195 - 221 تﺎﺤﻔﺻ 1398 نﺎﺘﺴﺑﺎﺗ و رﺎﻬﺑ 1 ةرﺎﻤﺷ ،5...

195 - 221، صفحات 1398، بهار و تابستان 1، شمارة 5 مطالعات حقوق انرژي، دورة

يطيمح ستيزرويكردي نو در تحليل حقوقي شروط قراردادهاي نفتي

موسوياهللا فضلسيد حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهرانة دانشكدالملل نيباستاد گروه حقوق عمومي و

مجتبي عيني حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهرانة دانشكدنفت و گازحقوق دانشجوي دكتري تخصصي

)23/2/1398 : تاريخ تصويب - 8/12/1396 :تتاريخ درياف(

چكيده يها تيفعال كه در تمامي است پايدار ة يكي از ابعاد مهم توسعمحيط زيستحفاظت از

قراردادهاي يطيمح ستيزشروط . نفتي بايد مورد توجه قرار گيرديها پروژه ويژه به، اقتصادي است، در قراردادها و يالملل نيبهمسان هاي معياراينكه تا حدود زيادي متأثر از با نفتي ها طرح، محيط زيستضوابط حاكم بر . رديگ يم گوناگوني به خود يها جلوه مختلف يها پروژه

يطيمح ستيز، لوازم مديريت هاست آن كه پيمانكار ملزم به تبعيت از اجراي ييها برنامهو مسئوليت ناشي ، است و در پايانيطيمح ستيزبا مشكالت مؤثر روياروييپروژه كه به دنبال

است كه يطيمح ستيز موضوعات نيتر مهم ،، مباني و حدود آنيطيمح ستيز يها خسارتاز و تحليل مسائل آن با تأكيد بر قراردادهاي شود يمبحث آن از ليتفص بهدر قراردادهاي نفتي

.ة پيش روست، موضوع بررسي مقاليطيمح ستيزنفتي جديد و برخي دعاوي

واژگان كليديمطلوب روية ، يطيمح ستيز، راهبرد يطيمح ستيز، الزامات يطيمح ستيزارزيابي پيامد .يطيمح ستيز پروژه، مسئوليت يطيمح ستيز، مديريت يطيمح ستيز يها طرح، يالملل نيب

نويسندة مسئول Email:[email protected]

1398، بهار و تابستان 1، شمارة 5 مطالعات حقوق انرژي، دورة 196

مقدمه جه عمومي مورد تويالملل نيب در دو سطح ملي و نفتي يها پروژه يطيمح ستيزامروزه ابعاد

محيط حفاظت از ،١پايدار ةتوسع اصلي يها شاخصهكه يكي از يا گونهبه ؛قرار گرفته استبسياري هاي معيار و ها دستورالعمل، ها هياعالم، معاهدات، يالملل نيبدر سطح . ٢ استزيست در سطح ملي نيز، ابعاد. كانون توجه قرار داده استدر را يطيمح ستيزگرفته كه مسائل شكل

يطيمح ستيز اقتصادي در قوانين موضوعه و در مقررات نهادهاي يها تيفعال يطيمح ستيز عمليات نفتي،بر حسب طبيعت. شود يم و ضوابط الزامي بيان ها دستورالعمل چارچوبدر

خاستگاهو كند را در خاك، هوا، دريا و ساير عناصر اكوسيستم ايجاد ييها يآلودگ ممكن است يها نمونه طبيعت و اشخاص شود كه داراي ابعاد حقوقي مهمي است و بروز خساراتي به

. وجود داردبارهبسياري از دعاوي مسئوليت مدني در كشورهاي مختلف در اين منظر از يالملل نيب نفتي يها شركت ميزبان و يها دولت نفتي براي يها پروژه گمان يب

كشورهاي نفتي از منبع اصلي درآمد توليد نفت و گاز آنجا كه . استقابل توجهاقتصادي در گرو اين كشورهايا توسعه يها برنامه و ها طرح عمومي و پيشبرد ةاست، تأمين بودج

يها شركتاز ديدگاه . و كسب حداكثر درآمد ممكن استها پروژهواگذاري هر چه بيشتر ش ارزش سهام ي ثروت بيشتر و افزايا بيشتر به معنيها پروژه نيز، كسب يالملل نيبنفتي

محيط آلودگي و تخريب . نفت و گاز استيگذار هيسرماشركت و توان رقابتي باالتر در بازار را بر پروژه تحميل ييها نهيهز، داراي آثار اقتصادي مهمي براي هر دو سو است كه زيست

بيشترتا آنجا كه ؛ نفتي بزرگ نيز لطمه خواهد زديها شركت و به اعتبار تجاري كند يم. دانند يم يطيمح ستيزو ضوابط ها معيار خود را ملزم به رعايت يالملل نيب نفتي يها ركتش

ميلياردها دالر ، و احياي آنيساز پاك است كه چنانها پروژه يطيمح ستيز يها يآلودگ يگاه آن بسيار يها نمونهكه دريايي يها يآلودگ در مورد ويژه به ؛آورد يمبراي كشورها هزينه به بار

نفتي يها شركت ميزبان و يها دولت را نيز در روابط كشورها و بين ييها تنشاست و ٣.كند يم ايجاد يالملل نيب

1. Sustainable development

يها نسل است كه نيازهاي نسل حاضر را برآورده سازد، بدون اينكه توانايي يا توسعه پايدار گفته شده، ةدر تعريف توسع. 2 تعادل ميان مسائل اقتصادي، اجتماعي و پايدار بايد نوعيةاز منظر توسع. نيازهايشان به خطر اندازدن برآورددررا آينده

آن استيها شاخص پايدار و ة نفتي در تناقض با توسعيها پروژهاز برآمده يطيمح ستيزفجايع . برقرار باشديطيمح ستيز)Olawuyi, 2012: P1-5(. در خليج مكزيكو Deepwater Horizon سكوي ة نفتي، حادثة ناشي از پروژيطيمح ستيزجايع فنيتر مهميكي از . 3

ةنمون. سه ماهه وارد دريا شدة يك دوردر بود كه حدود چهار ميليون بشكه نفت خام 2010مريكا در سال آ ةاياالت متحد برجاي يريناپذ رانيجبود كه پيامدهاي ناگوار 2011 هزار بشكه نفت در روز در دلتاي نيجر در سال چهلديگر، نشت بيش از

و يطيمح ستيز هم از جهت ،)شل نيجريهيعني ( عملكرد شركت شل و شركت فرعي آن .)Olawuyi, 2012: 1( گذاشت

197 محيطي قراردادهاي نفتي رويكردي نو در تحليل حقوقي شروط زيست

: تفكيك قائل شددو حالتن ميا توان يم، از منظر تحليل اقتصادي موضوع ي نباشد كه گاهمحيط زيست ريناپذ جبرانكه اجراي پروژه مستلزم تخريب ييجانخست،

ناشي از تخريب يها خسارت آن با ةسنجش منافع ناشي از اجراي پروژه و مقايس انداز چشماز براي راهيتنها د و شواجرا بايد پروژه در نتيجه، است كهبهتر ، اجراي پروژه محيط زيست

، حفظ آن محيط زيست ريناپذ جبران تخريب ه رغم نداشتن بيخسارات انديشيد و گاه كاهش . كرديپوش چشمين موارد بايد از اجراي پروژه ست كه در ااي پروژه ااجرسزاوارتر از

باشد كه اگرچه، محيط زيست ريناپذ جبران جايي كه اجراي پروژه مستلزم تخريب ،دوم ، اصوالًبينجامدمواردي تحليل اقتصادي موضوع ممكن است به ارجحيت اجراي پروژه در

،محيط زيست ريناپذ جبرانورد تخريب چنانكه در م ؛شود يمشته اقتصادي كنار گذايها ليتحل قانون اساسي 50 مطابق اصل ، نمونه؛ برايدانند يم هرگونه فعاليت را ممنوع قوانينبسياري از

يا محيط زيست اقتصادي و غير آن كه با آلودگي يها تيفعال... «: جمهوري اسالمي ايران بسياري از قراردادهاي نفتي نيز، در .»تخريب غير قابل جبران آن مالزمه پيدا كند، ممنوع است

آبزيان و محيط زيست ملي، يها پارك، مناطق حساس، شده حفاظتانجام عمليات در مناطق مقاماتاز برخي ممنوع يا منوط به رعايت مقررات خاص، يا اطالع به ،مواردي از اين دست

١.است نمايان نيزافتهي توسعهشده است كه اين امر حتي در قراردادهاي كشورهاي كمتر يا منطقه ضرورتي است كه در سطوح مختلف جهاني، ، جامع محيط زيستيراهبردوجود

محيط حفاظت از امروزه چراكه ؛ شود يمو ملي و حتي در سطوح قراردادي و پروژه مطرح يها يآلودگ ة متعدد در زمينيالملل نيب يها ونيكنوانسا وجود ب. يستن تشريفاتي ي امر،زيست يها چاه، در موضوع عمليات باالدستي نفتي، سكوها و ها نفتكش و ها يكشتشي از نفتي نا

فراگيري هيچ كنوانسيون ،... انتقال نفت در بستر دريا و ةموجود در اعماق درياها، خطوط لول ناشي از قوانين ملي اغلب كشورهاي نفتي يها يكاسترا در كنار خأل اين اگر. وجود ندارد قراردادهاي نفتي، تا چه ميزان يطيمح ستيز كه شروط و محتواي شود يمن روش، ٢قرار دهيم

... كه اين شركت متهم به جرم عليه بشريت، رفتار غيرانساني و ييتا جاقرار گرفت هم از جهت حقوق بشر، بسيار مورد انتقاد

: مراجعه شود به دعوي، ه است؛ براي نمونهشدWiwa v. Royal Dutch Shell Co, Co., No. 96 Civ. 8386 (KMW)(HBP), 1998 U.S. Dist. 1. Technical Service Contract for The Rumaila Oil Field, Between South Oil Company of the Republic of Iraq and BP Iraq limited, CNPC International (Iraq) Limited & SOMO,1997, Article4(13)- Petroleum Contract for Contract Area 33/07 in the East China Sea, Between China National Offshore Oil Corporation and Primeline Energy China Limited & Primeline Petroleum Corporation, 2012, Article 24(3).

حاكم بر )Regulatory Regime( قوانين و رژيم تنظيمي خأل، است حتي در كشوري مانند اياالت متحدهگفتني. 2 خليج مكزيكو را 2010 سال ة حادثةيكي از علل عمدپژوهشگران كه برخي از نفتي محسوس است تا آنجايها پروژه .)Lonter Lev, 2016: 483( اند دانسته چنين رژيمي يها يكاست


با توجه به هرچند ؛باشدثر ؤم دادن به آن جهت پروژه و يطيمح ستيز راهبرد در تواند يم از روابط طرفين، قرارداد نفتي يطيمح ستيزنسبي بودن اثر قراردادها و فراتر رفتن ابعاد فجايع

قرارداد بايد متضمن يطيمح ستيز راهبرد حال، هربه. نيستفيكانيز خود به تنهايي ين دقيق يخسارت و تب كاهشپيشگيري از حوادث، واكنش و مقابله در صورت بروز و

.مسئوليت باشد

قراردادهاي نفتي، با تكيه بر يطيمح ستيزتحليل جامعي از ابعاد تا ميكوش يمدر اين مقاله دقيقي از محتواي انداز چشمو دهيم انجامهاي نفتي بررسي موردي جديدترين قرارداد

قراردادهاي يطيمح ستيز شروط ،بنابراين. كنيم نظم قراردادي موجود ارائه يطيمح ستيز نخست، ناظر بر ارجاع به مقررات، ةدست :شود يمدسته تقسيم و بيان چهارنفتي در

آن را قانون حاكم بر مسائل انتو يم است كه يطيمح ستيزو ضوابط ها معيار، ها دستورالعمل است يطيمح ستيز يها طرح دوم، شروط مربوط به اجراي ة دستكرد؛ توصيف يطيمح ستيز

؛ را مورد توجه قرار دهندها آنيد بايطيمح ستيز ضوابط جديد ة نفتي بر پاييها شركتكه به مسئوليت ، شروط مربوط و دستة چهارمكاود يمرا پروژه يطيمح ستيز مديريت ، سومةدست

.كردبيان خواهد را مدني، جبران خسارت و بيمه

يطيمح ستيزو ضوابط ها معيار، ها دستورالعملارجاع به مقررات، . 1 مشخص مختلفيها روشبه حاكم بر پروژهيطيمح ستيز ضوابط ،ردادهاي نفتيادر قر

ة هم در مرحلود وشرعايت هم ايجاد الزام قراردادي است كه بايد ،چنين ارجاعي. شود يمماهيت . شود يم انجام جع حل اختالفدر مر منشأ تفسير قضايي است كه اختالفوفصل حل

در طول اجراي پروژه و ها آن و آثار تبعيت يا عدم تبعيت از يطيمح ستيزهنجارها و ضوابط .ميپرداز يمبه آن ادامه وجود دارد، عمده مباحثي است در ها آن در مورداشكاالتي كه

در قراردادهاي نفتييطيمح ستيزهاي معيار ارجاع به ضوابط و شيوة. 1.1

موضوع كليدي است يطيمح ستيزحاكم بر مسائل هاي معيار و ها دستورالعملتعيين مقررات، حاكم اين قواعد . منبع الزام پيمانكار استنيتر عمده و شود يمكه در قراردادهاي نفتي مطرح

ها معيار خاص، قوانين داخلي، يها ونيكنوانس از جمله معاهدات و ،يمللال نيب مقررات تواند يم در ارجاع به مقررات ، نمونه؛ براي باشديالملل نيبملي و سسات ؤم يها دستورالعملو

تمامي تدابير ضروري است، در يك قرارداد نفتي پيمانكار مكلف شدهيالملل نيبمعاهدات مرتبط با آلودگي يالملل نيب يها نامه موافقتبا مقررات را مطابق محيط زيستبراي حفاظت از


همچنين در موارد .١كند اتخاذ ها آنآب دريا توسط مواد هيدروكربني و مقررات اجرايي بيشتر كشورهاي نفتي و معموال٢ًديگري به مقررات داخلي دولت ميزبان ارجاع داده شده است

در يها گونه، يريگ يماهري از آلودگي نفتي، ظت از آب، پيشگيا با حفمرتبطداراي قوانيني .)Olawuyi, 2012: 6( ندهست... معرض خطر و

عملياتي ةماهيت منطقلحاظ با گاهيي مناطق مختلف، اكولوژيكيها تفاوتا توجه به بچنانكه در يكي از ؛است همان پروژه ويژة كه شود يمضوابط خاصي براي آن طراحي

درياي يطيمح ستيز خاص يها يژگيوكه است جان تأكيد شده قراردادهاي دولت آذرباي يها هيرو يا يالملل نيب صنعت ٤مطلوب ةروي ارجاع به همچنين. ٣لحاظ شودمازندران بايد

است كه به نوعي، نيز مرسومدست در صنعت نفت و مواردي از اين شده رفتهيپذعمومي در اغلب قراردادها معموالً. ٥ستا نفتي يها شركت يها هيروارجاع به عرف و عادت يا

، قرارداد ميدان روميال41 ة ماد1 در بند ، نمونه؛ برايشود يم استفاده ها روشتركيبي از اين يا ٦است نفت يالملل نيب مطلوب صنعت يها هيروارجاع به مقررات داخلي توأم با تبعيت از

، تبعيت از قوانين داخلي منوط به مدهرداد ميدان شفيق آسيمان آ قرا26 ة ماد4 كه در بند گونه آن . نباشدتر رانهيگ سخت يطيمح ستيز يالملل نيبهاي معياراين است كه از

عمليات نفتي موجب شده اغلب قراردادهاي نفتي ةزمين در فراگير يالملل نيبمعاهدات نبود لف، در كشورهاي مختيطيمح ستيزتابع قوانين داخلي باشند و ضمن تفاوت در رژيم تقنيني

،بنابراين . وجود ندارديطيمح ستيز مسائل ةدر زمين يا شرفتهيپكشورهاي نفتي قوانين بيشترو ها معيار پيمانكار ملزم به رعايت كهكنند يم طرفين توافق ي گاه،در قراردادهاي نفتي

يا شود يم وضع يالملل نيب ملي يا يها سازمانو سسات ؤم باشد كه از سوي ييها دستورالعمل .دكن را رعايت يالملل نيبمطلوب ةروي كه وي شود يمطور كلي شرط ه ب

: كنند يم را تنظيم مختلفيها دستورالعملو ها معيار به داليلي چند، ها سازماناين

1. Le Contrat de Recherche et de Partage de production D’Hydrocarbures portant sur Cayar Offshore profond, entre la République du Sénégal, La Société Petro-Tim Limited et La Société des Pétrole du Sénégal, 2012, Article 4(4). 2. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, Atyrau Region,Within blocks XXIX-14-D (partially), Е (partially);XXХ-14-А(partially) and В (partially), Between the Ministry of Energy and Mineral Resources, and KoZhaN Ltd, 2002, Article 20(11). 3. Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-Asiman Offshore Block in the Azerbaijan Sector of the Caspian Sea, Between the State Oil Company of the Republic of Azerbaijan and BP Exploration of (Azerbaijan) Limited & Socar Oil Affiliate, 2010, Article 26(1). 4. Best practice 5. Le Contrat de Partage de Production, La République du Cameroun, (le contrat type), Article 21(1-2). 6. Technical Service Contract for The Rumaila Oil Field, Between South Oil Company of the Republic of Iraq and BP Iraq limited, CNPC International (Iraq) Limited & SOMO,1997, Article 41(1).


متعدد، نوعي تكليف به حفاظت از يطيمح ستيز اخير در پي فجايع يها دههدر نخست، متقاعد در اين موضوعات به ورود ف را نيز مختليها سازمانكه ده ش ايجاد محيط زيست

. استساخته و فشار افكار سو كي از محيط زيست طرفدار يها گروه و ها سازمان يها تالشدوم،

صنعتي يها هياتحاد ويژه به، يالملل نيب يها سازمانكه است موجب شده ، عمومي از سوي ديگر . را رعايت نمايند يات نفتي آند تا اعضاي صنف در عملمعيار اقدام كننخود به وضع

سازوكار مبتني بر يالملل نيب نفتي يها شركت صنفي و يها هياتحاد معموالًسوم، پيش از آنكه در ، و از اين رودهند يم را بر كنترل دولتي ترجيح ١خودكنترلي و خودتنظيمي

:Wawryk, 2002( بندند يمشوند، خود تدابير الزم را به كار درگير يطيمح ستيز يها تيمسئول

مربوط به عمليات هاي معيار و ها دستورالعمل ، و ملييالملل نيب كه در سطح ييها سازمان .)403 يالملل نيب تنها چند سازمان داراي اعتبار و نفوذ در اين ميان، بسيارند، اماكنند يمرا وضع نفتي

ةبرنام، ٣مريكاآانستيتوي نفت ،٢ توليدكنندگان نفت و گازيالملل نيب ةاتحادي. ندهستقابل قبولي ، ٦ صيانت از طبيعتيالملل نيب ةاتحادي، ٥يالملل نيب، سازمان استاندارد ٤ ملل متحدمحيط زيستند كه به تنهايي شمار هست از اين ،8پايدار ةتوسع جهاني براي وكار كسب، شوراي ٧بانك جهاني

، عمدتاًشود يمكه تنظيم هايي معيار. پردازند يم معيارهااين يا در تعامل با يكديگر به وضع ساخت مخازن و تجهيزات مثالًها فرآورده الزامات مربوط به .1: مربوط به سه حوزه است الزامات مربوط به انتشار آالينده، دفع پسماند، توليد سموم، .2؛ زيرزميني يا خطوط لوله

ارزيابي پيامد ، ماننديطيمح ستيزمربوط به مديريت هاي معيار .3؛ ...فلرينگ گاز همراه و 10.يطيمح ستيز ارزيابي عملكرد و9يطيمح ستيز

نفتي يها شركت ملي است، با توجه به نفوذ يا مؤسسهچه گرمريكا،آانستيتو نفت را در موضوعات گوناگون يطيمح ستيزمعيارهاي و ، داراي اعتبار جهاني است مريكاييآ

در خصوص مديريت ساحلي پسماند API يطيمح تسيز سند راهنماي :؛ از جملهكند يمتنظيم يطيمح ستيز تحت عنوان سند راهنماي API E3 ةجامد در عمليات اكتشاف و توليد، اعالمي

غيرفعال در عمليات اكتشاف و توليد در يها چاه يها هيرودر خصوص رهاسازي چاه و

1. Self- regulatory 2. International Association of Oil and Gas Producers (IAOGP) 3. American Petroleum Institute (API) 4. United Nation Environment Program (UNEP) 5. International Standard Organization (ISO) 6. International Union for Conservation of Nature (IUCN) 7. World Bank 8. World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) 9. Environmental Impact Assessment (EIA) 10. Environmental Performance Evaluation (EPE)


مديريت ايمني و سامانة ةع توسدر زمينة با عنوان سند راهنما API 75L ةاياالت متحده، اعالمي API( مربوطه در ساحليها تيفعال براي عمليات توليد نفت و گاز طبيعي و يطيمح ستيز

Recommended Practice, 2009: 3-4(.

، ديگر سازماني است كه در همكاري و توليدكنندگان نفت و گازيالملل نيب ةاتحادي ها دستورالعمل ملل متحد، محيط زيست ةبرنامو صيانت از طبيعت يالملل نيب ةاتحاديتعامل با

باراني يها جنگل از جمله در خصوص عمليات نفتي در ،و راهنماهايي را در برخي امور مانگرو، اكتشاف نفت در مناطق ساحلي يها حوزهگرمسيري، عمليات اكتشاف و توليد در

ه كردتوليد ساحلي تدوين اكتشاف و يها تيسا، مديريت پسماند و برچيدن يقطب مهينقطبي و .)Wawryk, Ibid: 403( است

استاندارد يها سازمان است كه ثرؤم يها سازمانديگر از ،يالملل نيبسازمان استاندارد موضوعاتي همچون مديريت در را هايي معيار ،اين سازمان. هستندآن عضو ملي

ISO 14000. اري هستندكه اغلب اختي كردهمنتشر ... و يطيمح ستيز، بازرسي يطيمح ستيز

يطيمح ستيزمديريت يها سامانه در مورد ISO 14001 ،يطيمح ستيز مديريت زمينةدر يطيمح ستيز مديريت يها نظام در خصوص ISO 14004، )مشخصات و راهنماي استفاده( يها دستورالعمل ISO 14010، )پشتيباني فنون كلي راجع به اصول، نظامات و يها دستورالعمل(

يطيمح ستيزمل بازرسي ع دستورالISO 14011، )اصول كلي (يطيمح ستيزرسي بازمعيار صالحيت ( دستورالعمل بازرسي محيطيISO 14012، )EMS بازرسي، بازرسي يها وهيش(

ها دستورالعمل ،يطيمح ستيزارزيابي عملكرد (يطيمح ستيزمديريت ISO 14031 ،)بازرسانارزيابي عملكرد (يطيمح ستيزمديريت ISO/TR 14032، )و گزارش فني پيوست

ISO Standards, 2015( ... و ISO 14031 استفاده از ةدهند نشانمطالعات موردي ،)يطيمح ستيز

,www.iso.org(. ايجاد ةرا در زمين »آلودگي كاهشپيشگيري و «عنوان با يا كتابچه نيز بانك جهاني

در ها سازمان با همكاري برخي ، در ساحلنفت و گاز ةتوسع مربوط به عمليات يها يمش خط ,Pollution Prevention and Abatement handbook,1998(كرد منتشر 1998سال

www.worldbank.org( .

قابل يطيمح ستيز يها هيرومطلوب يا ةروي ارجاع به ، در قراردادهاي نفتي استگفتني و يالملل نيب فراگير در سطح يا هدهمعا وجود پر كردن خألراي به نوعي بيالملل نيبقبول

و ها معيارچنين ارجاعي نيز با توجه به تعدد كارآمد كشورهاي نفتي است كه قوانين اغلب نا، موضوع مهمي است كه در نگارش قرارداد بايد به دهد يم روي ها آنتغييرات سريعي كه در

بسيار حياتي ها معيار شفافيت وها آن يروزرسان به سازوكار ينيب شيپ ويژه بهآن توجه شود و


اهميت يطيمح ستيز، نقش تراضي و مذاكرات طرفين در تعيين ضوابط حالر هبه. است مربوطه اولويت باشد يا نه، نهادهاي محيط زيستحفاظت در كشوري ، و حسب اينكهابدي يم

. شود يمكارآمد باشند يا منفعل، سختگيري بيشتر يا كمتري اعمال

حاكم بر قرارداد نفتي و آثار تبعيت يا يطيمح ستيزناشي از ضوابط الزام .1. 2 ها آناز تخلف

، اغلب جزء حقوق يالملل نيب ملي يا يها سازمانو سسات ؤم يطيمح ستيزو ضوابط ها معيارو ها معيار در جايي كه اين با وجود اين،. تندنيس آور الزام نفسه يف كه روند يم به شمار ١نرم

دولت ميزبان كه اغلب جزء يطيمح ستيز، يا در مورد قوانين شوند يمرداد درج ضوابط در قرا باعث ايجاد مسئوليت تواند يم كه نقض آن ابندي يم الزامي ة، جنبشوند يم شمردهقواعد آمره

يا هيرو به يطيمح ستيزها و ضوابط معيار كه نيز در جايي.ردادي، مدني يا كيفري شودقرا تبديل شده باشد، جزئي از عرف و عادت صنعت است كه يالملل نيبمرسوم در صنعت نفت

به جهت كوشند يم يالملل نيب نفتي يها شركتاغلب هر حال، به. شود يم شمرده آور الزاماجرا به صورت اختياري را حتي اگر الزامي نباشد، يطيمح ستيزهاي معيار ،از مسئوليت پرهيز

.)Vinogradov, 2007: 519-520( ندكنچنانكه اگر پيمانكار است؛ آور تيمسئول قرارداد، يطيمح ستيزضوابط نقض گمان يب

رعايت نكند، اين امر از را شده نييتع يالملل نيب دولت ميزبان يا مقررات يطيمح ستيزمقررات باعث مسئوليت مدني و كيفري و تلقي شده٢»مراقبت متعارف«صير و نقض تكليف مصاديق تق

ت صنفي تلقي گردد، باعث مسئوليةدر مواردي نيز كه نقض مقررات اتحاديالبته .شود يماختياري هاي معيار و ها دستورالعمل كه آيا تبعيت از اين استپرسشاكنون . شود يمصنفي هم

يا شود يم شمردهو جايگزين آن تبعيت از مقررات دولت ميزبان ةمنزله ب، مختلفيها سازمان باشد و رعايت پيشرفته چند هر ،يالملل نيبهاي معياربين تبعيت از يا مالزمه گمان يبخير؟

ملي دار تيصالحزيرا مشخص نيست كه نهادهاي ؛ ميزبان وجود ندارديطيمح ستيزمقررات در تواند يم نيست و اثر يبوجود اين، چنين تبعيتي چندان هم با. ندكنرا تأييد هايي معيارچنين

؛ مسئوليت شود كاهشباعث ، ٣»يا مقتضي كوشش متعارف«برخي موارد تحت عنوان دفاع استراليا مطرح » ايالت نيو سوت ولز «محيط زيستكه در دعوايي كه در دادگاه زمين و همچنان

ISO 14001 مقرراتاساسكه بر را يطيمح ستيز، دادگاه تبعيت خوانده از نظام مديريت دشمصداق ها معياردر مواردي كه اين . دانستمؤثر مسئوليت كاهش در ،طراحي و تأييد شده بود

1. Soft law 2. Duty to due care 3. Due diligence


يا هيرو را منوط به تبعيت از چنين ها طرح تصويب ها دولت ، ياشمرده شود مطلوب ةروي را منوط به يا مهيب اعطاي تسهيالت و پوشش يا مهيبمالي و اعتباري و سسات ؤمنمايند يا

دريافت چنين تواند يمها معيار، رعايت اين ندكن مطلوب صنعت نفت و گاز ةرعايت روي .)Ibid: 417, 418( دكن و تسهيالتي را آسان ها هيدييتأ

يطيمح ستيزمعيارهاي مشكالت مربوط به ضوابط و . 1. 3

ي در قرارداد نفتي امريطيمح ستيز و ضوابط ها دستورالعملكه تعيين مقررات و اين با نارسايي قوانين داخلي بسيار وجود معاهدات و خألبا توجه به چنين كاري ناپذير است، گريز

نيز بر اين يطيمح ستيزتفاوت در ديدگاه كشورهاي متعدد نسبت به مسائل .حساس است ؛ استحياتي امري افتهي توسعه در كشورهاي يطيمح ستيزكه مسائل چرا ؛زند يممسئله دامن

يها ينگران است و كمتر يا هيحاش اغلب امري ،كه در كشورهاي در حال توسعه در حالي . وجود دارديطيمح ستيز

، صرف نظر از شود يم نفت و گاز استناد يالملل نيب مطلوب صنعت ةكه به روي ييجادر آن را تواند يم آن وجود دارد، تفسير مجري و مرجع حل اختالف نيز ابهامي كه در مرزهاي

معيار يك باتفاوت آشكاري سطح باال و حداكثري معيارچنانكه يك ؛ دهدتحت تأثير قرار شود يم متعدد تنظيم يها سازمانكه از سوي هايي معيار و ها دستورالعمل و تعدد دحداقلي دار

-Ibid: 419( ، نيز بر پيچيدگي موضوع خواهد افزودگردد يمطور مكرر نيز دستخوش تغيير ه و ب

420(. سياري كه در بابدي يم اغلب مالحظات اقتصادي پروژه چنان اهميت ديگر اينكه،ةمسئل

اجراي هنگام را در يطيمح ستيز يا يابيارزكه دهند يم نفتي ترجيح يها دولتموارد خود بسان ،ربط يذ نهادهاي ة سطحي بسنده كنند و تأييدييها يابيارزپروژه كنار گذارند يا به

در قرارداد بايد بسان يك يطيمح ستيزدرج ضوابط . شودتلقي ها پروژه براي پيشبرد يمانعطور ، به شفافيت كاملداشتن ع حياتي نگريسته شود و ضوابطي اتخاذ گردد كه ضمن موضو

روزآمد ة مسئل بايدهمچنين در قرارداد. دكن را حفاظت محيط زيستمناسب و حداكثري با توجه به تغيير در رويكردهاي شود؛ زيرا ينيب شيپكار مناسب آن واين ضوابط و سازكردن ثر ؤمدر زمان انعقاد قرارداد مطلوب و يا هيرو، ممكن است اوريفن يها شرفتيپ و يا توسعه

.باشد اما در طول اجراي پروژه كارايي خود را از دست بدهد


يطيمح ستيز عملياتي يها برنامه و ها طرح. 2است كه يا بايد توسط پيمانكار اجرايي شود يا يندهايي افر و ها برنامه، ها طرح دوم شروط، ةدست

بسيار ها برنامه و ها طرح اينر شركتي كه پيمانكار پروژه است، وجود داشته باشددر ساختا، عناوين متفاوتي داشته يكسان به رغم ماهيت تواند يم متنوع است و در قراردادهاي مختلف

مديريت سامانة، يطيمح ستيز، ارزيابي عملكرد يطيمح ستيزارزيابي پيامد . باشد، طرح اقدام جبراني، يطيمح ستيز، گزارش يطيمح ستيزي ، نظارت و بازرسيطيمح ستيز

... ، طرح رهاسازي، طرح مديريت پسماند و يطيمح ستيز يها خسارت كاهشطرح برخي از اين ادامه،در . شود يمموضوعاتي هستند كه اغلب در قراردادهاي نفتي به آن اشاره

.شود يم بررسي، دارند كه اهميت بيشتري ها برنامه و ها طرح يطيمح ستيز ارزيابي پيامد .2. 1

و شود يمرعايت نفتي يها پروژه صنعتي و يها طرحدر بيشتر كه ١يطيمح ستيزارزيابي پيامد يطيمح ستيزاست كه پيامدهاي يندي افر، ٢ قراردادهاي نفتي استريناپذ ييجداء امروزه جز

و كند يم ارزيابي را طراحيةل يك پروژه پيشنهادي، پيش از اجراي آن و در مرحينيب شيپقابل –، به مقامات يطيمح ستيزدن اين پيامدها در گزارش ارزيابي پيامدهاي لحاظ كربا

ة ماد5مطابق بند . ٣ شوديريگ ميتصم تا در خصوص اجراي پروژه گردد يم ارائه دار تيصالح :رحله است داراي دو ميطيمح ستيز ارزيابي پيامد ، قرارداد نفتي ميدان روميالي عراق41

پيش يبردار صورت كه نوعي قرارداديةي وضعيت موجود ناحي ارزيابي و بررس،نخست ؛از اجراي پروژه است

و چه گذارد يم يجار قراردادي بة چه آثاري در ناحي، كه اجراي پروژهشود يم بررسي ،دومپيامد ارزيابي . وجود داردبار انيزراهكارهايي براي جلوگيري و كاهش اين پيامدهاي

ة ماد5موجب بند ه چنانكه ب ؛شود يم ميدان انجام ة به همراه طرح توسع معموالًيطيمح ستيز

1. Environmental Impacts Assessment (EIA) 2. Technical Service Contract for The Rumaila Oil Field, 1997, Article 41(5)_ Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-Asiman Offshore Block, 2010, Article 4(6)_ Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, 2002, Article 20(3)_ Le Contrat de Partage de Production, La République du Cameroun, Article 21(1-2)_ Le Contrat de Recherche et de Partage de production D’Hydrocarbures portant sur Cayar Offshore profond, 2012, Article 9(5)_ Le Contrat de Partage de Production portant sur le Bloc V du Graben Albertine, entre la République Démocratique du Congo et L’association: Dominion Petroleum Congo, SOCO Exploration- Production RDC et La Congolaise des Hydrocarbures, 2007, Article 6(4). 3. http://www.epa.ie/monitoringassessment/assessment/eia/.


از مخزن تجاري يبردار بهره طرح توسعه و شروع ،يكي از قراردادهاي نفتي دولت سنگال 9 ١. باشديطيمح ستيزبايد مشتمل بر ارزيابي پيامد

، بدين ٢غربالگري. 1: ازاند عبارت ست كهاعنصر ده داراي يطيمح ستيزارزيابي پيامد داراي پيامدهاي يها طرح عمده از يطيمح ستيز داراي پيامدهاي يها طرح كه امعن، ناظر به موضوعات و مسائلي است كه در ٣تعيين قلمرو. 2 ؛ندجدا شو حداقلي يطيمح ستيز

، ٤ها نيگزيجا. 3 ؛شود، تا موضوعات و مسائل مهم شناسايي گردد توجهارزيابي بايد به آن ،بار خواهند آورده اجراي طرح پيشنهادي كه آثار كمتري را بيها نيگزيجا كه ابدين معن

ةمطالع. 4 ؛پروژه باشدنشدن اجرامكن است مها نيگزيجايكي از . شناسايي و ارزيابي شود قراردادي پيش از شروع ة ناحييطيمح ستيز، يعني بررسي وضعيت ٥ پايهيطيمح ستيز

قراردادي ة مهم اجراي پروژه بر ناحية، كه آثار بالقو٦ پيامدينيب شيپ. 5 ؛يات و توصيف آنعمل در كاهش تواند يم، يعني اقدامات و تدابيري كه ٧اقدامات مرتبط با تقليل. 6 ؛ گرددينيب شيپ

، در حقيقت 8يطيمح ستيز ةاعالني. 7 ؛باشد، شناسايي و ارزيابي گرددثر ؤمپيامدهاي احتمالي و شود يم است كه از سوي مجريان پروژه خطاب به نهادهاي مسئول كارفرما صادر يا هيانيب

پيامد ةاعالنيمشاركت عمومي و بازنگري در . 8 است؛مورد پيشين ششمشتمل بر ، گفته شيپ با لحاظ تمامي جوانب رندهيگ ميتصم، يعني نهاد ٩يريگ ميتصم. 9 ؛يطيمح ستيز

چه الزاماتي در عمليات ،ه اجرا گردد يا خير و در صورت اجراتصميم بگيرد كه آيا پروژاست ، كه مشتمل بر نظارت و بازرسي پروژه ١٠تحليل پس از پروژه. 10 ؛ملحوظ گردد

)Wawryk,Ibid: 404-405( .

موجب آن ه كه هر گونه آثار ناشي از عمليات موضوع پروژه بر محيط زيست، شرايطي كه بيطيمح ستيزارزيابي پيامد «. 1

.»را نشان دهد... و شود يم برطرف يطيمح ستيز يها ينگران

2. Screening 3. Scoping 4. Alternatives 5. Baseline Environmental Study 6. Impact prediction 7. Mitigation measures 8. Environmental Impact Statement (EIS) 9. Decision 10. Post project analysis


چنانكه در ؛١ به يك الزام استاستحاله امروزه در حال ، پروژهيطيمح ستيزارزيابي پيامد گوناگون و بسياري از يها سازمان يها دستورالعمل، يالملل نيب، مقررات ٢بيشتر قوانين داخلي

صنعتي و عمراني يها طرح و شرط الزم براي تصويب ٣ به آن اشاره شده استيالملل نيباسناد مالي و سسات ؤم توسط يا مهيب اعطاي تسهيالت مالي و پوشش ةتوسط نهادهاي دولتي و الزم

كنوانسيون 14 ةماد 1 بند a، جزء )1992( ريو ةاعالمي 17اصل در . استيا مهيباعتباري و ارچوب ملل متحد در ه كنوانسيون چ4 ة مادf، بند )1992( ملل متحد در خصوص تنوع زيستي. اشاره شده استيطيمح ستيز به ارزيابي پيامد ،)1992( خصوص تغييرات آب و هوايي

IAOGP، ارزيابي پيامد )1997( و اجتماعييطيمح ستيز در اصول مربوط به ارزيابي پيامد ،همچنين در . مديريت و مهندسي پروژه اعالم كرده استريناپذ ييجدا را جزء يطيمح ستيز

تحت عنوان ) 1991( يالملل نيبپايدار اتاق بازرگاني ةتوسع براي وكار كسب منشور 5اصل پروژه تأكيد شده ةر دور در سرتاسيطيمح ستيز بر انجام ارزيابي پيامد ٤»ارزيابي پيشيني«

.استبا آميختهدرستي انجام شود و ه بيطيمح ستيزارزيابي پيامد اگر حال،ر هبه

به تأييد منجر گمان يب تشريفاتي كه ييندا اقتصادي نباشد و در عمل به فريها يكار مالحظه باشدثر ؤم محيط زيست در حفاظت تواند يمد، نينجام به هر صورتي كه باشد، ها طرح تمامي

)Tienhaara, 2011(a): 17( . از شماري در مورداز سوي بانك جهاني شده انجامدر بررسياين كشورها حسب ظاهر است كه هرچند كشورهاي نفتي در حال توسعه، مشخص شده

مفهوم ديگري است كه به بررسي پيامدهاي Social Impact Assessment)(ه ارزيابي پيامد اجتماعي گفتني است ك. 1

. گويند SIA كه به آنپردازد يم قراردادي ة موجود در ناحييها فرهنگاجنماعي و فرهنگي ناشي از اجراي پروژه بر جوامع و ,Environmental (بهداشت ، اجتماعي، ايمني، امنيتي ويطيمح ستيز يها يابيارز كه شامل ها يابيارز از يا مجموعه ياهگ

Social, Safety, Security, Healthy Impact Assessment ( كه به اختصار ESHIA در قراردادها ،شود يم ناميده شرايط عمومي، ساختار و الگوي « هيأت وزيران در خصوص 16/5/1395 مورخ ة مصوب3 ةبند ح ماد. شود يمشرط . ارزيابي نوع اخير را بيان كرده است كه بايد در قراردادهاي باالدستي لحاظ گرددصراحتاً» هاي باالدستي نفت و گازقرارداد

امري ، نفت و گازيدست نييپا باالدستي و يها پروژه در اغلب يطيمح ستيزمقررات كنوني ايران، ارزيابي پيامدهاي مطابق . 2 ).225-224: 1394 شاهمرادي، والدين- زين( ژه به آن توجه شودالزامي است كه بايد پيش از اجراي پرو

در مورد يطيمح ستيزده، ارزيابي پيامدهاي كر پارلمان و شوراي اروپا وضع كهييها دستورالعمل اروپا حسب ةدر اتحادي. 3. ندكنلي بايد از آن تبعيت مدار تيصالح ات الزامي بوده و مقام، مهم استيطيمح ستيز كه داراي آثار ييها برنامه و ها طرح الزامي يطيمح ستيزده كه در مورد برخي ارزيابي پيامدهاي كر را تعيين ها پروژه و ها طرح از ييها فهرست ها دستورالعملاين

: ك.ر؛ عضو استيها دولت بسته به تشخيص يطيمح ستيزاست و در مورد برخي ديگر، ارزيابي پيامدهاي Environmental Assessment of Projects and Plans and Program, Rulings of the Court of Justice of the European Union, 2017, Available at: http://ec.europa.eu/environment/ eia/pdf/ EIA_rulings web.pdf. 4. Prior assessment


يطيمح ستيزپيامدهاي تصويب ارزيابية هستند كه در مرحليطيمح ستيزداراي نهادهاي نظارتي و امكان يند افرو ندارند و كارآمد مند نظام ين تأييداتي روش، چنيكنند يمايفاي نقش

.)Mayorga Alba, 2010: 15( يندها نامناسب استااطالع عمومي از اين فر

يطيمح ستيز مديريت يها نظام. 2.2 ١يطيمح ستيز مديريت يها سامانه، قرار گرفتهمورد توجه به تازگي كه ييها طرح ديگراز

قواعد يطيمح ستيز مديريت يها سامانه. ط با ساختار شركت نفتي استاست كه مرتب، مديران بتوانند از تخلفات ها آن اعمال ةواسطه بكنند يمكمك ساختاري هستند كه

ن ديگر، ساختار مديريتي سخبه . دكننچنين تخلفاتي را شناسايي و پيشگيري يطيمح ستيز كنترل يطيمح ستيزعد نوني، فعاليت شركت را از بكه ضمن تبعيت از الزامات قا شود يمايجاد

پيمانكار بايد يك سيستم «: آمدهدر يكي از قراردادهاي نفتي . )Wawryk, Ibid: 408( كند يمكه در را ييها تيفعال يطيمح ستيزكه تمامي ابعاد بهداشتي، ايمني و را مديريتي يكپارچه

همچنين پيمانكار . » بنددكار به... شته باشد دربر دا،شود يمارتباط با عمليات نفتي انجام ارچوب آن سيستم هباشد كه در چ داشتهيا شرفتهيپ يطيمح ستيز حفاظت راهبردبايد

از عمليات نفتي مطابق با ريناپذ ييجداعنوان بخش ه بيطيمح ستيز ةيكپارچمديريت يها سامانهخصوص در ISO 14001هاي معيارمطابق با . ٢ مستقر شوديطيمح ستيزهاي معيار

يها سازمان يها دستورالعملبه آن اشاره شد و مبناي تر شيپ كه يطيمح ستيزمديريت داراي چند ركن يطيمح ستيزمديريت سامانة، نيز هست API و IAOGPچون همديگري شركت است، يطيمح ستيز كه همان اهداف يطيمح ستيز راهبردسياست يا : است و ها تيفعال يطيمح ستيز براي شناسايي ابعاد مند نظامرويكردي ي ا كه به معنيزير برنامه

ا و اجرا بدين معنيساز ادهيپهاست، راهبردالزامات قانوني است و در حقيقت به دنبال تفصيل و ها آموزش از نظر انتقال يمراتب سلسله ي به كاركنان انتقال يابد و سيرها تيمسئولكه

زرسي، اصالح و بازنگري كه متضمن نظارت بر عمليات، وجود داشته باشد، باها تيمسئول .)ISO Standards, Ibid( اصالح ايرادات ساختاري و بازنگري در سيستم است

مطرح ة مسئل،ISOهاي معيار مطابق با يطيمح ستيزمديريت سامانة استقرار خصوصدر مذكور را از اين سازمان امانة مبني بر استقرار سيا نامهيگواه، ها شركتاست كه بسياري از اين

دال بر كيفيت يا نامهيگواهكه چنين د شو و ممكن است اين تصور ايجاد كنند يمدريافت به يا نامهيگواهبايد توجه داشت چنين . يا تطبيق عمليات با الزامات قانوني استها فرآورده

1. Environmental Management Systems (EMSs) 2. Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-Asiman Offshore Block, 2010, Article 26(2-5).


تنها چيزي كه اين . كند ينم را تأييد ها فرآوردهي تبعيت از الزامات قانوني نيست و كيفيت امعن است يطيمح ستيزمديريت امانة اين است كه شركت داراي يك س،كند يمگواهينامه اثبات

طراحي شده است كه البته اساس دريافت اين گواهينامه مبتني ISO 14001كه مطابق استاندارد .)Wawryk, Ibid: 409-410( نه احراز واقع،بر خوداظهاري است

يطيمح ستيزعملكرد ارزيابي .2. 3

منظور ارزيابي عملكرد جاري ه است كه بيندي افر، ١يطيمح ستيزارزيابي عملكرد ، مثال؛ برايشود يم تطابق با الزامات تنظيمي قانوني انجام خصوص شركت در يطيمح ستيز

چه ميزان است و آيا حدود مجاز ها ندهيآال كه عملكرد شركت از جهت انتشار شود يمارزيابي منتشر كرده است كه به آن اشاره باره را در اين معيار دو ISO ؟نوني رعايت شده است يا خيرقا

و ارزيابي عملكرد يطيمح ستيزتفاوت ارزيابي پيامد . )ISO Standards, Ibid( شد و پيش از اجراي پروژه يسنج امكان ةمرحل اين است كه مورد نخست مربوط به يطيمح ستيز

. مربوط به طول اجراي پروژه و پس از اتمام آن است،ميكه دو در حالي؛است

يطيمح ستيزنظارت . 2. 4

. شود يم، مفهوم ديگري است كه در قراردادهاي نفتي بسيار بر آن تأكيد ٢يطيمح ستيزنظارت منظور ارزيابي ه پيمانكار بايد ب«: در يكي از قراردادهاي نفتي دولت قزاقستان مقرر شده است

اعمال نظارت محيط زيست بر زير زمين و اش يقرارداد يها تيفعالي از پيامدهاي ناش يها گزارشاطالعات و . و تدابير مقتضي را جهت رفع چنين پيامدهايي اتخاذ نمايدمايد ن

محيط زيست مسئول حفاظت صالح يذحاصل از نظارت بايد در اختيار نهادهاي خاص ٣.»قرار داده شود

و اجراي محيط زيستحفاظت از راستايهمي است كه در م ةمسئل يطيمح ستيزنظارت درستي اجرا ه بتا چه ميزان EIA اينكه ، نمونه؛ برايباشدثر ؤم تواند يم ها طرحمناسب ساير

چه وضعيتي دارند، مستلزم نظارت ... يا تجهيزات پيمانكار از جهت توليد آالينده و شود يم . اجراي پروژه استةمناسب در طول دور

1. Environmental Performance Evaluation (EPE) 2. Environmental Monitoring 3. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, 2002, Article 2 (4).


يطيمح ستيز بازرسي .2. 5 شركت با الزامات، يطيمح ستيز به معناي سنجش تطابق عملكرد ١يطيمح ستيزبازرسي

يطيمح ستيزمديريت سامانة قانوني و عملكرد مديريتي شركت با يها يمش خطاهداف و ا ي٢يسازمان درونصورت ه بتواند يمچنين بازرسي . اسنادي داردةشركت است و به نوعي جنب

در .است تر مطلوبتوسط ثالث انجام شود كه نوع اخير با توجه به استقالل بيشتري كه دارد، جنوبي صادر فريقاي آ گردشگري و يطيمح ستيز امور ةسند راهنماي ارشادي كه توسط ادار

تمامي جوانب پروژه را داراي ابعاد مختلفي است كه تقريباًيطيمح ستيزشده است، بازرسي . ):DEAT,2004 9-5( رديگ يم دربر

4در بند چنانكه ؛شود يم ينيب شيپ در قرارداد نفتي معموالًيطيمح ستيز بازرسي ةمسئل پيمانكار ة ساليانه به هزينيطيمح ستيز يكي از قراردادهاي دولت كنگو، بازرسي 6 ةماد زماني كه شده است، هرينيب شيپ، يا در يكي از قراردادهاي دولت چين ٣ شده استينيب شيپ

ند و كنتحقيق به كارگاه اعزامبراي بازرسي را توانند يم مقتضي بدانند، دار تيصالحمقامات ٤.پيمانكار يا اپراتور مكلف است تمامي لوازم بازرسي را فراهم آورد

يطيمح ستيز گزارش .2. 6

اتهام همواره در مظانة گذشتهعملكرد نامناسب خود در چند ده علت نفتي به يها شركت و يطيمح ستيز يها گروه و ها سازمان و از سوي افكار عمومي، اند بوده محيط زيستتخريب

به نوعي پاسخگوي تواند يم ٥يطيمح ستيزگزارش . اند گرفتهفشار قرار زيرمقامات عمومي مطابق . نفتي شوديها شركت يطيمح ستيز عملكرد يساز شفافچنين فشاري باشد و باعث

اثرات اكولوژيكي ينيب شيپ«: قرارداد ميدان مورتسكوي قزاقستان7 ة ماد2 بند 21 جزء و گزارشات ها ينيب شيپپيمانكار بايد . ديآ يمعمل ه موجب قرارداد به بها تيفعالبلندمدت

منظور به ه عنوان اقداماتي كه توسط وي، به مشروح اثرات اكولوژيكي بلندمدت را، ب گردد يموژيكي درازمدت ناشي از عمليات قراردادي اتخاذ اثرات منفي اكوليرسان حداقل

، در ها آن دولتي، مبتني بر تقاضاي كتبي يطيمح ستيز يها سازمان و صالح يذرا به مرجع .»سال از آغاز شروع عمليات قراردادي نباشد، ارائه كند دوزماني كه بيشتر از

1. Environmental Auditing 2. In-house 3. Le Contrat de Partage de Production portant sur le Bloc V du Graben Albertine, entre la

République Démocratique du Congo et L’association: Dominion Petroleum Congo, SOCO Exploration- Production RDC et La Congolaise des Hydrocarbures, 2007.

4. Petroleum Contract for Contract Area 33/07 in the East China Sea, 2012, Article 24(2). 5. Environmental Reporting


شرط يطيمح ستيز يها زارشگ ةارائ معموالً ، در قراردادهاي نفتي است گرچهگفتنيصورت داوطلبانه ارائه ه آن را ب، بزرگ و معتبر نفتييها شركت، امروزه بيشتر شود يم. تشويق شده استAPI و IAOGPويژه به، ها سازماناين رويكرد از سوي بسياري از . دهند يم

تكميل كه ضمناست را تشويق كرده ها شركت ،EMASكميسيون اروپا نيز تحت عنوان طرح ، گزارش عملكرد شود يم تأييد ي معتبريطيمح ستيز كه توسط مميز يا اظهارنامه

.)Wawryk, Ibid: 414-415( خود را در اختيار عموم قرار دهنديطيمح ستيز

پروژهيطيمح ستيزشروط مربوط به مديريت . 3

را ايجاد ييها يگآلود با احتياط باشد، بر حسب طبيعت، همراهعمليات نفتي كه هر اندازه هم لر كردن ، فانجامد يم مرتبط با سيال حفاري يها ندهيآال به ايجاد ها چاهحفر براي مثال، ؛كند يم

و ها لوله و نشت نفت از شود يمگازهاي همراه در مخازن غير اشباع منجر به آلودگي هوا اد خطراتي براي ، حفاري در دريا نيز باعث ايجشود يم... مخازن باعث آلودگي خاك، آب و

ي انجام اقدامات و اتخاذ ا پروژه به معنيطيمح ستيزمديريت . گردد يمآبزيان و محيط دريايي آن و كوشش در آثارتدابيري است كه به پيشگيري از آلودگي و در صورت بروز آن، كاهش

ي قرارداد نفت4 ة ماد2مطابق جزء پ بند . انجامد يم محيط زيست و احياي يساز پاكجهت از پيشگيري ،محيط زيستحفاظت از تأمين ،ميدان كايار سنگال، يكي از تعهدات پيمانكار

كنترل و محيط زيستاز آلودگي جلوگيري طور خاص ه نتايج آن و بمحدودسازي حوادث و تكليف كلي پيمانكار در نخست ادامه،در . ١هاست تيسا، احياي آن و در صورت امكان

و سپس مجموعه اقداماتي كه بايد توسط وي انجام شود، محيط زيستخصوص حفاظت از .گردد يمبررسي

محيط زيست تعهد پيمانكار مبني بر حفاظت از .3. 1

جهت اجراي اين قرارداد، اپراتور بايد عمليات «: قرارداد ميدان روميال41 ة ماد1مطابق بند ه ابع طبيعي انجام دهد، و ب و صيانت از منمحيط زيستنفتي را با توجه مناسب به حفاظت از

عمليات نفتي و ة نفت در مورد اداريالملل نيب صنعت يها هيروبهترين ) الف :طور خاصپيشگيري از خسارت ) 1 :نظارت بر آن را بپذيرد و مراتب ضروري و مناسب را نسبت به

ن و آثار جانبي آآن يرسان حداقل، به يطيمح ستيز و در صورت وقوع خسارت يطيمح ستيز ي تكليف و تعهدشود يماستنباط آنچه در اينجا . »... را اتخاذ نمايدها انسانبر روي اموال و

1. Le Contrat de Recherche et de Partage de production D’Hydrocarbures portant sur Cayar Offshore profond, 2012.


در يكي از قراردادهاي دولت . است محيط زيستبه حفظ يعني پيمانكار متعهد ؛كلي استمنظور ه در حين عمليات نفتي، تمامي تدابير الزم ب... پيمانكار بايد«: موريتاني مقرر شده

٢.» به عمل آورد١ را مطابق با اصل احتياطيمحيط زيست از حفاظتتعهد به تعهد پيمانكار، رسد يمنظر ه ب. قابل تأمل استتعيين ماهيت تكليف پيمانكار

ه چدني پيمانكار گفته خواهد شد، گركه در باب مسئوليت مزيرا چنان؛ وسيله باشد، نه نتيجه، در تحليل نهايي جز در شود يم پرداخت توسط پيمانكاريطيمح ستيز يها خسارت تمامي

. شود يم بر پروژه تحميل جبران قابل يها نهيهز در قالب ها خسارتاين برخي موارد، تمامي : هكرد قرارداد ميدان شفيق آسيمان دولت آذربايجان چنين مقرر 26 ة ماد2بند ،بارهدر اين

ن و كارآمد مطابق با ، ايمكوشانه سختپيمانكار بايد عمليات نفتي را در مشي « انجام دهد و تمامي اقدامات متعارف را مطابق با يطيمح ستيزاستانداردهاي محيط هرگونه تعرض بالقوه به يرسان حداقلمنظور به ه ب،يطيمح ستيزاستانداردهاي

تعهد پيمانكار به وسيله است و كه شود يم از اين بند استنباط. »انجام دهد... عموميزيست به ، بيش از آنكه به توان وي توجه شوداما ؛امي اقدامات متعارف را انجام دهدبايد تم يها هيروها و معيار گفت نقش توان يم بنابراين،. شود يم توجه يطيمح ستيزهاي معيار

. است و به نوعي معيار عيني و نوعي است تا شخصيكننده نييتع بسيار يطيمح ستيز

ضطرارياقدامات مقتضي در شرايط ا. 3. 2

چراكهبا شرايط اضطراري است؛ رويارويي دادهاي نفتي،قرارموضوعات ضروري يكي از . نفت، انفجار آن، نشت نفت و حوادثي از اين دست وجود دارديها چاههمواره امكان فوران

برخورد با چنين وقايع ناگهاني است و بايد شيوة پروژه، يطيمح ستيز ابعاد مهم مديريت ازي ر مربوط به شرايط اضطرايها طرح در خصوص بحث ةعمد. شودبياند به تفصيل در قراردا

. انجام شودها طرحاجراي اين راستايدر بايد و اقداماتي است كه

قرارداد ميدان روميال چنين 41 ة ماد11با شرايط اضطراري در بند رويارويي طرح مورددر ايد پيش از انجام هرگونه فعاليت حفاري، اپراتور با همكاري پيمانكار، ب«: آمده است كه

يها تيوضع، حوادث و يسوز آتش احتمالي مواجهه با نشت نفت خام، فوران، يها طرحطراحي شده باشد، آماده و براي بازبيني ثر ؤماضطراري را كه براي نيل به واكنش سريع و

، است كه به موجب آنالملل نيب در حقوق يطيمح ستيز، از اصول )The principle of precaution ( اصل احتياطي. 1

علمي قطعي از داليل نبود ة بهان نبايد بهها دولت جدي وجود دارد، يطيمح ستيز يها خسارتدر مواردي كه خطر بروز ).96 :1396 شيرمردي دزكي، وموسوي( ندخودداري كناتخاذ تدابير الزم و مقتضي

2. Le Contrat de Partage de Production, portant sur les Blocs Ta(14-36-37) dans le bassin de Taoudenni, 2006 , Article 6(4(1)).


جنوب عراق بايد با شركت نفت فوقيها طرح. اق ارائه نمايدبه شركت نفت جنوب عردر صورت بروز يك وضعيت ) الف: مطرح شود و مالحظات ذيل در آن لحاظ گردد

را محيط زيست ناشي از عمليات نفتي كه يسوز آتشاضطراري، حادثه، نشت نفت يا ، اپراتور بايد بالفاصله شركت نفت جنوب عراق و پيمانكار را دهد يمتحت تأثير قرار كه يا گونهه لي مربوطه را اجرا نمايد و احياي سايت را ب طرح احتمامطلع نمايد و فوراً

در صورت ) ب ؛اجرا نمايد، نفت الزم باشديالملل نيب مطلوب صنعت يها هيرومطابق با را محيط زيست ديگر ناشي از عمليات نفتي كه ةبروز هرگونه وضعيت اضطراري يا حادث

يد چنان اقدامي را كه ممكن است تحت تأثير قرار دهد، اپراتور با مشورت پيمانكار با. » اتخاذ نمايد، نفت محتاطانه و ضروري باشديالملل نيب مطلوب صنعت يها هيرومطابق با

نيز درج شده قرارداد ميدان شفق آسيمان دولت آذربايجان 26 ة ماد3 در بند مطلب،يناهمانند و 18 شرايط اضطراري و مشاوره با دولت ميزبان، به نوعي در اصول يرسان اطالعاصل . است

در اينجا بحث بر سر وضعيت اضطراري است كه البته. هم آمده است) 1992( ريوية اعالم 19 و يطيمح ستيز يها خسارتريو مربوط به ةاعالمي اما دهد يمدر قلمرو يك كشور رخ

اختيار صرف معموالً. )44 :1385موسوي، ( استيكديگر برابر همسايه در يها دولتتكاليف تا با صرف شود يمبه پيمانكار و اپراتور داده در شرايط اضطراري ضروري يها نهيهزد يا كن جلوگيري يطيمح ستيز يها خسارت خود، از بروز ديد صالح به الزم يها نهيهز

١. وارده را كاهش دهديها خسارت و در ،نيآفر فاجعه ممكن است ،يط اضطراريرا شيا مقابله يها طرح به يتوجه يب

بريتيش شركت ، خليج مكزيكوة در حادث،نمونه؛ براي باشدثر ؤممسئوليت عامل ورود زيان چندين ماه به طول ؛ زيرا متناسب با شرايط اضطراري بوديا برنامهفاقد طرح و پتروليوم اين امر باعث نشت مقادير و داقدام كن جبراني ي اين شركت بتواند به حفر چاهتاانجاميد

قابليت اجراي چنين يسنج امكانبسيار مهم است كه بنابراين،. يا شدربيشتري از نفت در د .)Olawuyi, 2012: 13( ارزيابي شوديطيمح ستيز از پيش، توسط نهادهاي ييها طرح

و احيايساز پاكمديريت پسماند، . 3.3مديريت پسماند و دفع ضايعات حاصل و ناپذير است گريز اشي از عمليات نفتي نيها يآلودگ

ند كه آلودگي شودفع يا گونهپسماندها و ضايعات بايد به . استامري الزامي ،از عمليات نفتي ينيب شيپ در قرارداد مقرراتي در خصوص طرح مديريت پسماند معموالً. دكننكمتري را ايجاد

1. Le Contrat de Partage de Production, portant sur le Permis Kouilou, entre la République Démocratique du Congo et le Groupe Zetah, 1996, Article 3(5(c)).


دو معيار توسط پيمانكار انجام شود و معموالً نيز بايد ٢يساز پاكعمليات احيا و .١شود يم ارزيابي پيامد ةپاي ةمطالع قراردادي بايد مطابق ة ناحي،نخست آنكه :براي آن وجود دارد

، دوم آنكه؛ كه ناظر به وضع موجود پيش از اجراي عمليات است، مسترد شوديطيمح ستيز ٣.دكرستفاده قراردادي اة باشد كه بتوان در آينده از ناحييا گونهه ب

ة و احيا را بر عهديساز پاك نيز تكليف محيط زيست الملل نيبقطع نظر از قرارداد، حقوق بسيار هنگفت باشد كه اغلب، تواند يم يساز پاك يها نهيهزحال، ر هبه. دهد يمپيمانكار قرار

.)Olawuyi, 2012: 12( نفتي از پرداخت آن ناتوان هستنديها شركتبسياري از

شروط مربوط به مسئوليت، جبران خسارت و بيمه.4 به يگاه ابعاد مهم انساني و اقتصادي را درپي خواهد داشت و ،يطيمح ستيز يها خسارت

نفتي موجود در يها پروژه. ٤انجامد يم همسايه يها دولتتنش ميان طرفين قرارداد و يا نفتي دريايي، آلودگي يها پروژه و شود يم پيرامون يها نيزم اغلب باعث آلودگي ،خشكي

، نديب يم از محيط طبيعي كه بدين ترتيب آسيب جداي. دريا و سواحل را درپي خواهد داشت ها آنزندگي و شوند يم جسمي و مالي يها خسارتمردم محلي پيرامون سايت نيز متحمل

كهكند يمتأييد است، به دنبال داشتهحوادث مهم نفتي دعاوي كه زنجيرة . ٥گردد يم پريشان تحت تأثير آلودگي نيز ة حكومتي، صاحبان امالك و مشاغل حوزيها ارگانبر نهادها و افزون

هزار نفر از صاحبان مشاغل سي كه طرح دعوي كنند يماقدام به طرح دعاوي حقوقي و كيفري اين است كه در ة نشان،Deepwater Horizon ة در حادثبريتيش پتروليومو امالك عليه

طور جدي مورد توجه قرار گيرد و تمامي حواشي آن ه مسئوليت بةادهاي نفتي بايد مسئلقرارد . در اين قسمت به بررسي اين امور خواهيم پرداخت).Olawuyi, 2012 : 7( دشوبا دقت بيان

1. Le Contrat de Partage de Production, La République du Cameroun, Article 21(1(1)). 2. Clean up and Restoration 3. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, 2002, Article 20(9).

مكزيك نيز اثر يها آب آلودگي نفتي بر ؛ زيرا تنش ميان مكزيك و اياالت متحده باال گرفت، خليج مكزيكوةدرپي حادث. 4 ).Olawuyi, 2012 : 11( حقوق درياها باشد كنوانسيون194 ة ماد2 نقض بند تواند يم يا يآلودگچنين .گذاشت

نفتي نمود يكساني ندارد؛ در يها پروژه يطيمح ستيز يها خسارت، معموالً زيخ نفتدر مورد مردم ساكن در مناطق . 5 ها خسارتاما وقتي . شود يم اثبات تر آسان مشهود است، دعاوي مسئوليت ها خسارت نفتي كه يها نشتحوادثي مانند

كه در اياالت متحده مطرح شد، مردم روستايي با ايي در دعو،م و نامشهود باشد، اثبات دشوارتر است؛ براي مثالغيرمستقي از جمله شركت اگزون موبيل، مدعي بودند كه ، نفتييها شركت يها تيفعال درپي يا گلخانهاستناد به افزايش انتشار گازهاي

بدوي چنين ادعايي را نپذيرفت و در دادگاه ة؛ دادگاه در مرحلهاست تيفعالجاري شدن سيل در منطقه، ناشي از اين -Native Village of Kivalina v. Exxonmobil Corp et al, No. 09 (تجديدنظر نيز رأي بدوي تأييد شد

17490, 2009.(


يطيمح ستيز يها خسارتاصل مسئوليت مدني ناشي از . 4. 1 آن ةواسطه يا بصدمه بزند ط زيستمحيبه نفسه يف خواه ،يطيمح ستيز يها خسارت

ناشي از تجهيزات پيمانكار يا اعمال كاركنان وي يا مكن است متضرر سازد، منيزاشخاص را يها خسارت پيمانكار بايد اين است كهاصل كلي . نفتي باشد عمليات به علتطور كلي ه ب

هرگونه وقوع در صورتپيمانكار بايد«: است آمده نفتيدر يك قرارداد. دكنوارده را جبران يا خسارتي كه ممكن است توسط عمليات نفتي ايجاد نمايدخسارتي كه ممكن است

مناسبت عمليات مذكور به دولت يا ه مستخدمين يا كاركنان رسمي پيمانكار در حين يا بدولت به هيچ وجه . هر شخصي وارد شود، غرامت پرداخت و خسارت را جبران نمايد

با وجود . ١»باشد ينمسارت، حادثه يا اختالف مرتبط با عمليات نفتي مسئول هيچ گونه خ كه شودينيب شيپ مصونيت دولت ميزبان مطلق نيست و ممكن است در قرارداد ،اين اصل

چنانچه خسارت ناشي از اعمال دولت ميزبان يا شركتي ملي باشد، پيمانكار از مسئوليت مبري هرگونه دعوايي عليه دولت يا شركت چنانچه شود يم ينيب شيپ ، معموالًبا وجود اين. باشد

د شرط ايجا، پيمانكار باشد و به نوعية ناشي از آن بر عهديها خسارتدولتي مطرح گردد، باالاصل رسد يمنظر ه ب. )Tienhaara, 2011(b): 15( شود يم گنجانده به سود ميزبان ٢مصونيت

اصل پرداخت خسارت توسط «عنوان با محيط زيست الملل نيببر يكي از اصول حقوق يها خسارت بايد تمامي محيط زيست ةكنند آلوده ،باشد كه به موجب آناستوار ٣»كننده آلوده

. )44: موسوي، همان( ريو متضمن اصل مذكور است ةاعالمي 16اصل . دكنمربوطه را جبران ةئوليت مدني در حوزمس يها يدشوار، يكي از كننده آلودهمسئوليت يهي بودن بدبا وجود يها مهيجر و ها غرامتپرداخت برايتواني مالي كافي عامل ورود زيان نا، محيط زيست آورد يمبار ه بميلياردها دالر خسارت معموالً يطيمح ستيز فجايع ،در حقيقت. مربوطه است

ف تبيين و صر،بنابراين. اند ناتوان بزرگ نفتي نيز از پرداخت آن يها شركتكه حتي بسياري از محيط زيست يساز آلودهناشي از الت ضمع با حل يا مالزمهتعيين مسئول در قرارداد نفتي،

بيمه، صندوق خسارات و ويژه به، از ساير نهادها،نخواهد داشت و الزم است در كنار مسئوليت .)Lonter Lev, 2016: 483-484( نيز استفاده شود...

كلي ة به دو دست،شوند يم طرح يطيمح ستيزدث درپي حواهم كه معموالًدعواهايي مادي و معنوي و اقتصادي يها خسارتي كه درپي جبران اهاي دعو،نخست: شوند يمتقسيم

ي هاياودع ، دوم؛شود يموارده به اشخاص و اموال و مشاغل است كه از سوي اشخاص طرح

1. Le Contrat de Recherche et de Partage de production D’Hydrocarbures portant sur Cayar Offshore Profond, 2012, Article 4(5). 2. Indemnity 3. Polluter pays principle


ن است كه از سوي آ ياحيا و يساز پاك، محيط زيستكه هدف آن جبران خسارت وارده به بر جبران خسارت، متضمن افزون و معموالًشود يمدولت و مقامات و نهادهاي دولتي طرح

.)Environmental Law Institute, 2014: 1-6(است كننده آلوده از ييها مهيجردريافت

يطيمح ستيزمبناي مسئوليت . 4. 2 استسئوليت پيمانكار مبتني بر تقصير است كه م پرسش پاسخ به اين به دنبالمبناي مسئوليت

يها خسارت مسئوليت ناشي از ،قاعدهمطابق ؟است ٢ يا مطلق١يا از نوع مسئوليت محضپيمانكار «: در يك قرارداد حفاري مقرر شده. تقصير است مسئوليت بدون ،يطيمح ستيز

ه كه ب يطيمح ستيزنسبت به هرگونه ادعا، مجازات و همچنين خسارت ناشي از آلودگي نشت سوخت، نفت و يا هرگونه عوامل شيميايي ديگري كه از واحد حفاري يا ةوسيل

ديآ يبرماز اين عبارت . ٣»باشد يم، مسئول گردد يمديگر تجهيزات متعلق به پيمانكار ايجاد و از نوع محض است و برخي از نويسندگان نيز مسئوليت را نيست مسئوليت فرع بر تقصير كه

نفتي دولت كامبوج هاي، در يكي از قراردادبا وجود اين. )Tienhaara, Op.cit( ندا دانستهمحض ة ماد6 و در جزء الف بند )Ibid( استد، مسئوليت مبتني بر تقصير ش منعقد 2002كه در سال

مسئوليت رسد يمنظر ه ب. اين گونه است قرارداد ميدان شفق آسيمان دولت آذربايجان نيز 26 نه اينكه ، اشخاص ثالث باشدر وارد بيها خسارت اخير مربوط به مورددر مبتني بر تقصير

. مبتني بر تقصير باشديطيمح ستيز مسئوليت نفسه يف است و مسئوليت محض سازگاري بيشتري با كننده نييتع تراضي طرفين هر حال، به

گفت با اهداف توان يمدر توجيه وضع مسئوليت محض . ٤ داردمحيط زيستحفاظت از جهت بازدارندگي . دارديخوان همزدارندگي، جبران خسارت و عدالت توزيعي بيشتر با امني براي خود تلقي ة پيمانكار نتواند اثبات تقصير را حاشيشود يم باعث ؛ زيرااستثرتر ؤم

چنين وضعيتي پيمانكار را به سنجش اقتصادي بين . الزم كوتاهي كند يها اطياحتكند و از معموالًكه را و تدابير احتياطي دارد يوام ناشي از مسئوليت يها نهيهزاحتياطي و اتخاذ تدابيري

از جهت جبران خسارت نيز مسئوليت محض . دهد يم، در اولويت قرار دارد كمتري ةهزين

1. Strict liability 2. Absolute liability 3. rilling Agreement, Between KoZhaN LLP and Precaspiburneft-Kazakhstan LLP, Contract No: Koz/Con/001/04, 2004, Article 9.

استفاده شده است كه هر يطيمح ستيز يها خسارت مباني متعددي براي طرح دعاوي ناشي از ،ال كامن در كه استگفتني. 4ي اطياحت يب، )Nuisance( آزار و اذيتهمچون ييها هينظر. يك داراي عناصر متفاوتي است كه بايد اثبات شود

)Negligence( ،ذاتيياطياحت يب )Negligence per se(مسئوليت محض و )Strict liability(،وي متعددي ا در دع .)Keffer, 1994: 525-532( مورد استناد قرار گرفته است


تر آسان ها آن و دارد يبرم دگانيد انيز اثبات تقصير را از سر راه مانعِ؛ زيراكارآمدتر است مسئوليت محض اين ،از منظر عدالت توزيعي. خود را مطالبه كننديها خسارت توانند يم

و محصوالت ها فرآورده مسئوليت را بر يها نهيهز نفتي معموالًيها شركتكه را دارد مزيت ناشي يها خسارت ، نفتييها تيفعالاز سودبرندگان شود يم و اين باعث كنند يمخود توزيع

.)Lonter Lev, 2016: 485-487( ندبپذيراز آن را يكسان ١، تقصيرهاي معمول و تقصيرهاي فاحشفرض مسئوليت مبتني بر تقصيردر ة درپي حادث٢كه عليه شركت بريتيش پتروليوم و پيمانكاران آنواهايي دع زنجيرةدر .نيستند

و سوء آشكار ياطياحت يب طرح شد، دادگاه فدرال اياالت متحده، Deepwater Horizonسكوي اينكه به جاي اين شركت تصميمات حياتي ؛ زيرارد عمدي اين شركت را محرز دانستعملك

اثر چنين امري . بودشده مصالح مالي و زماني اتخاذ اساس بر ، حفظ ايمني باشدمبتني بر. بوديساز پاك يها نهيهز و ها خسارت عالوه بر ،ميليارد دالر جريمه هجدهشدن حدود فزودها

درصد، 67زيع مسئوليت بر حسب ميزان تقصير، سهم بريتيش پتروليوم را دادگاه در مقام تو و ها مجازات. دكر درصد تعيين 3 درصد و سهم هاليبرتون را 30سهم ترانس اوشن را

،نفتي كه وارد دريا شده بود ةبشك، در هر گفته شيپ يها نسبت وارده با توجه به يها خسارتنفت وارد دريا شده ةبشك ميليون 2/4چيزي حدود تعيين گرديد كه حسب تشخيص دادگاه،

٣.بود

مسئوليتة دور.4. 3

با يطيمح ستيز يها خسارت مسئوليت ،آن پايان آغاز تا است كه ازيا دوره مسئوليت، ةردوو در ٥است ٤ از تاريخ اثرگذاري قرارداداين دوره مبدأ ،در بيشتر قراردادها .پيمانكار است

گونه چيه پيمانكار ،بنابراين. ٦است قرارداد ةدور تمام ةسئوليت به اندازبرخي قراردادها هم م كه شود يم ينيب شيپدر قراردادها گاهي نيست و دار عهده مذكور ةمسئوليتي خارج از دور

1. Gross Negligence

ه ب) Halliburton( عنوان پيمانكار اصلي، شركت هاليبرتونه صدها دعوي عليه شركت بريتيش پتروليوم ب،در اين حادثه. 2 Cameronعنوان مالك دكل حفاري و شركته ب)Transocean( ترانس اوشن، شركتها چاه يكار مانيسعنوان پيمانكار

Internationalدستگاه پيشگيري از فورانةعنوان سازنده ب )Blow- out Preventer ( مطرح گرديدمريكا آدر. 3. United States of America v. BP E&P. et al., Civ. Action No. 2:10-cv- 04536. 4. Effective date 5. Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-Asiman Offshore Block, 2010, Article 4(6(b))_ Le Contrat de Partage de Production, La République du Cameroun, Article 21(3). 6. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, 2002, Article 20(9).


االجراشدن الزمكارفرما، پيمانكار را نسبت به هرگونه خسارتي كه ممكن است پيش از تاريخ ١.طرح دعوا گردد، بري و مصون نمايد خاستگاهد و بار آمده باشه قرارداد ب

پروژهيها نهيهزعنوان ه بيطيمح ستيز يها خسارتاحتساب . 4.4

يها نهيهز، جزء پردازد يم كه پيمانكار يطيمح ستيز يها خسارت آيا اين است كهمهمپرسش يها سارتخ چنانكه گفته شد، پيمانكار بايد تمامي يا خير؟شود يمشمرده جبران قابل

اما اين مسئله باقي است كه در تحليل . مسئوليت خود را بپردازدة مربوط به دوريطيمح ستيز ؟ل شود يا بر پروژهيپيمانكار تحم بر بايد ها خسارتنهايي،

كه ييها خسارت ةنمونعنوان ه مسئوليت پيمانكار، بة خارج از دوريها خسارتدر مورد كه حتي اگر قرارداد، پيمانكار را نيسته، ترديدي شد ايجاد پيش از تاريخ اثرگذاري قرارداد

41 ة ماد16؛ چنانكه در بند شود يم مربوطه بر پروژه تحميل يها نهيهزمسئول جبران آن بداند، در .ه استشد تلقي ٢ تكميلييها نهيهز جزء ها خسارت اين ،قرارداد ميدان روميالي عراق

قراردادهاي نفتي، بيشتر در ،گردد يمت پيمانكار ايجاد مسئولية كه در دورييها خسارتمورد ، مگر در مواردي كه گردد يمده و بر پروژه تحميل ش شمردهقاعده قابل بازپرداخت مطابق

٣.خسارت ناشي از تقصير عمدي يا فاحش پيمانكار و مواردي از اين دست باشد

بيمه.4. 5ز مسئوليت ناشي اة بيمويژه به ،يمهب ةدربار مقررات مفصلي متضمنقراردادهاي نفتي

: قرارداد نفتي ميدان كايار سنگال4 ة ماد6مطابق بند . ندهست يطيمح ستيز يها خسارت نفت را كه در ارتباط با يالملل نيب معمول در صنعت يها نامه مهيبپيمانكار بايد تمامي «

پيمانكاران يامضايد و ، امضا نماباشد يم دار عهدهكه وي هستند ييها تيمسئولتعهدات و . »...؛محيط زيست... مسئوليت مرتبط بايها نامه مهيبخصوص ه نمايد، باخذفرعي را هم

بيمه در مسائل كه استدهشتصريح قرارداد ميدان مورتسكوي قزاقستان 18 ة ماد2در بند . شود يم رفع آلودگي، ترميم و احياي محيط يها نهيهز شامل يطيمح ستيز

و يطيمح ستيز از جمله آلودگي، خسارت ،مفاهيم مربوطهبايد در قرارداد ال،حر هبه مناسب كه يا مهيبوجود . دشو بيان به دقت مورد نيازيا مهيبمواردي از اين دست و پوشش

1. Petroleum Agreement Regarding The Exploration and Exploitation of Hydrocarbons in the Area of Interest Named “ Cap Boujdour Offshore”, 2011, Article 10(2). 2. Supplementary costs 3. Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-Asiman Offshore Block, 2010, Article 5(4), 26(6)_ Technical Service Contract for The Rumaila Oil Field, 1997, Article 41(15).


دهد، امري است كه در صورت بروز پوشش طور كامل ه را بيطيمح ستيز يها خسارتچون مزيت ديگر بيمه اين است كه . گرداند يبازمسابق حال خوبي وضع را به ه دث بحوا

را بر يا رانهيسختگ يها نظارت الزامات و د، معموالًكن بالقوه را جبران يها خسارت بايد گر مهيب ة وجود بيمه و حاشي،از سوي ديگر. بازدارنده باشدتواند يم كه خود كند يمپيمانكار اعمال يكي ديگر از . را در پيمانكار افزايش دهديمباالت يبو ياطياحت يب تواند يم ،امن ناشي از آن

نفتي بزرگ، استفاده از يها شركتبا برخورددر ويژه به نفتي، يها پروژه بيمه در يها يينارسا سهم بيمه بين دو شركت و احتساب نكردن احتساب تابعه است كه معموالًيها شركت ةبيم

بروز حادثه و پرداخت خسارت، باعث جريمه و افزايش سهم بيمه در صورت نكردن .)Lonter Lev, 2016 : 490( شود يم گر مهيبناكارآمدي در ابزارهاي كنترلي

نهادهاي جديد مرتبط با مسئوليت مدني.4. 6

ةزمينمنظور از نهادها، مفاهيم و سازوكارهاي جديدي است كه در قراردادهاي نفتي در كيفيت ي و باعث ارتقاشود يمي اعم كلمه انديشيده ان پيمانكار، به معيطيمح ستيزمسئوليت

در يكي از قراردادهاي نفتي، پيمانكار مكلف شده است . گردد يمحفاظت از محيط زيست نامعقول از زير زمين ة و استفاديطيمح ستيزت نقض مقررات علد و به زپرداب ١ماليات انتشار

شرط شدهيمچنين در قرارداد ديگره. ٢ جريمه پرداخت كنديطيمح ستيزو ايجاد آلودگي سي پروژه، بايد ساليانه مبلغ يطيمح ستيزاجراي طرح مديريت راستاي كه پيمانكار در است پيمانكار ،شرطي درج شده بود كه مطابق آن ،٤ بليز2000در قرارداد سال . ٣دزپردابدالر هزار

ه بصندوقي كه توسط دولت، درصد از ارزش ناخالص توليد را در هزارم كيمكلف بود ساالنه دكن، پرداخت شد يمعمليات نفتي ايجاد و اداره يطيمح ستيز يها خسارتمنظور جبران

)Tienhaara, 2011(a) : 19(. را به خوبي يطيمح ستيز يها خسارتطراحي و ايجاد سازوكارهايي كه بتواند جبران

ناشي از عمليات نفتي، زنگ يطيمح ستيز ةبروز چندين فاجع. حياتي استد، امري سازفراهم هاي جديد منفعل سازوكاركه نسبت به ايجاد است خطري براي بسياري از كشورهاي نفتي

يها خسارت نفتي در عالم واقع توانايي مالي جبران يها شركتبسياري از . نباشند ة در حادث. ميزبان باشديها دولتالقوه براي خطري بممكن است كه را ندارند يطيمح ستيز

1. Emission tax 2. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, 2002, Article 7(2(17)), 16(2(20)). 3. Le Contrat de Partage de Production portant sur le Bloc V du Graben Albertine, 2007, Article6(5). 4. Belize


شد كه پرداخت آن براي برآوردميليارد دالر چهل وارده بيش از يها خسارت ،خليج مكزيكو و تضامني 1وجود مسئوليت نيابتي. هم سنگين بود بريتيش پتروليومچونهمشركت بزرگي

مالي كنندگان نيتأمميان پيمانكاران متعدد و پيمانكاران اصلي و فرعي و حتي ميان پيمانكاران و مالي كنندگان نيتأم پيمانكاران اصلي و شود يمباعث زيرا ؛ باشدكارساز بسيار تواند يم ها پروژه

و منابع مالي ند كن اعمال رندگانيگ وام باالتري را بر پيمانكاران فرعي و يطيمح ستيزالزامات در .)Lonter Lev, 2016: 487-490( بيشتري نيز جهت جبران خسارت در دسترس قرار گيرد

پرداخت براي نفتي اثبات توانايي مالي يها پروژه شرط ورود در ،ي از كشورهابسيار ،با وجود اين. است احتمالي است؛ چنانكه در نروژ، انگلستان و دانمارك چنين يها خسارت

ييها خسارت بسيار ناچيزتر از ،شود يم حداقل مبلغي كه تعيين معموالًدر همين كشورها نيز ميليون دالر و در 35 در اياالت متحده مبلغ ،نمونه رايبمل است؛ است كه در واقعيت محت

.)Ibid: 492( ميليون دالر تعيين شده است كه در بيشتر موارد كافي نخواهد بود250انگلستان

نتيجه

براي . قابل طرح در قراردادهاي نفتي استامروزه حفاظت از محيط زيست از موضوعات مهمطور شفاف تعيين و ه ت الزم است مقررات قانوني حاكم بر آن باز محيط زيسثر ؤمحفاظت

يطيمح ستيز مانند ارزيابي پيامدهاي ييها طرح. آن لحاظ شودي و ارتقايروزرسان بهكار وسازاجراي پروژه، وجود هنگام پيمانكار در يطيمح ستيزپيش از اجراي پروژه، ارزيابي عملكرد

ها نظارت شود و تبيين به دقتشركت بايد در قرارداد در ساختار يطيمح ستيزنظام مديريت انجام بارهمحيط زيستي در اين دار تيصالح الزم و مستمر توسط نهادهاي يها يبازرسو

اضطراري و با شرايط رويارويي پيمانكار در يها طرح پروژه و يطيمح ستيزمديريت . شود يطيمح ستيز در مورد فجايع زيرا ؛د، بايد به دقت ارزيابي و تحليل شويطيمح ستيزحوادث به اثبات رسيده است و الزم كامالًييها طرح اخير رخ داده، ناكارآمدي چنين يها دههكه در را ها طرح عملياتي اين يسنج امكان پيش از اجراي پروژه، يطيمح ستيز يها سازماناست

آن و ة، دوريطيمح ستيزحوادث برابر مسئوليت مدني پيمانكار در ةمسئل. ندكناحراز عنوان هزينه نيز موضوع مهم ديگري است كه در قرارداد بايد به آن ه بها خسارتاحتساب سازگارتر يطيمح ستيز با اهداف تواند يممسئوليت محض پيمانكار در اين باره . توجه شود

ويژه به، يطيمح ستيز يها خسارت نفتي در پرداخت يها شركتبا توجه به ناتواني مالي . باشدمسئوليت ناشي ةبيم نفتي گسترده در دريا، الزم است موضوع يها نشتدر فرض امكان وقوع

، مسئوليت نيابتي و تضامني پيمانكاران متعدد، پيمانكاران اصلي و يطيمح ستيزاز حوادث

1. Vicarious Liability


يها خسارت مالي، تعيين سازوكار ايجاد صندوق جبران كنندگان نيتأمفرعي و پيمانكاران و . مالي نيز مورد توجه قرار گيرديها مجازات و وضع يطيمح ستيز

منابع فارسي) الف

يالملل نيب در قراردادهاي يطيمح ستيزبررسي تطبيقي مالحظات «).1394 (شاهمرادي، عصمت ؛، سيد مصطفينيالد نيز. 1 . 235 - 217ص ، 2ة شمار، 1 ةدور، حقوق انرژيطالعات دوفصلنامة م .»نفت

.نشر ميزان :، تهراندوم، چاپ محيط زيستالملل نيبسير تحوالت منابع حقوق ).1385 (اهللا فضل موسوي، سيد. 2دوفصلنامة .» در قراردادهاي نفتييطيمح ستيزتحليل رويكرد «).1394 (شيرمردي دزكي، محمدرضا ؛اهللا فضلموسوي، سيد . 3

.116 - 91 ص، 1 ةشمار، 1 ةدور، مطالعات حقوق انرژي

خارجي) ب4. Agreement on The Exploration, Development and Production Sharing for the Shafag-

Asiman Offshore Block in the Azerbaijan Sector of the Caspian Sea, Between the State Oil Company of the Republic of Azerbaijan and BP Exploration of (Azerbaijan) Limited & Socar Oil Affiliate, 2010.

5. Contract for Exploration and Production of Hydrocarbons at Morskoye Field, Atyrau Region,Within blocks XXIX-14-D (partially), Е (partially);XXХ-14-А(partially) and В (partially), Between the Ministry of Energy and Mineral Resources, and KoZhaN Ltd, 2002.

6. DEAT (2004). Environmental Auditing, Integrated Environmental Management. Information Series 14, Department of Environmental Affairs and Tourism (DEAT), Available at www.deat.gov.za.

7. Drilling Agreement, Between KoZhaN LLP and Precaspiburneft-Kazakhstan LLP, Contract No: KOZ/CON/001/04, 2004.

8. Environmental Law Institute (2014). “BP Oil Disaster: Restoration & Recovery”. Claims and Litigations Overview.

9. Environmental Protection for Onshore Oil and Gas Production Operations and Leases, API Recommended Practice 51R, First Edition, July 2009.

10. Environmental Assessment of Projects and Plans and Program, Rulings of the Court of Justice of the European Union, 2017, Available at: http://ec.europa.eu/environment

/eia/pdf/EIA_rulings_web.pdf. 11. Http://www.epa.ie/monitoringassessment/assessment/eia/. 12. ISO Standards (2015): www.iso.org. 13. Lonter Lev, Tamara (2016). “Liability for Environment Damages from the Offshore

Petroleum Industry: Strict Liability Jurisdictions and the Judgment- Proof Problem”. Ecology Law Quarterly, Vol. 43, pp 481-493.

14. Le Contrat de Partage de Production, La République du Cameroun, ( le contrat type). Le Contrat de Partage de Production, portant sur le Permis Kouilou, entre la République

Démocratique du Congo et le Groupe Zetah, 1996. 15. Le Contrat de Partage de Production portant sur le Bloc V du Graben Albertine, entre la

République Démocratique du Congo et L’association: Dominion Petroleum Congo, SOCO Exploration- Production RDC et La Congolaise des Hydrocarbures, 2007.

16. Le Contrat de Recherche et de Partage de production D’Hydrocarbures portant sur Cayar Offshore profond, entre la République du Sénégal, La Société Petro-Tim Limited et La Société des Pétrole du Sénégal, 2012.

17. Le Contrat de Partage de Production, portant sur les Blocs Ta(14-36-37) dans le bassin de Taoudenni, entre la République Islamique de Mauritanie et Le Groupe Ahmed Salem BUGSHAN Corporate Office( ASB), 2006.


18. Olawuyi, Damilola (2012). «Legal and Sustainable Developments Impacts of Major Oil Spills». the Jurnal of Sustainable Development, Colombia University, Vol. 9, Iss.1, pp 1-19.

19.Keffer,William R (1994). “Drilling for Damages: Common Law Relief in Oilfield Pollution Cases”. SMU Law Review, Vol 47, pp 523-526.

20.Mayorga Alba, Eleodoro (2010). Environmental Governance in Oil-Producing Developing Countries, Findings from a Survey of 32 Countries.

21. Native Village of Kivalina v. Exxonmobil Corp et al, No. 09-17490, 2009. 22. Petroleum Agreement Regarding The Exploration and Exploitation of Hydrocarbons in

the Area of Interest Named “ Cap Boujdour Offshore”, Between Official National des Hydrocarbures des Mines “ONHYM” and Kosmos Energy Offshore Morocco HC, 2011.

23. Petroleum Contract for Contract Area 33/07 in the East China Sea, Between China National Offshore Oil Corporation and Primeline Energy China Limited & Primeline Petroleum Corporation, 2012.

24. Pollution Prevention and Abatement Handbook (1998): www.worldbank.org. 25. Technical Service Contract for The Rumaila Oil Field, Between South Oil Company of

the Republic of Iraq and BP Iraq limited, CNPC International (Iraq) Limited & SOMO,1997.

26. Tienhaara, Kyla (2011 a). “Foreign Investment Contracts in the Oil & Gas Sector: A Survey of Environmentally Relevant Clauses”. Sustainable Development Law & Policy 11, No 3, pp 15-40.

27. Tienhaara, Kyla (2011 b). «Environmental Aspects of Host Government Contracts in the Upstream Oil & Gas Sector». Oil, Gas & Energy Law Intelligence, pp 1-25.

28. United States of America v. BP E&P. et al., Civ. Action No. 2:10-cv- 04536. 29. Vinogradov, Sergei (2007). “Environmental Protection in the Petroleum Industry”.

Encyclopaedia of Hydrocarbons, Hydrocarbons: Economics, Policies and Legislation,Vol. IV, pp 507-524.

30. Wawryk, S Alexandra (2002). “International Environmental Standards in Oil Industry: Improving the Operations of Transnational Oil Companies in Emerging Economies”. Energyant.Res.20J, pp 402-430.

31. Wiwa v. Royal Dutch Shell Co, Co., No. 96 Civ. 8386 (KMW)(HBP), 1998 U.S. Dist.

195 - 221 تﺎﺤﻔﺻ 1398 نﺎﺘﺴﺑﺎﺗ و رﺎﻬﺑ 1 ةرﺎﻤﺷ ،5...

Documents

Transcript of 195 - 221 تﺎﺤﻔﺻ 1398 نﺎﺘﺴﺑﺎﺗ و رﺎﻬﺑ 1 ةرﺎﻤﺷ ،5...