Gatazka- mineralak: gure poltsikoraino egiten duten ibilbidea, eta ...
2-Mineralak Eta Arrokak
-
Upload
nereagarridp -
Category
Documents
-
view
179 -
download
3
description
Transcript of 2-Mineralak Eta Arrokak
1.1 MINERALAK ETA HARRIAK
. 2.GAIA MINERALAK ETA HARRIAK. MATERIA KRISTALINOA 1. Mineralak eta harriak: a) MINERALAK:Definizioak eta
ezaugarriak B) HARRIAK: DEFINIZIOA 2. Materia minerala: materia kristalinoa
a) Kristalaren definizioa b) Ezaugarriak. c) Kristal egitura eta kristal forma. d) Polimorfismo eta isomorfismo.
3. Kristalogenesia: Nola eratzen da kristal bat?
a) Nukleazioa. b) Hazkundea.
4. Kristalizazioa eta ingurune geologikoa a) Solidotzea b) Hauspeatzea
c) Berkristalizazioa d) sublimazioa
5. Mineral motak a) Motak: silikatuak eta silikatu
gabeko mineralak. b) Propietateak
6. Mineralen aplikazioak
1. MINERALAK ETA HARRIAK
MINERALAK. 1.1
ZER DA MINERAL BAT? Solidoak, ez-organikoak, konposizio kimiko ezagunekoa eta kristal egitura finkokoak diren substantzia naturalak dira. Ezaugarri hauetariko bat betetzen ez duen substantzia, MINERALOIDEA da.
OPALOA Partikulen ordenamendurik ez du.
1. MINERALAK ETA HARRIAK
MINERALAK. 1.1
BAINA ZER DA KRISTAL EGITURA edo kristalak ? eredu espazial finko batean ordenaturik dauden atomoak, ioiak edo molekulak dira. Hori dela eta:
Mineralak kristalez osaturik. Partikulak(ioak, atomoak, molekulak) kokapen finko izateagatik SOLIDOAK dira. Konposizio kimikoari eta egitura kristalinoari esker, mineralek propietate desberdinak hartzen dute.
Kristalak
Mineralen agregakinak edo mineralen elkarketak dira
Granito
Harri mineralanitza Marmola
HARRI MINERALBAKARRA ADIBIDEAK
MINERAL ASKOTAKO ELKARKETA
MINERAL BATEN AGREGAKINA
MINERALAK ETA HARRIAK
HARRIAK. 1.2
1.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALAK 2.1
2.
KRISTALAK: Atomoak, ioiak edo molekulak lotura kimiko baten bidez eta hiru dimentsiotan, eredu espazial finkoan ordenaturik dituen materia da. Partikulen arteko distantziak finkoak dira.
MATERIA KRISTALINOA: kristalak dituen materia da.
Halita (NaCl)
ZER DA MATERIA amorfoa?
Estructura Cristalina
Estructura Amorfa
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALAK 2.1
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALAK. 2.1 2.
Gelaxka unitatea: Kristaletan eten gabe errepikatzen den oinarrizko unitatea da. Gelaxka honek konstante kristalografiko finkoak ditu:
a) Elementu kimikoak. b) Hiru planoak osatzen duten angeluak. c) Elementuen arteko distantziak.
Cl Na
NaClren gelaxka unitatea Lortzen den SARE KRISTALINOA gelaxka errepikatzean
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALAK. 2.1 2.
SARE KRISTALINOA: gelaxka unitatea errepikatzean sortzen den egitura da.
Egitura kristalinoa (NaCl):
Construyendo la estructura de un edificio:
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALAK. 2.1 2.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
KRISTAL EGITURA: Partikulen ordenamendu finkoa duen egitura da.
KRISTAL FORMA (forma erregularra): Kanpotik, kristal egitura hori ikusgarria den forma da.
FORMA irregularra Forma irregularrekoak: barneko antolakuntza kristalinoa dute, baina ez da ikusgarria kanpotik.
ZEIN DA KRISTAL FORMA ETA ZEIN IRREGULARRA?
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
SIMETRIA: kRISTALETAN.
erpinak, aurpegiak eta ertzak daude. SIMETRIA dago: aurreko elementuren bat bi aldiz edo gehiago agertzen dira, hau da, elementuek posizio berbera hartzen dute plano batekin, ardatz batekin edo puntu batekin konparatuz.
Simetriak ikasteko honetako elementuak:
Simetria ardatza. Simetria planoak. Simetria zentroak.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
SIMETRIA: Simetriak ikasteko honetako elementuak: Simetria ardatza: bere inguruan kristalaren elementu bat,errotazioz, erregularki errepikatzen den ardatz irudikaria da.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
SIMETRIA: Simetriak ikasteko honetako elementuak:
Simetria ardatza: Simetria planoak: Kristala bi zati berdinetan banatzen du, eta zati bakoitza bestearen ispilu irudia da Simetria zentroak.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTAL EGITURA –KRISTAL FORMA 2.2 2.
SIMETRIA:
Simetria ardatza: Simetria planoak: Simetria zentroak: erpin, ertz eta aurpegi baliokidetatik distantzia berdinera dauden puntu irudikariak dira.
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALEN POLIMORFISMOA ETA ISOMORFISMOA 2.3 2.
ISOMORFISMOA: Konposizio kimiko desberdina baina kristal egitura eta sare kristalino berbera izateko propietatea da.
POLIMORFISMOA: Konposizio kimiko berbera baina kristal egitura eta sare kristalino desberdina izateko propietatea da.(grafito eta diamantea)
MATERIA MINERALA: MATERIA KRISTALINOA
KRISTALEN POLIMORFISMOA ETA ISOMORFISMOA 2.3 2.
GALENA
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK? 3.
KRISTALOGENESIA: Kristalak eratzeko prozesua da. Kristalak sortzeko substantzia desberdinetatik:
Urtzetatik (magma, ur likidoa) disoluziotik, eratuta dagoen beste kristal batetik gasetatik
Beharrezkoak diren baldintzak: Tenperatura Presioa Osagaien saturazio baldintzak.
Kristalizazioan bi pausu daude: 1) Nukleazioa 2) Kristalen hazkundea
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK?
NUKLEAZIOA ETA KRISTALEN HAZKUNDEA 3,1
3.
NUKLEAZIOA: Tenperatura eta presio zehatzetan. Partikulak (atomoak, ioiak edo molekulak) kontzentratu egiten dira puntu baten inguruan: nukleazio zentro Nukleazio hau hasteko behar da:
Sargune edo irtengune, Partikula bat edo ezpurutasun bat.
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK?
NUKLEAZIOA ETA KRISTALEN HAZKUNDEA 3,1 3.
HAZKUNDEA: Hiru dimentsiotan partikulak (atomoak, ioiak ala molekulak) gehitzen dira nukleazio zentroaren inguruan. Baldintzak eta osagaien arabera sare kristalino desberdinak sor daitezke.
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK?
NUKLEAZIOA ETA KRISTALEN HAZKUNDEA 3,1 3.
HAZKUNDEA: Partikulek ahalik eta energia gasturik txikiena lortu nahi dute:
Beheko posiziotik hasten da Ep gutxiago izateko. horrexegatik gainazal lauak eta irregulartasun gabekoak eratzeko joera.
Kristal mota bakoitza badu bere lehentasunezko forma: kristal aztura (forma geometrikoa).
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK?
NUKLEAZIOA ETA KRISTALEN HAZKUNDEA 3,2
3.
HAZKUNDEA ETA KANPOLK FORMA:
Kristalak handitzeko
baldintzak eta kanpoko forma
Espazioa
ERAGINA?
Denbora
ERAGINA?
Ingurune egonkorra
ERAGINA?
A más tiempo cristalizando
(creciendo) y con una velocidad lenta
de cristalización
A más espacio para poder
cristalizar (crecer)
…………. tamaño de los cristales
…………. tamaño de los cristales
mayor
mayor
Piensa antes de responder:
KRISTALOGENESIA: NOLA ERATZEN DIRA KRISTALAK?
AGREGAKIN KRISTALINOAK 3,3
3.
Mineralak ez daude isolaturik eta eratzeko momentuan inguruneko materialekin egiten dute.
Haztean AGREGAKINAK sortzen dira. Zer dira AGREGAKINAK? Mineralak haztean, sortzen duten agregakinak edo mineralen taldeak dira Adibideak: geoda, drusak eta maklak.
KRISTALIZAZIOA ETA INGURUNE GEOLOGIKOAK 4.
Kristalizazioa egiteko modu desberdinak: mineralen osagaien eta inguruneko balditzen arabera:
solidotzea. Hauspeatzea. Berkristalizazioa Sublimazioa.
KRISTALIZAZIOA ETA INGURUNE GEOLOGIKOAK
SOLIDOTZEA 4.1
4.
1.- urtutako masa batetik
Urturik (likido egoera) SOLIDOTZEA
egoera solidoa
MAGMA URA
Kristal mineral
Solidotzea INGURUNE MAGMATIKOAN/IGNEOAN gertatzen da.
KRISTALIZAZIOA ETA INGURUNE GEOLOGIKOAK
HAUSPEATZEA 4.2
4.
Hauspeatzea SEDIMENTAZIO INGURUNETAN gertatzen da edo gainazaleko guneetan. Adibideak:
2.- disolbatutako substantzien hauspeatzea
Disoluzioa (H2O + solutu) Hauspeatze
Egoera solidoa
Kristal-mineral
(Pozalagua kobazuloa) Karrantza
KRISTALIZAZIOA ETA INGURUNE GEOLOGIKOAK
BERKRISTALIZAZIOA 4.3
4.
3- kristal batetik
kristalak (solido egoera) berkristalizatu
Kristalak (solido egoera)
Atomoak Ioiak
molekulak
Kristal berriak
Berkristalizatzeak eskatzen ditu aldaketak kristalen hazkundean eta egituran. Berkristalizazioa: INGURUNE METAMORFIKOAN gertatzen da . ADIBIDEZ: kaltzita marmola
KRISTALIZAZIOA ETA INGURUNE GEOLOGIKOAK
SUBLIMAZIOA 4.4
4.
Sublimazioa: INGURUNE METAMORFIKOAN gertatzen da . ADIBIDEZ: elur malutak, fumaroletako sufre sublimazioa.
4.- GAS BATEN SUBLIMAZIO
Substantzia egoera gaseosoan Sublimazioa
Egoera solidoa
Kristal-mineral
Cristales de Azufre Nativo (S)
Sufre gas egoeran
Sublimazioa
Un cristal se forma siempre por alguno de estos procesos:
1.- A partir de un material fundido que se enfría
2.- Por precipitación de sustancias disueltas
3.- Por sublimación de gases
Fundido (estado líquido) Solidificación
Estado sólido
MAGMA CRISTALES de MINERALES
Disolución (H2O + Soluto) Precipitación
Estado sólido
Sustancia en estado gaseoso Sublimación
Estado sólido
CRISTALES de MINERALES
CRISTALES de MINERALES
MINERAL MOTAK
SILIKATOAK 5.1
5.
Mineral mota ugari, orduan NOLA SAILKATU?
ZEREN ARABERA TALDEKATU? KONPOSIZIO KIMIKOAREN ARABERA. Bi talde handi daude:
Silikatoak dituztenak SILIKATOAK Silkatorik ez dutenak SILIKATOTU (silikatorik) GABEKO MINERALAK
Si eta O dituzte. Silizioak “SILIZE” izeneko egitura eratzen du:
Tetraedro egitura espazioan. Isolaturik egon daiteke Silize honek beste tetraedroekin oxigeno atomoak partekatzen dituen kopuruaren arabera, silikato mota desberdinak: Nesosilikatoak Sorosilikatoak Ziklosilkatoak…
MINERAL MOTAK
SILIKATOTU GABEKO MINERALAK 5.2
5.
Urriagoak. Eragin ekonomiko handikoak:
Preziatuak: Au, Ag, Material industrialak eraikuntzan
Osagai kimikoen arabera sailkatu: Elementu natiboak: Halogenuroak: Karbonatoak: Sulfuroak Sulfatoak Oxidoak eta hidroxidoak
URRIAK BAINA PREZIATUAK: Ag, Au, Pt..
Platino nativo (Pt)
Oro nativo (Au)
Gas de escape
NaCl Cloruro sódico obtenido en salinas
Silvina KCl Cloruro potásico
Fluorita CaF2 Fluoruro de calcio
Conservante (salazones)
Fertilizante plantas
Complemento dietético
Esmalte dental
kimikoki gatzak dira: NaCl (halita), CaF2 (fluorita),..
carbonato CO=3 + metal
(carbonato de calcio)
Ca CO3 Calcita Aragonito
Romboedro Prisma hexagonal
Son un ejemplo de polimorfismo (misma composición pero distinta estructura cristalina)
Calcopirita: sulfuro de cobre y hierro
Cinabrio: sulfuro de mercurio
PbS
HgS
Galena: sulfuro de plomo
Blenda: sulfuro de hierro y cinc
(Zn,Fe)S
Perdigones
Bronce
Latón
Cables
Pilas
Aleaciones
Termómetros
Es muy tóxico
CuFeS2
Hematites u oligisto Fe2O3
SnO2 Casiterita
Bauxita AlO(OH)
Hojalata
Estos minerales contienen el anión sulfato SO=4
Yeso especular Cristales de yeso
El yeso es sulfato de calcio hidratado.
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
Hiru motatako propietateak dituzte: a) Kimikoak. b) Fisikoak c) Konposizio kimikoa. d) Kristal egitura.
a) PROPIETATE KIMIKOAK Zaporea, usaina, disolbagarritasuna, azidoekiko erreaktibotasuna..
b) PROPIETATE FISIKOAK Talde honen barnean:
a) mekanikoak. b) Elektromagnetikoak. c) Optikoak.
77.orrialdean dagoen taula.
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
GOGORTASUNA
Mineralen propietateak
Feldespatoa
Zuria edo arrosa
Zuria edo horixka
Moskobita
Kolore askokoa
Kuartzoa
Beltza
Zuria edo gardena
Halita
Biotita Buztina
Kolore askokoa
Olibinoa
Berdea
Pirita
Horia, letoi-
kolorekoa
Kolorea
Distira
Gogortasuna
Marraren kolorea
Esfoliazioa
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
PISU ESPEZIFIKOA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
DENTSITATEA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
HAUSTURA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
ESFOLIAZIOA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
MARRA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
BIRREFRINGENTZIA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
GARDENTASUNA
MINERAL MOTAK
MINERALEN PROPIETATEAK 5.3
5.
MAGNETISMOA
Diamantea
Olibinoa Kuartzoa
Blenda
Kaltzita Baritina
Silimanita
Halita
DISTIRA
MINERALEN APLIKAZIOAK 6.
Historian zehar:
Preziatuak izan dira: urriak ala ederrak izateagatik.
Erabilpenak: , amuletoak, truke egiteko, apaingarriak, bizi-
mailaren adierazgarriak.
Gaur egun:
Erabilpenak, propietate fisikoekin eta kimikoekin lotuta daude:
Fisikoak:
Gogorrak eta distiratsuak: bitxigintzan.
Diamantea: urratzailea.
Gogortasun txikitxoak: idazteko (grafitoa),
lubrifikatzailea (talkoa).
Magnetikoak: objektu metalikoak besteetatik
desberdintzeko.
Kimikoak.
Koloratzaileak: hematitea
Elikagai industrian: halita (NaCl)
MINERALEN APLIKAZIOAK 6.
Kristal egitura izateagatik:
Hiru propietate dauzkate kristalak izateagatik;
a) PIEZOELEKTRIZITATEA
Kristal baten muturrak presiopean egoteagatik, korronte
elektrikoaren eroaleak dira (kuartzoa). ADB: pizgailu
elektronikoan, erlojuetan,
b) PIROELEKTRIZITATEA
Kristal baten muturrak beroaren eraginpean egoteagatik
korronte elektrikoaren eroaleak dira. (kuartzoa)
c) ERRADIOAKTIBITATEA
Mineral batzuek erradiazioa igortzeko kapazak dira:
erradiodiagnostikoak egiteko Medikuntzan, ikerketa
zientifikoak, zentral nuklearretan.