Дэлхийн монголчууд

Э.Цэрэнбаатар

Монгол гэхээр л бид зөвхөн Монгол улсад амьдран байгаа хүмүүсийг ойлгодог. Тэгвэл Их Эзэн Чингис хааны минь үр сад, нүүдэлчин удамтай монгол түмний тасархай дэлхий даяар тархан суурьшиж амьдарч байна. Дэлхийг эзэлсэн Эзэн Чингисийн байлдан дагууллын үеэс түүний үр удам, үндэс угсаа дэлхийд тархжээ. Манай монгол улсын хүн амын тоо хоёр сая 8 аад мянга гэсэн тоо гардаг. Энэ бол зөвхөн Монгол улсад байгаа монгол хүмүүсийн тоо. Харин дэлхий дээр яг монгол гэж нэрлэгддэг, монгол хэлээр ярьдаг монгол үндэстэн олон байна. Тэдний тоо 11 сая 500 мянга. Монгол гэдэг үндэстний тоонд багтаж болох Дагур, Бао-Ань, Ёгар, Дүнсиань гээд үндэстнүүдийг оруулах юм бол 18 сая гэдэг тоог судлаачид хэлдэг.Ерөнхийдөө тархан суурьшсан монголчууд дөрвөн хэсэг газар байгаа юм. Tүүхийн улбаанд, монгол хаадын угсаанаас, монгол цэргүүдийн удмаас, 10-т, 100-т, 1000-таараа тухайн нутаг оронд галаа сахиж үлдсэн, эсвэл шархдаад үлдсэн монгол цэргүүдийн удам угсааны тухай юм. Нэг тосгонд 200 мянгаараа ч юм уу, нэг аймагт 500 мянгаараа амьдарч байгаа энэ хүмүүсийн тухай яригдаж байгаа юм.Нэгдүгээрт мэдээж Монгол улс гэдэг газар нутаг орно. Хоёрдугаарт БНХАУ. Энд 5 сая 900 мянга орчим монголчууд амьдарч байна. Дараа нь ОХУ. Халимаг, Буриад, Тува, Алтай гэдэг дөрвөн угсаатан бий. Үүний дараа Ойрхи Дорнод гэж нэрлэдэг Афганистан, Иран, Ирак, Пакистан, Энэтхэг улсууд. Энд Хазара, Аймак, Могол үндэстнүүд байдаг.

Өвөр монгол

• Өвөр Монголын Өөртөө засах орон • Нийслэл: Хөх хот / 1575 онд Даян хааны гуч Алтан

хан байгуулав /• Газар нутаг : 1,183,000 кв.км • Хүн ам : 25,000,000 .Үүний 17,1% буюу 4,3 сая

монгол • Албан ёсны хэл: Хятад , Монгол бичигт монгол хэл • Засаг захиргааны 12 нэгж/ аймаг 3, тойргийн энтэй

9 хоттой /

Буриад монгол

• Бүгд Найрамдах Буриад улс• Нийслэл : Улаан Үүд • Газар нутаг :351,1 мянган кв.км • Хүн ам : 969 мянга гаруй .Үүний 445,000

буриад • Албан ёсны хэл :орос , буриад • Засаг захиргаа

Халимаг монгол

• Бүгд Найрамдах Халимаг улс • Нийслэл : Элста/ Элстэй /• Газар нутаг : 76150 кв.км • Хүн ам : 329,000 .Үүний 148,000 нь Халимаг

монголчууд • Албан ёсны хэл : Монгол • Байгуулагдсан он : 1992 он • Засаг захиргаа :

Тува монгол

• Тувагийн Бүгд найрамдах улс • Нийслэл: Кызиль • Газар нутаг : 170500 кв.км • Хүн ам :366,000. үүний 237,000 нь монгол • Албан ёсны хэл : Орос , түрэг • Байгуулагдсан он: 1961

Алтай улс

• Бүгд найрамдах Алтай улс • Газар нутаг :92600 кв.км • Хүн ам :206,000 Үүний 69,000 нь алтай

монгол • Горно –Алтайск

Дээд монгол

• Төрбайх Гүүш хааны цэрэг ардын үлдэгдэл

• Хөх нуурын монголчууд • Одоогоор 2 томоохон бүлэг

байх ба Хэнан-Дээд монгол нөгөө нь Хайшиг –Монгол гэж нэрлэгдэнэ

• Баруун монгол аялгатай монгол хэлтэй, монгол бичиг үсэгтэй

Баянгол-Монголын өөртөө засах тойрог

• Шинжаань-Уйгурын ӨЗО-д хамаарагдах Баянгол-Монголын өөртөө засах тойрог

• Газар нутаг:462,700 • Хүн ам : 1,230,000 гаруй

Угсаатан Тоо Хувь

Хятад 607,774 57.5%

Уйгур 345,595 32.7%

Хуй 52,252 4.94%

Монгол 43,544 4.12%

Бусад 7,805 0.74%

Дагуур монгол

• ӨМӨЗО, Хармөрөн муж, Шинжаань Уйгурын ӨЗО-д тархсан

• Хүн ам : 132,000

Цагаан монгол

• БНХАУ-ын Хөх нуур муж болон Ганьсу мужид тархан суурьшсан монголчууд

• 13-р зуунд Хөх нуурт нүүдэллэн ирсэн • Хүн амын тоо: 240 гаруй мянга • Хятадын албан ёсны 56 үндэстний нэгээр

тооцогддог• Хэл яриа : 85%-нь монгол, 15%-нь төвд

үгсийн сангаас бүрдсэн

Цастын халхууд

• Ганьсу мужийн Хилияншан уулын цаст өндөрлөгт амьдардаг монголчууд

• 1910-д оноос хойш 3 удаа баруун аймгаас нүүсэн ард иргэд

• Хүн ам : 4000 орчим • Хэл: халх аялгуу

Хазара монгол

• Афган, иран, иракад тархан амьдрах монгол үндэстэн .

• Чингис хааны цэргийн үр хойчис • Хүн ам : 2,7 сая гаруй • Мөн аймак, могул , мугал гэх монгол

үндэстнүүд байдаг

Ховог сайрын торгууд монгол

• БНХАУ-ын Шинжааны ӨЗО-д хамаарагдах Өөртөө засах тойрог

• Эрт үеэс газар нутагтаа эзэн суусаар ирсэн • Хүн ам 50,000 гаруй • Хэл : хятад , монгол

Бор талын монгол

• БНХАУ-ын Шинжаан Уйгурын ӨЗО-нд хамаарандах Бор Талын Монгол өөртөө засах аймаг

• 1954 онд Хятадын автономит улс болсон • Хүн ам : 424,000 , бүгд монголоор ярьдаг . • Баруун монгол ястан

Дунсиань Монгол

• 13-р зуунд Чингис хааны Тангудын байлдан дагууллын үед их хааны зарилгаар үлдэж суурьшсан хүмүүсийн үр хойч

• 1955 онд өөртөө засах эрхтэй болсон • Хүн ам: 540 гаруй мянга • Хэл : монгол хэл

Бусад монгол угсаатнууд

• Бонан монгол • Харчин монгол , Вэйчанг монгол • Горлос монгол • Агийн буриад • Уст Орд Буриад