Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 1 | 9

Php tr l g? _L Ba_ Ngun: http://icevn.org/vi/PhapTriLaGi?page=0%2C0

Tc gi: L Ba

Chng ta c t do v chng ta sng vi dn lut

Charles de Secondat Montesquieu

Php tr l mt trong nhng khi nim lun c ni ti nhng hiu bit rt t trong

truyn thng i chng v i thoi hng ngy Trung Quc hin nay. Vy php tr l g?

Tm mc quan trng ca n ra sao? Phi chng c php tr l khng c nhn tr? Php

tr c nhng iu kin th ch v hm lng vn ha g? Lm sao chng ta t c

nn php tr? Ti d nh gii p nhng thc mc va nu vi mt lot bi tiu lun.

Trong bi ny, ti s ch trng n ngha v gi tr ca php tr. Trong tiu lun k (pht

hnh s thng 6 ca Perspectives), ti s bn ti vn thc thi php tr.

Khi u, ti mun lu rng ngy nay khi ni n php tr, chng ta ni n mt vn

hon ton khc hn vi quan nim php tr nh mt phng tin ca cc php gia

thi thng c trong lch s Trung Hoa. Ngy nay khi ni ti php tr, chng ta mun

m t b phn ch yu ca nn trt t x hi v chnh tr tm thy ti Hoa K v cc nc

t do dn ch thi i hin ti. Ni cch khc, bn ti php tr, chng ta mun ni ti

mt truyn thng Ty phng pht xut t cng ha La M v c pht trin ton

vn bi thuyt hin php tr t do, m c im ca n, qua li ca Max Weber, l u th

ca lut php.

Khc bit gia dng php tr [*] v php tr tht quan trng. Sng di dng php

tr, lut php l mt cng c ca chnh quyn, v nh cm quyn trn php lut. Tri

hn li, sng di php tr, khng mt ai vt qua lut php, k c chnh quyn. Ct li

ca php tr l mt c ch lut php c lp. Theo php tr, quyn hn ca lut php

khng l thuc qu nhiu vo tnh cht phng tin ca lut, m vo mc c lp ca

lut, tc l ty vo mc khc bit v bit lp gia php lut vi nhng c cu tiu chun

khc nh chnh tr v tn gio. L mt trt t lut php c lp, php tr c t nht ba

ngha. Th nht, php tr l cng c iu chnh quyn lc ca chnh ph. Th hai, php

tr l s bnh ng trc php lut. Th ba, php tr l thm quyn ti phn phi tun

theo th tc t tng c n nh trc. Chng ta s bn v tng ngha ny ca php

tr.

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 2 | 9

Th nht, l cng c iu chnh quyn lc, php tr c hai nhim v: gii hn s chuyn

quyn v lm quyn ca chnh ph, ng thi khin cho chnh ph tr nn sng sut v

chnh sch ca nh nc khn ngoan hn.

i lp ca php tr l nhn tr. C hai loi nhn tr. Loi th nht l thiu s tr, chng

hn nh c ti chuyn ch v tp on chuyn ch. Loi th hai l a s tr, th d tiu

biu l nn dn ch Hy Lp thng c. Yu t chung ca nhn tr l c trng cho rng

lnh o thch g th l lut. Th nn, di nhn tr, khng c hn ch v s vic ln

phng cch nh lnh o (chnh quyn) c th lm.

Tri li, kha cnh chnh yu ca php tr l gii hn, ngha l php tr hn ch quyn

ty nghi ca chnh ph, k c quyn thay i lut l. y l l do m truyn thng php l

ca Ty phng theo La M, ch khng theo Hy Lp. Mt trong nhng kh khn ln ca

nn dn ch Hy Lp thng c l quan nim v lut php ca h khng bao gm khi

nim gii hn. T eleutharia trong ting Hy Lp, thng c dch l t do, bao hm

s t do gm c nguyn tc dn l lut. Ni cch khc, trong thi thng c Hy Lp,

chnh quyn (dn ch) hon ton khng c mt gii hn no, v dn thng tr thnh

lut nu qun chng mun th, cho d l cm xc nht thi hay l tnh lu di. Mt

khi lut php mt i tnh cht thing ling ca n, th chnh vic t dn ln trn lut

php, khin cho cai tr bng lut php mt ln na li b kt hp v ln ln vi cai tr bng

con ngi (Sartori, 1987, trang 307).

Khc vi h thng Hy Lp, h thng lut php La M gii hn kh nng thay i lut l

ca ngi cm quyn, v im ny nh hng ln lao n nn php tr ca ngi Anglo-

Saxon. Ct li ca quan nim php tr ca ngi Anglo-Saxon l khi nim quyn ty nghi

ca chnh ph phi c gii hn. H c ty nghi l c chuyn quyn, v trong mt

nn cng ha cng vy, ch ng ni n qun ch, quyn hn ty nghi ca pha chnh

ph c ngha l tnh trng bp bnh v t do php l ca pha nhn dn (Dicey, 1982,

trang 110). Theo cc chnh khch dn ch t do, gii php cho vn ny chnh l php

tr.

Trung Quc c hai quan nim sai lm thng thng. Th nht, khi mt s tc gi m t

nhn tr, h ch mun ni ti thiu s tr. Nhng tc gi ny cho rng mt khi c dn

ch (a s tr) l chng ta c cng l v php tr. H qun rng dn vn c th cai tr

cho d c hay khng c gii hn hp hin hoc hp php. Khng c gii hn hp hin v

hp php, dn c th hy hoi y ht, hoc cn hn s ty nghi hnh ng ca thiu s.

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 3 | 9

Th d tiu biu c th lit k nh nhng bt cng trong thi dn ch Hy Lp c i, hoc

s khng b ca cuc Cch Mng Php v nhng ti c i vi nhn loi thc thi trong

sut cuc Cch Mng Vn Ha ti Trung Quc. Th hai, mt s tc gi ti Trung Quc cho

rng min l lut l tri qua cc th tc dn ch th n i din cho dn (general will)

(ni theo kiu Rousseau) v th l c lut php cng bng. Cc tc gi ny qun rng

kin ph thng khng hon ton c ngha l dn (nh Rousseau tng cnh bo vi

chng ta hn hai trm nm trc). kin ph thng khng nhng sai lc vi quan nim

dn ca Rousseau m cn chng i v hy hoi dn na.

Ni cho r hn, lm sao c th ch ng s chuyn quyn ca chnh ph? Cu tr li nm

trong nhng nguyn l h trng ca php tr. Th nht, nu chng ta mun gii hn tnh

bt nht ca nh cm quyn, th php tr i hi phi thng tn lut php thay v thng

tn chnh ph hay bt k ng phi no. Theo lut gia danh ting ngi Anh, A. V. Dicey,

Php tr, trc ht, c ngha l s tuyt i thng tn lut php ch khng phi l nh

hng ca quyn lc chuyn ch, v loi b hn tnh c on, cc c quyn, v s ty

tin ca nh cm quyn.(Dicey, 1982, trang 120).

Th hai, nu chnh ph b hn ch v s dng quyn ty nghi, h phi i theo nhng th

tc lut php nh v thng bo. Theo nh F. A. Hayek ni, php tr ngha l chnh

quyn vi tt c vic lm ca h phi nm trong phm vi ca lut l nh v thng bo

trc lut l khin cho chng ta c th tin on kh chc chn phng php nh cm

quyn s dng quyn bt buc ca h trong bt c tnh hung no, v da vo m

chng ta hoch nh nhng cng vic c nhn (Hayek, 1994, trang 80). Th d, trong

hin php v hnh lut, c iu khon ngn cm lut hi t, ngha l khng ai phi th

hnh cho mt ti danh khng c nh ngha t trc trong lut php. Ni cch khc,

chnh ph khng th t nhin nh ra mt ti danh no v p dng hiu lc ca n

x l nhng vi phm trc . L do cn bn ca nguyn tc ny l, th nht, chnh ph

khng c php lm quyn bng cch tr ti ngi dn v chnh tr hoc nhng l do m

nh nc thy tin li cho mnh; th hai, tht v cng bt cng v p ch khi chnh ph

truy t ngi dn m hnh vi khng b xem l tri lut trong thi im thc hin;

th ba, nu c truy t dn chng theo cch th s c qu nhiu bin i v lm cho lut

php b mt hiu nng.

Vic php tr c xem l phng cch cu thc quyn lc ca chnh ph lun c tha

nhn, nhng gi tr nhn thc ca n trong vic nng cao tnh hp l ca chnh quyn

thng t c thng hiu. Php tr khng nhng hn ch s chuyn quyn ca chnh

ph, m cn khin cho chnh ph sng sut v r rng hn trong lc quyt ngh. Th d

nh Gio s Stephen Holmes vit, ch c hin php no m hn ch c kh nng bt

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 4 | 9

ming i lp ca chnh quyn th mi c th gia tng mc khn ngoan v hp php

ca nhng chnh sch c quyt nh (Holmes, 1995, trang 8). Mt th d khc, l

do chnh m cc chnh khch dn ch t do khng tin tng vo thuyt dn ca php

lut, khi khng c php tr lm gii hn, l kin qun chng d dng b sai lc bi s si

m, cm xc v phi l nht thi. Do , cc chnh khch dn ch t do i hi phi c

php tr chnh v n gip chng ta x s theo lng tri v quyn li lu di.

Cn c mt ch thch v lin h gia php tr v thuyt t do [hin nh] y. Thuyt t

do i hi phi c mt chnh quyn c gii hn , v t n nhn thc c rng php tr

(hiu nh cng c iu chnh quyn lc ca chnh ph) l mt nh ch cn thit. Chng

ta c th ni thuyt t do i hi phi c php tr, v php tr chnh l s th hin thnh

nh ch cc t tng t do. V phng din lch s, php tr c trc thuyt t do.

Theo Dicey, php tr hay thng tn lut php c thit lp vng chc Anh Quc

t trc cui th k 16, khi thuyt t do nh mt trit l chnh tr v x hi cn cha hon

ton c hnh thnh John Locke (i biu ca t tng ny) sinh nm 1632 v Nh

Lun Thuyt v Chnh Quyn ca ng c pht hnh ln u vo nm 1690. Tuy nhin,

php tr, hiu nh mt kh c hn ch s chuyn quyn ca chnh ph c l to nn

mt nn mng vng chc v vn ha v nh ch cho s ra i ca thuyt t do Anh

Quc, m iu ging nng ct ca thuyt ny l chnh quyn gii hn v quyn lm cch

mng ca ngi dn.

ngha th hai ca php tr, theo Dicey, l s bnh ng trc php lut. Khng nhng

l khng mt ai vt trn c lut php, m (y l im khc bit) mi mt ngi,

bt c cp bc hay a v no, u phi tun theo lut php thng thng ca quc gia

v phi phc tng quyn ti phn ca cc ta n thng thng Cho d mt qun nhn

hay gio s, t a v ca mnh, nhn lnh nhng ngha v php l m ngi khc c

min, (ni chung) h vn khng th trn trnh nhng ngha v ca mt cng dn bnh

thng (Dicey, 1982, trang 114-115). Theo Dicey, ngay c vo nm 1915, nguyn tc php

tr ny cng khng hon ton ng ti cc nc t do dn ch u Chu. Ti Anh Quc,

n nm 1915, l thuyt bnh ng php lut c y n gii hn tt bc, nhng

Php, vin chc chnh quyn vn c ti mt mc no , min theo lut php thng

thng ca t quc, c bo v ngoi phm vi quyn hn ca ta n thng thng, v

trn vi lnh vc ch phi phc tng lut l chnh thc c qun l bi c quan chnh

ph (Dicey, 1982, trang 115). Tuy nhin, n nay, bnh ng trc php lut l l

thuyt c cng nhn rng ri ti tt c cc nc t do dn ch, mc d, phm vi bn

l, mi quc gia khc nhau c th c gii thch khc nhau v di sn ca s bnh ng .

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 5 | 9

ngha th ba ca php tr l lut php theo mt hnh thc hoc th tc c n nh

trc. Lut php c hnh thc hoc th tc l g? Trc khi tr li cu hi ny, chng ta

cn phi tr li mt cu hi s khi trc : hnh thc ch ngha l g? Max Weber phn

loi cc h thng php l thnh bn th: c hnh thc khng hp l, c bn th khng hp

l, c hnh thc c hp l, v c bn th c hp l. L ni v tnh i cng v ph bin

ca lut php. Hnh thc ni v c tnh m tiu chun to lut v tm lut t n l ni

hm ca h thng php l; ngha l, ton b lut l, trnh t, v quyt nh u c th c

suy din t chnh h thng php l. Ngc hn li, mt h thng php l nhn mnh vo

phm cht bn th ca vic to lut v tm lut ch s dng cc yu t bn ngoi lut php,

nh o c, cm xc, tn gio hoc chnh tr, thm nh cc trng hp. Theo Weber,

ch c h thng php l c hnh thc v hp l mi c th t c u th lut php

(php tr) qua vic p dng mt cch nht qun lut l ph thng, bi v ch c h thng

php l c hnh thc v hp l mi c th gi vng mt h thng lut l tru tng bt

bin cn thit cho php tr.

Mt h thng php l c hnh thc v hp l, theo truyn thng lut php Ty phng,

cng mang li cng l m chng ta ao c. Loi cng l ny c gi l t php theo th

tc, c ngha l, t ti cng l, phi p dng mt cch nht qun cc lut l v th tc

to nn h thng t php theo nh ch (Shen, 2000, trang 31). c bit hn, cng l

theo th tc bao gm nhiu nguyn tc. Th nht, h thng php l bt buc phi c mt

b lut ton vn v cng bng v th thc quyt ngh v th tc. Th nh, nhng lut l

cng bng v quyt ngh v th tc phi c nh trc v thng bo trc. Th ba,

nhng lut l cng bng v quyt ngh v th tc ny phi c p dng mt cch trong

sng. Th t, nhng lut l v quyt ngh v th tc ny phi c p dng mt cch nht

qun. Khi c bn iu kin ny u tha ng, cc thm phn v lut s Ty phng ni

h t c cng l, gi l cng l theo th tc. Xin lu l nim v cng l ny lin

quan ti qu trnh v th tc nhiu hn l kt qu. Theo nh Selznick, S hp php ca

cc chnh sch v lut l lin h nhiu ti cch thc cc chnh sch v lut l ny c to

ra v p dng hn l ni dung ca chng (Selznick, 1969, c trch dn trong Shen,

2000, trang 30). Ni cch khc, min l qu trnh c cng bng, trong sng v khng

thay i, th cng l v s hp php c thc thi.

Mt th d c th lm sng t im khc bit gia cng l theo th tc vi cng l theo bn

th. Nu thc s c ngi git hi mt ngi khc, cng l theo bn th i hi k st

nhn b trng pht theo ng lut. Tuy nhin, nu k st nhn b cnh st tra tn bt hp

php n th ti, v nh vo bn th ti ny, cnh st tm c chng c thuyt phc

(bng c chng minh ti trng vt ngoi nghi ng hp l), nh v kh gy n, xc nn

nhn v.v ta kt n k st nhn (dn n kt qu l lp c cng l theo bn th),

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 6 | 9

nhng li khng t c cng l c th tc, v qu trnh tm ra ti vi phm quyn cn

bn ca k st nhn, mt cng dn, trc khi b kt n, vn c hng trn vn s bo

v ca cc o lut bo v dn quyn..

Trong trng hp ny, da theo th tc ca hnh lut thit lp, mt chnh n Hoa K

s khng cho php bn th ti (ly c nh tra tn) v bt c th g tm c trc tip

t bn th ti (nh v kh gy n hay xc cht) tr thnh chng c ti ta. Do , bi thm

on s khng dc coi nhng th ny l chng vt, v nu cng t vin khng c bng

chng tt no khc, k st nhn rt c th c trng n, cho d cng l c tnh cch bn

th i hi k st nhn phi b trng pht (chng hn v kh gy n v xc cht c th

chng thc ti trng vt hn s nghi ng hp l v k st nhn bit n kh v xc cht

u, v n kh c mang du tay ca k st nhn). Theo li ny v trong trng hp ny,

Hoa K, cng l theo th tc thng cng l theo bn th. Cui cng, v chnh n Hoa K

s tuyn b t c cng l, n gin ch v lut l v th tc nh sn (th d,

chng c thu thp bt hp php khng c trinh ti ta) c p dng mt cch trong

sng v khng thay i.

Mt nh ngoi giao ni ting ngi Trung Hoa ti M c ln than phin vi cc ngi bn

M rng Hoa K khng nn trch c Trung Quc vi phm nhn quyn. Chnh nc M,

nh ngoi giao ny nhn xt, khng phi l x hi cng bng. ng ta dng v n O.J.

Simpson lm th d cho s thiu st cng l trong x hi M. Vi tt c chng c, nh

ngoi giao ny ni, hin nhin l ng Simpson c ti, v i a s dn M cng ngh rng

ng ta c ti, nhng ta n tha bng ng ta trong phin ta i hnh. Nh ngoi giao

ny rt kinh ngc khi nu ln cu hi: Th l cng l ? R rng l ng ta khng hiu

c khi nim v cng l theo th th tc. Trong v O.J. Simpson, v chnh n mnh

dn kt lun rng cng l c thc thi v phin ta din ra theo ng nhng th

tc nh v thng bo trc mt cch ngay thng, trong sng v khng thay i. Nu

chnh quyn khng th chng minh ti ca ng Simpson vt ngoi s nghi ng hp l,

ng Simpson phi c tha bng. Lut l th tc ny (chng minh c ti vt ngoi s

nghi ng hp l trong mt phin ta bnh thng) l mt lut l php l thit lp t

trc khi phin ta bt u, v c p dng mt cch ngay thng, trong sng v khng

thay i trong phin ta ca ng Simpson.

C l qu v nu cu hi: ch trng vo cng l-theo-th tc c hp l hay khng? Cu tr

li chung l c. Trong mt h thng m cng l theo th tc b hy sinh cho cng l theo

bn th, th s nguy him ca vic chnh ph chuyn quyn v s e da n t do c nhn

s qu ln. Dn dn, h thng cng s dn ti bt cng c tnh cch bn th. Tri li,

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 7 | 9

trong mt h thng ch trng vo cng l theo th tc, s chuyn quyn ca chnh ph s

c kim sot, t do s c bo v, v cng l c tnh cch bn th s c bo tn lu

di (nu chng ta tin tng rng s tht tt nht l c thu thp qua tranh u v tranh

lun gia cc phe bnh ng).

Ni r hn, cng l theo th tc c t nht ba gi tr. Th nht, nu khng c th tc cng

bnh v hp php, khng th bo m l kt qu s hp php (ngha l khng th bo m

c cng l theo bn th). Nh vy, cng l c th tc c xem l iu kin cn thit

cho cng l theo bn th. y l l do ti sao truyn thng lut php Ty phng coi trng

cng l c nghi thc hoc th tc hn l bn ng , ni ch trng vo cng l c tnh

cch bn th. Tht ra, mt s lut gia Ty phng xem cng l c th tc l phng php

hu hiu duy nht t c cng l c tnh cch bn th, v theo cc v ny cng l theo

th tc phi l mi quan tm duy nht cho cc phe trong mt h thng php l c hnh

thc v hp l.

Th nh, cng l theo th tc l mt iu kin dng hn ch s chuyn quyn ca chnh

ph v bo v t do c nhn. Khi chnh ph bt buc phi tun theo nhng th tc trong

sng, ngay thng v c quy nh trc, trc khi h c th tc ot mng sng, t do

hay ti sn ca ngi no, th mc nguy him ca s chuyn quyn s c gim thiu v

vin cnh cc quyn c nhn b tc ot mt cch sai lm cng s c gim bt nhiu.

Th ba, nh Max Weber ra, cng l theo th tc em n tnh nht qun, kh tri v

kh tnh l nhng iu chng ta mong mun trong cuc sng kinh t v x hi. Gi tr th

hai ny ca cng l theo th tc hon ton c lp vi bt c gi tr no ca cng l theo

bn th, v cng c lp lun tn trng cng l theo th tc ca truyn thng Ty phng.

Cn nu ln mt ch thch v hnh thc ch ngha y. Cc tc gi Marxist thng ch

trch nn php tr t bn l la bp. Trong ngn ng ca cc tc gi ny, hnh thc

thng ng ngha vi nng cn v gi di, v s khc bit gia cng l c hnh thc

v cng l c tnh cch bn th tr thnh khc bit gia cng l b ngoi v cng l c tht.

S phn loi v php tr ny l mt kiu phn loi cc k sai lm. Trong lut php Ty

phng, c hnh thc hon ton chng dnh lu g n nng cn v gi di. tm im

ca t hnh thc ch ngha tn ti mt khi nim v th thc quyt ngh theo lut l

(Schauer, 1988, trang 510). Hn th na, c hnh thc c l l cch duy nht m mt h

thng php l c th t c s hp l no . Gio s Giovanni Sartori t im ny

trong nhng t mnh hn: Khi ni n hnh thc php l, chng ta n c mt iu

kin tt yu ca h thng lut php. Hnh thi ca lut php v bn cht lut php-theo-

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 8 | 9

th tc to thnh nhng c tnh m nh lut php l lut php Hnh thc l

phng php, khng phi kt qu.

Chng ta bn n ba ngha chnh yu ca quan nim Ty phng v php tr. C

nhiu iu cn lu y. Th nht, ti nay chng ta b qua mt cu hi c bn.

Nhng iu lut hn ch s chuyn quyn ca chnh ph v thit lp cng l c hnh thc

khng th l bt c loi lut no. Chng cn phi c tnh cch dn s (ni theo kiu

Montesquieu) hoc nhng lut l cng bng mang tnh cch bn th. Ti gi chng ta

b qua khng tr li cu hi, lut no l dn s v cng bng? Ni cch khc, chng ta

hon ton ch ch trng vo hnh thc ca lut php, khng phi ni dung ca lut

php. S ch trng ny khng phi l ngu nhin, bi v n l im trng tm ca lut

khoa Ty phng trong vng c trm nm nay. Trong h thng t do dn ch Ty phng,

cng l c tnh cch bn th (cng bng v ni dung), ni theo ting Latin l t iustum,

c bo m bi th ch hp hin. Mt s ln cc cng c hin nh c to ra

gip cho trong tin trnh lp php ius (lut trong ting Latin) lun gn lin vi iustum

(cng l) hu gip cho lut php lun lun l nhng lut l ng n.V l ny c quan

lp php c giao cho cc dn biu v h s phi tr li vi c tri theo nh k. Cng v

l do ny m chng ta khng khon trng cho nhng ngi c bu ln, m chng ta

xem h l nhng ngi tm cm quyn b kim ch v rng buc trong vai tr i din

(Sartori, 1987, trang 322-323). Chnh nh vy, lut khoa Ty phng mi c th ch trng

hon ton vo hnh thc ca lut php.

Tuy nhin, ch ch trng hon ton vo hnh thc ca lut php cng ng lo lm. S d

cc nh lut hc ty phng c th chuyn ch vo nh ngha thun ty c tnh hnh thc

ca lut php l nh h c sn bo m ca hin php v cng l-theo-bn cht. Nhng

nh Sartori ni: Ri thaytrng phi lut hc hnh thc hon ton b stmt thc

t l chnh nh ngha v lut hc hnh thc gi thit s hin hu ca mt nh nc

hp hin trc ri. Cho nn, nu khng xy dng mt nh nc hin nh trc, m

ch ch trng vo vic trau chut tnh hnh thc ca lut php, th s khng cu vn c

nguy c sp ca ta nh lut php (Sartori, 1987, trang 323). Do , khi chng ta

nghin cu v quan nim php tr ca Ty phng, chng ta khng nn qun rng cc hc

gi lut khoa Ty phng sng trong quc gia hp hin qu lu, nn thng lng qun

tm mc quan trng ca c tnh t do hin nh trong vic bo m ni dung cng bng

ca lut php. Ngi Trung Quc chng ta khng c c s xa x ny chng ta cha

c mt nh nc hp hin. Khi ni v phm vi lut php ti Trung Quc, chng ta khng

nn ch ch trng vo hnh thc ca lut php, m chng ta cng nn c bit n

ni dung ca lut php. Tht ra, khi c nhng tiu lun k tip chng ta s thy, khi

khng c mt nh nc hp hin, hu nh chng ta khng th m bo bt c chuyn g:

Su tm bi Khaiminhvn.org Php tr l g?

P a g e 9 | 9

t ni dung n hnh thc ca lut php u khng th bo m l cng bng. Ni cch

khc, khng c mt nh nc hp hin, cng l theo bn th hay cng l theo th tc,

trong vic lp php ln hnh php, u khng c bo m. V th trong bi lun k,

chng ta s dnh nhiu thi gi cho ch ngha hp hin t do.

Th nh, cao php tr khng c ngha l chng ta nn, hoc c th, loi b nhn tr.

Ngha en ca php tr cng c gi phi tr (chng hn nh s cng ngc ca n) v trong

vi trng hp n cng mu thun vi thc v cng l ca chng ta. Thm vo , hon

ton loi b nhn tr c l l vic bt kh. Ni cho cng, lut php khng t nhin m c;

n phi c mt s ngi no to ra. Vic hnh php khng phi t ng; n phi

c thi hnh bi mt s ngi no . Ngay c trong cc quc gia dn ch t do tin b

nht ca thi i chng ta nhng quc gia c xem l c h thng php tr hon chnh

nht yu t con ngi ng mt vai tr quan trng trong vic to nn truyn thng,

phong tc, v vn ha v t chc, nhng thnh phn trng yu trong gung my dn ch

t do. Cu hi thc s khng phi l chng ta nn loi b hay gn gi nhn tr. Cu hi

thc s l lm sao qun bnh gia php tr v nhn tr khin chng ta t c t do,

bnh ng v cng l. V kha cnh ny, ch c ch ngha hp hin t do l h thng thnh

cng. Ch ngha hp hin t do chnh l k xo va duy tr nhng li im ca [c

php tr ln nhn tr] va gim thiu nhng nhc im ring ca chng (Sartori, 1987,

trang 308). Chng ta s bn n vn ny trong tiu lun sau.

Trong bi ny chng ta bn v ngha v nhng l tng ca php tr. Trong bi k

tip, chng ta s quay sang vic thi hnh php tr, c bit l ch ngha hp hin t do.

Tiu lun Php tr l g?, nguyn tc bng Anh ng ca L Ba, mt lut s Trung Hoa

lm vic ti cng ty Lut Davis Polk & Wardwell ti New York, vit cho Perspectives, tp

ch trc tuyn ca t chc Overseas Young Chinese Forum (www.oycf.org). ng cng l

ng-ch bin ca tp ch trc tuyn ny . Tiu lun ny c ng trn tp ch

Perspectives, b I, s 5, ngy 30/04/2000, ti What Is Rule of Law?

Ghi Ch:

[*] Dng php tr (Rule by law) tc dng php lut cai tr. Thut ng ny b hiu sai

v dch thnh php quyn.