Slide 1

UNIVERTITET U TRAVNIKU PRAVNI FAKULTET

PRAVO PRIVREDNIH DRUTAVA

P R E D A V A NJ A Pojam poslovnog prava, historijski razvoj, predmet i izvori poslovnog prava

Doc. dr. sc. Arif Nani

Kiseljak , 03.10. 2013.godine POJAM POSLOVNOG PRAVA Zakonodavstva niti pravna nauka razvijenih trinih zemalja nije mogla dati univerzalni i jedinstven pojam poslovnog prava. Poslovno pravo je posebna (samostalna) grana prava kako u uporednom tako i u naem pravnom sistemu. Poslovno pravo kao posebna grana prava obuhvata tri vrste pravni normi/pravila:1. Norme ili pravila kojima je reguliran pravni poloaj privrednih subjekata (privrednih drutava, finan.instit, osiguravajui drutava, javnih kompanija, trgovaca ,samostalnih poduzetnika i dr. pravnih osoba koji se kao privredni subjekti pojavljuju u poslovnom prometu. ( U pravnoj nauci ovo se naziva STATUSNO PRAVO).2. Pravne norme koji su regulirani pravni poslovi koje obavljaju privredni subjekti u svom medjusobnom poslovanju - privredno pravni poslovi ili poslovi prometa robe i usluga- (U pravnoj nauci POSLOVNO PRAVO) 3. Pravne norme kojima se reguliraju meusobni odnosi izmeu privrednih subjekata u oblasti poslovanja na jednoj strani i njihov odnos prema dravi i dravnim organima na drugoj strani.( U pravnoj nauci zovemo: REGLEMENTARNO PRAVO) U naoj ranijoj pravnoj tradiciji za pojam ove grane prava koristili su se razliiti termini ,koji su u sutini sinonimi za poslovno pravo: privredno pravo i trgovako pravo.

U naunim krugovima postavlja se pitanje naziva ove grane prava Razlozi protiv upotrebe naziva Privredno pravo su:Da ovaj termin upuuje da su subjekti privrednog poslovanja samo privredne organizacije, ali ne i fizike osobe koji profesionalno vre djelatnost u vidu zanimanja. Da ovaj izraz upuuje na dirigovanje drave- veliki utjecaj drave na pravni status i poslovanje privredni subjekata po osnovu dravnog vlasnitva.Da ovaj izraz upuuje na ograniavanje autonomije volje u privrednom poslovanju planske privrede u odnosu na trino poslovanje, gdje vlada princip autonomije volje svi privrednih subjekata.Razlozi protiv upotrebe naziva Trgovako pravo su:Da je to historijski staleko pravo trgovca;Da upotreba ovog termina znai prihvaanje subjektivne teorije o odreivanju pojma poslovnih ugovora u koje spadaju samo ugovori osoba koji se smatraju trgovcem, a ne i poslovi osoba koji nemaju status trgovca i ako ti poslovi objektivno spadaju u trgovako-poslovne transakcije i imaju karakter trgovakog posla po objektivnom kriteriju.Pojam trgovine i trgovinskog prava Pojam trgovine u ranijem pravnom sistemu .U naem ranijem privrednom pravu upotreba termina Trgovako pravo se izbjegavalo jer se polazilo od uskog shvatanja pojma TRGOVINA u pozitivnom zakonodavstvu , to znai , da je Trgovina podrazumjelava samo razmjenu roba-kupovina i prodaja roba i trgovinske usluga Znai pojam Trgovinsko pravo se odnosilo samo na jednu privrednu granu TRGOVINU. - Pojam trgovine u zemljama trine privrede . U Zemljama trine privrede pojam Trgovina ima mnog iri znaenje u poslovnom pravu nego trgovina u ekonomskom smislu. Trgovinsko ili poslovno pravo po suvremenom shvatanju pod TRGOVINOM podrazumjeva sve privredne odnosno poslovne aktivnosti koje obavljaju poslovni subjekti u oblastima: trgovine, transporta, industrije,poljoprivrede ,bankarstva,osiguranja,trita vrijednosnih papira, poreznog i mjeninog prava i dr. Suvremeno shvatanje poslovnog prava U suvremenom shvatanju poslovno pravo se bavi prvenstveno privrednim transakcijama u poslovnom prometu i pravnim poloajem privrednih subjekata.Smatra se da je upotreba terminaposlovno pravoadekvatnije, to je suglasno i uporednopravnim sistemima i pravnoj teoriji i saobrazno naim privrednopravnim tendecijama i legislativi, te je ovaj termin sve vie zastupljen u pravnoj literaturi i opeprihvaen naziv za ovu granu pravaZbog opirnosti predmeta poslovnog prava,u suvremenom pravnoj teoriji sve je izraenija tedencija specijalizacije poslovnog prava i zbog specifinosti se iz ove grane prava izdvajaju posebne i samostalne naune pravne discipline.Naune pravne disciplineIz poslovnog prava se izdvajaju mnoge samostalne pravne discipline koje se kao posebne grane prava u BiH, u zemljama u regiji i ire,izuavaju na pravnim ekonomskim, poslovnim i drugim fakultetima u okviru bolonjskog sistema obrazovanja.- Trgovako pravo odnosno privredno pravo- Pravo industrijskog vlasnitva- Pravo osiguranja - Meunarodno poslovno pravo - Bankarsko pravo - Saobraajno pravo- Berzansko pravo- Mjenino i ekovno pravo- Pravo konkurencije - Kompanijsko pravo - Steajno pravo- Porezno pravo i dr. Ove naune discipline se izuavaju kao obvezni ili fakultativni predmeti ovisno od programa svakog fakulteta ponaosob.HISTORIJKI RAZVOJ POSLOVNOG PRAVA - Poslovno pravo kao posebna grana prava povjesno se moe posmatrati kroz tri stoljea/vijeka: stari , srednji i novi vijek ( doba kodifikacije poslovnog prava)

I Stari vijek Poslovno pravo kao posebno pravo nije postojalo zbog nerazvijene trgovine. Tragove poslovnog prava tj. posebnih pravila poslovnog prava nailazimo u tzv. HAMURABIJEVIM ZAKONIKOM iz 2000-te godine prije nove ere, kojim su bili regulirani tadanji poslovi trgovine: prodaja robe, prijevoza, posredovanja i zajma sa kamatom. Karakteristika razvoja trgovakog prava u starom vijeku:- Veoma nizak stupanj trgovine i trgovinskih poslova razlog je ne postojanja trgovakog prava kao posebne grane prava.Vaea pravila graanskog prava su zadovoljavale tadanje potrebe trgovakog prometa, RIMSKO PRAVO nije razvilo posebno poslovno pravo u to vrijeme. Javljaju se tragovi prvi pravila poslovnog prava- Hamarubijev Zakonik iz 2000.p.n.e.

7II Srednji vijek Razvoj trgovakog prava od 12. st. do 16.st.

Poslovno pravo kao posebna grana prava pojavilo se tek u srednjem vijeku, razvojem trgovakih gradova u sjevernoj Italiji, gdje je bio centar evropske trgovine.U 12. i 13.vijeku poslovno pravo se javlja kao staleko pravo- IUS MERCATORUM ili pravo trgovca.Od strane monih trgovaca stvaraju se jake trgovake organizacije i udruenja , trgovake korporacije ( ESNAFI, CEHOVI i GILDI) koji samostalno reguliraju meusobne trgovake odnose i rjeavaju meusobne poslove sporove pred tadanjim sudovima.IUS MERCATORUM u srednjek vijeku je imao isto staleki karakter jer je bilo pravo trgovca .a trgovakim poslom se smatrali samo oni poslovi koji su obavljali trgovci kao lanovi trgovakih udruenja -asocijacija (korporacija)

U Srednjem vijeku na razvoj trgovakog prava znaajno su doprinjeli sljedei povjesni fakti: - Krstaki ratovi zbog potrebe osiguranja logistike vojsci- poveena trgovina. - Poznati sajmovi (vaeri) unutar drava i sa meunarodnim karakterom iz svih zemalja. - Otkrie Amerike 1492. godine centar svjetske trgovine iz Italije se proiruje na zemlje : Francuska, panija, Holandija zatim Engleska i itd.

STATUTI pojedinih gradova i asocijacija /udruenja trgovaca( CEHOVI, ESNAFI GILDI) stvorili su zajednika pravila IUS MERCATORUM, kao ope trgovako pravo i obiajna trgovaka pravila koja su odgovarala interesima trgovaca i trgovakih udruenja koja su se postepeno izuzimali od tada vladjueg civilnog dravnog (Rimskog) prava u Italiji .Razvoj trgovakog prava u novije dobaNovi vijek period od 17.st. i dalje Karakteriskika razvoja trgovakog prava u novije doba su:Ubrzanim razvojem trgovine i internacionalizacijom trgovakog prava trgovako pravo gubi staleki karakter te iz prava trgovca postaje pravo trgovineSrednjovjekovno staleko pravo pravo trgovca je zamjenjeno naelom slobodnog bavljenja trgovinom. Dolazi do prva nacionalne kodifikacija poslovnog prava od strane drave (Francuske). Izvrena je u drugoj polovini XVII vijeka u Francuskoj kroz 2 ordonanse kralja Luja XIV 1. Ordonansa /Uredba / o suhozemnoj trgovini iz 1673. 2. Ordonansa /Uredba/ o pomorskoj trgovini) iz 1681.

Doenjem ovi Uredbi nastaje preokret u razvoju trgovakog prava tako da: Trgovako pravo postepeno gubi staleki karakter i postaje pravo trgovine koji iz obiajnog prava se pretvara u civilno ozakonjeno pravo ( dravno uniformirano pravo). Ovi akti su akti drave koji stavljaju van snage Statute gradova i trgovakih udruenja gdje kodifikovano poslovno pravo vai na u cjeloj dravi.

Daljna kodifikacija nastavljena je u XIX vijeku donoenjem dravnih zakona i to: 1- Prvi moderni trgovaki zakonik Francuske CODE DE COMMERCE iz 1807.-godine Donoenjem ovog Zakona dolo je do odvajanja trgovakog prava od graanskog prava ( 1804. donesen Francuski graanski zakonik).Monistiki sistem jedinstvenog regulisanja poslovnog i graanskog prava prihvaaju novije kodifikacije i to: vicarska: Zakonik o obligacijama iz 1911., Italija: Graanski zakonik iz 1942., SAD: Jednoobrazni trgovaki zakonik iz 1962., kao i biva Jugoslavija Zakon o obligacionim odnosima iz 1978.

Faze razvoja poslovnog prava Historijski razvoj poslovnog prava se moe svrstati u 3 faze:

Dezintegracija- faza u kojem su stvarana obiajna trgovako pravila ius mercatorum opa trgovako pravo izvan tada dravnog civilnog prava, kroz pravila i statute trgovakih udruenja i asocijacija (esnafi i cehovi, gildi) i statute pojedinih trgovakih gradova, koji su odgovarali interesima tadanjih trgovaca i trgovakih udruenja.

(2) inkorporacija u ius mercatoria u nacionalne kodifikacije 18. i 19. vijeka Ovdje razlikujemo starije i novije kodifikacije poslovnog prava - Starije kodifikacije poslovnog prava temelje se na dualistikom sistemu ( odvojenost trgovakih zakona od graanskih, tj. odvojeno reguliranje graanskog i poslovnog prava ) - Novije kodifikacije poslovnog prava usvajaju monistiki sistem- to znai jedinstveno regiliranje poslovnog i graanskog prava.

(3) ponovne tendencije integracije na regionalnom i internacionalnom planu stvaranje modernog i suvremenoh evropskog i meunarodnog poslovnog prava kroz meunarodne multilateralne i bilateralne konvencije iz onlasti poslovnog prava.

PREDMET POSLOVNOG PRAVA U pravnoj teoriji nema jedinstvenog stajalita o odreivanju predmeta poslovnog prava odnosno pojma trgovakog posla.

Prema suvremenom shvatanju poslovno pravo nije staleko pravo ve pravo trgovinekoja podrazumjeva mnogo brojne poslovne operacije i pravne radnje posl. subjekata u pravnom prometu.

U pravnoj nauci se istuu dva razliita sistema odreivanja pojma trgovakog posla i to: 1. Sistem prema kome se krug trgovakih/privrednih poslova odreuje samim zakonom- (sistem prihvaen u najveem broju evropskih zakonodavstava).

-Nedostatak ovog sistem to zakonodavci u nacionalnim zakonodavstvima polaze od razliitih kriterija pri odreivanju pojma trgovakog posla tako da nema jednoobraznog rjeenja niti jedinstvenog stajalita.

2. Sistem u kojem se sudu daje mogunost da odredi i odlui da li je odreeni posao trgovaki polazei od opeg pojma trgovine(. panski trgovaki zakon)

-Potekoe i nedostaci ovog sistema je neujednaenost i nepreciznost odluka sudova kod ocjene ta je trgovaki posao to oteava poslovanje i neujednaenu sudsku praksu.

Pojam trgovakog posla Najstariji trgovaki zakoni Francuske i Njemake odreuju pojam trgovakog posla Francuski trgovaki zakonik iz 1807. (Code de commerce) odreuje pojam trgovaog posla na nain:Odreeni poslovi smatraju se trgovakim poslom sami po sebi, po svojoj prirodi bez obzira ko ih obavlja u i bez obzira dali se obavljaju esto u vidu zanimanja ili pojedinano , to su : kupovina prehrane i dr.robe radi preprodaje, svi bankarski poslovi, mjenini poslovi i posredniki poslovi .Neki poslovi su trgovaki poslovi ako se vre putem pravne osobe i to profesionalno,kao npr. komisioni, prevozniki , agencijski poslovi i dr.Sve obligacione transakcije trgovaca i ,veletrgovaca i bankara.Opi njemaki trgovaki zakonik iz 1861. odreuje trgovake poslova na dva naina:

a) Poslovi koji se smatraju trgovaki bez obzira ko ih obavlja , da li je u pitanju trgovac ili ne - Ovi poslovi se nazivaju OBJEKTIVNI ili APSOLUTNI trgovaki poslovi.

b) Poslovi koji su smatrani trgovakim samo ako ih obavlja osoba sa statusom trgovca. Ovi poslovi se nazivaju SUBJEKTIVNI ili RELATIVNI .

Drugi trgovaki njemaki Zakonik iz 1897.godine ( kojie je stavio van snage zakon iz 1861. odreuje samo na jedan nain: - da je trgovaki posao samo onaj koji obavlja trgovac u vidu zanimanja. Dakle naputa objektivne ili apslolutne trgovake poslove.Po uzoru na ovaj zakon donesen je Zakon o obligacionima odnosima (ZOO) iz 1978. koj se primjenjuje i sada u BiH kao zakon BiH po Uredbi sa zakonskom snagom o preuzimanju svih propisa bive SFRJ kao republiki zakoni iz 1992. godine

Vrste trgovaki poslovaU pravnoj teoriji razlikujemo dvije vrste trgovakih poslovi :OBJEKTIVNI ili APSOLUTNI - svi trgovaki poslovi u poslovnom prometu bez obzira ko ih obavlja i kakav mu je statut.

SUBJEKTIVNI ili RELATIVNI - su samo oni poslovi koji se vre od strane osoba sa statusom trgovca i koji to obavlja u vidu stalnog zanimanja. Subjektivni trgovaki poslovi se djale na podvrste na:

Osnovne trgovake poslove- su oni poslovi ije je obavljanje u vidu zanimanja a svako ko ih obavlja ima status trgovca ( kupoprodaja pokretnih stvari , poslovi osiguranja, bankarski , mjenjaki, komisioni , pediterski poslovi, skladitenje itdAkcesorni ili sporedni poslovi , ovi poslovi se ne obavljaju u vidu profesionalnog zanimanja, nego se izvravaju u vezi sa obavljanjem osnovnih poslova u obimu svoje redovne djelatnosti ili u okviru registrirane djelatnosti.Sistemi odreivanja predmeta- pojma trgovakog posla U nauci poslovnog prava i nacionalnim zakonodavstvima postoje dva glavna sistema odreivanja predmeta poslovnog odnosno pojma privrednog (trgovakog) posla .

Objektivni sistem ili sistem francuskog Trgovakog zakonika iz 1807. Trgovakim poslovima se smatraju svi poslovi poslovnog prava , nezavisno ko ih vri i bez obzira na njegov pravni status (trgovac ili netrgovac).

Subjektivni sistem ili sistem germanskog prava (novog njemakog Trgovakog zakonika iz 1897.), po kome se trgovakim poslovima smatraju samo poslovi koje obavlja osoba koja ima status trgovca i koja je registrovana za obavljanje trgovakih poslova.

-Predmet poslovnog prava : - svi poslovi i odnosi koji nastaju u poslovnom prometu ; - svi odnosi koji nastaju u toku poslovanja ili su sa njima u funkcionalnoj vezi ( platne transakcije i sl. promet vrijednosnim papirima i sl.)

Predmet poslovnog prava obuhvata :1. Pravni poloaj status privrednih subjekata- ( pravila statusnog prava) 2. meusobne privredno pravne poslove privrednih subjekata (robni i novani promet) - Pravila ugovornog poslovnog prava 3. Odnos poslovnih subjekata i drave - ( pravila reglementarnog prava). Pojam trgovakog /privrednog prava je ui od pojma poslovnog prava jer se odnosi na trgovinu odnosno propise koji reguliraju samo trgovinsku djelatnost.Poslovno pravo je ire i obuhvata pravila kojima je regulirano cjelokupno privredno poslovanje.

Odreivanje subjekata poslovnog pravaSubjekti poslovnog prava su fizike i pravne osobe -privredna drutva ,koja u vidu stalnog zanimanja obavljaju odreenu privrednu djelatnost (proizvodnja,prodaja i vrenje usluga) koja je registrirana u registar drutva.

U poslovnom pravu pojam i pravni poloaj poslovnog subjekta zavisi od prirode poslova koje subjekat obavlja i da li ga obavlja profesionalnoo ili ne.

U pravnoj nauci postoje dva metoda odreivanja pojma poslovnih subjekata :objektivni metod Po ovom sistemu trgovac posl.subjekat je ona osoba koja se bavi odreenim trgovakim poslom. - Ovo je objektivni metod jer je trgovina objektivna kategorija pa se njome moe svaka osoba baviti koja ispunjava zakonske uvjete. - Primarno po ovoj metodi je pravna priroda trgovakog posla pa od toga zavisi i pojam trgovakog subjekta.

Subjektivni metod - po ovom, trgovakim poslom se mogu baviti samo one osobe koje ispunjavaju poptrebne uvjete za obavljenje trgovakih poslova.

Znai subjektivni njemaki metod polazi od osoba /subjekta koji se bavi trgovinskim poslom i da je registriran za obavljanje takvih poslova.

Vrste trgovaca-poslovni subjekata U uporednom pravu postoje vie vrsta - pojmova trgovaca:Trgovac po zanimanju- je osoba koja se trajno i profesionalno bavi zakonom odreenim apsolutnim trgovakim poslovima. Oni obavljaju poslove u vidu stalnog zanimanja u cilju sticanja dobiti. Ovim kategorijama nije potrebna registracija u registru da di dobili status trgovca . Sama injenica da obavlja odreene trgovake poslove daje mu status trgovca.Trgovac po upisu-je osoba koja ne spada u osnovne trgovake poslove ve obavlja sporedne akcesorne poslove koji su u vezi sa osnovnim trgovakim poslovima. Ova kategorija trgovaca se upisuje u registar drutva da bi dobili status pravne osobe odnosno trgovakog subjekta-trgovca.Trgovac po nainu postanka su privredna drutva koja nastaju po zakonu propisanom postupku i podlijeu obaveznoj registraciji. Mali trgovac- su osobe koji obavljaju trajno odreene djelatnosti manjeg obima u vidu stalnog zanimanja.(To su individualni trgovci i smostalne trg. radnje i sl.koji se registriraju u opinskim slubama privrede( STR i sl.)Prividni trgovac-su subjekti koji su upisani u javni registar sa trgovakom firmom iako ne ispunjavaju sve zakonom propisane uvjete za takvo organizovanje i samo registracijom ovih osoba dobijaju status trgovca.IZVORI POSLOVNOG PRAVA Pravna teorija poslovnog prava razlikuje : materijalne i formalne izvore poslovnog pravaFormalni izvori poslovnog prava podrazumjevaju se oblici u kojima se pojavljuju pravila koja reguliraju privrednopravne odnose u poslovnom prometu.Formalni izvori poslovnog prava su: ustav, zakon, podzakonski akti, meunarodne multilateralne konvencije, poslovni trgovaki obiaji, uzanse, opi uslovi poslovanja, formularni ugovori, sudska i arbitrana praksa i pravna nauka.

Glavna podjela izvora poslovnog prava je na:Ope izvore ili dravne koje donose uglavnom dravni organiAutonomne izvore ija osnovanost se temelji na autonomnom regulisanju materije poslovnog prava od nedravnih organa- donose ih Privredne /trgovake komore i dr. strukovne komore ,trgovake asocijacije , strukovna udruenja, javno-privatne institucije i sl.

Ustav se ne pojavljuje kao neposredan izvor poslovnog prava. Ovaj akt sadri ope norme kojm se ureuju imovinski odnosi i slue koa osnova za zakosko reguliranje pojedinih pitanja . Ustavne odredbe se dakle ne primjenjuju direktno u praksu kao izvori poslovnog prava, ve samo ustavna naela koja se dalje raealiziraju kroz donoenja odgovarajuih zakona.

2. Zakoni kao izvori poslovnog prava

Zakoni su najvaniji i najmnogobrojniji izvori poslovnog prava. U uporednom pravu posebni trgovaki zakoni reguliraju specifina pitanja poslovnog prava u odnosu na graanske zakone i kao takvi imaju prednost u odnosu na njih u oblasti trgovakog prava . Graansko pravo u odnosu na poslovno pravo smatra se kao ope ,koje regulira odnose izmeu osoba uope. Pa ako nema pravila poslovnog prava ,kao posebna njih treba traiti u graanskim zakonim . Meu najznaajnijima zakonima u ovoj oblasti su: Zakon privrednim drutvima Zakon o trgovini Zakon o stranim ulaganjima, Zakon o zadrugama, Zakon o osiguranju imovine i lica, Zakon o bankama, Zakon o drutvima za upravljanje fondovima i o investicionim fondovima, Zakon o Registru vrijednosnih papira, Zakon o Komisiji za vrijednosne papire i dr. Svi ovi zakoni u BiH su na entitetskom nivou Zakon o obligacionim odnosima iz 1978.godine ima poseban znaaj kao izvor poslovnog prava koji prvi put na jedinstven nain regulira neka pitanja iz oblasti graanskog prava i poslovnog prava po uzoru na suvremeno zakonodavno reguliranje privrednopravnih i obligaciono pravnih pitanja po naelima MONISTIKOG SISTEMA. ( DUALISTIKI SISTEM -dvojno reguliranje materije poslovnog i graanskog prava . Ovaj sistem je bio zastupljeno u ranijoj kodifikaciji dravnog prava gdje su se donosila posebni trgovaki zakonici i graanski zakonici.) 4. Viestrane meunarodne konvencije - ratificirane od strane zakonodavnog organa. kao izvor poslovnog prava su: multilateralna meunarodna konvencija u oblasti transporta eljeznicom, morem,meunarodne kupoprodaje mjenica ek itd. Njima se unificira pravno raguulisanje mnogobrojnih instituita iz poslovnog prava. I koji sudovi i dr organi neposredno primjenjuju.3. Podzakonski akti (uredbe, pravilnici, uputstva i naredbe) kao izvor poslovnog prava su najvaniji akti poslje zakona i slue za laku primjenu i provedbu te interpretaciju zakona na koje se odnose . To su uglavnom akti vlade- izvrnih organa vlasti . Npr. Uredba o upisu u sudki registar pravnih osoba.Izvori autonomnog poslovnog prava1.Obiaji kao izvor pravaPrema ZOO, uesnici u obligacionim odnosima su duni da u pravnom prometu postupaju u skladu sa dobrim poslovnim obicajima. Osim termina dobri poslovni obicaji, ZOO korist i i termin trgovinski poslovni obiaji,

Dobri poslovni obiaji su pravila poslovne etike. Osnov za primjenu dobrog poslovnog obiaja je izriita zakonska odredba. Trgovinski poslovni obiaj je obiaj u uem pravno-tehnickom smislu. Da bi postao izvor prava, potrebno je da ispuni odreene uslove :mora bit i razuman, izvjestan, notoran i prihvaen od veine privrednika.

Trgovinski poslovni obiaj se moe definisati kao u praksi stvoreno pravilo postupanja koje je u skladu sa pravnim poretkom i moralom, i ija se primjena oekuje jer je ono izvjesno, ope poznato i prihvaeno od veine privrednika.

.

Klasifikacija trgovinskih poslovnih obiajaTrgovinski poslovni obiaji mogu se klasificirati:

1. Na osnovu teritorijalne obuhvatnosti - opi vae na teritoriju cijele drave / teritorijalni nacionalni okvir) - regionalni vae na teritoriji odreene regije ,oblasti kantona i sl. - lokalni vezani su za lokalnu teritoriju opina, grad, naselja i sl.

2. Prema strukama u kojima vae - opi (horizontalni) vae u svim privrednim djelatnostima, a - posebni (vertikalni) se primjenjuju samo u pojedinim strukama. Obiaji kao nepisano pravilo se mogu dokazivat i na vie nacina i to: - putem uzansi, ako su kodificirani; - uvjerenjima trgovakih asocijacija (komore -berze); - putem sudskih odluka; - ponekad i sam zakon upuuje na primjenu obiaja, a njihova sadrina predstavlja faktiko pitanje2. Uzanse kao izvor pravaUzanse su poslovni obiaji sistematizirani u zbornike pisana dokumenta. Mogu se podijeliti na ope - vae za sve poslove u privredi posebne- vae za pojedine struke odnosno vrste poslova.

U sluaju meusobne kolizije, one uzanse koje dolaze sa ueg podruja su naelno jae.

Donoenjem ZOO 1978.godine, Ope uzanse su od manjeg znaaja, jer je zakon svojevrsna kodifikacija obligacionog odnosno poslovnog prava.

Prema ZOO, na obligacione odnose se primjenuju uzanse ako su stranke njihovu primjenu ugovorile ili ako iz okolnosti proizilazi da su htjele njihovu primjenu.

Uzanse su supsidijaran izvor poslovnog prava i u sluaju suprotnosti uzansi i dispozitivnih normi ZOO, do primjene uzansi moe doi samo ako stranke izriito ugovore njihovu primjenu.

Postojee posebne uzanse se mogu klasificirat i u 3 grupe : 1. Posebne uzanse za promet poljoprivrednim proizvodima;2. Posebne uzanse koje reguliu poslove vezane za odreeno mjesto tu spadaju Luke uzanse;3. Trecu grupu ine : - Posebne uzanse za promet blokova i ploa od kamena, mermera i granita, - Posebne uzanse o graenju, - Posebne uzanse za ugostiteljstvo, - Posebne uzanse za promet robe na malo i dr.

3. Opi uslovi poslovanja i formularni ugovori kao izvor pravaOpi uslovi poslovanja sadre pravila i uslove poslovanja koje samostalno donose privredni subjekti i njihove transnacionalne korporacije.Mogu bit i izdati kao opi uslovi na formularu ugovora (formularni ugovor) ili u obliku tipskih ugovora.-tipski ugovori.

U teoriji je sporno da li opi uslovi poslovanja i tipski (formularni) ugovori ine tzv.formularno pravo, mogu li biti izvori poslovnog prava i kakva je njihova pravna priroda.

S tim u vezi postoje 3 teorije: 1. Normativna teorija, koja ope uslove uporeuje sa propisima; 2. Ugovorna teorija koja opim uslovima daje karakter ugovora i 3. Mjeovita normativno-ugovorna teorija, po kojoj opi uslovi i formularni ugovori sadre i javnopravne i obligacionopravne elemente.. Formularni ugovori Formularni ugovori su ugovori koji su napisani na formularima koje unaprijed sastavljaju privredni subjekti.

Postoje 2 vrste ovih ugovora: tipski i adhezioni.

-Tipski formularni ugovor je ponuda drugoj strani da zakljui ugovor. Druga ugovorna strana moe ugovor prihvatiti u cjelini ili traiti odreene izmjene pojedinih klauzula. Dakle, mogue je pregovaranje i obezbjeenje ravnopravnost i ugovornih strana.

-Adhezioni ugovori ili ugovori po pristupu su takoe jedan od oblika formularnih ugovora. Ugovor je sainjen na formularu jedne ugovorne strane i druga ako hoce da ga zakljui mora ponueni formular prihvatiti u cjelosti. Nema mogunosti izmjene niti pregovora u tom pravcu

4. Sudska i arbitrana praksa Sudska i arbitrana praksa nije izvor poslovnog prava u pravnom smislu. Ona ima samo interpretativni karakter jer odluke viih sudova ne obavezuju nie sudove.Temelji se na potivanju odluka sudova kojima je presuena pojedina stvar ili na prihvaanju prijanjih arbitranih odluka pri odluivanju u novim pravnim stvarima.U BiH sudska praksa je samo sporedan izvor prava koji moe djelovati samo snagom svoje uvjerljivosti. U anglosaksonskim zemljama sudska praksa moe biti i temelj za donoenje odluka suda.

-U kontinentalnim pravnim sistemima, sudska i arbitrana praksa nisu formalni izvor prava, kao u anglosaksonskim pravnim sistemima. - Anglosaksonski pravni sistem u kojem vlada precedentno pravo. Presedentski sistem vai i danas u amerikom i engleskom pravu tako da presuda suda u jednom sluaju slui za sve budue sluajeve iste pravne problematike.

5. Pravna nauka kao izvor prava

Pravna nauka nije izvor prava jer ona ne stvara pravo. U pravnoj teorijji ima shvatanja da je i pravna nauka indirektan izvor poslovnog prava. Pravna nauka prouava i uporeuje pravne norme domaeg prava sa normama stranog prava i na osnovu tog saznanja vri uticaj na zakonodavne i sudske organe u stvaranju odnosno primjeni prava od strane sudova.

Hijerarhija izvora poslovnog prava-Redoslijed izvora poslovnog prava je slijedei: ustavi, ratifikovani meunarodni ugovori, 3. zakoni, drugi obavezni opi akti zakonodavnih organa, 4. podzakonski akti upravnih organa opeg karaktera, 5. opi akti poslovnih subjekata, 6. ugovori, obiaji, uzanse, graansko pravo i 7. odluke upravnih i sudskih organa.R E Z I M E Izvori trgovakog (poslovnog) prava su razliiti oblici u kojima se pojavljuju pravna pravila trgovakog prava.Izvori trgovakog prava (poslovnog) su:PropisiAutonomno trgovako pravoSudska i arbitrana praksaPravna naukaAkti pojedinih nezakonodavnih tijelaStatutDrutveni ugovorAkti subjekata trgovakog prava

Propisi Opi pravni akti kojima se ureuju pravni odnosi, a donose ih zakonodavna tijela pojedine drave ( dravni izvor prava ).Propisi su osnovni izvor prava.Najvii pravni akt pojedine drave je Ustav, a hijerarhijski slijede: zakoni podzakonski akti (uredbe, naredbe, odluke, pravilnici). Norme sadrane u propisima mogu biti:

1. kogentne prirode, odnosno obvezne za sve subjekte na koje se odnose ili 2. dispozitivne prirode, koje se primjenjuju izmeu subjekata jednoga pravnog odnosa samo ako stranke pravnog odnosa nisu odreenu stvar drugaije uredile.

Autonomni izvori poslovnog pravaStvaraju ga sami subjekti trgovakog (poslovnog) prava u obliku trgovakih obiaja, uzansi (uzanci) i formularnog prava. To su tzv. drutveni izvor prava: stvaraju ga sami adresati u doputenim okvirima,i to:Privredne /trgovake komore ,trgovaka udruenjei asocijacije , javno-privatni fondovi i institucije) AUTONOMNI IZVORI POSL. PRAVAposlovni (trgovaki) obiajiuzanceformularno pravo u ovo pravo spadaju:opi uslovi poslovanja,tipski ugovori i adhezioni ugovori),klauzulePODJELA I KARAKTERISTIKE POSLOVNOG PRAVAStatusno poslovno pravo - kogentne obvezne prisline norme veinomUgovorno poslovno pravo - dispozitivne norme veinom KARAKTERISTIKE TRGOVAKOG /POSLOVNOG PRAVAU trgovakom ugovornom pravu dominiraju propisi dispozitivne naravi. Dispozitivnost je vea od one u graanskom pravu zahvaljujui postojanju posebnih autonomnih izvora prava. Zakonodavna intervencija u trgovake ugovorne odnose svodi se na:prisilne propise ( i trgovci moraju potivati prisilne propise); javnopravne mjere (drava mjerama porezne politike stimulira razvoj pojedinih privrednih aktivnosti npr. krediti posebne namjene, odreuje kvote uvoza, izvoza i sl. te na taj nain utjee na sklapanje trgovakih ugovora, devizni propisi i sl.) kada trgovac sklapa ugovor s netrgovcem dodatno se primjenjuje potroako zakonodavstvo (Zakon o zatiti potroaa ZPP - npr. posebno reguliranje potroakog kredita, za razliku od obinog kredita prema ZOO. ZAVRETAK

ZAHVALJUJEM NA PANJI