2. GAIA GEOSFERA. MINERALAK ETA ARROKAK

2.1 Lurraren osagaiak2.2 Lurraren gainazaleko erliebeak2.3 Mineralak eta arrokak2.4 Mineralen propietateak2.5 Mineralen sailkapena2.6 Arrokak2.7 Mineral eta arroken erabilgarritasuna2.8 Mineral eta arroken ustiapena

1. Geosferaren osagaiak

Lurraren zati harritsua eta minerala

Lurrazala:kanpoko geruza, solidoa

- kontinentala- lodiagoa eta zurruna- harriak = granitoa- 70 km

- ozeanikoa- meheagoa- ez hain zurruna- harriak = basaltoa- 10 km

Mantua:- 2900 km- harriz osatuta- 1000 eta 3000 ºC arteko tenperatura

Nukleoa:- 6300 km-tan-burdinezkoa batez ere- 3000 ºC baino gehiago- kanpoko nukleoa (likidoa)- barneko nukleoa (solidoa)

2. Lurraren gainazaleko erliebeak

Kontinenteak: 600 m-ko bataz besteko altuera. Lau erliebe forma nagusi dago:

Mendikateak: mendilerro oso altuak (Himalaia, Andeak, Prinioak …)

Ezkutuak, kratoiak edo ordokiak: hedadura handiko lur-eremu horizontalak (Amazonas ibaikoa, Sahara…)

Arroilak edo riftak: haran oso sakonak, ibai batek zulatuak edo lurrazal kontinentalaren hausturagatik

Plataforma kontinentalak: kostaldean hasi eta itsasoan kilometro batzuk sartzen diren lur-eremuak. 300 m-ko sakonera dute

Mendikate ozeanikoak = Dortsal ozeanikoak: mendilerroak ur azpian. Jarduera bolkanikoa handia (Ipar Atlantikoko dortsala)

Sakonune ozeanikoak: ozeanoetako gunerik sakonenak (Marieanetako fosa 11000 m…)

Ordoki abisalak: ordokiak itsasoen azpian (4000 – 4500 m-ko sakoneran)

Ur azpiko sumendiak: batzuk ozeanoaren azaletik kanpora ager daiteke eta artxipielago bolkanikoa eratu (Hawai, Kanariak…)

Hondo ozeanikoak: 4500 m-ko bataz besteko sakonera. Lau erliebe-forma nabarmentzen dira:

3. Mineralak eta harriak

•Substantzia puruz osatutako solidoak

•Lohitasunak: kolore desberdinak

•Ad: kuartzoa, pirita …

Mineralak

•Mineralez osatuta

•Mineral bakarra: marmola

•Mineral asko: hareharria

Harriak

Lurrazalaren elementuak

Mineralak: elementu desberdinak konbinatzen Elementurik ugariena: oxigenoa

•Metal bat, elementu askorekin konbina daiteke

•Altzairua

Burdina

•Bigarren elementurik ugariena

•Mikrotxipak

Silizioa

•Giro tenperaturan gasa da

•Sodioarekin lotuta: gatz arrunta

Kloroa

•Sukoia, argi zuria

•Gatz moduan itsasoko uretan

•Txinparta, suziriak, piroteknian

Magnesioa

•Karea, kaltzio karbonatoa, kareharria

•Arrautzen azalean, maskorrak, marmola

•Hortzak, hezurrak

Kaltzioa

•Biguna•Konbina

tuta, material gogor eta arinak (aleazioak)

•Hegazkinak, itsasontziak, autoak …

Aluminioa

4. Mineralen propietateak

Mineralak: substantzia natural eta solidoak, jatorri ez organikoaz. Propietateak:

• Xaflatan bereizteko edo forma geometrikoak eratzeko erraztasuna

• Urradurekiko erresistentzia

• Nola islatzen duen argia

• Beirakara, metalkara, lurkara, distiragabea …

• Argi zuriak argitzean gainazalak duen kolorea

KOLOREA

DISTIRA

ESFOLIAZIOA

GOGORTASUNA

Mineral kristalduak eta amorfoak

Mineral kristaldua

- aurpegi lauak- forma geometrikoak (kuboak,prismak …): kristalak

Mineral amorfoa- aurpegi laurik ez, ez kristalik ere - era irregularrak

5. Mineralen sailkapena

5000 mineral baino gehiago. Erabilerak:

- metalak erautzi- materialak ekoiztu: zementua, zeramika …- industria kimikoa, farmazia eta elikagai-industria

SILIKATOAK EZ-SILIKATOAK

Oxigeno eta silizio batez ere

Ez dute siliziorik

Bakunena: kuartzoa Oso ugariak

Talderik ugariena: buztinena

Oxidoak, kloruroak …

Mika, feldespatoa … Pirita, hematitea, kaltzita …

6. Harriak

Mineralen agregatuak, hainbat proportziotan

•Metatutako sedimentu trinkotuen ondorioz

•Ad: kareharria

Harri sedimentarioa

k

•Tenperatura eta presio altuak aldatuta, urtu gabe

•Ad: arbela

Harri metamorfikoak

•Magma hoztean sortuta

•Ad: granitoa eta basaltoa

Harri magmatikoak

HARRIEN ZIKLOA

7. Mineralen eta harrien erabilgarritasuna

Mineralen erabilgarritasuna

KUARTZOA BEIRA

IGELTSUA

HARRIBITXIAK

Harrien erabilgarritasuna

Eraikuntzan: zementua, granitoa, zeramika, teilak …

8. Mineralen eta harrien ustiapena

El ciclo del acerohttp://www.tecno12-18.com/pag/temas/mut.htm

MEATEGIAK

HARROBIA