12

Төлөвлөгөө 1. Оршил

2. Онолын хэсэг

Нэгдүгээр бүлэг

Санхүүгийн шинжилгээний үүрэг зорилт түүний

хөжилийн хадлага -Гадаад шинжилгээ -Дотоод шинжилгээ -Санхүүгийн шинжилгээ нь судлах нь -НББ-ийн хандлага -Эдийн засгийн хандлага

Хоёрдугаар бүлэг

Санхүүгийн шинжилгээ бол аж ахуйн нэгжийн

санхүүгийн үйл ажиллагааны чухал хэсэг юм. -Санхүүгийн шинжилгээний агуулга -Зохион байгуулалт -Санхүүгийн шинжилгээний арга -Үзүүлэлтүүд

3. Судалгааны хэсэг: №-1

4. Дүгнэлт

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Оршил

Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт

шилжиж эхэлсэн үеэс манай улсын нийгэм эдийн засгийн харилцаанд

зарчмын янз бүрийн өөрчлөлтүүд гарсан. Тухайлбал: Манай эдийн засагт

хувийн хэвшлүүд олноор бий болсон.

Төр засгийн явуулж байгаа буруу бодлого, үр дүнгүй үйл ажиллагаа,

мөн зүүн өмнөд Азийн орнуудад болон хөрш орнуудад бий болоод байгаа

санхүүгийн хямрал зэргээс шалтгаалаад манай орны санхүү эдийн засгийн

систем бүхэлдээ хямарч, үйлдвэрлэл зогсч ажилгүйдэл улам ихэсч хүн

амын амьдрал улам доройтсоор байна. Улс орон ийнхүү доройтож буй үед

хүн бүр дор бүрнээ өөрийн боломж, бололцоондоо тулгуурлан нэгдэж

нийлэн өөрийн болон бусдын хэрэгцээт зүйлийг хийж бүтээх нь зүйтэй юм.

Зах зээлийн зарчим жам ѐсны дагуу хувийн хэвшлийн аж ахуйнууд

тэр дундаа жижиг аж ахуйнууд ихээр бий болж байна. Энэ нь үйлдвэрлэл,

үйлчилгээг өргөжүүлж, ажлын байр бий болгох гэх мэт эдийн засгийн олон

талын ач холбогдолтой.

Байгууллага үйл ажиллагаа явуулахдаа эхлээд эрхэм зорилгоо тодорхойлох

ѐстой. Эрхэм зорилго байгууллагын үйлчлэхээр зорьж буй худалдан

авагчдын төрөл, эдгээр худалдан авагчдын тодорхой хэрэгцээ болон уг

хэрэгцээг хангах арга технологийн тухай албан ѐсоор тодорхойлсон

мэдэгдэл.

Байгууллага эрхэм зорилгоо тодорхойлоод түүнээсээ зорилтоо

тодорхойлоход шилжих болно. Зорилт нь биелэгдэхүйц, гүйцэтгэлийг нь

хэмжиж болохуйц тодорхой байвал зохино.

Байгууллагуудыг бизнесийн болон бизнесийн бус гэж ялгаж болно.

Бизнесийн байгууллага гэдэг нь ашиг орлогын төлөө үйл ажиллагаа

явуулдаг байгууллага юм. Харин бизнесийн бус гэдэгт нь олон нийтийн

тусгай хэсгүүдийн хэрэгцээнд үйлчилэн ажилладаг ашгийн төлөө бус

байгууллагууд орно. Эдгээр 2 төрлийн байгууллагуудын зорилтууд нь өөр

өөр байна.


Бизнесийн байгууллагуудын зорилтууд:

Ашиг – зардлаас давсан орлого. Пүүсүүд хөрөнгө оруулалтаараа

боломжийн хирээр ихээхэн өгөөжид хүрэхийн тулд урт хугацаанд

ашгаа дээд хэмжээнд хүргэх зорилт тавьдаг.

Борлуулалтын орлогоо нэмэгдүүлэх, ашиг дээд хэмжээндээ хүрээгүй

боловч хүлээн зөвшөөрөхүйц хэмжээнд байвал борлуулалтын

түвшнийг хадгалах эсвэл дээшлүүлэх зорилтыг пүүс тавьдаг.

Зах зээлд эзлэх хувиа өсгөх. Тухайн салбартаа нэр хүнд статусаа

бэхжүүлснээр ихээхэн ашиг орлогоор бол пүүсүүд тавьдаг. Зах зээлд

эзлэх хувь гэдэг нь тухайн салбарын бүхий л үйлдвэрлэгчдийн

борлуулалтын нийт орлогод уг пүүсийн борлуулалтын орлогын эзлэх

хувь хэмжээ юм.

Борлуулалтын нэгжийг нэмэгдүүлэх. Пүүс инфляцийн нөлөөнөөс болж

борлуулалтын орлогод хууртагдаж болох юм. Энэ үед пүүс борлуулах

нэгжийнхээ тоог нэмэгдүүлэх болон тогтвортой барьж байх зорилт

тавьж болно.

Амьдрах чадвараа хадгалах. Ирээдүйд аюул багатай, өгөөжтэй

салбараа хадгалан хамгаалах маргаашийн бизнесээ өнөөдөр авч

үлдэх зорилт тавьж болно.

Нийгмийн хариуцлага. Пүүс эрх ашгаа хамгаалаад зогсохгүй

хэрэглэгчид, ажилчид бэлтгэн нийлүүлэгчдийн нийтлэг эрх ашиг сайн

сайхан байдлыг хамгаалахын тулд тэдний зорилтуудыг баланслуулах

шаардлага гарч болно.

Байгууллага ашиг олох үндэс нь хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээг

тодорхойлон хангах явдал юм.


Нэгдүгээр бүлэг: Онол

Санхүүгийн шинжилгээний үүрэг

зорилт түүний хөгжилийн хандлага.

Шинжилгээ нь эрт дээр үеэс хүн төрлөхтний шинжлэх ухааны танин

мэдэхүйн болон практик үйл ажиллагааны үндэс суурь болж хөгжсөөр ирсэн.

Шинжилгээ гэдэг үг нь тухайн судалж байгаа обектыг тодорхой элемент

хэсгүүдэд хуваах задлах гэсэн үг юм.Санхүү шинжилгээ нь санхүүгийн

менежментийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд удирдлагын шийдвэр

гаргаж хэрэгжүүлэх гүйцэтгэлийг үнэлж дүгнэхэд хэрэглэдгэ арга барилын

нэгдэл юм.Санхүүгийн тайланг Олон улсын стандартын дагуу гаргах болсон

нь санхүү шинжилгээний шинэ арга барилуудыг хэрэглэх шаардлагатай

болсон.Санхүү шинжилгээ нь хамрах хүрээ цаг хугацааны хувьд 2 ангилдаг.

Санхүүгийн тайланг экспэрс буюу шуурхай шинжилгээ

Санхүүгийн тайлангын гүнзгийрүүлсэн буюу иж бүрэн шинжилгээ

Цөөн үзүүлэлтээр энгийн аргаар харьцангуй бага хугацаанд хөдөлмөр

бага зарцуулж санхүүгийн байдалд үнэлэлт өгөхөд чиглэгдэнэ.

Экспрэс шинжилгээг нэмж тодруулсан үйл ажиллагаа юм.Санхүү

шинжилгээг хэнээс хаанаас ямар зорилгоор хийж байгаагаас хамааруулан

гадаад буюу дотоод шинжилгээ гэж 2 ангилна.

Гадаад шинжилгээ:

Тухайн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг

сонирхогчид олон байдаг.

1. Нягтлан бодох тайлангийн стандарт тогтсон арга аргачил.

2. Шинжилгээ нь зөвхөн нийтэд зориулан бэлтгэсэн санхүүгийн

тайланд тулгуурлах.

3. Шинжилгээний үр дүн нийтэд нээлтэй байдаг.

Санхүүгийн тайлангийн мэдээлэл хэрэглэгчидийг 2 хуваадаг.


Өмчийн эзэд зээлдүүлэгчид бэлтгэн нийлүүлэгчид худалдан

авагчид,татварын алба гэх мэт.Эдгээр байгууллага хүмүүс нь

өөр өөрсдийн сонирхолын мэдээллийг судална.Тухайлбал

өмчийн эзэд өөрийн капиталын эзлэх хувийн шин өссөн

буурсан эсэх тухайн байгууллага ашигтай ажиллаж байгаа

эсэхийг сохирхоно.

Компанийн үйл ажиллагаа шууд сонирхдоггүй боловч эхний

нэгдэгүүр бүлэгт орсон хэрэглэгчидийн эрх ашгийг хамгаалдаг

аудитын компани хуульчид хэвлэл мэдээлэл үйлдвэрчний

эвлэлийн байгууллага.

Дотоод шинжилгээ:

Удирдлагад илүү нарийн мэдээлэл хүргэх зорилгоор хийгдэж байгаа

нарийвчилсан шинжилгээ юм.Санхүүгийн шинжилгээний судлах зүйлийн

талаар Оросын эрдэмтэд олон саналыг дэвшүүлж байсан.Тухайлбал 1958

онд санхүү шижилгээ нь судлах зүйл нь үйлдвэр аж ахуйн газрын болон

салбаруудын төлөвлөгөөний биелэлтийн үр дүн дотоод нөөц бололцоог

илрүүлэх явдал юм.

Санхүү шинжилгээ нь судлах зүйл нь: Үйл ажиллагааны газарын аж

ахуйн процессууд тэдний нийгэм эдийн засгийн үр ашиг ба үйл ажиллагааны

санхүүгийн эцсийн үр дүнгүүд эдийн засгийн мэдээллээр дамжин

илэрхийлдэг обектив ба сувектив хүчин зүйлүүдийн тухай ойлголт юм.

Манай улсын хувьд шинжилгээний үүсэл хөгжлийг гурав үе шат болгон

хуваах боломжтой юм.

1. 1921-1940 он 1935 онд гаалийн түр сургуулийн санхүүгийн техником

болгож өөрчилсөн.

1924онд Ч.Түмэн гэсэн автортой төсвийн байгууллагын НББ ба арга зүйн

заавар гэсэн анхны ном хэвлэгдэж гаргасан.

2. 1940-1990-1940 оны үеэс шинжилгээний хичээл заагдаж

эхэлсэн.МУИС 1961 оноос энэ хичээл заагдаж эхэлсэн.


3. 1990 оноос хойш монгол улсын зах зээлийн эдийн засагт шилжиж

олон улсын НББ-ыг хөтлөх болсноор санхүүгийн шинэ байр

нэмэгдсэн.

Санхүү шинжилгээ нь дараах үүрэг зуриулалтай:

1. Бизнес төлөвлөгөө болон нормативуудын шинжлэх ухааны эдийн

засгийн үндэслэлийг сайжруулна.

2. Бизнес төлөвлөгөөний гүйцэтгэл болон норманитив баримталж

байгааг бүх талаас нь судлах.

3. Санхүүгийн ба материаллаг нөөцүүд хөдөлмөр үр ашгийг

тодорхойлох.

4. Үр ашгийг биелэлт ба санхүүгийн эцсийн үр дүнгүүдийг үнэлэж дүгнэх.

5. Дотоод нөөц бололцоог илрүүлэн ба хэмжих.

6. Удирдлагын шийдвэрүүдийн шалгах

Мөнгөөр илэрхийлэгдсэн бүхий үзүүлэлтүүдийг өртгийн үзүүлэлт гэнэ.Аж

ахуйн үйл явцын биет талаас нь физикийн шинж чанартай уялдуулан янз

бүрийн хэмжүүрүүдийг ашигладаг.

Янз бүрийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх газрын хувьд бүтээгдэхүүнийг нэг

нэгжээр хэмжихийн тулд тоон хэмжүүрийг ашиглаж болно.Үзүүлэлтүүдийг

дангаар нь авч судалж байна гэвэл тэдгээрийн харьцаагаар авч байна уу

гэдгээр нь туйлын ба харьцангуй үзүүлэлт гэж ангилдаг.Жнь:Борлуулатын

орлого, ажилчдын тоо дангаар авч үзвэл туйлын үзүүлэлт болно.А

борлуулалтын орлогыг ажилчидын тоонд хуваагаад хөдөлмөрийн бүтээмж

гарна гэвэл энэ харьцангуй үзүүлэлт болно.Шинжилгээнд хэрэглэгдэг

материаллыг НББ-ийн ба бүртгэлийн бус материал гэж

ангилдаг.Шинжилгээний үнэлэлт дүгнэлт нь үнэн бодит байдлаас ихээхэн

хамаарна.Ийм учраас шинжилгээ нь өмнө бүх материалыг шалгах

шаардлагатай.Үүнийг дараах байдлаар шалгаж болно.

1. Тайлангийн маягтын зөв нөхсөн хэсэгт бүлэг хэсгийн дүнг зөв

гаргасан эсэх.


2. Тооллогын хугацаа чанар хамарсан хүрээг авч үзэх

3. Баланс орлогын тайлан уялдаж байгаа эсэх

4. Санхүүгийн тайлангуудыг бүрэлдэхүүнээр нь гаргасан эсэх

5. Тайлангууд нь хуулийн хувьд хүчин төгөлдөр эсэх.

Төслийн санхүүгийн үнэлгээнд хандах нягтлан бодох бүртгэлийн ба эдийн

засгийн /буюу санхүүгийн/ гэсэн 2 хандлага бий бөгөөд эдгээр нь хөрөнгө

оруулалтын шинжилгээний онолын үндсийг бүрдүүлдэг байна.

Нягтлан бодох бүртгэлийн хадлага

Нягтлан бодох бүртгэлийн хандлага ѐсоор урт хугацааны санхүүгийн

амжилт нь ашигт ажиллагааны түвшингээр тодорхойлогддог бол богино

хугацааны амжилтыг үнэлэхэд хөрвөх чадварт илүү анхаардаг гэсэн үг.

*Хөрвөх чадвар* ба *ашигт ажиллагаа* гэсэн энэ хоѐр ойлголт хөрөнгө

оруулалтын шинжилгээний аргуудад гүн шингэсэн байдаг.*Хөрвөх чадвар*-

ын тухай ойлголт нь хөрөнгө оруулалт хир түргэн нөхөгдөх вэ гэсэн

асуудлыг хөндөж байдаг бол *ашигт ажиллагаа*-ны тухай ойлголт нь

хөрөнгө оруулалтаас авах ашгийн хэмжээг харуулна.НББ бүртгэл дээр

үндэслэсэн эдгээр аргууд нь амьдралд ялангуяа жижиг дунд үйлдвэрүүд

дээр өргөн хэрэглэгддэг ба *уламжлалт* аргуудад тооцогдоно.

Эдийн засгийн хадлага

Онолын энэ хандлагаар хөрвөх чадвар болон ашигт байдалд

анхаарахаасаа илүү хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг *max* түвшинд хүргэх

болон рискийг тооцоход илүү их анхаарна.Хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг

*max* түвшинд хүргэх нь компанийн удирдлагын гол зорилго мөн гэдэг нь

хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд эндээс үзэхэд хөрөнгө оруулалтууд нөөцийн

үр ашигтай хуваарилалттай холбоотой байдаг тул компани болон түүний

хувь нийлүүлэгчдэд орлого авчирч буй тэр төслүүдийг үр ашигтай гэж үзнэ.

Эдийн засгийн онол нь рискийн тухай ойлголтыг мөн авч үздэг.Хувь

нийлүүлэгчдийн хөрөнгийг *максимум түвшинд хүргэх* болон хөрөнгө

оруулалтын рискийг хамгийн бага байлгах зорилго цуг тавигдсанаараа НББ


дээр суурилсан уламжлалт аргуудаас ялгаатай санхүүгийн шинжилгээний

шинэ аргууд гарч ирэхэд хүргэсэн байна.

Санхүүгийн шинжилгээ бол аж ахуйн нэгжийн

санхүүгийн үйл ажиллагааны чухал хэсэг мөн.

1.Санхүүгийн шинжилгээний агуулга,

Зохион байгуулалт.

Аж ахуйн нэгжийн санхүү нь тэнд бий болсон мөнгөн орлогыг хуваарилах,

нөхөн үйлдвэрлэлийг мөнгөн хөрөнгийн нөөцөөр хангах, үйлдвэрлэлийг

урамшуулах, зардал, үр ашгийг хянах үүрэгтэй.Эдгээр үүргийн хэрэгжилтийн

явц,биелэлтийг санхүүгийн шинжилгээний үндсэн дээр байнга хянаж,

менежментийн үйл ажиллагаанд тохируулга хийж явах учиртай.Энэ ажлыг

хийхдээ тухайн жилийн санхүүгийн үр дүнг зөвхөн урьдах жилүүдийн үр

дүнтэй харьцуулж шинжлэх нь үйлдвэрлэл-санхүүгийн үйл ажиллагаанд

богино хугацааны дотор олон янзын хүчин зүйл зэрэг нөлөөлж байгаа зах

зээлийн нөхцөлд учир дутагдалтай.Харин олон жилийн динамик үзүүлэлтийг

авч төрөл бүрийн статистик дундажийг тооцож,ерөнхий чиг хандлага,хүчин

зүйлсийн нөлөөллийг тооцож дүгнэлт хийж түүнийгээ менежментийн

шийдвэрт тусгаж байх ѐстой.Үүний зэрэгцээ санхүүгийн шинжилгээг хийхдээ

тайлант жилийн үр дүнг зөвхөн өнгөрсөн жилүүдийн үр дүнтэй төдийгүй

урьдах төлөвлөгөөнийхөө чанар чансааг үнэлж тэгснээр менежментийнхээ

бодит байдлыг харах бололцоотой.Энэ бүхнээс үзэхэд санхүүгийн

шинжилгээ бол санхүүгийн менежментийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг

санхүүгийн үүргүүдийг хэрэгжүүлэх хэрэгсэл юм.

Зах зээлийн өрсөлдөөнд тогтвортой байж, өөрийгөө санхүүжүүлэх

чадвараа байнга сайжруулахын тулд өөрийн санхүүгийн байдалд байнга

хяналт тавьж, зүйрлэн хэлбэл судсаа барьж байхаар зогсохгүй зах зээлийн

нөхцөл өрсөлдөгчийнхээ санхүүгийн байдлыг ч анхаарч байх хэрэгтэй.

Үүний тулд:


1. Санхүүгийн шинжилгээний арга зүйг сайтар эзэмших

2. Санхүүгийн мэдээллийн зохих баазтай байх

3. Уг ажлыг мэргэшлийн үүднээс чадварлаг зохион байгуулж, хийх

боловсон хүчинтэй байх шаардлагатай.

Одоогоор нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан тэнцэл, түүний хавсралт

тайлангууд санхүүгийн шинжилгээний мэдээллийн үндсэн бааз болж

байна.Бусад оронд ч тийм байдаг.Компаний менежментийн хэрэгцээ талаас

авч үзвэл нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан тэнцэл юуны өмнө дараах мэдээ

мэдээллийг агуулсан байх шаардлагатай.Үүнд:

Хөрөнгө оруулалтын бодлогыг үндэслэж, шийдвэр гаргахад

шаардагдах мэдээ, мэдээлэл.

Ашиг орлогын өөрчлөлт, түүнд нөлөөлсөн хүчин зүйлс,

цаашдын чиг хандлагыг үнэлэхэд хэрэгтэй материалууд.

Компаний мэдэлд байгаа нөөцүүд, түүний өөрчлөлт,

ашиглалтын үр ашгийг үнэлэх боломжийг өгөхүйц мэдээ

мэдээллүүд.

Зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудын ном хэвлэлээс ч, практикаас ч харж

байхад санхүүгийн болж өнгөрсөн үйл явцыг шинжлэхийн зэрэгцээ

санхүүгийн зах зээл дээр ирээдүйд гарч болзошгүй өөрчлөлтүүд, түүнд

өөрийн компаний үйл ажиллагааг яаж зохицуулах үйлдлүүдийг нарийн

шинжилдэг байна.Үүнд эдийн засгийн менежментийн аргуудыг өргөн

ашиглаж байна.Тухайлбал АНУ-ын фирмүүд дээр урт богино хугацааны

шинжилгээний бүхэл бүтэн тогтолцоо үйлчилдэг.Энэ шинжилгээнийхээ

үндсэн дээр зорилгоо дэвшүүлж түүнийгээ *Policy* буюу *company

philosophy* гэж нэрэлдэг байна.Тэдний саналаар бол нягтлан бодох

бүртгэлийн үнэ цэнэ нь болзошгүй дампуурлыг урьдчилэн мэдээлэх

чадвартай байхад орших ажээ.Дампуурлыг прогнозлох аргачлал, техник нь

Эдвард Альтманы бүтээлүүд тусгагдсан байдаг.Сүүлийн үед манай

шинжээчид Альтманы загварыг нэлээд сонирхож, уг загварыг хуулбарлах

байдлаар шинжилгээ хийхийг оролдох болсон ашиглагдаж байна.Энэ бол

болохгүй зүйл биш.Энэ нь:


Z=3.3K1+1.0K

2+0.6K

3+1.4K

4+1.2K

5

К1-Хүү ба татварын өмнөх ашгийг нийт хөрөнгөнд харьцуулсан

коэффициент

К2-Борлуулалтын орлогыг нийт хөрөнгөнд харьцуулсан харьцаа

К3-Өөрийн капиталын зах зээлийн үнийг дайчлагдсан капиталд харьцуулсан

харьцаа

К4-Тухайн жилийн харимтлагдсан ашгийг нийт хөрөнгөнд харьцуулсан

харьцаа

К5-Өөрийн эргэлтийн капиталыг нийт хөрөнгөнд харьцуулсан харьцаа

Энэ загварын үндсэн санааг авч монголын нөхцөлд тохируулан хэрэглэх

шаардлагатай.Учир нь манай нөхцөлд компаний үйл ажиллагааны зах

зээлийн орчин зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудынхаас огт өөр компаний

санхүүгийн үйл ажиллагааны үр дүнд дээрх коеффициент тус бүрийн эзлэх

байр суурь дээрх томѐоныхоос өөр өөр байгаа нь мэдээж юм.Эдийн засгийн

ерөнхий салбарын мөн бүс нутгийн норм, нормативын тогтолцоо бүрдэж

төлөвшсөн, эдийн засгийн, түүний дотор санхүүгийн механизм нь олон зуун

жилийн практикаар туршигдан нотлогдож цэгцэрсэн, эдийн засгийн тал

бүрийн тэнцвэрт харьцаануд нь зах зээлийн бодит харилцаагаар шалгарч

бүрэлдэн тогтсон өндөр хөгжилтэй орнуудад энэ чиглэлийг баримтлах нь зүй

ѐсны хэрэг байх.Түүнчлэн энэ нь шинжилгээний ажлыг хялбаршуулах ач

холбогдолтой юм.

Харин манай орны хувьд бол одоохондоо байдал арай өөр

байна.Төвлөрсөн төлөвлөгөөгөөр зориуд зохицуулах замаар тогтоож ирсэн

улс орны эдийн засгийн тэнцвэрт харьцаанууд зах зээлийн харилцаанд

шилжих болсноор задарч жам ѐсны тэнцвэрт харьцаанууд бүрэлдэж

хараахан чадаагүй байна.Ийм нөхцөлд зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудын

төлөвлөлт шинжилгээний практикийг шууд хуулбарлах нь бодит байдлыг

гажуудуулсан байдлаар авч үзэх осолтой.

Коэффициентуудыг тооцох арга нөхцөл байдал үнэлэх, хүчин зүйлсийн

хамаарлыг тооцох аргуудтай хослон хэрэглэх манай орны хувьд

тохиромжтой гэж үзэж байна.


Санхүүгийн шинжилгээний арга,

Үзүүлэлтүүд

Аж ахуйн субъектын үйл ажиллагааны санхүүгийн байдлыг үнэлж, үр

ашгийг нь дээшлүүлэх бололцоог илрүүлэх явдал бол санхүүгийн

шинжилгээний гол зорилго.Энэ зорилгыг шинжилгээний тодорхой аргуудаар

хэрэгжүүлнэ.

Санхүүгийн шинжилгээний арга бол онол-танин мэдэхүйн категори,

шинжлэх ухааны зэвсэг, санхүүгийн үйл ажиллагааг шинжлэх зарчмуудын

харилцан уялдаа бүхий тогтолцоо юм.Шинжилгээний аргуудын янз бүрийн

ангилал байдаг.Эхний ээлжинд шинжилгээний хэлбэршүүлээгүй буюу

хэлбэршүүлсэн аргыг авч үзэх бөгөөд хэлбэршүүлээгүй гэдэг нь шинжлэх

журмыг логик төвшинд тодорхойлон бичих явдалд үндэслэнэ.

Хангалттай хэмжээгээр хатуу хэлбэршүүлсэн шинжилгээний хамааралд

үндэслэсэн олон тооны аргууд шинжилгээний ангиллын хоѐрдох төвшинг

бүрдүүлнэ.Үүнд дараах аргуудыг хамруулж байна.

Шинжилгээний сонгомол аргууд: угсран орлуулах арга

арфиметикийн ялгаврын арга, балансын арга, хүчин зүйлсийн

нөлөөллийг салган тооцоолох арга, процентийн тооны арга, интеграл

хэмжигдэхүүнийг тооцоолох аргууд, дискаунтчлалын гэх мэт аргууд.

Эдийн засгийн статистикийн уламжлалт аргууд:дундаж ба

харьцангуй хэмжигдэхүүний, бүлэглэлийн, графикийн, индексийн

аргууд, динамик эгнээний боловсруулалтын аргууд.

Хамаарлыг судлах математик-статистикийн аргууд:корреляцийн

шинжилгээ, дисперсийн шинжилгээ, хүчин зүйлийн шинжилгээ,

кластер шинжилгээний болон бусад аргууд.


Эконометрийн аргууд:матрицын арга, гармоник шинжилгээ,

үйлдвэрлэлийн функцийн онолын аргууд, салбар хоорондын

балансын аргууд.

Эдийн засгийн кибернетикийн болон зохистой программчлалын

аргууд:системийн шинжилгээний арга, машины дууриамал загварын

арга, шугаман программчлал.шугаман бус программчлал, гүдгэр

программчлалын аргууд.

Ажиллаварын шинжилгээний ба шийдвэрийн онолын

аргууд:хүснэгтийн арга, зорилго, шийдвэрийн үечлэлийн арга,

тоглоомын онол, сүлжээ төлөвлөлтийн аргууд.

Ийхүү шинжилгээ бол санхүүгийн төлөвлөлтийн урьдач шат бөгөөд

шинжилгээнд олон аргыг хэрэглэх боломжтой юм.Шинжилгээний үр дүнг

санхүүгийн тусгай хөшүүргүүдийн тусламжтайгаар ажил хэрэг болгодог.Ийт

хөшүүргүүд нь бүрэн гүйцэт боловсорсон байх учиртай.

Манай аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааны практикаас харахад дээр

дурьдсан аргуудыг шинжилгээний үйл ажиллагаанд бүтээлчээр хэрэглэх

явдал туйлын хангалтгүй байна.Аливаа эдийн засгийн үзэгдэл, үйл явцыг

тодорхой үзүүлэлтээр илэрхийлдэг.Эдийн засгийн санхүүгийн харилцаа нь

ямагт иж бүрнээр үйлчилдэг учраас үзүүлэлтүүдийг иж бүрнээр хоорондын

шүтэлцээ холбоонд авч үзэж байх нь зөв болно.Мөн цаашлаад санхүүгийн

шинжилгээний үр дүн цаашид түүнийг сайжруулах шаардлагаас үндэслээд

санхүүгийн мэдээллийг сайжруулахын тулд юу хийвэл зохистой талаар

дүгнэлтүүд гарч ирдэг.Хэрэв энэ үүднээс авч үзвэл өнөөгийн санхүүгийн

тайлан мэдээнд үндсэн фонд, дүрмийн сангийн хөдлөлийн болон элэгдэл

хордолын шимтгэлийн ашиглалтын үзүүлэлтүүд байхгүй, хувьцаат компаний

үнэт цаасны зах зээл дээрх үйл ажиллагааг шинжлэх мэдээ тайлан огт алга

байгаа зэрэг нь шинжилгээний чанарыг ихээхэн сулруулж байна.

Анагаах ухаанд өвчнийг оношлогчид зайлшгүй адил санхүүгийн олон талт

үйл ажиллагааны төлөв байдлыг шинжилж оношлох шинжээчидийн үүрэг

роль зах зээлийн харилцааны нөхцөлд улам бүр өсөн нэмэгдэж байна.


АПУ ХК-ийн 2002 оны хураангуйлж цэвэрлэсэн баланс

Мян.төгрөгөөр Балансын бүлэг, зүйлийн нэр Оны эхэнд Оны эцэст

1. Мөнгөн хөрөнгө

Касс, харилцахад байгаа мөнгө 156,678.2 55,773.9

Мөнгөн хөрөнгийн дүн 156,678.2 55,773.9 Дансны авлага 151,396.8 774,505.8

Компани хоорондын авлага - 75,765.2

Холбоотой талаас авах авлага 37,248.3 40,645.5

Бусад авлага 606,971.5 2,775,784.0

Найдваргүй авлага 329,588.3 284,894.5

Авлагын дүн 1,125,204.9 3,951,595.0 Түүхий эд материал 375,972.5 293,528.3

Бараа, бэлэн бүтээгдэхүүн 14,245,474.6 207,572.4

Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн 145,312.1 116,444.2

Хангамжийн болон бусад материал 546,106.7 798,605.8

Эргэлтийн сүргийн мал, амьтад 817.3 578.0

Бараа материалын дүн 1,082,454.1 5,424,097.6

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 2,364,337.3 5,424,097.6 Үндсэн хөрөнгийн балансын өртөг 2,513,171.4 2,653,664.4

Хуримтлагдсан элэгдэл (620,797.8) (792,383.1)

Үндсэн хөрөнгийн цэвэр дүн 1,892,373.6 1,861,281.3 Дуусаагүй барилга 56,325.6 56,325.6

Эргэлтийн бус биет хөрөнгийн дүн 1,948,699.3 1,917,607.0 Биет бус хөрөнгө - -

Урт хугацаат бусад хөрөнгө оруулалт - -

Удаан гүйлгээт хөрөнгийн дүн 1,948,699.3 1,917,607.0

Нийт хөрөнгийн дүн 4,313,036.6 7,341,704.6

2. Өр төлбөрүүд

Дансны өглөг 2,994.3 50,015.1

Тооцооны өглөгүүд 850,908.8 161,079.2

Мөнгөн ногдол ашгийн өглөг 75,582.3 75,582.3

Банкны зээл - 666,666.7

Богино хугацаат өглөгийн дүн 929,485.3 1,353,343.3 Урт хугацаат зээл - 2,008,800.0

Урт хугацаат өглөгийн дүн - 2,008,800.0

Өр төлбөрийн дүн 929,485.3 3,362,143.2

3. Эзэмшигчийн өмч Гаргасан энгийн хувьцаа 49,525.1 49,525.1

Дахин үнэлгээний нэмэгдэл 1,367,304.4 1,367,304.4

Тайлант үеийн ашиг (алдагдал) 48,996.3 364,304.7

Өмнөх үеийн хуримтлагдсан ашиг 1,917,725.5 2,198,427.2

Эзэмшигчийн өмч ба капиталын дүн 3,383,551.3 3,979,561.4


Эх үүсвэрийн дүн 4,313,036.6 7,341,704.6

АПУ ХК-ийн 2003 оны хураангуйлж цэвэрлэсэн баланс Мян.төгрөгөөр

Балансын бүлэг, зүйлийн нэр Оны эхэнд Оны эцэст 1. Мөнгөн хөрөнгө


Мөнгөн хөрөнгийн дүн 55,773.9 119,687.4 Дансны авлага 3,875,829.9 1,725,930.2

Нийгмийн даатгалаас авах авлага - 378.5

Бусад авлага 75,765.2 -


Бараа, бэлэн бүтээгдэхүүн 207,572.4 327,140.3



Эргэлтийн сүргийн мал, амьтад 578.0 1,311.3

Бараа материалын дүн 1,121,173.6 1,535,389.2 Урьдчилж гарсан зардал 295,555.1 27,583.3


Хуримтлагдсан элэгдэл (792,383.1) (833,168.5)

Үндсэн хөрөнгийн цэвэр дүн 1,861,281.3 11,544,000.5 Дуусаагүй барилга 56,325.7 -

Эргэлтийн бус биет хөрөнгийн дүн 1,917,607.0 11,544,000.4 Биет бус хөрөнгө - -


Удаан гүйлгээт хөрөнгийн дүн 1,917,607.0 11,544,000.4


2. Өр төлбөрүүд Дансны өглөг 442,085.4 1,822,630.7

Тооцооны өглөгүүд 169,008.8 227,484.8

Мөнгөн ногдол ашгийн өглөг 75,582.3 75,582.3

Банкны зээл 666,666.7 855,650.0

Богино хугацаат өглөгийн дүн 1,353,343.2 4,157,641.1 Урт хугацаат зээл 2,008,800.0 7,057,186.6

Урт хугацаат өглөгийн дүн 2,008,800.0 7,057,186.6

Өр төлбөрийн дүн 3,362,143.2 11,214,827.7



Тайлант үеийн ашиг (алдагдал) - (241,420.1)



Эх үүсвэрийн дүн 7,341,704.6 14,952,969.1

АПУ ХК-ийн 2004 оны хураангуйлж цэвэрлэсэн баланс Мян.төгрөгөөр

Балансын бүлэг, зүйлийн нэр Оны эхэнд Оны эцэст 1. Мөнгөн хөрөнгө



Мөнгөн хөрөнгийн дүн 119,687.4 223,239.1 Дансны авлага 1,725,928.3 2,843,428.8

Нийгмийн даатгалаас авах авлага 378.5 1,600.6

Татварын авлага - 1,428.8


Бараа, бэлэн бүтээгдэхүүн 327,140.3 414,222.7



Эргэлтийн сүргийн мал, амьтад 1,311.3 30,475.1

Бараа материалын дүн 1,535,391.1 1,785,577.3 Урьдчилж гарсан зардал 27,583.3 -


Хуримтлагдсан элэгдэл 833,168.5 2,013,343.2

Үндсэн хөрөнгийн цэвэр дүн 11,544,000.4 14,348.967.6

Эргэлтийн бус биет хөрөнгийн дүн 11,544,000.4 14,348.967.6 Биет бус хөрөнгө - -


Удаан гүйлгээт хөрөнгийн дүн 11,544,000.4 14,348.967.6


2. Өр төлбөрүүд Дансны өглөг 1,855,964.1 1,826,366.3

Тооцооны өглөгүүд 1,370,444.7 2,713,130.1

Мөнгөн ногдол ашгийн өглөг 75,582.3 -

Банкны зээл 855,650.0 2,119,812.0

Урьдчилж орсон орлого - 789,130.0

Богино хугацаат өглөгийн дүн 4,157,641.1 7,448,438.4 Урт хугацаат зээл 7,057,186.6 7,839,853.3

Урт хугацаат өглөгийн дүн 7,057,186.6 7,839,853.3

Өр төлбөрийн дүн 11,214,827.7 15,288,291.7



Тайлант үеийн ашиг (алдагдал) - 177,809.2



Эх үүсвэрийн дүн 14,952,969.1 19,204,242.2

Хөрөнгө эх үүсвэрийн бүрэлдэхүүн, санхүүжилтийн тооцоо / 2004.12.31 /

Оны эцэст Хувийн жин 1. Эх үүсвэрийн бүрэлдэхүүн

а Өмчийн харьяаллаар нь:

- Гаднаас дайчлагдсан (БХӨ + УХӨ) 15,288,291.7 79.6

- Өөрийн капитал (ЭЗӨ) 3,915,950.5 20.4

Дүн 19,204,242.2 100.0% б Тогтвортой ашиглагдах байдлаар нь:

- Богино / түр / хугацаатай 4,855,274.6 29.2


- Байнгын / тогтвортой / капитал (ЭЗӨ+УХӨ) 11,755,803.8 70.8

Дүн 16,611,078.4 100.0%

2. Хөрөнгийн бүрэлдэхүүн

а Хөрвөх чадвараар нь:

- Түргэн хөрвөх активууд (МХ+Авлага) 3,069,697.3 13.78

Үүнээс: Эргэлзээтэй авлага - -

Цэвэр дүн - - - Эргэлтийн хөрөнгө 4,855,274.6 21.79

- Удаан гүйлгээтэй хөрөнгө 14,348,967.6 64.43

Дүн 22,273,939.5 100.0% б Дотоод эргэлтэд байгаа эсэхээр нь:

- Бизнесийн үйл ажиллагаанд бэлэн ашиглагдаж байгаа

2,008,816.4 40.9

- Дотоод эргэлтээс түр болон урт хугацаагаар гаргагдсан (ҮЦ,БХХО,Ав,УХХО)

2,895,983.3 59.1

Дүн 4,904,799.7 100.0%

в Эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилтээр нь:

- Эргэлтийн хөрөнгийн хувьсах хэсэг (БХӨ ) 7,448,438.4 365.3

- Ажлын капитал (ЭХ – БХӨ) (2,593,163.8) (127.2)

- Цэвэр эргэлтийн хөрөнгө (ЭХ-МХ-БХӨ) (2,816,402.9) (138.1)

Дүн 2,038,871.7 100.0%

1. Байнгын капиталын байршил / ашиглалт /-аар нь:

- Удаан эдэлгээт хөрөнгийн санхүүжилтанд 14,348,967.6 122.1

- Эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилтанд (ӨЭК) (2,593,163.8) (22.1)

Үүнээс: Урт хугацаат зээлээр (10,399,022.9) -

Цэвэр өөрийн эргэлтийн капитал (ӨЭК-УХӨ) 7,805,859.1 -

Дүн 11,755,803.8 100.0%

Хөрвөх чадвараар нь:

Хөрөнгө Дүн Эх үүсвэр Дүн Эргэлтийн хөрөнгө 4,855,274.6 Богино хугацаат өглөг 4,855,274.6

Удаан гүйлгээт хөрөнгө 14,348,967.6

Богино хугацаат өглөг 2,593,163.8

Урт хугацаат өглөг 7,839,853.3

Эзэмшигчийн өмч 3,915,950.5

Дүн 19,204,242.2

1.Дээрх хүснэгтээс харахад, эргэлтийн хөрөнгөө богино хугацаат өглөгөөр

санхүүжүүлж байна. Онол ѐсоор ЭХ:БХӨ эргэлтийнхарьцаа 2:1 байвал

зохистой буюу төлбөрийн чадварын хувьд сайн байна гэж үздэг. Орлого үр

дүнгийн тайлангаас харахад 2002 онд цэвэр ашиг 364,304.7, 2003 онд

241,420.0 буюу 2002 онтой харьцуулахад 33.7%-иар буурсан, 2004 онд

177,809.2 буюу 2002 онтой харьцуулахад 51.2%-иар, 2003 онтой

харьцуулахад 26.3%-иар тус тус буурсан байна. Өөрөөр хэлбэл, цэвэр ашиг

жилээс жилд буурсан үзүүлэлттэй байгаа нь алдагдалтай ажилласныг


харуулж байгаа мэт боловч ашгийнхаа дийлэнхийг тоног төхөөрөмжийн

шинэчлэлт хийхэд зарцуулсан.

2. Дээрх хүснэгтээс харахад, цэвэр өөрийн эргэлтийн капитал нь өөрийн

эргэлтийн капиталаас эргэлтийн хөрөнгийг санхүүжүүлэх урт хугацаат

өглөгийг хассантай тэнцүү. Дээрх хүснэгтээс харахад эргэлтийн хөрөнгийг

урт хугацаат өглөгөөр санхүүжүүлээгүй. Харин удаан гүйлгээт хөрөнгийг

санхүүжүүлсэн байна. Учир нь АПУ ХК нь үйлдвэрийн газар учраас

эргэлтийн хөрөнгөөсөө илүүтэйгээр удаан гүйлгээт хөрөнгөнд санхүүжилт

хийсэн байна. Тиймээс эргэлтийн хөрөнгийг урт хугацаат өглөгөөр

санхүүжүүлэх дүн ”0”-тэй тэнцүү.

АПУ ХК-ийн гүйлгээнд байгаа эргэлтийн хөрөнгө, түүний

санхүүжилтийн эх үүсвэрийн зохистой хэмжээг тооцох нь:

1

Эргэлтийн хөрөнгө Дүн Хувийн

жин Өр төлбөр Дүн

Хувийн жин

Хувьсах

Мөнгө 223,239.1 1.2 Богино хугацаат

өглөг 7,448,438.4 38.8 Авлага 2,846,458.2 14.8

Бараа 1,785,577.3 9.3

Тогтмол АК = ЭХ – БХӨ ( 2,593,163.8) (13.5) Өөрийн капитал 7,839,853.3 40.8

2 Удаан гүйлгээт хөрөнгө 14,348,967.6 74.7 ЭЗӨ 3,915,950.5 20.4

Хөрөнгийн дүн 19,204,242.2 100.0 Эх үүсвэрийн

дүн 19,204,242.2 100.0

Хөрөнгө, капиталын бүтэц бүрэлдэхүүн динамикийн шинжилгээ

Байгууллагын мэдэлд ашиглагдаж байгаа хөрөнгө, эх үүсвэрийн

бүрэлдэхүүн хэрхэн өөрчлөгдсөн, зохистой түвшинд байгаа эсэхийг

тодорхойлох зорилгоор дүн шинжилгээ хийх зорилготой. Өөрөөр хэлбэл,

динамикийн шинжилгээ нь тайлангийн үзүүлэлтүүдийг цаг хугацаа, орон

зайн хэлбэлзлийг үнийн дүн, хувиар тодорхойлж дүгнэлт өгдөг.

Бүтцийн шинжилгээг хийхийн ач холбогдол:

1. Үйл ажиллагааны өөр өөр чиглэлтэй салбаруудыг хөрөнгө, капиталын

бүрэлдэхүүн, өсөлтийн хурдцаар нь жиших боломжтой.

2. Үнэ, ханш, инфляци, активын үнэлгээний ялгаатай байдлын нөлөөнд

оруулдаггүй.

АПУ ХК-ийн 2004 оны балансын хэвтээ ба босоо шинжилгээ


Балансын бүлэг, зүйлийн нэр

Баланс Хувийн жин Өөрчлөлт Дүнд эзлэх

% 1. Хөрөнгө 2003 2004 2003 2004 мян.төг %-иар Касс, харилцахад байгаа мөнгө

119,687.4 223,239.1 0.8 1.16 103,551.7 0.36 2.43

Мөнгөн хөрөнгийн дүн 119,687.4 223,239.1 0.8 1.16 103,551.7 0.36 2.43

Дансны авлага (цэвэр дүн)

1,725,928.3

2,843,428.8 11.5 14.8 1,117,500.5 3.3 26.28

Урьдчилж төлөгдсөн тооцоо 27,961.8 3,029.4 0.18 0.015 -24,932.4 -0.165 -0.586

Авлагын дүн 1,753,890.1

2,846,458.2 11.7 14.82 1,092,568.1 3.12 25.69

Бэлэн бүтээгдэхүүн, бараа 327,140.3 414,222.7 2.1 2.15 87,082.4 0.05 2.048

Дуусаагүй үйлдвэрлэл - - - - - - -

Түүхий эд материал 405,897.6 523,936.6 2.7 2.72 118,039 0.02 2.77

Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн

175,373.8 128,508.7 1.17 0.669 -46,865.1 -0.501 -1.102

Хангамжийн болон бусад материал

625,668.1 688,434.3 4.18 3.58 62,766.2 -0.6 1.47

Эргэлтийн сүргийн мал 1,311.3 30,475.1 0.008 0.158 29,163.8 0.15 0.68

Бараа материалын дүн 1,535,391.1

1,785,577.3 10.26 9.297 250,186.2 -0.963 5.88

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 3,408,968.6

4,855,274.6 22.8 25.28 1,446,306.0 2.48 0.34

Үндсэн хөрөнгийн балансын өртөг

12,377,169.0

16,362,310.8 82.8 85.2 3,985,141.8 2.4 93.73

Хуримтлагдсан элэгдэл -833,168.6 -2,013,343.2 -5.6 -10.48 1,180,174.6 4.88 27.76

Үндсэн хөрөнгийн цэвэр дүн

11,544,000.4

14,348,967.6 77.2 74.71 2,804,967.2 -2.49 65.9

Барилгын дуусаагүй ажил - - - - - - -

Эргэлтийн бус биет хөрөнгийн дүн

11,544,000.4

14,348,967.6 77.2 74.71 2,804,967.2 -2.49 65.9

Биет бус хөрөнгө - - - - - - -

Удаан гүйлгээт хөрөнгийн дүн

11,544,000.4

14,348,967.6 77.2 74.71 2,804,967.2 -2.49 65.9

Нийт хөрөнгийн дүн 14,952,969.1

19,204,242.2 100% 100% 4,251,273.1 - 100%

2. Өр төлбөр

Дансны өглөг 1,855,964.1 1,826,366.3 12.4 9.51 -29,597.8 -2.89 -0.69

Тооцооны өглөгүүд 1,370,444.7 2,713,130.1 9.16 14.13 1,342,685.4 4.97 31.58

Банкны зээл 855,650.0 2,119,812.0 5.72 11.03 1,264,162.0 5.31 29.73

Ноогдол ашгийн өглөг 75,582.3 - 0.5 - 75,582.3 -0.5 1.77

Урьдчилж орсон орлого - 789,130 - 4.1 789,130.0 4.1 18.56

Богино хугацаат өглөгийн дүн

4,157,641.1 7,448,438.4 27.8 38.78 3,290,797.3 10.98 77.4

Банкны урт хугацаат зээл 7,057,186.6 7,839,853.3 47.1 40.8 782,666.7 -6.3 18.41

Урт хугацаат өглөгийн дүн 7,057,186.6 7,839,853.3 47.1 40.8 782,666.7 -6.3 18.41

Өр төлбөрийн нийт дүн 11,214,827.7 15,288,291.7 75.0 79.6 4,073,464.0 4.6 95.8

3. Эзэмшигчийн өмч Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 49,525.1 49,525.1 0.33 0.25 - -0.08 -

Өмнөх онуудын хуримтлагдсан ашиг

2,321,311.9 2,321,311.9 15.52 12.08 - -3.44 -


Тайлант оны ашиг (алдагдал)

- 177,809.2 - 0.09 177,809.2 0.09 4.18

Ашгийн дүн 2,321,311.9 2,499,121.1 15.52 13.01 177,809.2 -2.51 4.18

Хөрөнгийн дахин үнэлгээ (цэвэр дүн)

1,367,304.4 1,367,304.4 9.14 7.11 - -2.03 -

Эзэмшигчийн өмчийн дүн

3,738,141.3 3,915,950.5 24.9 20.39 177,809.2 -4.51 4.18

Эх үүсвэрийн дүн 14,952,969.1 19,204,242.2 100% 100% 4,251,273.1 - 100%

Харьцуулалтыг бүлгээр нь харуулъя:

2003 х/жин 2004 х/жин Өөрчлөлт

ЭХ 3,408,968.6 22.8 4,855,274.6 25.28 2.48

УГХ 11,544,000.4 77.2 14,348,967.6 74.72 -2.48

Нийт хөрөнгө 14,952,969.1 100% 19,204,242.2 100% - БХӨ 4,157,641.1 27.8 7,448,438.4 38.78 10.98

УХӨ 7,057,186.6 47.2 7,839,853.3 40.8 -6.4

ЭЗӨ 3,738,141.3 25.0 3,915.950.5 20.42 -4.58

Эх үүсвэр 14,952,969.1 100% 19,204,242.2 100% -

Хөрөнгө, эх үүсвэрийн зэрэгцүүлсэн баланс / 2004.01.01 /

Хөрөнгө Мян.төг жин Өр төлбөр,

эзэмшигчийн өмч

Мян.төг жин

Эргэлтийн хөрөнгө Богино хугацаат

өглөг

ЭХ-ийн хувьсах хэсэг Богино хугацаат өглөг

4,157,641.1 27.8

Мөнгөн хөрөнгө 119,687.4 0.8

Авлага 1,753,890.1 11.7 Урт хугацаат зээл 7,057,186.6 47.2

Бараа материал 2,284,063.6 15.3

Дүн 4,157,641.1 27.8 ЦӨЭК (БК-УГХ-УХӨ)

(7,805,859.1) (52.2)

Ажлын капитал (748,672.5) (5.0)

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 3,408,968.6 22.8

Өөрийн болон өр зээлийн дүн

3,408,968.6 22.8

Удаан гүйлгээт хөрөнгө

Өөрийн капитал

Үндсэн хөрөнгө 11,544,000.4 77.2 Өөрийн капитал 1,869,070.65 12.5

Хөрөнгө оруулалт - -

Дуусаагүй барилгын ажил

- - (ӨК-ЦӨЭК) 9,674,929.75 64.7

Биет бус хөрөнгө - - Өөрийн капиталын дүн

11,544,000.4 77.2 Удаан гүйлгээт хөрөнгө 11,544,000.4 77.2

Нийт хөрөнгө 14,952,969 100% Өр төлбөр ба эзний

өмч 14,952,969 100%

2004.01.01 Эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилт: Санхүүжилт: х/жин


- ЭХ-ийн хувьсах хэсэг (МХ+Ав+БМ) 4,157,641.1 БХӨ 121.9

- Ажлын капитал (ЭХ-БХӨ) (942.6) % нь 7,057,186.6 УХЗ 207.0

1042.6 % нь (7,805,859.1) ӨК (228.9)

100% Дүн 3,408,968.6 100%

Өөрийн капиталын санхүүжилт: х/жин

Эргэлтийн хөрөнгө (АК)-ийн санхүүжилт (7,805,859.1) ЦӨЭК (208.8)

Удаан гүйлгээт хөрөнгө (100%) 11,544,000.4 УГХ 308.8

Дүн 3,738,141.3 ӨК 100%

Хөрөнгө, эх үүсвэрийн зэрэгцүүлсэн баланс / 2004.12.31 /

Хөрөнгө Мян.төг Хувийн

жин Өр төлбөр,

эзэмшигчийн өмч Мян.төг

Хувийн жин

Эргэлтийн хөрөнгө Богино хугацаат

өглөг

ЭХ-ийн хувьсах хэсэг Богино хугацаат өглөг

7,448,438.4 38.8

Мөнгөн хөрөнгө 223,239.1 1.2

Авлага 2,846,458.2 14.8 Урт хугацаат зээл 7,839,853.3 40.8

Бараа материал 4,378,741.1 22.8

Дүн 7,448,438.4 38.8 ЦӨЭК (БК-УГХ-УХӨ)

(10,433,017.1) (54.3)

Ажлын капитал ( 2,593,163.8) (13.5)

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 4,855,274.6 25.3

Өөрийн болон өр зээлийн дүн

4,855,274.6 25.3

Удаан гүйлгээт хөрөнгө Өөрийн капитал

Үндсэн хөрөнгө 14,348,967.6 74.7 Өөрийн капитал 1,957,975.25 10.2

Хөрөнгө оруулалт - -

Дуусаагүй барилгын ажил

- - (ӨК-ЦӨЭК) 12,390,992.35 64.5

Биет бус хөрөнгө - - Өөрийн капиталын дүн

14,348,967.6 74.7 Удаан гүйлгээт хөрөнгө 14,348,967.6 74.7

Нийт хөрөнгө 19,204,242.2 100% Өр төлбөр ба эзний

өмч 19,204,242.2 100%

2004.12.31

Эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилт: Санхүүжилт: х/жин

- ЭХ-ийн хувьсах хэсэг (МХ+Ав+БМ) 7,448,438.4 БХӨ 153.4

- Ажлын капитал (ЭХ-БХӨ) (302.3) % нь 7,839,853.3 УХЗ 161.5

402.3 % нь (10,433,017.1) ӨК (214.9)

100% Дүн 4,855,274.6 100%

Өөрийн капиталын санхүүжилт: х/жин

Эргэлтийн хөрөнгө (АК)-ийн санхүүжилт (10,433,017.1) ЦӨЭК (266.4)

Удаан гүйлгээт хөрөнгө (100%) 14,348,967.6 УГХ 366.4

Дүн 3,915,950.5 ӨК 100%

Үйлдвэрлэлийн хүчин чадавхи (хүчин чадал)-ийг орхойлох хөрөнгийн

тооцоо / 2004.12.31/


Оны эхэнд Оны эцэст Өөрчлөлт

мян.төг х/жин мян.төг х/жин мян.төг %-иар х/жин

Үйлдвэрлэлийн үндсэн хөрөнгө (үлдэгдэл өртгөөр)

11,544,000.4 96.6 14,348,967.6 96.4 2,804,967.2 - 0.2 95.9

Түүхий эд материалын нөөц

405,897.6 3.4 523,936.6 3.6 118,039 0.2 4.1

Дуусаагүй үйлдвэрлэл

- - - - - - -

Дүн 11,949,898 100 14,872,904.2 100 2,923,006.2 - 100

Балансын дүнд эзлэх хувийн жин

14,952,969.1 79.9 19,204,242.2 77.5 4,251,273.1 - 2.4 68.7

Санхүүгийн тогтвортой байдлын шинжилгээ

Санхүүгийн тогтвортой байдал нь дараах 2 зүйлээр тодорхойлогдоно. Үүнд:

1. Тухайн байгууллагын санхүүгийн нөөцийн бүтэц, бүрэлдэхүүн

2. Өөрийн ба гадны капиталын оролцоо

Санхүүгийн тогтвортой байдлыг үнэлэхэд хэрэглэдэг үзүүлэлтүүд:

1. Өөрийн капиталын оролцоо

2. Санхүүгийн хараат байдал

3. Өрийн харьцаа

4. Гадаад эх үүсвэрийн бүтэц

5. Эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилт

6. Өөрийн эргэлтийн капитал, хангамж, маневарлах чадвар

/зохицуулалтын коэф/

Санхүүгийн тогтвортой байдлаа хадгалахын тулд дараах зорилтыг тавина:

1. Эх үүсвэрийн хувьд зөв бодлого баримтлах

2. Өөрийн эргэлтийн капиталын өсөлтийг хангах

¹ Үзүүлэлтүүд Тооцох журам

Тайлант (2004 он) Зохистой

норм (дундаж)

Эхэнд Эцэст Өөрчлөлт 1. Нийт санхүүжилтийн бүтэц (%)

- Өөрийн капиталын оролцоо Kө=ӨК:НХ 25.0 20.4 (4.6) >50

- Гадны капиталын оролцоо Кг=ГК:НХ 75.0 79.6 4.6 <50

- Байнгын капиталын оролцоо

Кб=БК:НХ 72.2 61.2 (11.0) >50

2. Санхүүгийн хараат байдлын коэф Кх=НХ:ӨК 4.0 4.9 0.9


3. Өрийн харьцаа (квот) Өх=ГК:ӨК 3.0 3.9 0.9 <1

4. Өөрийн капиталын бүтэц

Дүнд эзлэх хувийн жингээр

- Хувь нийлүүлсэн өмч 0.33 0.25 (0.08)

- Хуримтлагдсан ашиг 15.5 13.0 (2.5) Нэмэгдэх

- Хөрөнгийн дахин үнэлгээ 9.14 7.12 (2.02)

5. Өөрийн капиталын санхүүжилт (%)

- Удаан гүйлгээт хөрөнгөнд УГХө:ӨК 308.8 366.4 57.6 Багасах - Эргэлтийн хөрөнгөнд ЦӨЭК:ӨК 208.8 266.4 57.6 Нэмэгдэх 6. Гадаад эх үүсвэрийн бүтэц (%)

- Богино хугацаат өглөг БХӨ:ГК 37.1 48.7 11.6

- Банкны зээл / богино хугацаат/

БЗ:ГК 7.63 13.9 6.27 Бага

- Урт хугацаат өглөг УХӨ:ГК 62.9 51.3 (11.6) Их - ЭХ-ийн санхүүжилтанд ЭХг:ГК 30.4 31.8 1.4 -

Үүнээс: Ажлын капиталд АКг:ГК 6.67 16.9 10.23 -

7. Урт хугацаат өрийн оролцоо (%) -

- Гадаад эх үүсвэрт УХӨ:ГК 62.9 51.3 (11.6) -

- Байнгын капиталд БЗ:БК 7.92 18.03 10.11 -

- УГХ-ийн санхүүжилтанд УХӨу:УГХ 61.1 54.6 (6.5) -

8. Бараа материалын нөөцийн санхүүжилт (мян.төг)

- Цэвэр өөрийн капитал ЦӨЭК (7,805,859.1)

(10,433,017.1)

(2,627,158) -

- Банкны зээл БХЗ+УХЗэ 7,912,836.6

9,959,665.3

2,046,828.7 -

- Худалдан авалтын өглөг 1,855,964.1

1,826,366.3

(298597.8) -

НХЭҮ-ийн дүн 14,952,9

69.0 19,204,24

2.2 4,251,273.2 -

9. Нөөцийн санхүүжилтийн тогтвортой байдал (сая.төг)

- Үнэмлэхүй ЦӨЭК >БМН

(7,805.9) <

1,535.4

(108433.0) <1,785.6

- -

- Хэвийн ЦӨЭК <БМН< НХЭҮ

(7,805.9) <

1,535.4<2,156.8

(108433.0)

<1,785.6<2,156.8

- -

- Тогтвортой бус ЦӨЭК <БМН >НХЭҮ

(7,805.9) <

1,535.4<2,156.8

(108433.0)

<1,785.6<2,156.8

- -

- Хүндрэлтэй БМН >НХЭҮ

1,535.4<2,156.8

1,785.6<2,156.8

- -

Дүгнэлт


Өөрийн капиталын нийт хөрөнгөнд эзлэх хувийн жин 2003 онд 25%, 2004

онд 20.4%-тай байгаа нь нийт хөрөнгийнхөө 75-79.6%-ийг гадны

капиталаар санхүүжүүлсэн байна. Сүүлийн жилийн динамикаас харахад

энэ үзүүлэлт өссөн дүнтэй байна. Өөрийн капиталын зохистой хэмжээ нь

нийт хөрөнгийн 50%-аас багагүй байх ѐстой. Харин гадны капиталын

зохистой хэмжээ нь нийт хөрөнгийн 50%-аас илүүгүй байх ѐстой. Өөрөөр

хэлбэл, гадны капиталыг ашигласнаар хүү өсөх ба ингэснээр үйл

ажиллагааны зардал өсч урт хугацаанд эргэлдэнэ.

Байнгын капитал буюу эзэмшигчийн өмч, урт хугацаат өр төлбөрийн

нийлбэрийн нийт хөрөнгийн дүнд эзлэх хувийн жин 2003 онд 72.2%, 2004

онд 61.2%-тай байна. Зохистой хэмжээ нь 50%-аас багагүй байх ѐстой

бөгөөд энэ үзүүлэлт шаардлага хангасан гэж үзэж болохоор байна. Энэ

нь тус компани сүүлийн 2-3 жилийн хугацаанд тоног төхөөрөмж, техник

технологийн шинэчлэлт хийх болсонтой холбоотой урт хугацаат өр

зээлийг ихээр төвлөрүүлсэн. Түүнчлэн ногдол ашгийн хуваарилалт

хийлгүйгээр дээрх хөрөнгө оруулалтанд зарцуулсан.

Төлбөрийн чадварын шинжилгээ

Төлбөрийн чадварын шинжилгээг дараах 2 хэсэгт хуваан авч үздэг. Үүнд:

- Өнөөгийн шинжилгээ

- Хэтийн шинжилгээ

Төлбөр гүйцэтгэхэд ашиглагдаж байгаа активуудыг хөрвөх чадвараар нь 3

ангилна:

1. Түргэн хөрвөх хөрөнгө /мөнгөн хөрөнгө/

2. Гүйлгээнд байгаа үнэт цаас, авлага

3. Харьцангуй удаан гүйлгээтэй хөрөнгө /бараа материал, дуусаагүй

үйлдвэрлэл, урьдчилж гарсан зардал/

Аливаа байгууллагын төлбөрийн чадварыг үнэлэхдээ 5 үзүүлэлтийг авч

үздэг. Үүнд:

1. Өөрийн эргэлтийн капитал, эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилт

2. Эргэлтийн хөрөнгийн бүтэц, хөрвөх чадвар

3. Төлбөрийн чадварын коэффициентууд


4. Төлбөрийн хэрэгслийн нэмэгдэх эх үүсвэр

5. Өр барагдуулалтын хугацаа, хугацаа хэтэрсэн өр, зээл, түүний

өсөлт, бууралт

Төлбөрийн чадварт дүгнэлт өгөхөд анхаарах зүйлс:

1. Үйл ажиллагааны онцлог

2. Тухайн байгууллагын хангамж /худалдан авалт/ -ийн онцлог

3. Төлбөр тооцооны систем /авлага, өглөгийн төлөгдөх хугацаа/

Төлбөрийн хэтийн боломжийг үнэлэхдээ богино хугацаат урсгал өр

төлбөрөөс гадна ирээдүйд өр зээлээ барагдуулах боломж, санхүүгийн

хүндрэлд орж болзошгүй байдлыг тооцоолж, үнэлж дүгнэн урьдчилсан арга

хэмжээнүүдийг авч байх шаардлагатай.

Төлбөрийн чадварын өнөөгийн боломжийг үнэлэх үзүүлэлтүүдийн

тооцоо

¹ Үзүүлэлт Тооцох журам

Тайлант (2004 он) Зохистой норм

(дундаж) Эхэнд Эцэст Өөрчлөлт

1. Эргэлтийн хөрөнгийн харьцаа (нөхөлтийн коэф)

ЭХ:БХӨ 0.82 0.65 (0.17) 2-3

2. Төлбөрийн ойрын боломж (ТХХХ)

ТХХ:БХӨ 0.45 0.42 (0.03) 0.8-1.0

3. Төлбөрийн өнөөгийн боломж

(Үнэмлэхүй харьцаа) МХ:БХӨ 0.02 0.03 0.01 0.1-0.2

4. Эргэлтийн хөрөнгийн бүтэц (%)

А. Мөнгөн хөрөнгө Эргэлтийн хөрөнгийн дүнд эзлэх хувиар

3.5 4.6 1.1

Б. Авлага 50.6 58.6 8.0

В. Бараа материал 45.0 36.8 (8.2)

5. Ажлын капитал (сая.төг) ЭХ-БХӨ (748,672.5)

(2,593,163.8)

(1,844,491.3)

6. Өөрийн эргэлтийн капитал (мян.төг)

БК-УГХ (748,672.5)

(2,593,163.8)

(1,844,491.3)

7. Цэвэр өөрийн эргэлтийн капитал (сая.төг)

АК-УХӨ (7,805,859.1)

(10,433,017.

1)

(2,627,158)


8. Ажлын капитал

А. Хувийн жин АК:ЭХ 21.7 53.4 31.7

Б. Санхүүжилтийн бүтэц

- ЦӨЭК-аар ЦӨЭК:АК 1042.6 402.3 (640.3)

- УХӨ-өөр УХӨ:АК (942.6) (302.3) 640.3

9. ӨК-ийн уян хатан капитал ЦӨЭК:ӨК 10.4 4.02 (6.38)

10. Өөрийн санхүүжилтийн бүтэц (%)

- Эргэлтийн хөрөнгийн ЦӨЭК:ЭХ (229.0) (214.9) 14.1

- Материаллаг нөөцийн ЦӨЭК:МНЗ

(508.4) (584.3) (75.9)

11. Төлбөрийн нэмэлт эх үүсвэрүүд

А. Элэгдлийн норм ЭХШ:ҮХаө

0.07 0.12 0.05

Элэгдлээр сар тутам бий болох чөлөөт хөрөнгө

(ҮХ*Нэ)/12

69,430.7

167,778.6

98,348.1

Б. Борлуулалтын орлогод цэвэр ашгийн норм (%)

ТДЦА:БОц

5.39 1.83 (3.56)

Цэвэр ашгаас сар тутам бий болох чөлөөт хөрөнгө

БОц*На/12

372,77

5.675

811,78

2.366

439,006.69

1

Сар тутам нэмэгдэх чөлөөт хөрөнгө, бүгд (сая.төг)

442,206.375

979,560.966

537,354.591

Төлбөрийн чадварын хэтийн боломж, дампуурлын болзошгүй

байдлын тооцоо


Тайлант (2004 он) Зохистой норм (дундаж)

Эхэнд Эцэст Өөрчлөлт 1. Эх үүсвэрийн квот ГК:ӨК 3.0 3.9 0.9 <1

2. Урт хугацаат зээлийн оролцоо

- Нийт санхүүжилтэнд

УХӨ:НХ 47.2 40.8 (6.4) Нэмэгдэх

- Гадаад санхүүжилтэнд

УХӨ:ГК 62.9 51.3 (11.6) Нэмэгдэх

3. Хүүтэй зээл төлбөрийн хувь хэмжээ

Зээл:ГК 70.6 65.2 (5.4) Буурч байх

4. Хүүгийн дундаж


хувь - Гадны капиталаар Хүү:ГК 1.79 3.18 1.39 Бага - Хүүтэй зээл,

төлбөрөөр Хүү:Зээл 2.55 4.88 2.33 Бага

5. Хүү төлөх чадвар ХТӨЦА:Хүү 0.9 0.16 (0.74) >=4-5 6. Хүү болон үндсэн

өрийг төлөх чадвар (ХТӨЦА+ЭХШ) Хүү+Үндсэн төлбөр

0.27 0.087 (0.183) >=1

Дампуурлын болзошгүй байдлын индекс (Z)

3.3 К1 ХТӨЦА:НХ 0.0396 0.0132 (0.0264) Нэмэгдэх

1.0 К2 БО:НХ 0.299 0.507 0.208 Нэмэгдэх

0.6 К3 ӨКззү:ГК 0.1998 0.1536 (0.0462) >1

1.4 К4 (ТДЦА-НоА) /НХ

0.0155 0.0129 (0.0026) Нэмэгдэх

1.2 К5 ЦӨЭК:НХ (0.626) (0.651) (0.025) Нэмэгдэх

Z индексийн дүн Нийлбэр (0.0721)

0.0357 0.1078 >=2.675

Хөрөнгө, капиталын ашиглалтын байдлын шинжилгээ Эдийн засгийн тогтворжилт

Үзүүлэлт Тооцох журам

2003

2004 Өөрчлөлт

Эдийн засгийн тогтворжилт (ЦА-Но.А)/ӨК 0.065 0.045 (0.02)

- Хараат байдал буюу санхүүжилт

НХ/ӨК 4.0 4.9 0.9

- Ачаалал БО/НХ 0.3 0.5 0.2

- Ашигт ажиллагаа ҮАЦА/БО 0.041 0.008 (0.033)

- Санхүүгийн бодлого (ҮАЦА-Тат-Но.А)/ҮАЦА 1.321 2.241 0.92

Эдийн засгийн тогтворжилт нь санхүүжилт, үйл ажиллагааны үр

ашгийг дээшлүүлэх, бий болсон ашгийг хуваарилахад баримтлах бодлогоос


хамаарсан нийлмэл үзүүлэлт юм. Дээрх хүснэгтээс харахад, ашигт

ажиллагааны түвшин буурсан үзүүлэлттэй байна. Бусад 3 үзүүлэлт

харьцангуй өссөн үзүүлэлттэй байна. Ерөнхийдөө эдийн засгийн

тогтворжилтийн байдал муудсан нь харагдаж байна.

Эргэлтийн хөрөнгийн ашиглалтын үзүүлэлтүүдийн шинжилгээ


2003 2004 Өөрчлөлт

1. Эргэлтийн хөрөнгийн бүтэц

- Удаагаар Уэх=БО:ЭХд

1.0 2.4 1.4

- Хугацаа / хоногоор / Х=360:У 360.0 150.0 (210.0)

2. Авлагын эргэц

- Удаагаар Уа=БО:АВд 1.575 4.26 2.685

- Хугацаа / хоногоор / Ха=360:Уа 229.0 84.5 (144.5)

3. Материалын нөөцийн эргэц

- Удаагаар УБМ=ББӨ:БМд

2.3 4.44 2.14

- Хугацаа / хоногоор / ХБМ=360:УБМ

156.5 81.1 (75.4)

4. Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн хугацаа

Ха+ХБМ 385.5 165.6 (219.9)

5. Өглөг барагдуулалтын дундаж хугацаа

Хө=Өг д*360/ХАӨ

1,440.0 2,612.1 1,172.1

6. Мөнгөн циклийн хугацаа Ха+ХБМ-Хө (1,054.5) (2,446.5) (1,392)

7. Хоногийн дундаж гүйлгээ / мян.төг /

- борлуулалтын өртгөөр БО:360 12,425.9 27,059.4 14,633.5

Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц (хугацаа)-д нөлөөлсөн хүчин зүйлийн

тооцоо:

1. Борлуулалт 5,268,080.3 мянган төгрөгөөр буюу 117.8%-иар өссөнөөс

эргэц 144.5 хоногоор удааширч бараа материалын нөөц 250,186.2

мянган төгрөгөөр нэмэгдэхэд хүрсэн.

2. Эргэлтийн хөрөнгийн үлдэгдэл 1,44,630.6 мянган төгрөгөөр буюу 42.43%-

иар нэмэгдсэнээс эргэц 210 хоногоор удааширсанаас гүйлгээнд

шаардагдах нөөц 5,682,476.6 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн. Ийнхүү

эргэлтийн хугацаа 75.4 хоногоор удааширсанаас гүйлгээнд шаардагдах


санхүүжилт 5,932,662.8 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэний 4.22% нь

борлуулалт өссөнөөс, 95.78% нь эргэлтийн нөөцийн өсөлттэй холбоотой.

Эргэлтийн хөрөнгийн үлдэгдлийн өсөлтийн шалтгааныг тодруулбал :

1. Хоногийн дундаж гүйлгээ өссөнөөнс гүйлгээнд шаардагдах нөөц

2,195,032.5 мянган төгрөгөөр өссөн.

1. Эргэлтийн хугацаа удааширсанаас нөөцийн хэмжээ 2,609,428.5 мянган

төгрөгөөр нэмэгдэхэд хүргэсэн нь бүгд 4,804,461 мянган төгрөг болж

эргэлтийн хөрөнгийн үлдэгдлийн өөрчлөлт 5,932,662.8 мянган төгрөгтэй

ойролцоогоор тохирч байна. Ингэхлээр эргэлтийн хөрөнгийн үлдэгдлийн

өсөлт нь бүхэлдээ эргэц түргэссэнтэй холбоотой.

Үйлдвэрлэлийн болон мөнгөн циклийн хугацаа түргэссэнээс гүйлгээнд

шаардагдах хөрөнгийн нэмэлт хэрэгцээг тооцож дүгнэлт өгье:

Үйлдвэрлэлийн мөчлөгийн /нэг удаагийн эргэлтийн/ хугацаа 165.6 хоног

болж 2.33 дахин, мөнгөн эргэлтийн хугацаа 2446.5 хоног болж бараг 0.43

дахин удааширч жилдээ 2.76 удаагийн эргэлт хийж байна.

2004 оны балансаар эргэлтийн хөрөнгийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн

ерөнхий эргэцийн мөнгөн орлого

Авлага

Үзүүлэлт 2002 он 2003 он 2004 он

Дансны авлага 774,505.9 1,725,930.2 2,843,428.8

Найдваргүй авлага 284,894.5 - - Компани хоорондын авлага

75,765.2 - -

Холбоотой талаас авах авлага 40,645.5 378,5 3,029.4

Урьдчилж төлөгдсөн тооцоо 295,555.1 27,583.3 -

Бусад авлага 2,775,783.9 - -


Дүн 4,247,150.1 1,753,892.0 2,846,458.2

Бараа материал


Түүхий эд материал 293,528.3 405,897.6 523,936.6

Дуусаагүй үйлдвэрлэл - - -

Бэлэн бүтээгдэхүүн 207,572.4 327,140.3 414,222.7

Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн 116,444.2 175,373.8 128,508.7

Хангамжийн материал 31,815.5 126,546.0 70,288.8

Бусад 471,235.2 499,120.1 618,145.5

Мал амьтад 578.0 1,311.3 30,475.0

Дүн 1,121,173.6 1,535,389.

2 1,785,577.3

Богино хугацаат өглөгийг барагдуулах тооцоо /мян.төг/


Дансны өглөг - 1,822,630.7 1,826,366.3

Тооцооны өглөгүүд 161,079.2 1,403,777.9 2,713,130.0

Ногдол ашгийн өглөг 75,582.3 75,582.3 -

Урьдчилж орсон орлого - - 789,130.0

Зээлийн өглөг 2,675,466.7 7,912,836.6 9,959,665.3

Бусад 450,015.0 - -

Дүн 3,362,143.2 11,214,827.7 15,288,291.7

Үйлдвэрлэлийн болон капиталын ачааллыг тодорхойлох үзүүлэлтүүдийн шинжилгээ

Үзүүлэлт Тооцох журам

2003 2004 Өөрчлөлт

1. Нийт хөрөнгийн ачаалал БО:НХ 0.299 0.507 0.208

- Хөрөнгийн бүтэц УГХ:НХ 0.077 0.747 0.67

ҮК:УГХ 1.072 1.14 0.068

- Хүчин чадал, ашиглалт /үйлдвэрлэлийн капиталын ачаалал/

БО:ҮК 0.36 0.595 0.235

2. Өөрийн капиталын ачаалал БО:ӨК 1.1967 2.4876 1.2909

- Санхүүжилт НХ:ӨК 4.0 4.9 0.9

- Хөрөнгийн бүтэц УГХ:НХ 0.77 0.75 (0.02)


ҮК:УГХ 1.072 1.14 0.068

- Хөрөнгийн хүчин чадал, ашиглалт

БО:ҮК 0.360 0.595 0.235

2. Удаан гүйлгээт хөрөнгийн ачаалал

БО:УГХ 0.3875 0.678 0.2905

3. Үйлдвэрлэлийн капиталын ачаалал

БО:ҮК 0.360 0.595 0.235

5. Байнгын капиталын ачаалал БО:БК 0.414 0.828 0.414

6. Гадны капиталын ачаалал БО:ГК 0.3988 0.637 0.2302

Ашигт ажиллагааны шинжилгээ

Ашгийг ихээр олохын тулд өөрийн хөрөнгө, капиталаа хэр зэрэг үр

бүтээлтэй ашиглан олсон орлогоороо зарлагаа нөхөөд үлдэх ашгаараа хэр

зэрэг хуримтлал бий болгож байгааг, хэр зэрэг үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж

байгаагаар шинжилдэг.

Ашиг бол үр дүн юм. Ашигт ажиллагаа бол өгөөж бөгөөд харьцангуй

хэмжигдэхүүн. Ашгийг үнэлж дүгнэн шинжилгээ хийхдээ юун түрүүнд орлого,

ашгийн хуваарилалтыг авч үздэг.

Хураангуй орлогын тайланд хийсэн динамик шинжилгээ

/2004.12.31/

Үзүүлэлт 2003 он 2004 он Өөрчлөлт

Мян.төг Х/жин Мян.төг Х/жин Мян.төг Х/жин

Борлуулалтын орлого

4,473,308.1

1,852.9 9,748,598.

2 5,482.6

5,275,290.1

3,629.7

Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг

3,064,420.3

1,269.3 7,369,457.

9 4,155.6

4,305,037.6

2,886.3

Нийт ашиг 1,408,887.

8 583.6

2,379,140.3

1,338.02 970,252.2 7,544.2

Үйл ажиллагааны зардал

715,236.1 296.3 1,850,366.

6 1,040.6

1,135,130.5

744.3

Үйл ажиллагааны ашиг

693,651.7 287.3 528,773.7 297.4 (164,878.0

) 10.1

Үйл ажиллагааны бус орлого

20,036.4 8.29 3,671.4 2.065 (16,365.0) (6.225)

Үйл ажиллагааны

413,578.9 171.31 256,149.2 144.06 (157,429.7

) (27.25)


бус зардал

Татварын өмнөх ашиг

300,109.2 124.31 276,295.9 155.4 (23,813.3) 31.09

Татвар 58,689.2 24.31 98,486.7 55.4 39,797.5 31.09

Татварын дараах цэвэр

ашиг 241,420.0 100% 177,809.2 100% (63,610.8) 0.00

Ашигт нөлөөлөх хүчин зүйлс:

1. Борлуулалтын орлого

2. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг

3. Зардал

4. Ханшийн зөрүү

Борлуулалтын орлогод нөлөөлөх хүчин зүйл:

1. Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ , үнэ

2. Бүтээгдэхүүний нэр төрөл, бүтэц

3. Бүтээгдэхүүний чанар

4. Үйлдвэрлэл борлуулалтын жигд ажиллагаа

Тоо хэмжээ БО Хувьсах зардал

Тогтмол зардал /тогтмол/ Нэгжийн тогтмол зардал Ашиг

Борлуулалтын орлого нь хөрөнгө, капиталыг бүрдүүлж байгаа субьектүүдэд

хуваарилагдана. Үүнд:

1. Ажилчид

- Цалин

- Шагнал гэх мэт

2. Хөрөнгө оруулагчид, өмчлөгчид

- Элэгдэл хорогдлын шимтгэл

- Ногдол ашиг

- Хуримтлагдсан ашиг гэх мэт

3. Төр, олон нийтийн байгууллага

- Татвар

- Даатгал гэх мэт


Ашигт ажиллагааны түвшин нь эдийн засгийн үр ашгийн нэгдсэн үзүүлэлт

болох бөгөөд лоуулсан хөрөнгө, капиталын нэгж тутмаас олж байгаа ашгийн

хэмжээгээр тодорхойлогдоно.

Ашигт ажиллагааны үзүүлэлтэд хийсэн шинжилгээ


2003 он

2004 он

Өөрчлөлт

1. Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадварыг 2 аргаар тооцно:

1. Борлуулалтын 2. орлогоор

НА:БО 0.315 0.244 (0.071)

ҮАЦА:БО 0.155 0.054 (0.101)

2. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгөөр

НА:ББӨ 0.460 0.323 (0.137)

ҮАЦА:ББӨ 0.226 0.072 (0.154)

Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадвар

- Зардлын түвшин ББӨ:БО 0.685 0.756 0.071

- Зардлын өгөөж НА:ББӨ 0.460 0.323 (0.137)

- Ашгийн хуваарилалт ҮАЦА:НА 0.492 0.222 (0.27)

2. Оруулсан хөрөнгө, капиталын ашиг олох чадварыг 2 аргаар тооцно:

1. Нийт хөрөнгийн өгөөж ТДЦА:НХ 0.016 0.009 (0.007)

- Үйлдвэрийн капиталын хувь хэмжээ

ҮК:НХ 0.831 0.852 0.021

- Үйлдвэрийн капиталын ачаалал БО:ҮК 0.360 0.595 0.235

- Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадвар ҮАЦА:БО 0.155 0.054 (0.101)

- Ашгийн хуваарилалт ТДЦА:ҮАЦА

0.348 0.336 (0.012)

2. Үндсэн капиталын өгөөж

- Үйлдвэрлэлд оруулсан капиталын ачаалал

БО:ҮК 0.360 0.595 0.235

- БО-оос олж байгаа ашиг, түүний хуваарилалт

ҮАЦА:БО 0.155 0.054 (0.101)

3. БК-н өгөөж (Ашиг+ЭХШ) : (ӨК+УХӨ)

0.0995

0.1864 0.0869

4. ӨК-н өгөөж ТДЦА:ӨК 0.0646

0.0454 (0.0192)

Дүгнэлт

Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадварыг 2 аргаар тооцно.

1. Нийт борлуулалтын орлого дахь нийт ашгийн хэмжээ 2003 онд 0.315,

2004 онд 0.244, өөрчлөлт 0.071 буюу буурсан үзүүлэлттэй байна.


Өөрөөр хэлбэл, борлуулалтаас орж ирэх нийт ашгийн түвшин буурсан

буюу бүтээгдэхүүний ашиг олох чадвар буурсан дүнтэй байна.

2. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг дэх нийт ашгийн хэмжээ 2003 онд

0.460, 2004 онд 0.323, өөрчлөлт 0.137 буюу буурсан үзүүлэлттэй байна.

Бүтээгдэхүүний ашиг олох чадварт нөлөөлөх хүчин зүйлсийн дотроос

зардлын өгөөж /НА:ББӨ/ гол нөлөө үзүүлжээ. 2003 онд 0.460, 2004 онд

0.323, өөрчлөлт 0.137 буюу буурсан үзүүлэлттэй байна.

Байнгын капиталын өгөөж / (Ашиг+ЭХШ) : (ӨК+УХӨ) / 2003 онд 0.0995,

2004 онд 0.1864, өөрчлөлт 0.0869 буюу өссөн үзүүлэлттэй байна. Энэ нь

эзэмшигчийн өмч, урт хугацаат өглөгийг ашигласнаар тодорхой

хэмжээний өгөөжийг авчирч байгааг харуулна.

Өөрийн капиталын өгөөж / ТДЦА:ӨК / 2003 онд 0.0646, 2004 онд 0.0454,

өөрчлөлт 0.0192 буюу буурсан үзүүлэлттэй байна. Өөрөөр хэлбэл,

өөрийн капиталын хичнээн хувь нь бодит ашиг авчирч байгааг харуулна.

Зах зээлийн идэвхжилийн шинжилгээ

Аливаа байгууллагын хөрөнгийн нэмэлт эх үүсвэр олж авах эх үүсвэр

нь хөрөнгийн зах зээл буюу үнэт цаасны зах зээл юм. Тухайн байгууллагын

үнэлэмж ямар байх нь дараах зүйлсээс шалтгаална. Үүнд:

1. Хувьцааны эрэлт, нийлүүлэлт

2. Хувьцааны үнийн өсөлт, бууралт

3. Компанийн цэвэр ашгийн тогтвортой өсөлт

4. Явуулж байгаа ногдол ашгийн бодлого

5. Хөрөнгийн зах зээл дээр тухайн байгууллагын явуулж байгаа

идэвхитэй үйл ажиллагаа

Зах зээлийн үнэлэмжийн шинжилгээ

¹ Үзүүлэлтүүд Тооцох журам 2003 он

2004 он

Өөрчлө


лт 1 ХЗЗҮ 2,000.

0 2,500.0 500.0

2 ХННА ЦА:Нийт хувьцааны тоо 0.325 0.239 (0.086)

3 Үнэ ба орлогын харьцаа Нэгж хувьцааны ЗЗҮ:ХННА 6,153.8

10,460.25

4,306.45

4 Хувьцааны өгөөж ХЗН/:ЗЗҮ - - -

5 Ногдол ашиг олголтын хувь хэмжээ

Олгосон ногдол ашиг:ХННА

- - -

6 Хувьцааны ханшийн коэф ЗЗҮ:Бүртгэлийн үнэ 0.248 0.311 0.063

Дүгнэлт

АПУ ХК-ийн 2005 оны байдлаарх хувьцааны тоо 742,877 ширхэг байна.

Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нийт хувьцаат компаниудын нэгж хувьцааны

зах зээлийн ханшнуудаас хамгийн өндөр ханштай нь байна. АПУ ХК нь анх

хувьцаа гаргаснаасаа хойш гүйлгээнд хувьцаа нэмж гаргаагүй бөгөөд

гаргасан хувьцаанаасаа эргүүлэн худалдаж аваагүй буюу халаасны

хувьцаагүй. Сүүлийн 2-3 жилийн хугацаанд өөрийн үйлдвэрийн тоног

төхөөрөмж, техник технологид шинэчлэл хийх зорилгоор дотооддоо хөрөнгө

оруулалт хийх болсоноор ногдол ашгийг зарлахгүй байхаар ТУЗ

шийдвэрлэсэн.

Капиталын зардал ба хөшүүргийн шинжилгээ

Аль ч байгууллагын хувьд хөрөнгө нь дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Үүнд:

- Гадны капитал / зардалтай эх үүсвэрүүд /

- Өөрийн капитал

Гадны капитал дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Үүнд:

- Богино хугацаат өглөг

- Урт ба богино хугацаат зээл

- Өрийн бичиг

Өөрийн капитал дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Үүнд:

- Хувьцаа

- Хуримтлагдсан ашиг

- Нэмж төлөгдсөн капитал


АПУ ХК-ийн хувьд капиталын зардал богино хугацаат өглөг, урт ба богино

хугацаат зээлүүд дээр гарсан байна. Богино хугацаат өглөгийн капиталын

зардлыг тооцоход хүндрэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, дансаарх өглөг дээр ямар

капиталын зардал гарч байгаа нь тодорхой бус.

Эх үүсвэр тус бүр дээр капиталын зардал тооцох арга нь ялгаатай.

Кзээл = i *(1-t ) = 47.3(1-0.2)=37.84%

i = хүүгийн зардал : зээлийн дундаж үлдэгдэл =

3,739,740.0:7,912,836.6*100%=47.3%

Зээлүүдийн хувьд 20%-аас дээш татварын зардал гаргадаггүй.

Капиталын зардлын хэмжээ их, бага байхад 2 хүчин зүйл нөлөөлнө. Үүнд:

1. Эх үүсвэр тус бүрийн балансад эзлэх хувийн жин

2. Эх үүсвэр тус бүрийн капиталын зардлын хувь хэмжээ

3. Ирээдүйд хийх хөрөнгө оруулалтын капиталын зардал

Богино хугацаат өглөг нь одоогийн практикаар аж ахуй нэгжүүдийн хооорнд

үүссэн, ямар нэгэн хүү төлбөргүй эх үүсвэр юм. АПУ ХК-ийн гадны

капиталыг зөвхөн урт болон богино хугацаат банкны зээлүүд бүрдүүлж

байна.

Нэмэлт тооцоо: Зээлийн өрийн дундаж үлдэгдэл болон хүүгийн тооцоо

2003 онд Зээлийн өр = 7,912,836.6

Дундаж хүү = 7,912,836.6 : 201,463.4 :12 = 3.27

2004 онд Зээлийн өр = 9,959,665.3

Дундаж хүү= 9,959,665.3 : 486,183.4 : 12 = 1.7

Балансын үлдэгдэл Дундаж үлдэгдэл 2003 2004 2003 2004

Богино хугацаат өглөг 4,157,641.1 7,448,438.4 2,755,492.15 5,803,039.75

Банкны зээл 7,912,836.6 9,959,665.3 5,294,151.65 8,936,250.95

Гадны капитал 11,214,827.7 15,288,291.7 7,288,485.45 13,251,559.70

Зээлийн болон үндсэн өрийг төлөх чадварын тооцоо:

2003 онд = 0.27

2004 онд = 0.087

Хөшүүргийн эдийн засгийн агуулга


Тухайн үзүүлэлтийн ялимгүй бага өөрчлөлт нь үр дүнгийн үзүүлэлтэд

бодитой нөлөөлөхүйц хүчин зүйлүүд. Өөрөөр хэлбэл, санхүүгийн

менежментэд ашгийг нэмэгдүүлэх зорилгоор активын хөрөнгө ба зардлыг

удирдах процесс.

Хөшүүргийн шинжилгээ

¹ Хөшүүргүүд Тооцох журам 2003 он

2004 он Өөрчлөлт

1. Үйл ажиллагааны хөшүүрэг ХТӨА:БО 15.5 5.4 (10.1)

2. Санхүүгийн хөшүүрэг ХТӨА: ( ХТӨА-хүү) 1.0 1.16 0.16

3. Нэгдсэн хөшүүрэг ТДЦА:БО 15.5 6.264 (9.236)

Дүгнэлт 0.155 тоо нь борлуулалтын орлогыг 1%-аар өөрчлөхөд хүү татварын өмнөх

ашиг 15.5%-аар өөрчлөгдөхийг харуулж байна.

ХТӨА 1%-аар өөрчлөгдөхөд ТДЦА 1%-аар, 1.16%-аар өснө.

Хөшүүргийн зэрэг өндөр байх нь сайн. Тогтмол зардал ихтэй салбарт

хөшүүргээ ашиглан ашгаа нэмэгдүүлэх боломжтой.


Дүгнэлт

Хэрвээ та компанийхаа санхүүгийн тайланд шинжилгээ хийх гэж байгаа бол

өгөгдлүүд болон үндсэн нөхцөлүүдтэй сайтар танилцах хэрэгтэй. Яагаад

санхүүгийн менежерүүд хөшүүргийн, хөрвөх чадварын, ашигт ажиллагааны,

зах зээлийн үнэлгээний харьцаануудыг өргөнөөр ашигладаг вэ.

Бид ч мөн адил тэдгээрийг ашигладаг.

Санхүүгийн харьцаа нь зарим асуултуудад хариулах боломжыг

олгодог.

Санхүүгийí õàðüöààíóóäàä îëîí óëñûí ñòàíäàðò áàéäàãã¿é. Õàðüöààã

àøèãëàã÷ õýñýã áîäîæ áàéãààä ë äóðòàé õàðüöààãàà ãàðãàí èðæ

àøèãëàæ áîëäîã.

Äóðòàé õàðüöààãàà ñîíãîí àâ÷ àøèãëàæ áîëäîã.

Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë ÷èíü Benchmark-èéã õ¿ñýæ áàéãàà áîë ýíä

ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààíóóäûã ìºí àøèãëàæ áîëîõ áºãººä æèëèéí ýõíýýñ

ººðèéí ¿ð ä¿íã ¿çýõ áîëîìæòîé.

Èíãýýä òà á¿õýí êîìïàíèéí àøèã õýðõýí ºñäºã áîëîí ýíý íü õºðºíãºíä

õýðõýí íºëººëºõ, õýñãèéí ºñºëòèéã òîîöîîëîõ, øèíæëýõ çýðãèéã ìýääýã

áîëëîî. Ýäãýýðèéã àøèãëàí êîìïàíèéí ¿éë àæèëëàãààã øèíæëýõ áîëîí

òóõàéí êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí òàëààðõ òîäîðõîé îéëãîëòûã àâ÷

áîëíî.

Ýíä áèä ¿íäñýí 3 ç¿éëèéã äóðäàõ õýðýãòýé. Íýãä¿ãýýðò êîìïàíè á¿ð ººðèéí

îíöëîãò òîõèðñîí ñàíõ¿¿ãèéí øèíæèëãýýã õèéäýã, õî¸ðäóãààðò ñàíõ¿¿ãèéí

õàðüöàà íü ôèðìûí çàõ çýýëèéí ðèñê¿¿äèéã òîîöîõîä àøãèëàãääàã áîëîõûã

ýöýñò íü êîìïàíè øèíýýð áîíä ãàðãàõ ¿åä ñàíõ¿¿ãèéí õàðüöààã õýðõýí

àøèãëàõ òàëààð ¿çýæ ìýäëýý.


12

Documents

Transcript of 12