გამოცემის მეცამეტე წელი “LITERATURULI MESKHETI”

გიორგი ლეონიძე

#2 (146)თებერვალი2011 წელი

ფასი 50 თეთრი

“ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

“დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი”

გაგრძელება მე-8 გვ.

ნეს ტან სუ ლა ვა

“იესი ან-და ვი თი ან-სო ლო მო-ნი ან” და ვით მე ოთხეს, გი ორ გი მე ორ ის ძესა და ბაგ რატ მე ოთხის შვი ლიშ ვილს, ქარ თველ მა ერ მა “აღ მა შე ნე ბე ლი” უწ ოდა. ის ტო­რი კო სე ბი მას “მე სი ის მახ ვი ლად” მო იხ სე ნი ებ ენ. და ვი თის სა ხელ­მწი ფო დრო შა, “სვი ან ად ხმა რე ბუ-ლი”, იწ ოდ ებ ოდა გორ გას ლი ან ად და და ვი თი ან ად. და ვი თის ცხოვ­რე ბი სა და მოღ ვა წე ობ ის შე სა ხებ მოგ ვითხრობს არ სენ ბე რის სა­ის ტო რიო თხზუ ლე ბა “ცხოვ რე ბა მე ფეთ-მე ფი სა და ვი თი სი”. აგ რეთ­ვე, უძ ვირ ფა სე სი წყა რო ებია დე­მეტ რე სა და ში ომ ღვი მის მო ნას­ტრი სათ ვის თვით და ვი თის მი ერ და წე რი ლი ან დერ ძე ბი, მსოფ ლიო ლი რი კის შე დევ რი “გა ლო ბა ნი სი-ნა ნუ ლი სა ნი”. ცნო ბებს და ვით აღ­მა შე ნებ ლის სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი მოღ ვა წე ობ ის შე სა ხებ გვაწ ვდი ან ბერ ძე ნი, ფრან გი, სო მე ხი, არ აბი, სპარ სე ლი, სი რი ელი და სხვა ის­ტო რი კო სე ბი.

და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი და იბ ადა 1073 წელს, გა მეფ და 1089 წელს 16 წლის ას აკ ში. მან მძი მე მემ­კვიდ რე ობა მი იღო, სა ქარ თვე ლოს სა მე ფოს საქ მე ები, სა გა რე ოც და სა ში ნა ოც, აწ ეწ ილ­და წე წი ლი იყო, ძლი ერი გა რე შე მტრე ბის, თურქ­სელ ჩუ კე ბის შე მო სე ვე ბი სა გან მო ოხ რე ბულ, საზღვრებ მოშ ლილ ქვე ყა ნა ში და ში ნე ბუ ლი მო სახ ლე­ობა შემ ცი რე ბუ ლი და ფი ზი კუ­რი გა დარ ჩე ნის მიზ ნით მთებ ში გა ხიზ ნუ ლი იყო, მე ურ ნე ობა — დან გრე ული; სუ ლი ერი ცხოვ რე­ბა — მორ ღვე ული; ქა ლა ქე ბი და სოფ ლე ბი — და ცა რი ელ ებ ული, გა ნად გუ რე ბუ ლი; ში ნა ური და გა­რე შე მტრე ბი — გა თა მა მე ბულ ნი; ლაშ ქა რი — მრა ვალ გზი სი მარ­ცხი სა გან მი მო ფან ტუ ლი; თა ვაშ­ვე ბუ ლი დიდ გვა რო ვა ნი ფე ოდ­ალ ები — თა ვი ანთ სამ თავ რო ებ ში შე კე ტილ ნი და სა მე ფო ტახ ტის ხელ ში ჩა საგ დე ბად გა მე ცა დი ნე­ბულ ნი; და ნა წევ რე ბულ­და ქუც­მა ცე ბუ ლი სა ქარ თვე ლო თურქ­სელ ჩუკ თა თა რე ში სა გან იყო მო­ქან ცუ ლი; გა რე შე თუ ში ნა ური მტრე ბის პი როვ ნულ ინ ტე რე სებს შე წი რულ სა ვა ლა ლო მდგო მა რე­ობ აში მყოფ სა ქარ თვე ლოს სჭირ­დე ბო და ძლი ერი ხე ლი სუ ფა ლი, რო მე ლიც მკვდრე თით აღ ად გენ და და მშვი დო ბი ან ცხოვ რე ბას მო უპ­ოვ ებ და სა ხელ მწი ფოს. “და იწყო აღ მო ცის კრე ბად მზე მან ყო ველ-თა მე ფო ბა თა მან” — 16 წლის და­ვითს მა მამ თა ვად და ად გა სა მე ფო გვირ გვი ნი თავ ზე. უფ ლის წუ ლის ბავ შვო ბამ და სიყ რმემ ჩი ნე ბუ ლი აღ მზრდე ლის — გი ორ გი ჭყონ-დი დელ-მწიგ ნო ბარ თუ ხუ ცე სის ზე დამ ხედ ვე ლო ბით გან ვლო; იგი მე ფის თა ნა მო აზ რე­თა ნამ დგო­მი იყო და მუდ მი ვად მხარ ში ედ­გა მას. იგი იყო “თა ნა-აღ ზრდი ლი პატ რონ თა, აღ მზრდე ლი პატ რო-ნი სა და თა ნა-გან მკა ფე ლი ყო ველ-თა გზა თა”, რაც თა ნა მო აზ რე ობა­

თა ნა მებ რძო ლო ბას ნიშ ნავს. და ვი­თი მა მა სა ვით სუს ტი ნე ბის ყო ფი სა და რბი ლი ხა სი ათ ის კა ცი არ იყო; ეს ძლი ერი პი როვ ნე ბა მხნედ შე­უდ გა თა ვი სი ის ტო რი­ული მი სი ის აღ სრუ­ლე ბას. მი სი მე ფო ბის პირ ვე ლი ათ წლე ული იყო ქვეყ ნის შიგ ნით მიმ დი ნა რე პრო ცე სე­ბის მო წეს რი გე ბის, სა მე ფო ხე ლი სუფ ლე­ბის ავ ტო რი ტე ტის, პრეს ტი ჟის, სიძ ლი­ერ ისა და უფ ლე ბე ბის აღ დგე ნის წლე ბი. მან ჩა მო აყ ალ იბა სამ ხედ­რო რაზ მე ბი და გაწ­ვრთნა, რის შე დე გა­დაც თურქ­სელ ჩუკ თა წი ნა აღ მდეგ ბრძო ლი­სა და მთა ში გა ხიზ­ნუ ლი დამ ფრთხა ლი მო სახ ლე ობ ის ათ ვის საცხოვ რე ბე ლი პი რო­ბე ბის შექ მნის შე საძ­ლებ ლო ბა მი ეცა.

და ვით აღ მა შე ნე­ბე ლი და უნ დობ ლად ებ რძო და სა ხელ მწი­ფო სა და სა მე ფო ხე­ლი სუფ ლე ბის ცენ­ტრა ლი ზა ცი ის მო წი­ნა აღ მდე გე, ში ნა გა ნი გა თი შუ ლო ბი სა კენ მიდ რე კილ დიდ გვა რო­ვან ფე ოდ ალ ებს, გან­სა კუთ რე ბით — ბაღ­ვაშ თა საგ ვა რე ულ ოს. 1093 წელს და ვით მა შე იპყრო ლი პა რი ტი და რად გან “კუ დი ძაღ-ლი სა არა გა ნე მარ თე-ბის” და “არ ცა კირ ჩხი-ბი მარ თლი ად ვალს”, 1096 წელს სამ შობ ლო დან გა აძ ევა. და ვით მა შე იპყრო და და­სა ჯა ქვეყ ნის ე რ თ ი ა ნ ო ბ ი ს მო წი ნა აღ მდე გე სხვა დი დე ბუ­ლე ბიც.

და ვით აღ­მ ა შ ე ნ ე ბ ე ლ მ ა რ ე ფ ო რ მ ე ბ ი ს გზით მო აწ ეს­რი გა სა ხელ­მწი ფო ებ რი ვი ცხოვ რე ბა, და იწყო სამ ხედ რო გარ დაქ მნა, გან მდგარ და თა ვის სა ფე ოდ ალ ოში ჩა კე­ტილ დიდ გვა რო ვან თა შე მო რი გე­ბა­შე მომ ტკი ცე ბა, მო ღა ლა ტე თა დას ჯა; ხე ლი მიჰ ყო სა ეკ ლე სიო ცხოვ რე ბის გა მარ თვას, რის­თვი საც 1104 წელს მო იწ ვია რუ­ის­ურ ბნი სის სა ეკ ლე სიო კრე ბა; შე უდ გა მტერ თა გან გა ვე რა ნე­ბუ ლი სო ფელ­ქა ლა ქების აღ მშე­ნებ ლო ბას, ქვეყ ნის ეკ ონ ომი ური მდგო მა რე ობ ის გა მოს წო რე ბას, კულ ტუ რის აღ ორ ძი ნე ბას. 1099 წელს ხარ კის მი ცე მა შე უწყვი ტა იმ დროს წინა აზიაში გაბატონებულ თურქ­სელჩუკებს და სა ბო ლო ოდ მო იპ ოვა სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი და­მო უკ იდ ებ ლო ბა; დიპ ლო მა ტი ური

ურ თი ერ თო ბე ბი და ამ ყა რა ახ ლო აღ მო სავ ლე თი სა და და სავ ლე თის ქვეყ ნებ თან, მო აწ ეს რი გა ბი ზან­ტი ის იმ პე რი ას თან და ძა ბუ ლი ურ­

თი ერ თო ბა; ხე ლი შე უწყო ვაჭ რო­ბის, ხე ლოს ნო ბის, წვრი ლი მე წარ­

მე ობ ის გან ვი თა რე ბას, ააგო ხი დე­ბი, გა აკ ეთა გზე ბი, ააშ ენა სას ტუმ­რო­ფუნ დუ კე ბი მგზავ რე ბი სა და საქ მი ანი მი მოს ვლე ლე ბი სათ ვის; სა გან გე ბოდ იზ რუ ნა ღა რიბ­ღა ტა­კებ ზე, სნე ულ ებ ზე, გა ჭირ ვე ბულ ად ამი ან ებ ზე, რო მელ თათ ვის ააგ­ებ ინა ქსე ნონები. თა ვად მე ფე და­ვი თი უხ ვად გას ცემ და სა ბოძ ვარს. თუ დღე ისე ჩა ივ ლი და, რომ ქი სის გახ სნა არ მო უწ ევ და, მოწყე ნით იტყო და: “დღეს ვერ მი ვე ცი ქრის-ტე სა მარ ცხე ბი თა ჩემ თა ცოდ ვა-თა ითა”. და ვით მა გა ნამ ტკი ცა ეკ­ონ ომ იკა, რომლის სა ფუძ ვე ლიც ქარ თულ წარ წე რი ანი ეროვნუ ლი ფუ ლის მოჭ რა იყო.

და ვით მე ფემ იზ რუ ნა სა ქარ­თვე ლოს სა მე ფოს სხვა დას ხვა

კუთხი სა და ქა ლა ქის მტერ თა გან გა თა ვი სუფ ლე ბა ზე. ქვეყ ნის გა­ერ თი ან ება­გამ თლი ან ება კა ხე­თით და იწყო, 1103 წელს ზე და ზე­

ნი შე მო იმ ტკი ცა. 1104 წელს ერ წუხ ში გა იმ არ­თა ბრძო ლა, რო მელ­შიც და ვით მა გან ძის ათ აბ აგს მწა რე მარ­ცხი აგ ემა. მე ფე თა ვის ლაშ ქარს ზურ გს კი არ უმ აგ რებ და ან შო რი­დან კი არ შე უძ ახ ებ და, არ ამ ედ წინ მი უძ ღო და და ლო მი ვით მა ღა ლი ხმით ამ ხნე ვებ და, გრი­გა ლი ვით მი მოქ რო და, მტკი ცე მკლა ვით ძლი­ერ და ახ ოვ ან მე ომ­რებს ხმა ლა მოწ ვდი ლი ეგ ებ ებ ოდა, გო ლი ათ­ივ ით ეკ ვე თე ბო და და შემ ხვედ რთ მოწყლავ­და. ერ წუ ხის ომ ში და­ვითს ბრძო ლი სას არც შე უს ვე ნია და სა ში ნე­ლი სის ხლის მღვრე­ლი ბრძო ლი სას მი სი ტან საც მე ლი ერ თი ან­ად სის ხლით ყო ფი ლა მოთხვრი ლი. იგი ისე ყო ფი ლა და სის ხლი­ან ებ ული, რომ მე ომ­რებ სა და მხლებ ლებს დაჭ რი ლი ეგ ონ ათ, მაგ რამ რო ცა ტან საც­მე ლი გა ხა დეს, ნა ხეს, რომ ხმლის მოქ ნე ვი­სას მკლავს ჩა ყო ლი ლი სის ხლით იყო დას ვრი­ლი, თა ვად კი მრთე ლი იყო. და ვით აღ მა შე ნე­ბელ მა შე მოიერთა კა­ხეთ­ჰე რე თი, გა ამ აგ რა

ცი ხე­სი მაგ რე ები. ის ტო რი კოს­მა მის ყვე ლა ბრძო ლას “ძლე ვაი

საკ ვირ ვე ლი” უწ ოდა. სამ­ხედ რო­სა ომ არ მოქ მე დე ბა თა პა რა ლე ლუ რად, და ვით მე ფემ ქვეყ ნის სა ში­ნაო საქ მე ებ იც გა ნა გო. 1104 წელს და ვით­მა გააერთიანა

ორი დი დი სა ვა ზი რო სა ხე ლო — მწიგ ნო ბარ თუ ხუ ცე სო ბა და ჭყონ­დი დე ლო ბა. ჭყონ დი დელ­მწიგ ნო­ბარ თუ ხუ ცე სი ერ თდრო ულ ად იყო სა ერო და სა სუ ლი ერო საქ მე თა მმარ თვე ლი, ვა ზირ თა უპ ირ ვე ლე­სი. პირ ვე ლი ჭყონ დი დელ­მწიგ ნო­ბარ თუ ხუ ცე სო ბის პა ტი ვი წი ლად ხვდა და ვით აღ მა შე ნებ ლის სუ ლი­ერ მე გო ბარს, ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის წმინ დანს გი ორ გი ჭყონ დი დელს.

და ვით აღ მა შე ნე ბელ მა მო­აწ ეს რი გა ქარ თუ ლი სა მარ თა ლი და აღ ად გი ნა სა გან მა ნათ ლებ ლო საქ მი ან ობა. 1105­1106 წლებ ში სა ფუძ ვე ლი ჩა უყ არა გე ლა თის მო­ნას ტრის მშე ნებ ლო ბას, აქ უნ და შექ მნი ლი ყო მძლავ რი სამ წიგ ნობ­რო კე რა და და არ სდა კი დეც გე­

ლა თის აკ ად ემია. გე ლა თი, სა დაც გა მო სა ხუ ლია და ვით მე ფის ფრეს­კა, იწ ოდა “ყოვ ლი სა აღ მო სავ ლე-თი სა მე ორ ედ იერ უს ალ ემ ად, სას-წა ულ ად ყოვ ლი სა კე თი ლი სა, მოძ-ღუ რად სწავ ლუ ლე ბი სად, სხუ ად ათ ინ ად, ფრი ად უაღ რეს მის სა”.

და ვი თი გა ტა ცე ბით კითხუ­ლობ და წიგ ნებს ომ შიც კი, ისე, რომ ზოგ ჯერ სა კუ თა რი სი­ცოცხლე საფ რთხე ში ჩა უგ დია. მო უც ლელ მე ფეს ომ ებ შიც წიგ ნის კითხვა “აქ უნ დეს უს ას წრა ფო ეს-ად საქ მედ”. თა ვი სი ბიბ ლი ოთ ეკ ის ნა წი ლი მუდ მი ვად თან დაჰ ქონ­და. გან სა კუთ რე ბით ის ტო რი ულ თხზუ ლე ბა თა კითხვა უყ ვარ­და, რად გან მათ ში მოთხრო ბი ლი იყო “გარ დას რულ თა საქ მე თა და პირ ველ ყო ფილ თა მე ფე თა შემ-თხუეულნი” ამ ბე ბი, რაც მა გა ლი­თად გა მო ად გე ბო და თა ვის მო მა­ვალ საქ მი ან ობ აში.

და ვით მა და გი ორ გი ჭყონ დი­დელ­მწიგ ნო ბარ თუ ხუ ცეს მა და­იბ რუ ნეს რუს თა ვი, სამ შვილ დე, ტა ოს ტე რი ტო რი ები, გი ში, აგ არ­ანი, ლო რე. მტე რი სა ქარ თვე ლოს საზღვრებს ტო ვებ და; მზად დე­ბო და გა დამ წყვე ტი ბრძო ლა თბი­ლი სის და საბ რუ ნებ ლად, რა საც სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი მნიშ ვნე ლო ბა ჰქონ და. და ვით მა სა ქარ თვე ლო გა მო იყ ვა ნა უმ ძი მე სი კრი ზი სი დან, მი სი უმ თავ რე სი მი ზა ნი ქვეყ ნის ტე რი ტო რი იდ ან თურქ­სელ ჩუკ თა გან დევ ნა იყო, რაც მან დიპ ლო მა­ტი ური სვლე ბით გა დაჭ რა. დიდ­გო რამ დე კი დევ რამ დე ნი მე სა ხე­ლო ვა ნი ომი გა და იხ ადა და სა ქარ­თვე ლოს საზღვრე ბი გა ნამ ტკი ცა.

მუ სულ მა ნურ მა სამ ყა რომ შექ­მნა უზ არ მა ზა რი, 300 000 მე ომ რი­სა გან (ზო გი უცხო ელი, კერ ძოდ, არ აბი და სპარ სე ლი ის ტო რი კო სის აზ რით: 400 000, ზო გის აზ რით 600 000) შედ გე ნი ლი კო ალ იცი­ური ლაშ ქა რი, რო მელ საც მე მა ტი­ან ემ “სიმ რავ ლე, ვი თარ ცა ქვი შაი ზღვი საი” უწ ოდა და რო მელ საც ვერ იტ ევ და მი წა. ეს უზ არ მა ზა რი ლაშ ქა რი სა ქარ თვე ლო სა კენ და­იძ რა. სულ თან მაჰ მუდ მო ჰა მე დის ძის თა ოს ნო ბით მას ხელ მძღვა ნე­ლობ და ბაღ და დი სა და სხვა არ აბ­ული ქვეყ ნე ბის სარ და ლი ნეჯმ ად­დინ ილ­ღა ზი, მას მხარ ში ედ გნენ სხვე ბიც. მუს ლი მან თა ლაშ ქა რი თბი ლისს 1121 წლის 12 აგ ვის ტოს მო ად გა. იგი თრი ალ ეთ ში, მან­გლის სა და დიდ გორ ში და ბა ნაკ­და, სა იდ ან აც თბი ლის ში წას ვლა გაუადვილდებოდა. და ვით აღ მა შე­ნე ბელ მა 55 600 მო ლაშ ქრეს მო უყ­არა თა ვი; ეს იყო გაწ ვრთნი ლი ჯა­რი, რო მელ თა გან 40 000 ქარ თვე­ლი იყო, 15 000 — ყივ ჩა ღი, 500 — და ქი რა ვე ბუ ლი ალ ანი, 100 ევ რო­პე ლი რა ინ დი. და ვით მა, “უშ იშ მა და ყოვ ლად უძ რავ მან გუ ლი თა”, ჯა რი დიდ გორ ში ისე გა ნა ლა გა, რომ გე ოგ რა ფი ული თვალ საზ რი­სით აშ კა რა უპ ირ ატ ეს ობა ჰქონ და. ბრძო ლა დიდ გორ ში 12 აგ ვის ტოს გა იმ არ თა და იგი და ვით მა მო იგო.

და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი – “მე სი ის მახ ვი ლი”

“ოდ ეს მარ თალ ნი ნე ტა რებ დნენ, ცოდ ვილ თა ჰგვემ დეს ცეცხლი, მა შინ შე მიწყა ლე, მსა ჯუ ლო ჩე მო.”

„მი ეც ინ სიმ ტკი ცე ეკ ლე სი ასა, ჩემ მი ერ აღ შე ნე ბულ სა!რომ ლი სა გან ცა ვინ ძლე ულ არს, მის და ცა და მო ნე ბულ არს.”

“კაც თა მო ნი ჭე ბუ ლი პირ ვე ლი სიმ დიდ რე წიგ ნთა მოძ­ღვრე ბაი არს.”

ლიტერატურული მესხეთი2 2011 წელი, თებერვალი

ჩვე ნი გა ზე თის დღე ვან დე ლი ნომ-რის სტუ მა რია სა ხელ მწი ფო რწმუ ნე-ბუ ლი-გუ ბერ ნა ტო რი სამ ცხე-ჯა ვა ხე-თის მხა რე ში ბა ტო ნი ლა შა ჭკა დუა

— ბა ტო ნო ლა შა, გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ-რუ ლი მეს ხე თის”, სა რე დაქ ციო საბ ჭოს სა ხე ლით გუ ლი თა დად გი ლო ცავთ და ოჯ-ახ ებ ას, ახ ალ — 2011 წელს და გი სურ ვებთ ბედ ნი ერ ებ ას, შვილ თა სიმ რავ ლეს, გა ერ-თი ან ებ ულ და დამ შვი დე ბულ სა ქარ თვე-ლო ში ცხოვ რე ბას.

— დი დი მად ლო ბა მი ლოც ვი სა და კე­თი ლი სურ ვი ლე ბი სათ ვის.

— ბა ტო ნო ლა შა თუ შე იძ ლე ბა უფ-რო ახ ლოს გა ეც ანით ჩვე ნი გა ზე თის მკითხვე ლებს.

— და ვი ბა დე 1978 წელს ქა ლაქ სო­ხუმ ში, სკო ლის დამ თავ რე ბის შემ დეგ ჩა ვი რიცხე სა ქარ თვე ლოს ტექ ნი კუ რი უნ ივ ერ სი ტე ტის სატ რან სპორ ტო ფა­კულ ტეტ ზე, პა რა ლე ლუ რად 1997­2002 წლებ ში ვსწავ ლობ დი თბი ლი სის ეკ ონ­ომ იკ ის, სა მარ თლი სა და ინ ფორ მა ტი კის სა ხელ მწი ფო ინ სტი ტუ ტის იურ იდი ულ ფა კულ ტეტ ზე. ვი ყა ვი სა ქარ თვე ლოს მო­ქა ლა ქე თა ახ ალ გაზ რდუ ლი კავ ში რის რე­გი ონ ული დე პარ ტა მენ ტის ინ სპექ ტო რი, შემ დეგ დე პარ ტა მენ ტის თავ მჯდომ რის მო ად გი ლე. 2002­2004 წლებ ში — პო­ლი ტი კუ რი გა ერ თი ან ება “გა ერ თი ან ებ­ული დე მოკ რა ტე ბის” ახ ალ გაზ რდა დე­მოკ რატ თა გა ერ თი ან ებ ის რე გი ონ ული დე პარ ტა მენ ტის უფ რო სი, 2005 წელს – სა ქარ თვე ლოს ეკ ონ ომ იკ ური გან ვი თა­რე ბის სა მი ნის ტრო ში მი ნის ტრის მრჩე­ვე ლი, 2005­2007 წლებ ში ფი ნან სთა მი­ნის ტრის აპ არ ატ ში მთა ვა რი სპე ცი ალ ის­ტი. 2007 წელს და ვი ნიშ ნე გა რე მო სა და ბუ ნებ რი ვი რე სურ სე ბის სა მი ნის ტრო ში ჯერ სატყეო დე პარ ტა მენ ტის უფ რო­სის მო ად გი ლედ, ხო ლო შემ დეგ — 2008 წლის დე კემ ბრამ დე ვი ყა ვი ამ ავე დე პარ­ტა მენ ტის თავ მჯდო მა რე. 2008 წლის 17 დე კემ ბრი დან დღემ დე ვარ სა ხელ მწი ფო რწმუ ნე ბუ ლი ­ გუ ბერ ნა ტო რი სამ ცხე­ ჯა ვა ხე თის მხა რე ში.

— ბა ტო ნო ლა შა, მო გეხ სე ნე ბათ ახ ალ-ცი ხე სა უნ ივ ერ სი ტე ტო ქა ლა ქია, რომ ლის რო ლი და მნიშ ვნე ლო ბა წლი დან წლამ დე იზ რდე ბა. და არ სე ბი დან 20 წლის მან ძილ-ზე მან ქვე ყა ნას რამ დე ნი მე ათ ასი მა ღალ-კვა ლი ფი ცი ური სპე ცი ალ ის ტი მო უმ ზა და. მი უხ ედ ავ ად დი დი პერ სპექ ტი ვე ბი სა, უნ ივ-ერ სი ტეტს აქ ვს პრობ ლე მე ბიც, ეს გან სა-კუთ რე ბით სტუ დენ ტთა საცხოვ რე ბელ პი-რო ბებ ზე ით ქმის.

— გე თან ხმე ბით, რომ უნ ივ ერ სი ტეტს მარ თლაც გან სა კუთ რე ბუ ლი მნიშ ვნე ლო­ბა აქ ვს ჩვე ნი მხა რი სათ ვის. რაც შე ეხ ება სტუ დენ ტე ბის საცხოვ რე ბე ლი პი რო ბე ბის გა უმ ჯო ბე სე ბას, აღ ნიშ ნულ სა კითხზე ჩვენ რამ დენ ჯერ მე გვქონ და შეხ ვედ რა უნ ივ ერ­სი ტე ტის რექ ტო რა ტის წარ მო მად გენ ლებ­თან, სა უბ არი იყო სა საზღვრო ნა წი ლის ტე­რი ტო რი აზე არ სე ბულ კორ პუს ზე, მაგ რამ, რო გორც ჩვენ თვის ცნო ბი ლია, აღ ნიშ ნუ ლი შე ნო ბა ამ ეტ აპ ზე ვერ აკ მა ყო ფი ლებს სა­ყო ფაცხოვ რე ბო პი რო ბებს, თუმ ცა, ჩვენ ამ სა კითხზე მუ შა ობ ას ის ევ ვაგ რძე ლებთ და იმ ედი გვაქ ვს შევ ძლებთ პრობ ლე მის მოგ­ვა რე ბას.

— რე გი ონ ის კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის სა ხე მეს ხე თის სა ხელ მწი ფო დრა მა ტუ ლი თე ატ რია, რო მე ლიც 40 წელ ზე მეტს ით-ვლის. თე ატ რის ად მი ნის ტრა ცია მად ლი ერ-ებ ას გა მო ხა ტავს ად გი ლობ რი ვი თვით მმარ-თვე ლო ბი სა და, გან სა კუთ რე ბით, თქვენს

მი მართ თა ნად გო მი სა და გა წე ული დახ მა-რე ბი სათ ვის. თუმ ცა, მის ერთ-ერთ უმ წვა-ვეს პრობ ლე მად კვლავ ფი ნან სე ბი რჩე ბა. რო გორ ფიქ რობთ, რა უნ და გა კეთ დეს იმ ის-ათ ვის, რომ მეს ხეთ ში თე ატ რა ლუ რი ცხოვ-რე ბა ჩვე ული რიტ მით წა რი მარ თოს?

— მე ვფიქ რობ, ძა ლი ან მნიშ ვნე ლო ვა­ნია, რომ სა ქარ თვე ლოს ამ ძირ ძველ კუთხე­ში ქარ თუ ლი კულ ტუ რის გან ვი თა რე ბას ემ­სა ხუ რე ბა მეს ხე თის სა ხელ მწი ფო თე ატ რი. გა სულ წელს ჩვენ ად გი ლობ რი ვი ძა ლე ბით შევ ძე ლით თე ატ რში გათ ბო ბის სის ტე მის რე აბ ილ იტ აცია, ას ევე მო პირ კე თე ბის სა მუ­შაოები ჩა უტ არ და შე ნო ბის გა რე ფა სადს. მი უხ ედ ავ ად პრობ ლე მე ბი სა, თე ატ რის და სი

არა ერ თი პრე მი ერ ით წარ სდგა მა ყუ რებ ლის წი ნა შე. გა სუ ლი წლის შე მოდ გო მა ზე ჩვე ნი და თე ატ რის ად მი ნის ტრა ცი ის ერ თობ ლი ვი ძა ლის ხმე ვით ახ ალ ცი ხემ ერ ოვ ნუ ლი დრა­მა ტურ გი ის თე ატ რა ლურ ფეს ტი ვალს უმ ას­პინ ძლა. ვფიქ რობ, რომ ას ევე ერ თობ ლი ვი ძა ლის ხმე ვით უნ და და ვა ინ ტე რე სოთ მა ყუ­

რე ბე ლი მრა ვალ ფე რო ვა ნი თე ატ რა ლუ რი წარ მოდ გე ნე ბით, რაც, გარ კვე ულ წი ლად, ფი ნან სუ რი მხა რის მო წეს რი გე ბა საც შე­უწყობს ხელს.

— მეს ხე თის სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმი მნიშ ვნე ლო ვა ნი კულ ტუ რუ ლი და სა მეც ნი-ერო კე რაა. თუმ ცა ბევ რი პრობ ლე მა მოგ-ვარ და, მწი რი ბი უჯ ეტ ის გა მო აქ აც უჭ ირთ მა ღალ კვა ლი ფი ცი ური კად რე ბის და მაგ რე-ბა. რო გორ შე აფ ას ებ დით მუ ზე უმ ის მუ შა-ობ ას და რა ში ხე დავთ გა მო სა ვალს, რომ ეს პრობ ლე მა მოგ ვარ დეს?

— გე თან ხმე ბით, მეს ხე თის ის ტო რი ულ მუ ზე უმს მარ თლაც დი დი კულ ტუ რუ ლი და სა მეც ნი ერო პო ტენ ცი ალი აქ ვს, თუმ ცა კი დევ უფ რო მნიშ ვნე ლო ვა ნია იგი ტუ რის­ტუ ლი თვალ საზ რი სით. აქ და ცუ ლი სა მეც­ნი ერო და ის ტო რი ულ­ეთ ნოგ რა ფი ული ექ სპო ნან ტე ბი სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა კუთხი დან თუ უცხო ეთ იდ ან ჩა მო სულ ტუ­რის ტს სრულ წარ მოდ გე ნას შე უქ მნის სამ­ცხე ­ ჯა ვა ხე თის შე სა ხებ. ამ დე ნად, მე ვფიქ­რობ, რომ უახ ლო ეს მო მა ვალ ში ტუ რიზ მის გან ვი თა რე ბას თან ერ თად მუ ზე უმ იც გან სა­კუთ რე ბულ მნიშ ვნე ლო ბას შე იძ ენს.

— ბა ტო ნო ლა შა, 2012 წელს სრულ დე-ბა “ვეფხის ტყა ოს ნის” ბეჭ დუ რი გა მო ცე მი-დან 300 წლის იუბ ილე. შე საძ ლე ბე ლია იგი იუნ ეს კოს ეგ იდ ით აც აღ ინ იშ ნოს. ალ ბათ დად გა დრო რუს თა ვე ლის ნა აკ ვნარ ზე აშ ენ-დეს მის თვის შე სა ფე რი მუ ზე უმი, რო მე ლიც შე საძ ლე ბე ლია გა და იქ ცეს მნიშ ვნე ლო ვან

კულ ტუ რის კე რად. რას იტყვით ამ ას თან და კავ ში რე ბით?

— სა ინ ტე რე სო იდეაა, რამ დე ნა დაც ჩემ­თვის არ ის ცნო ბი ლი ას პინ ძა ში ად რე არ­სე ბობ და შო თა რუს თა ვე ლის სა ხე ლო ბის მუ ზე უმი, თუმ ცა არა იმ მას შტა ბის, რო­გორ ზეც თქვენ სა უბ რობთ. ვფიქ რობ, შე­საძ ლე ბე ლია ამ ინ იცი ატ ივ ით შე სა ბა მი სი სამ სა ხუ რე ბის და ინ ტე რე სე ბა. მხა რის ად მი­ნის ტრა ცია მზად არ ის ჩვენს ხელთ არ სე ბუ­ლი შე საძ ლებ ლო ბე ბით მხარ ში და ვუდ გეთ ამ საქ მის ინ იცი ატ ორ ებს.

— სა ხელ მწი ფოს სიძ ლი ერე მის ეკ ონ-ომ იკ ურ გან ვი თა რე ბა შია. რე გი ონს დი დი პო ტენ ცი ალი აქ ვს სა იმ ის ოდ, რომ ხალ ხი კარ გად ცხოვ რობ დეს. წყლის რე სურ სე ბის, აქ ატ-დი ატ ომ იტ ის, ბა ზალ ტის, პემ ზის, ქვა-ნახ ში რის, ხილ-ბოს ტნე ულ ის წარ მო ებ ას

დი დი მო გე ბის მო ტა ნა შე უძ ლია. გათ ვა ლის-წი ნე ბუ ლია თუ არა ამ დარ გე ბის გან ვი თა-რე ბი სათ ვის ინ ვეს ტი ცი ებ ის მო ზიდ ვა ან სა-ხელ მწი ფოს მხრი დან დახ მა რე ბა?

— დღეს რე გი ონ ის მო სახ ლე ობ ის მხარ­და ჭე რა ქვეყ ნის გან ვი თა რე ბის სტრა ტე­გი ული მი მარ თუ ლე ბაა. გან სა კუთ რე ბუ ლი მნიშ ვნე ლო ბა ენ იჭ ება ად გი ლობ რი ვი თუ

სა ერ თა შო რი სო პრო ექ ტე ბის გან ხორ ცი­ელ ებ ას. სამ ცხე­ჯა ვა ხეთს ამ მხრივ საკ­მა ოდ მდი და რი ბუ ნებ რი ვი პო ტენ ცი ალი აქ ვს, ამ ას თან, იგი გა მორ ჩე ულია სოფ­ლის მე ურ ნე ობ ის ეკ ოლ ოგი ურ ად სუფ თა პროდუქტებით. ამ რე სურ სე ბის ეფ ექ ტუ რი და გეგ მვა, გა მო ყე ნე ბა და მარ თვა მო სახ ლე­ობ ის სო ცი ალ ური მდგო მა რე ობ ის გა უმ ჯო­ბე სე ბას შე უწყობს ხელს. ამ იტ ომ აც მხა რის სო ცი ალ ურ­ეკ ონ ომ იკ ური გან ვი თა რე ბი­სათ ვის გან სა კუთ რე ბუ ლი მნიშ ვნე ლო ბა ენ იჭ ება ტუ რის ტუ ლი პო ტენ ცი ალ ის ამ ოქ­მე დე ბას და ინ ფრას ტრუქ ტუ რის გან ვი თა­რე ბას, სა ავ ტო მო ბი ლო გზე ბის რე აბ ილ იტ­აცი ას, სოფ ლის მე ურ ნე ობ ის ხელ შეწყო ბას, მო სახ ლე ობ ის სას მე ლი წყლით უზ რუნ ველ­ყო ფას და ა.შ. ყო ვე ლი ვე ამ ის მი საღ წე ვად დი დი ყუ რადღე ბა ექ ცე ვა სა ინ ვეს ტი ციო საქ მი ან ობ ის სტი მუ ლი რე ბას, ში და და გა რე ურ თი ერ თო ბე ბის გაღ რმა ვე ბას. კონ კრე ტუ­ლი ღო ნის ძი ებ ებ ის და სა ფი ნან სებ ლად მი­მარ თუ ლია ად გი ლობ რი ვი და ცენ ტრა ლუ რი ბი უჯ ეტ ებ ის, სა ერ თა შო რი სო და არ ას ამ­თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ებ ის შე საძ ლებ ლო­ბე ბი. იმ ედი გვაქ ვს მიმ დი ნა რე წელს ჩვე ნი მუ შა ობა კი დევ უფ რო ნა ყო ფი ერი იქ ნე ბა.

— რამ დე ნი მე წე ლია დი დი ყუ რადღე ბა ექ ცე ვა ქვე ყა ნა ში ტუ რიზ მის გან ვი თა რე ბას. რა პერ სპექ ტი ვე ბია სამ ცხე-ჯა ვა ხეთ ში ამ მი მარ თუ ლე ბით?

— გან სა კუთ რე ბუ ლი მნიშ ვნე ლო ბა ენ­იჭ ება ტუ რიზ მის გან ვი თა რე ბას ჩვენს მხა­

რე შიც, რო მელ საც ამ მხრი ვ დი დი პო ტენ­ცი ალი აქ ვს. აბ ას თუ მა ნი, ბორ ჯო მი, ბა კუ­რი ანი, ვარ ძია, რე გი ონ ში უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე­სი ტუ რის ტუ ლი ცენ ტრე ბია. ბო ლო დროს აქ ბევ რი რამ გა კეთ და ტუ რიზ მის აღ დგე ნა — გან ვი თა რე ბი სათ ვის. გა სუ ლი წლე ბის ერთ­ერ თი უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი მიღ წე ვა სწო რედ ბორ ჯო მის ის ტო რი ული პარ კის აღ დგე ნაა. რე აბ ილ იტ ირ ებ ული იქ ნა ტუ რის­ტუ ლი ბა ზე ბი და და სას ვე ნე ბე ლი სახ ლე ბი, ფუნ ქცი ონ ირ ებ ენ სა ოჯ ახო სას ტუმ რო ები. დღე ის ათ ვის და სას ვე ნე ბელ ობი ექ ტებ ზე სა ყო ფაცხოვ რე ბო პი რო ბე ბი: გათ ბო ბა, ელ ექ ტრო ენ ერ გია, ცხე ლი და ცი ვი წყა ლი, გა სარ თო ბი ატ რაქ ცი ონ ები, კე თილ მოწყო­ბი ლი კა ფე­ბა რე ბი დამ სვე ნე ბელს დას ვე­ნე ბი სა და ჯან მრთე ლო ბის გა კა ჟე ბი სათ­ვის სა ჭი რო პი რო ბებს უქ მნის. გარ და ამ ისა

ბა კუ რი ანი უკ ვე მას პინ ძლობს სხვა დას ხვა სა ხის ფეს ტი ვა ლებ სა და სპორ ტულ ღო­ნის ძი ებ ებს. ტუ რის ტუ ლი თვალ საზ რი სით მნიშვნე ლო ვა ნია ის იც, რომ მხა რე ში მო წეს­რიგ და საგ ზაო ინ ფრას ტრუქ ტუ რა, აქ ჩა მო­სულ ტუ რის ტს შე საძ ლებ ლო ბა აქ ვს უს აფ­რთხოდ და კომ ფორ ტუ ლად მო ინ ახ ულ ოს

მხა რის ის ტო რი ული ძეგ ლე ბი თუ სხვა­დას ხვა ღირ სშე სა ნიშ ნა ობ ები. ტუ რის ტუ­ლი თვალ საზ რი სით ას ევე დი დი პერ სპექ­ტი ვე ბია სა მო მავ ლოდ ჯა ვა ხეთ შიც.

— ბო ლო ხანს დი დი ყუ რადღე ბა ექ-ცე ვა ტრა დი ცი ული სა ხალ ხო დღე სას წა-ულ ებ ის ჩა ტა რე ბას. სა ზო გა დო ება ამ ას და დე ბი თად აღ იქ ვამს. კიდევ რას უნ და ვე ლო დოთ მო მა ვალ ში ამ მი მარ თუ ლე-ბით?

— ჩვენ თვის მნიშ ვნე ლო ვა ნია, რომ მხა რე ში აღ დგა სა ხალ ხო­ტრა დი ცი­ული დღე სას წა ულ ები — “ახ ალ ცი ხო ბა”, “შო თა ობა”, “ზარ ზმო ბა”, “თა მა რო ბა”, “ბორ ჯო მო ბა”. ღო ნის ძი ებ ებს უამ რა ვი სტუ მა რი ჰყავს, რო გორც მხა რის მუ ნი­ცი პა ლი ტე ტე ბი დან, ისე სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა კუთხე ებ იდ ან, რაც გარ­კვე ულ წი ლად მათ მას შტა ბუ რო ბა ზეც მი უთ ით ებს. ამ ას თან თი თოეული დღე­სას წა ული ად გი ლობ რი ვი ხალ ხუ რი ტრა­დი ცი ებ ის პო პუ ლა რი ზა ცი ას აც უწყობს ხელს. იმ ედია, სა მო მავ ლოდ, ერ თობ ლი­ვი მუ შა ობ ით, თი თოეული მათ გა ნი კი დევ უფ რო მრა ვალ ფე რო ვა ნი და მას შტა ბუ რი იქ ნე ბა.

— ბა ტო ნო ლა შა, მო გეხ სე ნე ბათ რომ მეს ხე თი ქარ თუ ლი კულ ტუ რის აკ ვა ნია. იგი რუს თა ვე ლის, თმოგ ვე ლე ბის, ოპ იზ-რე ბის, ფა ლი აშ ვი ლე ბის... დე და სამ შობ-ლოა. თურ ქთა 300 წლო ვან მა ბა ტო ნო-ბამ მეს ხეთ ში მთლი ან ად მო შა ლა ლი ტე-რა ტუ რულ-კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბა, ამ მხრივ არც მე ფის რუ სე თი სა და კო მუ ნის-ტუ რი რე ჟი მის დროს იყო სა ხარ ბი ელ ოდ საქ მე.. ბო ლო ხანს მდგო მა რე ობა შე სამ-ჩნე ვად შე იც ვა ლა. დი დი ყუ რადღე ბა ექ-

ცე ვა ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გან ვი თა რე-ბას. ამ ას თან, მინ და პი რა დად თქვენ გა და-გი ხა დოთ დი დი მად ლო ბა იმ ყუ რადღე ბი სა და მხარ და ჭე რი სათ ვის, რო მელ საც თქვენ იჩ ენთ ამ სა კითხი სა და გან სა კუთ რე ბით ჩვე ნი გა ზე თი სად მი.

— ალ ბად, ნე ბის მი ერი ჩვენ თა გა ნის ვა ლია შეძ ლე ბის დაგ ვა რად მა ინც მხარ ში და ვუდ გეთ ქარ თულ მწერ ლო ბას, ლი ტე რა­ტუ რას, რად გან, ვფიქ რობ, რომ ეს ის სფე­რო ებია, სა დაც ყვე ლა ზე მე ტად ჩანს ერ ის სუ ლი ერ ება. რაც შე ეხ ება გა ზეთ “ლი ტე­რა ტუ რულ მეს ხეთს”, მარ თლაც ღირ სე ულ საქ მეს აკ ეთ ებთ და თქვე ნი წვლი ლი შე გაქ­ვთ ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის გან ვი თა რე ბა­ში. პრო ფე სი ულ წარ მა ტე ბებს გი სურ ვებთ.

— ერთ-ერთ დიდ უცხო ელ მწე რალს უთ ქვამს, სა ქარ თვე ლო ში ყვე ლა პო ეტიაო და თუ შე იძ ლე ბა გვითხრათ, თქვენც ხომ არ და გი წე რი ათ ოდ ეს მე ლექ სი და ვი ნაა თქვე-ნი საყ ვა რე ლი პო ეტი.

— რო გორც ყვე ლა ქარ თველს, მათ შო­რის მეც, გან სა კუთ რე ბით გა ლაკ ტი ონ ის შე მოქ მე დე ბა მიყვარს, ლექ სი კი არ ას დროს არ და მი წე რია

— ბა ტო ნო ლა შა, გმად ლობთ სა ინ ტე-რე სო სა უბ რი სათ ვის. იმ ედს ვი ტო ვებ, რომ მო მა ვალ ში კი დევ შევ ხვდე ბით ერ თმა ნეთს.

სა უბ არს უძ ღვე ბო და ავ თან დილ ბე რი ძე

უკეთესი მომავალი გვექნება

ლა შა ჭკა დუა

2011 წელი, თებერვალი 3ლიტერატურული მესხეთი

პროზადო ნა რა ბე რი ძე

მა რი ნა და ვლა დი

დიდ ად ამი ან ებ ზე წე რა დი დი ად ამი ან­ებ ის საქ მეა, მაგ რამ, რო ცა აღ მო ვა ჩენთ, რომ ის ინ იც ჩვენ ნა ირი მოკ ვდავ ნი არი ან, რა ღა ცას ვბე დავთ. ამ ბა ვი, რო მელ საც ვწერ, ცნო ბი ლია, თუმ ცა, ვი საც რა აინ ტე რე სებს, ის ახ სოვს.

რუ სე თი დი დი ქვე ყა ნაა. მრა ვა ლი ომ ები და რე ვო ლუ ცი ებ ი გა და უტ ანია. სწორედ ერთ­ერ თი რე ვო ლუ ცი ის შემ დეგ აგ ორ ებ ულ ემ იგ­რან ტთა ტალ ღას გაჰ ყვა ერ თი რუ სი ხე ლო­ვა ნი ქალ ბა ტო ნი თა ვისი ხუ თი ქა ლიშ ვი ლით. მი სი არ სე ბო ბა მას შემდეგ გახ და ცნო ბი ლი, როდესაც მი სი ულ ამ აზ ესი ქა ლიშ ვი ლე ბი, ხე ლოვ ნე ბის სხვა დას ხვა დარ გებ ში გახ დნენ აღი არ ებ ულ ნი. ერთ­ერ თს ფრან გულ მა კი ნომ მი აქ ცია ყუ რადღე ბა და ფილ მი “ჯა დო ქა რი” მი სი ვარ სკვლა ვად ამ ობ რწყი ნე ბის სა წინ და­რი გახ და, მე რე ჰო ლი ვუ დი და დი დი მო მა ვა­ლი კი ნო ში. სა კუ თა რი ცხოვ რე ბა პირ ვე ლად მარ ცხით დამ თავ რდა. მე ორედ კი იქორ წი ნა თავის სა ვე თა ნა მე მა მუ ლეს თან, მომ ღე რალ ვლა დი მერ ვი სოც კის თან. მა თი სიყ ვა რუ ლის შე სა ხებ ლე გენ დე ბი და დი ოდა. ვლა დი კი თუმცა აღიარებული მომ ღე რა ლი, ალ კო ჰო­ლი კიც იყო. დი დი სიყ ვა რუ ლი და დი დი წარ­მა ტე ბე ბი, დი დი თავ გან წირ ვი სა და შრო მის ფა სად მო დი ოდა.

“ოს კა რის” გა და ცე მის ცე რე მო ნი ალ ზე, ვიდრე მა რი ნა ვლა დი წი თელ ხა ლი ჩა ზე გა­ივ ლი და, ჰოლ ში ბარ ბა ცით შე მო ვი და ვლა დი­მერ ვი სოც კი და წი თე ლი ხა ლი ჩა მტვრი ანი ფეხ საც მე ლე ბით გა დაკ ვე თა. ფრთხი ლად წა მოდ გა მა რი ნა სა ვარ ძლი დან, მო რი დე ბით მი ვი და ვი სოც კის თან, ხე ლი მოკ რძა ლე ბით გა მოს დო და დე ლი კა ტუ რად გა იყ ვა ნა დარ­ბა ზი დან.

“ოს კა რის” და ჯილ დო ებ ის ას მა რი ნას თვა­ლებ ზე ცრემ ლე ბი უბ რწყი ნავ და.

ქორ წი ნე ბი დან თორ მე ტი წლის შემ დეგ, მის ლა მაზ თვა ლებს ის ევ სდი ოდა ცრემ ლი, ოღონდ, მწუ ხა რე ბი სა...

ვი სოც კი აღ არ იყო...

ბოთ ლე ბი

უზ არ მა ზა რი, ხმა ური ანი ბაზ რის დახ ლებ­სა თუ თა რო ებ ზე გა სას ყი დად გა მო ფე ნი ლია ათ ას ნა ირი და ათ ას ფე რა დი სას მე ლე ბი, ბოთ ლე ბი თავ მომ წო ნედ აწყვია სი მაღ ლი სა და ხა რის ხის მი ხედ ვით, მა ღა ლი და და ბა­ლი, ვიწ რო და გა ნი ერი. რო გორ სას მელს არ შეხ ვდე ბით – უცხო ური ფირ მი სას თუ სა კუ თა რი წარ მო ებ ის ას. მსოფ ლიო ბაზ­რებ ზე ცნო ბილ სა თუ უც ნობს. “შნაფ სებ­სა” თუ “სტო ლიჩ ნებს,” “ამ არ ეტო ებ სა” თუ “რას პუ ტი ნებს,” “პშე ნიჩ ნებს” თუ რუ სულ “ვოდ კას,” “სტა ლიჩნაიას” თუ “გორ ბა ჩოვს,” ბა ვა რი ულ სა თუ ჩე ხურ ლუდს, კა ხურ სა თუ ფრან გულ ღვი ნო ებს, “კო კა­კო ლა სა” თუ “პეპ სი­კო ლას.” ვის შე უძ ლია აღ წე როს ის ას ორ ტი მენ ტი, რაც ბა ზარს ამ შვე ნებს. მთე­ლი დღის გან მავ ლო ბა ში დგა ნან თავ მომ წო ნე ბოთ ლე ბი, თვალს სტა ცებენ მსუ ნაგთ და

სა ღერ ღელს უშ ლი ან უნ ებ ის ყო ფოთ. შემდეგ რიგ­რიგობით, თან და თან ჩა მო დი ან თა რო­ებ იდ ან ეს უგ ემ რი ელ ესი ღვი ნო ები, არ ყე ბი, ლუ დე ბი, “სო კე ბი.” ით რო ბი ან მოყ ვა რულ ნი და მე რე მთვრა ლი მომ ხმა რე ბე ლი და ცა რი­ელი ბოთ ლე ბი ერ თად გო რა ვენ ას ფალ ტსა

თუ ქვა ფე ნილ ზე, მი წა სა თუ ტა ლახ ში. მე­რე კი ან ვი ღა ცას მო ეწ ონ ება, ან, სულაც, ლუკ მა­პუ რის სა შოვ ნე ლად გა ბე დავს და აიღ ებს ცა რი ელ ბოთ ლებს. თუ კი დევ სად მე დარ ჩა, ტა ლა ხი და წვი მა და ას ვე ლებს, ლა­მაზ სა მოსს შე მო ახ ევს, რი თაც აგ რე რი გად იწ ონ ებ და თავს და დარ ჩე ბი ან ეს ყელ ყარ­ყა რა, წვრი ლი და სქე ლი, მა ღა ლი და და ბა­ლი, გა ბე რი ლი და და ჩუ ტუ ლი, გა ნი ერი და ვიწ რო ბოთ ლე ბი ერ თნა ირი ტი ტუ ლი თა და ერ თი და ნიშ ნუ ლე ბით, ზო გი ტა ლახ ში, ზო­გი მტვერ ში. ზოგს გა სა ტე ხად გა იმ ეტ ებ ენ, ზოგს სა ნაგ ვე ში გა და აგ დე ბენ, ხო ლო ის ინი, ვინც ამ ბოთ ლე ბის თავ მოყ ვა რე ობა შე ლა ხა, და ბო რი ალ ებ ენ ქუ ჩებ ში, ას ევე თავ მოყ ვა რე­ობა შე ლა ხუ ლე ბი, მაგ რამ ამ აყი, რა მე თუ მათ მი ირ თვეს “ამ არ ეტო ები” და “სტო ლიჩ ნე ბი,” “რას პუ ტი ნე ბი” და “სტა ლი ნე ბი,” ღმერ თმა შე არ გოთ ეს ღვთი ური სითხე.

ქარ თვე ლე ბო, ამ ინ!

ბა ტე ბი

... ყო ვე ლი ჩე მი მგზავ რო ბა მოგ ზა ურ ობაა ჩემ თვის...

ერთ­ერ თი ას ეთი “მოგ ზა ურ ობ ის” დროს... გამ ვლე ლი ავ ტო ბუ სი მძი მედ მობ რუნ და ავ ტო სად გუ რის მო ედ ან ზე და მის თვის გან­კუთ ვნილ ბა ქან ზე ჩა მოდ გა. ჩამ სვლე ლე ბი ჩა ვიდ ნენ, ამ ომ სვლე ლე ბი კი ამ ოვ იდ ნენ. დგო მის დრო იწურებოდა. მე წი ნა სკამ­ზე ვი ჯე ქი და ღია კა რი დან სად გუ რის წინ მო ბო რი ალე მგზავ რებს ვათ ვა ლი ერ ებ დი. უც ებ ნაც ნო ბი მა მა კა ცის ცის ფერ თვა ლებს წა ვაწყდი. ას ეთი თვა ლე ბის და ნახ ვა ალ ბათ ყვე ლა ქალ ში და დე ბით ემ ოცი ებს აღ ძრავს და მეც სი ამ ოვ ნე ბით გა ვეპ რან ჭე ბო დი, მაგ რამ დი დი ხნის წი ნათ მომ ხდა რი ერ თი ინ ცი დენ ტი მო მა გონ და და ის ტე რი ული სი­ცი ლი ამ იტყდა, ორ მოც და ათს მი ტა ნე ბუ ლი მა მა კა ცი კი გაკ ვირ ვე ბუ ლი და დაბ ნე ული მო მა ჩერ და.

მძღოლ მა კა რე ბი და ხუ რა და ავ ტო ბუ სიც და იძ რა... მე კი ინ ცი დენ ტის შე სა ხებ ჩემს თა ნამ გზავ რს ვუყ ვე ბი და ორ ივ ენი გუ ლი­ან ად ვი ცი ნით.

ბა ტე ბი და ჩე მი ბავ შვო ბა...ბა ტი კი ჰქვია, მაგ რამ ძა ლი ან ეშ მა კი

ფრინ ვე ლია. თუ შე გატყო, რომ მის თვის არ გცა ლია, წამ სვე იქ ით მი აშ ურ ებს, სა დაც სა­

ხე ირ ოს ნა ხავს, მე რე ყა ნა ში თუ მოხ ვდნენ, მავ ნებ ლე ბი ვით გა და უვ ლი ან, კის რებს გვერ­დზე მო იქ ცე ვენ, დამ წკრივ დე ბი ან და კმა­ყო ფი ლი ჟღურ ტუ ლით გა მო ბაჯ ბაჯ დე ბი ან ყა ნი დან. სე ირი მე რე იწყე ბა, ყა ნის პატ რო ნი რომ გა დაჭ მულ ყა ნას ნა ხავს. ასე, რომ, ბავ­შვებს მდი ნა რე ში ჭყუმ პა ლა ობა სი ამ ოვ ნებთ და ბა ტებ საც ეს უნ დათ.

ერთ დღეს, ჩვე ულ ებ ის ამ ებრ, ჩვენ თა მაშ ში გა ვერ თეთ, ბა ტე ბი სი მინ დის ყა ნის ჭა მა ში. მზე ჩა სას ვლე ლად ემ ზა დე ბო და თა მაშს რომ მოვ რჩით და ბა ტე ბი მო ვი კითხეთ. შენც არ მო მიკ ვდე, ვერ ვი პო ვეთ, არ ადა, სახ ლში ვერ მი ვალთ, უბ ატ ებ ოდ. შე მო ვი არ ეთ მინ დორ­ვე ლი, ეზო­ყა ნა, მაგ რამ არ სად არ არი ან. ჩა მოვ სხე დით და ვტი რით. უც ებ ჩემ მა უმ­ცროს მა დამ გვითხრა:

— წა მომ ყე ვით! მე ვი ცი, სა დაც იქ ნე ბი ან! და... წა ვე დით. ერთ დიდ ეზ ოში შე ვი პა რეთ, სა დაც უამ რა ვი მან ქა ნა­ტრაქ ტო რი იდ გა, ზო გი ძვე ლი და დაშ ლი ლი, ზო გი ახ ალი. შე­ნო ბის ეზო სავ სე იყო რკი ნის ნა წი ლე ბით. ჩე­მი და გა მოც დი ლი ვით იქ ით გაგ ვყვა, სა ით აც ერ თი ძვე ლი ქვის შე ნო ბა იდ გა. ფან ჯა რა ში გა და იხ ედა და ხე ლი დაგ ვიქ ნია. ჩვენც იქ­ით გა ვი ქე ცით. შე ნო ბა სავ სე იყო ბა ტე ბით, ხო ლო კა რე ბი და ფან ჯრე ბი — სა გულ და­გუ ლოდ ჩა კე ტი ლი. ეს “უწყი ნა რი” ფრინ ვე­ლე ბი ვი ღა ცას და ეპ ატ იმ რე ბი ნა. არ ადა, მა თი მაც დუ რი ირ გვლივ არ აფ ერი ჩან და. დრო არ ით მენ და, რაც შე იძ ლე ბა სწრა ფად უნ და გა­მოგ ვეხ სნა ის ინი ტყვე ობ იდ ან. უმ ცრო სი და ფან ჯრი დან გა და ვა პა რეთ. მე და შუ ათ ანა და კი გა რეთ და ვე ლო დეთ. ის და იჭ ერს ბატს და ფან ჯრი დან გვაწ ვდის, თან კი სერ ში ისე უჭ ერს ხელს, რომ ბატ მა ყი ყი ნი არ მორ თოს და ხმა ურ ზე მათ მა დამ ტუ სა ღე ბელ მა არ მოგ ვის წროს. რამ დე ნი მე რომ გა მო ვიხ სე ნით და ამ გა წა მა წი აში ვართ, ვი ღა ცა თავ ზე დაგ­ვად გა.ში ში სა გან კი ნა ღამ ენა ჩაგ ვი ვარ და. თან ხელ ში ერ თი სა ცო და ვი ბა ტი გვი ჭი რავს, ლა მი საა გა იგ უდ ოს. ჩვენს ამ ყო ფას ჩვე ნი და ვერ ამ ჩნევს და შიგ ნი დან შემ დეგ ბატს უხ მა ურ ოდ გვაწ ვდის. ჩვენ ვერ ვშვე ლით, ლა მი საა გა ვიქ ცეთ, ვი ცით, კარ გი დღე არ დაგ ვად გე ბა, მაგ რამ მა ნა ნას მარ ტო ხომ ვერ დავ ტო ვებთ? სა ოც რად სა ვა ლა ლო დღე ში ჩავ ცვივ დით. ვე ლო დე ბით, რას გვეტყვის ახ ალ გაზ რდა კა ცი, რო მელ საც სა ოც რად ლა­მა ზი ცის ფე რი თვა ლე ბი ჰქონ და, თუმ ცა ჩვენ ეს სი ლა მა ზე მა შინ არ შეგ ვიმ ჩნე ვია, ამ ის გან ჯერ ძა ლი ან შორს ვი ყა ვით.

— რა ტომ არ აქ ცევთ ყუ რადღე ბას ბა­ტებს?! მთე ლი ყა ნა გა და უჭ ამი ათ. ახ ლა თქვენც ამ ბა ტებ თან ერ თად და გამ წყვდევ­თო, — დაგ ვე მუქ რა. ში ში სა გან მწა რედ ავ სლუ კუნ დით. მე რე გავ ბე დეთ და მუ და რა და ვუწყეთ. ყე ლი გა მო ვუ წი ეთ, ოღ ონ დაც ეპ ატი ებ ინა და მეტს აღ არ და ვა შა ვებ დით. ბა ტე ბის მა გივ რა დაც მო ვი ხა დეთ ბო დი ში და ჩვე ნი მა გი ერი ხომ არა დაგ ვიკ ლია რა. რო გორც იქ ნა, ამ ცის ფერ თვა ლე ბა კაცს გუ­ლი მო ვულ ბეთ და გაგ ვა თა ვი სუფ ლა. მა შინ ვიგ რძე ნით პირ ვე ლად თუ რა ბედ ნი ერ ებაა თა ვი სუფ ლე ბა, რო გორ მოვ ფრი ნავ დით სახ­ლის კენ ჩვენც და ბა ტე ბიც.

შარ ვალ-კოს ტი უმი

(“ტრი ლო გია”)

მა ღა ლი, მოხ დე ნი ლი, მე სა მე “როს ტი,” ძვირ ფა სი ქსო ვი ლის გან შე კე რი ლი, პე წი ანი და გატ კე ცი ლი, ძვირ ფას პე რან გზე ას ევე ძვირ ფა სი ქსო ვი ლის ჰალ სტუ ხი, შა ვი ტყა­ვის პრი ალა ფეხ საც მე ლე ბი. მა თი პატ რო ნის ხელ ში ძვირ ფა სი ტყა ვის საქ მი ანი სა ქა ღალ­დე თავ ზარს სცემ და და წე სე ბუ ლე ბას, რომ­ლის დი რექ ტო რიც ის იყო. და დი ოდა ერ თი ინ სტან ცი იდ ან მე ორ ეში, მე ორ ედ ან მე სა მე ში და ასე და უს რუ ლებ ლად. ჩა ლი ჩობ და და აჩ ალ იჩ ებ და ამა თუ იმ საქ მეს. პა ტივს სცემ­დნენ თა ვი სი ავ ტო რი ტე ტის გა მო, ბო ლოს “გა აფ უჭ ეს,” ჩა მო აქ ვე ით ეს. აღ არ სჭირ დე ბო­და პატ რონს გატ კე ცი ლი შარ ვალ­კოს ტი უმი,

ის კი არა და მო უხ ერ ხე ბე ლიც კი შე იქ მნა მის ტან ზე. ჯერ ჰალ სტუ ხი ჩა მო ცილ და ან სამ­ბლს, შემ დეგ პე რან გის გაც­რე ცი ლი სა ყე ლო გა მოჩ ნდა, კოს ტი უმ ის სა ხე ლო ები და მოკ­ლდა და ქსო ვი ლი მო იმ ჩვა რა, შარ ვა ლიც და მოკ ლდა. სა ერ­თოდ და ავ იწყდა, რო დის ან სა ერ თოდ თუ ჰქონ და ოდ ეს მე შარ ვა ლი სათ ვის და მა ხა სი ათ­ებ ელი ზო ლი. ფეხ საც მე ლებს კი კარ გა ხა ნია აღ არ ახ სოვთ, რა ფე რი სა ნი იყ ვნენ. ელ ოდა

პატ რო ნი სამ სა ხურ ში აღ დგე ნას და შარ ვალ­კოს ტი უმი ძვე ლი იერ ის დაბ რუ ნე ბას.

* * *— ეს რა მოგ სვლია, სულ დაჭ მუჭ ნულ ხარ,

სა ყე ლო სულ დამ ტვრე ულა და გაც რე ცი ლა, სა ხე ლო ებ ის კი დე ები გაც ვე თი ლა და და­მოკ ლე ბუ ლა, ღი ლე ბი აგ წყვე ტია, ჰალ სტუ ხი მა ინც სად წა იღე, აღ არც თეთ რი პე რან გის სა ყე ლო გი ჩანს, შარ ვა ლი ხომ ერთიანად დაჭ მუჭ ნუ ლი და მტვერ ში დას ვრი ლი გაქ ვს, და ყე ნე ბუ ლი ზო ლე ბი?..

— აფ სუს, თი თებს და გი სე რავ და ისე გქონ და, რას დამ გვა ნე ბულ ხარ? ერ თი უკ ან შე მობ რუნ დი, ღმერ თო, მომ კა ლი!.. არ იტყვი, რა და გე მარ თა?

დარ ცხვე ნილ მა, გაწ ბი ლე ბულ მა და შე­წუ ხე ბულ მა “შარ ვალ­კოს ტი უმ მა” ძლივს ამო ილ უღ ლუ ღა:

— პარ ტი ული თა ნამ დე ბო ბი დან გა და მა­ყე ნეს.

— რას მე უბ ნე ბი?.. დი დი ხა ნია?..— გარ დაქ მნა თუ გა დატ რი ალ ება რომ და­

იწყო ქვე ყა ნა ში, მა შინ.

იმ ედი

გა ვი და დრო, გარ დაქ მნამ ძა ლა მო იკ რი­ბა და გარ დმო იქ მნა. იმ და წე სე ბუ ლე ბა ში, ძლივს რომ გა უძ ლო გარ დაქ მნის სუს ხსა და ქა რიშ ხალს, თა ნამ შრო მელ თა თათ ბი რი ტარ დე ბო და.

ჩვენს ნაც ნობ შარ ვალ­კოს ტი უმ საც რა­ღაც ცვლი ლე ბა დას ტყო ბია, ცო ტა უთო მოხ დე ნია, გა სუფ თა ვე ბუ ლა, ძველ პეწ სა და ლა ზათს მი ახ ლო ებ ულა, გაც რე ცი ლი პე რან­გის სა ყე ლოს ძვე ლე ბუ რად მორ გე ბია ძვე­ლი, კარ გად შე ნა ხუ ლი ჰალ სტუ ხი, თით ქოს რა ღაც ცვლი ლე ბა მომ ხდა რა, ძვე ლე ბუ რად გა მო იყ ურ ება ჩვე ულ ამ პლუ აში. თათ ბი რის და სას რულს სიტყვა ში გა მო დის ნაც ნო ბი “შარ ვალ­კოს ტი უმი.”

— მე გობ რე ბო, ქვე ყა ნა ში გარ დაქ მნა გრძელ დე ბა, ცხოვ რე ბა ნელ­ნე ლა დგე ბა ჩვე ულ კა ლა პოტ ში, სა ხელ მწი ფო ხელ­მძღვა ნე ლო ბა ში ძა ლის მი ერი სტრუქ ტუ რე ბი სუს ტდე ბა, იქ მნე ბა ახ ალი ორ გა ნი ზა ცი ები, სა ზო გა დო ებ ები. ინ ტე ლი გენ ცი ას აღ არ სურს გა ჩუ მე ბუ ლი იყ ოს. იძ ულ ებ ულია, ეს, ას პა რე­ზი დან ძა ლით ჩა მო ცი ლე ბუ ლი ხალ ხი, ქვეყ­ნის სამ სა ხურ ში ჩად გეს. ეს შე სა ვა ლი იმ იტ ომ გა ვა კე თე, რომ იქ მნე ბა ახ ალი სა ზო გა დო ება “იმ ედი,” სა დაც გა ერ თი ან დე ბი ან ინ ტე ლი გენ­ცი ის რჩე ული წარ მო მად გენ ლე ბი, გთხოვთ, და ას ახ ელ ოთ კან დი და ტე ბი გა ნუ საზღვრე ლი ოდ ენ ობ ით.

— ?!— ყო ფი ლი “შარ ვალ­კოს ტი უმი” გა უბ­

ედ ავ ად და ას ახ ელა პირ ველ კან დი და ტად რი გით მა თა ნამ შრო მელ მა.

— აბა, ვინ არ ის მომ ხრე, რომ ყო ფი ლი “შარ ვალ­კოს ტი უმი” იყ ოს სა ზო გა დო ება “იმ ედ ის” თავ მჯდო მა რე?

ხე ლე ბი ტყე სა ვით წა მო იმ არ თა.— შემ დე გი კან დი და ტე ბი! — გა იმ არ თა

წელ ში “შარ ვალ­კოს ტი უმი.” — ყო ფი ლი მო ად გი ლე!— ყვე ლა თა ნახ მაა.— შემ დე გი... და ასე და უს რუ ლებ ლად

გრძელ დე ბა ას პა რე ზი დან გა ძე ვე ბუ ლი ინ­ტე ლი გენ ცი ის რე აბ ილ იტ აცია...

დე დის სუ რა თი

... მა გი დის უჯ რა ში თავ ჩარ გუ ლი გო გო­ნა დიდ ხანს რა ღა ცას ჩაჰ კირ კი ტებ და და ჩიჩ ქნი და.

— რას აკ ეთ ებ, ნი ნო? დროს ნუ კარ გავ, გაკ ვე თი ლებს მი ხე დე... შე ახ სე ნა დე იდ ამ.

გო გო ნამ უჯ რი დან დე დის სუ რა თი ამო­იღო და სა ხელ მძღვა ნე ლოს ფურ ცლებს შუა შე მა ლა.

დი ლით დე იდ ამ რო დე საც გო გო ნას სკო­ლა ში წას ვლის წინ ჩან თა გა აკ ონ ტრო ლა, სუ რათს წა აწყდა, რო მელ მაც მძი მე სევ და და ცრემ ლი მოჰ გვა რა.

... გაკ ვე თი ლე ბის დაწყე ბამ დე საკ ლა სო ოთ ახ ში შე სულ გო გო ნას ამ ხა ნა გე ბი შე მო­ეხ ვივ ნენ.:

— ნი ნი კო, აბა გვაჩ ვე ნე შე ნი დე დი კოს სუ რა თი!

გო გო ნამ ჩან თა გახ სნა და ამა ოდ და უწყო ძებ ნა წი ნა დღეს ჩან თა ში შე ნა ხულ დე დის სა ნუკ ვარ სუ რათს.

— ნუ თუ სუ რა თიც შე იძ ლე ბა ის ევე გაქ რეს ამ ქვეყ ნი დან, რო გორც დე და? — დიდ ხანს აწ ვა ლებ და ეს ფიქ რი გო გო ნას, ვიდ რე ერთ მშვე ნი ერ დღეს დე დის სუ რა თი სა ოჯ ახო ალ ბომ ში არ ნა ხა.

ლიტერატურული მესხეთი4 2011 წელი, თებერვალი

პოეზია

იზოლდა სარქისიანი

პირველი კოცნაბაგეზე დამწვდი დაშეხებამ დამათრო,გრძნობების ელდავ ჩემო...ამდენი ხნის მერე,დღესაც ისევ მახსოვს,პირველი კოცნის გემო!სურვილს ვერ მიგიხვდი,სულაც არ ვიცოდი,ფრთხილად რომ შემასვი შარბათი,ის დღე მაგონდება, ­შენი მოფერება,თებერვლის თვე იყო, შაბათი.არასდროს უარვყოფ, –ფიქრებს სად გავექცე,სევდავ და ოცნებავ ჩემო,ო, რა ტკბილი იყო,დღესაც თან დამყვება,შენი ტუჩების გემო!ყინვამ დამზაფრა თუ

ზაფხულმა თაკარამ,ელვამ გაანათა ქვესკნელი,სევდა დამიტოვე, –კოცნის ღადარი,პირველიც, უკანასკნელიც.საამო ამბორი,მწველი და უსაზღვრო,მეგონა, რომ მართლა მყოფნიდა,მერე გვიან მივხვდი,რომ ყველაფერი თურმე სიზმარი ყოფილა.

* * *ხალხურ მოტივებზე

“ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო,”გავხსენი გულის კარები,უბრალო სიტყვით წარმოგსთქვამ,ზოგ­ზოგს არ დავედარები.შენ ოღონდ ჩემთან მოფრინდი,წერას არ დაგეზარები,თუკი სიყალბე შემატყო,მძაფრად შემოჰკარ ზარები!

გზააბნეული რითმისთვისღია დავტოვე კარები,მართალ კაცს სულში ჩავისვამ,ცბიერს არ გავეკარები.მე სიყვარულით წარმოგთქვამ,თუკი შენ არ გეყვარები,რა ვქნა, ამასაც გავუძლებ,ძალად ვის მიეძალები..

ცელქი მუზაგარეთ საქმე მიხმობს,ხელი კი ისევ თავისთვის საწერ­კალამს ეტანება,ეს ანცი მუზა,ონავარი ბავშვივით, ხან მოდის,ხან უკვალოდ მეკარგება.ფრთებში ვეჭიდებიმოფრენილ ფერიას,სხვასთან წასასვლელად მენანება,სახეზე მილამუნებს,გულში მიღიტინებს,

მასთან საუბარი მენატრება.ერთმანეთს ვუალერსებთ,როგორც დედა­შვილი,ყველა საფიქრალი მეკარგება,

მე ჭკუას ვარიგებ,ის გარეთ მეძალება,არ დაიგვიანოს,მედარდება.

ანბანთქებაალიონზე ანბანქება ააისდა,ბულბულების ბანგიანი ბალადებით,გულის­გულში გაზაფხული გამაისდა,დარის­დარულ დიდებული დანათებით.ედემობა ეთბილებათ, ეტკბილებათ,ვხედავ ვარჯი ვარაყდება ვარდიანი,ზღაპრებივით ზამბახები ზეფირებადთიმთიმებენ თივთიკები თათიანი.ია­იაც იავდება, ირინდება,კორდის კუთვნილ კუნჭულებში კარავდება,ლექსი ლოცვად ლაჟვარდებში

ლივლივდება,მუზა მერეს მოლოდინში მარადდება.ნამით ნამავს ნეტარება ნექტრიანი,ორღობეებს ონავართა ოცნებიანს,პეპელათა პეპელობა პეწიანიჟღალ ჟამებთან ჟუჟუნია, ჟრჟოლებია.რუში როჭკი რანინაობს რითმისთანა,სივრცეს სულის სანაქებო სურათია,ტბაში ტინი ტინისტინობს ტინისტანა,უსაფუძვლო უწონობა უნატრია.ფიქრში ფერი ფარვანასებრ ფაქიზდება ­ქათქათდება ქალიშვილთან ქოშიანთან,ღობის ღიმილს ღვარიანი ღვაფი ღებავს.ყელყელაობს ყვავილებში ყოჩივარდა,შავი შაშვი შარიშურობს შრიალებში,ჩიტუნია ჩირგვში ჩურჩულს ჩუმად ჩაფენს,ციდან ცის­ცა ციცინათლობს ციალებით,ძერწავს ძირძველ, ძეწნებიან ძუა­ძაფებს.წუთებისთვის წამწამები წამებია,ჭალებისთვის ჭანჭიკები ჭირხლებია,ხრამის ხახა ხეობისთვის ხალებია,ჯანღებში ჯგროდ ჯიქებია, ჯიხვებია.ჰავეებით ჰაეროვან ჰანგებს ჰქმნიან,ჰანგიც ჰანგობს ჰაერშივე ჰაიჰარად,ჰავეები ჰაეროვნად ჰქრიან... ჰქრიან...ჰგვანან, ჰგვანან ჰარმონიულ ჰარიჰარალს.

ორი ოთხივინ ამჩნევს სევდას ნინველას,როცა სავსეა სხივით დღე,ჩემს სიცოცხლეში პირველადდღეს ორი ოთხი მივიღე.მარტი მექცევა მაისად, ­მაღალმა ღმერთმა ინებოს,ერთი წლის შემდეგ, გაისადოთხი და ხუთი მიმეღოს.ჩემს სათქმელს სიბრძნით ავავსებ,შორს მოვიტოვებ ბავშვობას,მწამს, რომ შევხვდები ჯან­სავსეხუთს და ნულს — შუა კაცობას.რამდენიც უნდა დამსეროს,ვერ შემაშინებს ჟამთასვლა,ნუ შეგშურდება კლასელო,ორ ხუთიანს რომ გავწანწკლავ.ვინ გამიმეტებს სამიწედ,დრო ისე როგორ მომმშვილდავს,გულის კარებზე დავიწერორ ექვსიანს და ორ შვიდსაც.მე არც ისეთი მორცხვი ვარ,მშიერ წლებს ლექსით ვაპურებ,ორ რვიანსა და ორ ცხრიანსჯოხს თავში ჩავუკაკუნებ.მერე? მერე კი არ ვიცი...მუხის ფოთოლი მიტირებს,გამძღარი ამ ცით, ამ მიწით,ჩავეკირები ქვითკირებს.

ნეტავ ვიყო რუსთაველიჩვენს გარშემო დადის სევდა,დაეკარგა კოკორს ფასი.გადმომდგარა ქართლის დედანაღვლით სავსე “ოქროს თასით.”ვინ გაუძლებს ამდენ ფიქრებს,არ ისვენებს, ბორგავს მტკვარი,მტრის წინაშე ხმალს ვერ იქნევსცხენზე მჯდარი გორგასალი.რად არ გვშველის დავით მეფისსამარეზე ფეხის დადგმა?ნუთუ უფალს ვავიწყდებით, ­მტერი ცდილობს მეხის დაკვრას.ერთ დროს დიდი, მაღლა მფრენირატომ გაქრა სიდიადე,ეჰ, სამასი არაგველისამასი წლით იგვიანებს...ერის გული გაჰყვეს ლიხით,აღარ ითქმის ხმა ქართული...რატომ არის ამდენი ხნით“კარვის კალთა ჩახლართული?”ეჰ, მამულო! — რუსთა მზერითგამხმარო და ჩამომჭკნარო.ნეტავ ვიყო რუსთაველი ­“საქმეს ვიზამ საჭოჭმანოს.”

ლექსი და ზეცასიზმარში ვიქეც პოეტი გლეხად,რითმების აღარ მეძახდა თავსხმა.მითხრეს: “შენ გლეხად მოხვედი ქვეყნად,მიწას დაბარავ, ვენახსაც გასხლავ.”დავბარე მიწა, მივხედე ვაზებს,ცოლი მადლობის წარმოთქმას ცდილობს.ვგრძნობ რითმა აღარ მიმხედრებს აზრებს,მივირთმევ ვახშამს, ვსვამ ბოთლა ღვინოს.ვხარობ თვალადი ცამეტი შვილით ­სახეზე ღიმილს არასდროს ვმალავ,ვიძინებ მშვიდად, ასეთი ძილიბავშვობის მერე არ მახსოვს, არა.ვიღვიძებ — სურნელს მომაკმევს დილა,უცებ გაქრება სიზმარი ღამის.როგორც ყოველთვის,

ცოლს ცალკე სძინავს ­სურათი “ომის,” ნიშანი დავის...კარებთან ვიღაც კვნესის და კვნესადაორთქლილ ფანჯრის რტოებში ოხრავს.იყვირებს მუზა, ლექსი და ზეცა:— “ჩვენ დასტურს გაძლევთ

პოეტი რომ ხარ!”

პირველად...ვაჟა-ფშაველას

ცამ ალი აიციმციმა — სიმშვიდე დაბლა ჩამოვა,ფრთამალი თვალით მზის სხივმა სიბნელე გააკალოვა.გულვარდობს წუთისოფელი, მოწყენა მიიპარება,სულთან ვგრძნობ შუქის მოფენით ოცნებას იისთვალებას.ვით იამ, ვინაც იცოცხლა ამოვა ისევ ის ისევ,იტყვიან: ია ვინც ჰკოცნა, წამოვა წვიმად მიწისკენ...ღვთის ნებას ამხელს ცარგვალიც, ცამ კოცნით ფთილა ჩამოცრა,პირველად ვნახე ჩარგალი და მგოსნის წვიმად ჩამოსვლაც.

* * *მოდი, ჩუმად სადმე მივსხდეთ,შევაგებოთ ბაგეს ბაგე,გამიხსენი მარწყვის ტუჩი,მეტკბილე და მებადაგე.რაც გენებოს, რაც გინდოდეს,ჩამჩურჩულე სანატრელო,შენებურად მომეფერე,ცუდო, ცუდო, საძაგელო!ვინ რა იცის რა ტკბილია,ან ვინ არის ამის გამგე,შენი ერთი შემოხედვა,როგორ მიყვარს, როგორ მაბნევს...ან რას ჰქვია იდილია,ან რა არის სიყვარული,ორი მტრედის ღუღუნია,თუ სამყაროს დასასრული?ჰოდა, მოდი, სადმე მივსხდეთ,შევაგებოთ ბაგეს ბაგე,მოდი, მოდი, მეჩურჩულე,მეტკბილე და მებადაგე!

* * *ხან ისე შემომენთებაშენი წყურვილის წადილი,როგორც კლდის ქარაფებიდანჩანჩქერი გადმოვარდნილი.ხან სევდის თაიგული ხარ,ხან ნაკადული ანკარა,შენი თვალები — თაფლებირა სიყვარულით გამთბარა...მიყვარს შავ თმებში ჩაწნულიშროშანის თეთრი ლამპრები,თანდათან უფრო ქალდები,თანდათან უფრო ზღაპრდები...ეგ უანკარო ღიმილი,როგორ გიხდება ბაგესთან,ხალმიხატული ძუძუსკენორივე თვალი გამექცა...მინდა მაგ ბრძოლის მძივებთან,მაგ ნაწნავებთან დავება.მზეს სხივი გასთავებია,მთვარისკენ მიეჩქარება.ხან სევდის ქარიშხალი ხარ,ხან ნატვრის წვიმა ჟუჟუნა,პირიმზემ თავის დაქალებსთვალები ჩაუჟუჟუნა.შენც მთების თეთრი ვარდი ხარ,არე­მიდამოს ანათებ,

მზეო, ნურასდროს ჩაქრები,ნუ დააღონებ წარაფებს...

* * *ლილისფერ ცას ლილისფერადშეეფაკლა ლოყა...ზღვის ცივ წყალში მთვარე ჩადის,ტალღა ნაპირს ლოკავს...ზღვის ტალღიდან ასხლეტილიმთვარის ორი სხივი,მინანაობს, მონანაობსწყალზე, როგორც ტივი.წამო, ტივზე ვინანაოთ,გავშიშვლდეთ და გავწვეთ,შენც ხომ გიყვარს, როცა ტივიაკვანივით გვარწევს...ყველაფერი აქ დავტოვოთ,ზღვას მივანდოთ ბედი,სამუდამოდ გადავხლართოთორი თეთრი მკერდი...ლილისფერ ცას, ლილისფერადშეეფაკლა ლოყა...ზღვის ცივ წყალში მთვარე ჩადის,ტალღა ნაპირს ლოკავს...

* * *მგონიხარ ნასიზმარევი,მოხვალ, ნაპრალებს მოაფრქვევ...ბროლ­ალმას­ფირუზ ნარევი,მკლავ ყოველ ჩამოქროლაზე...შენ ჩემთვის ანდამატი ხარ,მე შენთვის შავი მორევი,მაგ შენი მზერით დავჭრილვარ,როგორც ტყვით ნიამორები.არწივს რად უნდა მეტოქე,ვერ მივხვდი, რად მეტოქები...შენს ოცნებებში შევტოპე,შენს კერტებს დავეთოვლები...ნუ ემზადები საომრად,დუელს კი არა გთავაზობ...თუ მოჩუხჩუხე წყარო ხარ,მინდა მეც გაგეკალმახო...შენ ალბათ ისიც არ იცი,ეს ვარსკვლავები პატარა,მზე და მთვარე რომ დასცილდნენცას მაშინ გამოაყარა...

* * *იცი, მიყვარდი, ჰო, შემიყვარდი,მე შენი თავი ზღვამ შემაყვარა...შემოხველ გულში და დაბინავდი,ვით სინათლეში სუსტი ფარვანა...მე არ ვიცოდი სხვა განსაცდელი,ასე მეგონა უცბად დავმუნჯდი...როგორც ზეციდან დიდი, ნათელი...მკერდზე დამეცი, როგორც ფასკუნჯი...ასე მეგონა ჩემს ხორცს ფლეთავდა,რაც კი არსებობს ყველა ამური,რომ თითქოს სული გამომეცხადაქალის სამოსში გადამალული...მინდოდა მეთქვა რაღაც ისეთი,რაც მე მომპარა სხვა სიყვარულმა,რაღაც ლამაზი, ცისიქითეთი,სადაც ჯერ ერთი სიტყვაც არ თქმულა.მე შენ მიყვარდი, როგორც ღამეში,ჩუმად გაშლილი მორცხვი ყვავილი,წრფელი, ნამდვილი, ულამაზესი,სულ სხვა განცდით და სხვა სიყვარულით.

ზაურ ნოზაძე თამაზ მეტრეველი

2011 წელი, თებერვალი 5ლიტერატურული მესხეთი

ვალერი სილოგავა - 65ტრა დი ცი ებ ის ერ თგუ ლი მკვლე ვა რი

ვა ლე რი სი ლო გა ვას, რო გორც მა ღა ლი პრო­ფე სი ონ ალ იზ მით გა მორ ჩე ულ სპე ცი ალ ის ტსა და ჩი ნე ბულ ლექ ტორს, სა მეც ნი ერო წრე ები და სა ის ტო რიო პრობ ლე მა ტი კით და ინ ტე რე სე ბუ­ლი მკითხვე ლე ბი კარ გად იც ნო ბენ.

სტუ დენ ტო ბი დან ვე გა მო იკ ვე თა ვა ლე­რი სი ლო გა ვას სა მეც ნი ერო ინ ტე რე სე ბი,

წყა როთ მცოდ ნე ობ ითი და ის ტო რი ოგ რა ფი ული პრობ ლე მა ტი კის კვლე ვა, რაც მეც ნი ერ ულ ალ ღო სა და შრო მას თან ერ თად, დიდ ფი ზი კურ დატ ვირ­თვა საც მო ითხოვ და.…მან თა ვი მო უყ არა, სის­ტე მუ რად და ალ აგა, აკ ად­ემი ურ დო ნე ზე შე ის წავ ლა და გა ნა ზო გა და სვა ნე თის სიძ ვე ლეთ სა ცა ვებ ში და­ცუ ლი ეპ იგ რა ფი კუ ლი და წე რი ლო ბი თი ის ტო რი ული მა სა ლა. მი სი მუხ ლჩა უხ­რე ლი შრო მის შე დე გია მო ნუ მენ ტუ რი ტო მე ბი ქარ თუ ლი წარ წე რე ბი სა და ქარ თუ ლი ის ტო რი ული სა ბუ თე ბის კორ პუ სე ბი­სა; მათ ში, ეპ იგ რა ფი კულ ძეგ ლებ თან ერ თად, შეს­

წავ ლი ლია ის ტო რი ული სა ბუ თე ბი, სულ თა მა ტი ანე ები. სა ნი მუ შოა ნარ კვე ვე ბი გა რე ჯის, კუ მურ დოს, ბოლ ნი სის, აფხა ზე თის, სა მეგ­რე ლოს ეკ ლე სია­მო ნას ტრებ ში შე მო ნა ხუ ლი

წარ წე რე ბის შე სა ხებ. მან გა მო იკ ვლია სა ქარ­თვე ლოს ეპ არ ქი ებ ის ის ტო რია, რო მელ თა გან გან სა კუთ რე ბუ ლია ტაო­კლარ ჯე თის სა ვა ნე თა და საღ ვთის მეტყვე ლო­ლი ტე რა ტუ რულ ცენ­ტრთა შე სა ხებ შექ მნი ლი მო ნუ მენ ტუ რი წიგ ნი “ტაო­კლარ ჯე თი”.

ვა ლე რი სი ლო გა ვას მოღ ვა წე ობა სა ქარ თვე­ლოს ის ტო რი ისა და ის ტო რი ოგ რა ფია­წყა­როთ მცოდ ნე ობ ის ად მი უდ იდ ესი სიყ ვა რუ ლის, უან გა რო და თავ და დე ბუ ლი სამ სა ხუ რის, პრინ ცი პუ ლო ბის ნი მუ შია. თა ვად უაღ რე სად მომ თხოვ ნია სა კუ თა რი თა ვი სა და სხვა თა მი მართ. იგი ის ტო რი ულ მეც ნი ერ ებ აში ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლის, ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლის, სი მონ ჯა ნა ში ას, შო თა მეს ხი ას, გი ორ გი მე ლი ქიშ­ვი ლის, მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძის ღირ სე ული მემ კვიდ რეა.

სი ჭარ მა გის ას აკ ში შე სულ ვა ლე რი სი ლო გა­ვას მინ და ვუ სურ ვო, მსოფ ლი ოს კულ ტუ რულ სამ ყა რო ში ჩარ თუ ლი იხ ილ ოს და სი ნათ ლით სავ სე სუ ლი ერი სამ ყა როს ნა წი ლად აღ იქ ვას თა ვი სუ ფა ლი, ძლი ერი, ერ თი ანი სა ქარ თვე­ლო, რომ ლის კულ ტუ რუ ლი მემ კვიდ რე ობ ის შეს წავ ლის საქ მე საც ემ სა ხუ რე ბა.

ბა ტო ნო ვა ლე რი, ღვთის წყა ლო ბა, საქ მი­სად მი სიყ ვა რუ ლი და ინ ტე რე სი არ მოგ კლე­ბო დეთ, ღმერ თმა დიდ ხანს მოგ ცეთ ძა ლა და ენ ერ გია ჩვე ნი ქვეყ ნის ის ტო რი ული წარ სუ ლის წარ მო სა ჩე ნად, ხან გრძლი ვი სი ცოცხლე — თქვე ნი ახ ლობ ლე ბის იმ ედ ად.

ნეს ტან სუ ლა ვა

მკვლე ვა რი და პე და გო გიმა ლე გა დის დრო, თით ქოს გუ შინ იყო. უნ ივ­

ერ სი ტე ტი, სწავ ლა, სტუ დენ ტუ რი ცხოვ რე ბა. 40 წელ ზე მე ტი გა სუ ლა მას შემ დეგ. მა შინ გა ვი ცა ნი ვა ლე რი სი ლო გა ვა. ერ თთა ვად სულ მუ დამ საქ მი ანი, თა ვის სპე ცი ალ ობ აზე შეყ ვა­რე ბუ ლი ახ ალ გაზ რდა. ის ტო რი ის ფა კულ ტე ტი ცნო ბი ლი იყო მა ღა ლი დო ნის პრო ფე სორ­მას­წავ ლებ ლე ბით.

სის ტე მა ტუ რად იმ არ თე ბო და სა მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცი ები და ვა ლე რი სი ლო გა ვა ყო ველ­თვის მო ნა წი ლე ობ და სტუ დენ ტურ საქ მი ან ობ­აში და არ ჩე ული გზა დღემ დე არ შე უც ვლია. მან იმ თა ვით ვე მო იპ ოვა სე რი ოზ ული მხარ­და ჭე რა და ავ ტო რი ტე ტი. მის პი როვ ნე ბა ში ორ გა ნუ ლად შერ წყმუ ლი იყო თა ვა ზი ან ობა, და ინ ტე რე სე ბა და დი დი გა ტა ცე ბა თა ვი სი სპე ცი ალ ობ ისა, სა ზო გა დო და სა მეც ნი ერო საქ მი ან ობ აში

პრინ ცი პუ ლო ბა და მო ვა ლე ობ ის მა ღა ლი შეგ ნე ბა. “სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი აში” არ ის მრა ვა ლი სა კითხი, რო მელ თა კვლე ვაც დიდ ძა ლის ხმე ვას, კვა ლი ფი ცი ურ ცოდ ნას და თა­ვა უღ ებ ელ მუ შა ობ ას მო ითხოვს.

მის ნაშ რო მებ ში ყო ველ თვის ჩან და საკ­ვლე ვი სა კითხის ზუს ტი ცოდ ნა და ავ ტო რის პა სუ ხის მგებ ლო ბა სა ზო გა დო ებ ის წი ნა შე. მი სი სა მეც ნი ერო სტი ლი, მა ნე რა სა დაა და გამ ჭვირ ვა ლე. მას საკ ვლევ სა კითხში ღრმად ჩაწ ვდო მი სა და შე უმ ცდა რად შე ფა სე ბის უნ არი გა აჩ ნია. მის ყო ველ ნაშ რომს დაჰ ყვე ბა ერ ოვ­

ნუ ლი სი ამ აყე და წარ სუ ლი მემ კვიდ რე ობ ის უზ ადო სიყ ვა რუ ლი. მი სი სტი ლი, წე რის მა ნე რა მკითხვე ლი სათ ვის სა სი ამ ოვ ნოა და მი სა ღე ბი. ის ის ტო რი კო სია, მაგ რამ კარ გი ფი ლო ლო გიც და ენ ათ მეც ნი ერ იც.

უძ ვე ლე სი ქარ თუ ლი ლა პი და რუ ლი წარ წე­რე ბის გა შიფ ვრა და ამ ოკ ითხვა რა სიძ ნე ლეს უქ მნის მკვლე ვარს, ეს სა ყო ველ თა ოდ ცნო ბი­ლია, მაგ რამ მის თვის ეს ში ნა გა ნი მო წო დე ბაა და ად ვი ლად აღ წევს და სა ხულ მი ზანს.

ვა ლე რი სი ლო გა ვამ ამ ორ მო ცი წლის მან­ძილ ზე მრა ვა ლი სტა ტია და მო ნოგ რა ფია გა მო აქ ვეყ ნა, მან თა ვი სი მოღ ვა წე ობ ით ჩვე ნი ხალ ხის აზ როვ ნე ბის მა ტი ან ეში დი დი წვლი ლი შე იტ ანა და მკვლე ვარ თა შო რის სა თა ნა დო ად გი ლი და იკ ავა.

იგი და ჯილ დო ვე ბუ ლია ღირ სე ბის ორ დე ნი­თა და ექ ვთი მე თა ყა იშ ვი ლის პრე მი ით. ოცი წე ლია მოღ ვა წე ობს ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტეტ ში, არ ის შე სა ნიშ ნა ვი პი როვ­ნე ბა და სტუ დენ ტთა საყ ვა რე ლი პე და გო გი. მი სი ლექ ცი ები ყო ველ თვის გა აზ რე ბუ ლია და მსმე ნე ლამ დე დაყ ვა ნი ლი.

ვა ლე რი სი ლო გა ვა დღე საც ენ ერ გი ითაა სავ სე. ას წავ ლის, სწავ ლობს, იკ ვლევს და ამ­დიდ რებს ქარ თულ მეც ნი ერ ებ ას. ვუ სურ ვებთ დიდ ხანს სი ცოცხლეს და ნა ყო ფი ერ პე და გო გი­ურ და სა მეც ნი ერო მოღ ვა წე ობ ას. მიმ წუხ რის ჟა მი ჯერ ხომ შორ საა.

სერ გო მე ლი ქი ძე

ჭეშ მა რი ტი მეც ნი ერი და მა მუ ლიშ ვი ლითით ქოს გუ შინ იყო, რო ცა ჩვენ თან, მუ ზე უმ­

ში მობ რძან და ახ ალ გაზ რდა მკვლე ვა რი – ბა­ტო ნი ვა ლე რი სი ლო გა ვა და თა ვი სი მა ღა ლი პრო ფე სი ონ ალ იზ მით, ჭეშ მა რი ტი მეც ნი ერ ისა და მა მუ ლიშ ვი ლის თვი სე ბე ბით აღ ჭურ ვილ მა ყვე ლა ერ თად მოგ ვაქ ცია თა ვის “ტყვე ობ აში”.

ამ ას თა ნა ვე, პირ ვე ლი ვე შეხ ვედ რი დან იქ ცა იგი მუ ზე უმ ის თა ნამ შრო მელ თა მე­გობ რად და სა სურ ველ სტუმ რად. ეს ურ თი ერ თო ბე ბი კი უფ რო გან მტკიც­და გა სუ ლი სა უკ უნ ის 90­იან წლებ ში, რო ცა იგი ახ ლად ჩა მო ყა ლი ბე ბულ თსუ­ის მეს ხე თის ფი ლი ალ ში გად მო­ვი და სა მუ შა ოდ.

აქ ედ ან მო ყო ლე ბუ ლი, რო გორც უნ ივ ერ სი ტე ტის ფი ლი ალს, ისე სამ­ცხე­ჯა ვა ხე თის ის ტო რი ის მუ ზე უმ საც ამო უდ გა მხარ ში, მუ ზე უმ ელ თა საქ­მი ან ობ ას ერ თგვა რი ხიბ ლი შეს ძი ნა და მი ზან მი მარ თუ ლი გა ხა და. უკ ვე აქ ვე, ად გილ ზე, გვყავ და გა მოც დი ლი მეც ნი ერი­მკვლე ვა რი, რო მე ლიც ჩვენ­თვის სა ჭი რო კითხვებს უპ ას უხ ოდ არ ტო ვებ და.

წლე ბი მი დი ოდა, მუ ზე უმ ელ ებს გვე ამ აყ ებ ოდა და დღე საც გვე ამ აყ ება, რომ ჩვენს გვერ დით დგას ერ ოვ ნუ ლი მუხ ტით აღ სავ სე პრო ფე სო რი ვა ლე რი სი ლო გა ვა, რო მელ მაც ჩვენ თვალ წინ დი დი გარ ჯი თა და თავ და უზ ოგ ავი შრო მით თვალ სა ჩი ნო წარ მა ტე ბებს მი აღ წია ქარ თუ ლი წყა როთ მცოდ ნე ობ ითი და ის ტო რი ოგ რა ფი ული პრო ცე სე ბის კვლე ვის საქ მე ში, რო მელ თა შო რი საა ქარ თუ ლი ეპ იგ­რა ფი კის უძ ვირ ფა სე სი ძეგ ლი – კუ მურ დოს სა კა თედ რო ტაძ რის ეპ იგ რა ფი კა. ამ ას თა ნა ვე, ბა ტო ნი ვა ლე რის სა ხელ თა ნაა და კავ ში რე ბუ ლი სამ ცხე — ჯა ვა ხე თის ის ტო რი ული მუ ზე უმ ის ქარ თუ ლი ეპ იგ რა ფი კუ ლი ძეგ ლე ბის ექ სპო­ზი ცია და ამ ექ სპო ზი ცი ის გზამ კვლე ვის გა­მო ცე მა.

ბა ტო ნო ვა ლე რი, მინ და ვი სარ გებ ლო შე სა­ნიშ ნა ვი შემ თხვე ვით და გულ წრფე ლი მად ლო ბა მო გახ სე ნოთ იმ მხარ დგო მი სათ ვის, დახ მა რე­

ბი სა და ად ამი ან ური ურ თი ერ თო ბე ბი სათ ვის, რო მე ლიც ჩემ თვის, ჩვე ნი მუ ზე უმ ელ ებ ის თვის გა გი წე ვი ათ, მთე ლი ჩვე ნი მე გობ რო ბი სა და საქ მი ანი ურ თი ერ თო ბის გან მავ ლო ბა ში. ამ ას­თა ნა ვე, მინ და უღ რმე სი მად ლო ბა გა და გი ხა­დოთ იმ სი ამ ოვ ნე ბი სათ ვის, რო მელ საც თქვე ნი სა მეც ნი ერო გა მოკ ვლე ვე ბი გვა ნი ჭე ბენ, ხო ლო

ყო ველ ახ ალ თქვენს გა მო ცე მას დი დი მო უთ­მენ ლო ბით ვე ლით. თქვენ კარ გად იც ით თუ რა ძვირ ფა სი სა ჩუ ქა რია ის ინი ჩვენ თვის.

ბა ტო ნო ვა ლე რი, სამ ცხე – ჯა ვა ხე თის ის ტო­რი ის მუ ზე უმ ის ყვე ლა თა ნამ შრომ ლი დი დი პა­ტი ვის ცე მით გი ლო ცავთ იუბ ილ ეს. დღეგ რძე­ლო ბას და მზეგ რძე ლო ბას გი სურ ვებთ. თქვენ ჯერ კი დევ ბევ რი სათ ქმე ლი და სა კე თე ბე ლი გაქ ვთ. ამ იტ ომ აც დიდ ხანს, ძა ლი ან დიდ ხანს, ჯან მრთე ლო ბა და წარ მა ტე ბე ბი იყ ოს თქვე ნი თა ნამ გზავ რი.

მუ ზე უმ ელ თა სა ხე ლით –

ცი ური ლა ფა ჩი

კვლა ვაც შე მოქ მე დე ბით წარ მა ტე ბებს ვუ სურ ვებთ

ვა ლე რი სი ლო გა ვა გა მო ირ ჩე ვა თა ვი სი ფარ­თო შე მოქ მე დე ბი თი დი აპ აზ ონ ით. იგი მა ღა ლი რან გის პრო ფე სი ონ ალი წყა როთ მცოდ ნეა. ღრმად ფლობს პა ლე ოგ რა ფი ის, დიპ ლო მა­ტი კის, ტექ სტო ლო გი ის, კო დი კო ლო გი ის, არ­ქე ოლ ოგი ის, გე ნე ალ ოგი ის, ქრო ნო ლო გი ისა და ეპ იგ რა ფი კის სა კითხებს. ზედ მი წევ ნით იც ნობს მა თი კვლე ვის მე თო დო ლო გი ას და სა თა ნა დოდ იყ ენ ებს მას. სრუ ლი ად კა ნონ ზო­მი ერი იყო, რომ მის მა შრო მებ მა დი დი ექ ვთი მე თა ყა იშ ვი ლის სა ხე ლო ბის აკ ად ემი ური პრე მია და იმ სა ხუ რეს.

ვა ლე რი სი ლო გა ვას გა წე ული აქ ვს კო ლო სა­ლუ რი შრო მა სხვა დას ხვა სა ხის წე რი ლო ბი თი ძეგ ლე ბის შეს წავ ლის მიზ ნით და, შე სა ბა მი სად, გა დაწყვე ტი ლი აქ ვს რო გორც ზო გად მე თო დო­ლო გი ური, ისე კონ კრე ტუ ლი სა კითხე ბი.

მნიშ ვნე ლო ვა ნია ვა ლე რი სო ლო გა ვას მი ერ გა მო ცე მუ ლი “სვა ნე თის წე რი ლო ბი თი ძეგ ლე­ბის” ორი ტო მი. თა ვის თა ვად, სვა ნეთ თან და მის ის ტო რი ას თან და კავ ში რე ბუ ლი ყო ვე ლი პრობ ლე მის კვლე ვა მე ტად აქ ტუ ალ ურია. ორ­ტო მე ულ ის ღირ სე ბაა, რომ აქ თავ მოყ რი ლია დღემ დე ცნო ბი ლი ყვე ლა სვა ნუ რი სა ბუ თი, მო თავ სე ბუ ლი რო გორც ხელ ნა წე რი წიგ ნე ბის არ ში ებ ზე, ან თა ვი სუ ფალ გვერ დებ ზე, ისე ცალ კე ფურ ცლებ ზე და ხის გათ ლილ ჯო ხებ­ზე. მეც ნი ერი მნიშ ვნე ლო ვან ად გილს უთ მობს ხელ ნა წერ თა აღ წე რი ლო ბა სა და ცალ კე ული სა ბუ თე ბის და თა რი ღე ბას. ვა ლე რი სო ლო გა­ვა მარ თლაც ღრმად აან ალ იზ ებს და იყ ენ ებს პირ თა იდ ენ ტი ფი კა ცი ის ხერ ხს, რის თვი საც ად გენს მცი რე გე ნე ალ ოგი ურ ტა ბუ ლებს, აკ­ვირ დე ბა დიპ ლო მა ტი კურ ფორ მუ ლა თა ქრო­ნო ლო გი ურ მო ნა ცე მებს.

ვა ლე რი სი ლო გა ვამ არა ერ თი ქარ თუ ლი წყა რო შე ის წავ ლა და გა მო ამ ზე ურა. მნიშ­ვნე ლო ვა ნი ამ აგი დას დო ჟამ თა აღ მწერ ლის “ას წლო ვან მა ტი ან ეს”, რომ ლის ცალ კე ული დე ტა ლე ბი შე ის წავ ლა და, ვფიქ რობთ, სა მარ­თლი ანი დას კვნე ბი გა აკ ეთა წყა როს სწო რად წა კითხვის თვალ საზ რი სით. გან სა კუთ რე ბით მინ და აღ ვნიშ ნო ის ფაქ ტი, რომ ვა ლე რი სი­ლო გა ვამ ყუ რადღე ბა მი აქ ცია “ქარ თლის

ცხოვ რე ბის” ორ ფურ ცლი ან ფრაგ მენ ტს, რო­მე ლიც ხელ ნა წერ თა ცენ ტრის ფონ დში მი ხე­ილ თა მა რაშ ვი ლის ბიბ ლი ოთ ეკ იდ ან მოხ ვდა. ფრაგ მენ ტის ტექ სტი “ას წლო ვა ნი მა ტი ან ის”

ნაწყვე ტია, რო მელ შიც დე მეტ რე თავ და დე­ბუ ლის ის ტო რიაა გად მო ცე მუ ლი და ის ეთი ცნო ბე ბია მო ცე მუ ლი, რომ ლე ბიც “ას წლო ვა ნი მა ტი ან ის” სხვა ხელ ნა წე რებ ში არ მო იპ ოვ ება. სწო რედ ამ იტ ომ ჩვენ გა დავ წყვი ტეთ და ეს ნაწყვე ტი “ქარ თლის ცხოვ რე ბის” ახ ალ გა მო­ცე მა ში შე ვი ტა ნეთ.

სხვაც ბევ რის თქმა შე იძ ლე ბა ბა ტონ ვა ლე­რი ზე, მაგ რამ არც მკითხველ სა და არც იუბ­ილ არს აღ არ გა დავ ღლით.

65 წელს ვუ ლო ცავთ ვა ლე რი სი ლო გა ვას. მრა ვალ ჟა მი ერ ჯან მრთელ სი ცოცხლე სა და წარ მა ტე ბულ შე მოქ მე დე ბით საქ მი ან ობ ას ვუ­სურ ვებთ იუბ ილ არს.

რო ინ მეტ რე ვე ლი,აკ ად ემ იკ ოსი

გილოცავთ!ბა ტო ნი ვა ლე რი სი ლო გა ვას, რო გორც გა­

მო ჩე ნი ლი ის ტო რი კო სის სა ხე ლი, კარ გა დაა ცნო ბი ლი ქარ თულ სა მეც ნი ერო სა ზო გა დო­ებ ის ათ ვის.

დღეს სა ქარ თვე ლო ში თით ზე ჩა მო სათ ვლე­ლი ის ტო რი კო სია, ვი საც ის ტო რი კო სი ეთ ქმის. ერთ­ერ თი მათ გა ნი თქვენ ბრძან დე ბით, ბა ტო­ნო ვა ლე რი.

ბევ რი თბი ლი სიტყვა თქმუ ლა თქვენ ზე, ბევ­რი და წე რი ლა და არ ცერთ ნათ ქვამ სიტყვა ში იოტ ის ოდ ენა ეჭ ვს ვე რა ვინ ვერ შე იტ ანს. კი დევ უფ რო მეტს იმ სა ხუ რებთ და, იც ით, რა ტომ? მთე ლი თქვე ნი შეგ ნე ბუ ლი ცხოვ რე ბა ქარ თულ

ის ტო რი ოგ რა ფი ას მო ახ მა რეთ და უტყუ არი მეც ნი ერ ული ან ალ იზ ისა და დას კვნე ბის სა ფუძ­ველ ზე რე ალ ურ ის ტო რი ას წერთ.

ვინც კი თქვენს ნაშ რო მებს იც ნობს, ყვე ლა დაგ ვე თან ხმე ბა, რომ არ აფ ერი შე ლა მა ზე ბუ ლი მათ ში არაა, დი დად პრო დუქ ტი ული მეც ნი ერი ბრძან დე ბით და თქვე ნი თი თოეული სიტყვა აწ ონ ილ­და წო ნი ლია.

“ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” ცხოვ რე ბა ში, დღი დან მი სი პირ ვე ლი ნომ რის გა მოს ვლი სა, გან სა კუთ რე ბუ ლი წვლი ლი თქვენც მი გიძ­ღვით და ეს ძა ლი ან გვე ამ აყ ება, რომ ეს ოდ ენ დი დი მეც ნი ერი ჩვე ნი გა ზე თის ხში რი სტუ მა რი

ბრძან დე ბით. მარ ტო ის რად ღირს, ტაო­კლარ­ჯე თის ეპ არ ქი ებ ზე აკ ად ემი ურ დო ნე ზე თქვე ნი ვრცე ლი პუბ ლი კა ცი ები რომ და იბ ეჭ და და მკითხველ სა ზო გა დო ებ აზე წა რუშ ლე ლი შთა­ბეჭ დი ლე ბა მო ახ დი ნა. აღ არ ვამ ბობთ სხვა მრა ვალ ის ტო რი ულ ნარ კვევ ზე, რომ ლებ მაც არა ერ თხელ და ამ შვე ნა “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” ფურ ცლე ბი და გა ზე თის ავ ტო რი­ტე ტის ამ აღ ლე ბა ში გან სა კუთ რე ბუ ლი წვლი ლი შე იტ ანა. ცო ტამ თუ იც ის, თქვენ შე სა ნიშ ნა ვი მთარ გმნე ლიც რომ ბრძან დე ბით, მო ცა ლე ობ ის ჟამს კა ლა მი რომ გა გექ ცე ვათ და მშვე ნივ რად გად მო აქ არ თუ ლებთ საზღვარ გა რე თის კლა სი­კოს თა პო ეტ ურ ქმნი ლე ბებს.

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის”

მკითხვე ლე ბი ყო ველ თვის ინ ტე რე სით ელი ან თქვენს წე რი ლებ ს, პუბ ლი კა ცი ებს და გვჯე რა, რომ მო მა ვალ შიც კვლავ არა ერ თხელ გა ახ­არ ებთ მათ გუ ლებს. ჩვენ კი, ჩვე ნო ვა ლე რი, სუ ლი თა და გუ ლით კი დევ ერ თხელ გვინ და მო გი ლო ცოთ გა მორ ჩე ულ მკვლე ვარ სა და სამ შობ ლო ზე უს აზღვროდ შეყ ვა რე ბულ ად­ამი ანს საიუბილეო თა რი ღი, გი სურ ვოთ ერ­ის სამ სა ხურ ში, მი სი ჭეშ მა რი ტი ის ტო რი ის კვლე ვა ში კვლა ვაც მრა ვა ლი უძ ილო ღა მე გა გე ტა რე ბი ნოს, რა მე თუ, სწო რეთ თქვენ ნა ირი მეც ნი ერ ები უნ და იკ ვლევ დნენ ჩვე ნი წარ სუ ლის ფურ ცლებს.

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” რე დაქ ცია

ლიტერატურული მესხეთი6 2011 წელი, თებერვალი

გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბა - სა უკ უნ ის პრობ ლე მა

არ სე ბობს გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბის გა-მომ წვე ვი რამ დე ნი მე — ბუ ნებ რი ვი და ხე-ლოვ ნუ რი ფაქ ტო რი :

ად ამი ან ის ბუ ნე ბა ზე გაზ რდი ლი ზე მოქ-მე დე ბით გა მოწ ვე ული ფაქ ტო რი­დე და მი­წა ზე კლი მა ტი მუ დამ გა ნიც დი და ცვლი ლე­ბებს, რო მე ლიც გარ კვე ული კა ნონ ზო მი ერ­ებ ით ხდე ბო და. უკ ან ას კნელ ათ წლე ულ ებ ში ად ამი ან ის ბუ ნე ბა ზე ინ ტენ სი ური ჩა რე ვის გა მო გა იზ არ და სათ ბუ რის აირ ებ ის დაგ რო­ვე ბა დე და მი წის ატ მოს ფე რო ში. ამ აირ ებ­ში ძი რი თა დი ად გი ლი ნახ ში რორ ჟან გს უჭ­ირ ავს. აირ ებ ის დაგ რო ვე ბა კი გლო ბა ლურ

დათ ბო ბას უწყობს ხელს.მარ ტო 1980 წელს 100 მი ლი ონ ტო ნა ზე

მე ტი ნახ ში რორ ჟან გი (ძი რი თა დათ ფაბ რი კა – ქარ ხნე ბი დან გა მო ნა ბოლ ქვი) შეუერთდა დე და მი წის ატ მოს ფე როს. ეს უკ ან ას კნე ლი კი სათ ბუ რის ეფ ექ ტს უწყობს ხელს. სა შუ ალო გლო ბა ლუ რი ტემ პე რა ტუ რის 0.6 გრა დუს ცელ სი უს ამ დე გაზ რდამ ბო ლო 50 წლის მან­ძილ ზე ატ მოს ფე როს დათ ბო ბა, პო ლა რუ ლი ყი ნუ ლის დნო ბა და ზღვის დო ნის მო მა ტე ბა გა მო იწ ვია.

სათ ბუ რის ეფ ექ ტისათ ბუ რის ეფ ექ ტს ატმოსფეროს მი ერ

დედამიწის ინფრაწითელი გამოსხივების და­ჭე რის შე დე გად დე და მი წის ზე და პი რის გათ­

ბო ბის პრო ცესს უწ ოდ ებ ენ. ეს და სა ხე ლე ბა მომ დი ნა რე ობს არ ას წო რი ან ალ ოგი იდ ან სათ ბურ თან, რომ ლის შიგ ნით ჰა ერი თბი ლია, გა რეთ კი — ცი ვი. სი ნამ დვი ლე ში სათ ბუ რის ეფ ექ ტს სათბურთან სა ერ თო ცო ტა აქ ვს. სათ ბუ რის ეფ ექ ტი 1824 წელს იოზ ეფ ფუ რი­ემ აღ მო აჩ ინა, 1896 წელს კი სვან ტე არ ენი­უს მა რა ოდ ენ ობ რი ვად შე ის წავ ლა. სათ ბუ რის ეფ ექ ტის გა რე შე დე და მი წის ზე და პი რი დღე­ვან დელ თან შე და რე ბით 33 გრადუსით უფ რო ცი ვი იქ ნე ბო და. ით ვლე ბა, რომ მე­20 სა უკ­უნ ეში დე და მი წის კლი მა ტის გლობალური დათბობა ატ მოს ფე რო ში სათ ბუ რის ეფ ექ ტის მქო ნე აირ ებ ის კონ ცენ ტრა ცი ის ზრდი თაა გა მოწ ვე ული. დე და მი წა უწყვე ტად იღ ებს ენ­ერ გი ას მზის გა მოს ხი ვე ბის სა ხით. ამ ენ ერ­გი ის 30%­ს დე და მი წა ირეკლავს, 70%–ს კი შთან თქავს, რაც ხმე ლე თის, ატ მოს ფე როს და ოკეანის გაცხე ლე ბას იწ ვევს. თა ვის მხრივ ცხე ლი სხე ულ ები თბურ ენ ერ გი ას ას ხი ვე ბენ. დე და მი წის ტემ პე რა ტუ რის სტა ბი ლუ რო ბა მის მი ერ მზის გა მოს ხი ვე ბის შთან თქმა სა და თბუ რი ენ ერ გი ის გა მოს ხი ვე ბას შო რის დამ­ყა რე ბუ ლი ზუს ტი ბა ლან სით აიხ სნე ბა.

მზის ხი ლუ ლი გა მოს ხი ვე ბა ძი რი თა დად დე და მი წის ზე და პი რის მი ერ შთა ინ თქმე­ბა. ინ ფრა წი თელ სხი ვებს კი დე და მი წი დან კოსმოსში ძი რი თა დად ატ მოს ფე როს ზე და ფე ნე ბი ას ხი ვებს. ამ ის მი ზე ზი იმ აშია, რომ დე და მი წის ზე და პი რის მი ერ გა მოს ხი ვე ბუ ლი ინ ფრა წი თე ლი ფოტონების უდ იდ ეს ნა წილს ატ მოს ფე რო ში არ სე ბუ ლი სათბურის აირები და ღრუბლები “იჭ ერ ენ” და ის ინი კოს მოს ში მხო ლოდ ამ უკ ან ას კნელ თა მი ერ ხე ლა ხა ლი გა მოს ხი ვე ბის შე დე გად შე იძ ლე ბა მოხ ვდნენ. გამ თბა რი ატ მოს ფე როს გა მოს ხი ვე ბის ნა წი­ლი კვლავ დე და მი წის ზე და პირს უბ რუნ დე ბა და უფ რო მე ტად ათ ბობს მას. მე ტად გამ თბა­რი ზე და პი რი უფ რო მეტ სით ბოს ას ხი ვებს ატ მოს ფე რო ში; გამ თბა რი ატ მოს ფე რო ას ევე მეტ სით ბოს უბ რუ ნებს დე და მი წის ზე და პირს.

აღ წე რი ლი სქე მა არ ით ვა ლის წი ნებს იმ­ას, რომ ატ მოს ფე რო ში ენ ერ გია ჰა ერ ის მა­

სე ბის გა და ად გი ლე ბა სა და წყლის აორ თქლე­ბა­კონ დენ სა ცი აზ ეც იხ არ ჯე ბა. გარ და ამ ისა, დე და მი წის ზე და პი რის სა შუ ალო ტემ პე რა­ტუ რა და მო კი დე ბუ ლია აგ რეთ ვე ატ მოს ფე­რო ში ღრუბ ლე ბის რა ოდ ენ ობ ასა და სიმ­კვრი ვე ზე, ატ მოს ფე როს გამ ჭვირ ვა ლო ბა ზე და დე და მი წის მი ერ სი ნათ ლის არ ეკ ვლის უნ არ ზე (ალბედოზე). თუმ ცა ეს მოვ ლე ნე ბი აღ წე რილ სუ რათს არ სე ბი თად არ ცვლის.

ატ მოს ფე როს იმ კომ პო ნენ ტებს (აირ­ებს), რომ ლე ბიც თბურ (ინ ფრა წი თელ) გა­მოს ხი ვე ბას იჭ ერ ენ, “სათ ბუ რის აირ ებს” უწ­ოდ ებ ენ. დე და მი წის ატ ოს ფე რო ძი რი თა დად

ჟან გბა დის და აზ ოტ ის აირ ებ ის გან შედ გე ბა, რომ ლე ბიც სათ ბუ რის აირ ებს არ გა ნე კუთ­ვნე ბა. სათ ბუ რის ეფ ექ ტს ატ მოს ფე როს სხვა და ნა მა ტე ბი იწ ვე ვენ. თბუ რი გა მოს ხი ვე ბის ძი რი თა დი შთან მთქმე ლე ბი დე და მი წის ატ­მოს ფე რო ში არი ან: წყლის ორთქლი (H2O), ნახშირორჟანგი (CO2) და ოზონი (O3). მნიშ­ვნე ლო ვა ნი შთან თქმის უნ არი აქ ვთ აგ რეთ­ვე მეთანს (CH4), აზოტისჟანგს (NO2)და ქლორფტორნახშირწყალბადებს, თუმ ცა მა­თი კონ ცენ ტრა ცია ატ მოს ფე რო ში ნაკ ლე ბია.

მზი სა და მთვა რის მოქ მე დე ბით დე და მი-წის ბრუნ ვის ღერ ძი გა ნიც დის პრე ცე სი ულ და ნუ ტა ცი ურ მოძ რა ობ ას.

დე და მი წის ბრუნ ვის ღერ ძის პრე ცე სი-ული მოძ რა ობა. პრე ცე სი ის გა მო დე და მი წის ბრუნ ვის ღერ ძი იც ვლის მი მარ თუ ლე ბას და მა შა სა და მე სამ ყა როს პო ლუ სის წერ ტი ლი გა და ინ აც ვლებს ცის სფე რო ზე. პო ლუ სის წერ ტი ლის ტრა ექ ტო რია ცა ზე წარ მო ად­გენს წრე წირს, რომ ლის ცენ ტრი ეკ ლიპ ტი კის (მზის ხი ლუ ლი წლი ური გზა ვარ სკვლა ვე ბის მი მართ) პო ლუს შია, სამ ყა როს პო ლუ სი ერ­თი სრუ ლი წრე წი რის შე მო წა რეს ან დო მებს და ახ ლო ებ ით 26 ათ ას წე ლი წადს. ამ პე რი ოდ­ის პლა ტო ნის წე ლი წადს უწ ოდ ებ ენ.

დე და მი წის ბრუნ ვის ღერ ძის ნუ ტა ცი ური მოძ რა ობა. დღეს იგი დახ რი ლია 23.05 –ით, ხო ლო იც ვლე ბა 220.1­ დან 240.5­ მდე (41 ათ­ასი წლის პე რი ოდ ით).

დე და მი წის მზის გარ შე მო მოქ ცე ვის ორ-ბი ტის ექ სცენ ტრი სი ტე ტი იც ვლე ბა პე რი ოდ­ულ ად და ახ ლო ებ ით 93 000 წლის გან მავ ლო­ბა ში.

დე და მი წის არ სე ბო ბის ის ტო რი აში მრავ-ლა დაა დი დი მე ტე ორ იტ ებ ისა და კო მე ტე ბის შე ჯა ხე ბის ფაქ ტე ბი დე და მი წას თან.აგ რეთ-ვე გა სათ ვა ლის წი ნე ბე ლია მი წის ძვე რე ბით გა მოწ ვე ული დე და მი წის ღერ ძის დახ რის ცვლი ლე ბე ბი.

მზის (მას თან ერ თად დე და მი წის) გა ლაქ-ტი კის ცენ ტრის გარ შე მო მოქ ცე ვით გა მოწ-ვე ული ეფ ექ ტი (ერ თი გარ სმოქ ცე ვის პე რი-ოდი და ახ ლო ებ ით 225 მი ლი ონი წე ლია, ამ ის გა მო მზე და მას თან ერ თად დე და მი წა ჩვე ნი გა ლაქ ტი კის სივ რცის გაზ-მტვერ ვა ნი აირ ის სხვა დას ხვა სიმ კვრი ვის ღრუ ბელს გა დის).

გარ და აღ ნიშ ნუ ლი სა, ამ ას ემ ატ ება მზის აქ ტი ვო ბის დი დი და მცი რე — 6000, 2300,

210, 87, 22 და 11 წლი ანი პე რი ოდ ები.ყო ვე ლი ვე ზე მოთ თქმუ ლი იწ ვევს დე და-

მი წა ზე მო ნაც ვლე ობ ით გლო ბა ლურ დათ ბო-ბა სა და გამ ყინ ვა რე ბას.

შე დე გე ბი — გლო ბა ლუ რი ტემ პე რა ტუ­რის ზრდის შე დე გად გულ­სის ხლძარ ღვთა, ნევ რო ლო გი ური, ფილ ტვე ბის და სა წარ მოო და ავ ად ებ ებ ის ზრდა და ფიქ სირ და. გლო ბა­ლუ რი დათ ბო ბა და სა შუ ალო ტემ პე რა ტუ­რის ზრდა ჩვე ნი ჯან მრთე ლო ბი სათ ვის სე რი­ოზ ულ საფ რთხეს წარ მო ად გენს. კლი მა ტის ცვლი ლე ბა ხელს უწყობს გარ კვე ული ინ ფექ­ცი ური და ავ ად ებ ებ ის გავ რცე ლე ბას.

თა ნა მედ რო ვე კვლე ვე ბის შე დე გად ნიუ­იორ კის უნ ივ ერ სი ტე ტის მე დი ცი ნის სკო ლის მეც ნი ერ ებ მა აღ ნიშ ნეს, რომ გლო ბა ლუ რი ტემ პე რა ტუ რის მუდ მი ვი ზრდა სიკ ვდი ლი ან­ობ ასა და და ავ ად ებ ებ ის გაზ რდას იწ ვევს. ეს ფე ნო მე ნი არ სე ბუ ლი ეკ ოს ის ტე მის ცვლი ლე­ბებ სა და ჩვე ნი ჯან მრთე ლო ბის თვის პირ და­პირ საფ რთხეს წარ მო ად გენს..

მა თი პროგ ნო ზით კლი მა ტუ რი ცვლი ლე­ბე ბის ფონ ზე გა იზ რდე ბა ბუ ნებ რი ვი კა ტას­ტრო ფე ბის რა ოდ ენ ობ აც. სა შუ ალო გლო­ბა ლუ რი ტემ პე რა ტუ რის ზრდის შე დე გად ტრო პი კუ ლი ზო ნე ბის რა ოდ ენ ობა შემ ცირ­

დე ბა, რაც თა ვის მხრივ მცე ნა რე ული სა ფა­რის ცვლი ლე ბა საც გა მო იწ ვეს.

გარ კვე ული მიკ რო­ორ გა ნიზ მე ბის ცხოვ­რე ბის ციკ ლი კლი მა ტის დათ ბო ბას თან ერ­თად შე იც ვლე ბა. მო სა ლოდ ნე ლია კო ღო­ებ ისა და მღრღნე ლე ბის მი ერ გა და ტა ნი ლი და ავ ად ებ ებ ის უფ რო ფარ თო გავ რცე ლე ბაც. ჩვენ ვერ გა მოვ რიცხავთ იმ ის ალ ბა თო ბას, რომ ერთ დროს ეფ ექ ტუ რად აღ მოფხვრი ლი და ავ ად ებ ები ის ევ არ იჩ ენ ენ თავს.

ატ მოს ფე რო ში ოზ ონ ის შემ ცი რე ბა ინ­ფექ ცი ებ ის მი მართ მგრძნო ბი არ ობ ის მო­მა ტე ბას უკ ავ შირ დე ბა. გლო ბა ლურ მა დათ­ბო ბამ შე საძ ლოა მიკ რო­ორ გა ნიზ მე ბი სა და ბაქ ტე რი ებ ის პო პუ ლი აცი ის ზრდამ დე მიგ­ვიყ ვა ნოს. ამ ორი ფე ნო მე ნის კომ ბი ნა ცია ინ­ფექ ცი ის ზრდას გა მო იწ ვევს.

გა რე მოს სე რი ოზ ულ ზი ანს თვით ად ამი­ან ები აყ ენ ებ ენ. ოზ ონ ის შემ ცი რე ბა და გლო­ბა ლუ რი ტემ პე რა ტუ რის ზრდა, სამ წუ ხა­როდ, მუდ მივ ფე ნო მენს წარ მო ად გენს. მა თი ბი ოლ ოგი ური ეფ ექ ტის გათ ვლა შე უძ ლე ბე­ლია ნე გა ტი ურ შე დე გებს შე უძ ლია კა ცობ რი­ობ ას სა ვა ლა ლო შე დე გე ბი მოუტა ნოს.

კლი მა ტის ცვლი ლე ბის სამ თავ რო ბათ შო­რი სი ექ სპერ ტთა ჯგუ ფის მო ნა ცე მე ბით სით­ბუ რი გა ზე ბის მზარ დი კონ ცენ ტრა ცი ის გა მო მე­20 სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხე ვარ ში ტემ პე რა­ტუ რემ 0,60 C­ით მო იმ ატა, ხო ლო 21 სა უკ უნ­ის გან მავ ლო ბა ში ტემ პე რა ტუ რის ცვლი ლე ბა 1,10 C დან 6,40 C­მდე არ ის მო სა ლოდ ნე ლი, რაც თა ვის მხრივ, შე სა ბა მი სად, წლი ური სა­შუ ალო ნა ლე ქე ბის რა ოდ ენ ობ აზ ეც აის ახ ება, აგ რეთ ვე უკ ან ას კნე ლი 30 წლის გან მავ ლო ბა­ში მსოფ ლი ოში ბუ ნებ რი ვი კა ტას ტრო ფე ბის სიხ ში რე გა სამ მა გე ბუ ლია, რაც უმ თავ რე სად კლი მა ტის ცვლი ლე ბი თაა გა მოწ ვე ული.

აღ ნიშ ნულს ემ ატ ება სხვა დას ხვა და ნიშ­ნუ ლე ბის კოს მო სუ რი ხო მალ დე ბის მომ რავ­ლე ბა კოს მო სურ სივ რცე ში, მოძ ვე ლე ბუ ლი კოს მო სუ რი ხო მალ დე ბის მი ერ ახ ლო კოს­მო სუ რი სივ რცის და ჭუჭყი ან ება, რო მე ლიც უარ ყო ფი თად მოქ მე დებს ოზ ონ ის დამ ცავ შრე ზე.

კლი მა ტის ცვლი ლე ბა საგ რძნობ ლად აის ახ ება ჩვენს ცხოვ რე ბა ზე, გა მოთ ვლე ბის თა ნახ მად სა უკ უნ ის ბო ლო სათ ვის სა ქარ­თვე ლო ში ნა ვა რა უდ ევია წლი ური სა შუ ალო ტემ პე რა ტუ რის მაქ სი მუმ 50.2­ მდე მო მა­

ტე ბა (მთე ლი პლა ნე ტი სათ ვის კი მაქ სი მუმ 60.4 გრა დუ სით. აღ ნიშ ნულ სხვა ობ ას გა ნა­პი რო ბებს ტყის მა სი ვე ბი, რომ ლე ბიც ჯერ კი დევ არ ის სა ქარ თვე ლო ში და რო მელ საც გაფ რთხი ლე ბა სჭირ დე ბა!) ეს კი გა ზაფხულ­ზაფხუ ლის პე რი ოდ ში სა ქარ თვე ლოს ტე რი­ტო რი აზე გვალ ვე ბის გახ ში რე ბას გუ ლის­ხმობს. ზაფხუ ლის პე რი ოდ ში ტემ პე რა ტუ­რის მკვეთრ მა ტე ბას მი სი მკვეთ რი და ცე მა ჩა ან აც ვლებს ზამ თარ ში, ანუ წლი ური სა შუ­ალო ტემ პე რა ტუ რის მა ტე ბის ტენ დენ ცია სი ნამ დვი ლე ში გვალ ვი ანი ცხე ლი ზაფხუ ლი­სა და ცი ვი, ნა ლე ქე ბით მდი და რი ზამ თრის დად გო მა ში აის ახ ება.

სა ერ თა შო რი სო ორ გა ნი ზა ცია “Global Humanitarian Forum”­მა გა მო აქ ვეყ ნა დას­კვნა, რო მელ შიც გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბის მსხვერ პლთა რა ოდ ენ ობაა და სა ხე ლე ბუ ლი. ამ ის შე სა ხებ “New Scientist”­ი წერს. მკვლე­ვარ თა მო ნა ცე მე ბით, ამ ჟა მათ გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბის გა მო მსოფ ლი ოში ყო ველ წლი­ურ ად და ახ ლო ებ ით 300 ათ ასი ად ამი ანი იღ­უპ ება, საქ მე იმ აშია, რომ კლი მა ტის ცვლა ბუ ნებ რი ვი სტი ქი ური მოვ ლე ნე ბის რა ოდ­ენ ობ ის ზრდას იწ ვევს, ის ეთ ის, რო გო რი­ცაა გვალ ვა და წყალ დი დო ბა. ამ ას გარ და ცვა ლე ბა დი კლი მა ტი გავ ლე ნას ახ დენს გან­

ვი თა რე ბუ ლი ქვეყ ნე ბის მსოფ ლიო მე ურ ნე­ობ აზ ეც, რა საც შიმ ში ლო ბამ დე მივ ყა ვართ. “Global Humanitarian Forum”­ის მო ნა ცე მე ბით, სიკ ვდი ლი ან ობ ის დი დი ნა წი ლი (90%­ი) გან ვი­თა რე ბულ ქვეყ ნებ ზე მო დის. მეც ნი ერ ები ვა რა­უდ ობ ენ, რომ თუ დი ნა მი კა არ შე იც ვა ლა 2030 წლი სათ ვის, დათ ბო ბის მსხვერ პლთა რა ოდ ენ­ობა ყო ველ წლი ურ ად 500 ათ ას ამ დე გა იზ რდე­ბა. ზო გი ერ თი მკვლე ვა რის აზ რით, თუ გლო­ბა ლუ რი დათ ბო ბის აღ ნიშ ნუ ლი ტემ პი უც ვლე­ლი დარ ჩა 2300 წლი სათ ვის ტემ პე რა ტუ რა 12 გრა დუ სით გა იზ რდე ბა, ახ ლან დე ლი ხმე ლე თის 40% ­ს წყა ლი და ფა რავს და და ნარ ჩე ნი ხმე ლე­თის რე სურ სე ბი მა ლე ამო იწ ურ ება (დე და მა წა ფაქ ტობ რი ვად ად ამი ან ებ ის საცხოვ რი სად აღ­არ გა მოდ გე ბა).

ქვე მოთ წარ მოდ გე ნილ სუ რა თებ ზე ნაჩ ვე­ნე ბია ის უარ ყო ფი თი შე დე გე ბი, რაც უკ ვე ახ­ლავს ან უახ ლო ეს მო მა ვალ შია მო სა ლოდ ნე ლი გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბი სა გან (ყი ნუ ლო ვა ნი სა­ფა რის შემ ცი რე ბა, წყალ ში ჩა ძი რუ ლი ქა ლა ქი).

შე ჩე რე ბის გზე ბი — 1997 წლის დე კემ­ბერ ში იაპ ონი აში (კი ოტო) გლო ბა ლურ დათ­ბო ბას თან და კავ ში ერ ებ ით 160­ ზე მე ტი სა­ხელ მწი ფოს ხელ მძღვა ნე ლე ბი შე იკ რიბ ნენ და მი იღ ეს კონ ვენ ცია. რომ ლის თა ნახ მა დაც ნახ ში რორ ჟან გით ატ მოს ფე როს და ბინ ძუ რე­ბა უნ და შე ამ ცი რონ : იაპ ონი ამ 6%­ით, ამ­ერ იკ ამ 7%­ით და ევ რო პის სა ხელ მწი ფო ებ მა 8%­ით.

აღ ნიშ ნუ ლი პრობ ლე მის შე სა ჩე რებ ლად შექ მნი ლია რო გორც მსოფ ლი ოში, ისე სა­ქარ თვლო ში სხვა დას ხვა სამ თავ რო ბო და არ ას ამ თავ რო ბო ორ გა ნი ზა ცი ები. კერ ძოდ, სა ქარ თვე ლო ში ას ეთი ორ გა ნი ზა ცია არ ის­ www.climate.cenn.org მი სა მარ თზე.

აღ ნიშ ნუ ლი ორ გა ნი ზა ცი ები იძ ლე ვი ან ას ეთ რე კო მენ და ცი ებს: თუ აუც ილ ებ ლო ბით არაა გა მოწ ვე ული ვი არ ოთ არა სა კუ თა რი ავ ტოტ რან სპორ ტით, არ ამ ედ ფე ხით, ვე ლო­სი პე დით, სა ერ თო ტრან სპორ ტით, რო ცა სა­ჭეს თან ვართ სა ცო ბის დროს, გა მოვ რთოთ ძრა ვი, ძი რი თა დად ვი სარ გებ ლოთ მზის, წყლი სა და ქა რის ენ ერ გი ით.

წამ ზო მი ჩარ თუ ლია – ყვე ლა ჩვენ გან­ზეა და მო კი დე ბუ ლი გლო ბა ლუ რი დათ ბო ბის შე ჩე რე ბა, ამ ის ათ ვის ვინც თავს გა მო იჩ ენს ბუ ნე ბის მი მართ რა იმე და დე ბი თი ფორ მით ჩა რე ვის შემ თხვე ვა ში (იგ ულ ის ხმე ბა ხე ებ ის

დარ გვა, და სუფ თა ვე ბა და სხვა) ას ეთ ები და­ჯილ დოვ დე ბი ან სპე ცი ალ ური სა ჩუქ რე ბით, რომ ლებ მაც www.climate.cenn.org მი სა მარ­თზე უნ და გაგ ზავ ნონ ვი დეო ან ფო ტო მა სა­ლა, იმ ის დას ტუ რად თუ რო გორ გა მო იყ ურ­ებ ოდა ბუ ნე ბა მო ცე მულ ლო კა ლურ უბ ან ში და რო გორ შე იც ვა ლა იგი მა თი სა სი კე თოდ ჩა რე ვის შემ დეგ.

რე ვაზ ჭიღ ლა ძე, სა ქარ თველოს ეკ ოლ ოგი ურ

მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის აკ ად ემ იკ ოს – მდი ვა ნი

2011 წელი, თებერვალი 7ლიტერატურული მესხეთი

ცი ური ლა ფა ჩი

მე ფის მთავ რო ბის კა რი ერ ის ტი და რუ სი­ფი კა ტო რი მო ხე ლე ნი, რომ ლებ მაც არც იც­ოდ ნენ და არც სურ დათ სცოდ ნო დათ სა ქარ­თვე ლოს მრა ვალ სა უკ უნ ოვ ანი კულ ტუ რა და გა ნათ ლე ბა, ქარ თველ ხალ ხს უკ ულ ტუ რო ბას აბ რა ლებ დნენ და თავს “სა ქარ თვე ლო ში გა­

ნათ ლე ბის პირ ვე ლი სხი ვე ბის შე მომ ტა ნად” სთვლიდ ნენ. ამ თვალ საზ რი სით გააუქმეს ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი სას წავ ლებ ლე ბი და რუ სუ ლი სკო ლე ბის და არ სე ბას შე უდ გნენ (სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის ნარ კვე ვე ბი, თბ., 1970, გვ.812). ქარ თვე ლი გან მა ნათ ლებ ლე­ბის ის პლე ადა, რო მელ თა პე და გო გი ური შე ხე დუ ლე ბა ნი მიზ ნად ის­ახ ავ დნენ მძი მე ის ტო რი­ული პი რო ბე ბის შე დე გე ბის ლიკ ვი და ცი ას, სა ერ თოდ, კულ ტუ რის დარ გში და, კერ­ძოდ, გა ნათ ლე ბის საქ მე ში, მუხ ლჩა უხ რე ლად იღ ვწო და და XIX­XX სა უკ უნ ის მიჯ­ნა ზე გარ კვე ულ შე დე გებს მი აღ წია (სვი მონ გამ სა ხურ­დია, “სწავ ლა­გა ნათ ლე ბა ძველ სა ქარ თვე ლო ში,” თბ., 1975წ., გვ.196).

ამ პე რი ოდ ის სა ქარ თვე­ლო ში არ სე ბულ სას წავ ლებ­ლებ ში ქალ თა რა ოდ ენ ობა შე სამ ჩნე ვად მცი რე იყო. ქარ თველ ქალ თა უმ ეტ ეს­ობა ძვე ლი ჩვე ულ ებ ის ამ ებრ ჯერ კი დევ კერ ძო სკო­ლებ ში ან ოჯ ახ ებ ში იძ ენ და ცოდ ნას. ამ პრობ ლე მის გა­მოს წო რე ბის მიზ ნით 1864 წელს თბი ლის ში და არ სდა “წმ. ნი ნოს სა ხე ლო ბის საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო ება”, რომ ლის მი ზა ნიც იყო ხელ­მოკ ლე ოჯ ახ ის ქა ლიშ ვილ თა გა სათ ვით ცნო­ბი ერ ებ ლად ამი ერ კავ კა სი ის სხვა დას ხვა ქა ლაქ ში სას წავ ლებ ლის და არ სე ბა (ნ.სუ და ძე, “სო ცი ალ ური ვი თა რე ბა და სა გან მა ნათ ლებ-ლო სა კითხე ბი XIX სა უკ უნ ის სამ ცხე-ჯა ვა-ხეთ ში,” თბ., 1998. გვ.95).

ამ საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო ებ ამ 1865­1866 წლებ ში გახ სნა ხუ თი “ელ ემ ენ ტა რუ ლი სკო ლა”, სა დაც 13­18 წლის გო გო ნებს ღე­ბუ ლობ დნენ. ამ ავე სა ზო გა დო ებ ის სას წავ­ლებ ლე ბი თით ქმის ყო ველ წლი ურ ად იხ სნე­ბო და სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა მხა რე ში: ქუ თა ის ში, გორ ში, თე ლავ ში, ბა თუმ ში, სა დაც ძი რი თა დ სას წავ ლო საგ ნე ბად ით ვლე ბო და წე რა­კითხვა რუ სულ და მშობ ლი ურ ენ აზე, საღ ვთო რჯუ ლი, არ ით მე ტი კა და ხელ საქ მე (იქ ვე).

უნ და აღ ინ იშ ნოს ის გა რე მო ებ აც, რომ 1870 წელს გე ნე რალ მ. მუს ხე ლიშ ვი ლის მე უღ ლემ, ახ ალ გაზ რდა ქალ ბა ტონ მა – ანა ღო ღო ბე რი­ძემ ახ ალ ცი ხე ში შე ად გი ნა “საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო ება”, რომ ლის წევ რე ბი ძი რი თა­დად ად გი ლობ რი ვი სამ ხედ რო და სა ქა ლა ქო უწყე ბის მო ხე ლე ნი და მა თი ოჯ ახ ის წევ რე ბი იყ ვნენ. სა ზო გა დო ებ ის მი ზა ნი იყო გა მო ეძ­ებ ნა სა შუ ალ ება და გა ეხ სნა ზე მოხ სე ნე ბუ ლი სას წავ ლებ ლე ბი სა გან გან სხვა ვე ბუ ლი უფ­ასო სას წავ ლე ბე ლი ქარ თვე ლი ქა ლე ბი სათ­ვის, დე და ენ აზე ელ ემ ენ ტა რუ ლი გა ნათ ლე­ბის მი სა ღე ბად და ქა ლი სათ ვის აუც ილ ებ ელი ხელ საქ მის შე სას წავ ლად (ი.გო გე ბაშ ვი ლი, ტ. IV, თბ., 1955, გვ.392).

ამ რი გად, სას წავ ლე ბე ლი 1878 წლის 4 აპ­რილს გა იხ ნა და თორ მე ტი მოს წავ ლი სათ ვის გამ ზა დე ბულ საქ ველ მოქ მე დო სა ქა ლე ბო სკო ლა ში 90 ქა ლი გა მოცხად და. ამ ამ ბის მომ სწრე იაკ ობ გო გე ბაშ ვი ლი “ქალ თა უფ ასო სკო ლის გახ სნას” ახ ალ ცი ხე ში ცის კრის ამ ოს­ვლას ად არ ებ და (გაზ., “დრო ება,”1972., №25).

ქალ თა სას წავ ლებ ლის უზ რუნ ველ სა ყო­ფად, თით ქმის ყო ველ დღი ურ ად იმ ატა შე­მო წი რუ ლო ბებ მა და საქ ველ მოქ მე დო სა ზო­გა დო ებ ამ აც დიდ წარ მა ტე ბებს მი აღ წია. ამ

მიზ ნით, თვით სას წავ ლე ბელ შიც ტარ დე ბო და ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ები, იდ გმე ბო და თე ატ რა ლი ზი რე ბუ ლი წარ მოდ გე ნე ბი და სპექ ტაკ ლე ბი, იყ იდ ებ ოდა მოს წავ ლე ქალ თა მი ერ დამ ზა დე ბუ ლი ხელ საქ მის ნი მუ შე ბი (ნ.სუ და ძე, დას. ლიტ., გვ.98) და სხვა.

1875 წელს ანა მუს ხე ლიშ ვი ლის მე უღ ლე რუ სეთ ში გა იწ ვი ეს და ამ მი ზე ზით იგი ტო­ვებს სას წავ ლე ბელს. გარ კვე ულ პე რი ოდ ში სკო ლას ხელ მძღვა ნე ლობ და ჯერ გა მომ ძი­

ებ ელი ბა ტო ნი სულ ხა ნო ვი (სულ ხა ნიშ ვი ლი), შემ დეგ მაზ რის უფ რო სი პავ ლო ვი და მა რი ამ გრი გო ლის ას ული გამ რე კე ლი (ნ.ბე რი ძე, “ქალ თა სწავ ლა-გა ნათ ლე ბის მდგო მა რე ობა XIX სა უკ უნ ის სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლო ში,” კრ. თბ., 2009, გვ.246).

1900 წელს “საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო­

ებ ის” ქალ თა სკო ლის გამ გედ ინ იშ ნე ბა ცნო­ბი ლი ის ტო რი კო სი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე ალ ექ სან დრე ყიფ ში ძე (ფრო ნე ლი). მი სი გამ­გებ ლო ბის დროს კვლავ მოხ და სე რი ოზ ული ძვრე ბი ქალ თა სკო ლის ის ტო რი აში.

ალ. ყიფ ში ძე იმ თა ვით ვე მო ახ სე ნებ და ილ. ჭავ ჭა ვა ძეს “... ეს სკო ლა ერ თა დერ თი ზღუ დეა აქა ური გამ ქრა ლი ქარ თვე ლე ბი სა. სირ ცხვი ლია, მან და ური ღო ნი ერი ქარ თვე­ლე ბი სა, რომ ხელს არ გვიწ ვდი ან. თქვენ უნ და დაგ ვეხ მა როთ ამ მხრივ.” (კ.კე კე ლი ძის სა ხე ლო ბის ხელ ნა წერ თა ინ სტ. №517).

ილია ჭავ ჭა ვა ძის მი თი თე ბით სა თა ვა დაზ­ნა ურო ბან კმა ალ. ყიფ ში ძის მი ერ მოთხოვ­ნი ლი 200 მან­ის ნაც ვლად სკო ლას 300 მა ნე თი გა და ურ იცხა. ბან კის წევ რებ მა: ნ. ღო ღო ბე რი ძემ 20 მან. ა. სულ ხა ნიშ ვილ მა 130 მან. (საქ ველ მოქ მე დო კონ ცერ ტის თან ხა) და ა.შ. ამ დროს სკო ლას უკ ვე სა კუ თა რი შე ნო­ბა ჰქონ და, რო მელ ზე დაც საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო ებ ას 5 253 მან. 35 კაპ. ჰქონ და და ხარ ჯუ ლი. გა ნახ ლე ბულ სკო ლა ში 1902 წელს უკ ვე 120 მოს წავ ლე ქა ლი სწავ ლობ და (ნ.სუ და ძე, დას. ლიტ. გვ.99). მი უხ ედ ავ ად ამ ისა ალ. ყიფ ში ძე წერ და — “ახ ალ ცი ხის სა ქა ლე ბო სკო ლა წა რუ ხოც ვე ლი ძეგ ლია გან სვე ნე ბუ ლის ანა ბე სა რი ონ ის ას ულ ღო­ღო ბე რი ძე­მუს ხე ლიშ ვი ლი სა. ამ სკო ლის მაც ქე რალს გა აკ ვირ ვებს და გააოცებს, რო­გორ გა ით ვა ლის წი ნა გან სვე ნე ბულ მა ან ამ, თუ რა მნიშ ვნე ლო ბა ექ მნე ბო და სკო ლას მეს ხე თი სათ ვის, სა დაც მკვიდ რნი უც ნა ურ ად გა და უნ ათ ლავთ და უწ ოდ ეს ზოგს “თა თა რი”, ზოგს კი დევ “სო მე ხი”. აქ სამ წუ ხა რო მხო­ლოდ ერ თია: სკო ლას ფრთა ვერ გა უშ ლია უს ახ სრო ბის გა მო.” (გაზ. “ივ ერია,”1902, №122). ეს ფაქ ტი ყუ რადღე ბის მიღ მა არ დარ ჩე ნი ლა. 1902 წელს “ქარ თველ თა შო­რის წე რა­კითხვის გა მავ რცე ლე ბე ლი სა­ზო გა დო ებ ის” კრე ბა ზე იხ ილ ავ დნენ რა ალ. ყიფ ში ძის გან ცხა დე ბას, სა დაც იგი ითხოვ და 300 მა ნეთს, ამ ავე დროს, იც ოდა რა სკო ლის შე ჭირ ვე ბუ ლი მდგო მა რე ობა ილია ჭავ ჭა ვა­ძემ, მი სი თხოვ ნით სა ზო გა დო ებ ის წევ რებ მა სკო ლას 500 მა ნე თი გა მო უყ ვეს. ამ ავე დროს, აბ ას თუმ ნის აბ ანო ებ ის სამ ხედ რო სა ავ ად­

მყო ფოს მთ. ექ იმ ის ილია კო პა ძის მე უღ ლემ აბ ას თუ მან ში გა მარ თუ ლი სცე ნის შე მო სა­ვა ლი მთლი ან ად გა დას ცა სკო ლის ფონ დს (იქ ვე. №247).

ბუ ნებ რი ვია, სა ზო გა დო ებ ის ას ეთი მხარ­და ჭე რა ახ ალ ცი ხის ქალ თა სკო ლის მი მართ გა მოწ ვე ული იყო გამ გის — ალ ექ სან დრე ყიფ ში ძის ავ ტო რი ტე ტი თა და საქ მი ან ობ ით.

სამ წუ ხა როდ, 1903 წლის ბო ლოს ამ აგ და რი მმარ თვე ლი, ალ. ყიფ ში ძე თბი ლის ში გა და იყ­

ვა ნეს. თუმ ცა, იქ იდ ან აც ჩვე ული სიყ ვა რუ­ლით, კვლავ მზრუნ ვე ლო ბას არ აკ ლებ და რა ბა თის ქალ თა სკო ლას. უნ და აღ ინ იშ ნოს ის გა რე მო ებ აც, რომ თბი ლი სი დან, და შემ­დეგ ქუ თა ის იდ ან აც, თა ვი სი ხელ ფა სის ნა­ხე ვარს ყო ველ თვი ურ ად სკო ლის ან გა რიშ ზე რიცხავ და. ას ევე მხარ ში და უდ გა სკო ლის

ხელ მძღვა ნე ლო ბას შე ნო ბის გეგ მის და ამ­ტკი ცე ბის დრო საც (გ.ლე ონ იძ ის სა ხე ლო ბის მუ ზე უმი. ა.ყიფ ში ძის ფ.6, №160) უფ რო მე ტიც, ალ. ყიფ ში ძეს სის ტე მა ტი ური ურ­თი ერ თო ბა ჰქონ და ქალ თა სკო ლის პე და გო­გებ თან, რი სი ერთ­ერ თი ნა თე ლი მა გა ლი თია მხა რე ში “წე რა­კითხვის გა მავ რცე ლე ბე ლი სა ზო გა დო ებ ის” წევ რი სა და ქალ თა სკო ლის მას წავ ლებ ლის – რო ზა მღებ რიშ ვი ლი­ალ ელ­იშ ვი ლის მი ერ ალ. ყიფ ში ძი სად მი მი წე რი ლი წე რი ლე ბი (სამ ცხე-ჯა ვა ხე თის ისტ. მუზ. ი.მა ის ურ აძ ის ფ.42, №176).

გთა ვა ზობთ და სა ხე ლე ბულ წე რი ლებს:“უპ ატ ივ ცე მუ ლე სო ალ ექ სან დრე თე დო­

რეს ძევ!ვი სურ ვებ თქვენ თვის ყო ველ გვარ ბედ ნი­

ერ ებ ას და გან ხორ ცი ელ ებ ას ყო ვე ლი თქვე ნი აზ რე ბი სა.

დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ არ გექ ნე ბათ ჩვე ნი საწყა ლი ახ ალ ცი ხე და ვიწყე ბუ ლი, იკ ითხამთ აქა ურ ამ ბებს. ის ევ ძვე ლე ბუ რად და ჩვე ულ­ებ რივ მიმ დი ნა რე ობს.

ჩვენ გვინ და აქა ური სამ კითხვე ლოს და ღა­რიბ მოს წავ ლე თა სა სარ გებ ლოდ დაგ ვედ გა რამ წარ მოდ გე ნა. შე ვიკ რი ბე ნით და გა დავ­წყვი ტეთ დაგ ვედ გა “და­ძმა.” რა კი რუ სებ მა უარი გვითხრეს... გა დავ წყვი ტეთ დავ დგათ მე ხუ თე მოქ მე დე ბა ე.ი “სა ტუ სა ღო” და კი დევ სხვა რამ პი ესა.

ორი კვი რაა რაც გა მოვ წე რეთ კლუ ბი სათ­ვის ახ ალი პი ეს ები, მა რა დღემ დე პა სუ ხი არ მო ვი და, გზა ნი ან თუ არა. ამ ას თა ნა ვე, გვინ­დო და თოთხმეტ იან ვარს გვედღე სას წა ულა “ნი ნო ობა” და ბა რემ ქარ თუ ლი სა ღა მოც გვექ ნე ბო და. სამ წუ ხა როდ, მგო ნი დაგ ვი ან­და. ეხ ლა თქვენ თან ერ თი სათხო ვა რი გვაქ ვს და იმ ედია უარს არ გვეტყვით, თუ, ძრი ელ შე სა წუ ხე ბე ლი არ იქ ნე ბა თქვენ თვის – გა­მოგ ვიგ ზავ ნეთ ახ ალი პი ესა. თქვენ, კარ გად იც ით რაც ჯერ არ და უდ გემთ და რაც უფ­რო მი იზ იდ ავს ახ ალ ცი ხის სა ზო გა დო ებ ას... თქვენ ზე ად რე და უკ ეთ არ ავ ინ მოგ ვაქ ცევს ყუ რადღე ბას.

მე ორ ეც, მე კი დევ მინ და რჩე ვა... მთა ვა ზო­ბენ სამ კითხვე ლოს გამ გე ობა ვი კის რო, რა კი მე ფი საშ ვი ლის ქა ლი უარს ამ ბობს თა ვის

თა ნამ დე ბო ბა ზე.მე, ვერ გა მი ბე დია მა გის თა ნა თა ნამ დე­

ბო ბის მი ღე ბა, რა კი მთავ რო ბის წინ პა­სუ ხის მგებ ლო ბა ჩემ ზე იქ ნე ბა. თქვენ რას მირ ჩევთ? თქვენ უფ რო იც ნობთ მაგ საქ მეს. იმ ის თვის თქვენ მოგ მარ თეთ მოვ კი დო ხე ლი თუ არა? იმ ედია შეს წუხ დე ბით და ორი ოდე სიტყვით მი პა სუ ხებთ. დიდ ბო დიშს ვიხ დი ას­ეთი წე რი ლით გა წუ ხამ, მა რა მე თქვენ დიდ­სუ ლო ვან ად ამი ან ად გცნობთ და ამ ის თვის

ნე ბა მი ვე ცი ჩემს თავს თქვე ნი შე წუ ხე ბი სა. დავ შთე ბი მა რად თქვე ნი პა ტი ვის მცე მე ლი.

— რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი, 1904 წე ლი, 23 ქრის­ტე შო ბის თვე. ახ ალ ცი ხი დან” (სამ ცხე-ჯა ვა-ხე თის ის ტო რი ის მუ ზე უმი, ილ.მა ის ურ აძ ის ფ.42, №176|1).

შემ დეგ წე რილ ში რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი ალ. ყიფ ში ძეს წერს:

“ქრის ტე აღ სდგა!” მო გი­ლო ცავთ ბედ ნი ერ დღე სას­წა ულს, გი სურ ვებთ უთ ვა­ლავ ბედ ნი ერ ებ ას. თქვენ თან დი დად და ნა შა ული ვარ, რომ ამ დენ ხანს ვერ გი პა სუ­ხე, მად ლო ბა ვერ მოგ წე რე. თქვენ გან გა მოგ ზავ ნილ­მა პი ეს ებ მა სულ ზე მოგ­ვის წრო... ახ ალ და გეგ მებს გამ რე კე ლის ცო ლი ამ ზა­დებს. კერ ძოდ, მუ შა ობ ენ “თა მარ ცბი ერ ზე”, მაგ რამ თქვე ნი დახ მა რე ბის გა რე­შე გაგ ვი ჭირ დე ბა, რის გა­მოც გთხოვთ, ჩვე ნი სას­წავ ლებ ლის სა სარ გებ ლოდ კვლავ დას ვათ სა კითხი წე­რა­კითხვის გა მავ რცე ლე­ბელ სა ზო გა დო ებ აში, რა თა ჩვე ნი მოთხოვ ნე ბი წიგ ნე ბით მო მა რა გე ბი სა და სხვა სა ჭი­რო სა კითხე ბის მოგ ვა რე ბის

თა ობ აზე უპ ას უხ ოდ არ დარ ჩეს.…დავ შთე ბი მა რად თქვე ნი პა ტი ვის მცე მე­

ლი. რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი, 15 აპ რი ლი, 1905 წ. ახ ალ ცი ხე.” (იქ ვე.№172|2). მომ დევ ნო წე რილ ში რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი მი მარ თავს ალ. ყიფ ში ძეს:

“პა ტივ ცე მუ ლო ალ ექ სან დრე თევ დო რეს ძევ!

მი ვი ღე თქვე ნი წე რი ლი, რო მელ მაც ძლი ერ მა სი ამ ოვ ნა.

დი დად გმად ლობთ ყუ რადღე ბი სათ ვის... ჩვენ ის ევ ძველ გა დაწყვე ტი ლე ბას და ვა­დე ქით და მო ვა ხერ ხეთ დაგ ვედ გა “და­ძმა”, რო მე ლიც უწ ინ რუ სებ მა არ დაგ ვად გმე ვი ნეს. სპექ ტაკ ლმა სა უცხო ოდ ჩაიარა და სა ზო გა­დო ებ აც კმა ყო ფი ლი დარ ჩა. ეხ ლა გვინ და კი დევ, მაგრამ პა სუ ხი ვერ მი იღო. მე რე ში­უკ აშ ვილ მა მის წე რა ვ. გუ ნი ას და სთხოვ და პი ეს ის გა მოგ ზავ ნას, მა რა მა გის გა ნაც არ გვაქ ვს პა სუ ხი და ამ ის ათ ვის დი დი უმ ად ური ვართ, რო გორც მე, ეგ რე ყვე ლა სცე ნის მოყ­ვა რე ნი – ნუ და იზ არ ებთ და გა მოგ ვიგ ზავ ნეთ “უბ ედ ური ნა ბი ჯი” და “თაგ ვის ბრა ლია”.

ამ ას თა ნა ვე, ეგ ებ ის იყ ოს კი დევ რამ ის ეთი პი ეს ები, რო მელ საც მო ახ ერ ხე ბენ “და­ძმის” მო თა მა შე ნი, რო მელ მა ღა ზი აშ იც აირ ჩევთ, იმ ავე მა ღა ზი ის პატ რონს შე უკ ვე თეთ გა მოგ­ზავ ნოს ეს პი ეს ები “ნა ლოჟ ნი პლა ტე ჟით”. თუ შეს წუხ დე ბით და დრო ზე გა მოგ ზავ ნით დი დად დაგ ვა ვა ლებთ.

უნ და მო გახ სე ნო, რომ ჩვე ნე ბი კი დევ ფიქ­რო ბენ “თა მარ ცბი ერ ის” დად გმას, მაგ რამ ზო გი ერ თი მი ზე ზი ხელს გვიშ ლის. მა გა ლი­თად – ის, რომ თა მარს რო გო რი ტან საც მე ლი ან გვირ გვი ნი უნ და, არ ვი ცით და მე ორ ეთ, გო ჩა საპყრო ბი ლი დან რომ შე მო ყავს მე ფეს, გო ჩას საპყრო ბი ლის ტან საც მე ლი აც ვია თუ თა ვი სი ტა ნი სა მო სით შე მო დის? კი დე მას ხა­რას რა ნა ირი ტან საც მე ლი უნ და, არ ვი ცით. თუ ამ ას აც შეგ ვიტყობ და მოგ ვწერ სა უკ უნ­ოდ დაგ ვა ვა ლებ.

მო მი ტე ვეთ, რომ ესე თა მა მად ვბე დავ თქვენს შე წუ ხე ბას, ბო დიშს ვიხ დი რა კი გვერ­დი ვე ღარ ავ უქ ციე სა­ზო გა დო საქ მეს, ამ იტ ომ კი დევ ძა ლა და ვა ტა ნე

ზო გი რამ რა ბა თის ქალ თა საქ ველ მოქ მე დო სკო ლის ის ტო რი იდ ან

ლიტერატურული მესხეთი8 2011 წელი, თებერვალი

ქარ თვე ლი ერ ის ცნო ბი ერ ებ აში დიდ გორ­მა სიმ ბო ლუ რი ფუნ ქცია შე იძ ინა; ამ იტ ომ ქარ თვე ლი კა ცი ერ ის ათ ვის უმ ნიშ ვნე ლო­ვა ნეს პრობ ლე მა თა გა დაწყვე ტის ჟამს ყო­ველ თვის დიდ გორს ახ სე ნებს. მუ სულ მა ნურ კო ალ იცი აზე გა მარ ჯვე ბამ სა ქარ თვე ლო აღ მო სავ ლე თის უძ ლი ერ ეს მო ნარ ქი ულ სა­ხელ მწი ფოდ აქ ცია. და ვით აღ მა შე ნე ბელ მა თურქ­არ აბ თა კო ალ იცი ას გონს მოს ვლა არ აც ალა, 1122 წელს ოთხსა უკ უნ ოვ ანი მო ნო ბი სა გან გა ათ ავ ის უფ ლა თბი ლი სი და ვახ ტანგ გორ გას ლის მი ერ სა ქარ თვე ლოს დე და ქა ლა ქად აშ ენ ებ ული ქა ლა ქი კვლავ სა ტახ ტოდ აქ ცია. ცხოვ რე ბის ბო ლო წლებ­ში და ვით მა კი დევ რამ დე ნი მე ძლე ვა მო სი ლი ომი გა და იხ ადა. სა მე ფო ტახ ტზე მან თა ვად დას ვა მე ფედ თა ვი სი პირ მშო, უფ რო სი ძე დე მეტ რე, რო მელ საც და ვი თის ის ტო რი კო­სი ყო ველ მხრივ შემ კულ პი როვ ნე ბად ახ ასი­

ათ ებს. იგი ღირ სე ულ ად აგ რძე ლებ და მა მის დაწყე ბულ საქ მეს ქვეყ ნის სწო რად, სა მარ­თლი ან ად გან გე ბი სა.

ცხოვ რე ბის მიმ წუხ რს მე ფე და ვით მა, თა ვი სი დი დი თა ნა მო სა ხე ლის — და ვით წი­ნას წარ მეტყვე ლის მსგავ სად, შექ მნა სა გა­ლო ბე ლი, რომ ლი თაც ად ამი ან ის ზნე ობ რი ვი იდე ალი წარ მო აჩ ინა. იგი და ვით მე ფის აღ­სა რე ბა იყო, რის შემ დე გაც დიდ ხანს აღ არც უც ოცხლია.

უკ ან ას კნე ლი ომი და ვით აღ მა შე ნე ბელ­მა – 52 წლი სამ გა და იხ ადა 1125 წლის 24 იან ვარს (ახ. სტ. 6 თე ბერ ვალს) ყვე ლას თან და უმ არ ცხე ბელ მტერ თან — სიკ ვდილ თან. ეს ომ იც და ვით მა მო იგო, რად გან ამი ერ იდ­ან სა ქარ თვე ლოს იგი წმინ და ნად მო ევ ლი ნა და მე ოხ ად ექ ცა, მან თა ვი სი სუ ლი ერი და სა ხელ მწი ფო ებ რი ვი მი სია აღ ას რუ ლა და ღვთის რწმე ნით, მშვი დად გა ეც ალა წუ თი­სო ფელს. იგი დაკ რძა ლეს მის მი ერვე აშ ენ­ებ ულ გე ლა თის მო ნას ტრის სამ ხრე თის კა­რიბ ჭე ში, სა იდ ან აც შე დი ოდ ნენ ძვე ლად მო­

ნას ტრის ეზ ოში. მო ნას ტერ ში შემ სვლელს და ვი თის საფ ლა ვის თვის უნ და და ებ იჯ ებ ინა ფე ხი. ამ ას სიმ ბო ლუ რი მნიშ ვნე ლო ბა ჰქონ­და, და ვით აღ მა შე ნე ბელს, წმინ დან მე ფეს, ყო ველ ქარ თველ თან ყო ველ დრო ში უნ და ჰქო ნო და კონ ტაქ ტი. გე ლათ ში შემ სვლე­ლი წმინ და და ვით აღ მა შე ნებ ლის სუ ლი ერი ენ ერ გი ით უნ და აღ ვსი ლი ყო, რა თა თა ვი­სი საქ მი ან ობ ით — ღვთი სად მი აღ ვლე ნი­ლი ლოც ვით, ბრძო ლი თა თუ შრო მით სა­ქარ თვე ლოს, ქარ თვე ლი ერ ის სამ სა ხურ ში მდგა რი ყო. და ვით აღ მა შე ნებ ლის სულს უნ და ზი არ ებ ოდა ყო ვე ლი ქარ თვე ლი. მი სი საფ ლა ვის ქვა ზე წარ წე რი ლია და ვით წი ნას­წარ მეტყვე ლის ფსალ მუ ნის სიტყვე ბი: “ესე არს გან სა სუ ენ ებ ელი ჩე მი უკ უნ ითი უკ უნ-ის ამ დე. ესე მთნავს აქა და ვემ კვიდ რო მე”.

და ვით აღ მა შე ნე ბელ მა და უძ ლუ რე ბუ­ლი, და ნა წევ რე ბუ ლი სა ქარ თვე ლო ჩა იბ არა და უძ ლი ერ ეს მო ნარ ქი ულ სა ხელ მწი ფოდ გარ დაქ მნა. მან და ას რუ ლა სა ქარ თვე ლოს ერ თი ანი, ძლი ერი სა ხელ მწი ფოს ჩა მო ყა­

ლი ბე ბის ხან გრძლი ვი და ურ თუ ლე სი პრო­ცე სი, გააერთიანა და გა ზარ და ქვეყ ნის ტე რი ტო რია, გა აფ არ თო ვა და გა ნამ ტკი ცა საზღვრე ბი, მო სახ ლე ობ ის ათ ვის ცხოვ რე ბა უშ იშ არი და სა მარ თლი ანი გა ხა და, გა ნა ვი­თა რა კულ ტუ რა, მო აწ ეს რი გა სა ეკ ლე სიო საქ მე ები, ხე ლი შე უწყო ლი ტე რა ტუ რი სა და ხე ლოვ ნე ბის გან ვი თა რე ბას. ილია ჭავ ჭა ვა­ძის სიტყვით, “ამ დი დე ბულ მა მე ფემ ერ თად მო უყ არა თა ვი ქარ თვე ლო ბას, მტე რი გა-უფ რთხო და გა უფ ან ტა, და დღეს თუ ჩვენ ჩვენს ბი ნა ზედ ვართ, — ეს იქ ნე ბა იმ ისი ღვაწ ლი, იმ ისი სამ სა ხუ რიც უფ რო იყ ოს... კაცს ორი სა ხე ლი უნ და ჰქონ დე სო, ამ ბობს ჩვე ნი ერი, ერ თი აქ და სარ ჩე ნი, მე ორე თან წა სა ყო ლიო. ეს ან დერ ძი ქარ თვე ლი სა ისე არ ავ ის შე უს რუ ლე ბია, რო გორც და ვით მე-ფე სა. აქ აღ მა შე ნებ ლის სა ხე ლი დარ ჩა, რო-გორც მე ფეს, და იქ, რო გორც დიდ ბუ ნე ბო-ვან მა კაც მა — წა იყ ოლია სა ხე ლი წმინ და ნი-სა, დი დე ბის გვირ გვი ნით შემ კო ბი ლი”.

პირველი გვერდიდან

და ვით აღ მა შე ნე ბე ლი – “მე სი ის მახ ვი ლი”

სევ დის დღე სას წა ულ ზე გახ ლდით... თურ­მე სევ დაც ზე იმ ობს ზოგ ჯერ, მე რე და, რო გორ ზე იმ ობს!

დარ ბაზ ში სევ დის ნის ლი ჩა მო წო ლი ლი ყო, მუ ქი ბუ რუ სი. ზე იმს შვე ნო და სევ დის ფე რი — მშვი დი, სხივ ჩამ ქრა ლი ტო ნე ბი, მა ინც სა ზე იმო...

სევ დი ანი ლექ სე ბით მას პინ ძლობ და ზე იმი დარ ბა ზის სტუმ რებს: ლექ სე ბი დე და ზე, სიკ­ვდილ ზე, მარ ტო ობ აზე, ღა ლატ ზე, უიმ ედ ობ­აზე... მოკ ლედ, ყვე ლა ზე და ყვე ლა ფერ ზე, რა­საც სევ და ახ ლავს, სევ და შვე ნის... იც ით? ფე­რე ბი ჰქონ დათ ამ ლექ სებს, სევ დი ანს ლურ ჯი, მწვა ნე, შა ვი, ნაც რის ფე რი, ყვი თე ლი... “უშ­ენ ობ ის გა ზაფხუ ლი,” “მო ნატ რე ბა,” “ბავ შვო­ბა ში რომ მომ კვდა რი ყა ვი,” “არ მებ რა ლე ბი, მათხო ვა რო,” “ქვრი ვის ცეკ ვა,” “ღა ლა ტის სუ­ნი მცემს,” “აქ ყოფ ნა უკ ვე ძლი ერ გა ჭირ და,” “შეშ ლი ლი ლექ სი”...აი, ფერ თა დღე სას წა ულ ის სურ ნე ლი, რო მე ლიც ლექ სთა სა თა ურ ებ საც კი ახ ლდა...

“უწყლო ლარ ნაკ შიჩა მომ ჭკნა რი ყვა ვი ლი ვითგა მო იყ ურ ებაჩე მი საბ რა ლო სიყ ვა რუ ლი,”... “დავ დი ვარ, ვდარ დობ,დავ დი ვარ — ვნატ რობსიკ ვდილს თა ვი სიერ თგუ ლი ცე ლით”...და... მე ფობ და სევ და ცრემ ლი ანი, სუნ­

თქვა შეკ რუ ლი, სულ გა ნა ბუ ლი, უხ მოდ მოქ ვი­თი ნე, ზოგ ჯერ ღი მი ლით გა ჯე რე ბუ ლი...უხ დე­ბო და სევ და დარ ბაზს, სცე ნას, ოდ ნავ შე ნა თე­ბულს, იქ მყოფ სტუმ რებ საც, გა რინ დე ბულთ...

გან სა კუთ რე ბით შვე ნო და სევ დის ზე იმს ორი ქალ ბა ტო ნი. ერ თი — მწვა ნე ბა ლა ხის, ფოთ ლე ბის მსუ ყე ფე რე ბით მო სი ლი, მე ორე — შა ვი, სევ დის ფრად მორ გე ბუ ლი, ზოგ ჯერ ცრემ­ლნა რე ვი, ზოგ ჯერ სიმ ღე რად ქცე ული ხმე ბი...

ლექ სე ბი, ლექ სე ბი, კი დევ ლექ სე ბი — დარ­დის ფე რე ბი:

“ნუ დაბ რუნ დე ბიჩემს ძა ხილ ზე!თუ არ გინ დანუ დაბ რუნ დე ბი...მე — არა,ეს ის ღვი ნო გე ძა ხის,შენს და სა ვიწყებ ლად რომ დავ ლიე და...შე ნი თა ვი უფ რო ძლი ერრომ მო მა ნატ რა.”... “დე დის სიკ ვდილ თან ერ თად

მშობ ლის ნათ ქვა მი სიტყვა -“შვი ლო”-ცგარ და იც ვა ლა.”... “აჰა, წარ ღვნაც-ყვე ლა ზე მე ტადამ ის მე ში ნო და, -სიყ რუე, სიბ რმა ვე, გა უცხო ება სა რე ვე ლა სა ვით ამო იზ არ და ქარ თულ მი წა ზე.”... “მო დი, სიკ ვდი ლო, მო დი, ბა რემ,ნუ და ყოვ ნდე ბი!”და...ზე იმ ობ და სევ და სევ დი ანი ლექ სე ბის

ფე რი:“გან ვი კურ ნე უხ სო ვა რი, მძი მე სე ნის გან— სიყ ვა რუ ლის გან!და სიყ ვა რუ ლის უს იყ ვა რუ ლო ბითვარ ბედ ნი ერი...”ბედ ნი ერიო — ტყუ ოდა სევ და...ბრწყი ნავ და დარ ბა ზი, სცე ნა ზე გაბ რწყი­

ნე ბუ ლი ორი დე დო ფა ლით დამ შვე ნე ბუ ლი:ერ თი მათ გა ნი მა რი ნა გახ ლდათ — თექ­

თუ მა ნი ძე, სევ დი ანი ლექ სე ბის დე და­მშო ბე­ლი, მე ორე კი — ელ დი ნო სა ღა რა ძე — ზე იმ ის რე ჟი სო რი და დი რი ჟო რი, დი დი სევ დის სევ­დის მგვრე ლად გამ მუ სი კე ბე ლი... ამ იტ ომ იყო ეს დღე სას წა ული სევ დი ანი, გა ნუ მე ორ ებ ელი...

ეს კარ გი სევ და იყო, სა ჭი რო სევ და, რო მე­ლიც შენს კა ეშ ან საც გახ სე ნებს, სხვა თა ჭირს და ვა რამ საც, რო მე ლიც შენც გიმ სუ ბუ ქებს დარ დს და მსმე ნელ საც ჰფენს შვე ბას, სი ხა­რულ საც...თუმ ცა იყო ნამ დვი ლი სი ხა რუ ლიც, ბედ ნი ერ ებ აც, გან სა კუთ რე ბით მა შინ, რო დე­საც სცე ნა ზე მზის სხი ვე ბი ვით ამ ოკი აფ დნენ შვი ლიშ ვი ლე ბი — ორი ლა მა ზი, თვა ლებ ბრი­ალა გო გო ნა და ცრემ ლებს უხ ერ ხუ ლად და ათ­მო ბი ნეს არ ენა... ამ დროს სევ და და მარ ცხე ბუ­ლი იყო, გა მარ ჯვე ბუ ლიც...

ამ დღე სას წა ულს მსმე ნელ თა ტა შიც სდევ­და, აღ ტა ცე ბაც, ხოტ ბის სიტყვე ბიც, ყვა ვი ლე­ბიც, ცრემ ლე ბიც, მი ლოც ვე ბიც...

ვტო ვებ დი ამ სა ოც არ “სევ დის ბაღს” და რა ღაც ახ ალი გრძნო ბა მიმ ყვე ბო და თან, საშ­ველს არ მაძ ლევ და. ამ გრძნო ბას სევ დაც ერ­ქვა და შვე ბაც — სა კუ თა რი სევ დის გამ სუ ბუ­ქე ბის შვე ბა.

მივ დი ოდი და ცრემ ლე ბი მის ვე ლებ დნენ სა ხეს, გზის გაკ ვლე ვას მიშ ლიდ ნენ ამ ბედ ნი­ერ, გა ჩახ ჩა ხე ბულ თბი ლის ში...სევ და ქუ ჩა შიც ზე იმ ობ და...

ცი სა ნა ქო ჩე ჩაშ ვი ლი

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” რე დაქ ცია სუ ლი თა და გუ­ლით ულ ოც ავს ცნო ბილ ქარ თველ პო ეტ სა და სა ზო გა დო მოღ ვა­წეს მზია ხე თა გურს სა ქარ თვე ლოს სა პარ ტრი არ ქოს უმ აღ ლე სი ჯილ დო თი – წმინ და გი ორ გის ოქროს ორდენით და ჯილ დო ებ ას.

სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს-პატ რი არ ქს, უწ მინ დეს სა და უნ ეტ არ ესს ილია მე ორ ეს

არ მიცხოვ რია, იქ ნებ, ამა ოდ...იქ ნებ მეც შევ ძელ ცო ტა ოდ ენი...ვით გა იმ ეტე, ერ ის მა მაო,წმინ და გი ორ გის ოქ როს ორ დე ნი!ო, უწ მინ დე სო, რა სიყ ვა რუ ლითგა მო მარ ჩიე ცოდ ვილ თა შო რის!წინ გა და მიხ სენ გზა და ფა რუ ლი ­ასე ძვირ ფა სი და ასე შო რი!წმინ და გი ორ გის ნა თე ლი ად გასახ ლა ჩემს ცხინ ვალს, მო ნას ტერს თი რის1

და არ ის ჭირ თა ნათ მე ნი რად გან,გაბ რწყი ნე ბუ ლი ცრემ ლე ბით სტი რის!

მზია ხე თა გუ რი1 თი რის მო ნას ტე რი — XV სა უკ უნ ის უნ იკ ალ ური ძეგ ლი ცხინ ვა ლის მახ ლობ ლად

მი ლოც ვა

სევ დის დღე სას წა ულ ზე

ჩემ თავს და შე გა წუ ხე.ივ ერი აში წა იკ ითხავ­

დით ჩვე ნი წარ მოდ გე ნის შე სა ხებ, მა რა იქ შეც დო მით და უწ ერი ათ 300 მა ნე თის წმინ და შე მო სავ ლის შე სა ხებ. ჩვენ დაგ ვრჩა წმინ და შე მო სა ვა ლი 200 მა ნე­თი. 100 მა ნე თი გა და ვე ცით სამ კითხვე ლოს თა ვი სი სა ჭი რო ებ ის ათ ვის და 100 მა ნე თი სა მო ქა ლა ქო შკო ლას ღა რიბ ბავ შვთა სა სარ­გებ ლოთ. ეს ეც ჩვე ნი ამ ბა ვი. მო გა ბეზ რეთ თა ვი ეს ეთი, ვრცე ლი წე რი ლის წა კითხვით, ამ ის ათ ვის გან მე ორ ებ ით ბო დიშს გიხ დით.

რა ფომ (რა ფა ელ მა) პა ტი ვის ცე მით მო გი­კითხათ.

დავ შთე ბი მა რად თქვე ნი პა ტი ვის მცე მე­ლი. რ. ალ ელ იშ ვი ლი. 19 თე ბერ ვა ლი, 1905 წ. (იქ ვე.№176\3).

და მე თან ხმე ბით თუ ვიტყვით, რომ რო­გორც წე რი ლე ბის ავ ტო რი ქალ ბა ტო ნი — რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი ისე მი სი ად რე სა ტი ალ. ყიფ ში ძე ფრო ნე ლი მხო ლოდ პე და გო გე ბი კი არა დი დი გან მა ნათ ლებ ლე ბი, სა ზო გა დო მოღ ვა წე ები — ღირ სე ული, თავ და დე ბუ ლი მა მუ ლიშ ვი ლე ბი იყ ვნენ, რომ ლე ბიც საქ ველ­მოქ მე დო საქ მი ან ობ ის ხა ზით ყო ველ გვა რი ან აზღა ურ ებ ის გა რე შე, მთე ლი არ სე ბით ემ სა ხუ რე ბოდ ნენ საქ ვეყ ნო საქ მეს.

და ბო ლოს, ეს წე რი ლე ბი ნა თე ლი მა გა­ლი თია იმ ისა, რომ შე ჭირ ვე ბუ ლო ბა არ არ ის და სას რუ ლი... ამ დროს ქველ მოქ მე დე ბას,

ურ თი ერ თპა ტი ვის ცე მა სა და ად ამი ან თა მხარ დგო მას დი დი და კე თი ლი საქ მე ებ ის კე თე ბა შე უძ ლია.

ამ დე ნად, საქ ველ მოქ მე დო საქ მი ან ობ ამ ახ ალ ცი ხის ქალ თა სკო ლის მა გა ლით ზე დი დი სამ სა ხუ რი გა უწია ად გი ლობ რივ ქარ თველ და არა მარ ტო ქარ თველ ხელ მოკ ლე ოჯ­ახ იდ ან გა მო სულ ქა ლებს. რო ზა ალ ელ იშ­ვი ლის საქ მი ანი კონ ტაქ ტე ბი ალ ექ სან დრე ყიფ ში ძეს თან იყო ნა თე ლი მა გა ლი თი და მა ცოცხლე ბე ლი, მძლავ რი ტო ტი იმ ხი სა, რო მელ საც დე და ენ ის გაძ ლი ერ ება და შე­

ნარ ჩუ ნე ბა ევ ალ ებ ოდა ახ ალ ცი ხის ქალ თა საქ ველ მოქ მე დო სკო ლის მა გა ლით ზე.

მი უხ ედ ავ ად იმ პე რი ოდ ში არ სე ბუ ლი პო ლი ტი კუ რი თუ ეკ ონ ომ იკ ური სირ თუ ლე­ებ ისაა, რე გი ონ ის კულ ტუ რულ­სა გან მა ნათ­ლებ ლო საქ მი ან ობ აში ახ ალ ცი ხის ქალ თა საქ ველ მოქ მე დო სკო ლამ თვალ სა ჩი ნო და მნიშ ვნე ლო ვა ნი წვლი ლი შე იტ ანა.

ვფიქ რობთ, დღე საც, რო გორც უწ ინ, სრუ­ლი ად სა ქარ თვე ლო სა და მას თან სამ ცხე­ჯა­ვა ხე თის რე გი ონ ის კულ ტუ რულ­სა გან მა­ნათ ლებ ლო საქ მი ან ობ ის წინ სვლი სათ ვის, აუც ილ ებ ელია საქ ველ მოქ მე დო სა ზო გა დო­ებ ის ამ ოქ მე დე ბა ის ეთ ივე გულ მხურ ვა ლე მა მუ ლიშ ვი ლე ბის მი ერ, რო გო რე ბიც: ალ ექ­სან დრე ყიფ ში ძე, რო ზა ალ ელ იშ ვი ლი და მი სი თა მო აზ რე ნი იყ ვნენ.

ზო გი რამ რა ბა თის ქალ თა საქ ველ მოქ მე დო სკო ლის ის ტო რი იდ ან

2011 წელი, თებერვალი 9ლიტერატურული მესხეთი

ჯვარიძეთა გვარის შესახებჯვა რი ძე ებ ის უმ რავ ლე სო ბა ას პინ ძის

რაიონის სო ფელ ჭო ბა რეთ ში ცხოვ რო ბენ, ხო ლო წი ნათ უცხოვ რი ათ ამ ავე რაიონის სო­ფელ ძველ ში (ზვე ლი). გად მო ცე მით, რაც მათ ახ სოვთ, თა ვი ან თი წი ნაპ რე ბი ყო ფი ლან: ხი ზა — მა მა და ხვა რამ ზა — დე და. მათ ჰყო ლი ათ ორი შვი ლი: ალ ექ სი და პავ ლე. იმ დროს, რო­ცა მეს ხეთ ში თურ ქე ბი და თა რე შობ დნენ, ხი­ზა და ხვა რამ ზა ჯვა რი ძე ები ყო ფი ლან ღრმა მო ხუ ცე ბუ ლო ბა ში. მათ შვი ლებს თურ ქებ მა და უდ ეს სა მი წი ნა და დე ბა:

ა). უნ და მი ეღ ოთ მუ სულ მა ნო ბა;ბ). ან თა ვი უნ და მო ეჭ რათ მათ თვის და,გ). დი დი ხარ კი უნ და გა და ეხ ად ათ.ალ ექ სი და პავ ლე და თან ხმდნენ ხარ კის გა­

დახ და ზე. ხარ კის რა ოდ ენ ობა თი თო სულ ზე და აკ ის რეს 25 ყუ რუ ში (თურ ქუ ლი ფუ ლის სა ზო მი ერ თე ული). ამ ხარ კის გა დახ და იმ­დე ნად მძი მე იყო, რომ ეს ორი ძმა ნი ამ ავე რაიონის სოფ.ორ გო რა ში კირ სა სწვავ დნენ და ახ ალ ცი ხე ში, ცი ხე რომ შენ დე ბო და, იქ ეზ იდ ებ ოდ ნენ. ძმებ მა ერ თი წლის გან მავ­ლო ბა ში მხო ლოდ და მხო ლოდ შე აგ რო ვეს 25 ყუ რუ ში. ამ დროს ფა შამ (ახ ალ ცი ხე ში იჯ და) უბ რძა ნა, რომ ერთ­ერ თი უნ და გამ ხდა რი ყო მუს ლუ მა ნი. იმ დროს სოფ.ძველ ში მღვდლად იყო ზედ გი ნი ძე (სა ხე ლი არ ახ სოვს. ი.ზ.). მღვდელ მა ზედ გი ნი ძემ გა მო იჩ ინა დი დი სიყ ვა რუ ლი ჯვა რი ძე ებ ის მი მართ ეს ოდ ენ გმი რუ ლი შე მარ თე ბის გა მო სარ წმუ ნო ებ ის ერ თგუ ლე ბი სათ ვის და მან მის ცა ძმებს 25 ყუ რუ ში. იმ წე ლი წადს ორ ივ ენი კვლავ ქარ­თვე ლე ბად დარ ჩნენ.

ალ ექ სი და პავ ლე ჯვა რი ძე ებ მა მე ორე წელს ხარ კის მი სა ცე მად კვლავ და იწყეს თან­ხის შეგ რო ვე ბა, მაგ რამ... იმ წელს მღვდელ მა ზედ გი ნი ძემ ვე ღარ შეს ძლო ფუ ლით დახ მა­რე ბა. ძმებს მე ტი გა მო სა ვა ლი რომ არ ჰქონ­დათ, ერ თი დან ერ თს უნ და მი ეღო მაჰ მა დის რჯუ ლი.

ას ეთი მძი მე არ ჩე ვა ნის დროს ძმებს შო რის რომ უთ ან ხმო ება არ მომ ხდა რი ყო, კენ ჭი (წი ლი) ყა რეს. კენ ჭის ყრით გა მაჰ მა დი ან ება წი ლად ხვდა უმ ცროს ძმას — პავ ლეს.

ახ ალ ცი ხის სა ფა შოს მი ერ ჯვა რი ძე ებ ის­ათ ვის და წე სე ბუ ლი ხარ კი ალ ექ სიმაც ვერ გა და იხ ადა და მა საც მი აღ ებ ინ ეს მაჰ მა დის რჯუ ლი. ამ რი გად — პავ ლეს თურ ქუ ლი სა ხე­ლი იყო — ბა და ლა, ხო ლო მე ორ ეს და არ ქვეს მუ რა და.

მი უხ ედ ავ ად იმ ისა, რომ ის ინი გა მაჰ მა­დი ან ებ ულ ები იყ ვნენ, მალ ვით მა ინც შე ინ­არ ჩუ ნეს ქარ თუ ლი რჯუ ლი. მათ ბავ შვე ბი რომ შე ეძ ინ ათ, სოფ.ძვე ლის ტყე ში (ამ ჟა მად იმ ად გილს ტყი ძირს უწ ოდ ებ ენ) მიჰ ყავ დათ ბავ შვე ბი წყა როს თან და მალ ვით ნათ ლავ და

მათ მღვდე ლი ზედ გი ნი ძე. შემ დეგ იმ წყა როს მად ლი ან მა და ტან ჯულ მა მეს ხმა ხალ ხმა “მო ნათ ლუ ლი” უწ ოდა.

ალ ექ სი და პავ ლე ჯვა რი ძე ებ ის მშობ ლე ბი (ხი ზა და ხვა რამ ზა) გარ და იც ვალ ნენ სოფ.ძველ ში და და ას აფ ლა ვეს თურ ქე ბის ად ათ­წე სე ბით მა თი ვე სა საფ ლა ოზე (ამ ჟა მად იმ სა საფ ლა ოს გზის ზე და მხა რეს — სამ ხრე თით სა სოფ ლო მა ღა ზიაა აშ ენ ებ ული ი.ზ.).

აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ ბო ლოს ძმებს ძა ლი ან შეძ ლე ბუ ლად უცხოვ რი ათ — 700­800 სუ­ლამ დე ცხვა რი ჰყო ლი ათ.

“თურ ქო ბის” დროს მეს ხეთ ში ხში რი იყო მა თი მხრი დან მო ულ ოდ ნე ლი თავ დას ხმე ბი სოფ ლებ ზე, მინ დორ ში — მწყემ სებ ზე. იტ­აც ებ დნენ რო გორც პი რუტყვს, ას ევე ად­ამი ან ებ საც და ჰყიდ დნენ თურ ქეთ ში, ხო ლო ას ეთ მო ულ ოდ ნელ თავ დას ხმას მეს ხე თის

მკვიდ რნი ეძ ახ დნენ “ჩა თას.”იმ ის ში შით, რომ ჩა თა გახ შირ და, ალ ექ სი

და პავ ლე ჯვა რი ძე ებ მა თა ვი ან თი კუთ ვნი­ლი ცხვა რი გა და იყ ვა ნეს სო ფელ სა რო ში (ას პინ ძის რ­ნი. რედ.) ნა თე სა ვებ თან, ხო ლო თვი თონ გა იხ იზ ნენ თურ ქთა სოფ ლებ ში, სა­

დაც მათ ეგ ულ ებ ოდ ათ თა ვი ან თი კე თი ლი მე გობ რე ბი. რო ცა დამ თავ რე ბუ ლა ეს ჩა თა, ანუ მო ულ ოდ ნე ლი თავ დას ხმე ბი, ძმებს გა­ნუზ რა ხავთ ცხვრის ჩა მო რეკ ვა. ამ საქ მე ზე წა სუ ლა ე.ი. ლე ვან პა პას მა მის მა მა (ალ ექ­სი). მას თან ჰქო ნია კა ჟი ანი თო ფი და ორ იც დამ ბა ჩა. იქ იდ ან გზად მო მა ვალს დახ ვედ­რი ან ად გი ლობ რი ვი ქურ თე ბი, რომ ლებ საც ცხვრის წარ თმე ვა გა ნუზ რა ხავთ. ალ ექ სი ჯვა რი ძეს უს რო ლია ქურ თთა ჯგუ ფის ხელ მძღვა ნე ლი სათ ვის. იგი გა და ვარ დნი­ლა — (თავს უშ ვე ლა გა დახ ტო მით). ტყვი ას უნ აგ ირი მთლად გა უგ ლე ჯავს. ამ ის შემ დეგ ქურ თებს, რად გა ნაც მრავ ლად ყო ფი ლან, მიზ ნის თვის მა ინც მი უღ წე ვი ათ (ცხვა რი წა ურ თმე ვი ათ), ხო ლო თვით კა ცი სათ ვის ვე­რა ფე რი და უკ ლი ათ, რად გან ხელთ დამ ბა ჩა სჭე რია. ცხვრის და კარ გვის თა ობ აზე ძმებს

მოს ვლი ათ უკ მა ყო ფი ლე ბა და გაყ რი ლან ცალ­ცალ კე ოჯ ახ ებ ად.

პავ ლე ჯვა რი ძეს (ბა და ლას) შეს ძე ნია 4 ვა ჟიშ ვი ლი: ვა სი ლი, ეგ ანა, სპი რი დო ნი და მე ოთხეს (სა ხე ლი არ ახ სოვს. ი.ზ.) ქო სა პა­პას ეძ ახ დნე ნო.

ალ ექ სის შეს ძე ნია 6 ვა ჟიშ ვი ლი — ივ ანე, ან დრია, ბე სა რი ონი, სტე ფა ნე, ნი კო და მო სე.

იმ დრო ის ათ ვის სოფ.ძველ ში ყო ფი ლა სა­ბა ტო ნო. იქ უფ რო მე ტი და წო ლა ყო ფი ლა ბა ტო ნი სა და შემ დეგ ში ის ინი საცხოვ რებ ლად გა და სუ ლან სოფ. ჭო ბა რეთ ში.

რაც შე ეხ ება იმ ას, გვა რი ჯვა რი ძე რო გორ წარ მო იშ ვა ან სა იდ ან არი ან ის ინი, ამ ის შე სა­ხებ არ აფ ერი ვი ცი.

რუ სეთ ში რე ვო ლუ ცი ის გა მარ ჯვე ბის შემ­დეგ, სა ქარ თვე ლო ში შე იქ მნა მენ შე ვი კუ რი მთავ რო ბა, ხო ლო მეს ხეთ­ჯა ვა ხე თი კვლავ რჩე ბო და თურ ქე თის გავ ლე ნის სფე როდ. თურ ქე ბი ქარ თველ თა სოფ ლებს თავს ეს­ხმოდ ნენ და, მათ ქო ნე ბა­ცხოვ რე ბას იტ­აც ებ დნენ. იტ აც ებ დნენ აგ რეთ ვე ქა ლებს, ბავ შვებს და იმ ავე დროს, ხო ცავ დნენ რჩე ულ ვაჟ კა ცებს. ამ ის მა გა ლი თად შე იძ ლე ბა მო­ვიყ ვა ნოთ სო ფელ ძველ ში მომ ხდა რი მა სი­ური მკვლე ლო ბა. ღა მით ჩუ მად გა მო იყ ვა ნეს სახ ლე ბი დან თი თო­თი თოდ (გა ზაფხუ ლის პე რი ოდი ყო ფი ლა), გა და უბ ამთ თო კე ბით და გა უყ ვა ნი ათ მინ დორ ში (იმ ად გილს “მო­რე ვას” ეძ ახი ან). სულ ყო ფი ლა სოფ ლის რჩე­ული ად ამი ან ები — 16 ვაჟ კა ცი: თევ დო რე ზედ გი ნი ძე, ალ ექ სი ზედ გი ნი ძე, ლა დო ზედ­გი ნი ძე და სხვ. ას ეთი ფაქ ტი ჭო ბა რეთ შიც მომ ხდა რა, მაგ რამ იქ სულ 5 კა ცი მო უკ ლავთ (ალ.ინ ას არ იძე, კ.ინ ას არ იძე, ს.და.მ.ზედ გი ნი­ძე ები,შ.გვირ ჯიშ ვი ლი).

ქ.ახ ალ ცი ხე ში ინ ტერ ვენ ტე ბი დან შე მო­სუ ლან ინ გლი სე ლე ბი. ყო ფი ლა შემ თხვე ვა, რომ ინ გლი სე ლე ბის თვის მი უმ არ თავთ ქარ­თვე ლებს თურ ქთა ურ ჩო ბის შე სა ხებ, მაგ­რამ ის ინი ამ სა კითხზე არ აფ ერ ზო მებს არ ღე ბუ ლობ დნენ, თუნ დაც მა თი ვე გვერ დით რომ მო ეკ ლათ ქარ თვე ლი.

ძვე ლი სა და ჭო ბა რე თის ქარ თვე ლო ბა ინ­ტერ ვენ ცი ის პე რი ოდ ში არ აყ რი ლა (გაქ ცე­ვა ში უარ ესი დღე და ად გე ბო დათ გზა ში). ამ დროს თი თოეულ სო ფელ ში 60­60­მდე ოჯ ახი ცხოვ რობ და.

მი ხე ილ ევ გე ნის ძე ჯვა რი ძის (და ბა დე ბუ ლი 1903 წელს) ნა ამ ბო ბი

ჩა იწ ერა ივ ანე ონ ის იმ ეს ძე ზედ გი ნი ძემ,

ას პინ ძის რაიონი, სო ფე ლი ჭო ბა რე თი.1968 წე ლი, სექ ტემ ბე რი.

მა სა ლა მოგ ვა წო და შო თა ჯვა რი ძემ

2005 წლის 8 ნო ემ ბერს ნო დარ ტა ბი ძის მე უღ ლის ფიქ რია ზან დუ კე ლის ქე ლე ხის სუფ რა ზე ჩემ მა უნ ივ ერ სი ტე ტის თა ნა კურ სელ მა ლე ილა ჯა ვა ხა ძემ (ფიქ რი აც ჩვე ნი თა ნა კურ სე ლი იყო) მი ამ ბო: ჩე მი წი ნაპ რე ბი სა გან გა მი გო ნია: ჩვე ნი გვა რის წი ნა პარ მა ბე რიკ ჯა ვახ მა პირ ვე ლი ღა მის უფ ლე ბის დარ ღვე ვის გა მო თა ვი სი ბა ტო ნი მოკ ლა და მეს ხეთ­ჯა ვა ხე­თი დან იმ ერ ეთ ში გა მო იქ ცა. ერ თი მი სი მემ კვიდ რე ზე მო იმ ერ ეთ ში – ჭი ათ ურ ის რაიონში და სახ ლდა და და ერ ქვათ ჯა ვა ხი ძე ები, მე ორე მემ კვიდ რე კი ქვე მო იმ ერ ეთ ში ქუ თა ის თან ახ ლოს (ქვი ტი რი, მაღ ლა კი) და სახ ლდა და ჯა ვა ხა ძე ებ ად იწ ოდ ები ანო. მეს ხეთ­ჯა ვა ხეთ ში ჩვე ნი წი ნაპ რე ბი მებ რძოლ მხედ რი ონ ებ ად იყ ვნენ ცნო ბილ ნიო.

ეტყო ბა, ზე მო იმ ერ ეთ ში უფ რო სი ძმა და სახ ლდა – ჯა ვა ხი (ჯა ვა ხი ძე), ქვე მო იმ ერ ეთ ში კი უმ ცრო სი – ჯა ვა ხა (ჯა ვა ხა ძე), რად გან ა­ხმო ვა ნი ქარ თულ ში კნი ნო ბი თის აღ მნიშ ვნე ლია.

მე ორე სა უკ უნ ის არ მა ზის ბი ლინ გვა ში მოხ სე ნი ებ ულია ქარ თლის პი ტი ახ ში ჯა ვა ხი (ძე­ვახ) და მი სი ას ული სე რა ფი ტი, რო მე ლიც 21 წლი სა გარ და იც ვა ლა. მცხე თის გათხრე ბი სას მა მა კა ცის სა მარ ხში აღ მოჩ ნდა ბე ჭე დი, რო მელ ზეც ამ ოტ ვიფ რუ ლია მა მა კა ცის სა ხე და წარ წე რა: “ჯა ვახ, ჩე მო სი ცოცხლეო!” (ეს ბე ჭე დი ცოლ მა – კარ პაკ მა ჩა ატ ანა საფ ლავ ში მე უღ ლეს).

მა შა სა და მე, ჯა ვა ხიშ ვი ლე ბი სა და ჯა ვა ხა ძე ებ ის გვა რი მე ორე სა უკ უნ იდ ან მო დის.

ვახ ტანგ ჯა ვა ხა ძე,გაზ. “ლი ტე რა ტუ რუ ლი გა ზე თი,”14-27 I, 2011წ.

ჯა ვა ხი და ჯა ვა ხა

სომ ხუ რი ან და ზაკა ცი იყ ავ, მო, შე ეშ ვინათ ლის ღებ ვას,

ბა ქი-ბუ ქებს,ჩემს წილ მზეს ნუ ეფ არ ები,უშ ენ ოდ აც გზას მი შუ ქებს.სხვა თა ლუკ მას

ნუ მიგ ვაჩ ვევ,

ფერ სამც ნა თელს გაგ ვი მუ ქებს

- ტკბილ სა ტკბი ლად ვი ნაც გაჭ მევს,

მწარ სა მწა რედ მო გა კუ კებს.

თარ გმნა გი ორ გი ყავ რე ლიშ ვილ მა

ლიტერატურული მესხეთი10 2011 წელი, თებერვალი

“კოლორ-პრინტში”

რუსთაველის 40/1. ტელ.: 99­98­82

სსიპ ახალციხის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი

მერაბ ბერიძე, დურმიშხან ბერიძე, რამაზ ბერაძე, სერგო მელიქიძე (პასუხისმგებელი მდივანი), ვახტანგ ინაური

ქ. თბილისში გაზეთ “ლიტერატურული მესხეთის” შეძენა შეგიძლიათ თავისუფლების

მოედანზე – ალ. პუშკინის ქუჩა №5­ის წინ, საქართველოს

რაიონებში – “საქპრესის” ჯიხურებში

“მე მტრე ბი მჭირ დე ბა და არა მე გობ რე ბი, სიფხიზ ლე და არა მი ძი ნე ბა.”ევარისტ გალუა (ფრანგი მათემატიკოსი)

სამ ცხე-ჯა ვა ხე თის რე გი ონ ში ერ თა დერ თი აკ რე დი ტი რე ბუ ლი უმ აღ ლე სი სა გან მა ნათ ლებ-ლო და წე სე ბუ ლე ბა – ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტი 2011-2012 სას წავ ლო წლი სათ ვის აცხა დებს მი ღე ბას შემ დეგ ფა კულ ტე ტებ ზე:

1) გა ნათ ლე ბის, ჰუ მა ნი ტა რულ და სო ცი ალ ურ მეც ნი ერ ებ ათა ფა კულ ტე ტი შემ დე გი სპე ცი ალ ობ ებ ით – ქარ თუ ლი ფი ლო ლო გია, ინ გლი სუ რი ფი ლო ლო გია, ის ტო რია, დაწყე ბი თი გა ნათ ლე ბა. აღ ნიშ ნულ ფა კულ­ტეტ ზე მი სა ღე ბი კონ ტი გენ ტი 300 ად გი ლი თაა გან საზღვრუ ლი. სწავ ლის სა ფა სუ რი შე ად გენს 1750 ლარს. გა ნათ ლე ბის, ჰუ მა ნი ტა რულ და სო ცი ალ ურ მეც ნი ერ ებ ათა ფა კულ ტეტ ზე აბ იტ ური ენ ტებს სა მი სა ვალ დე­ბუ ლო საგ ნის გარ და (ქარ თუ ლი ენა და ლი ტე რა ტუ რა, უცხო ენა, ზო გა დი უნ არ ები), ახ ალ ცი ხის სა ხელ­მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტი მე ოთხე სა ვალ დე ბუ ლო არ ჩე ვით დის ციპ ლი ნად სთა ვა ზობს შემ დეგ საგ­ნებს – ის ტო რია, გე ოგ რა ფია, ან ლი ტე რა ტუ რა.

2) ბიზ ნე სის ად მი ნის ტრი რე ბის ფა კულ ტე ტი შემ დე გი სპე ცი ალ ობ ებ ით – ფი ნან სე ბი, სა ბუ ღალ ტრო აღ­რიცხვა, მე ნეჯ მენ ტი. მი სა ღე ბი კონ ტი გენ ტი – 300 ად გი ლი. სწავ ლის სა ფა სუ რი – 2 000 ლა რი.

აღ ნიშ ნულ ფა კულ ტეტ ზე აბ იტ ური ენ ტებს სა მი სა ვალ დე ბუ ლო საგ ნის გარ და (ზო გა დი უნ არ ები, ქარ-თუ ლი ენა და ლი ტე რა ტუ რა, უცხო ენა), მე ოთხე არ ჩე ვით საგ ნად შე უძ ლი ათ ჩა აბ არ ონ მა თე მა ტი კა, ის ტო­რია, გე ოგ რა ფია და ლი ტე რა ტუ რა.

სა ხელ მწი ფოს გა დაწყვე ტი ლე ბით, სტუ დენ ტე ბი ბიზ ნე სის ად მი ნის ტრი რე ბის ფა კულ ტეტ ზე მხო ლოდ 100 პრო ცენ ტი ანი გრან ტით ფი ნან სდე ბი ან. ნა წი ლობ რივ და ფი ნან სე ბას აღ ნიშ ნულ ფა­კულ ტეტ ზე სტუ დენ ტი ვერ მო იპ ოვ ებს, ამ ას თან, თუ სტუ დენ ტი მო ბი ლო ბით ერ თი ფა კულ ტე ტი დან მე ორ­ეზე გა და ვა, არ ად აფ ინ ან სე ბად ფა კულ ტეტ ზე, მის მი ერ მო პო ვე ბუ ლი გრან ტი არ უღი არ დე ბა.

3) ინ ჟი ნე რი ის, აგ რა რულ და სა ბუ ნე ბის მეტყვე ლო მეც ნი ერ ებ ათა ფა კულ ტე ტი შემ დე გი სპე ცი ალ ობ ებ­ით – მა თე მა ტი კა, ინ ფორ მა ცი ული ტექ ნო ლო გი ები, აგ რო ტექ ნო ლო გია, ზო ოტ ექ ნიკა, ეკ ოლ ოგია. მი სა ღე ბი კონ ტი გენ ტი – 140 ად გი ლი. სწავ ლის სა ფა სუ რი – 1 500 ლა რი. ინ ჟი ნე რი ის, აგ რა რულ და სა ბუ ნე ბის მეტყვე­ლო მეც ნი ერ ებ ათა ფა კულ ტეტ ზე სა ვალ დე ბუ ლო საგ ნე ბის გარ და (ზო გა დი უნ არ ები, ქარ თუ ლი ენა და ლი ტე რა ტუ რა, უცხო ენა), აბ იტ ური ენ ტს ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტი სთა ვა ზობს ქვე მოთ ჩა მოთ ვლი ლი დან სა ვალ დე ბუ ლო არ ჩე ვით დის ციპ ლი ნე ბი დან ერთ­ერ თს – მა თე მა ტი კა, გე ოგ რა­ფია, ბი ოლ ოგია, ფი ზი კა, ის ტო რია, ლი ტე რა ტუ რა, ან ქი მია.

უნ ივ ერ სი ტე ტი ას ევე სტუ დენ ტებს სთა ვა ზობს “მი ნორ” (მე ორე სპე ცი ალ ობა) პროგ რა მებს სხვა დას ხვა მი მარ თუ ლე ბით, რაც სა შუ ალ ებ ას იძ ლე ვა ძი რი თა დი აკ ად ემი ური პროგ რა მის ვა დის ფარ გლებ ში (4 წე ლი), სტუ დენ ტი დაეუფლოს მე ორ ად სპე ცი ალ ობ ას და გა იფ არ თო ოს და საქ მე ბის არე ალი.

ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტს გა მოცხა დე ბუ ლი აქ ვს: მი ღე ბა ქარ თულ ენ აში მომ ზა დე ბის სა გან მა ნათ ლებ ლო პროგ რა მა ზე არ აქ არ თუ ლე ნო ვან თათ ვის. აღ­

ნიშ ნულ პროგ რა მა ზე მი სა ღე ბი კონ ტი გენ ტი 74 ად გი ლი თაა გან საზღვრუ ლი, რაც სომ ხუ რე ნო ვა ნი და აზ­ერ ბა იჯ ან ულ ენ ოვ ანი აბ იტ ური ენ ტე ბი სათ ვის თა ნაბ რა დაა გა და ნა წი ლე ბუ ლი. არ აქ არ თუ ლე ნო ვა ნი აბ იტ­ური ენ ტი ერ თი ან ერ ოვ ნულ გა მოც დებ ზე აბ არ ებს მხო ლოდ ერთ გა მოც დას ზო გად უნ არ ებ ში, მათ სა ვე მშობ ლი ურ ენ აზე (სომ ხუ რი, აზ ერ ბა იჯ ან ული). აბ იტ ური ენ ტე ბი, რომ ლე ბიც ქარ თულ ენ აში მომ ზა დე ბის სა გან მა ნათ ლებ ლო პროგ რა მა ზე ჩა ირ იცხე ბი ან, ერ თი წლის გან მავ ლო ბა ში სა ხელ მწი ფოს მი ერ სრუ ლად და ფი ნან სდე ბი ან. ქარ თუ ლი ენ ის შეს წავ ლის ერ თწლი ანი პროგ რა მის დას რუ ლე ბის შემ დეგ, სტუ დენ ტს შე­საძ ლებ ლო ბა აქ ვს სწავ ლა გა აგ რძე ლოს ნე ბის მი ერი ფა კულ ტე ტის სა სურ ველ სპე ცი ალ ობ აზე.

გარ და ამ ისა, ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტ ში მო მა ვალ სტუ დენ ტებს მრა ვალ სი ახ ლეს სთა ვა ზობს:

აკ ად ემი ური საბ ჭოს გა დაწყვე ტი ლე ბით, ყვე ლა ფა კულ ტეტ ზე სტუ დენ ტებს შე საძ ლებ ლო ბა აქ ვთ სწავ-ლის ქი რა გა და იხ ად ონ სას წავ ლო წლის გან მავ ლო ბა ში ოთხ ნა წი ლად (სე მეს ტრში ორ ჯე რა დი გა დახ დით). უნ ივ ერ სი ტე ტი უზ რუნ ველ ყოფს სო ცი ალ ურ ად და უც ვე ლი სტუ დენ ტე ბის სწავ ლის სა ფა სუ რის და ფარ ვას უნ ივ ერ სი ტეტ ში არ სე ბუ ლი საქ ველ მოქ მე დო ფონ დის სა შუ ალ ებ ით;

ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტი შე საძ ლებ ლო ბას აძ ლევს ნე ბის მი ერ სტუ დენ ტს აქ ტი ურ ად ჩაერ თოს უნ ივ ერ სი ტე ტის სას წავ ლო, კულ ტუ რულ თუ სპორ ტულ ღო ნის ძი ებ ებ ში, მი იღ ონ მო ნა წი ლე ობა სხვა დას ხვა ფეს ტი ვა ლებ ში რო გორც ქვეყ ნის შიგ ნით, ას ევე ქვეყ ნის ფარ გლებს გა რეთ. სტუ დენ ტებს ეძ ლე ვათ შე საძ ლებ ლო ბა მო ნა წი ლე ობა მი იღ ონ გაც ვლით პროგ რა მებში, გა ემ გზავ რონ სტა ჟი რე ბა ზე საზღვარ გა რე თის ქვეყნების უნ ივ ერ სი ტე ტებ ში;

უნ ივ ერ სი ტე ტი სტუ დენ ტთა სა მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცი ებ ის მოწყო ბით ცდი ლობს პირ ვე ლი კურ სი დან ვე ჩა მო უყ ალ იბ ოს მათ სა მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცი ებ სა და სა მეც ნი ერო თე მებზე მუ შა ობ ის უნარ-ჩვევები, რაც სა შუ ალ ებ ას მის ცემს თი თოეულ სტუ დენ ტს გა იღ რმა ოს გზა სა მეც ნი ერო საქ მი ან ობ ის აკ ენ;

ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტის სტუ დენ ტებს შე საძ ლებ ლო ბა აქ ვთ ის არ გებ ლონ მსოფ ლიო უნ ივ ერ სი ტე ტე ბის სა მეც ნი ერო ბიბ ლი ოთ ეკ ებ ის ელ ექ ტრო ნუ ლი წიგ ნე ბით, ყვე ლა ზე მთა ვა რი კი გახ ლავთ ის გა რე მო ება, რომ უნ ივ ერ სი ტე ტი ჩა მო სულ სტუ დენ ტებს უზ რუნ ველ ყოფს საცხოვ რე ბე ლი ფართით – (სულ მა ლე ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტს ექ ნე ბა სტუ დენ ტთა სა ერ თო საცხოვ რე ბე ლი).

ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტე ტი აბ იტ ური ენ ტებს უს ურ ვებს წარ მა ტე­ბებს და აქ ჩა ბა რე ბის შემ თხვე ვა ში, კი დევ ბევრ სი ახ ლე სა და სი ურ პრიზს სთა ვა ზობს.

და მა ტე ბი თი ინ ფორ მა ცია იხ ილ ეთ უნ ივ ერ სი ტე ტის ვებ გვერ დზე: www.akhaltsikhe.edu.ge; contact@akhaltsikhe.edu.ge;

ტე ლე ფო ნო: 8 265 2 19 90; 877 897725; 877 98 77 29; 877 71 15 82

თ ქ მ უ ლ ე ბ ე ბ ი

გა ზე თის რე დაქ ცია სარ გებ ლობს თა ვი სუ ფა ლი პრე სის პრინ ცი პე ბით და პა სუხს არ აგებს გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რი­ლებ სა და პუბ ლი კა ცი ებ ში მოყ ვა ნილ ფაქ ტებ სა და მო საზ რე ბებ ზე.

* * *თრი ალ ეთ ის ტბას თან უდ ელი

კა ცი ყა ნას ხნავ და. თურ ქე თი დან წა მო სუ ლი მგზავ რი მო სუ ლა და უთ ქვამს: უდ ეში მო ჭი და ვეს თან მივ დი ვარ და ხომ ვერ მი მას წავ­ლიო. რა თქმა უნ და, უდ ელს ჯერ მი უპ ატ იჟია სუფ რას თან. მე რე ფეხ ზე წა მომ დგა რა და თი თით უჩ ვე ნე ბია: “შენ ვი საც ეძ ებ, აი იმ სახ ლში ცხოვ რობ სო.” და ულ ვა­შებ შიც ჩა უღ იმია. თურ ქს უღ ელი აუღია და იმ სახ ლის კენ გა უშ ვე რია — აი, იქაო?

უდ ელს უთ ქვამს: არა, ჩე მო კე­თი ლო, იქ კი არა, — გუ თა ნი ცა ლი

ხე ლით აუწ ევია, იმ სახ ლის კენ გა უშ ვე რია და უთ ქვამს: აი, იქაო! თურ ქი გან ცვიფ რე ბუ ლა და მიხ­ვედ რი ლა კი დეც, ის კა ცი მგო ნი ეს იქ ნე ბაო და იქ გაბ რუ ნე ბუ ლა, სა იდ ან აც მო სუ ლა.

მთქმე ლი გუ რამ ბო ჩი კაშ ვი ლი,

80 წლის, დ. ად იგ ენი, ჩა წე რი ლია 2008 წ.

* * *სო ფელ უდ ეში, ვიდ რე ცენ ტრში

მიხ ვალთ, გზის მარ ცხე ნა მხა რეს, ძველ ნა ეკ ლე სი არ ზე პა ტა რა კა­

თო ლი კუ რი ეკ ლე სიაა და შე ნე ბუ ლი. უძ ვე ლე სი ეკ ლე სია VII სა უკ უნ ისა ყო ფი ლა. სწო რედ ამ ეკ ლე სი აზე ას ეთი თქმუ ლე ბა არ სე ბობს:

ქალ­ვაჟს ერ თმა ნე თი შეყ ვა­რე ბი ათ და ჯვრის და სა წე რად ამ ეკ ლე სი აში მი სუ ლან. შუა ჯვრის წე რის დროს ეკ ლე სია მი წა ში ჩა­ვარ დნი ლა და ყვე ლა იქ მყო ფი თან ჩა უტ ანიაო. ეს სას წა ული რომ მოხ­და, მე რე ხალ ხს უთ ქვამს: ღმერ თმა არ აპ ატიაო. ეს წყვი ლე ბი თურ მე და­ძმა ნი ყო ფი ლან.

მთქმე ლი პავ ლე მღებ რიშ ვი ლი,83 წლის, ად იგ ენი, ჩაწ. 2008 წ.

* * *აბ ას თუ მა ნი — ძვე­

ლი ხა ბა ზე ბის ად გი­ლი. მის სა ხელ თან და კავ ში რე ბით ას ეთი თქმუ ლე ბა არ სე ბობს: ქა ლა ქის ცენ ტრში პურს ხა ბა ზე ბი რომ აცხობ დნენ, მი სი სურ­ნე ლე ბა აბ ას თუმ ნის შე სას ვლელ შიც იგ­რძნო ბო დაო. სა ხე ლი აბ ას თუ მა ნი, ხა ბაზ­თუმ ნი და ნაა წარ მომ­დგა რიო — იტყვი ან.

აკ აკი წე რე თე ლი აბ ას თუ მან ში გარ კვე ული პე რი ოდი ის ვე ნებ და. ერთ დღე საც თმის და წვე რის გა­საკ რე ჭად შე სუ ლა სა და ლა ქო ში. გაკ რეჭ ვის შემ დეგ და ლაქს თუ­მა ნი მო უთხო ვია. აკ აკ ის უც ბად წა მო უყ ვი რია: “აბ აზ ში თუ მა ნიო?! და სა და ლა ქო დან გაბ რა ზე ბუ ლი გა მო სუ ლა.

მთქმე ლი გი ორ გი ყუ ლი ჯა ნაშ ვი ლი,

კუ რორ ტი აბ ას თუ მა ნი. 80 წლის. ჩაწ. 2008 წ.

მოგ ვა წო და გი ვი მა თოშ ვილ მა

აბ იტ ური ენ ტთა სა ყუ რადღე ბოდ!

დღეს ჩვე ნი გა ზე თი რომ სულ დგმუ ლობს, თქვენ ნა ირი ად-ამი ან ებ ის ხელ შეწყო ბი თაა ბა ტო ნო ავთანდილ და ბა ტო ნო ლევან!

ღმერ თი ყვე ლა ფერს ხე დავს და, ალ ბათ, გან გე ბის ძა ლაა, რომ ჩვენს გა ზეთს ჭი გო სა ვით ამო უდ ექ ით გვერ დში და ყო-ველ წლი ურ ად თქვე ნი მოკ რძა ლე ბუ ლი წვლი ლი შე გაქ ვთ მი სი გა დარ ჩე ნის საქ მე ში. “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თი” ხომ ჩვე ნი “სუ ლის პუ რია,” რო მელ საც მხარ და ჭე რა და ყუ რადღე ბა სე-რი ოზ ულ ად ჭირ დე ბა.

კი დევ ერ თხელ დი დი მად ლო ბა ჩვე ნო ძვირ ფა სე ბო, ფი ნან-სუ რი დახ მა რე ბი სათ ვის.

ღმერ თმა დაგ ლო ცოთ!

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” რე დაქ ცია

შპს “CO2­ის” დი რექ ტორს ბა ტონ ავ თან დილ გე ლა ძეს

შპს “ახ აშ ენ ის” დი რექ ტორს ბა ტონ

ლე ვან ხუ ციშ ვილს