamkasblarimdan biri «Qanday qilibko‘pchilik ichida to‘xtamasdan,bemalol fikringizni bayon etasiz?»,deya so‘rab qoldi. Bu savolgajavobim faqat bittagina edi — kitobniturlicha, ya’ni ham ovoz chiqarib, hamichda o‘qing, o‘z-o‘zingiz bilansuhbatlashing, dedim. U kitobo‘qishning o‘zi yetarlimi, deyajavobimdan ajablandi.

To‘g‘ri aytasiz, biz kasbimiz egasibo‘lgunga qadar bir qancha ilmiy vabadiiy adabiyotlarni o‘qiganmiz.Ko‘pgina asarlar mazmuni bilantanishmiz. Shundan bo‘lsa kerak, ishfaoliyatimiz davomida bu kitoblargaqiziqmay qo‘yamiz. Faqatginakasbimizga taalluqlilarini o‘qiymiz,xolos. Yoshimiz ulg‘aygani sayindunyoqarashimiz ham o‘zgaribboraverarkan, shu bois badiiy asarniham turli yoshda har xil talqin etarekanmiz. Men buni kitoblarnio‘qiganda tushunib yetdim. Masalan,Abdulla Qodiriyning «O‘tkan kunlar»romanini har gal o‘qiganimda o‘zimuchun yangi qirralarini kashf etaman.O‘tkir Hoshimovning «Dunyoningishlari» qissasini yaqinda takrorano‘qib tugatdim. O‘smirlik davrimdao‘qiganimda bugungidek ta’sirqilmagan, onaning qadrini endiginatushunib yetgandek edim. Yana birtomoni, o‘quvchilarning savollarigajavob berish uchun ham ularo‘qiyotgan kitoblarni mutolaaqilishimiz kerak, deb o‘ylayman.

Bugungi faoliyatimiz bilan bog‘liqtalablar, ish yuritish hujjatlari, oilatashvishlari, bola tarbiyasi va shu kabiyumushlar bilan «Kitob o‘qishga vaqtqayerda?», deyishingiz, tabiiy. Bungamen «Ha, to‘g‘ri, ammo bizning hamhech bo‘lmaganda bir soat madaniydam olishga haqqimiz bor-ku!»,degim keladi.

Kitob o‘qish insonning xotirasinimustahkamlaydi, fikrlashga da’vatetadi, dunyoqarashini kengaytiradi,atrofdagi voqea-hodisalarga xolisbaho bera olishga o‘rgatadi.

Shunday ekan, siz, azizkasbdoshlarga o‘zingizga tanishquyidagi asarlarni yana bir marotabao‘qib, rohatlanib dam olishingiznimaslahat berar edim.

Xalq og‘zaki ijodidan «Alpomish»,«Kuntug‘mish», «Go‘ro‘g‘li» dostonlari.

Alisher Navoiyning «Xamsa»,«Mahbub ul-qulub» asarlari, ZahiriddinMuhammad Boburning «Boburnoma»asari.

Abdulla Qodiriyning «O‘tkankunlar», «Mehrobdan chayon»,Cho‘lponning «Kecha va kunduz»,Oybekning «Navoiy» romanlari, AbdullaQahhor hikoyalari, «O‘tmishdanertaklar»i, G‘afur G‘ulomning «Yodgor»,«Shum bola» qissalari, AsqadMuxtorning «Chinor», «Chodirxayol»,Pirimqul Qodirovning «Amir Temur»romanlari va barcha tarixiy asarlari,Odil Yoqubovning «Ko‘hna dunyo»romani, «Muqaddas» qissasi, SaidAhmadning «Jimjitlik» romani, O‘tkirHoshimovning «Dunyoning ishlari», «Ikkieshik orasi», «Bahor qaytmaydi»,«Daftar hoshiyasidagi bitiklar» asarlari,Shukur Xolmirzayevning qissa vahikoyalari, Tog‘ay Murodning «Yulduzlarmangu yonadi», «Bu dunyoda o‘libbo‘lmaydi» asarlari, Murod MuhammadDo‘stning «Dasht-u dalalarda»,«Lolazor» kitoblari, Erkin A’zamning«Shovqin» romani, Tohir Malikningadabiy-badiiy asarlari, XurshidDo‘stmuhammadning «Beozorqushning qarg‘ishi» kitobidagi qissa vahikoyalari, Nazar Eshonqulning«Maymun yetaklagan odam» hikoyasi.

13

«Ifodali o‘qish» to‘garagining ish rejasi

«Ifodali o‘qish» to‘garaginingmaqsad va vazifalari:

Buyuk O‘zbekistonimizning istiqboliko‘p jihatdan o‘qituvchilarga, ularningsalohiyatiga, yosh avlodni o‘qitish vatarbiyalash ishiga bo‘lgan munosa-batiga bog‘liq. Chunki o‘qituvchiningkasbiy madaniyati, pedagogik maho-rati tufayli o‘quvchi fan asoslarini puxtaegallaydi.

O‘qish darslarida o‘quvchilarVatanimizning tarixi va bugungiqiyofasi, milliy-ma’naviy qadriyatlar,insoniy fazilatlar, jamiyat, undayashovchi kishilarning hayoti, tabiathaqidagi bilimlarni egallaydilar. Buolgan bilimlarni ularni oldindanrejalashtirilgan va ijodiy yondashilgan«Ifodali o‘qish» to‘garagi orqalimustahkamlash va kengaytirisho‘quvchi shaxsini kitob o‘qishgabo‘lgan qiziqishini yoshlikdantarbiyalashga xizmat qiladi.

«Ifodali o‘qish» to‘garagimashg‘ulotlari o‘z oldiga quyidagimaqsad va vazifalarni qo‘yadi:

— o‘quvchilarda yaxshi o‘qishsifatilari: to‘g‘ri, tez, ongli, ifodalio‘qishlarini shakllantirish;

— kitobdan foydalanishga, undankerakli bilimlarni olishga o‘rgatish;

— og‘zaki nutqini o‘stirish, lug‘atiniyangi so‘zlar bilan boyitish;

— kichik hajmdagi matnlarnimustaqil ravishda o‘qib, gapirib berish,ularga mos maqollar topib fikrinito‘ldirish;

— kitobga muhabbat uyg‘otishorqali ularni oddiy kitobxondan chuqurmulohaza yurituvchi ijodkor kitobxondarajasiga ko‘tarish;

— atrof-muhit haqidagi bilimlarinikengaytirish va boyitish hamda ilmiydunyoqarashini shakllantirish;

— turli janrdagi asarlar va xalqog‘zaki ijodi namunalari bilantanishtirish asosida ularni mehnat-sevarlik, tabiatni sevish va asrash,ezgulik, rostgo‘ylik, kamtarlik,insonparvarlik, vatanparvarlik ruhidatarbiyalash;

— axloqiy-estetik jihatdan yetuk vamehnatga muhabbat ruhidatarbiyalash;

— o‘quvchilarning bog‘lanishlinutqini va adabiy tafakkurini o‘stirish;

— xayolot olamini boyitish;— dastlabki adabiy tasavvurlarini

shakllantirish.

Shuningdek, Alisher Navoiy,

Bobur, Ogahiy, Cho‘lpon, Fitrat,

Usmon Nosir, Maqsud Shayxzoda,

Oybek, Hamid Olimjon, Zulfiya, Rauf

Parfi, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov,

Omon Matjon, Sa’dulla Hakim, Usmon

Azim, Azim Suyun, Halima

Xudoyberdiyeva, Oydin Hojiyeva,

Tursunoy Sodiqova, Muhammad

Yusuf, Sirojiddin Sayid, Iqbol Mirzo

she’riy to‘plamlari.

Jahon adabiyotidan Rabindranat

Tagorning «Halokat», Fyodor

Dostoyevskiyning «Telba», «Jinoyat va

jazo», Lev Tolstoyning «Urush va

tinchlik», «Anna Karenina», Ernest

Xemingueyning «Alvido, qurol», Gi de

Mopassanning «Azizim», Gabriel

Garsia Markesning «Buzrukning kuzi»

romanlari, Chingiz Aytmatovning

«Asrga tatigulik kun», «Jamila»

asarlari, Jeyms Joysning «Musav-

virning yoshlikdagi shamoyili», Paolo

Koeloning «Alkimyogar» asari, Rashod

Nuri Guntekinning «Choliqushi»,

Muxtor Avezovning «Abay» romanlari

shular jumlasidandir.Nodira AZIZOVA,

Toshkent shahridagi144- maktabning

boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

¹ Mavzular Soat Sana

1 «Ifodali o‘qish» to‘garagining maqsad va vazifalari bilan tanishtirish.

To‘g‘ri, tez, ongli, ifodali o‘qish

2 Bo‘g‘in va so‘zlarni o‘qish

3 Rasm asosida suhbat

4 So‘z o‘yini «So‘zdan so‘z top»

5 Tanish tovushlar asosida quvnoq to‘rtliklar

6 So‘z va gap o‘qish

7 Rasm asosida matn tuzish

8 She’rni ifodali yod olish

9 Matnni tez, ravon, ongli o‘qish «Kuz tabiati» matnini tuzish

10 Matn o‘qish «Kuz ne’matlari» mavzusida matn tuzish

11 Matn ustida ishlash

12 Matnga sarlavha topish

13 Ma’nodosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlar

14 Kichik hajmdagi she’rlarni yod olish

15 O‘qilgan matnni savollar yordamida qayta hikoyalash

16 Matnni qayta hikoyalash

Ertaklar olami

17 Ertaklar olamiga sayohat

18 Biz bilgan ertaklar

19 Biz tanigan ertak qahramonlari

Odobli bola elga manzur

20 Ibratli hikoya va rivoyatlar

21 Tabiat haqida she’rlar (yil fasllari, tabiat hodisalari)

22 Quvnoq she’rlar

23 Maqollar, tez aytish, topishmoqlar

24 Yoz — o‘tsin soz

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2

1

1

2

2

1

2

1

2

2

2

1

2

1

14

D a r s n i n g

maqsadlari:

ta’limiy: darslikda

berilgan 396-, 397-, 398-

mashqlarni bajarish orqali o‘quv-

chilarning o‘tgan zamon fe‘li

haqidagi bilim va ko‘nikmalarini

boyitish;

tarbiyaviy: o‘quvchilarda

rostgo‘ylik, ilmga chanqoqlik

fazilatlarini tarbiyalash, ona tabiatni

asrab-avaylashga o‘rgatish;

rivojlantiruvchi: o‘quvchilarda

og‘zaki va yozma savodxonlikni

o‘stirish, imloviy va chiroyli yozuv

malakalarini rivojlantirish.

Dars uslubi: yangi tushuncha,

bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars metodi: savol-javob,

suhbat, amaliy ish, ta’limiy o‘yin.

Dars jihozi: darslik, mavzuga

oid rasmlar, tarqatma materiallar,

proyektor, kompyuter.

Darsning borishi

I. Tashkiliy qism.

— Salomlashish.

— Davomatni aniqlash.

— O‘quvchilarni ona tili darsiga

hozirlash.

O‘qituvchi: — Bolalar, bugun

biz darsimizda tabiatga sayohat

qilamiz. Siz tabiat deganda nimani

tushunasiz?

O‘quvchilarning javobi tinglanadi.

Masalan: Tabiat bizni o‘rab turgan

olam, daraxtlar, tog‘lar, havo.

O‘qituvchi: — Tabiatda bahor

faslining boshlanishi. Bu vaqtda

tabiat qanday ko‘rinishda bo‘ladi?

O‘quvchi: — Bahorda qushlar

uchib keladi, daraxtlar kurtak

chiqaradi, gullaydi. Yer yuzi yam-

yashil giyohlar bilan qoplanadi.

O‘qituvchi: — Barakalla! Lekin

mana bu daraxtni qaranglar, barg

ham chiqarmabdi, gullamabdi ham.

Bolajonlar, daraxtga yordamberamizmi? Buning uchun mana buqushlar, giyohlar, barglar, gullarningsavollariga javob berishimiz kerak.Shunda ular o‘z o‘rinlarini topishadi.

Bulutlar quyosh yuzini to‘sib turibdi.Agar ularni tarqatsak, daraxt gullaydi.Buning uchun esaularning savollarigajavob berishimizkerak.

Bulut topshi-riqlari:

1. Sanoq qaysi son bilanboshlanadi? (1).

2. Eng katta bir xonali son qaysi?(9).

3. Amir Temur bobomiz nechanchiaprelda tug‘ilgan? (9).

4. Ertaklar qaysi son bilanboshlanadi? (1).

(O‘quvchilar savollarga javobberishadi).

O‘qituvchi: — Qani, kim aytadi,qaysi son kelib chiqdi? Vatanimiztarixida ushbu yili qanday qutlug‘sanalar esda qoldi?

1- o‘quvchi: — 31- avgust —Vatanimiz mustaqil deb e’lon qilindi.

2- o‘quvchi: — 1- sentabr —Mustaqillik bayramidir.

3- o‘quvchi: — 18- noyabr —Davlatimiz bayrog‘i qabul qilindi.

O‘qituvchi: — Biz bulutlartopshirig‘ini bajarib, ularni haydadik.Endi esa qushlarni chaqiramiz. Lekinqushlarning ham savollari bor ekan.Ular, bolalar savollarimizga javobbersagina, sizning yurtingizga uchibkelamiz, deyishmoqda.

II. Uygavazifani tekshirish.

O‘quvchilar daftarlaridan 395-mashqni o‘qib beradi. O‘tgan zamonfe’li qoidalari va qo‘shimchalariso‘raladi.

«Ha-yo‘q» ta’limiy o‘yini.1. Ot, sifat, son, fe’l — so‘z

turkumlari. (Ha).2. Fe’lda 5ta zamon bor. (Yo‘q).3. -di, -gan, -yap, -moqda,

-moqchi — zamon bildiruvchiqo‘shimchalar. (Ha).

4. Fe’l qanday? qanaqa?so‘roqlariga javob bo‘ladi. (Yo‘q).

5. Fe’lda 3ta zamon bor. (Ha).6. Fe’l shaxs va narsaning

harakatini bildiradi. (Ha).(O‘quvchilar savollarga javob

berishadi).III. Yangi mavzu bayoni.O‘qituvchi: — O‘tgan zamon

fe’li nutq so‘zlanib turgan paytdanoldin bajarilgan (yoki bajarilmagan)harakatni bildiradi.

-di, -gan, o‘tgan zamonqo‘shimchalaridir. O‘tgan zamon fe’li«k» tovushi bilan tugagan fe’llarga-kan, «q» tovushi bilan tugaganfe’llarga -qan, boshqa fe’llarga esa-gan shaklida qo‘shiladi.

O‘tgan zamon fe’li haqida«Klaster» olinadi.

15

O‘qituvchi: — Qushlar hamuchib keldi. Endi daraxt barglarining

topshiriqlarini bajarishga kirishamiz.Barglarning topshiriqlari:396- mashq. (Lug‘at diktanti

sifatida bajartiriladi).

Aytdi, ko‘rgan, ekkan, chaqqan,chiqqan, eggan, ichgan, tikkan.

Ahmad bugun kinogaborolmasligini aytdi.

Kecha akamni ari chaqqan edi.(O‘quvchilar slayd orqali yozgan

diktantlarini tekshiradilar).397- mashq.Ketishdi, qo‘yishdi, zorlandi,

sochdi, baqirishdi.398- mashq.IV. Yangi mavzuni mustah-

kamlash.

«To‘rtinchisi ortiqcha» metodidanfoydalanamiz.

1. Bordi, kelgan, chiqqan,o‘ynamoqchi.

2. Bormoqchi, o‘tgan, sakragan,topgan.

3. Aytdi, chiqdi, gullayapti, tikdi.(O‘quvchilar topshiriqlarni baja-rishadi).

O‘qituvchi: — Mana, barglarham chiqdi. Endi Yer yuzidan yam-yashil maysalar unib chiqishi uchunularning ham savollariga javobberishimiz kerak. Ana shunda onazaminimiz zangori gilam bilanqoplanadi.

Mavzular yuzasidan testsavollari.

1. Fe’lda nechta zamon bor?a) 5ta b) 3ta d)4 ta2. O‘tgan zamon qo‘shimcha-

larini belgilang.a) -di, -gan b) -yap, -moqdad) -moqchi3. Hozirgi zamon qo‘shim-

chalarini belgilang.a) -di, -gan b) -yap, -moqdad) -moqchiO‘qituvchi: — Barglar, giyohlar

ham unib chiqdi, endi daraxtimizgullashi kerak. Albatta, gullarningham sizga beradigan topshiriqlaribor.

Gullarning topshiriqlari:«Bo‘lishi mumkin emas!». Bu

o‘yinni o‘tkazishda o‘qituvchi matnnio‘qiydi. O‘quvchilar bo‘lishi mumkinbo‘lmagan voqealar ifodalanganjumla yoki gapni topishlari lozim.

Masalan, dushanba dam olishkuni bo‘lgani uchun Olim maktabgabormadi. U singlisi Vazira bilanhayvonot bog‘iga bordi. Ularhayvonot bog‘ida suvda suzib yurgan

sherni, qafasda sayrayotganbaliqlarni va kattakon yovvoyibulbulni ko‘rdilar.

V. Darsni yakunlash vabaholash.

O‘qituvchi: — Aziz o‘quvchi-larim, daraxtimiz gullab, chiroylitusga kirdi. Endi darsimizga yakunyasasak ham bo‘ladi. Darsda faolqatnashgan o‘quvchilarga bahorgullaridan taqdim etaman.

(Darsga faol qatnashgano‘quvchilar e’lon qilinadi va bahorgullari bilan rag‘batlantiriladi).

VI. Uyga vazifa. 399- mashq.

«So‘zdan so‘z» o‘yiniO‘yin qoidasi: o‘quvchilardan harflarning ketma-

ketligini buzmagan holda yangi so‘z hosil qilishlaritalab etiladi.

Gulnoza TURSUNOVA,Samarqand shahridagi

59- maktabning boshlang‘ichsinf o‘qituvchisi.

Ushbu o‘yindan ona tilidarslarida «So‘z», «Bo‘g‘inko‘chirish qoidalari», «So‘ztarkibi», «Ot — so‘z turkumi»,

«Otlarning egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanilishi», «Otlarning kelishikqo‘shimchalari bilan qo‘llanilishi» kabi mavzularni o‘tish jarayonlaridafoydalanish mumkin.

Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarningfaoliyatini rivojlantiribgina qolmay, ularning

fikrlarini jamlab, tez va aniq bayon etishga, mashg‘ulotlar jarayonida o‘zarohamjihatlikda faol harakat qilishga undaydi. O‘quvchilarda bilim olishga, tengdoshlaridan ortda qolmaslikkaintilish hissini kuchaytiradi. Dars jarayonida jo‘shqin vaziyat vujudga keladi. Eng muhimi, bolalarda iqtidor,salohiyat, maqsadga intiluvchanlik yuzaga chiqadi va mukammallashib boradi. Quyida e’tiboringizga anashunday o‘yinlarning ayrimlarini havola etamiz.

«So‘zlovchi uchburchak»O‘yin qoidasi: uchburchak markazida

berilgan rasmga mos holda uning sifati, sanog‘iva harakatini ifodalang.

Ushbu o‘yindan ona tili darslarida «So‘zturkumlari» bilan tanishish va mustahkamlashdafoydalanish mumkin. Shuningdek, ushbu o‘yintopshiriqlarini darslar va ularning mavzularigamos ravishda o‘zgartirib borsa ham bo‘ladi.

N.ZIYAYEVA, M.TO‘LAGANOVA.

Har bir o‘qituvchi kundalik faoliyatida darslarni yanada mazmunli va qiziqarli qilish uchun «Ertagamashg‘ulotimga qanday yangilik kiritsam ekan?», deb o‘ylashi tabiiy. Bunda tayyorlagan har bir ko‘rgazmaliquroli, tarqatma materiali, test, boshqotirmalari mavzuga mos bo‘lishi va talabga javob berishi kerak. Darsdavomida qaysi ko‘rgazmadan foydalanmay, agar u mavzuni tushuntirishda yordam bersa, men o‘zmaqsadimga erishdim, deb hisoblayman.

Har bir bola qalban o‘zini qahramon deb biladi, ammo hammasi ham buni yuzaga chiqara olmaydi. Bupaytda ularning nabotot va hayvonot olamiga qiziqishi yuqoriligini hisobga olib, kuchga to‘la jonivor sifatidaayiqlar timsolini ko‘rgazmali qurolimga asosiy qahramon qilib tanladim, shu orqali o‘quvchilarning qiziqishiva iqtidorini oshirishga ahd qildim. Ertaklarda ayiqpolvon obrazi misolida mehr-muhabbat, kamtarlik,saxovatlilik, o‘ziga ishonch, qahramonlik kuchi, o‘zaro hurmat, vatanparvarlik, iroda, jasorat, ortgachekinmaslik, tabiatni sevish, undan minnatdor bo‘lish kabi fazilatlar talqin etiladi. O‘quvchilarimda ham bufazilatlarni shakllantirishni darsimning tarbiyaviy maqsadi etib belgiladim.

Tayyorlanishi:Ilgakda popukli ipning yashil

rangidan foydalanib o‘tli dalato‘qiladi. 48ta halqadan zanjirto‘qib, 2tasi tepaga ko‘tariladi va48ta qalin ustuncha to‘qiladi.2- qatordan 20- qatorgacha yana2ta zanjir to‘qib ko‘tariladi va 48tazanjirl i ustuncha to‘qiladi vagilamcha shakliga keltiriladi.

Bu gilamchani stepler yordamida35x45 o‘lchamdagi DSPga tortibjoylashtiramiz. O‘tli dalamiz tayyor!

Ko‘rgazmani tayyorlash uchunkerak bo‘ladigan xomashyomateriallari: ip, qaychi, ilgak, barglipistonlar, stepler, karniz, qisqich,panda shaklidagi o‘yinchoq, qarmoquchun ishlatiladigan ip, pistoletshaklidagi yelim bilan mustahkam-lagich, ployka, ombir, gazlama.

Karton qutining atrofini shoyi

sidirg‘a mato bilan qoplash uchun

yaltiroq pushti mato kerak bo‘ladi.

Kartonning shakliga mos qilib

bannerdan shablon yasaladi va shu

matolarga dazmol bilan yopishtiriladi.

Alohida ishlov berish maqsadida tom

qismlari tikuv mashinasida tikib

chiqiladi. So‘ng pistolet yelimi

yordamida barcha detallar, avval

karton qutining usti, keyin tom qismi

detallar bilan yopishtiriladi. Tom 3

qavatdan iborat va tomning chetlari

yarim aylana shaklda ployka

yordamida qizdirib qayiriladi. Tom

qismlari yopishtirilgandan so‘ng,

tomning chekkalarini leska (qarmoq

ipi) yordamida shaklini ushlab turishi

uchun qavatlari bir-biriga tikib

chiqiladi. Pandaning uyasi tayyor

bo‘lishi uchun unga oyna va eshiklar

ham yopishtirib qo‘yiladi. Atrofiga qizil

ip bilan kantik (ensiz mag‘iz) berib

pistolet yelimi bilan mustahkamlanadi.

16

Eni 10 sm, balandligi 25 sm.li kartonquti olinadi va yuqori qisminingo‘rtasidan qarama-qarshi tomonlaridan5 sm qoldirib atrofi kesiladi. Bu o‘yiqtomni yopishtirish uchun kerak bo‘ladi.

Foydalanilishi:«Panda va uning shogirdlari»

ko‘rgazmali qurolini 1-, 2- va 3- sinfo‘quvchilariga matematika, tabiat-shunoslik, sinfdan tashqari o‘qish vaodobnoma fanlarini o‘qitishdaintegratsiya usulida qo‘llash mumkin.Ushbu ko‘rgazmali quroldanmatematika fanidan 1—3- sinflardaquyidagi misollar va masalalardafoydalanish mumkin. O‘quvchilar misolva masalalarni yechishda pandalarnio‘ngga, chapga surib harakatlantirib,qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lishamallarini bajarishlari mumkin. Buko‘rgazma o‘quvchilarga hisoblagicho‘rnida qo‘llanilsa, maqsadgamuvofiq.

Qolaversa, quyidagi mavzulardaham qo‘llash mumkin: «Narsalarningo‘lchamlari: uzun-qisqa, keng-tor,baland-past», «Ustida, ostida, chapda-o‘ngda, oldin, keyin, orasida, yonida»,«Ko‘p, kam, shuncha, ta ortiq, takam», «Narsalar bir xil, har xil», «Bittayoki bir nechta», «Narsalarning sanog‘iva ketma-ketligi», «1 va 2 xonalisonlar», «Taqqoslang», «10 soni ichidaqo‘shish va ayirish», «15 soni ichidaqo‘shish va ayirish», «Juftlab sanash»,«Oralatib sanash» va 0dan 15 soniichida qo‘shish ayirish, ko‘paytirishva bo‘lishga doir masalalardafoydalanish mumkin. Masalan:Taqqoslang. Ko‘p, kam, barobarbelgilaridan mosini qo‘ying va hokazotarzda.

Odobnoma fanida qahramonningmultfilmidan foydalanib, o‘quvchilardayaxshi xislatlarni shakllantirishmumkin. Tabiatshunoslikda esa buqahramonning tabiatni sevishi, ungae’tiborli bo‘lish fazilatlari o‘quvchilarqalbiga singdiriladi.

Malohat ABDULLAYEVA,Sirdaryo tumanidagi

43- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.

Qizil ip bilan qalpoqchasi alohidato‘qiladi. 3ta ipdan zanjir to‘qib,birlashtiruvchi ilmoq yordamida aylanashakliga keltiriladi. 1ta zanjir to‘qibko‘tariladi va har bir petlyaga 2martadan oraliqsiz ilmoq to‘qiladi.Qalpoqchaning ichiga paxta solinadiva keyingi 4 qatorga bir martadanoraliqsiz ustuncha to‘qiladi. Qolgan 2qatorini qisqartiramiz. Qalpoqchaga tagqismi pistolet yelimi bilan yopishtiriladi.

Panda o‘yinchoqli karamellar olinadiva ichidagi konfetlar maxsusidishchalarga solib qo‘yiladi. Maqsaddarsda faol ishtirok etgan va yuqoriball olgan o‘quvchilarni shu shirinliklarbilan rag‘batlantirishdir. Tagidagiqopqoq o‘rtasi maxsus jihoz yordamidateshiladi va oldindan tayyorlabqo‘yilgan karniz qisqichi ichigamahkamlanadi va tushib qolmasligiuchun pistolet yelimi bilanmustahkamlanadi. Eski va iste’moldanchiqqan karniz 45 sm.li uzunlikdakesib olinadi. Karniz 2 qator qilibo‘tloqqa mahkamlangach, unga tayyorbo‘lgan pandalar kirgiziladi va erkinsurilib yurishi tekshiriladi.

Sakura daraxtini yasash uchun avvaldaraxt tanasi to‘qib olinadi. 10 qatorhalqasiz ustuncha bilan to‘qiladi. Daraxttanasining ichiga simdan karkas(metal simcha) kirgizib, shoxlariga ipo‘raladi. Keyin pistonli barglar o‘raladi.Ikkinchi daraxt barglarining o‘rniga ipbilan yarimshar to‘qilib, pistolet yelimiorqali mustahkamlanadi.

17

Qo‘ziqorinni to‘qish uchun bizgaoq, pushti va qizil ip kerak bo‘ladi. 3xil ipdan zanjir to‘qib, (birlashtiruvchiilmoq yordamida) aylana shaklini hosilqilib olamiz. 1ta zanjir to‘qib tepagako‘tariladi va aylana ichida 10ta halqasizustuncha to‘qiladi. Shu tarzda 5 qatorto‘qiladi. Keyin ichiga to‘ldirib paxtasolib, shakl chiqariladi.

U turli uslublarda tashkil etayotgano‘yin tarzidagi mashg‘ulotlari orqalio‘quvchilarning fanlarga qiziqishinioshirish, quyi sinflardanoq kasbgayo‘naltirish, mehnatsevarlik ko‘nikma-larini shakllantirishga alohida e’tiborqaratadi. Quyida biz kuzatgan «1- sinfo‘quvchilarining muloqot qilishko‘nikmalarini shakllantirish»mavzusidagi mashg‘uloti o‘z oldigaqo‘ygan o‘quvchilarning nutqmadaniyatini shakllantirish, o‘zigabo‘lgan ishonch hissini tarbiyalash,kommunikativ qobiliyatlarini oshirish,xotira, diqqat, axborotni idrok etishmalakalarini rivojlantirish, qalblaridagiinsonparvarlik, o‘zaro yordam, bir-birini qo‘llab-quvvatlash kabifazilatlarni yanada ulug‘lash kabimaqsad va vazifalarni to‘laqonlibajarishga erishgani bilan e’tiborlibo‘ldi.

Mashg‘ulot davomida «Portfelgato‘pla», «Kim raqamlarni yaxshiroqbiladi?», «Qarsak chalamiz», «Qog‘ozkoptokchalar», «Xatolarni to‘g‘rilay-miz», «Mening tilaklarim» kabiuslublardan mohirona foydalanildi.

Sinfda ijodiy muhit yaratish uchunhazilomuz iboralar bilan mashg‘ulotniboshlashga kirishgan Zebiniso«Jamoangiz ahilmi?», «Bir-biringizbilan o‘zaro do‘stona munosabat-damisiz?», deya o‘quvchilargamurojaat qilar ekan, maxsustayyorlangan varaqchalarga ismlariniyozib, to‘g‘nog‘ichda yoqalarigaqadab qo‘yishlarini so‘radi. Ana shuvazifaning o‘ziyoq bolajonlarruhiyatida nafaqat o‘rganish, balkibilimlarini bayon etib, tengdoshlariniqo‘llab-quvvatlash ishtiyoqini hamuyg‘otdi. O‘yin-mashg‘ulotga keraklibo‘lgan jihozlar o‘quv sumkasi, o‘quvqurollari va Buratinoning rasmi stolustiga qo‘yildi. «Portfelga to‘pla»o‘yini shartiga ko‘ra, Buratinomaktabga borishi kerak. Kim ungayordam berishni istasa, o‘rtagachiqib, stol ustida turganpredmetlarning inglizcha nomi,bajaradigan vazifasini qisqachabayon etib, portfelga joylaydi.O‘quvchilarning lug‘at boyliginioshirish, diqqati, sezgi va idrokinirivojlantirishda muhim ahamiyat kasbetuvchi mashq o‘g‘il-qizlarimizda

atrofidagilarga yordam berish,ziyraklik, tezkorlik singari xislatlarnitarbiyalashga ham yo‘naltirilgan.Matematik tasavvurlarni kengay-tirishga qaratilgan «Kim raqamlarniyaxshiroq biladi?» shartini ado etishuchun ikki guruhga bo‘linganbolajonlar, mashg‘ulot avvalidadoskaga tartibsiz tarzda yozilganraqamlar orasidan boshlovchiaytganini topadi va rangli bo‘r bilan(agar rangli bo‘r bo‘lmasa, so‘ralganraqamni doira ichiga olib qo‘yadi)belgilaydi. Ko‘proq raqam belgilaganguruh g‘olib hisoblanadi. «Qarsakchalamiz» o‘yin-musobaqasidao‘quvchilar ustoz tomonidan ingliztilida aytilayotgan uy hayvonlarinomiga ikki, yovvoyi hayvonlarga esabir marta chapak chalishda adashibqolmaslik uchun rosa diqqatlarinijamlashga harakat qilishdi. Chunkikim yanglishsa, o‘yinni tark etishikerak. O‘yin shartiga ko‘ra, oxiridaqaysi guruhda ko‘p ishtirokchi qolganbo‘lsa, g‘olib sanaladi. Mashg‘u-lotlarni sinchkovlik bilan kuzatibborayotgan tajribali psixolog esaishtiroki sust o‘quvchilar bilan diqqatva eshitish qobiliyatini rivojlantirishgaqaratilgan korreksion ishlar olibborishni rejalashtirib oladi.

Albatta, 1- sinf o‘quvchilari halibolalikning o‘yinqaroq sho‘xliklarigaoshno yoshda. Shu bois ham Zebinisomashqlar orasida tetiklik va faolliknioshirish, zo‘riqishlarning oldini olib,xavotir va ruhiy taranglikni bartarafetib, yangi hayotiy ritmga o‘tishigako‘maklashuvchi o‘yinlarga hame’tibor qaratadi. «Qog‘oz koptok-chalar» ana shunday usullar sirasigakiradi. Bunda dastlab har bir o‘quvchiqog‘oz varag‘idan g‘ijimlabkoptokcha yasaydi. So‘ngra ikkiguruhga ajralib, bir chiziqqaturishadi. Guruhlar orasidagi masofakamida 4 metr bo‘lishi kerak.Boshlovchining «Tayyorlaning»,«Diqqat qiling», «Boshladik»ishoralaridan so‘ng koptoklarni raqibguruh tomon talab qilinganidek tez-tez otishni boshlashadi. «To‘xtang»buyrug‘idan so‘ng esa o‘yinyakunlanadi va tarafida kamroqkoptokchalar qolgan guruh g‘olibsanaladi.

Bolajonlarning mantiqiy fikrlashqobiliyatlarini «charxlash»ga xizmatqiluvchi «Xatolarni to‘g‘rilaymiz»mashqi mashg‘ulotning so‘nggidatashkil etilishi ma’lum ma’nodao‘quvchilarning o‘z bilimlarini o‘zlarisarhisob etish, ishtiroklarini baholash,xatolarini to‘g‘rilashga harakat qilishgaundashi bilan mantiqiy davomiyliknita’minlaydi. Aylana shaklida turganbolajonlarning har biriga murabbiy,masalan, «Archa daraxtida olmalarpishdi», «Osmonda 3ta zog‘ora baliquchyapti» kabi turli xatolari bo‘lgangaplarni aytadi. Mavjud xatoni topaolmagan o‘quvchi o‘yindanchetlashtiriladi. O‘yinning oxirigachayetib kelgan bolajon rag‘batlantiriladi.

Mashg‘ulotdan o‘rin olganmashqlarda qaysidir o‘quvchi faolishtirok etdi, g‘olib bo‘ldi. Qaysilario‘z bilimini namoyon eta olmadi. Lekinustoz hamma o‘quvchilarini ko‘nglidao‘ziga ishonch, intilish, yaxshi kayfiyatbilan kuzatishni istaydi. Chunki o‘qishva o‘rganish hali oldinda. Bu yo‘ldaesa bolajonning aslo hafsalasi pirbo‘lmasligi kerak! Shu borada unga«Mening tilaklarim» yaqindanyordam beradi. Stol ustiga qushlar,gullar rasmi qo‘yilgan. O‘quvchilarninghar biri qushlarning rasmidan biriniolib magnit doskasiga yopishtiradi.So‘ng o‘zi yoqtirgan gulning rasminiolib, orqasiga orzu-istaklarini yozadi-da, qushning qanotiga qadab qo‘yadi.Tilaklar ijobat bo‘lishi uchun ustoz vashogirdlar qo‘l ushlashib, doirashaklida soat aylanmasi bo‘ylabharakat qilishar ekan, mashg‘ulotdavomida egallagan bilim vako‘nikmalaridan bir-biriga o‘rgatib,ilinib, «sovg‘alar ulashadi». Hammachapak chaladi.

Zebiniso Ma’murovaning bir soatlikmashg‘ulotini kuzatib, bolajonlarningo‘quvchilik «yuki»ni zimmasiga olishi,fanlar olamiga dadil qadam tashlab,ruhiy quvvat, qiziqish, ishonch vabirdamlik bilan darslarni qabulqilishida, bir-biri bilan ahillikda do‘sttutinishi, muloqot ko‘nikmasiningshakllanishi, o‘zaro hurmat kabi go‘zalfazilatni dunyolariga singdirishidaamaliyotchi psixologlarning hamxizmati katta ekanligiga yana bir boraamin bo‘ldim.

Oybuvi OCHILOVA,jurnalist.

18

19

Boshlang‘ich ta’limning muhim jihatlaridan biriî‘quvchilarda hisoblash malakalarini shakllantirishdaniborat. Umumta’lim maktablari matematika dasturigataalluqli masalalar boshlang‘ich sinflardayoq shudarajada mustahkam î‘zlashtirilishi kerakki, î‘quvchilarongida uzoq vaqt saqlanib qolsin. Shu bois boshlang‘ichsinf î‘qituvchisi 1—2- sinflarda mas’uliyatni chuqurroqhis qilgan holda, qunt, sabr bilan ishlashiga tî‘g‘ri keladi.

Poydevor qanchalik mustahkam bî‘lsa, imoratning umriuzun bî‘lganidek, boshlang‘ich sinf î‘quvchilariga puxtabilim berilsa, yuqori sinflarda bilimlarni qiynalmayî‘zlashtiradi.

Tumanimizdagi maktablarda yosh hamkasblarimizningdarslarini tez-tez kuzatib boramiz. Ba’zan bir soatlikdarsning î‘zida juda kî‘p metodlardan foydalanishoqibatida asosiy material î‘quvchilarga tushunarsiz bî‘libqoladi. 1- sinfdayoq î‘quvchilarni savollarga tî‘liq, aniqjavob berishga, kî‘proq gapirtirishga, mustaqil fikrlashgaî‘rgatish, matematik nutqini rivojlantirish kerak. 2- sinfdaham bu izchil davom ettirilsa, 3- sinfda î‘quvchilar hechqiynalmay î‘z fikrini bemalol ayta olishiga erishiladi. 22yillik tajribamdan kelib chiqib, 3- sinf matematika darsligiasosida oddiy, biroq yuqori samarali ba’zi tavsiyalarnikeltiraman.

I. Masalalar bilan tanishganda, ularni turli usullarbilan yechishni aytib, barcha usullarni yozdirish kerak.Bu esa î‘quvchilarni har tomonlama î‘ylashga, turli xilyechim topishga î‘rgatadi. Masalan, bog‘bon bog‘yaratish maqsadida 240 tup gilos kî‘chatini ekishi kerak.U har bir soatda 10 tupdan kî‘chat î‘tqazsa va birkunda 8 soatdan ishlasa, hamma kî‘chatni necha kundaekib bî‘ladi?

1- usul: 10·8=80 240:80=32- usul: 240:10=24 24:8=33- usul: 240:(10·8)=240:80=34- usul: 240:8=30 30:10=3Javob: 3 kunda ekib bî‘ladi.II. Rasm asosida masala tuzish va yechish

topshirig‘ida ham î‘quvchilarga bir nechta variantlardamasala tuzdirish va yechdirish kerak. Bundaî‘quvchilardan har xil variantlar chiqqanining guvohibî‘lasiz.

III. Geometrik shaklli topshiriqlarni daftarlarigachizdirish kerak. 1—2- sinflarda biroz qiynalsalar-da,3—4- sinfga borib estetik did, zî‘r qiziqish bilanqiynalmay darhol chizishadi. Bunda î‘quvchilar qalam,chizg‘ich bilan ishlashni î‘rganadi. Geometriya,chizmachilik darslarida qiynalmaydi.

IV. Mantiqiy masalalar bilan ishlash.V. 2 va undan ortiq amallar bilan bajariladigan

ifodalarda amallar tartibini uzun qilib yozib borish kerak.Masalan, 72:8+8:1·9=9+8·9=9+72=81. Bunday

ifodalarning faqat javobini yozdirish notî‘g‘ri. Chunkiî‘quvchilarning miyasida tahlil qilib bajargani yaqqolgavdalanib turishi kerak.

4- sinf matematika darsligidagi 476- misolda «36tonna 9 sentner : 9 sentner» kî‘rinishidagi ifodaberilgan. Î‘quvchilarga shunday savol bilan yuzlanaman:

— Mazkur ifodaning javobi qanday birlik bilan chiqadi,(chalg‘itish uchun) tonnadami yoki sentnerda?

Bir î‘quvchim «Ustoz, sentnerda chiqadi», deb javobqaytardi. Bir qarashda bu ifoda har qanday odamnio‘ylantirib qo‘yishi, tabiiy. Boshi qotgan î‘quvchilarimgaifodaning yechimini hayotiy tarzda tushuntiraman:

— 36 tonna-yu 9 sentner guruchni 9 sentnerdan qilibqutilarga taqsimlab joylashtiramiz.

Shu ondayoq ziyrak î‘quvchilar «Tonnada ham,sentnerda ham emas, son, qutilar soni chiqadi», deyishdi.

— Barakalla! Demak, 36 t 9 sr.ni 9 sr.dan bî‘lsak,41 chiqadi.

Yechish: 36 t 9 sr = 369 sr 369 sr : 9 sr.Javob: 41 quti.

Tekshirish: 9 sr · 41 = 369 sr = 36 t 9 sr.Misol yechishni yana davom ettiramiz.3 m 12 sm : 4 sm = ?Bu ifodaga doir masala tuzdirish ham mumkin. Akmal

3 m 12 sm.lik simni 4 sm.dan qilib, bî‘lib chiqdi. Nechabî‘lak sim hosil bî‘ldi?

3 m 12 sm = 312 sm. 312 sm : 4 sm = 78Javob: 78 bî‘lak sim hosil bî‘ldi.

Tekshiramiz: 78 x 4 sm = 312 sm = 3 m 12 sm.4- sinf matematika darsligidagi 517- misolda

«75 m 24 sm : 9» ifoda berilgan. Javobda qanday birlikchiqadi? Isbotlab bering, deya î‘rtaga savol tashlayman.Sî‘ng î‘quvchilar chuqurroq î‘ylay boshlaydi. Shundaî‘quvchilardan biri masala bilan tushuntirb beradi:

— Tikuvchilik sexida 75 m 24 sm matoni 9ta bir xilbî‘lakka bî‘lishdi. Bir bî‘lak matoning uzunligi qancha?Yechish: 75 m 24 sm : 9. 75 m 24 sm = 7524 sm.7524 sm : 9 = 836 sm = 8 m 36 sm. Demak, har birbî‘lak mato 8 m 36 sm.dan qilib bî‘lingan. Tekshiramiz:836 sm x 9 = 7524 sm = 75m 24 sm.

Shu shakldagi ifodalar hayotga bog‘lab tushuntirilsa,î‘quvchilar ongida tez, oson saqlanib qoladi. Xullas, darsî‘quvchida qanchalik kuchli taassurot uyg‘otsa, uningtarbiyaviy samarasi ham shunchalik kî‘p bî‘ladi. Buninguchun î‘qituvchidan sabr, chidam, bilim, shijoat, fidoyilik,mas’uliyat talab qilinadi. Shundagina boshlang‘ich sinfî‘quvchilarining bilimlarida sifat-samaradorlik seziladi.

Azzatjon AZIMOVA,Xorazm viloyati Xonqa tumanidagi

40- umumta’lim maktabiningboshlang‘ich sinf î‘qituvchisi.

20

Äåòè, îáùàÿñü äðóã ñ äðó-

ãîì, âûïîëíÿÿ íåñëîæíûå, íî

èíòåðåñíûå çàäàíèÿ, ïðèîáðåòà-

þò îïûò äîáðûõ äîâåðèòåëüíûõ

îòíîøåíèé, ïîñòðîåíèÿ âçàèìîîò-

íîøåíèé ñî ñâåðñòíèêàìè. Âîç-

íèêàåò àòìîñôåðà «áîëüøîé ñå-

ìüè», ãäå âñå îáúåäèíåíû îáùè-

ìè èíòåðåñàìè. Öåëü äàííîé

ïðîãðàììû — íå çàïîìèíàíèå

êàê ìîæíî áîëüøåãî ÷èñëà ðàç-

íîîáðàçíûõ ôèãóðîê èç áóìà-

ãè, à ñîçäàíèå óñëîâèé äëÿ

ñòàíîâëåíèÿ ÷åëîâåêà-òâîðöà

ñðåäñòâàìè îðèãàìè.

1. Âîñïèòàòåëüíûå çà-

äà÷è:

— ñîäåéñòâîâàòü ñòàíîâ-

ëåíèþ öåííîñòíî-ñìûñëîâîé

ñôåðû è óñòîé÷èâîé íðàâ-

ñòâåííîé ïîçèöèè äåòåé;

— ðàçâèâàòü ó øêîëüíèêîâ

÷óâñòâî ïðåêðàñíîãî, ñòðåìëå-

íèå æèòü ïî çàêîíàì êðàñîòû;

— ñîäåéñòâîâàòü ôîðìèðîâà-

íèþ æåëàíèÿ è óìåíèé àêòèâíî òðó-

äèòüñÿ ñàìîñòîÿòåëüíî;

— ïðîáóæäàòü èíòåðåñ è ëþ-

áîâü ê èñêóññòâó îðèãàìè, ïðè

ýòîì ñîçäàòü óñëîâèÿ äëÿ ó÷à-

ñòèÿ âñåõ ÷ëåíîâ ñåìüè ðå-

áåíêà â îáðàçîâàòåëüíîì

ïðîöåññå.

2. Ðàçâèâàþùèå çàäà÷è:

— ðàçâèâàòü ó äåòåé ñïî-

ñîáíîñòè ýìîöèîíàëüíî-îáðàç-

íîãî âîñïðèÿòèÿ îêðóæàþùåãî

ìèðà;

— ñîçäàâàòü óñëîâèÿ äëÿ ðàç-

âèòèÿ òâîð÷åñêèõ ñïîñîáíîñòåé è

èññëåäîâàòåëüñêèõ íàâûêîâ

îáó÷àþùèõñÿ;

— ñîçäàâàòü óñëîâèÿ äëÿ ðàç-

âèòèÿ ïðîñòðàíñòâåííîãî âîîáðà-

æåíèÿ, ìûøëåíèÿ è ðå÷è, ðàçâè-

âàÿ ìîòîðèêó ïàëüöåâ ðóê;

— ðàçâèâàòü êîììóíèêàòèâíûå

ñïîñîáíîñòè äåòåé.

3. Îáðàçîâàòåëüíûå çàäà÷è:

— ñôîðìèðîâàòü öåëîñòíîå

ïðåäñòàâëåíèå îá èñòîðèè è ðàç-

âèòèè îðèãàìè;

— ñîäåéñòâîâàòü èçó÷åíèþ èç-

âåñòíûõ êëàññè÷åñêèõ ðàáîò â òåõ-

íèêå îðèãàìè, ñôîðìèðîâàòü óìå-

íèÿ è íàâûêè ìîäåëèðîâàíèÿ è

êîíñòðóèðîâàíèÿ èç áóìàãè;

— îáó÷àòü äåòåé ñïîñîáàì ñî-

çäàíèÿ õóäîæåñòâåííîãî îáðàçà

ñðåäñòâàìè îðèãàìè;

— çàêðåïëÿòü è óãëóáëÿòü çíà-

íèÿ, ïîëó÷åííûå â îñíîâíîé øêî-

ëå.

Îáùåèçâåñòíî, ÷òî îðèãàìè —

ýòî îäíà èç óâëåêàòåëüíûõ ôîðì

ïîçíàíèÿ ìèðà. Ïåðâûå ïîïûòêè

èñïîëüçîâàòü îðèãàìè â ïåäàãîãè-

÷åñêèõ öåëÿõ â Åâðîïå ñâÿçûâàþò

ñ èìåíåì íåìåöêîãî ãóìàíèñòà

Ôðèäðèõà Ôðåáåëÿ (1782-1852 ãã.),

âûñîêî îöåíèâøåãî èñêóññòâî

ñêëàäûâàòü áóìàãó êàê ñïîñîá îç-

íàêîìëåíèÿ äåòåé ñ àçàìè ãåîìåò-

ðèè. Îñíîâû ãåîìåòðèè îí ïðåä-

ëàãàë èçó÷àòü íå ñ ïîìîùüþ ëè-

íåéêè, öèðêóëÿ è îòâëå÷åííûõ ïî-

íÿòèé, à ÷åðåç îñÿçàåìûå ðåàëèè

ñêëàäûâàíèÿ áóìàãè. Ñ÷èòàÿ ïðè-

ðîäó ëó÷øèì ó÷èòåëåì ÷åëîâå÷å-

ñòâà, Ô.Ôðåáåëü ñòðåìèëñÿ âîï-

ëîòèòü â æèçíü ñâîþ èäåþ î òîì,

÷òî ïîñòîÿííàÿ ïðàêòè÷åñêàÿ äåÿ-

òåëüíîñòü ðåáåíêà ÿâëÿåòñÿ ñî-

ñòàâíîé ÷àñòüþ âîñïèòàíèÿ è ñïî-

ñîáñòâóåò åãî óìñòâåííîìó ðàçâè-

òèþ. Íî ïîçíàâàòåëüíûå âîçìîæ-

íîñòè çàíÿòèé îðèãàìè ãîðàçäî

øèðå. Íå ñëó÷àéíî â íåêîòîðûõ

ñòðàíàõ ýòî çàíÿòèå — òàêîé æå

îáÿçàòåëüíûé øêîëüíûé ïðåäìåò,

êàê ðîäíàÿ ðå÷ü èëè ìàòåìàòèêà.

Èäåè îðèãàìè íàøëè ïðèìåíåíèå

âî ìíîãèõ îáëàñòÿõ ÷åëîâå÷åñêîé

äåÿòåëüíîñòè, äàæå â êîñìîíàâòè-

êå. À â àðõèòåêòóðå ïîÿâèëîñü öå-

ëîå íàïðàâëåíèå, èñïîëüçóþùåå

ïðèåìû ñîçäàíèÿ ôèãóðîê îðèãà-

ìè. Ïðåäñòàâüòå: ñòîèò òîëüêî ïî-

òÿíóòü çà òðîñ — è ëåæàùàÿ íà

ôóíäàìåíòå ïëîñêîñòü çà íåñêîëü-

êî ìèíóò ïðåâðàùàåòñÿ â ëåãêîå

çäàíèå íåîáû÷íîé ôîðìû.

Âàæíàÿ îñîáåííîñòü çàíÿòèé

îðèãàìè — ïðàêòè÷åñêè íåîãðàíè-

÷åííûå êîìáèíàòîðíûå âîçìîæíî-

ñòè, ñêðûâàþùèåñÿ â îáû÷íîì ëè-

ñòå áóìàãè. Ìû ïðèâûêëè, ÷òî ëþ-

áîé êîíñòðóêòîð ñîñòîèò èç îïðå-

äåëåííîãî íàáîðà äåòàëåé, êîòî-

ðûå ìîæíî ñîåäèíÿòü, ñ èõ ïîìî-

ùüþ ñîçäàåòñÿ ìíîæåñòâî ôîðì.

Òåîðèÿ èçîáðåòàòåëüñòâà óòâåðæ-

äàåò, ÷òî èäåàëüíûé êîíñòðóêòîð

äîëæåí ñîñòîÿòü èç îäíîé äåòàëè,

ñ ïîìîùüþ êîòîðîé ñîçäàåòñÿ áåñ-

êîíå÷íîå ðàçíîîáðàçèå ôîðì. Îêà-

çûâàåòñÿ, òàêîé êîíñòðóêòîð ñóùå-

ñòâóåò. Ýòî — îðèãàìè, ãäå èç îä-

íîé äåòàëè-ëèñòà ñêëàäûâàþòñÿ

òûñÿ÷è è òûñÿ÷è ðàçíîîáðàçíåé-

Ìå÷òîé ïðàêòè÷åñêè ëþáîãî ïåäàãîãà ÿâëÿåòñÿ íàèáîëåå

ïîëíîå ðàñêðûòèå âîçìîæíîñòåé è ñïîñîáíîñòåé êàæäîãî ðå-

áåíêà, ðàçâèòèå åãî íåïîâòîðèìîé èíäèâèäóàëüíîñòè. Îáó÷å-

íèå âûïîëíåíèþ îðèãàìè ó÷àùèìèñÿ ïðèâåëî ê óáåæäåíèþ, ÷òî

èñêóññòâî ñêëàäûâàíèÿ áóìàãè ïî äóøå ðåáÿòàì. Äóõîâíî-

íðàâñòâåííîå âîñïèòàíèå íà îñíîâå íàöèîíàëüíûõ òðàäè-

öèé ôîðìèðóåò ëè÷íîñòü, áëàãîòâîðíî âëèÿÿ íà âñå ñòî-

ðîíû è ôîðìû âçàèìîîòíîøåíèé ÷åëîâåêà ñ ìèðîì, íà

åãî ýòè÷åñêîå è ýñòåòè÷åñêîå ðàçâèòèå, ìèðîâîççðåíèå è

ôîðìèðîâàíèå ãðàæäàíñêîé ïîçèöèè, èíòåëëåêòóàëüíûé

ïîòåíöèàë, ýìîöèîíàëüíîå ñîñòîÿíèå, îáùåå ôèçè÷åñêîå

è ïñèõè÷åñêîå ðàçâèòèå.

21

øèõ ôèãóðîê! Èñêóññòâî îðèãàìè

îòêðûòî âñåìó ìèðó. Äðåâíåãðå÷åñ-

êîìó ôèëîñîôó Àðèñòîòåëþ (384-

322 ãã. äî í. ý) ïðèíàäëåæèò ìûñëü:

«Ïîçíàíèå íà÷èíàåòñÿ ñ óäèâëå-

íèÿ». Ðåáåíêà íåîáõîäèìî óäèâèòü

è, òåì ñàìûì, ïðèâëå÷ü åãî âíè-

ìàíèå, ïîääåðæàòü è óäåðæàòü åãî

èíòåðåñ, è, íàêîíåö, ñäåëàòü çà-

èíòåðåñîâàííîñòü ðåáåíêà ê òâîð-

÷åñòâó óñòîé÷èâîé ïðèâû÷êîé íà

âñþ æèçíü. Íå äîëæíî áûòü çàáû-

òî è çäîðîâüå ðåáåíêà, ÷åìó íè â

êîåì ñëó÷àå íåëüçÿ äàæå íåïðîèç-

âîëüíî íàâðåäèòü. Äëÿ ïðåîäîëå-

íèÿ òðóäíîñòåé ïðèìåíÿåòñÿ ïî-

êàç èçãîòîâëåíèÿ ìîäåëåé â ñî-

ïðîâîæäåíèè ñêàçêè. Ïðîìåæóòî÷-

íûå îïåðàöèè ñêëàäûâàíèÿ ìîãóò

àññîöèèðîâàòüñÿ ñ ðåàëüíûìè

äåéñòâèÿìè. Ôèãóðêè íà ïðîìåæó-

òî÷íûõ ýòàïàõ ñëîæåíèÿ òàêæå ìî-

ãóò àññîöèèðîâàòüñÿ ñ ðåàëüíûìè

îáðàçàìè.

Äåòè îõîòíî èùóò è íàõîäÿò îá-

ðàçíûå ñðàâíåíèÿ, ïîñëå ÷åãî ïîñ-

ëåäîâàòåëüíîñòü äåéñòâèé ñ áóìà-

ãîé çàïîìèíàåòñÿ ãîðàçäî ëåã÷å.

Ïåäàãîã è ñàì ìîæåò äåìîíñòðà-

öèþ èçãîòîâëåíèÿ ôèãóðêè ñîïðî-

âîæäàòü ñêàçêîé, ãäå îáðàçû äåé-

ñòâóþùèõ ëèö è èõ äåéñòâèÿ ïî

àññîöèàöèè èëëþñòðèðóþò ñîâåð-

øàåìûå îïåðàöèè ñêëàäûâàíèÿ

êâàäðàòíîãî ëèñòêà áóìàãè.

«Îðèãàìíûå» ñêàçêè, â êîòî-

ðûõ èñïîëüçóþòñÿ àññîöèàöèè

ìåæäó ðåàëüíûìè äåéñòâèÿìè è

îïåðàöèÿìè ñêëàäûâàíèÿ, ïðåä-

ïî÷òèòåëüíåå äëÿ îâëàäåíèÿ íà-

âûêàìè ñêëàäûâàíèÿ. Îíè ïîçâî-

ëÿþò ïðèâëå÷ü âíèìàíèå äåòåé,

çàèíòåðåñîâàòü èõ è óâëå÷ü. Íà

çàíÿòèÿõ îðèãàìè äåòÿì ïðåäîñ-

òàâëÿåòñÿ âîçìîæíîñòü ïîèãðàòü

ñ ñîçäàííûìè ôèãóðêàìè, ïîãî-

âîðèòü ñ íèìè, óñòðîèòü äèàëîã

èëè ðàçûãðàòü ñöåíêó. Íåêîòîðûå

ìàñêè, ñëîæåííûå èç áóìàãè,

ìîæíî, íàïðèìåð, íàäåòü íà ðóêó

è ðàçûãðàòü ñ èõ ïîìîùüþ ìà-

ëåíüêèé ñïåêòàêëü — ýòî «ïàëü-

÷èêîâûé êóêîëüíî-áóìàæíûé òå-

àòð». Èçîáðåòàòåëüñòâî äëÿ

ìëàäøèõ øêîëüíèêîâ ïðåäñòàâ-

ëÿåò ñîáîé ñàìîñòîÿòåëüíîå ðå-

øåíèå ìàëåíüêèõ øàãîâ, ê êîòî-

ðûì ïîäâîäèò ïåäàãîã.

Ïðåäëàãàþ âàøåìó âíèìàíèþ

âûïîëíåíèå îðèãàìè-àèñòà è

ñêàçêó î íåì.

Äàâíûì-äàâíî â îäíîì

êèøëàêå æèë îäèí äåõêàíèí.

Ó íåãî íå áûëî äåòåé. Î÷åíü

ãîðåâàëè îíè âìåñòå ñî

ñâîåé æåíîé. Îäíàæäû,

êîãäà îí ðàáîòàë â ïîëå,

óâèäåë â íåáå óäèâèòåëüíî

êðàñèâóþ áåëóþ ïòèöó ñ

áîëüøèìè êðûëüÿìè. Ëþáóÿñü

êðàñîòîé åå ïîëåòà, äåõêàíèí

âäðóã óâèäåë, ÷òî ïòèöà ñòàëà ïà-

äàòü âíèç. Ïîäáåæàë îí ê ïòèöå,

ïîäíÿë åå. Ó íåå áûëî ïîâðåæ-

äåíî êðûëî. Ïðèíåñ äîìîé

äåõêàíèí ïòèöó. Æåíà ó íåãî

áûëà î÷åíü äîáðàÿ æåíùè-

íà. Îíà ëàñêîâî âçÿëà åå,

ïðèãîâàðèâàÿ: «Íå áîéñÿ

íàñ, ìû íå ïðè÷èíèì òåáå

âðåäà, ìû òåáÿ âûëå÷èì è

îòïóñòèì». Î÷åíü îñòîðîæ-

íî îíà îñìîòðåëà áîëüíîå

ìåñòî, íàëîæèëà ðàçíûå ñíà-

äîáüÿ, àêêóðàòíî ïåðåâÿçàëà

êðûëî.

×åðåç òðè äíÿ ïòèöà ïðè-

øëà â ñîçíàíèå è çàãîâîðèëà

÷åëîâå÷åñêèì ãîëîñîì: «Î, äîá-

ðûå ëþäè, âû ñïàñëè ìíå

æèçíü. ß — öàðü âñåõ àèñòîâ.

Ïðîñèòå, ÷òî ïîæåëàåòå».

Äåõêàíèí è æåíà ñêàçàëè: «Ó

íàñ åñòü ïîëå, ñâîèì òðóäîì ìû

âûðàùèâàåì õëåá, íî ÷òî òû

ìîæåøü íàì äàòü, ïòèöà?

Ìû ñòîëüêî ëåò æèâåì

äóøà â äóøó, à äåòåé ó

íàñ íåò. Ëåòè ñåáå ñ ìè-

ðîì!» Ñêàçàëè îíè è îòïó-

ñòèëè àèñòà. Íå óñïåëè

îíè âîéòè â äîì è âäðóã

— ÷óäî! Íà ñóïå ëåæàë è

ãðîìêî ïëàêàë ðåáåíîê. È

íàçâàëè îíè ìàëûøà Óìèä-

æîí, ÷òî îçíà÷àåò «íàäåæäà».

Âûðîñ Óìèäæîí êðåïêèì è ñèëü-

íûì ïàðíåì. Óâàæàëè âñå åãî â

ðîäíîì êèøëàêå. À ñàìîå ãëàâ-

íîå — îí î÷åíü ëþáèë ïòèö. Ñ

òåõ ïîð ïðîçâàëè òîò êèøëàê

Ëàéëàê.

Ïîäãîòîâèëà Þ.ÕÎÄÆÀÅÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ

îáùåîáðàçîâàòåëüíîéøêîëû ¹ 64

Øàõðèõàíñêîãî ðàéîíàÀíäèæàíñêîé îáëàñòè.

1.Âîçüìè áåëûé ëèñò À-4, âû-ðåæü êâàäðàò.

2.Ñëîæè êâàäðàò ïî äèàãîíàëèòðåóãîëüíèêîì.

3.Â íèæíåé çàêðûòîé ñòîðîíåòðåóãîëüíèêà íàðèñóé ãîëîâó àèñ-òà è âûðåæè, íî íå äî êîíöà óãëà.

4.Ðàñêðîé ëèñò è ñêëåé îáå ÷à-ñòè ãîëîâû.

5.Íàðèñóé êðûëüÿ è ðàçðåæüáàõðîìîé.

6.Ñëîæè óãîë ëèñòà îò ãîëîâûè ïðèêëåé ê õâîñòó.

7.Àèñò ãîòîâ!

Öåëè: ðàçâèâàòü ïîçíàâàòåëü-íûé èíòåðåñ ó ó÷åíèêîâ, âîñïèòû-âàòü áåðåæíîå îòíîøåíèå ê ïðèðî-äå, æåëàíèå óêðàøàòü íàøó çåìëþ.

Îáîðóäîâàíèå: ðèñóíêè äåòåéíà òåìó «Öâåòû», ïëàêàòû î áåðåæ-íîì îòíîøåíèè ê ïðèðîäå, êîðîíûèç öâåòîâ íà ãîëîâå ó÷åíèêîâ.

Õîä ìåðîïðèÿòèÿÂ ðàçðàáîòêå ìåðîïðèÿòèÿ

èñïîëüçóþòñÿ ñòèõîòâîðåíèÿß.Àêèìà, Ç.Àëåêñàíäðîâîé, Å.Åâòó-øåíêî è äðóãèõ.

Âåäóùèé: — Âíèìàíèå! Âíèìà-íèå! Ñåãîäíÿ çäåñü ïðîéäåò ïðàç-äíèê öâåòîâ. Ïî÷òè âñå öâåòû ìèðàñîáðàëèñü çäåñü. Äîáðî ïîæàëî-âàòü íà íàø ïðàçäíèê! (Ó÷àùèåñÿäåêëàìèðóþò îòðûâêè èç ñòèõîòâî-ðåíèé).

1. Ìû èç öâåòîâ ñîñòàâëÿåì áóêåòû

È ïîäáèðàåì öâåòîê çà öâåòêîì,

Ñëîâíî äóøèñòîå ñâåæåå ëåòîÂìåñòå ñ áóêåòîì ïðèõîäèò

â íàø äîì.2. Öâåòû, êàê ëþäè, íà äîáðî

ùåäðû,È, ùåäðî íåæíîñòü ëþäÿì

îòäàâàÿ,Îíè öâåòóò, ñåðäöà îáîãðåâàÿ,Êàê ìàëåíüêèå òåïëûå êîñòðû.3. Âû ãîðäèòåñü êðàñîþ

íàðÿäà,Ñâåòîì ñîëíå÷íûõ äíåé çîëîòûõ,Íàøè ãîñòè èç øêîëüíîãî ñàäà,Íàøèõ ïàðêîâ è ñêâåðîâ öâåòû.Âåäóùèé: — Ðàç ìû âñå ñ÷èòà-

åì öâåòû ñâîèìè äðóçüÿìè, äàâàé-òå æå ïðèãëàñèì èõ íà íàø ïðàçä-íèê, ïóñòü âåñåëÿòñÿ âìåñòå ñíàìè. Âõîäèòå, ïîæàëóéñòà, ãîñòèäîðîãèå!

Ìû — öâåòû, è íàøà äîëÿ —Ðàñòè, öâåñòè â îêðóæåíèè ïîëÿ.Âñå ïîäðîáíîñòè î íàñÂû óçíàåòå ñåé÷àñ.Ó÷åíèê-îäóâàí÷èê:ß — îäóâàí÷èê.Êîãäà èäåøü òðîïèíêîþ,

22

Êóäà íè ãëÿíü â ïîëÿõÁåëåþò ÷óäî-øàðèêèÍà òîíêèõ ñòåáåëüêàõ.Ñêâîçíûå, ñåðåáðèñòûå,Îíè, êàê ïóõ, ëåãêè.Ñòîÿò è ÷óòü êà÷àþòñÿÎò âåòåðêà ñ ðåêè.(Çâó÷èò ïåñíÿ «Îäóâàí÷èêè»).Ó÷åíèê-ðîìàøêà:ß — ðîìàøêà.Çíàêîìûå ñ äåòñòâà, ðîäíûå

ðîìàøêèÌû ðâåì íà ëóæàéêå ó òèõîé

ðåêè.Êàê áåëûå çâåçäû ñðåäü

ðîçîâîé êàøêè,Îíè ðàçâåðíóëè ñâîè ëåïåñòêè.Âñÿ â áåëîå íàøà ïîëÿíà

îäåòà,Êà÷àåò öâåòû âåòåðîê íà áåãó...Ðîìàøêà! Ðîìàøêà!ß çíîéíîãî ëåòàÁåç âàñ è ïðåäñòàâèòü ñåáå

íå ìîãó.Ó÷åíèê-êîëîêîëü÷èê:ß — êîëîêîëü÷èê.Êîëîêîëü÷èê! Êîëîêîëü÷èê!Íà ëóãó ñî âñåõ ñòîðîí.Ëåãêèé, ëåãêèé, òîíêèé, òîíêèé,Áóäòî ñåðåáðèñòûé çâîí.Êîëîêîëü÷èê! Êîëîêîëü÷èê!Íåóæåëè ýòî òû?È òàê çâåíèøü, è òàê òðåïåùåøüÒàì, ãäå òðàâû è öâåòû.(Çâó÷èò ïåñíÿ «Êîëîêîëü÷èêè»).Ó÷åíèê: — Öâåòû... Êàê óíûëà

è áåçðàäîñòíà áûëà áû íàøà æèçíüáåç íèõ. Ñ äðåâíèõ âðåìåí îíè âû-çûâàëè âîñõèùåíèå è áëàãîãîâå-íèå. Èõ öåíèëè. Â ÷åñòü íèõ ðàç-íûå íàðîäû óñòðàèâàëè ïðàçäíè-êè. Òàê, äðåâíèå ãðåêè è ðèìëÿíåîòìå÷àëè ïðàçäíèê ãèàöèíòîâ èëèëèé, ãîëëàíäöû — òþëüïàíîâ.Öâåòàì ïîñâÿùàëèñü ïåñíè, ïëÿñ-êè, âåñåëûå øóòêè. Ëþäè çíàëè, âêàêîé èìåííî äåíü íàäî ñîáèðàòüöâåòû, ïîëåçíûå òðàâû, òàê êàê ñ÷è-òàëîñü, ÷òî èìåííî ê ýòîìó âðåìå-íè â íèõ íàêàïëèâàëèñü öåëèòåëü-íûå ñîêè.

Âåäóùèé: — À òåïåðü ìû õîòå-ëè áû ðàññêàçàòü âàì ëåãåíäû îíåêîòîðûõ öâåòàõ. Âîò ïîñëóøàéòå...

Ó÷åíèê-àñòðà:ß — àñòðà.Àñòðó ñ ïðÿìûìè åå

ëåïåñòêàìèÑ äàâíèõ âðåìåí íàçûâàþò

«çâåçäîé».Òàê áû åå âû íàçâàëè è ñàìè,Â íåé ëåïåñòêè ðàçáåæàëèñü

ëó÷àìèÎò ñåðäöåâèíêè ñîâñåì

çîëîòîé. Ó äðåâíèõ ãðåêîâ îíà ñ÷èòà-

ëàñü àìóëåòîì. Îíè âåðèëè: íî÷üþìîæíî óñëûøàòü, êàê àñòðû îáùà-þòñÿ ñî ñâîèìè ñåñòðàìè — çâåç-äàìè, âåäü ïî ëåãåíäå îíà âûðîñ-ëà èç ïûëèíêè, óïàâøåé ñî çâåç-äû.

Ó÷åíèê-ãëàäèîëóñ:ß — ãëàäèîëóñ,Ó êðûëå÷êà íàøåé øêîëûÊëóìáó ñâåæóþ ñáåðå÷üÂñòàë íà ñòðàæó ãëàäèîëóñ.Íà ëàòûíè ýòî ñëîâî îçíà÷àåò

«ìå÷». Ãëàäèîëóñ ñðàâíèâàþò ñîøïàãîé, ìå÷îì. Âòîðîå åãî íàçâà-íèå — øïàæíèê. Åãî âñå ëþáÿò èöåíÿò.

Ó÷åíèê-ãåîðãèí:ß — ãåîðãèí.Îñåííèå ñòûíóò êàðòèíû,Äàâíî îñûïàåòñÿ ñàä,Íî â ãîðäîé êðàñå ãåîðãèíûÎäíè, íå ñêëîíÿÿñü, ñòîÿò.Ðàíüøå â ñòàðèíó ãåðîåâ, âåð-

íóâøèõñÿ ñ âîéíû ñ ïîáåäîé,âñòðå÷àëè ñ ãåîðãèíàìè. Ãåîðãè-íû îçíà÷àëè ñèìâîë ïîáåäû.

Âåäóùèé: — À âîò òåïåðü ìûõîòèì óçíàòü, íà ñêîëüêî âû çíàêî-ìû ñ öâåòàìè. Îòãàäàéòå íàøè çà-ãàäêè.

1. Áåëàÿ êîðçèíêà,Çîëîòîå äîíöå,Â íåé ëåæèò ðîñèíêàÈ ñâåðêàåò ñîëíöå.

(Ðîìàøêà).

23

Â îæèäàíèè òåïëîãî âåñåííåãî ñîëíûøêà òàê

ïðîñòî ïîòåðÿòü áäèòåëüíîñòü è ëåãêî ïîääàòüñÿ

àòàêàì ãðèïïà è ÎÐÂÈ. Îñîáåííî íåëåãêî ïðèõî-

äèòñÿ òåì ëþäÿì, ÷üÿ ïðîôåññèîíàëüíàÿ äåÿòåëü-

íîñòü ñâÿçàíà ñ îáó÷åíèåì è âîñïèòàíèåì äðóãèõ

ëþäåé. Îíè âäâîéíå äîëæíû ñëåäèòü çà çäîðîâü-

åì è óêðåïëÿòü åãî, òàê êàê íå ìîãóò ïîäîëãó íàõî-

äèòüñÿ íà áîëüíè÷íîì è ïðåðûâàòü ó÷åáíûé ïðî-

öåññ. Íèæå ìû ñîáðàëè ñàìûå ïðîñòûå è ýôôåê-

òèâíûå ñîâåòû íà ýòó òåìó.

Ïåðâîå, è ñàìîå âàæíîå ïðàâèëî, — ýòî çäîðî-

âûé îáðàç æèçíè: ñèñòåìàòè÷åñêèå äâèæåíèÿ è

íåáîëüøèå ôèçè÷åñêèå íàãðóçêè â âèäå óòðåííåé

ãèìíàñòèêè, ïåøàÿ èëè âåëîñèïåäíàÿ ïðîãóëêà íà

ñâåæåì âîçäóõå.

Âòîðîå — ýòî ïðàâèëüíîå íà÷àëî äíÿ, à èìåííî

ïîòðåáëåíèå ñ óòðà æèäêîñòè. Ïðèìåð: â ñòàêàí

ãîðÿ÷åé âîäû êëàäåì äîëüêó ëèìîíà è äîáàâëÿåì

ìîëîòóþ êîðèöó. Íàñòàèâàåì íåñêîëüêî ìèíóò, ïîêà

îñòûâàåò âîäà, äîáàâëÿåì ëîæêó ìåäà è âûïèâà-

åì óòðîì íàòîùàê. Òàêîé íàïèòîê áîäðèò, î÷èùà-

åò îðãàíèçì è óêðåïëÿåò èììóíèòåò.

Â òå÷åíèå äíÿ ïîìíèòå î òîì, ÷òî

çàâòðàê, îáåä è óæèí äîëæíû âêëþ-

÷àòü â ñåáÿ êàê ìîæíî áîëüøå ñâå-

æèõ îâîùåé è ôðóêòîâ, îñîáåííî

òåõ, ÷òî ëèäèðóþò ïî ñîäåðæàíèþ

âèòàìèíà Ñ. Ýòî ìîæåò áûòü ñîê

êâàøåíîé êàïóñòû èëè ñàëàò èç ñâå-

æåé êàïó-ñòû ñ ïîä-

ñîëíå÷íûì ìàñ-ëîì, êèâè, ìàíäà-

ðèíû è ò.ä.

Â ïåðèîä ýïèäåìèé ãðèïïà è ïðîñòóäíûõ çàáîëå-âàíèé îñîáåííî ýôôåêòèâíû ÷åñíîê è ðåï÷àòûé ëóê.

Äîñòàòî÷íî æåâàòü ïî 2—3 çóá÷èêà ÷åñíîêà åæåäíåâ-íî, ÷òîáû ïîëíîñòüþ î÷èñòèòü ïîëîñòü ðòà îò áàêòå-

ðèé.Ñîáëþäàéòå êóëüò ÷èñòîòû, ÷òîáû íå ïîäõâàòèòü

èíôåêöèþ ÷åðåç ãðÿçíûå ðóêè. ×àùå ïðîòèðàéòå ñâîå

ðàáî÷åå ìåñòî è îêðóæàþùèå âàñ ïðåäìåòû ìûëüíûìðàñòâîðîì, ìîéòå ðóêè èëè îáåççàðàæèâàéòå èõ ñïå-

öèàëüíûìè ñðåäñòâàìè.Ýòè ïðîñòûå ñîâåòû ïîäõîäÿò êàê âçðîñëûì, òàê è

äåòÿì. Ïåðâûå ïîäàþò ïðèìåð, âòîðûå

— ïîäðàæàþò. Íî ãëàâíîå, íå çàáûâàéòåóëûáàòüñÿ: ñîëíöó, ìèðó, íîâîìó

äíþ èëè ñëó÷àéíîìó ïðîõîæåìó.Âåäü èíôåêöèÿ íå ìîæåò îäîëåòü

æèçíåðàäîñòíîñòü è îïòèìèçì.Àëèíà ÊÓÐÁÀÍÎÂÀ.

2. Æåì÷óæíûé êîëîêîëü÷èêÏðèøåë â ëåñà âåñíîé.Ïî ëåñó îí ðàçíîñèò×óäåñíûé çàïàõ ñâîé.

(Ëàíäûø).3. Ìàëåíüêèå, íåæíûå,Ïðÿìî ó âîäèöû,Áóäòî â çíîé ïîëóäåííûéÏðîñÿòñÿ íàïèòüñÿ.Ñ ñèíåâîþ íåáà äðóæàòÝòè ìèëûå öâåòû.ß èõ çíàþ, çíàþò âñå.Íó, à çíàåøü ëè èõ òû?

(Íåçàáóäêè).4. Íà ëåñíîé ïðîòàëèíêåÊîëîêîëü÷èê ìàëåíüêèéÊðàñêó âçÿë ñåáå ñ íåáåñÈ óêðàñèë åþ ëåñ.

(Ïîäñíåæíèê).5. Ýòîò êîëîêîëü÷èêÇâîíêèì áûòü íå õî÷åò,Èëè ê øóìó íå ïðèâûê,Èëè ïðîãëîòèë ÿçûê.

(Êîëîêîëü÷èê).

Ó÷åíèê: — Ìû õîçÿåâà ïðèðîäû,à îíà êëàäîâàÿ ñîëíöà ñî âñåìè ñî-êðîâèùàìè æèçíè. Ðûáå íóæíà âîäà,ïòèöàì — âîçäóõ. Æèâîòíûì — ëåñ,ñòåïè, ãîðû, à ÷åëîâåêó — ïðèðîäà. Èîõðàíÿòü åå — íàøà ãëàâíàÿ çàäà÷à.Çåìëÿ òàêàÿ ìàëåíüêàÿ! Äàâàéòå ååáåðå÷ü!

1.Ó ïðèðîäû æèâûå êðàñêè.Ìèëëèîíû ëó÷èñòûõ ñîöâåòèé.Äëÿ ÷åãî ÷óäåñà èç ñêàçêè,Åñëè â æèçíè èõ ìîæíî âñòðåòèòü!2. Áåðåãèòå ýòó Çåìëþ, ýòó âîäó.Äàæå ìàëóþ áûëèíî÷êó ëþáÿ,Áåðåãèòå âñåõ çâåðåé âíóòðè

ïðèðîäû,Óáèâàéòå ëèøü çâåðåé âíóòðè

ñåáÿ.3. Âñþ æèçíü öâåòû íå îñòàâëÿþò

íàñÊðàñèâûå íàñëåäíèêè ïðèðîäû,Îíè çàõîäÿò ê íàì â ðàññâåòíûé

÷àñ,Â çàêàòíûé ÷àñ çàáîòëèâî çàõîäÿò.

4. Îíè íàì ïðîäëåâàþò

ðàäîñòü âñòðå÷,

Îòêëàäûâàþò âðåìÿ

ðàññòàâàíüÿ.

Ìû äóøó è öâåòû äîëæíû

ñáåðå÷ü

Îò õèùíûõ ðóê, îò çëà è

ïðîçÿáàíüÿ.

(Çâó÷èò ïåñíÿ «Âîëøåáíûé

öâåòîê»).

Âåäóùèé: — Ìû íàäååìñÿ,

÷òî íàø ïðàçäíèê ïîìîæåò âàì

âî ìíîãîì. Âû áóäåòå ÷èòàòü ëå-

ãåíäû î öâåòàõ, îõðàíÿòü, áåðå÷ü

èõ, ðàçâîäèòü, óêðàøàòü íàøó

ðîäíóþ çåìëþ, âûñàæèâàÿ öâå-

òû íà êëóìáàõ ó äîìîâ, øêîë, íà

äà÷àõ.

Îëåñÿ ÏËÀÒÎÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâøêîëû ¹ 2 ãîðîäà Áóõàðû.

Òåìà: «Âñå ïðîôåññèè âàæíû».Öåëè:îáðàçîâàòåëüíàÿ: ïîçíàêîìèòü ñ ïîíÿòèåì «ïðî-

ôåññèÿ», ðàñøèðèòü çíàíèÿ äåòåé î ìíîãîîáðàçèèìèðà ïðîôåññèé;

âîñïèòàòåëüíàÿ: êîððèãèðîâàòü íèçêóþ àêòèâ-íîñòü âîñïðèÿòèÿ, óñòîé÷èâîñòü âíèìàíèÿ, àíàëè-òè÷åñêóþ è ñèíòåòè÷åñêóþ ôóíêöèè äåÿòåëüíîñòè;

ðàçâèâàþùàÿ: ôîðìèðîâàòü èíòåðåñ ê ïðîôåñ-ñèÿì.

Õîä çàíÿòèÿÍà óðîê ïðèãëàøåíû êîëëåãè è ðîäèòåëè ó÷à-

ùèõñÿ.I. Îðãàíèçàöèîííûé ìîìåíò. (Çâó÷èò ìóçûêà).Ó÷èòåëü:Äîáðûé äåíü, äîáðûé ÷àñ!Êàê ÿ ðàäà âèäåòü âàñ.Äðóã íà äðóãà ïîñìîòðåëèÈ òèõîíå÷êî âñå ñåëè.II. Îñíîâíàÿ ÷àñòü. (Îáúÿâëåíèå íîâîé òåìû).Ó÷èòåëü: — Ñåãîäíÿ ìû ñ âàìè ïîãîâîðèì î òîì,

÷òî î÷åíü âàæíî äëÿ êàæäîãî ÷åëîâåêà. Óçíàåì ìûýòî, åñëè îòãàäàåì çàãàäêè è ðåøèì êðîññâîðä,ñîñòîÿùèé èç çàãàäîê î ïðîôåññèÿõ.

ÊÐÎÑÑÂÎÐÄ

1. Ñêàæè, êòî òàê âêóñíîÃîòîâèò ùè êàïóñòíûå.Ïàõó÷èå êîòëåòû,Ñàëàòû, âèíåãðåòû?2. Êòî â äíè áîëåçíåé âñåõ ïîëåçíåé?È ëå÷èò íàñ îò âñåõ áîëåçíåé?3. Â äîìå 10 ýòàæåé.Â äîìå òûñÿ÷è ëþäåé.Êòî ïîñòðîèë ýòîò äîì,Äîì, â êîòîðîì ìû æèâåì?4. Åæåäíåâíî ñïîçàðàíêóÂ ðóêè îí áåðåò áàðàíêó.Êðóòèò, âåðòèò òàê è ñÿê,Íî íå ñúåñò åå íèêàê?!

5. Ìû ó÷èì äåòèøåê×èòàòü è ïèñàòü.Ïðèðîäó ëþáèòü,Ñòàðèêîâ óâàæàòü?6. Ñ êíèæêîé êòî â ðóêå — ÷èòàòåëü.Êíèãè ïèøåò êòî?7. Çàðþ ïîåò ñåëó ïåòóõ —Êîðîâ íà ëóã âåäåò…8. Õîçÿèí êíèã è êíèæíûé ëåêàðü.Òàê êòî æå îí?9. Â íåáå ñèíåì ñàìîëåò,Óïðàâëÿåò èì ….

Ó÷èòåëü: — Ìîëîäöû, ðåáÿòà, îòãàäàëè âñå çà-ãàäêè. À òåïåðü äàâàéòå ïðî÷èòàåì ñëîâî, ïîëó÷èâ-øååñÿ â âûäåëåííûõ êëåòêàõ.

Õîðîì: — Ïðîôåññèè!Ó÷èòåëü: — Ðàçãîâîð ó íàñ ñ âàìè ïîéäåò î ïðî-

ôåññèÿõ. È òåìà ñåãîäíÿøíåãî çàíÿòèÿ — «Âñåïðîôåññèè âàæíû» (íà äîñêå çàïèñü).

— ×òî æå òàêîå ïðîôåññèè? Êàê âû äóìàåòå? Âîòêàêèå ñâåäåíèÿ äàåò íàì Òîëêîâûé ñëîâàðü: «Ïðî-ôåññèÿ — ýòî îñíîâíîå çàíÿòèå ÷åëîâåêà».

Íà ñâåòå îãðîìíîå êîëè÷åñòâî ïðîôåññèé, êîãäàâû ñòàíåòå âçðîñëûìè, òî ñìîæåòå ñàìè ñåáå âûá-ðàòü çàíÿòèå ïî äóøå. Äëÿ òîãî, ÷òîáû îñâîèòü êà-êóþ-ëèáî ïðîôåññèþ, íàäî îáÿçàòåëüíî îêîí÷èòüøêîëó, çàòåì ó÷èòüñÿ â àêàäåìè÷åñêîì ëèöåå èëèïðîôåññèîíàëüíîì êîëëåäæå, â èíñòèòóòå.

Âñå âû ïðåêðàñíî çíàåòå, ÷òî êàæäûé ÷åëîâåêäîëæåí òðóäèòüñÿ, òàê êàê áåç òðóäà íåëüçÿ ïðî-æèòü. Òðóä áûë, åñòü è áóäåò îñíîâîé æèçíè íàçåìëå.

2. Çàäàíèå «Ñîáåðè ïîñëîâèöû».Ó÷èòåëü: — Î òðóäå è îá îòíîøåíèè ê òðóäó

ñêàçàíî ìíîãî ïîñëîâèö. Ïðåäëàãàþ âàì âñïîìíèòüíåêîòîðûå èç íèõ. (Ðàáîòà â ïàðàõ).

Íà êàæäîì ñòîëå ëåæàò ðàññûïàâøèåñÿ ñëîâà èçïîñëîâèö. Äàþ âàì íåáîëüøóþ ïîäñêàçêó — èõ 5.Âàøà çàäà÷à: ñîáðàòü ïîñëîâèöû, çàòåì ïîäóìàòüè îáúÿñíèòü çíà÷åíèå êàæäîé. (Êòî áóäåò ãîòîâ —ïîäíèìàåò ðóêó).

1. Êòî ëþáèò òðóä, òîãî ëþäè ÷òóò.2. Òðóä ÷åëîâåêà êîðìèò, à ëåíü ïîðòèò.3. ßçûêîì íå òîðîïèñü, à äåëîì íå ëåíèñü.4. Êòî ëþáèò òðóäèòüñÿ, òîìó áåç äåëà íå ñè-

äèòñÿ.5. Íàó÷èëñÿ ñàì — íàó÷è äðóãîãî.Îáúÿñíåíèå çíà÷åíèÿ êàæäîé ïîñëîâèöû; îò êàæ-

äîé ïàðû îäèí ÷èòàåò, âòîðîé îáúÿñíÿåò.3. Çàäàíèå «Óãàäàé ïðîôåññèþ».Ó÷èòåëü: — ß áóäó ïîêàçûâàòü ðèñóíêè ñ èçîá-

ðàæåíèåì ëþäåé ðàçíûõ ïðîôåññèé, âàøà çàäà÷à— íàçâàòü ïðîôåññèþ è ñêàçàòü, ÷åì çàíèìàåòñÿýòîò ÷åëîâåê.

24

Ïîæàðíûé (òóøèò ïîæàðû).Õóäîæíèê (ðèñóåò êàðòèíû).Ïðîäàâåö (ïðîäàåò ïðîäóêòû, ðàçëè÷íûå òîâàðû).Ïàðèêìàõåð (äåëàåò ñòðèæêè ëþäÿì).Äâîðíèê (óáèðàåò óëèöû, äâîðû).×àñîâùèê (ðåìîíòèðóåò ÷àñû).Ìàøèíèñò (âîäèò ïîåçäà).Ñàïîæíèê (ðåìîíòèðóåò îáóâü).Ïîêàç ðèñóíêîâ «Êåì ÿ ìå÷òàþ áûòü?»Ó÷èòåëü: — Î ðàçíûõ ïðîôåññèÿõ ìû ñ âàìè ñå-

ãîäíÿ ãîâîðèì. À êåì õîòåëè áû âû ñòàòü â áóäó-ùåì? Çàäóìûâàëñÿ ëè êòî-íèáóäü èç âàñ îá ýòîì?Ìå÷òàë? Âàì ñëîâî. (Äåòè ïîêàçûâàþò ñâîè ðèñóíêè,ïî öåïî÷êå 2—3 ïðåäëîæåíèÿìè îáúÿñíÿþò ñâîé âû-áîð. Âåøàþò ðèñóíêè íà äîñêó).

— Âàæíî, ÷òîáû êàæäûé ÷åëîâåê âûáðàë ñåáå äåëîïî äóøå. Ñ÷àñòëèâ òîò ÷åëîâåê, êîòîðûé çàíèìàåòñÿëþáèìûì äåëîì, êòî ïðàâèëüíî âûáðàë ïðîôåññèþ.ß æåëàþ âàì ïðàâèëüíî èçáðàòü ñâîé ïóòü â äàëü-íåéøåé æèçíè.

Ôèçìèíóòêà.Ïîòðóäèëèñü — îòäîõíåì.Âñòàíåì, ãëóáîêî âçäîõíåì.Ðóêè â ñòîðîíû, âïåðåä,Âëåâî, âïðàâî, ïîâîðîò.Íàêëîíèòüñÿ, ïðÿìî âñòàòü,Ðóêè âíèç è ââåðõ ïîäíÿòü.Ðóêè ïëàâíî îïóñòèëè,Âñåì óëûáêè ïîäàðèëè!III. Çàêðåïëåíèå.Òåñò «Êòî ÷åì çàíèìàåòñÿ?»Ó÷èòåëü: — Ó êàæäîãî íà ñòîëå ëåæàò ëèñòîê ñ

çàäàíèÿìè è êàðàíäàø. Ïîñòàðàéòåñü ïðàâèëüíî îï-ðåäåëèòü, êòî ÷åì çàíèìàåòñÿ è ïîä÷åðêíèòå íóæíóþïðîôåññèþ:

· Çóáû ëå÷èò: õèðóðã, ñòîìàòîëîã, ìåäñåñòðà.· Êîðîâó äîèò: äîÿðêà, ïàñòóõ, äâîðíèê.· Äîì ñòðîèò: ìàëÿð, ñòðîèòåëü, ñëåñàðü.· Ñíåã ìåòåò: øîôåð, ëåò÷èê, äâîðíèê.· Äåòåé ó÷èò: áèáëèîòåêàðü, íÿíå÷êà, ó÷èòåëü.· Ðóáàøêè øüåò: øâåÿ, ñàïîæíèê, ÷àñîâùèê.· Îõðàíÿåò ãðàíèöó: òðàêòîðèñò, ïîãðàíè÷íèê,

ïî÷òàëüîí.· Äîáûâàåò óãîëü: õóäîæíèê, âîäèòåëü, øàõòåð.(Îäèí ó÷åíèê çà÷èòûâàåò îòâåòû, äðóãèå ïðîâå-

ðÿþò). IV. Çàäàíèå «Êòî òàê ãîâîðèò?»— Ñåé÷àñ ÿ áóäó ïðîèçíîñèòü ôðàçó, à âû äîëæ-

íû âñïîìíèòü è ñêàçàòü, ÷åëîâåê êàêîé ïðîôåññèèòàê ãîâîðèò.

· «Êîìó äîáàâêè?» (Ïîâàð).· «Êàêîé çóá âàñ áåñïîêîèò?» (Âðà÷-ñòîìàòîëîã).· «Áîëüøîå ñïàñèáî çà ïîêóïêó». (Ïðîäàâåö).· «Âàì ïîñûëêà, ðàñïèøèòåñü». (Ïî÷òàëüîí).· «Â ìîþ ñåòü ïîïàëî ìíîãî ðûáû». (Ðûáàê).· «Òåìà ñåãîäíÿøíåãî óðîêà «Ïîëåçíûå èñêîïà-

åìûå». (Ó÷èòåëü).· «Ïðèñàæèâàéòåñü, êàê áóäåì ñòðè÷üñÿ?» (Ïà-

ðèêìàõåð).Çàäàíèå «Ïðîôåññèè ïî àññîöèàöèè».Ó÷èòåëü: — Ñëåäóþùåå çàäàíèå äëÿ âàñ ïðèãî-

òîâèë âàø îäíîêëàññíèê, îí âûõîäèò ê äîñêå. Ñåé÷àñ îí âàì áóäåò ïîêàçûâàòü ðèñóíêè, à âû

äîëæíû óãàäàòü, êàêèå ïðîôåññèè îí çàãàäàë.1. Øëàíã, âîäà, êîñòþì. (Ïîæàðíûé).2. Çåðêàëî, íîæíèöû, ðàñ÷åñêà. (Ïàðèêìàõåð).

3. Êèñòü, âàëèê, âåäðî ñ êðàñêîé. (Ìàëÿð).4. Ïîâàðåæêà, êîëïàê áåëûé, êàñòðþëÿ. (Ïîâàð).5. Ìÿ÷, êåäû, ôîðìà. (Ôóòáîëèñò).6. Êîðîâà, âåäðî ñ ìîëîêîì. (Äîÿðêà).7. Êðàñêè, êèñòü, êàðòèíà. (Õóäîæíèê).8. Àâòîáóñ, áèëåò, äåíüãè. (Êîíäóêòîð).Çàäàíèå «Âîññòàíîâè ðèôìó».Ó÷èòåëü: — Ïîñëåäíåå çàäàíèå — âîññòàíîâèòü

ñòèõîòâîðåíèå òàê, ÷òîáû ïîëó÷èëàñü ðèôìà è ñìûñëíå ïîòåðÿëñÿ. Â íåì â êîíöå êàæäîé ñòðî÷êè îòñóò-ñòâóåò ñëîâî — íàçâàíèå ïðîôåññèè. Åãî âû áóäåòåäîãîâàðèâàòü ïî î÷åðåäè, ïî öåïî÷êå.

Ïðîôåññèé âñåõ íå ñîñ÷èòàòü!À âû êàêèå ìîæåòå íàçâàòü?Ïîåçä âîäèò … (ìàøèíèñò).Òðàêòîð âîäèò …(òðàêòîðèñò).Â øêîëå ó÷èò íàñ …(ó÷èòåëü).Ñòðîèò çäàíèå …(ñòðîèòåëü).Ñòåíû âûêðàñèë …(ìàëÿð).Äîñêó âûñòðóãàë …(ñòîëÿð).Â øàõòå òðóäèòñÿ …(øàõòåð).Â äîìå ñâåò ïðîâåë …(ìîíòåð).Â æàðêîé êóçíèöå …(êóçíåö).Êòî âñå çíàåò — …(ìîëîäåö!).V. Ïîäâîäÿòñÿ èòîãè óðîêà è âûñòàâëÿþòñÿ

îöåíêè.Ó÷èòåëü: — Ìîëîäöû, ðåáÿòà! Õîðîøî ñåãîäíÿ

ðàáîòàëè, î ðàçíîîáðàçíûõ ïðîôåññèÿõ âñïîìíèëèè ïîãîâîðèëè.

Âîïðîñ âûáîðà ïðîôåññèè çà îäíî çàíÿòèå, çàîäèí äåíü íå ðåøèòü. Ïðîéäåò åùå íåìàëî ëåò, ïðåæ-äå ÷åì âû ñäåëàåòå ñâîé âûáîð, à ñåé÷àñ ó âàñ åñòüãëàâíûé òðóä. Êàêîé?

Ó÷åáà è ïîëó÷åíèå õîðîøèõ çíàíèé — òîæå òðóäíåïðîñòîé.

Ïðîôåññèé ìíîãî â ìèðå åñòü,Èõ íåâîçìîæíî ïåðå÷åñòü.Ñåãîäíÿ ìíîãèå íóæíû,È èíòåðåñíû, è âàæíû.È òû ñêîðåå ïîäðàñòàé,Ïðîôåññèåé îâëàäåâàé.Ñòàðàéñÿ â äåëå ïåðâûì áûòüÈ ëþäÿì ïîëüçó ïðèíîñèòü!— Èòàê, ñêàæèòå ìíå, ïîæàëóéñòà, ìîæíî ëè íà-

çâàòü ñàìóþ ãëàâíóþ ïðîôåññèþ? Íåò! À ïî÷åìó?(Âñå ïðîôåññèè âàæíû, âñå ïðîôåññèè íóæíû!).

— Ìû ñ âàìè åùå ïðîäîëæèì ðàçãîâîð î ïðîôåñ-ñèÿõ íà ñëåäóþùèõ çàíÿòèÿõ. À ñåé÷àñ ñÿäüòå ïðÿ-ìî, ðàññëàáüòåñü, çàêðîéòå ãëàçà è ïîäóìàéòå î òîì,÷òî âàì ïîíðàâèëîñü íà çàíÿòèè, à ÷òî íåò, ïî÷åìó.Äîâîëüíû ëè âû ñâîåé ðàáîòîé, åñëè íåò, òî ïî÷åìó?

À ñåé÷àñ îòêðîéòå ãëàçà, ñÿäüòå óäîáíî. Ñïàñèáîâàì áîëüøîå çà ðàáîòó! À â çàêëþ÷åíèå, äîðîãèåãîñòè, íàøè ðåáÿòà ïðèãîòîâèëè âàì íåáîëüøèå ïî-äàðêè, ñäåëàííûå ñâîèìè ðóêàìè (âðó÷åíèå àïïëè-êàöèé).

Ñïàñèáî âàì, äåòè, çà ðàáîòó, à ãîñòÿì çà òî, ÷òîïðèøëè ê íàì â ãîñòè. Äî ñâèäàíèÿ, äî íîâûõ âñòðå÷.

VI. Äîìàøíåå çàäàíèå.Ïîäãîòîâèòüñÿ ê áåñåäå î ïðîôåññèÿõ ðîäèòå-

ëåé.

È.ÀÂÃÀÍÎÂÀ,ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ øêîëû

¹ 37 ãîðîäà ÍóêóñàÐåñïóáëèêè Êàðàêàëïàêñòàí.

25

26

Ñêàçêîòåðàïèÿ, äåéñòâèòåëüíî,ñòàëà ÷àñòî ïðèìåíÿòüñÿ â ñîâðå-ìåííîé ïðàêòè÷åñêîé ïñèõîëîãèè,ïðè÷åì â ðàáîòå íå òîëüêî ñ ìàëû-øàìè, íî è âçðîñëûìè. Èáî ýòîòìåòîä àäðåñîâàí «äåòñêîìó» íà÷à-ëó â ÷åëîâåêå, íî íèêàê íå îãðàíè-÷åí â âîçðàñòå.

Ìíåíèå ïñèõîëîãà ÒèìóðàÁåãóëîâà:

— Cêàçêîòåðàïèÿ — ïîíÿòèåøèðîêîå. Òàê, äàííûé ìåòîä ïîçâî-ëÿåò ïðîâåñòè àíàëèç «ñïðÿòàííûõ»â ïàìÿòè ÷åëîâåêà ïðîáëåì, î êî-òîðûõ îí íå õî÷åò ðàññêàçûâàòü.Äëÿ ýòîãî ìîæíî, ê ïðèìåðó, ïðåä-ëîæèòü ðåáåíêó ïðèäóìàòü ñêàçêó,â òîì ÷èñëå è î ñàìîì ñåáå. Â ýòîìñëó÷àå âçðîñëûé — ïñèõîëîã, ïå-äàãîã èëè ðîäèòåëü — ìîæåò ïðî-ñëåäèòü, êåì âèäèò è ÷óâñòâóåòñåáÿ ìàëûø: «ãåðîåì» èëè, íàîáî-ðîò, íåñ÷àñòíûì ÷åëîâåêîì, êàêèìïðåäñòàâëÿåò ñâîå íàñòîÿùåå èáóäóùåå. Ïñèõîëîãè÷åñêèé àíàëèçñêàçêè ïîìîæåò óñòàíîâèòü âíóò-ðåííèå ïðîáëåìû ìàëåíüêîãî ÷å-ëîâåêà, ðàññêàæåò î åãî ïåðåæèâà-íèÿõ, æåëàíèÿõ, ñòðàõàõ, ìå÷òàõ, êî-òîðûå â îáû÷íîé ñèòóàöèè îí ìî-æåò íèêàê íå ïðîÿâëÿòü. Íàïðèìåð,âûáðàííàÿ ðåáåíêîì òåìà ñêàçêèãîâîðèò î òîì, ÷òî íà íàñòîÿùèéìîìåíò ïðåäñòàâëÿåò íàèáîëüøóþçíà÷èìîñòü â åãî æèçíè, — øêîëà,ñåìüÿ, äðóçüÿ, ïðèêëþ÷åíèÿ. Òåìàäåìîíñòðèðóåò òî, ÷òî çàíèìàåòìûñëè ìàëûøà, î ÷åì îí ïåðåæè-âàåò — êîíôëèêòû ñ ðîäèòåëÿìèèëè ñâåðñòíèêàìè, ïåäàãîãàìè,

ñòðàõ òåìíîòû, îäèíî-÷åñòâà... Ñòîèò îáðà-òèòü âíèìàíèå íà òî,êàê ïîçèöèîíèðóåòðåáåíîê â ñêàçêå

ñàìîãî ñåáÿ, êàêèå ó íåãî ñêëàäû-âàþòñÿ îòíîøåíèÿ ñ äðóãèìè ãå-ðîÿìè ïîâåñòâîâàíèÿ. Âñå ýòî ìî-æåò áûòü õîðîøèì ñðåäñòâîì ïñè-õîëîãè÷åñêîé äèàãíîñòèêè ïðîáëåìó øêîëüíèêà.

Ñêàçêà ïîìîæåò íàéòè âûõîä èçñëîæíîé æèçíåííîé ñèòóàöèè. Êïðèìåðó, ñóùåñòâóåò ïñèõîòåðàïåâ-òè÷åñêàÿ ñêàçêà ïðî ìàëåíüêóþ âå-ñåëóþ Ðûáêó, êîòîðàÿ ñòîëêíóëàñüñ ïðîáëåìîé — Ðåêà, â êîòîðîé îíàæèëà äîëãîå âðåìÿ, ðàçäåëèëàñüíà äâà îòäåëüíûõ Ðó÷üÿ. ×åðåç âîï-ðîñ Ðûáêè: «Ïî÷åìó Ðåêà ðàçäåëÿ-åòñÿ è êóäà ìíå òåïåðü ïëûòü?»ïðîåöèðóåòñÿ ñèòóàöèÿ, êîòîðóþïåðåæèâàåò ìàëûø ïðè ðàññòàâà-íèè ìàìû è ïàïû. Ìóäðîå íàñòàâ-ëåíèå äðóãà Ðûáêè Âåòðà ïîìîãà-åò ïîíÿòü, ÷òî â æèçíè ìîãóò ñëó-÷èòüñÿ ðàçíûå ñèòóàöèè è äàæååñëè ðîäíàÿ åé Ðåêà áîëüøå íå áó-äåò åäèíîé, êàæäûé Ðó÷ååê áóäåòëþáèòü åå ïî-ïðåæíåìó ñèëüíî. Òà-êàÿ ñêàçêà ïîìîæåò îáúÿñíèòü ðå-áåíêó, ðîäèòåëè êîòîðîãî ðåøèëèðàçâåñòèñü, ÷òî îí íèêîãäà íå áó-äåò îäèí, åãî ìàìà è ïàïà âñåãäàáóäóò îáåðåãàòü åãî è äàâàòü âñåñàìîå ëó÷øåå.

À åùå ñêàçêà — õîðîøèé ñïî-ñîá ñïðàâèòüñÿ ñ âíóòðåííèìè êîí-ôëèêòàìè. Íå ñåêðåò, ÷òî äëÿ ìíî-ãèõ äåòåé äîñòàòî÷íî ñëîæíûì îêà-çûâàåòñÿ ïåðèîä ïîÿâëåíèÿ â ñå-ìüå ìëàäøåãî ðåáåíêà. Ïîÿâëÿåò-ñÿ ÷óâñòâî ðåâíîñòè, êîòîðîå ìî-æåò ïðîÿâëÿòüñÿ âíåøíå ëèáî ñî-ïðîâîæäàòü íàçðåâàíèå âíóòðåííå-ãî êîíôëèêòà. Â ýòîì ñëó÷àå òàêæåõîðîøî ïîäõîäèò âûøåóïîìÿíóòûéìåòîä. Ê ïðèìåðó, â êíèãå èçâåñò-íîãî â äàííîé îáëàñòè ñïåöèàëèñ-òà Òàòüÿíû Çèíêåâè÷-Åâñòèãíååâîé«Ïðàêòèêóì ïî ñêàçêîòåðàïèè» íàýòîò ñëó÷àé åñòü äâå ñêàçêè — îìåäâåæîíêå è ñòàðøåé äî÷êå. Îíè

ïîçâîëÿþò ðåáåíêó ïðî÷óâñòâîâàòüñâîþ îòâåòñòâåííîñòü çà íîâîãî÷ëåíà ñåìüè, îñîçíàòü, ÷òî ïîìîùüñòàðøåãî áðàòà è ñåñòðû î÷åíü íóæ-íà, à ñàìîå ãëàâíîå — ÷òî äëÿ ìàìûîí âñåãäà áóäåò ëþáèìûì è äîðî-ãèì.

Áîëåå òîãî, ñêàçêà ïîìîãàåò àê-òèâèçèðîâàòü âíóòðåííèå ðåñóðñûè ïîòåíöèàë ëè÷íîñòè, ðåøàòü âàæ-íûå æèçíåííûå çàäà÷è, ïåðåäàâàòüîïûò, ðàçâèâàòü ìûøëåíèå. Â ñâÿ-çè ñ íàïðàâëåíèÿìè è ôóíêöèÿìèðàáîòû ïñèõîëîã ìîæåò èñïîëüçî-âàòü õóäîæåñòâåííûå (íàðîäíûå èàâòîðñêèå), äèäàêòè÷åñêèå, ïñèõî-êîððåêöèîííûå, ïñèõîòåðàïåâòè-÷åñêèå è ìåäèàòèâíûå ñêàçêè. Ïðèýòîì ìîæíî ðàáîòàòü êàê óæå íàäñóùåñòâóþùèìè ïðîèçâåäåíèÿìè,òàê è ñî÷èíÿòü èõ ñàìîñòîÿòåëüíî,èíñöåíèðîâàòü, äîáàâëÿòü îêîí÷à-íèå, èñïîëüçîâàòü àðò-òåðàïåâòè-÷åñêóþ ðàáîòó ïî ñþæåòó — ðèñî-âàòü, ëåïèòü èëè êîíñòðóèðîâàòü÷òî-ëèáî ïî ìîòèâàì âûáðàííîãîïðîèçâåäåíèÿ. Ê ñëîâó, ïîñëåäíååÿâëÿåòñÿ îñîáåííî âàæíûì, êîãäàìû ãîâîðèì îá ó÷àùèõñÿ íà÷àëü-íîé øêîëû. Äëÿ íèõ ðåêîìåíäóåò-ñÿ âûáèðàòü ñêàçêè, ãäå ïðèñóò-ñòâóåò âîëøåáñòâî, ñîïðîâîæäàòüòàêèå çàíÿòèÿ ðèñîâàíèåì èëè èç-ãîòîâëåíèåì êóêîë. Ñîçäàíèå ïåð-ñîíàæåé ñâîèìè ðóêàìè ïîçâîëÿåòðàçâèâàòü ìîòîðèêó ïàëüöåâ, óëó÷-øàòü âíèìàíèå, òðåíèðîâàòü ìûø-ëåíèå. Ìàëûøè èãðàþò ñ ãåðîÿìè,ìîãóò èíñöåíèðîâàòü ñêàçêó è âçÿòüíà ñåáÿ îòâåòñòâåííîñòü çà ðîëü.Ýòîò ñïîñîá ðàçâèâàåò êîììóíèêà-òèâíûå íàâûêè, îáîãàùàåò îïûòâçàèìîäåéñòâèÿ ìåæäó ëþäüìè.

Àëåêñàíäðà ÒÅÐÅÕÈÍÀ.

Äèêòàíò ñ ðèñóíêàìè

Ýòîò âèä ðàáîòû ñïîñîáñòâóåò ðàñêðûòèþ òâîð÷åñêîãî ïîòåí-

öèàëà. Â äàííîì ýòàïå ìîãóò ó÷àñòâîâàòü äàæå ñàìûå çàñòåí÷èâûå

ó÷åíèêè. Äîñêà äåëèòñÿ ìàðêåðîì íà 2 ÷àñòè. Îò êàæäîé êîìàíäû

âûõîäèò ïî îäíîìó ó÷åíèêó. Ó÷èòåëü äèêòóåò òåêñò äèêòàíòà. Ó÷àñ-

òíèêè íà äîñêå ìàðêåðîì ðèñóþò óñëûøàííîå, ïðàâèëüíî ïîíèìàÿ

ñèòóàöèþ, èñïîëüçóÿ íóæíûå ïðåäëîãè.

Òåêñò äèêòàíòà. Íàðèñóåì ñòîë, íà ñòîëå âàçà, â âàçå

ðîçà, îêîëî âàçû ÷àéíèê è ïèàëà, çà ñòîëîì øêàô,

íàä øêàôîì ÷åìîäàí, ïîä ñòîëîì êîøêà, ó êîøêè

ìûøêà.

Ñëîâåñíàÿ öåïî÷êà

Êàæäîé êîìàíäå ðàçäàþòñÿ êàðòî÷êè ñî ñëî-

âàìè «ëåñ», «äåä», ó÷àùèåñÿ íàõîäÿò ñëîâà íà

ïîñëåäíþþ áóêâó. Â ïðîöåññå ýòîé èãðû âûðà-

áàòûâàþòñÿ íàâûêè ñîîáðàçèòåëü-

íîñòè. Åñëè ó÷åíèê ïîäáèðàåò íå-

ïðàâèëüíîå ñëîâî, èãðà ïðåðûâà-

åòñÿ. Íàïðèìåð: ëåñ—ñîëíöå—åë—

ëåò—òåòðàòü — è ò.ä.

27

I âàðèàíò

1. Êàê íàçûâàþòñÿ ìóçûêàëü-

íûå çâóêè?

à) äî, ìè, ñîëü,

á) äî, ëÿ, ðå,

â) äî, ðå, ìè, ôà, ñîëü, ëÿ, ñè.

2. Êàê çàïèñûâàþòñÿ çâóêè?

à) áóêâàìè,

á) öèôðàìè,

â) íîòàìè.

3. ×òî âêëþ÷àåò â ñåáÿ ïåñíÿ?

à) íîòû,

á) çâóêè è ìåëîäèþ,

â) ñòèõè.

4. Êàê ïèøåòñÿ ìåëîäèÿ?

à) çâóêàìè,

á) íîòàìè,

â) ñòèõàìè.

5. Êàêèå âèäû íîò òû çíàåøü?

à) öåëàÿ, ïîëîâèííàÿ, ÷åòâåð-

òíàÿ, âîñüìàÿ,

á) ÷åòâåðòíàÿ,

â) âîñüìàÿ.

II âàðèàíò

1. Êàê ïðàâèëüíî íóæíî ñëó-

øàòü ìóçûêó?

à) âíèìàòåëüíî,

á) òèõî,

â) íå ðàçãîâàðèâàÿ.

2. Ñêîëüêî íîò â çâóêîðÿäå?

à) 7, á) 8, â) 5.

3. Êòî àâòîð ìóçûêè Ãîñóäàð-

ñòâåííîãî ãèìíà Ðåñïóáëèêè Óç-

áåêèñòàí?

à) Àáäóëëà Àðèïîâ,

á) Ìóòàë Áóðõàíîâ,

â) Ôàðõîä Àëèìîâ.

4. Êòî àâòîð ñëîâ Ãîñóäàð-

ñòâåííîãî ãèìíà Ðåñïóáëèêè Óç-

áåêèñòàí?

à) Ïóëàò Ìóìèí,

á) Àáäóëëà Àðèïîâ,

â) Íàäèì Íîðõîäæàåâ.

5. Êàê íàäî ñëóøàòü ãèìí?

à) ñòîÿ, á) òèõî,

â) âíèìàòåëüíî.

(Ïðîäîëæåíèå ñëåäóåò).

È.ÀÒÀÄÆÀÍÎÂÀ,ó÷èòåëü ìóçûêàëüíîé

êóëüòóðû øêîëû ¹ 13ãîðîäà Áóõàðû.

(Äëÿ 1-ãî êëàññà ïî ìóçûêàëüíîéêóëüòóðå, IV ÷åòâåðòü)

Èãðà «Ñòðåëüáà ïî ìèøåíè»

Ó÷àùèåñÿ ÷àñòî äîïóñêàþò îøèáêè ïðè ïðîèçíîøåíèè ÷èñ-

ëèòåëüíûõ, òàêèõ, êàê 19, 12, 90, 20, 9, 18, 30, 99 è ò.ä.

Íà äîñêå âûâåøèâàåòñÿ ïëàñòèêîâàÿ äîñêà ñ èçîáðàæåíèåì

÷èñëèòåëüíûõ. Ó÷åíèêè ïî îäíîìó ïîäõîäÿò ê äîñêå è ñòðåëÿ-

þò äðîòèêàìè ïî ÷èñëèòåëüíûì, çàòåì íàçûâàþò ÷èñëî, â êîòîðîå

ïîïàëè. Ýòà èãðà èíòåðåñíà òåì, ÷òî â íåé ìîãóò ó÷àñòâîâàòü

äàæå ñàìûå ñòåñíèòåëüíûå è íåóñïåâàþùèå ó÷åíèêè. Â èãðå

ó÷èòûâàåòñÿ áåçîïàñíîñòü èñïîëüçóåìûõ ïðåäìåòîâ (ïëàñòìàñ-

ñîâàÿ äîñêà è äðîòèêè ñ òóïûì íàêîíå÷íèêîì).

Äèëíàâîç ÊÓÒËÈÌÓÐÀÄÎÂÀ,

ó÷èòåëü ðóññêîãî ÿçûêà è ëèòåðàòóðû øêîëû ¹ 17

Õàçàðàñïñêîãî ðàéîíà Õîðåçìñêîé îáëàñòè.

«3 — òðè»Åñòü ó íàñ 3 ñåñ3öû,Âû íå çíàåòå èõ?Êàê áû ìíå óõè3òüñÿ,Ðàññêàçàòü î òðîèõ?Ó îäíîé, ÷òî â Ñ3æîâå,Íàä îêîøêîì æèë ñ3æ.Ñ3÷ü îíà ìàñòåðèöà—Ïðèõîäè ê íåé , ìàëûø!Ó äðóãîé, ÷òî â Óñ3öàõ,Íèêàêèõ óñ3ö íåò,Íî çàòî îñå3íóÏîäàþò íà îáåä!À ó òðåòüåé â Áûñ3öå,Áûñ3íà íà ðåêå,È ðåçâÿòñÿ 3òîíûÏî íî÷àì íà ïåñêå.

«100 — ñòî»Ó ïðî100ãî 100ðîæàÍåïðî100ðíûé äîì:×à100 â íåì 100íîæêàÁðîäèò ïîä 100ëîì.Äîðîæèò 100íîæêà,×èñòèò 100 ñàïîã,È 100ëè÷íîé âàêñîé,×è100òîþ íîã,Âìå100 äâóõ íå ïðî100Âû÷èñòèòü âñå 100,Ñðàçó 100ëüêî îáóâèÍå íîñèë íèêòî!Ó ïðî100îé 100íîæêè,100èò ïî 100 ïÿòüÈ ó òîé 100íîæêèÎïûò ïåðåíÿòü!

(Â.Õîòîìñêàÿ).

28

Ta’limiy vazifa jismoniytarbiya va sport bo‘yichaasosiy tushunchalarni, ularningmohiyatini hamda dasturdamavjud bo‘lgan jismoniytarbiya mashqlarini o‘quv-chilarga o‘rgatishni o‘z ichigaoladi. Ta’limiy vazifani amalgaoshirishda o‘quvchilardajismoniy tarbiya va sportto‘g‘risidagi nazariy bilimlar,ya’ni sport turlari, sportanjomlari va ulardan foyda-lanish hamda xavfsizlikqoidalariga rioya etgan holdayosh-fiziologik xususiyatlarigamos bo‘lgan jismoniyyuklamalarni mustaqil ravishdabelgilay olish kabi ma’lumotlarberiladi.

Tarbiyaviy vazifa jismoniy sifatlarnirivojlantirish, aqliy va estetik tarbiyalar bilanshakllantirib boriladi.

Sog‘lomlashtiruvchi vazifa o‘quvchi-larning organizmlari, sog‘lig‘ini mustahkamlash,har tomonlama jismonan tarbiyalashgaqaratiladi. O‘quvchilarning yosh xususiyatlarigaqarab quyidagi vazifalar amalga oshiribboriladi: a) organizmni chiniqtirish; b) jismoniyqobiliyatlarni rivojlantirish.

1 — 4- sinf o‘quvchilari jismoniy tarbiyadarslari davomida sog‘lomlashtirish va jismoniytarbiya fanining boshlang‘ich darajasinio‘zlashtirishadi. Bunda asosiy e’tiborsalomatlikni mustahkamlash, jismoniy sifatlar(kuch, tezlik, chaqqonlik, chidamlilik,egiluvchanlik va koordinatsiya)ni rivojlantirish,o‘yinli vaziyatlarda oqilona va murakkabhayotiy-amaliy tajriba olish, shuningdek,sportning harakatli turlarini o‘zlashtirishgaqaratiladi.

Har bir jismoniy tarbiya mashg‘ulotiningyuqori darajada sifatli o‘tishi uchun darskonspekti yoziladi. U o‘quv ishlarinirejalashtirish hujjatlarining oxirgisi va jismoniytarbiya darsini o‘tkazish uchun asosiy hujjathisoblanadi. Bu hujjat asosida darslardao‘tiladigan mavzuning o‘quvchilar yoshiga,dastur talablariga hamda ketma-ketligini,mosligini hisobga olgan holda o‘qituvchitomonidan har bir sinf ish rejasi asosida ishlabchiqiladi.

Vazifalarni qo‘yishdan oldin jismoniy tarbiyao‘qituvchisi bir necha marta ish rejasi vagrafigini ko‘rib chiqadi, o‘tgan darslarda qaysi

materiallar o‘tilgan vao‘quvchilar ularni qandayo‘zlashtirganliklarini o‘ylabko‘radi. Hamda o‘ziga qatorsavollar qo‘yadi: ushbu darsdanimalarni o‘rgatish kerak?Nimani takrorlash yoki tako-millashtirish lozim? Qaysisifatlarni rivojlantirishga ko‘proqe’tibor berish kerak? Qaysifazilatlarni tarbiyalash lozim(iroda, vatanparvarlik, do‘stlik,g‘urur va h.k).

Agarda o‘qituvchi har birdars rejasini metodik to‘g‘rituzgan bo‘lsa, unda mashg‘u-lotlarning ketma-ketligi, mu-rakkabligi, foydalanadiganvositalar va metodlar, jismoniyyuklamalar bir tizimga

tushirilgan bo‘ladi. Dars vazifalari qo‘yilishida birdarsda o‘tilgan mashqlarning yakunlanmaganliginihisobga olib, uni davom ettirishga ham e’tiborqaratish lozim.

Quyida 1- sinf 4- chorak uchunmo‘ljallangan «Ovqatlanish tartibi» (nazariymavzu), «To‘p doirada», «To‘pli estafeta»harakatli o‘yinlari (amaliy mavzu) darsishlanmasi taqdim etiladi. Ushbu dars ikkisoatga mo‘ljallangan bo‘lib, uning bir soatiko‘rsatib o‘tilgan.

Mavzu: «Ovqatlanish tartibi, «To‘p doirada»,«To‘pli estafeta» harakatli o‘yinlari».

Maqsad: bugungi kunda O‘zbekistonda sportgabo‘lgan e’tibor, mamlakatimiz sportchilari erishganyutuqlar haqida tushuncha bergan holdao‘quvchilarda Vatanga bo‘lgan muhabbatnitarbiyalash «Harakatli o‘yinlar» musobaqasi orqaliularda jismoniy sifatlarni rivojlantirish.

Vazifalar:1. Ta’limiy: o‘quvchilarda jismoniy sifatlarni

shakllantiruvchi harakatli o‘yinlarni to‘g‘ri bajarishnio‘rgatish;

2. Tarbiyaviy: dars davomida o‘z-o‘zini nazoratqilish, xavfsizlik qoidalariga rioya qilish, shoshmasdanharakatlanishni hamda mashqlarni to‘g‘ri bajarishnitushuntirish;

3. Sog‘lomlashtiruvchi: o‘quvchilar salo-matligini mustahkamlash, ularning yoshi, anatomik-fiziologik va psixologik xususiyatlarini hisobga olganholda harakatli o‘yinlar tashkil etish.

Darsning metodi: amaliy dars, musobaqa.Kerakli jihozlar: sport anjomlari, gardish, to‘p,

estafeta tayoqchalari va bayroqchalari.Dars o‘tish joyi: maktab sport zali maydoni.

29

Tayyorlov qism: (10 — 12 daqiqa).Saflanish. Salomlashish. Davomatni

aniqlash. Dars mavzusi va vazifalaribilan o‘quvchilarni tanishtirish.

Mavzu yuzasidan nazariy bilimberish.

O‘quvchilar to‘g‘ri ovqatlanishi vakun tartibiga amal qilishi kerak. 1- sinfo‘quvchisining ovqati tarkibida ho‘lmevalar, sut-qatiq mahsulotlari, tuxumva sharbatlar bo‘lishi lozim. Ana shundaular dars mashg‘ulotlari davomidaholsizlanib qolmaydi. Harakatli o‘yinlaresa ularni jismoniy sifatlarinirivojlantiradi. Dars davomida xavfsizliktexnikasi qoidalariga rioya qilish alohidaahamiyatga ega. Bugun o‘rganiladiganharakatli o‘yinlar o‘quvchilarda

do‘stona, sog‘lom raqobat ruhinitarbiyalaydi. Darsga tayyorlanish uchuno‘quvchilar aylana bo‘libumumrivojlantiruvchi saf mashqlarinibajarishadi.

Asosiy qism: (26 — 28 daqiqa).Harakatli o‘yinlardan «To‘pli

estafeta» o‘yinini tashkil etish uchuno‘quvchilar teng ikki jamoaga bo‘linadi.Jamoalar «Epchillar» va «Chaqqonlar»deb nomlanadi. Sport zalidabelgilangan joyga gardish qo‘yiladi.Ikki jamoadan bir kishi to‘pni olib,yugurib borib gardish ichiga qo‘ysa,navbatdagisi uni olib keladi. Bundao‘quvchilar to‘pni qo‘lida olib borishi,oyoq bilan tepib olib borishi mumkin.O‘yinning o‘ziga xos xususiyati tez

Mavzu: Chî‘l tabiati (4- sinf).«Tasdiqlar» mashqi.Maqsad: o‘quvchilarning cho‘l tabiati haqidagi

tushunchalarini mustahkamlash. O‘zaro kelisha olish, qarorqabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish.

Metodi: kichik guruhlar ishi, mozaika, savol-javob.Jihozi: tarqatma solingan konvertlar, har bir guruh uchun

A-3 format qog‘oz, yelim.Jarayon: o‘quvchilarga mashq sharti tushuntiriladi. Ular

5-6 kishilik guruhlarga bo‘linadi. Har bir guruhga fikrlaryozilgan kartochkalar solingan konvertlar va T-sxemasichizilgan A-3 formatdagi qog‘ozlar tarqatiladi. Guruh a’zolarikonvertdagi fikrlar yozilgan tarqatmalarni olib o‘qiydi, fikrlarnimuhokama qiladi, kelishilgan holda to‘g‘ri deb topsalar,fikr yozilgan kartochkani A-3 qog‘ozning «haqiqat» debyozilgan tarafiga qo‘yadilar. Noto‘g‘ri bo‘lsa «yolg‘on» debyozilgan tarafiga qo‘yadilar.

O‘qituvchi guruhlarning bajargan ishlarini tekshirish uchunberilgan fikrlarni o‘qiydi. Guruhlar bu fikrlarni haqiqat yokiyolg‘onligini (navbat bilan) tasdiqlaydilar. O‘qituvchi guruhlarfikrini tinglab, to‘g‘ri fikrni o‘qiydi. Guruhlar ruchka bilanfikrlari to‘g‘ri bo‘lsa «+», noto‘g‘ri bo‘lsa «–» belgisiniqo‘yadilar.

Muhokama.— Berilgan savollarga javob berishda qiynalmadingizmi?— Guruh a’zolari bilan qanday kelishdingiz?— Qaysi tasdiqning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanini aniqlay

olmadingiz?

Tabiat va inson salomatligi (3- sinf).«Daryo» mashqi.Maqsad: ishtirokchilar sanitariya va shaxsiy gigiyena

yuzasidan bilimlarini chuqurlashtiradilar. Birgalikda ishlashko‘nikmalarini rivojlantiradilar.

Metodi: aqliy hujum, savol-javob, kichik guruhlar ishi,taqdimot.

Jihozi: flipchart qog‘oz, guruhlar uchun ranglikartochkalar, markerlar, yelim.

Jarayon: o‘qituvchi ishtirokchilarga savol bilan murojaatetadi: «Sanitariya va gigiyena deganda nimalarnitushunasiz?» Ishtirokchilarning javoblari tinglanib, mashqmavzusi tanishtiriladi.

Doskaga oldindan tayyorlangan daryo rasmi chizilganflipchart ilinadi. O‘tish kerak bo‘lgan qirg‘oq nomi e’lonqilinadi: «Salomatlik qirg‘og‘i». Daryoga ishtirokchilaryordamida sanitariya va shaxsiy gigiyena qoidalarigarioya qilmaslik oqibatida kelib chiqishi mumkin bo‘lgankasalliklar yoziladi. Shundan so‘ng o‘qituvchi ishtirokchilarniguruhlarga bo‘ladi va topshiriqni tushuntiradi.

Har bir guruh 5 daqiqa vaqt davomida tarqatiladiganrangli kartochkalarga ushbu kasalliklarga chalinmaslikuchun qanday sanitariya va gigiyena qoidalariga rioyaqilish kerakligini yozishlari lozim. Kartochkalarga yozishqoidalari ishtirokchilarga tushuntiriladi. Fasilitator har birguruhga rangli kartochkalar va markerlar tarqatadi.Fasilitator guruhlar ishini kuzatib boradi va 5 daqiqadanso‘ng faoliyatning keyingi bosqichini e’lon qiladi:

— Biz hozir siz bilan o‘zimiz turgan qirg‘oqdan«Salomatlik» qirg‘og‘iga o‘tishimiz uchun ko‘prikyasaymiz. Buning uchun bizga har bir guruhda ishlabchiqilgan kartochkalar yordam beradi.

Har bir guruhdan bittadan ishtirokchi chiqib, guruhdaishlab chiqilgan fikrlarni o‘qiydi, ma’nosini qisqa tushuntiribdaryoga yopishtiradi. Bir xil fikrlar ustma-ust yopishtiriladi.Barcha guruh fikrlari taqdimoti jarayonida boshqa guruhvakillari tomonidan taqdimotchiga savol berilishi yokito‘ldirishiga ruxsat beriladi. Fasilitator guruhtaqdimotlarini umumlashtirib, «Sanitariya va gigiyenaqoidalari» eslatmasining ro‘yxatini tuzish ustida ishlaydi.

Muhokama.— Mashq sizga yoqdimi? Nima uchun?— Topshiriqni bajarish jarayonida qiyinchiliklarga duch

keldingizmi?— Mashq orqali nimalarni bilib oldingiz?Yuqorida kî‘rib chiqilgan ta’limiy mashqlar va metodlar

î‘quvchilarning tayanch kompetensiyalarini shakllantirishdakatta ahamiyatga ega.

Mamlakat SO‘FIBEKOVA,Mirobod tumanidagi 154- maktabning

boshlang‘ich sinf î‘qituvchisi.Nargiza YUSUPOVA,

XTV tasarrufidagi xorijiy tillargaixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabining

boshlang‘ich sinf î‘qituvchisi.

yugurishdir. O‘yin shu tariqa davometadi. O‘yin shartlari buzilgandajamoalardan ballar olib tashlanadi.

Yakuniy qism: (3 — 5 daqiqa).O‘quvchilar qayta saflanadi. Ular

dars davomidagi harakatlariga ko‘rarag‘batlantirib, baholanadi. Mashg‘ulotdavomida aniqlangan yutuq vakamchiliklar sanab o‘tiladi.

Uyga vazifa. Harakatli o‘yinlartashkil etish.

O‘quvchilar sport zalidan saf bilanchiqib ketishadi.

Shamsiya MAMADIYOROVA,Toshkent shahri

Yashnobod tumanidagi 69- maktabning jismoniytarbiya fani o‘qituvchisi.

«Qattiqqo‘llik eng foydali va aslo eskirmas

dori», degan hikmat aynan mening o‘qituvchimga

qarata aytilgandek. Ergash aka tartib-intizomni

yaxshi ko‘rardi. Biror nojo‘ya ishimiz uchun,

albatta, jazo olmay qolmasdik. O‘z vaqtida bizni

rag‘batlantirib ham turardi. Oilada yolg‘iz o‘g‘il

bo‘lganim bois aytganini qildiradigan bola

edim. Birinchi sinfga chiqqanimdan keyin ham

shu erkaligimni qo‘ymaganman. Qolaversa,

otam shu maktabning direktori bo‘lgan. Lekin

Ergash akaning qattiqqo‘lligi va talabchanligi

bilan uydagi tantiqliklarni ancha unutganman.

Dast lab chapaqay edim, keyinchal ik

o‘qi tuvchimizning mehr bi lan bergan

ko‘rsatmalariga amal qil ib o‘ng qo‘lda

yozishni eplab ketdim.

Shu o‘rinda bir hayotiy voqeani eslasam.

Biz tomonlarda qish qattiq bo‘ladi.

Biyday ochiq qir-adirlar uzra kezayotgan

izg‘irinning yurakni hadikka soladigan

uvlashini eshitish mumkin biz tomonlarda.

Bu tovush, ayniqsa, bolalikda vahimali

tuyuladi.

Ana shunday qorli-qirovli kunlarning biri edi. Tungi

qora sovuqning zabt i pasaymagandi hal i .

Adashmasam, ikkinchi sinfda o‘qirdim o‘shanda.

Onalarimiz maktabga qalin kiyimlarni qavat-qavat qilib

kiydirib jo‘natardi. U paytlarda hozirgidek sharoit

qayerda deysiz, sinfxonalar deyarli isitilmasdi. Darsda

paltolarimizni, telpaklarimizni yechmay o‘tirar edik.

Bolalikda odamning ichida olovi bo‘larkan. Na

qishni, na sovuqni pisand qilardik. O‘yin bo‘lsa bo‘ldi

edi bizlarga. O‘sha kuni ham maktabga yetguncha

yugurgilab qor kechdik. Bolalar sirpanaverganidan

oynadek yaltillab ketgan tepalikda rosa sirpanchiq

uchdik. Ust-boshimiz jiqqa ho‘l bo‘ldi. Oyoq-qo‘limiz

muzlab, dirdirab maktabga yetib bordik. Dars

al laqachon boshlanib ketgan, biz yaxshigina

kechikkan edik. Papkamizni sudrab, burnimizni

tortgancha sinfga kirib, bosh egib turaverdik. Hozir

ustozdan gap eshitamiz, deb o‘yladim. Sovuqdan

qizarib ketgan quloqlarim halitdan og‘riqni his qila

boshladi. Ammo ustoz bizni koyimadi. Yonimizga

kelib, navbati bilan muzdek qo‘llarimizni kaftlari

orasiga olib kuh-kuhlab isitdi. Uning qo‘llari shu

qadar issiq ediki, o‘sha taftni keyin boshqa biror bir

30

31

qo‘lda his qilmadim. Yuzlari sovuqdan qizargan,

kiyimlari ho‘l bo‘lib ketgan o‘rtog‘imning paltosini

yechib, ustiga o‘z paltosini yopib qo‘yib, darsni davom

ettirgan edi o‘shanda ustozimiz...

Ustoz doim jiddiy qiyofada yurardi. Darslarda

yaxshi qatnashib, zo‘r dars tayyorlagan paytlarimizda

bir og‘iz maqtab qo‘ysa, o‘zimizda yo‘q xursand

bo‘lib ketar edik. U kishining yaxshi odatlaridan biri,

qachon xursand qilsak, albatta, matalmi, masalmi

yoki qiziqarli voqeadan aytib berardi. Shuning uchun

doim ustozimizni ko‘nglidan chiqishga intilganmiz.

Jiddiy, kamgap inson bo‘lishiga qaramay, har bir

so‘z ida mehrni his etganmiz. Men bir inchi

o‘qituvchimni ana shu xislatlari uchun hurmat qilaman.

Shu darajaga yetishimda ustozimning qattiqqo‘lligi

va mehri qanchalik muhim bo‘lganini keyinchalik

tushunganman.

3—4- sinf kezlarimdan she’rlar mashq qila

boshladim. Yozganlarimni Ergash akaga ko‘rsat-

ganimda kamchiliklarimni aytgan, kerak joyida tanqid

ham qilgan. Bir she’rimni darsda o‘qib berib, «Mana

Orifjon, chiroyli she’rlar yoza boshlabdi», deb maqtab

qo‘ygani sira esimdan chiqmaydi. O‘shanda ikki-uch

kun go‘yoki osmonda uchib yurganman.

Pedagog-o‘qituvchi oilasida tarbiya topganim

tufaylimi yoki sohaga mehrim boshqachaligi boismi,

ishqilib, har gal ustozlar haqida gap ketganda

kalovlanib qolaman. Fikrimni bir she’rim bilan

yakunlasam. Zero, bu misralar yuragimning eng

tubidan olingan javhar so‘zlarimdir.

Niginabonu HABIBULLAYEVA tayyorladi.

O‘quvchilarga dars davomida chuqur bilimberish bilan birga ularning bo‘sh vaqtini mazmunlio‘tkazish orqali mustaqil fikrlashga o‘rgatish,og‘zaki va yozma nutqlarini uzluksiz o‘stirishalohida ahamiyatga ega. Bunda umumta’limmaktablarida tashkil etiladigan to‘garakmashg‘ulotlari muhim o‘rin tutadi. Uni o‘quvchilaryoshiga mos ravishda zamontalablari asosida to‘g‘ri tashkiletib, innovatsion pedagogiktexnologiyalardan foydalanganholda o‘g‘il-qizlarni ijodiyfikrlash, mustaqil ishlash vanazariyani amaliyotda qo‘llayolishga o‘rgatish hamdaiqtidorini sayqal toptirishdao‘qituvchilar uchun to‘garakmashg‘ulotlari to‘plami aynimuddao bo‘lishi, shubhasiz.

«Bayoz» nashriyotida chopetilgan «Boshlang‘ich sinflardato‘garak mashg‘ulotlari»metodik qo‘llanmasi uslubiytavsiyalar, o‘qish, matematika,ona tili, atrofimizdagi olam(tabiatshunoslik) fanlaribo‘yicha to‘garak hamdaodobnoma, tarbiyaviy soat,sinfdan tashqari o‘qishmashg‘ulotlari uchun zarurmateriallarni o‘z ichiga olgan.

Respublikamiz maktablarining boshlang‘ich ta’limyo‘nalishida faoliyat yuritayotgan tajribali va ijodkoro‘qituvchilar yaratgan to‘garak mashg‘ulotlari ishlan-malari namunalari joy olgan ushbu to‘plamboshlang‘ich sinf o‘qituvchilari,pedagogika yo‘nalishidagi oliyva o‘rta maxsus ta’limmuassasalarining o‘quvchi-talabalariga, ayniqsa, asqotadi.

Bir-biridan bejirim muqo-valarini ko‘rib turganingizmana bu ikki mo‘jaz qo‘l-lanmadan atrofimizdagi olam(1—2- sinflar uchun) va tabi-atshunoslik (3—4- sinflaruchun) fanlariga oid testtopshiriqlari o‘rin olgan. Davlatta’lim standartlari va dasturlarning yangi avlodiasosidagi darsliklarga tayanib tuzilgan testlarboshlang‘ich sinf o‘quvchilarining har ikkala fandano‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalarini sinovdano‘tkazish, baholash va takomillashtirishga yo‘naltirilgan.Pedagogning bu borada ko‘zda tutgan vazifalarinioson va tezroq bajarilishida yaqin ko‘makchi bo‘laoladigan kitoblar o‘quvchilarning yangi mavzunio‘zlashtirishi, bilimlarni takrorlash va mustahkamlashdaham qo‘l keladi. Bolalar uchun qiziqarli hamdaamaldagi darslik bo‘limlari asosida tartiblangan amaliyvazifalar, savol va topshiriqlar tizimi tavsiya etilganushbu rangli-bezakli to‘plamlar boshlang‘ich sinfo‘qituvchilari, o‘quvchilar va ularning ota-onalarigayordamchi manba sifatida xizmat qiladi.

D.RO‘ZIQULOV.

32

Bolakayning yozishga hafsalasi yo‘q edi.

— Qaniydi, bir sehrli qalamim bo‘lsa-yu, daftarning

yuziga qo‘yishim bilan o‘zi yozib ketaversa, — deb

orzu qilardi.

U shunday fikrlar bilan xayol og‘ushiga g‘arq bo‘lib

o‘tirgan paytda orzular buluti uning boshi uzra parvoz

qilayotgandi. Bulut bolakayning istagini darhol bajo

keltirdi. Endi u sehrli qalam sohibi bo‘ldi. O‘sha

paytdan boshlab bola mashq bajarmoqchi bo‘lsa,

qalamini ishga solardi. O‘zi esa hech zahmat

chekmasdi.

Endi bolakay butunlay boshqa — «a’lochi»

o‘quvchiga aylandi. Uning daftarlaridagi yozuvlar toza

va chiroyl i, maqtovga sazovor edi. Muall ima

o‘quvchisining yaxshi tomonga o‘zgarayotganidan,

harakat qilayotganidan xursand edi.

Shunday qilib u sehrli qalamning kuchi bilan

maktabni ham tamomladi. Oradan yillar o‘tdi. Bir kuni

u maktabga ishga keldi. Endi u sharafli unvon —

o‘qituvchilikka ega bo‘ldi. Muallimning oldida esa katta

muammo turgandi — yozishni bilmasdi. U o‘ziga tikilib

turgan qorako‘zlarga astoydil bilim berishni istar,

mavzuni og‘zaki tushuntirsa-da, yozishga hech qo‘li

kelishmasdi. Nima bo‘lsa, bo‘ldi, doskaga yozishi

kerak. U nimalarnidir chiza boshladi. Birdan sinfda

ko‘tarilgan kulgi uning besavod ekanligini fosh qilib

qo‘ygandi. Doskadagi yozuvlar chalkash-chulkash,

go‘yo qurbaqa yurib o‘tgan-u undan qolgan izga

o‘xshardi. Shu lahzalarda anglab yetdiki, har bir inson,

albatta, yozishni o‘rganishi kerak ekan. Yozishni ko‘p

mashq qilgan qo‘llar husnixatga o‘rganadi. Dangasa,

yozishni istamaydiganlari esa badxat bo‘lib, kulgiga

qolishi mumkin ekan.

Bugun «qahramon»imiz 1- sinf o‘quvchisi. U dars

bermayapti, aksincha, boshqa o‘quvchilar qatori sinfda

o‘tirib, yozishni o‘rganmoqda.

Fors tilidan B.OTAJONOVA tarjimasi.

Jurnalimiz sahifalarida «AKT bilan so‘zlashuv»rukni orqali elektron xat yuborish mavzusigabir necha bor to‘xtalib o‘tganmiz. Jumladan,«Elektron pochta — shaxsiy yordamchi»(2013- yil 5- son), «Xat yozishning sir-asrorlari» (2013- yil 7- son) sarlavhalimaqolalar berilib, unda elektron pochtadaro‘yxatdan o‘tish hamda xat yozish, hujjatbiriktirish haqida ma’lumotlar berilgan edi.Ko‘p sonli mushtariylarimiz xatlarni elektrontarzda qanday yuborish mumkinligi haqidaso‘rashmoqda. Ba’zi hollarda ularyuborayotgan xatlar bo‘sh yetib kelmoqda.Shu kabi noqulay vaziyatlarni inobatga olibyana bir bor elektron pochta orqali jurnalimizmanziliga xat (maqola va dars ishlanmalari)yuborish mavzusiga qaytamiz.

«Boshlang‘ich ta’lim» jurnaliga elektronxat yuborish uchun dastlab, o‘z elektronpochtangizga kirasiz. So‘ng shaxsiysahifangiz chap tarafining yuqori qismida«Íàïèñàòü ïèñüìî» tugmasiga sichqonchako‘rsatkichini olib borib bosasiz. Ushbu amalnibajarganingizdan keyin yangi oyna yuklanadi.

«Êîìó:» maydoniga jurnalimizningelektron manzili — [email protected] ni yozing.«Òåìà:» maydonida esa «Dars ishlanmasi»,«Tadbir ssenariysi», «Maqola» vaboshqalarni yozishingiz mumkin. Shumaydonning ostida joylashgan oynagayubormoqchi bo‘lgan xatingiz matninikiritishingiz, shuningdek, oldindan tayyorlabqo‘ygan hujjatingizni «Ïðèêðåïèòü ôàéë»yoki skrepka ko‘rinishidagi tugmaga bosib,ochilgan muloqot oynasida uni tanlabyuborishingiz mumkin. Buning uchuntanlagan hujjatingizni saqlab qo‘yilgan joyiva fayl nomini bilib oling. Tanlaganhujjatingiz bir necha soniyada yuklanadi vaSiz «Îòïðàâèòü ïèñüìî» tugmasinibosing. Xat muvaffaqiyatli yuborilganiligihaqida muloqot oynasi «Âàøå ïèñüìî îò-ïðàâëåíî», «Âàø îòâåò îòïðàâëåí» tarzidaxabar beradi. Yuborilgan xatlar «Îòïðàâëåí-íûå» nomli papkaga saqlanadi.

Hurmatli jurnalxonlar! Yuborayotgan elektronxatingizda ism-sharifingiz, ishlash manzilingiz to‘liqko‘rsatilishi hamda siz bilan bog‘lanishimiz uchuntelefon raqamlari bo‘lishi lozim. Yuborganmaktubingiz yetib kelganligi to‘g‘risida elektronpochtangizga javob xati boradi. Shu sabablipochtangizni tez-tez tekshirib turishingizni tavsiyaqilar edik.

Tahririyat.

2-son 2017 · haqida esa bunday deb bo‘lmasdi. Ana shu jihatlarini hisobga olgan bugungi...

Documents

Transcript of 2-son 2017 · haqida esa bunday deb bo‘lmasdi. Ana shu jihatlarini hisobga olgan bugungi...