2. HAFTA İŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİSLİĞİmeg.bioe.eng.marmara.edu.tr/dosya/eng/bioe/meg/ISG...

2. HAFTAİŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİSLİĞİ

CHAPTER-2

1.5 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tarihi Gelişimi

• Çok eski çağlardan beri insanlıkaleminde işçi ve işyeri kavramı vardır.

• İşçinin olduğu her yerde de iş sağlığı vegüvenliği de öne çıkan konular arasındayer almıştır.

• Özellikle sanayileşmeyle birlikte sonderece önemli bir konu haline gelmiştir.


• Kömürün bulunması, buharın teknolojikanlamda kullanılması ile birlikte iş sağlığıve güvenliğinin önemi artmış,

• Rönesans ile birlikte gelen sanayi devrimive daha sonraları petrolün bulunmasıylasanayileşme artmış,

• İSG konusu iyice önem kazanmıştır.


• 20. YY’da kimyasallardaki önemligelişmeler ise

bu konuyu daha da önemli halegetirmiştir.


• Milattan önce yaşamış olan toplumlarınönderleri ve bilim adamları da işgüvenliği ve iş sağlığı alanında bazınormlar belirlemiş ve uygulamışlardır.

İlginç olan bu örneklerden bazıları;


• M.Ö. 2000’lerde Babil dönemi

Hammurabi kanunlarından;

1) Eğer bir müteahhidin sağlam yapmadığı

bir binanın çökmesi sonucunda bina

sahibi hayatını kaybederse, müteahhit

ölüm cezasına çarptırılır,


2) Eğer bina sahibinin oğlu hayatını

kaybetmişse, müteahhitin oğlu ölüm

cezasına çarptırılır,

3)Eğer bina sahibinin kölesi hayatını

kaybetmişse, müteahhit aynı değerde

bir köleyi bina sahibine verir,


4) Eğer müteahhidin sağlam yaptığı birbinanın çökmesi sonucunda binasahibinin malları hasar görmüşse,müteahhit binayı yeniden yapacağı gibi,bina sahibinin tüm zarar ve ziyanını dakarşılayacaktır,


5) Bir binanın inşaat kurallarına uyulmadanyapılan bir duvarı yıkılırsa, müteahhit tümmasrafları kendisine ait olmak üzere oduvarı sağlamlaştırmak zorundadır.


• Eski Mısırlılar (M.Ö. 1500) döneminde;Piramitlerin inşası için yeterli işgücünün sağlanması için, tıbbi servislerkurulmuştur.

• Hipokrat (M.Ö. 460-370); kurşun zehirlenmesini tanımlamıştır.


• Platon (Eflatun) (M.Ö. 428-348);zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları dile getirmiştir.

• Aristo (M.Ö. 348-322); gladyatör diyetini tanımlamıştır.

• Galen (M.S. II. yüzyıl); hastalıklarda çevrefaktörünü (Miasma Teorisi) dile getirmiştir.


• Paracelsus (1493-1541);

“bütün maddeler zehirdir. Zehir olmayan

hiçbir madde yoktur. Uygun doz, zehir

ve ilaç arasındaki farkı yaratır”

ifadelerine yer vermiş ve Paracelsus’un

bu sözleri tıp tarihine geçmiştir.


• Gregorius Agricola-George Bauer;1526’da Avrupa madenlerinde çalışan

işçilerin sorunlarıyla ilgili klasik

bilgileri içeren De Re Metalica adlı

eserini yazmıştır.


• Bernardina Ramazzini (1633-1714);

Hekimlere

“Hastanızın mesleğini mutlaka sorun”

diye tarihi öğüdünü vermiştir.


• Çalışma yaşamındaki gelişmelerinyarattığı sorunların çözümü için yapılançalışmalar iş sağlığı ve güvenliğiningelişiminde de temel unsurlar olmuştur.

• Hastalığın daha evrensel olması ve işkazalarını yapılan işin gereği olarak kabuledip hafife alınması nedenleriylehastalıklara duyulan ilginin geçmişi dahaeskidir.


• Ancak, yapılan işle sağlık arasında ilişkikurmanın tarihçesi de oldukça eskiçağlara dayanmaktadır.


• İş sağlığı ve güvenliğinin gelişiminebakıldığında;

- ilkel toplumlarda çalışanlarınsağlıklarını korumaya yönelik neleryapıldığına ilişkin somut bulgulararastlanmamıştır.


• Bugünkü anlamda işçi sağlığı ve işgüvenliği olarak tanımlanabilecekçalışmalar ilk olarak köleci toplumlardaneski Roma’da gözlenmiştir.

• Bu dönemde birçok bilim insanı bugünbile geçerli sayılabilecek çalışanlarınsağlık ve güvenliğine yönelik öneri vesavlar ileri sürmüşlerdir.


• Ünlü tarihçi Heredot ilk kez çalışanlarınverimli olabilmesi için yüksek enerjilibesinlerle beslenmeleri gerektiğinedeğinmiştir.


• Hipokrates ilk kez Pb’nun zararlı etkilerindensöz etmiş, Pb koliğini zehirlenmesinitanımlamıştır (M.Ö. 460-370).


• (bu belirtiler: halsizlik,kabızlık, felçler vegörme bozuklukları) vebulguların Pb ileilişkisini açık birbiçimde ortayakoymuştur.

• M.Ö. 200 yıllarında Hipokrates’inçalışmalarını daha da ileri götüren Nicander,Pb zehirlenmesi ve anemisini incelemiş vebunların özelliklerini tanımlamıştır.

• Bu dönemde yapılan çalışmalar sağlık vegüvenlik sorunlarının saptanması ve tanımı ilesınırlı kalmamış, zararlı etkilerden korunmayöntemleri de geliştirilmiştir.

Bunlara örnekler;


1) M.S. 23 ile 79 yılları arasında yaşamışolan Romalı Pliny;

Pb ve S’ün zehirli etkilerini ele alarak,çalışma ortamındaki tehlikeli tozlara karşıçalışanların korunması amacıyla maskeyerine geçmek üzere başlarına torbageçirmelerini önermiştir.


2) Juvenal ise;

özellikle demircilerde görülen gözyakınmaları ve göz hastalıklarının yapılanişten kaynaklandığını,

sürekli olarak ayakta çalışanlardavarislerin oluşabileceğini açıklamıştır.


3) MS 2. yüzyılda, Yunanlı doktor Galen Pbzehirlenmelerinin patolojisini ve Cuocaklarındaki asit buharlarının zararlarınıincelemiştir.

Orta çağda bilimle birlikte bu türçalışmalar da durmuş, Rönesans (MS1500–1800) meslek hastalıkları ile ilgiliçalışmaların devam ettiği bir dönemolmuştur.


4) Dünyada ilk mineraloji bilgini olarakbilinen ve 1494-1555 yılları arasındayaşayan Georgius Agricola;

- iş kazaları üstünde de durarak sorunlarıortaya koymuş,

- tozu önlemek için maden ocaklarınınhavalandırılması gerektiğini belirtmiş,

- iş kazaları ve iş güvenlik yöntemlerikonusunda önerilerde bulunmuştur.


5) 1633-1714 yılları arasındayaşayan İtalyan BerdardinoRamazzini, 1713 yılındayayınladığı kitabında özellikleiş kazalarını önlemek için, işyerlerinde koruyucu güvenlikönlemlerinin alınmasınıönermiştir.


- Asıl uzmanlığı epidemiyoloji olduğuhalde meslek hastalıkları konusunda ünekavuşmuş ve işçi sağlığının kurucususayılmıştır (Berdardino Ramazzini; 1633-1714).

Epidemiyoloji: toplumdaki hastalık, kazave sağlıkla ilgili durumların dağılımını,görülme sıklıklarını ve bunları etkileyenbelirteçleri inceleyen bir tıp bilimi dalıdır.


6) Ramazzini işçi sağlığı ve iş güvenliği ileilgili sayısız çalışmalar yapmış, çokönemli bilimsel görüş ve önerilergetirmiştir.

- İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili

korunma yöntemleri üzerinde durmuş,

- işyerlerinin sıcaklık derecesinden,


- işyeri havasında bulunabilecek zararlı

etkenlerden ve bunların giderilmesi için

alınması gerekli önlemlerden

- havalandırma yöntemlerinden söz etmiş- İşyerindeki çalışma ortamından

kaynaklanan olumsuz koşulların

düzeltilmesi ile iş veriminin artacağını

ileri sürmüştür.


- İşyerlerindeki işçinin çalışma şeklinin, iş-işçi uyumunun sağlık ve iş verimiüzerinde etkili olduğu düşüncesini ortayakoyarak ergonomi ilkelerini daha onyedinci yüzyılda açıklamıştır.


- Dr Ramazzini İş sağlığının kurucusubabası olarak isimlendirilir.

- 1986’da Japonya’da açılan İş ve Çevresağlığı üniversitesinin bahçesine DrRamazzini’nin heykeli dikildi.

- Konferans salonuna adı verildi.


• Sanayi devrimi ile başlayan bilimselteknolojik gelişmeler sadece makine vetezgah yapımı ile sınırlı kalmamış,metalurji ve kimya sanayi alanında dabüyük gelişmeler olmuştur.

• Bu gelişmeler sonucu çalışanların sağlığıüzerinde olumsuz etkileri olacağı hiçdüşünülmeden birçok kimyasal maddeüretimde kullanılmaya başlanmıştır.


• Bu dönemdeki araç ve yöntemlerininniteliği üretimde kullanılan zararlı vezehirli maddelerin gaz ve dumanlarınınçalışma ortamına yayılmasına nedenolmuştur.


• İş yerlerinde sağlık ve güvenlikyönünden hiçbir önlem alınmadığındançalışma ortamındaki yoğunluğu büyükmiktarlara varan bu maddelere uzunsüre maruz kalan işçilerin sağlığıönemli ölçüde bozulmuş ve meslekhastalıklarına yakalanarak yaşamlarınıyitirmelerine neden olmuştur.


• Sanayi devrimi sonrası çalışmayaşamındaki niteliksel değişimlerinyarattığı sorunlar giderek daha çoktoplumsal huzursuzluklara yol açmıştır.


- Uzun çalışma süreleri,

- Düşük ücretler,

- Sağlıksız ve güvensiz çalışma koşulları,

- Çok sayıda çocuk ve kadının ağır işlerde

çalıştırılmaları

her yerde sanayileşmenin hızına veyoğunluğuna göre tepkiler oluşturmuştur.


• Sanayi devrimi sonucu yaşanan hızlımakineleşmenin yarattığı olumsuz yaşamve çalışma koşullarına karşı

- işçilerin tepkileri önceleri makinelere yönelmiş

- çok geçmeden sorunların makinelerden değil,

gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerinin

alınmamasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.


• 19. yüzyılda buharlı makinelerinyapılması ve fabrikalarda kullanılması ile

- Üretim miktarı artmış,

- Çalışanlarını sadece bir üretim faktörüve maliyet unsuru olarak gören İşverenlerçalışanları uzun saatler boyunca ve ağırfiziksel şartlar altında çalıştırmayabaşlamışlardır.


• Karını en yükseğe çıkarmak içinmaliyetleri oldukça düşük tutmayaçalışan işverenler,

Devlet müdahalesinin de olmamasınedeniyle işçiler için herhangi bir işgüvenliği tedbiri almaksızın üretimlerinisürdürmüşlerdir.


• Bu süreç zamanla işçiler arasındahastalıklara ve iş kazalarının artmasınasebep olmuştur.

• Toplumun büyük bir kısmını oluşturanişçilerin sağlıksız koşullarda çalışması,

- işçi, işveren, toplumun bütünlüğü,

sağlığı, ekonomisi gibi

açılardan büyük bir sorun oluşturmuştur.


• Sanayi devriminin oluşturduğu

- olumsuz çalışma ve yaşam koşullarını

iyileştirmek,

- çalışanların sağlığını korumak

- iş güvenliğini sağlamak

amacıyla birçok yasal, tıbbi ve teknikçalışma yapılmıştır.


• İş sağlığı ve güvenliğinin bir bilim olarakgelişmesi bu dönemde yapılançalışmaların sonucunda olmuştur.


Avrupa’daki Gelişmeler


• Avrupa Birliği içerisinde de, 1980’liyıllardan itibaren ağırlıkla ele alınmayabaşlanmıştır.

• 89/391/EEC sayılı İş Sağlığı ve GüvenliğiDirektifi, İş Sağlığı ve güvenliği alanındaçerçeve direktif olarak kabul edilmiştir.

• Daha sonra bu çerçeve direktifedayanarak, çok sayıda bireysel direktifçıkarılmıştır.


• 1919 yılında Cenevre’de, UluslararasıÇalışma Örgütü (ILO) kurulmuştur.

• ILO tarafından, 1919 yılından bugünekadar, İş Sağlığı ve güvenliği ile ilgilibirçok sözleşme çıkarılmıştır.

• Bunların önemli bir bölümü de, TürkiyeCumhuriyeti tarafından onaylanarakyürürlüğe konulmuştur.


• İngiltere: Konuya ilişkin yasaldüzenlemelerin dönüm noktası, PercivalPott‘un baca temizleyicilerinin kanserhastalığına yakalanmaları üzerine yapmışolduğu çalışmalar sonucu

İngiliz Parlamentosu‘nun 1788‘de BacaTemizleyicileri Yasası ve 1833 yılındaİngiliz Fabrikaları Yasasınınçıkarılmasıdır.


• Bu dönemde İngiliz parlamento üyesiAntony Ashly Cooper çalışma koşullarınıdüzeltmek amacıyla,

- çalışma saatlerinin azaltılması,

- maden ocaklarında ve fabrikalarda

çalıştırılan kadın ve çocukların

korunmasını

öngören yasalar çıkarılması konusunda

çaba harcamıştır.


• 1802 yılında “Çırakların Sağlığı veMorali” adlı yasa çıkarılmıştır.

• Bu yasa İngiltere’de işçi sağlığı ve işgüvenliği ile ilgili olarak çıkartılan ilkyasa niteliğindedir.


• Bu yasa;

- Çalışma saati günde 12 saat olarak

sınırlamış,

- İşyerlerinin havalandırılmasını

öngörmüştür.

• 1847 yılında çıkarılan “On Saat Yasası”ile çalışma saatleri biraz dahasınırlandırılmıştır.


• Bu çalışmalardan etkilenen Michal Sadler1832 yılında parlamentoya yeni bir yasaönerisi getirmiş

• 1833 yılında “Fabrikalar Yasası” adıaltında yürürlüğe girmesini sağlamıştır.

• 1833 yılında İngiltere’de çıkarılanFabrikalar Yasası ilk yasa olarakgörülmektedir.


• Bu yasa ile;

- Çalışma süresi 10 saate kadar indirilmiş,

- 9 yaşın altındaki çocukların çalıştırılmasıyasaklanmış,

- 18 yaşın altındaki çocukların gece

çalışmaları yasaklanmış

- Fabrikaların denetimi için müfettiş

atanması zorunlu kılınmıştır.


• 1842 yılında çıkarılan yasa ile;

- kadın ve 10 yaşından küçük çocukların

maden ocaklarında çalıştırılmaları

yasaklanmış,

• 1844 yılında fabrikaların işyeri hekimibulundurma zorunluluğu getirilmiştir.


• Fransa: Fransa’da da aynı zamanlardabenzer yasalar çıkarılmıştır.1810 yılında yayınlanan “İmparator Kararnamesi”,yine aynı ülkede 1841 yılında yayınlanan “İşMevzuatı” bu gayretlerin ilk ürünleridir.

• İtalya: İş sağlığı ve güvenliği konusundaözellikle Bernardino Ramazzaini’ninçalışmaları İtalya’da önemli kazanımlarortaya çıkarmıştır.


• Almanya: İş kazasına uğrayanlara tazminatödenmesi ilk olarak 1885 yılındaAlmanya’da uygulanmaya başlanmış

Bu durum kısa zamanda tüm Avrupa’dave Amerika’da yaygınlaşmıştır.


• Almanya’da

- 1972 Yılında Dortmund’da İş Sağlığı veGüvenliği ve Kaza Araştırma Merkezi(Bundesanstalt für ArbeitsschutzUndfalforschung-BAU) kuruldu

- 1974 Yılında, Wuppertall’de İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili yüksek mühendislik bölümü açıldı


Avrupa’da bu gelişmeler yaşanırken,

• Amerika’da ise hızlı sanayileşmeninoluşturduğu olumsuz çalışma koşullarınınönlenmesi için eyalet hükümetleri kendibünyelerinde gerekli gördükleri önlemlerialma konusunda yetkilendirilmiştir.


• İş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında

Massachusetts eyaleti öncülük etmiş

- 1836 yılında çocuk işçiler ile ilgili bir

yasa çıkarılmıştır.

- 1867 yılında ise özel denetim yasasının

uygulanmasını sağlayacak örgüt

kurulmuş, istatistik veri toplama

çalışmaları yoğunlaşmıştır.


• Daha sonra federal hükümet işyerlerininsağlık ve güvenlik yönünden denetimisorumluluğunu kendi üzerine almıştır.

• ABD’deki işçi sağlığı ve iş güvenliği ileilgili gelişmelere 1869-1970 yıllarıarasında yaşayan Alice Hamilton’unçalışmaları büyük katkı sağlamıştır.


• 1910 yılında Pb sanayinde görülenzehirlenmeleri incelemeye başlamış,

- İşverenlerin tepkilerine rağmen

çalışmalarını sürdürmüş

- Çalışma koşullarının düzeltilmesi için

uygulanacak kontrol yöntemlerinin

geliştirilmesini sağlamıştır.


• ABD’de önemli gelişmeler;

• 1913’de A.B.D.’de Ulusal Güvenlik Konseyi(NSC) kuruldu

• 1918 Yılında, günde azami 8 saat çalışma kabul edildi

• 1970’de A.B.D.’de Mesleki Güvenlik ve Sağlık Kanunu (OSHA) çıkarıldı ve daha sonra Ulusal Mesleki Sağlık ve Güvenlik Enstitüsü (NIOSH) ve Amerikan Güvenlik Mühendisleri Derneği kuruldu


• Sosyalist ülkelerde ise sistem kendiiçinde denetim mekanizması kurmuş vedenetim çalışanlarca yapılmasısağlanmıştır.

• SSCB’nin ilk sağlık bakanı AlxanderSemashko bağımsız sağlık örgütlerikurulması ve bunların özellikle koruyucusağlık hizmetlerinde yoğunlaşmasıkonusunda önemli çalışmalar yapmıştır.


• 1922 yılından sonra birçok eğitim,araştırma merkezi ile enstitülerikurulmuş ve işçi sağlığı ve iş güvenliğikonusunda önemli çalışmalaryapılmıştır.


• 19. yüzyıldan itibaren sanayi devrimininoluşturduğu olumsuz çalışma koşullarınındüzeltilmesi amacıyla

sendikalar, işçi sağlığı ve güvenliği ileilgili yasaların hazırlanması veyaptırımlar uygulanması konusundaçeşitli etkinliklerde bulunmuşlardır.


• 19.yy’da;

- Sosyal güvenlik ilkeleri yaygınlaşmış,

- Çeşitli sigorta kurumları kurulmuş

- İş kazaları ile meslek hastalıkları

sigortası uygulanmaya başlanmıştır.


• 1919 yılında faaliyetine başlayan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), “MilletlerCemiyeti” ne bağlı olarak ISG konusundaönemli çalışmalar yapmış

• 1946 yılında ise Birleşmiş Milletler ileimzaladığı anlaşma sonucu bir uzmanlıkkuruluşu durumuna gelmiştir.


• ILO’nun en önemli çalışma alanlarındanbiri: Çalışma yaşamı ve sosyal koşullarlailgili uluslar arası standardıoluşturmaktadır.

• Bugüne kadar oluşturduğu çok sayıdauluslar arası sözleşme ve tavsiyekararlarının özellikle 70 tanesi iş sağlığıve güvenliği ile ilgilidir.


• Dünyada olduğu gibi ülkemizde iş sağlığıve güvenliğinin tarihsel gelişimi çalışmayaşamındaki gelişmelere bağlı olarakbenzer aşamalardan geçmiştir.

1.5.1 Türkiye’deki Gelişmeler

• Meslek hastalıklarının ve iş kazalarınınönemli bir sorun olarak gündeme gelmesisanayileşmenin gelişimi ile yoğunlukkazanmıştır.

• Konunun ülkemizdeki gelişimi

- Osmanlı Dönemi

- Cumhuriyet Dönemi

1.5.1 Türkiye’deki Gelişmeler

• Osmanlı İmparatorluğu’nda sanayi;- kömür üretimi- tersane,- baruthane,- top arabası,- fişekhane,- dökümhane- dokuma fabrikaları

1.5.1 Türkiye’deki Gelişmeler (O.D.)

Askeri Amaçlı

• Osmanlı İmparatorluğu’nda küçük zanaatve atölye üretimine dayanan işyerlerisanayi devrimi öncesi oldukça yaygındır.

• Bu iş yerlerinde usta, kalfa, ve çırakolarak ücretle çalışanlarla işverenlerarasındaki ilişkileri ve çalışma koşullarını“lonca” ların kuralları ve gelenekleribelirlemiştir


• Loncalar bilgi deposu olan ustalarıneğitim ocaklarıdır.

• Loncalar, çırak-kalfa-usta sınıflamasınadayanan üç dereceli bir hiyerarşiyesahiptir.

• Çıraklık, Lonca hiyerarşisinin ilkbasamağı olup, ustalık hakkınınkazanılmasından önce beklemek zorundakalınan başlangıç süresidir.


• Loncalar ve bunlara ait yardımlaşmasandıkları, tümüyle dinsel nedenlerden,esnafın karşılıklı yardımlaşma vedayanışma anlayışından doğmuşlardır.

• Devletin bir katkısı söz konusu değildir.

• Loncaların oluşturdukları bu sandıklara“orta sandığı” veya “teavün sandığı”denilmekteydi.


• Bu sandıkların gelir kaynaklarını

- usta ve kalfaların, ödeme gücü ve

geleneklere göre haftada yada ayda bir

ödedikleri aidat,

- sandığa yapılan bağışlar,

- çıraklıktan kalfalığa, kalfalıktan ustalığa

geçenler için ustaların sandığa

ödedikleri harçlar oluşturmaktaydı.


•“Loncalarda”, yaşlılık nedeniyledükkanlarına gelemeyen, dükkanlarıkapanan, hastalığa yakalanmış olanlara“Tevaün Sandığı” denilen sandıktanyardım yapılırdı.


• Sandıklarca,

- hastalanan üyelere tedavi için gerekli

yardım yapılmakta,

- yaşlananların veya tedavisi olanaklı

olmayan kalfa, usta ve çırakların

geçimleri sağlanmaktaydı

(yoksulluk koşuluna bağlı olarak)


• Bundan başka;

- Avarız ve Müessesatı Hayriye gibi

vakıflar

- Darülaceze, Darüleytam ve Kızılay gibi

kurumlar, yoksullara ve hastalara

yardımlar yapmakta ve bazı sosyal

hizmetleri yerine getirmekteydiler.


• İş hukuku ve İSG yönünden ilk mevzuatbu dönemde oluşmaya başlamıştır.

• 1850’li yıllarda, askeri amaçlı üretimlerve el tezgahları olarak başlayansanayileşme, kömür ocakları, madenler,demir yolları ve tütün işletmelerininkatılımı ile sürmüştür.


• Çalışma koşulları oldukça ağır olup,çalışma süresi günde 16 saate kadarçıkmaktadır.

• Ayrıca, ağır işlerde kadın ve çocuklarınçalıştırılması da yaygınlaşmıştır.

• Ereğli Havzası'ndaki kömür ocaklarındaçalışan işçiler kısa sürede meslekhastalıklarına yakalanmışlar ve artan işkazalarında yaşamlarını yitirmişlerdir


• Tazminat’ın ilan edilmesiyle Mecelleadını taşıyan bir kanunlar külliyatıçıkarılmıştır.

• Ülkede iş yaşamı ilk olarak 1877 yılındayürürlüğe giren “Mecelle” tarafındandüzenlenmeye çalışılmıştır.

• Mecelle, ilk kez yazılı bir hizmetsözleşmesi ve işçi kavramlarına farklıadlarla da olsa yer vermiştir.


• Bu kanunda, hizmet sözleşmesi kirasözleşmesinin bir alt türü ve işçi denefsini (kendisini) kiraya veren kimseolarak düzenlemiştir.

• Mecelle'de işçi işveren ilişkilerinikapsayan hükümler bulunmadığından,yeni gelişmelere uygun olarak değişiktarihlerde yasal düzenlemeler yapılmıştır.


• Tazminat’tan sonra bazı girişimler sonucuişçi yararına düzenlemeler yapılmıştır.

Bunlar;• Ereğli Kömür İşletmeleri’nin Deniz

Bakanlığına geçmesi,• Kömür ocaklarında çalışan işçilerin

çalışma koşullarını düzenleyen yasalar,

olmuştur.


• Kömür ocaklarındaki çalışma koşullarınınağırlığı

• Çok sayıda işçinin akciğer hastalıklarınayakalanması

üretimde düşmelere neden olmuştur.

• Üretimi arttırmak amacıyla 1865 yılındaMadeni Hümayun Nazırı Dilaver Paşatarafından bir tüzük hazırlanmıştır.


• Ancak, Dilaver Paşa Nizannamesipadişah tarafından onaylanmadığı için birtüzük niteliği kazanamamıştır.

• 1865 tarihli “Dilaverpaşa Nizamnamesi”,Ereğli Kömür Havzasında çalışan kömürişçilerinin sosyal ve ekonomik durumunudüzeltmek ve kömür üretimini arttırmakamacı ile çıkarılmıştır.


• Dilaver Paşa Nizannamesi;- Çalışma koşullarına ilişkin düzenlemeler

getirmiş,- Madende bir hekim bulundurulmasını da

hükme bağlamıştır.


• Nizamnameye göre;- Kömür işverenleri, işçilere yatacak yertemin etmek zorunda idi.

- Çalışma süresi 10 saat olarak saptanmıştı.- Nöbetleşe çalışma esası kabul edilmiş,- Toplu işten çıkarmalarda, işletmeninfaaliyetine son verilmesini önceden haberverme zorunluluğu konmuştur.

• Nizamname, iş kazalarını önlemek için gerekli

iş güvenliği tedbirlerini de belirtmişti.


• Kömür madenlerinde çok sık görülen işkazalarına ilişkin olarak ise bir hükümgetirilmemiştir.


• 100 maddeden oluşan Dilaver PaşaNizannamesi daha çok üretiminarttırılmasına yönelik olmasına karşın, işsağlığı ve güvenliği ile ilgili ilk yasal belgeolma açısından önemlidir.

• Tazminat’tan sonraki ikinci belge olanMaadin (Maden) Nizannamesi,genellikle iş güvenliğini ilgilendirenönemli hükümler getirmiştir.


Maadin (Maden) Nizannamesi tüzüğününgetirdiği yenilikler ve önemli hükümlerşunlardır:

• İşveren iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak iş güvenliğini sağlamak zorundadır.

• Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafından hükmedilecek tazminat işveren tarafından ödenecektir.


• Havzada, her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczane bulundurmak zorundadır.

• Dilaver Paşa Nizannamesine göre daha ileri ve kapsamlı hükümler getiren Maadin Nizannamesi de işverenler tarafından uygulanmamıştır.


• Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çalışmahaklarının korunması ile ilgili ilk önlemCumhuriyet’in kuruluşundan önce 1921tarihine rastlar.

• Bu yıllarda, Bağımsızlık Savaşımızdakullanılan tek enerji kaynağı kömürolduğundan, kömür üretiminin kesintisizsürdürülebilmesi büyük önemkazanmıştır.

1.5.1 Türkiye’deki Gelişmeler (C.D.)

• Kömür sektöründeki gelişmeler sonucubu dönemde arka arkaya iki yasaçıkarılmıştır.


1) 28 Nisan 1921 tarih ve 114 sayılı yasa:“Zonguldak ve Ereğli Havza-i FahmiyesindeMevcut Kömür Tozlarının Amale Menafi-iUmumiyesine Olarak Füruhtuna DairKanun”

Bu yasayla, kömürden arta kalan kömürtozlarının satılması ile elde edilecek gelirinişçilerin gereksinimleri için ayrılmasısağlanmıştır.


2) 10 Eylül 1921 tarih ve 151 sayılı yasa:“Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin

Hukukuna Müteallik Kanun”

- Bu yasa ile İhtiyat ve Teavün Sandığı

adıyla yardımlaşma sandıkları

kurulması ve bunların Amele Birliği

içinde birleştirilmesini öngörmüştür.


- Yine bu yasa ile hastalık ve iş kazaları

durumlarında gerekli yardımların

yapılmasını sağlamıştır.

• Bu yasa dönemin koşullarına göre, sosyalpolitika açısından önemli bir adımınbaşlangıcı olmuştur.

• Sosyal sigortalarla ilgili bazı önemlikurallara da yer vermiştir.


• Daha sonra 151 sayılı yasa ilesigortalılığın iki ana ilkesi kabul edilmiş,

• Sermayesi işveren ve işçiden alınan aylıkparalar ile yardım sandığı oluşturmuştur.

• Bu hükümler yıllarca sonra çıkarılan 506sayılı SSK yasası içinde varlığınısürdürmüştür.


• İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yasalmevzuatın altyapısını 1923 yılındaİzmir’de gerçekleştirilen 1. İktisatKongresi oluşturmaktadır.


• Cumhuriyet’in ilanından sonra ilk yasaldüzenleme 2 Ocak 1924 tarih ve 394sayılı Hafta Tatili Yasası olmuştur.

• Ayrıca, 1926 yılında yürürlüğe girenBorçlar yasası ile işverene iş kazaları vemeslek hastalıklarından doğan hukukisorumluluk getirilmiştir.


• Bu dönemde iş sağlığı ve güvenliğineilişkin yasal altyapısının yetersizliğinedeniyle iş sağlığı ve güvenliği ile ilgilihükümler içeren Umumi HıfzıssıhaYasası 1930 yılında yürürlüğekonulmuştur.


• Günümüzde halen ISG açısından önemlihükümler içeren 1593 sayılı Umumi HıfzıssıhaYasası Endüstriyel kuruluşlarda

- çocuk ve kadınların çalıştırılma koşulları,

- İşçiler için gece hizmetleri,

- Gebe kadınların doğumdan önce ve sonrakiçalıştırılma koşulları,

- İşyerlerindeki işçi yasağı

konularını hükme bağlamıştır.


• Yine 1930 yılında Belediyeler Yasası

yürürlüğe konulmuştur.

• 1580 sayılı Belediyeler Yasasına göre

işyerlerinin iş sağlığı ve iş güvenliği

yönünden bazı açılardan denetlenmesi

görevi belediyelere verilmiştir.


• Bu yasanın 15. Maddesinin 38. ve 76.fıkraları ile belediyeler genel olarak

- Elektrik tesisatının, makine ve motordüzenlerinin vb. muayeneleriniyapmak,

- Çevre toplumunun sağlık, huzur vemalları üzerine zararlı etkisi olupolmadığını incelemek, zararlarınıönlemek,


• Bu yasanın 15. Maddesinin 38. ve 76.fıkraları ile belediyeler genel olarak

- İşyerlerinin ve işçi kamplarınınsağlık denetimlerini yapmaktan

sorumlu tutulmuşlardır.


• Daha sonra 1936 yılında yürürlüğe girenve çalışma yaşamının birçok sorunlarınıkapsayan 3008 sayılı İş Yasası ile

- Türkiye’de ilk kez işçi sağlığı ve işgüvenliği konusunda ayrıntılı vesistemli bir düzenlemeye gidilmiştir.


• 28 Ocak 1946 tarih 4841 sayılı Çalışma

Bakanlığı kuruluş yasasının birinci

Maddesi ile Bakanlığın görevleri arasında

sosyal güvenlikte yer almıştır.


• İş sağlığı ve güvenliğine yönelikçalışmaların tek elden yürütülmesiamacıyla Çalışma Bakanlığı'nınkurulması sonrasında bu görevi İş SağlığıGenel Müdürlüğü’ne verilmiştir.

• Bunun sonucunda 81 sayılı UluslararasıÇalışma Sözleşmesinin 9. maddesininonanmasına dair 5690 sayılı Yasa 13Aralık 1950 tarihinde yürürlüğe girmiştir.


• Bu yasa gereği olarak

- İş yerlerinin iş sağlığı ve güvenliği

yönünden denetimini yapmak,

- Çalışma yaşamını düzene koymak,

- Yol gösterici uyarılarda bulunmak

uzere hekim, kimyager ve muhendis

gibi teknik elemanların görevlendirilmesi

ile ilgili 174 sayılı Yasa çıkarılmıştır.


• Adı geçen yasanın onayından sonra ilk

kez 12 Ocak 1963 tarihinde

- İstanbul ve sonrasında Ankara,

Zonguldak, İzmir illerinde

İş Güvenliği Müfettişleri Grup

Başkanlıkları kurulmuştur.


• Daha sonra;

Bursa, Adana, Erzurum gibi illerde de

kurulan ve sayıları arttırılan GrupBaşkanlıkları ile İş Yerlerinin İş sağlığıve iş guvenliği yönünden denetimiçalışmaları yoğunlaştırılmıştır.


• Günün gereksinimlerine yanıt veremezduruma gelen 3008 sayılı İş Yasasınınyerine 1967 Yılında 931 sayılı İş Yasasıçıkarılmıştır.

• 931 sayılı İş Yasası'nın Anayasa Mahke-mesi tarafından usul yönünden bozul-ması üzerine hemen hiçbir değişiklikyapılmadan 1971 Yılında 1475 sayılı İşYasası yürürlüğe konulmuştur.


• İş sağlığı ve güvenliği yönünden 1475sayılı İş Yasası ve ona uygun olarakçıkarılan tüzük ve yönetmeliklerle çağdaşve geniş anlamda ayrıntılı düzenlemelergetirilmiştir.


• İş sağlığı ve güvenliği yönünden çagdaşyaklaşım getiren 1475 sayılı İş Yasası ile;

işveren- işçinin sağlık ve güvenliğini sağlamak

için gerekli olanı yapmak- bu husustaki şartları sağlamak- araçları noksansız bulundurmakla

yükümlü kılınmıştır.


• İşçilerin de bu yöndeki usullere veşartlara uymak zorunda olduklarıbelirtilmiş ve sağlık ve güvenlik ile ilgilitüzüklerin hazırlanması çngörülmuştür.


• Yasanın bu maddesine göre çıkarılantüzüklerin başlıcaları şunlardır:

1) İşçi Sağlığı ve iş Güvenliği Tüzüğü,2) Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı

Maddelerle Çalışılan İşlerde ve İşYerlerinde Alınacak Güvenlik TedbirleriHakkında Tüzük,

3) Yapı İşlerinde Alınacak İşçi Sağlığı ve İşGüvenliği Tedbirleri Tüzüğü,


4) Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve

Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı

ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin

Tüzük.


• İlgili yasa ile sağlık ve güvenlikle ilgiliolarak hangi koşullarda işin durdurulacağıveya işyerinin kapatılacağı belirlenmiştir.

• İş kazaları ve meslek hastalıklarınınönlenmesi amacıyla işyerlerinde iş sağlığıve güvenliği kurullarının kurulması ve bukurulların kuruluş, yetki vesorumluluklarının bir tüzükle saptanmasıöngörülmüştür.


• 1475 sayılı İş Yasası ile;

- 16 yaşını doldurmamış çocukların ağır

ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacağını,

- hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerdensayılacağının bir tüzükte gösterileceğini

hükme bağlamış ve Ağır ve Tehlikeli İşlerTüzüğü çıkarılmıştır.


• Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçilerin işegirişlerinde veya işin devamı süresince bedence buişlere elverişli ve dayanıklı oldukları; işyerihekimi, işçi sağlığı dispanseri, bunlarınbulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın SosyalSigortalar Kurumu, sağlık ocağı, hükümet veyabelediye doktoru tarafından verilmiş muayeneraporları olmadıkça bu gibilerin işe alınmalarınınve işte çalışmalarının yasak olduğubelirtilmektedir.


• 1475 sayılı İş Yasasının bazımaddelerinde 29 Temmuz 1983 tarihve 2869 sayılı yasa ile değişiklikleryapı1mıştır.


• 1475 sayılı İş Yasası ve bu yasahükümlerine göre çıkarılmış olan tüzükve yönetmelikler ile iş sağlığı vegüvenliği açısından kapsamlı ve geniş birmevzuat oluşturulmasına rağmen,

yasanın uygulanmasının denetimi eksikkaldığından mevzuatın gerektirdiği işsağlığı ve güvenliği önlemleri yaşamageçirilememiştir.


• 27.06.1954 tarihinde 4772 sayılı İş Kazaları

ve Meslek Hastalıkları Sigortası Yasası,

• 09.07.1946 tarihinde 4792 sayılı İşçi

Sigortaları Kurumu Yasası,

• 1947 tarihinde 5018 sayılı İşçi

İşveren Sendikaları ve Sendikalar Birliği

Yasası,


• 1950 yılında 5502 sayılı Hastalık ve

Analık Sigortası Yasası,

• 1950 yılında 7467 sayılı Yıllık Ücretli

İzin Yasası,

• 1957 yılında ise 6700 sayılı ihtiyarlık

sigortası Yasası çıkarılmıştır.


• Sosyal sigorta uygulamasının bu şekildedeğişik yasalarla dağınık bir biçimdedüzenlenmiş olması nedeniyle;

bu dağınık yasaları bir araya getirereksosyal sigortalar sistemini tek bir yasadatoplamak amaçlanmış ve 1964 yılında506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasasıyürürlüğe konulmuştur.


• 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasasının124. ve 125'inci maddeleri gereğince;

Sosyal Sigortalar Kurumunun,sigortalıların sağlık durumlarınındenetleme amacı ile istediği zaman sağlıkkontrolüne tabi tutulabileceği gibikoruyucu hekimlik bakımından dagerekli her türlü önlemleri alabileceğihükme bağlanmıştır.


• 1952: 5953 sayılı Basın mesleğindeçalışanlarla çalıştıranların arasındakiilişkilerin düzenlenmesi hakkındaki yasa,

• 1954: 6309 sayılı Maden yasası,

• 1967: Deniz iş yasası gibi

değişik yasalarda da iş sağlığı ve güvenliğiile ilgili çeşitli hükümler yer almıştır.


• Türkiye'de meslek hastalıkları üzerineresmi çalışmalar, kağıt üzerinde 1946yılında çıkarılan SSK Yasası ilebaşlamışsa da,

1964 yılına kadar ciddi ve kapsamlı

hiçbir çalışma yapı1amamış ve olumlu

gelişmeler olmamıştır.


• Zonguldak kömür ocaklarında çalışanişçilerde yaygın olarak pnömokonyozmeslek hastalığının ortaya çıkması ilemeslek hastalıkları istatistiklerde yeralmaya başlamıştır.


• 1964 yılında 506 sayılı SSK Yasasınınyürürlüğe girmesinden sonra TürkHükümeti ile Birleşmiş Milletler Özel Fonİdaresi işbirliğinden yararlanılarak İşçiSağlığı ve İş Güvenliği Araştırma Enstitüsü(İSGÜM) kurulmuştur.

• İSGÜM, kuruluşundan bugüne kadar Çalışmave Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na bağlıolarak çalışmalarını sürdürmektedir


• Türkiye ILO'ya 1932 yılında üye olmuşolmasına karşın ILO tarafından kabuledilmiş sözleşmelerin neredeyse yarısınahenüz taraf değildir.

• İş sağlığı ve iş güvenliği açısından ILOtarafından hazırlanmış olan 14 sözleşmeve protokolden sadece 3 tanesi Türkiyetarafından onaylanmıştır.


• Türkiye'de iş sağlığı ve iş güvenliğine ilişkinyasal çerçeve,- halen yürürlükte olan Anayasa'nın çalışma

hayatının düzenlenmesi ile ilgili 18, 49, 50,51, 52, 53, 54, 55, 56, 60, 61, 62 ve 173.maddelerinde bulunmaktadır.

50. Madde: hiç kimsenin yaşına cinsiyetine vegücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağını,56. Madde: herkesin sağlıklı ve dengeli birçevrede yaşama hakkına sahip olduğubelirtilmektedir.


• 32 yıla yakın uygulanan 1475 sayılı İşKanunu,

- 10 Haziran 2003 tarihinde yürürlüğegiren 4857 sayılı yeni İş Kanunu ileyürürlükten kaldırılmıştır.

Yeni kanun bireysel İş hukuku alanındakiişçileri ilgilendirmektedir.


• Gazeteciler için Basın Kanunu

Deniz taşımacılığı çalışanları için ise

Deniz İş Kanunu bulunmaktadır.

• 4857 sayılı İş Kanunu'nun 77, 78, 79, 80,81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88 ve 89.maddelerinde de iş güvenliği ile ilgilihususlar düzenlenmektedir.


• 4857 sayılı İş Yasasıyla birlikteTürkiye'de iş sağlığı ve güvenliğimevzuatı da değişmiş,

bu yasayla birlikte 48 Yönetmelik ve 4tebliğ yayımlanmıştır.


• 2003 yılında 4958 sayılı Sosyal Sigor-talar Kurumu Kanunu ve 5510 sayılıSosyal sigortalar ve genel sağlıksigortası kanunu çıkarılmıştır.


• Son olarak 30 Haziran 2012 yılındaçıkarılan ve yürürlüğe giren 6331 sayılıİş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işhayatı içindeki iş sağlığı ve güvenliğiçalışmaları yeni bir döneme girmiştir.


2. HAFTA İŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİSLİĞİmeg.bioe.eng.marmara.edu.tr/dosya/eng/bioe/meg/ISG...

Documents

Transcript of 2. HAFTA İŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİSLİĞİmeg.bioe.eng.marmara.edu.tr/dosya/eng/bioe/meg/ISG...