1

11 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ∗∗∗∗

ΕΥΦΗΜΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ

1 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

1.1 Έργα που προστατεύονται Ο νομοθέτης προστατεύει τα πρωτότυπα έργα του λόγου, της τέχνης ή της επιστήμης, που εκφράζονται με οποιαδήποτε μορφή, όπως, ενδεικτικά:

√ Τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, σε οποιαδήποτε μορφή και αν βρίσκονται, όπως: κείμενα χειρόγραφα, ή δακτυλογραφημένα σε χαρτί ή σε μία δισκέτα Η/Υ, όπως μυθιστορήματα, νουβέλες, επιστημονικά και δημοσιογραφικά άρθρα, ποιήματα, σενάρια, το manual χρήσης του video, το κείμενο μιας έντυπης διαφήμισης, η κριτική ενός βιβλίου στο Internet, και κείμενα προφορικά, όπως συνεντεύξεις, διαλέξεις, πανεπιστημιακές παραδόσεις κλπ.

√ Οι μουσικές συνθέσεις με κείμενο ή χωρίς, ανεξαρτήτως τεχνοτροπίας, ρυθμού ή στυλ, όπως τα συμφωνικά έργα, η ηλεκτρονική μουσική, η jazz, το rock n' roll, η disco, η country, τα λαϊκά, δημοτικά και ρεμπέτικα κομμάτια κλπ.

√Τα θεατρικά έργα με μουσική ή χωρίς, όπως πρόζα, επιθεώρηση, μιούζικαλ κλπ.

√ Οι χορογραφίες και οι παντομίμες, χωρίς στην έννοια της χορογραφίας να περιλαμβάνονται οι γνωστοί χοροί, όπως επί παραδείγματι tango, fox trot, rumba, cha-cha, συρτάκι, καλαματιανό, χασάπικο κλπ., καθώς πρόκειται εν προκειμένω για λαϊκή πολιτιστική κληρονομιά των κρατών προέλευσης των παραπάνω χορών.

√ Τα οπτικοακουστικά έργα, όπως οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες, τα ντοκιμαντέρ, τα σήριαλ, οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές διαφημίσεις, τα video-clips, τα κινούμενα σχέδια (είτε με animation είτε με Η/Υ). Δεν είναι οπτικοακουστικό έργο ωστόσο, η απλή μετάδοση μιας θεατρικής παράστασης, ή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, ούτε και η μετάδοση ενός πραγματικού γεγονότος, όπως επί παραδείγματι η έκρηξη του Challenger ή η συντριβή του Concorde.

√ Τα έργα των εικαστικών τεχνών στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες δηλαδή τόσο τα έργα δύο διαστάσεων όσο και τα έργα τριών διαστάσεων. Εδώ εντάσσονται και οι γνωστοί χαρακτήρες των κινουμένων σχεδίων (Character Merchandising), επί των οποίων οι δημιουργοί έχουν πνευματικά δικαιώματα και έτσι, επί παραδείγματι, όχι μόνο η ∗ Intellectual Rights

2

αναπαραγωγή του σκίτσου του Ντόναλντ Ντακ, αλλά και η δημιουργία και κυκλοφορία στο εμπόριο μιας κούκλας Superman, ενός λούτρινου Lion King, μίας πετσέτας μπάνιου με την εικόνα της Ποκαχόντας, ή του αυτοκινήτου του Μπάτμαν, που συνιστούν μεταφορά του έργου σε άλλη διάσταση, απαιτεί την άδεια του δημιουργού ή του δικαιούχου του κινουμένου σχεδίου.

√ Τα αρχιτεκτονικά έργα, όπως οι γέφυρες, τα κτήρια, οι ναοί, οι μονοκατοικίες, τα πάρκα, κλπ., όταν τα έργα αυτά συνιστούν σχέδια ή δημιουργήματα τα οποία υπερβαίνουν το επίπεδο δημιουργίας που επιβάλει η επίλυση ενός απλού τεχνικού προβλήματος. Εδώ η προστασία είναι διφυής: εκτός από αυτά καθαυτά τα περατωμένα αρχιτεκτονικά έργα, καταρχήν προστατεύονται και τα σχέδια και τα προσχέδια αυτών, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι η αναπαραγωγή του σχεδίου, δηλαδή η πραγματοποίηση του οικοδομήματος, (το οποίο προστατεύεται αυτοτελώς), εξαρτάται από την άδεια του δημιουργού του σχεδίου του (το οποίο επίσης προστατεύεται αυτοτελώς). Έτσι επί παραδείγματι, η κατασκευή του καθεδρικού ναού που σχεδίασε ο Gaudi, ή της εκκλησίας που σχεδίασε ο Le Corbisier, παρά το ότι από τη στιγμή που τα έργα αυτά κατασκευάστηκαν άρχισαν να προστατεύονται αυτοτελώς, ωστόσο πριν κατασκευαστούν ζητήθηκε και δόθηκε η άδεια του σχεδιαστή τους, διότι στην πραγματικότητα αποτελούσαν τη μεταφορά του έργου του σχεδιαστή σε μία άλλη διάσταση. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει στη μεταφορά ενός μυθιστορήματος σε κινηματογραφικό σενάριο, όπου παρά το ότι το σενάριο όταν γραφτεί αποτελεί από μόνο του έργο πρωτότυπο και προστατεύεται αυτοτελώς, ωστόσο, προκειμένου να γραφτεί το σενάριο, απαιτείται η άδεια του αρχικού δημιουργού δηλαδή του μυθιστοριογράφου.

√ Οι φωτογραφίες και συγκεκριμένα, τόσο οι καλλιτεχνικές, όσο και οι απλές φωτογραφίες. Οι φωτογραφίες προστατεύονται ως πνευματικά έργα, ανεξάρτητα και ξεχωριστά από τα αντικείμενα τα οποία φωτογραφίζονται. Εάν αυτά τα αντικείμενα, είναι επίσης έργα, προστατεύονται αυτοτελώς και συνεπώς για τη φωτογράφησή τους απαιτείται σχετική άδεια του δημιουργού τους.

√ Τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, δηλαδή τα έργα τα οποία ενώ είναι αντικείμενα τέχνης, ταυτόχρονα έχουν πρακτική χρησιμότητα. Έτσι, ως έργα εφαρμοσμένων τεχνών μπορούν να προστατευτούν τα φωτιστικά και τα πιάτα φαγητού του Fornazzetti, οι οδοντόβουρτσες και οι καρέκλες του Philip Stark, οι καφετιέρες και ο λεμονοστύφτης της Allessi, τα σερβίτσια του καφέ και τα σταχτοδοχεία με την Μέδουσα του Versace, οι ανάγλυφες πορσελάνες της Rosenthal κλ.π. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και προστατεύονται και τα βιομηχανικά σχέδια και τα υποδείγματα, δηλαδή χρηστικά αντικείμενα όπως τα παραπάνω, τα οποία αφορούν κυρίως προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, όπως μηχανήματα, εργαλεία, συσκευές, εφόσον πληρούν τις απαιτήσεις του "έργου" (για την προστασία βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων (βλ. και παρακάτω στα Δικαιώματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας).

√ Οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη.

√ Οι μεταφράσεις, διασκευές, προσαρμογές και άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, όπως οι εγκυκλοπαίδειες, οι ανθολογίες και οι βάσεις δεδομένων (στη διάρθρωσή τους, επί παραδείγματι οι πληροφορίες που παρουσιάζει η μηχανή αναζήτησης Yahoo, στις συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά «ανταγωνισμός και διαφήμιση»), εφόσον η επιλογή του περιεχομένου τους ή η διευθέτησή τους είναι πρωτότυπη. Ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτών των έργων οφείλονται δικαιώματα στους δικαιούχους των προϋπαρχόντων έργων, από τα οποία αυτά προήλθαν. Επί παραδείγματι στην περίπτωση μετάφρασης θεατρικού έργου οφείλονται δικαιώματα στον συγγραφέα του έργου στην

3

αρχική γλώσσα, στην περίπτωση της διασκευής τραγουδιού οφείλονται δικαιώματα στον συνθέτη και στον στιχουργό του αρχικού τραγουδιού, στην περίπτωση της ανθολογίας ποιημάτων οφείλονται δικαιώματα σε όλους τους δημιουργούς όλων των ποιημάτων από τα οποία ελήφθησαν και χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα κλπ.

√ Τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών (software) και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους, εφόσον είναι πρωτότυπα, δηλαδή εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του και ανεξαρτήτως της αξίας τους, προστατεύονται ως έργα λόγου. Τα προγράμματα των Η/Υ, μετά την πρόσφατη τροποποίηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης περί προστασίας των Ευρεσιτεχνιών (European Patent Convention - EPC), τώρα πλέον προστατεύονται και ως μέρος εφεύρεσης και εντάσσονται έτσι στο προστατευτικό πλαίσιο των εφευρέσεων για το οποίο γίνεται λόγος παρακάτω, ενώ το hardware προστατευόταν εξ αρχής και εξακολουθεί να προστατεύεται μόνο ως εφεύρεση και όχι και ως πνευματικό έργο.

√ Επίσης, κατά τη νομική θεωρία, προστατεύονται και οι τίτλοι των έργων εφόσον διαθέτουν πρωτοτυπία, όπως επί παραδείγματι "Ο γέρος και η θάλασσα", "Οι δέκα μικροί νέγροι", "Πόλεμος και Ειρήνη", καθώς επίσης και τα λεγόμενα "ψιλά" ή "μικρά κέρματα" της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως μια συνταγή μαγειρικής, οι οδηγίες χρήσης ενός απορρυπαντικού ή μιας συσκευής τηλεφώνου, κλπ., εφόσον ενυπάρχει σε αυτά δημιουργική συμβολή ικανή να του αποδώσει τις ιδιότητες του "έργου". 1.2 Έργα που δεν προστατεύονται Δεν προστατεύονται τα κείμενα με τα οποία ασκείται η πολιτειακή αρμοδιότητα και τα οποία αφενός απευθύνονται προς όλους τους πολίτες, αφετέρου αποσκοπούν στην ενημέρωσή τους, όπως νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, εγκύκλιοι, αποφάσεις τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ. Αντίθετα, προστατεύεται η Αγωγή που συνέταξε ένας δικηγόρος, ο οποίος αν και ασκεί δημόσιο λειτούργημα, ωστόσο είναι ιδιώτης και τα κείμενα που συντάσσει συνιστούν έργα λόγου με τα οποία δεν ασκείται πολιτειακή αρμοδιότητα. Η δικαστική όμως απόφαση που εκδόθηκε επί αυτής της προστατευόμενης Αγωγής, δεν προστατεύεται διότι συνιστά κείμενο άσκησης πολιτειακής αρμοδιότητας. Επίσης, προστατεύεται η ενημερωτική επιστολή του Δήμου που επεξηγεί στους δημότες τα πλεονεκτήματα της ανακύκλωσης και τους καλεί να υποστηρίξουν το νέο πρόγραμμα ανακύκλωσης γυαλιού, διότι με τα κείμενα αυτά δεν ασκείται πολιτειακή αρμοδιότητα και συνεπώς μπορούν να θεωρηθούν έργα λόγου. Δεν προστατεύονται οι εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, όπως επί παραδείγματι λαϊκές παροιμίες, λαϊκοί μύθοι, δημοτικοί χοροί και τραγούδια, έργα λαϊκής τέχνης, κλπ., τα οποία θεωρούνται κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Δεν προστατεύονται οι ειδήσεις, τα απλά γεγονότα ή στοιχεία και τα πραγματικά γεγονότα, όχι μόνον ως γεγονότα (που ούτως ή άλλως δεν προστατεύονται), αλλά ούτε ως έργα λόγου εφόσον γίνεται μια απλή δημοσιογραφική μεταφορά του συμβάντος, η οποία δεν εμπεριέχει καμία πρωτοτυπία. Επί παραδείγματι η ιστορική δίκη του Α. Ντρέιφους, δεν προστατεύεται ως γεγονός που συνέβη πραγματικά, και συνεπώς μπορεί να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος από οποιονδήποτε συγγραφέα. Προστατεύεται όμως η συγκεκριμένη πρωτότυπη μορφή που έδωσε στο ιστορικό αυτό γεγονός ο Εμίλ Ζολά και ο τρόπος με τον οποίο το διατύπωσε και το απέδωσε, όταν το ενσωμάτωσε σε υλικό φορέα, εν προκειμένω σε έγγραφο. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν προστατεύεται η ιστορία της ζωής του Αλέξη Ζορμπά, προστατεύεται όμως η συγκεκριμένη μορφή που

4

της έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης ενσωματώνοντάς την σε υλικό φορέα (έγγραφο). Και δεν προστατεύεται η είδηση του θανάτου της πριγκίπισσας Νταϊάνα, ούτε η απλή δημοσιογραφική ειδησεογραφική παρουσίαση του γεγονότος του θανάτου της στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο, προστατεύεται όμως το δραματικό άρθρο που έγραψε ένας δημοσιογράφος στην εφημερίδα του γι’ αυτό το πραγματικό γεγονός. Δεν προστατεύονται οι ιδέες, πριν την ενσωμάτωσή τους σε κάποιον υλικό φορέα, ενώ αντιθέτως, προστατεύεται η "ενσωματωμένη" ιδέα. Για παράδειγμα, η ιδέα ως σύλληψη, του έργου "Έγκλημα και τιμωρία", προστατεύεται όχι μόνο κατά τον τρόπο που εκφράστηκε και τη μορφή που του έδωσε ο Ντοστογιέφσκι, αλλά και ως περιεχόμενο μιας ολόκληρης ιστορίας, δηλαδή ως σύλληψη, ως ιδέα, που ενσωματώθηκε σε υλικό υπόστρωμα από έναν συγγραφέα, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος από άλλον συγγραφέα. Επίσης, θεωρούνται ιδέες και δεν προστατεύονται: √Τα στιλ, οι τεχνοτροπίες και οι τεχνικές, όπως επί παραδείγματι art deco, art nouveau, ο σουρεαλισμός, ο ιμπρεσιονισμός, ο κυβισμός, ο γοτθικός ρυθμός, η αγιογραφία, τα βιτρώ, τα καμαγιέ, η μεταξοτυπία, το φυσητό γυαλί, το ψηφιδωτό κλπ. √Οι επιστημονικές θεωρίες, διότι θεωρείται ότι ανήκουν στην σφαίρα της πνευματικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, προστατεύονται ωστόσο, όσον αφορά τον τρόπο διατύπωσής τους σε κάποιον υλικό φορέα. Επί παραδείγματι, το περιεχόμενο της Θεωρίας της Σχετικότητας, δεν προστατεύεται και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλους επιστήμονες για να στηριχθούν σε αυτήν και να προωθήσουν, την έρευνά τους. Προστατεύεται ωστόσο η συγκεκριμένη μορφή που της έδωσε ο Αϊνστάιν κατά τη διατύπωση και ενσωμάτωσή της σε έγγραφο και συνεπώς δεν δικαιούται κανείς να αναπαραγάγει το έργο του χωρίς την άδεια των δικαιούχων του. √Οι μύθοι, διότι επίσης θεωρούνται ότι ανήκουν στην σφαίρα της πνευματικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. √Τα παιχνίδια. √Τα έργα τα οποία δεν είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπως επί παραδείγματι, μια πέτρα που λειάνθηκε επί χρόνια από τα κύματα της θάλασσας και απέκτησε περίτεχνο σχήμα και όψη. √Τα τεχνικά επιτεύγματα, όπως είναι οι εφευρέσεις, οι οποίες προστατεύονται από το ειδικό έννομο πλαίσιο προστασίας των ευρεσιτεχνιών, όπως εκτίθεται παρακάτω. 1.3 Προϋποθέσεις προστασίας του έργου, "ότι αξίζει να αντιγραφεί, αξίζει να

προστατευθεί" Το έργο για να προστατευθεί, θα πρέπει να είναι πρωτότυπο. Η έννοια της "πρωτοτυπίας", κατά τον νομοθέτη, δεν σημαίνει ούτε μια καλή και ευφάνταστη ιδέα, ούτε ένα αξιόλογο έργο με καλλιτεχνική ή αισθητική αξία. Πρωτότυπο έργο, κατά το νομοθέτη, σημαίνει αφενός ένα έργο που δημιουργείται για πρώτη φορά και που είναι νέο χωρίς να έχει προϋπάρξει στο παρελθόν και αφετέρου ένα έργο που παρουσιάζει μοναδικότητα και ατομικότητα και διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα παρόμοια.

5

Πέρα από την πρωτοτυπία, για την προστασία του έργου, όπως ειπώθηκε, δεν απαιτείται το έργο να έχει καλλιτεχνική ή αισθητική αξία. Η εκτίμηση της καλλιτεχνικής ή αισθητικής αξίας ενός έργου, είναι εξαιρετικά υποκειμενικό θέμα το οποίο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η μόρφωση του κριτή, τα αισθητικά του κριτήρια, η εκπαίδευσή του, τα συναισθήματα του, οι εμπειρίες και η νοοτροπία του και συνεπώς δεν μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο κρίσης ενός δικαστή. Επίσης, δεν απαιτείται το έργο να έχει ηθική αξία, ούτε καν να είναι νόμιμο. Για παράδειγμα, κάποιος ο οποίος "κλέβει" αποσπάσματα από ένα έργο του Πικάσο και από ένα έργο του Νταλί και κατόπιν συνδυάζει τα αποσπάσματα από αυτά τα δύο έργα και δημιουργεί ένα νέο έργο, αποκτά πνευματικά δικαιώματα επί του νέου αυτού έργου που δημιούργησε, παρά το γεγονός ότι η πράξη του είναι ποινικά κολάσιμη. Διότι το νέο έργο που δημιούργησε είναι πρωτότυπο. Πέραν αυτού μάλιστα, τα πνευματικά δικαιώματα στο νέο έργο που δημιούργησε του ανήκουν κατ' αποκλειστικότητα και δεν μπορούν να το εκμεταλλευτούν ούτε οι δικαιούχοι από τα έργα των οποίων προήλθαν τα αποσπάσματα που συνέθεσαν το παράνομο νέο έργο, και των οποίων τα δικαιώματα παραβιάστηκαν (εν προκειμένω οι δικαιούχοι του Πικάσο και του Νταλί). Βεβαίως, οι δικαιούχοι αυτοί έχουν δικαίωμα να επιδιώξουν την απαγόρευση κυκλοφορίας του παράνομου αυτού νέου έργου. Όπως επίσης, κάποιος ο οποίος μετατρέπει ένα μυθιστόρημα σε σενάριο κινηματογραφικής ταινίας χωρίς την άδεια του συγγραφέα, αποκτά πνευματικά δικαιώματα επί του σεναρίου που δημιούργησε, παρά την παράνομη ενέργειά του. Διότι το νέο έργο που δημιούργησε είναι πρωτότυπο. Ταυτόχρονα ο συγγραφέας δεν δικαιούται να χρησιμοποιήσει το σενάριο χωρίς τη άδεια του αντιγραφέα, δικαιούται ωστόσο να επιδιώξει την απαγόρευση χρήσης του σεναρίου, καθώς και την απαγόρευση της προβολής της ταινίας στην οποία χρησιμοποιείται. Επειδή λοιπόν, η ύπαρξη της ιδιότητας του "έργου" σε κάποιο δημιούργημα, είναι ασαφής, για να αποδοθεί σε ένα δημιούργημα η ιδιότητα αυτή, έχει επικρατήσει σε μεγάλο βαθμό στη θεωρία ως κριτήριο, η αντίληψη ότι εάν αξίζει ένα δημιούργημα να αντιγραφεί, τότε αξίζει και να προστατευθεί, δηλαδή είναι “έργο”. 1.4 Ο «δημιουργός» και δικαιούχος Οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο δημιούργησε το έργο (Αρχή του δημιουργού) θεωρείται δημιουργός και κατά συνέπεια δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος του έργου. Συνεπώς, δημιουργός είναι και ο ανήλικος, και το πρόσωπο που δημιουργεί χωρίς να έχει συνείδηση των πραττομένων, αλλά και ο φυλακισμένος. Οι εταιρίες είναι νομικά πρόσωπα και συνεπώς δεν είναι δημιουργοί (πλην τριών περιπτώσεων όπως θα δούμε παρακάτω). Οι εταιρίες οι οποίες εκμεταλλεύονται πνευματικά έργα και είναι δικαιούχοι των πνευματικών δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτά, δεν είναι οι δημιουργοί των έργων. Απλώς έχουν αποκτήσει το δικαίωμα εκμετάλλευσής τους, βάσει συμβάσεων εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων που έχουν συνάψει με τους δημιουργούς-φυσικά πρόσωπα των έργων. Ειδικές περιπτώσεις δημιουργών: Έργα μισθωτών. Τα περιουσιακό και το ηθικό δικαίωμα ενός έργου που δημιουργήθηκε από μισθωτό σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας, ανήκει καταρχήν στον μισθωτό/ δημιουργό. Στον εργοδότη μεταβιβάζονται αυτοδίκαια μόνον εκείνες οι εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος, οι οποίες είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης. Επί παραδείγματι, στην περίπτωση ενός εικονογράφου ο οποίος έχει προσληφθεί από εκδοτικό οίκο, με αντικείμενο την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων, το

6

πνευματικό και το ηθικό δικαίωμα από όλες τις εικονογραφήσεις που δημιουργεί, καταρχήν ανήκουν σ' αυτόν. Μεταβιβάζονται ωστόσο αυτοδίκαια στον εργοδότη του εκδοτικό οίκο, η εξουσία της αναπαραγωγής των εικονογραφήσεων, η εξουσία της θέσης των αντιτύπων σε κυκλοφορία και η εξουσία της πώλησης αυτών, καθώς οι εξουσίες αυτές είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της προκειμένης σύμβασης εικονογράφησης παιδικών βιβλίων. Χωρίς την αυτοδίκαιη μεταβίβαση των εξουσιών αυτών στον εργοδότη εκδοτικό οίκο, η σύμβαση που σύναψε με τον μισθωτό εικονογράφο θα ήταν άνευ αντικειμένου. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία μεταξύ εργαζομένου / εργοδότη. Έργα απασχολούμενων με οποιαδήποτε σχέση εργασίας στο Δημόσιο ή σε Ν.Π.Δ.Δ.. Το περιουσιακό δικαίωμα επί των έργων που δημιουργήθηκαν από τα πρόσωπα αυτά, σε εκτέλεση του υπηρεσιακού τους καθήκοντος, μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στον εργοδότη. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Έργα συνεργασίας. Πρόκειται για τα έργα τα οποία δημιουργήθηκαν με τη σύμπραξη δύο ή περισσότερων δημιουργών, που δημιούργησαν από κοινού. Επί παραδείγματι μια ομάδα από αρχιτέκτονες συνεργάζονται και σχεδιάζουν όλοι μαζί ένα συγκρότημα εξοχικών κατοικιών, μία ομάδα από συγγραφείς γράφουν από κοινού το σενάριο μιας τηλεοπτικής σειράς. Στις περιπτώσεις αυτές, τόσο το περιουσιακό όσο και το ηθικό δικαίωμα, ανήκει στους συνδημιουργούς κατά ίσα μέρη. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Έργα σύνθετα. Σύνθετα είναι τα έργα τα οποία αποτελούνται από περισσότερα αυτοτελή έργα τα οποία έχουν δημιουργηθεί χωριστά. Επί παραδείγματι, για τη δημιουργία μίας θεατρικής παράστασης, έχουν συμβάλει με τα αυτοτελή έργα τους, ο συγγραφέας του θεατρικού έργου, ο σκηνογράφος, ο χορογράφος, ο ενδυματολόγος, ο συνθέτης, ο στιχουργός, κλπ. Στις περιπτώσεις αυτές, όλοι αυτοί οι δημιουργοί, είναι αποκλειστικοί αρχικοί δικαιούχοι ο κάθε ένας της δικής του δημιουργίας, και επιτρέπεται να εκμεταλλεύεται ο κάθε ένας χωριστά το τμήμα του σύνθετου έργου, που είναι δική του δημιουργία, όπως επί παραδείγματι, επιτρέπεται στον συνθέτη της μουσικής να συνάψει με δισκογραφική εταιρία σύμβαση εκμετάλλευσης του έργου του με την αναπαραγωγή και την κυκλοφορία του σε CD. Παράλληλα, όλοι μαζί είναι συνδικαιούχοι του σύνθετου έργου, με ίση συμμετοχή στην κοινή εκμετάλλευσή του. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Η ανεξαρτησία που έχει ο δημιουργός κάθε ενός ανεξάρτητου έργου σε ένα συνολικό σύνθετο έργο, να αποφασίζει κάθε φορά αυτόνομα για την εκμετάλλευση ή μη του τμήματος του σύνθετου έργου που του ανήκει, οδηγεί συνήθως σε δικαστικές διαμάχες, όταν τίθεται ζήτημα εκμετάλλευσης ολόκληρου του έργου. Είναι πρόσφατες οι δικαστικές αντιδικίες που διεξήχθησαν μεταξύ του κληρονόμου/ δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων των τραγουδιών του Μάνου Χατζηδάκι και της κληρονόμου/ δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων των στίχων που έγραψε για τα τραγούδια αυτά ο Αλέκος Σακελλάριος, στις περιπτώσεις που θεατρικός επιχειρηματίας θέλησε να παρουσιάσει στο κοινό τα συλλογικά έργα "Λατέρνα φτώχια και φιλότιμο" και "Γαρύφαλλο στ΄ αυτί", καθώς ο ένας κληρονόμος απαγόρευε την παρουσίαση των τραγουδιών στο κοινό και τη δημόσια εκτέλεσή τους, ενώ η άλλη κληρονόμος την επέτρεπε. Έργα συλλογικά. Πρόκειται για τα έργα τα οποία δημιουργούνται με τις αυτοτελείς συμβολές περισσότερων δημιουργών, κάτω από την πνευματική διεύθυνση και τον συντονισμό ενός φυσικού προσώπου. Τα πρόσωπο αυτό είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του συλλογικού έργου, ενώ οι δημιουργοί των επί μέρους συμβολών, είναι ο καθένας ο δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος της συμβολής του, εφόσον αυτή είναι δεκτική χωριστής εκμετάλλευσης. Κλασσική περίπτωση συλλογικού έργου θεωρείται η εφημερίδα. Κάθε

7

δημοσιογράφος που αρθρογραφεί στην εφημερίδα, έχει τα πνευματικά δικαιώματα επί των άρθρων του, ενώ το πρόσωπο που διευθύνει τη συλλογική αυτή εργασία (συνήθως ο εκδότης ακόμη κι αν είναι νομικό πρόσωπο) έχει τα πνευματικά δικαιώματα επί του συνολικού συλλογικού έργου. Προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Τα πνευματικά δικαιώματα σε πρόγραμμα Η/Υ, που δημιουργήθηκε από μισθωτό σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας ή σύμφωνα με τις οδηγίες του εργοδότη του, μεταβιβάζεται αυτοδίκαια στον εργοδότη (ακόμη κι αν ο εργοδότης είναι νομικό πρόσωπο). Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία μεταξύ εργαζομένου / εργοδότη. Οπτικοακουστικά έργα. Για τη δημιουργία ενός οπτικοακουστικού έργου (για παράδειγμα μιας κινηματογραφικής ή μιας τηλεοπτικής ταινίας), συμβάλουν με τη δημιουργία τους πολλά πρόσωπα. Ο σκηνοθέτης, ο σεναριογράφος, ο σκηνογράφος, ο χορογράφος, ο ενδυματολόγος, ο συνθέτης, ο στιχουργός, οι κάμεραμεν, το συνεργείο για το μοντάζ, το μιξάζ, κλπ. Από όλα αυτά τα πρόσωπα που συνεργάζονται για τη δημιουργία ενός οπτικοακουστικού έργου, ο νομοθέτης θεωρεί δημιουργό του, κατά τεκμήριο, τον σκηνοθέτη. Περαιτέρω, ο σεναριογράφος, ο συγγραφέας διαλόγων, ο συνθέτης, ο διευθυντής φωτογραφίας, ο σκηνογράφος, ο ενδυματολόγος, ο ηχολήπτης και ο μοντέρ, θεωρούνται επίσης δημιουργοί, αλλά ο καθένας μόνον για την επί μέρους συμβολή του στη δημιουργία του συνολικού έργου. Συνεπώς, προκειμένου να γίνει το οπτικοακουστικό έργο αντικείμενο εκμετάλλευσης από έναν παραγωγό, όλα μαζί τα παραπάνω πρόσωπα, δηλαδή τόσο ο σκηνοθέτης όσο και οι επιμέρους δημιουργοί, μεταβιβάζουν από κοινού στον παραγωγό τις εξουσίες που είναι απαραίτητες για την εκμετάλλευση του έργου. 1.5 Τρόποι απόκτησης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας Πρακτικά, δεν υφίστανται διαδικαστικές προϋποθέσεις για απόκτηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο δημιουργός αποκτά όλα τα δικαιώματα που του αναγνωρίζει ο νόμος (δηλαδή τόσο το περιουσιακό, όσο και το ηθικό δικαίωμα) χωρίς την τήρηση καμίας τυπικής διατύπωσης (όπως αντίθετα συμβαίνει με τις ευρεσιτεχνίες, τα ΠΥΧ και τα σχέδια και υποδείγματα, βλ. παρακάτω), από τη στιγμή της δημιουργίας του έργου και συγκεκριμένα ακόμη και από τη στιγμή της δημιουργίας των σχεδίων ή προσχεδίων αυτού. Επί παραδείγματι, ο Πικάσο (τώρα πλέον οι δικαιούχοι του) δεν έχει μόνον τα πνευματικά δικαιώματα επί του τελικού έργου της Γκουέρνικα, αλλά και επί όλων των σχεδίων και προσχεδίων αυτής, τα οποία είναι σε αριθμό ικανά και αποτελούν από μόνα τους το περιεχόμενο ενός ολόκληρου μουσείου. Η έλλειψη τήρησης τυπικών διατυπώσεων για την απόκτηση της πατρότητας του έργου, όσο κι αν διευκολύνει στην απόκτηση των δικαιωμάτων, ωστόσο δημιουργεί πρακτικές δυσχέρειες στην απόδειξη πατρότητας του έργου. Εφόσον δεν υπάρχει κάποια δημόσια αρχή που να αναγνωρίζει επισήμως την πατρότητα στον δημιουργό κάθε έργου, και να δημιουργεί έτσι (έστω μαχητό) τεκμήριο πατρότητας, ο δημιουργός θα πρέπει μόνος του να φροντίζει να αποδεικνύει την πατρότητά του στηριζόμενος σε κάθε είδος απόδειξης, ακόμη και σε μάρτυρες. Στοιχεία τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόδειξη της πατρότητας ενός δημιουργού, είναι επί παραδείγματι: για ένα μυθιστόρημα οι αποδείξεις της καταβολής του τυπογραφικού κόστους, για μια φωτογραφία η ημερομηνία δημοσίευσής της σε επίσημο έντυπο, για ένα θεατρικό έργο η ημερομηνία που μοιράστηκαν τα κείμενα των ρόλων στους ηθοποιούς και άρχισαν οι πρόβες, για το περιεχόμενο μίας δισκέτας Η/Υ ή για έντυπα αρχιτεκτονικά σχέδια η ημερομηνία καταχώρησης στα βιβλία συμβολαιογράφου της κατάθεσης ενός φακέλου που εμπεριείχε αντίγραφο των αρχιτεκτονικών σχεδίων ή της δισκέτας ή του εκτυπωμένου περιεχομένου

8

της, για μία ανέκδοτη διδακτορική διατριβή η ημερομηνία αποστολής ενός αντιτύπου της στην Εθνική Βιβλιοθήκη κλπ. Η προστασία του έργου αρχίζει από τη στιγμή που δημιουργείται το έργο και συγκεκριμένα από τη στιγμή που αποκτά μια μορφή αντιληπτή στις αισθήσεις, επί παραδείγματι ενσωμάτωση σε έγγραφο, σε μαγνητοταινία, σε δισκέτα υπολογιστή, σε φωτογραφικό φιλμ, σε πηλό ή μάρμαρο, σε μουσαμά ή καναβάτσο κλπ. Ωστόσο, ειδικά στις συνεντεύξεις, διαλέξεις κλπ. υλικός φορέας θεωρείται η φωνή του ομιλούντος και στις χορογραφίες και στις παντομίμες η κίνηση και για τον λόγο αυτόν, δεν προστατεύεται μόνον μια, επί παραδείγματι, καταγεγραμμένη χορογραφία, αλλά και μια χορογραφία που εκτελείται για πρώτη φορά μπροστά στο κοινό, αυθόρμητα. Η προστασία διαρκεί για όλη τη διάρκεια της ζωής του δημιουργού και για εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του. Με την παρέλευση των 70 χρόνων από το θάνατο του δημιουργού, το έργο καθίσταται κοινό κτήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Η προστασία των έργων συνεργασίας (π.χ. ομάδα αρχιτεκτόνων που σχεδιάζουν από κοινού τα σχέδια ενός κτιριακού συγκροτήματος, βλ. παραπάνω) τελειώνει όταν παρέλθουν 70 χρόνια από τον θάνατο του τελευταίου επιζώντος συνδημιουργού. 1.6 Περιεχόμενο των πνευματικών δικαιωμάτων Τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού είναι δύο: (1) Το περιουσιακό δικαίωμα, από το οποίο απορρέουν εξουσίες που αφορούν την περιουσιακή εκμετάλλευση του έργου. (2) Το ηθικό δικαίωμα, από το οποίο απορρέουν εξουσίες που αφορούν την προστασία του δεσμού που συνδέει τον δημιουργό με το έργο του. Από το περιουσιακό δικαίωμα απορρέουν για τον δημιουργό, κυρίως οι ακόλουθες εξουσίες: √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εγγραφή και αναπαραγωγή του έργου, με κάθε μέσο, όπως μηχανικά, φωτοχημικά ή ηλεκτρονικά μέσα. Η εγγραφή θα πρέπει να γίνεται σε υλικό φορέα ικανό να χρησιμεύσει για την αναπαραγωγή του έργου, όπως επί παραδείγματι η εγγραφή μουσικής σε “μήτρα” για την αναπαραγωγή σε CD, η εγγραφή μιας διάλεξης σε μαγνητοταινία για τον μετέπειτα πολλαπλασιασμό του περιεχομένου της, η εγγραφή οπτικοακουστικού έργου σε βιντεοταινία “μήτρα” και κατόπιν η αναπαραγωγή της σε πολλαπλά αντίτυπα, κλπ. Έχουν μείνει ιστορικές οι αντιδικίες που διεξήχθησαν στις δικαστικές αίθουσες των Η.Π.Α. και του Ηνωμένου Βασιλείου, όταν πρωτοκυκλοφόρησαν στο εμπόριο τα πρώτα κασετόφωνα με διπλή υποδοχή κασέτας, καθώς οι ενώσεις διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, ισχυρίσθηκαν ότι οι συσκευές αυτές που είχαν τη δυνατότητα της αντιγραφής κασέτας και της παραγωγής αντιτύπου, ήταν εξ ορισμού προορισμένες να παραβιάζουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και συνεπώς η κυκλοφορία τους θα έπρεπε να απαγορευθεί. Ωστόσο, το δικαστήριο έκρινε νόμιμη την κατασκευή και εμπορία των ανωτέρω συσκευών, με το αιτιολογικό ότι, ο δημιουργός δεν δικαιούται να απαγορεύει την εγγραφή και αναπαραγωγή του έργου του όταν προορίζεται για ιδιωτική χρήση, η οποία είναι ελεύθερη. (βλ. και παρακάτω: περιπτώσεις νόμιμης χρήσης έργων, την άδεια του δημιουργού και χωρίς την καταβολή αμοιβής). √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη μετάφραση του έργου του σε άλλη γλώσσα. Το δικαίωμα του δημιουργού από την ξενόγλωσση έκδοση του έργου του, δεν εξαντλείται στην μετάφρασή του. Ο δημιουργός εξακολουθεί να έχει και για το μεταφρασμένο έργο του όλες τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό του

9

δικαίωμα, όπως επί παραδείγματι για τη δημιουργία κινηματογραφικού σεναρίου από το μεταφρασμένο έργο του, για την μεταφορά του μεταφρασμένου έργου του στην οθόνη, κλπ. Η εξουσία του δημιουργού να απαγορεύει τη μετάφραση του έργου του, αναφέρεται στη μετάφραση που γίνεται για δημόσια και όχι για ιδιωτική χρήση, η οποία είναι ελεύθερη. √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη διασκευή, την προσαρμογή ή άλλες μετατροπές του έργου του, εφόσον πρόκειται για δημόσια χρήση και οικονομική εκμετάλλευση του διασκευασμένου έργου, όπως επί παραδείγματι η μεταφορά ενός μυθιστορήματος στον κινηματογράφο, ή στην τηλεόραση. Έτσι, οποιοσδήποτε δικαιούται, χωρίς να λάβει την άδεια του δημιουργού, να διασκευάσει μόνος του ένα γνωστό τραγούδι και να το τραγουδήσει στη συγκέντρωση που θα έχει το βράδυ στο σπίτι του με την οικογένειά του και τους φίλους του, δηλαδή το άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον. Δεν δικαιούται όμως χωρίς την άδεια του δημιουργού, να προβεί περαιτέρω και στην οικονομική εκμετάλλευση του διασκευασμένου αυτού τραγουδιού, δηλαδή να το παρουσιάσει σε δισκογραφική εταιρία για εγγραφή, αναπαραγωγή και κυκλοφορία, ή να το ερμηνεύσει το βράδυ στο κέντρο όπου εμφανίζεται κλπ. √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη θέση του έργου του σε κυκλοφορία, είτε του πρωτοτύπου είτε των αντιτύπων του. Η εξουσία αυτή αναφέρεται στα έργα που έχουν ενσώματο υλικό φορέα, δηλαδή πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, γλυπτά, βιβλία, βιντεοταινίες, κασέτες και cd μουσικής, CD-ROM κλπ. Η κυκλοφορία μπορεί να γίνεται με πώληση του έργου (επί παραδείγματι του πίνακα), με εκμίσθωση των αντιτύπων (όπως επί παραδείγματι με την εκμίσθωση βιντεοταινιών), είτε με δημόσιο δανεισμό των αντιτύπων (όπως επί παραδείγματι με τον δανεισμό βιβλίων από μια δανειστική βιβλιοθήκη). Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι η μεταβίβαση της κυριότητας του υλικού φορέα του έργου, δεν μεταβιβάζει στον κτήτορα και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι, όταν κάποιος αγοράζει για το σπίτι του έναν πίνακα του Andy Warhol, δεν αποκτά αυτόματα και κάποιο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου, όπως επί παραδείγματι, το δικαίωμα να φωτογραφίσει το έργο και να το αναπαραγάγει σε πόστερς, ή γενικά οποιοδήποτε δικαίωμα να εκμεταλλευτεί οικονομικά ή εμπορικά το έργο. √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει την παρουσίαση του έργου στο κοινό, δηλαδή να κοινοποιεί το έργο του στο κοινό, με οποιονδήποτε τρόπο (εκτός από την αναπαραγωγή του έργου, που αναπτύχθηκε παραπάνω). Η παρουσίαση του έργου στο κοινό μπορεί να γίνει με οποιοδήποτε τρόπο, δηλαδή ζωντανά, με μια συναυλία, μια θεατρική παράσταση, μια έκθεση έργων σε γκαλερί κλπ., ή να γίνει με μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα, όπως με την προβολή μιας ταινίας στον κινηματογράφο, ή μιας χορευτικής παράστασης από γιγαντοοθόνες, ή ενός μουσικού κομματιού από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση ή το CD που παίζει σε ένα νυχτερινό κέντρο κλπ. √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη δημόσια εκτέλεση του έργου. Η εκτέλεση θεωρείται δημόσια, όταν το έργο γίνεται προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον. Επιπλέον, η εκτέλεση θεωρείται δημόσια όταν γίνεται σε δημόσιους χώρους, δηλαδή σε χώρους στους οποίους η πρόσβαση στον καθένα είναι δυνατή, όπως επί παραδείγματι στις πλατείες, στα θέατρα, στα γήπεδα, στα εστιατόρια, στα αεροπλάνα κλπ. √ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη μετάδοση ή αναμετάδοση του έργου στο κοινό, με την ραδιοφωνία και την τηλεόραση, με ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή με καλώδια, ή με άλλους υλικούς αγωγούς, ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, παραλλήλως προς την επιφάνεια της γης ή μέσω δορυφόρων.

10

√ Η εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εισαγωγή αντιτύπων του έργου του, τα οποία παρήχθησαν μεν σε χώρα της ΕΕ, αλλά χωρίς τη συναίνεσή του, δηλαδή αντίτυπα “πειρατικά”, ή αντιτύπων τα οποία παρήχθησαν μεν νόμιμα σε χώρα μη μέλος της ΕΕ, αλλά το δικαίωμα εισαγωγής τους στην Ελλάδα είχε διατηρηθεί συμβατικά από τον δημιουργό.

Όλες οι πράξεις που αναφέρθηκαν στο σημείο αυτό και οι οποίες συνιστούν τις κυριότερες εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού επί του έργου του, απαγορεύεται να διενεργηθούν από τρίτον, χωρίς την έγγραφη άδεια του δημιουργού ή του δικαιούχου του.

Από το ηθικό δικαίωμα απορρέουν ιδίως οι ακόλουθες εξουσίες για τον δημιουργό: √ Η εξουσία δημοσίευσης του έργου, δηλαδή η εξουσία να αποφασίζει για τον χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους το έργο θα γίνει προσιτό στο κοινό. √ Η εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας του έργου και ειδικότερα, η εξουσία να απαιτεί τη μνεία του ονόματός του σε όλα τα αντίτυπα του έργου του και σε κάθε δημόσια χρήση του έργου του, ή αντίθετα να απαιτεί τη διατήρηση της ανωνυμίας του ή τη χρήση ψευδωνύμου. Η εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας του έργου του δημιουργού δεν παύει ούτε μετά το πέρας 70 χρόνων από τον θάνατό του, αλλά ασκείται πλέον από το Δημόσιο, εκπροσωπούμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού. √ Η εξουσία διατήρησης της ακεραιότητας του έργου και συγκεκριμένα η εξουσία της απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης, περικοπής ή άλλης τροποποίησης του έργου, καθώς και κάθε προσβολής του δημιουργού, οφειλόμενης στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό. Η παραμόρφωση μπορεί να συνίσταται επί παραδείγματι στον χρωματισμό ενός πίνακα που ο δημιουργός τον έκανε ασπρόμαυρο, η περικοπή μπορεί να συνίσταται στον τεμαχισμό ενός πίνακα και την κυκλοφορία των τεμαχίων σε μικρούς πίνακες, στην παράλειψη ενός κεφαλαίου του μυθιστορήματός του, κλπ. Η προσβολή του δημιουργού οφειλόμενη στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό, μπορεί να συνίσταται επί παραδείγματι στην κυκλοφορία μυθιστορήματος από τον εκδοτικό οίκο όχι στην πολυτελή έκδοση που συμφωνήθηκε με τον δημιουργό αλλά σε ευτελή έκδοση, ενώ παρόμοια, ο Φράνκο Τζεφιρέλλι κέρδισε την αγωγή που άσκησε κατά της RAI, όταν ισχυρίσθηκε ότι η συχνή διακοπή της προβολής της ταινίας του από τις αλλεπάλληλες διαφημίσεις, διέκοπτε τη ροή και τη συνοχή του έργου του σε τέτοιο βαθμό, που κατέληγε στην παραμόρφωσή του. Όπως και η εξουσία αναγνώρισης της πατρότητας του έργου, έτσι και η εξουσία διατήρησης της ακεραιότητάς του, δεν παύει ούτε μετά το πέρας 70 χρόνων από τον θάνατο του δημιουργού, αλλά ασκείται πλέον από το Δημόσιο, εκπροσωπούμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού. √ Η εξουσία προσπέλασης στο έργο, δηλαδή επικοινωνίας του δημιουργού με το έργο του, κατά τρόπο που προκαλεί τη μικρότερη δυνατή ενόχληση σε αυτόν που είναι δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων επί του έργου ή σε αυτόν που είναι πλέον κύριος του έργου. Επί παραδείγματι, επίσκεψη του ζωγράφου και του φωτογραφικού συνεργείου στις κατοικίες των αγοραστών των έργων του ζωγράφου, προκειμένου να καταστεί δυνατή η φωτογράφηση των έργων και η έντυπη έκδοση λευκώματος με τα έργα του. √ Η εξουσία μετάνοιας και υπαναχώρησης από συμβάσεις μεταβίβασης ή εκμετάλλευσης του περιουσιακού δικαιώματος ή άδειες εκμετάλλευσης αυτού, που αφορούν έργα λόγου ή επιστήμης (όχι τέχνης), εφόσον κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητας του δημιουργού, εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις

11

περιστάσεις. Στις περιπτώσεις μετάνοιας και υπαναχώρησης ο δημιουργός υποχρεούται να αποζημιώσει τον αντισυμβαλλόμενό του. Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού, από το οποίο απορρέουν κυρίως οι παραπάνω εξουσίες, είναι αμεταβίβαστο. Συνεπώς, ένας δημιουργός δεν μπορεί επί παραδείγματι να εκποιήσει ή να εκμισθώσει την πατρότητα του έργου του, ή να συνάψει μια σύμβαση με την οποία θα παραιτείται από την εξουσία διατήρησης της ακεραιότητας του έργου του και θα επιτρέπει τον τεμαχισμό του κλπ. Έτσι, οι τρόποι οικονομικής και εμπορικής εκμετάλλευσης του έργου, που αναπτύσσονται αμέσως παρακάτω, αφορούν μόνον τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού και όχι τις εξουσίες που απορρέουν από το ηθικό δικαίωμά του. 1.7 Οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση του έργου Το περιουσιακό δικαίωμα και συγκεκριμένα μία ή όλες οι εξουσίες που απορρέουν από αυτό, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης, όπως επίσης μπορούν να κληρονομηθούν από τους κληρονόμους του δημιουργού. Αντίθετα, το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού μπορεί μόνον να κληρονομηθεί από τους κληρονόμους του. Το περιουσιακό δικαίωμα και οι εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα μπορούν να γίνουν αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης με τους ακόλουθους τρόπους:

• Με μεταβίβαση ολόκληρου του περιουσιακού δικαιώματος. • Με τη σύμβαση εκμετάλλευσης, στην οποία ο δημιουργός αναθέτει σε τρίτον και

αυτός αναλαμβάνει την υποχρέωση, να ασκήσει εξουσίες που απορρέουν απο το περιουσιακό δικαίωμα. Επί παραδείγματι, συνθέτης συμφωνικού έργου συνάπτει με εταιρία παραγωγής φωνογραφημάτων σύμβαση με την οποία η εταιρία αναλαμβάνει την υποχρέωση να προβεί στην εγγραφή και αναπαραγωγή του έργου και στη θέση σε κυκλοφορία των αντιτύπων. Στην περίπτωση αυτή, της σύμβασης εκμετάλλευσης, η εταιρία είναι υποχρεωμένη να ασκήσει τις συγκεκριμένες εξουσίες της αναπαραγωγής του έργου και της θέσης των αντιτύπων σε κυκλοφορία.

• Με την άδεια εκμετάλλευσης, στην οποία ο δημιουργός επιτρέπει σε τρίτον να ασκήσει εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα. Επί παραδείγματι, νεαρός καλλιτέχνης πωλεί σε βιομηχανία παραγωγής υφασμάτων επίπλων, μία μακέτα που έχει δημιουργήσει για ένα σχέδιο υφάσματος. Η βιομηχανία δεν υποχρεούται, αλλά απλά δικαιούται, εφόσον το επιθυμήσει, να προβεί κάποια στιγμή σε αναπαραγωγή του σχεδίου της μακέτας σε ύφασμα που θα παραγάγει.

Η διαφορά δηλαδή στους δύο τρόπους οικονομικής εκμετάλλευσης του περιουσιακού δικαιώματος, έγκειται στο ότι η μεν σύμβαση εκμετάλλευσης υποχρεώνει τον αντισυμβαλλόμενο να ασκήσει τις συγκεκριμένες εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος, ενώ η άδεια εκμετάλλευσης απλά του επιτρέπει να ασκήσει τις συγκεκριμένες εξουσίες του δικαιώματος αυτού. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η μεταβίβαση του υλικού υποστρώματος του έργου (δηλαδή του ίδιου του πίνακα, του βιβλίου, της κασέτας κλπ.), είτε σε πρωτότυπο, είτε σε αντίγραφο ή αντίτυπο, δεν συνιστά ούτε μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος, ούτε σύμβαση ή άδεια εκμετάλλευσης. Συνεπώς δεν παρέχει στον νέο κτήτορα εξουσίες εκμετάλλευσης του έργου. Έτσι, η αγορά του νέου προγράμματος Windows 2000, δεν

12

δίνει στον αγοραστή και την εξουσία της αντιγραφής και αναπαραγωγής του και η αγορά ενός γλυπτού του Henry Moore δεν δίνει στον αγοραστή το δικαίωμα παραγωγής αντιγράφων. Πέραν όμως από την εξουσία εκμετάλλευσης του έργου, εμφανίζεται νομοθετικό κενό όσον αφορά το δικαίωμα του αγοραστή να καταστρέψει το έργο που αγόρασε, εφόσον η κυριότητά του, ως πράγματος, του ανήκει. Και ναι μεν δεν δημιουργείται κανένα πρόβλημα στις περιπτώσεις που η αγορά αφορά μία κασέτα μουσικής που αγόρασε κάποιος από ένα δισκοπωλείο και την πετάει επειδή δεν του άρεσε το περιεχόμενό της. Δημιουργείται ωστόσο πρόβλημα σε περιπτώσεις έργων μοναδικής ενσωμάτωσης, που κυκλοφορούν δηλαδή μόνο στο πρωτότυπό τους, όπως η περίπτωση που απασχόλησε προ δύο ετών τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκοσμίως, και αφορούσε ιάπωνα δισεκατομμυριούχο, ο οποίος έχει αγοράσει σε δημοπρασία τα χρυσάνθεμα του Βαν Γκογκ και σύμφωνα με το περιεχόμενο της διαθήκης του, ο πίνακας θα καεί μαζί του την ημέρα του θανάτου του. Οι δικαιοπραξίες που αφορούν τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος, οι συμβάσεις και οι άδειες εκμετάλλευσης, αφενός είναι άκυρες εάν δεν καταρτισθούν εγγράφως αφετέρου το περιεχόμενό τους θα πρέπει να ορίζει:

• Τη διάρκεια ισχύος τους. Εάν οι συμβαλλόμενοι δεν προέβλεψαν σχετικά, ισχύει για πέντε χρόνια.

• Την τοπική ισχύ της σύμβασης. Εάν οι συμβαλλόμενοι δεν προέβλεψαν σχετικά, ισχύει για τη χώρα στην οποία καταρτίστηκαν.

• Ποιες εξουσίες μεταβιβάζονται από το περιουσιακό δικαίωμα και τα μέσα εκμετάλλευσης.

• Την αμοιβή του δημιουργού, η οποία κατά κανόνα είναι ποσοστιαία. Κατ’ εξαίρεση, είναι δυνατό η αμοιβή του δημιουργού να ορισθεί σε συγκεκριμένο ποσό και όχι σε ποσοστά, για τα έργα που δημιουργήθηκαν από μισθωτούς σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας, για τις διαφημίσεις, για τα προγράμματα Η/Υ, και για όσες άλλες περιπτώσεις ορίζει ο νόμος.

Επιπλέον, οι συμβάσεις και οι άδειες εκμετάλλευσης μπορεί να είναι: α) Aποκλειστικές, δηλαδή, να αποκλείουν από την εκμετάλλευση του έργου ακόμη και τον δημιουργό του. Επί παραδείγματι συγγραφέας συνάπτει με εκδότη σύμβαση αναπαραγωγής και θέσης σε κυκλοφορία του μυθιστορήματός του, συμφωνώντας, να μην συνάψει ο συγγραφέας ταυτόχρονα για το ίδιο έργο καμία άλλη παρόμοια σύμβαση, ούτε να το εκδώσει ταυτόχρονα και ο ίδιος ο συγγραφέας μόνος του (αναπαραγωγή και θέση σε κυκλοφορία). β)Μη αποκλειστικές, οπότε ο δημιουργός να δικαιούται να συνάψει παράλληλα και άλλη παρόμοια σύμβαση με τρίτο, επί παραδείγματι θεατρικός συγγραφέας εκχωρεί άδεια παρουσίασης του θεατρικού του έργου στο κοινό, σε τρεις θεατρικούς επιχειρηματίες ταυτόχρονα, για ένα θέατρο της Αθήνας, ένα της Θεσσαλονίκης και ένα του Ηρακλείου. Ο νόμος προβλέπει ότι σε περίπτωση που οι συμβαλλόμενοι παρέλειψαν να προβλέψουν σχετικά, η σύμβαση ή η άδεια εκμετάλλευσης θεωρείται μη αποκλειστική, δίνοντας έτσι στον δημιουργό τη δυνατότητα να προχωρήσει σε παράλληλη εκμετάλλευση του έργου του και με άλλο ενδιαφερόμενο μέρος. Οι συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης δεν μπορούν να περιλαμβάνουν ποτέ το σύνολο των μελλοντικών έργων ενός δημιουργού. Επί παραδείγματι, έμπειρος έργων τέχνης ανακαλύπτει νεαρό και άσημο ζωγράφο με πηγαίο ταλέντο. Κατά την κρίση του εμπόρου, αφενός τα έργα του άσημου, σήμερα, ζωγράφου στο μέλλον θα αποκτήσουν μεγάλη αξία, αφετέρου ο ζωγράφος είναι ένα μη αναγνωρισμένο ακόμη ταλέντο και όλα

13

τα έργα που θα δημιουργήσει στο μέλλον θα αποκτήσουν εξαιρετικά μεγάλη αξία. Ωστόσο, η σύμβαση που θα συναφθεί μεταξύ τους, μπορεί να περιλαμβάνει μόνον τα έργα που έχει ήδη δημιουργήσει ο ζωγράφος και δεν μπορεί ποτέ να περιλαμβάνει το σύνολο των έργων που θα δημιουργήσει στο μέλλον ο ζωγράφος. Επίσης, δεν μπορούν να αναφέρονται σε τρόπους εκμετάλλευσης άγνωστους κατά τον χρόνο της κατάρτισης της δικαιοπραξίας. Έτσι, στο προηγούμενο παράδειγμα του νεαρού άσημου ζωγράφου, η δικαιοπραξία μπορεί να αναφέρεται σε όλους τους τρόπους εκμετάλλευσης με τις τεχνικές που είναι σήμερα γνωστές και δεν μπορεί να αναφέρει γενικές δεσμεύσεις για μελλοντικούς άγνωστους σήμερα τρόπους εκμετάλλευσης, όπως επί παραδείγματι ρήτρες τύπου “επιτρέπεται η αναπαραγωγή του έργου με κάθε μηχανικό ή ηλεκτρονικό μέσο που είναι σήμερα γνωστό και με όσα άλλα τεχνολογικά μέσα γίνουν στο μέλλον γνωστά ή εφευρεθούν ή ανακαλυφθούν στο μέλλον”.

1.8 Νόμιμη χρήση έργων Οι περιπτώσεις νόμιμης χρήσης έργων, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς την καταβολή αμοιβής είναι οι εξής: 1) Αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή έργου που έχει νόμιμα δημοσιευτεί και δεν είναι αδημοσίευτο, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς την καταβολή αμοιβής, εφόσον προορίζεται για την ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει. Εάν η αναπαραγωγή γίνεται με τεχνικά μέσα, οφείλεται αμοιβή στον δικαιούχο (μέσω των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης), την οποία καταβάλλουν οι παραγωγοί ή οι έμποροι εισαγωγής των μέσων αναπαραγωγής. 2) Για λόγους ενημέρωσης του κοινού, επιτρέπεται η αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό για λόγους περιγραφής επικαίρων γεγονότων, των έργων που βλέπονται ή ακούγονται κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων, όπως μουσική, πολιτικοί λόγοι, διαλέξεις κλπ., με ένδειξη της πηγής και του ονόματος του δημιουργού. 3) Ειδικά για τα σχολικά βιβλία και τις ανθολογίες, επιτρέπεται η αναπαραγωγή τμημάτων έργων συγγραφέων, με ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού και του εκδότη. 4) Ειδικά για διδασκαλία ή για εξετάσεις σε εκπαιδευτικό ίδρυμα, επιτρέπεται η αναπαραγωγή δημοσιευμένων άρθρων, αποσπασμάτων, ή έργου εικαστικών τεχνών, με ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού και του εκδότη. 5) Εφόσον δεν είναι δυνατή η προμήθεια αντιτύπου από την αγορά, επιτρέπεται η αναπαραγωγή ενός αντιτύπου από μη κερδοσκοπικές βιβλιοθήκες ή αρχεία που έχουν ήδη ένα αντίτυπο του έργου στη συλλογή τους, προκειμένου να το διατηρήσουν στην κατοχή τους ή να το μεταβιβάσουν σε άλλη μη κερδοσκοπική βιβλιοθήκη ή αρχείο. 6) Ο Υπ. Πολιτισμού, μπορεί με απόφασή του να επιτρέψει την αναπαραγωγή κινηματογραφικής ταινίας με σκοπό τη διατήρησή της στο Εθνικό Κινηματογραφικό Αρχείο, όταν ο δικαιούχος της αρνείται να χορηγήσει σχετική άδεια. 7) Επιτρέπεται η αναπαραγωγή έργου προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σε δικαστική ή διοικητική διαδικασία.

14

8) Επιτρέπεται η περιστασιακή αναπαραγωγή και διάδοση από τα ΜΜΕ, εικόνων που εμπεριέχουν έργα αρχιτεκτονικής, εικαστικών τεχνών, φωτογραφίας, ή εφαρμοσμένων τεχνών, που βρίσκονται μονίμως σε δημόσιο χώρο. 9) Επιτρέπεται η δημόσια παράσταση ή εκτέλεση έργου σε σχολικές παραστάσεις και σε επίσημες τελετές, στο μέτρο που δικαιολογείται από τη φύση των τελετών. 10) Επιτρέπεται η έκθεση στο κοινό, έργων εικαστικών τεχνών, από τα μουσεία που έχουν την κυριότητα του υλικού υποστρώματος των έργων. 11) Επιτρέπεται η αναπαραγωγή έργου σε καταλόγους έργων εικαστικών τεχνών, στο μέτρο που είναι αναγκαίο για τη διευκόλυνση της πώλησης του έργου. 12) Επιτρέπεται η παράθεση σύντομων αποσπασμάτων από έργο άλλου, νομίμως δημοσιευμένου, για την κριτική του ή για την υποστήριξη της γνώμης αυτού που το δημοσιεύει, με ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού και του εκδότη. 1.9 Κυρώσεις για παράνομη εκμετάλλευση πνευματικών δικαιωμάτων 1) Ασφαλιστικά μέτρα. Σε επείγουσες περιπτώσεις, μπορεί να διαταχθεί η συντηρητική κατάσχεση των αντικειμένων που κατέχει ο παραβάτης, η απογραφή και η φωτογράφησή τους. 2) Αστικές κυρώσεις. Ο δημιουργός δικαιούται να αξιώσει από το δικαστήριο:

α) να αναγνωριστεί η πατρότητά του β) να παύσει η προσβολή των δικαιωμάτων του και να μην επαναληφθεί στο μέλλον γ) αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης. Η αποζημίωση είναι τουλάχιστον το διπλάσιο της αμοιβής που καταβάλλεται συνήθως για το είδος της εκμετάλλευσης που έγινε. δ) εναλλακτικά, το κέρδος που αποκόμισε ο παραβάτης από την παράνομη εκμετάλλευση του έργου.

3) Ποινικές κυρώσεις. Ο παραβάτης μπορεί να καταδικαστεί:

α) σε ποινή στερητική της ελευθερίας που κατά περίπτωση μπορεί να είναι από 1 έτος φυλάκιση έως 10 χρόνια κάθειρξη και

β) σε χρηματική ποινή έως 20.000.000 δρχ. γ) Σε κάθε περίπτωση μπορεί να διαταχθεί η δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης με δαπάνη του καταδικασθέντος. Οι συνέπειες της δημοσίευσης αυτής μπορεί να έχουν μόνο κοινωνικές επιπτώσεις όταν ο καταδικασθείς είναι άσημος, αλλά όταν ο παραβάτης είναι γνωστή εταιρία, η δημοσίευση της καταδικαστικής απόφασης μπορεί να της επιφέρει ανεπανόρθωτη οικονομική βλάβη ή και να καταστρέψει ολοκληρωτικά τη φήμη της, με όσες συνέπειες μπορεί να επιφέρει κάτι τέτοιο στη μελλοντική πορεία των εργασιών της επιχείρησης.

2 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 2.1 Διπλώματα ευρεσιτεχνίας 2.1.1 Εφευρέσεις Διπλώματα ευρεσιτεχνίας χορηγούνται μόνον για τις εφευρέσεις που πληρούν ορισμένες ουσιαστικές προϋποθέσεις. Εφεύρεση θεωρείται ένα επινόημα το οποίο είναι νέο, έχει

15

εφευρετική δραστηριότητα και είναι επιδεκτικό βιομηχανικής εφαρμογής. Η εφεύρεση μπορεί να αναφέρεται είτε σε προϊόν, είτε σε μέθοδο, είτε σε βιομηχανική εφαρμογή, είτε σε συνδυασμό αυτών. Το νέο Νέα θεωρείται μια εφεύρεση η οποία δεν ανήκει στη στάθμη της τεχνικής, δηλαδή σε αυτά που είναι ήδη γνωστά οπουδήποτε στον κόσμο, από γραπτή ή προφορική περιγραφή ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Επί παραδείγματι δεν είναι νέα μια εφεύρεση για την οποία έχει ήδη απονεμηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, ή για την οποία έχει ήδη κατατεθεί αίτηση απονομής διπλώματος ευρεσιτεχνίας σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Για τον ίδιο λόγο δεν είναι νέα μια εφεύρεση, το περιεχόμενο της οποίας δημοσιοποιήθηκε με οποιοδήποτε τρόπο πριν κατατεθεί γι’ αυτήν σχετική αίτηση απονομής διπλώματος, όπως επί παραδείγματι η εφεύρεση η οποία αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης (που δόθηκε είτε από τον εφευρέτη είτε από οποιονδήποτε τρίτον), ή η οποία παρουσιάστηκε στο κοινό, ή κυκλοφόρησε στο εμπόριο, ή αποκαλύφθηκε σε ένα δημοσιογραφικό άρθρο μιας οποιασδήποτε εφημερίδας σε κάποια χώρα του κόσμου, ή ήταν το αντικείμενο διδακτορικής διατριβής η οποία κυκλοφόρησε και δημοσιοποιήθηκε, κλπ. Η εφευρετική δραστηριότητα Μια εφεύρεση θεωρείται ότι εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα, εάν κατά την κρίση του ειδικού του συγκεκριμένου πεδίου στο οποίο ανήκει, το περιεχόμενό της δεν προκύπτει με προφανή τρόπο από την ήδη υπάρχουσα στάθμη της τεχνικής. Δηλαδή, για να θεωρηθεί ένα επινόημα εφεύρεση και να του απονεμηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εκτός του ότι θα πρέπει να είναι νέο, θα πρέπει επιπλέον το περιεχόμενό του να επιλύει ένα τεχνικό πρόβλημα, με τρόπο τέτοιο που να εμπεριέχει ένα εφευρετικό βήμα, δηλαδή μία εξέλιξη πέραν εκείνων που είναι ήδη γνωστά στον ειδικό. Αυτή η εξέλιξη θα πρέπει να μην είναι προφανής στον ειδικό και να μην προκύπτει αβίαστα από την ήδη υπάρχουσα στάθμη τεχνικής. Έτσι, επί παραδείγματι, δεν είναι εφεύρεση μία ρόδα ποδηλάτου η οποία απλά έχει περισσότερες ακτίνες από ότι έχουν συνήθως οι ρόδες ποδηλάτου, εφόσον η πρόσθεση των επιπλέον ακτινών, αφενός δεν επιλύει κανένα υπάρχον τεχνικό πρόβλημα και αφετέρου είναι μία επινόηση η οποία θα μπορούσε να γίνει με ευκολία από οποιονδήποτε τεχνικό. Συνεπώς ένα τέτοιο επινόημα, ακόμη και αν είναι νέο γιατί δεν έχει δημιουργηθεί ποτέ πριν κατά το παρελθόν ρόδα ποδηλάτου με τόσες πολλές ακτίνες, ωστόσο δεν είναι εφεύρεση διότι δεν εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα. Αντιθέτως, είναι εφεύρεση διότι εμπεριέχει εφευρετική δραστηριότητα, το σπαστό καλαμάκι διότι η πρόσθεση της “φισούνας” σε ένα τμήμα του στελέχους του, του προσέδωσε ευλυγισία και κατέστησε δυνατή την κατανάλωση του υγρού σε όποια γωνία κι αν βρίσκεται ο χρήστης σε σχέση με το υγρό. Η προσθήκη αυτή, η οποία επέλυσε το παραπάνω τεχνικό πρόβλημα, ήταν μία δημιουργική επινόηση μη προφανής στον ειδικό και για τον λόγο αυτόν, στο σπαστό καλαμάκι απονεμήθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Η βιομηχανική εφαρμογή Μια εφεύρεση θεωρείται επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής, εάν το αντικείμενό της μπορεί να παραχθεί ή να χρησιμοποιηθεί σε οποιονδήποτε τομέα παραγωγικής δραστηριότητας, επί παραδείγματι προϊόν εκχύμωσης φρούτων, ή μέθοδος παραγωγής φυσικού χυμού φρούτων. Ωστόσο, κατά τον νόμο δεν θεωρούνται εφευρέσεις που επιδέχονται βιομηχανική εφαρμογή και συνεπώς δεν μπορούν να λάβουν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας: α) Οι μέθοδοι χειρουργικής και θεραπευτικής αγωγής για το σώμα ανθρώπου ή ζώου. β) Οι διαγνωστικές μέθοδοι που εφαρμόζονται στο σώμα ανθρώπου ή ζώου.

16

Όμως και σε αυτές τις δύο περιπτώσεις, θεωρούνται ως εφευρέσεις που επιδέχονται βιομηχανική εφαρμογή και συνεπώς που μπορούν να λάβουν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, τα προϊόντα ή οι ουσίες ή οι συνθέσεις που χρησιμοποιούνται κατά την εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων. Έτσι, επί παραδείγματι, δεν θεωρείται εφεύρεση επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής η διαγνωστική μέθοδος της αξονικής ή της μαγνητικής τομογραφίας, θεωρείται όμως εφεύρεση επιδεκτική βιομηχανικής εφαρμογής για την οποία χορηγείται δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, η συσκευή η οποία χρησιμοποιείται για την εφαρμογή αυτής της διαγνωστικής μεθόδου, δηλαδή ο αξονικός ή ο μαγνητικός τομογράφος, ή οι φαρμακευτικές συνθέσεις που χρησιμοποιούνται για τη θεραπευτική αγωγής σε έναν ασθενή. 2.1.2 Μη εφευρέσεις Δεν θεωρείται εφεύρεση: α) Οι ανακαλύψεις, οι επιστημονικές θεωρίες και οι μαθηματικές μέθοδοι. Ανακάλυψη είναι η γνωστοποίηση κάποιου υλικού ή κάποιας μεθόδου που υπήρχαν στη φύση και κάποια στιγμή έγιναν γνωστά. Η ανακάλυψη δεν είναι εφεύρεση διότι δεν προϋποθέτει καμία δημιουργική συμβολή εκ μέρους του ανθρώπου. Ωστόσο, η αξιοποίηση και η χρήση της ανακάλυψης σε ένα προϊόν ή μία μέθοδο ή μια βιομηχανική εφαρμογή, μπορεί να συνιστά εφεύρεση. Επί παραδείγματι, η ανακάλυψη του ηλεκτρικού ρεύματος δεν συνιστούσε εφεύρεση, όμως η χρήση του ρεύματος με τη διοχέτευσή του μέσω του ηλεκτρικού λαμπτήρα που κατασκεύασε ο Έντισον, ήταν εφεύρεση. β) Οι αισθητικές δημιουργίες, οι οποίες, εφόσον είναι πρωτότυπες, προστατεύονται ως πνευματικά έργα.

γ) Τα σχέδια, οι κανόνες και οι μέθοδοι για την άσκηση πνευματικών δραστηριοτήτων, για παιχνίδια και για την άσκηση οικονομικών δραστηριοτήτων καθώς και τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ωστόσο, σύμφωνα με την πρόσφατη τροποποίηση της Σύμβασης για τα Ευρωπαϊκά Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας, τώρα πλέον τα προγράμματα Η/Υ (εκτός από την προστασία που ούτως ή άλλως έχουν ως πνευματικά δημιουργήματα, βλ. παραπάνω) μπορούν να προστατευθούν και ως τμήμα μιας εφεύρεσης και ιδίως ως μέθοδος. δ) Η παρουσίαση πληροφοριών.

Οι περιπτώσεις στις οποίες δεν χορηγείται δίπλωμα ευρεσιτεχνίας είναι: α) Στις εφευρέσεις που αντίκεινται στη δημόσια τάξη ή στα χρηστά ήθη.

β) Στις περιπτώσεις που πρόκειται για ποικιλίες φυτών ή ζώων ή βιολογικών μεθόδων παραγωγής τους. Χορηγείται ωστόσο δίπλωμα για μικροβιολογικές μεθόδους και προϊόντα που παράγονται με αυτές τις μεθόδους.

2.1.3 Δικαίωμα απόκτησης διπλώματος ευρεσιτεχνίας Αυτοί που δικαιούνται να αποκτήσουν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας είναι: Ο ανεξάρτητος εφευρέτης. Ο ίδιος ο εφευρέτης είναι πάντοτε φυσικό πρόσωπο. Ένα νομικό πρόσωπο μπορεί να είναι ο δικαιούχος της εφεύρεσης, αλλά δεν μπορεί να είναι ποτέ ο ίδιος ο εφευρέτης. Ο εφευρέτης μπορεί να είναι περισσότερα από ένα πρόσωπα, οπότε το δικαίωμα ανήκει σε όλους εξ αδιαιρέτου, και ο κάθε ένας έχει δικαίωμα να μεταβιβάζει τη μερίδα του ελεύθερα από τους υπόλοιπους.

17

Ο εργαζόμενος εφευρέτης. Όταν ο εφευρέτης είναι εργαζόμενος, η εφεύρεση καταρχήν του ανήκει. Υπάρχουν ωστόσο δύο ειδικότερες περιπτώσεις: α) Οι υπηρεσιακές εφευρέσεις, δηλαδή οι περιπτώσεις που η πραγματοποίηση της εφεύρεσης υπήρξε το αντικείμενο σύμβασης μεταξύ εργαζομένου και εργοδότη. Στις περιπτώσεις αυτές, η εφεύρεση ανήκει εξ ολοκλήρου στον εργοδότη, ωστόσο, το όνομα του φυσικού προσώπου εφευρέτη, αναφέρεται πάντοτε στο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Εάν η εφεύρεση είναι ιδιαίτερα επωφελής για τον εργοδότη, ο εργαζόμενος δικαιούται πρόσθετη εύλογη αμοιβή. Επί παραδείγματι, αυτοκινητοβιομηχανία προσλαμβάνει χημικούς, προκειμένου να δημιουργήσουν για λογαριασμό της μια νέα καινοτόμο ανοξείδωτη βαφή αυτοκινήτου. Στην περίπτωση αυτή, η πραγματοποίηση της εφεύρεσης αποτελεί αυτό καθαυτό το αντικείμενο της σύμβασης και η εφεύρεση, εφόσον πραγματοποιηθεί, θα ανήκει εξ ολοκλήρου στον εργοδότη.

β) Οι εξαρτημένες εφευρέσεις, δηλαδή οι περιπτώσεις στις οποίες πραγματοποιήθηκε μια εφεύρεση από έναν εργαζόμενο, με τη χρήση των υλικών και των μέσων της επιχείρησης στην οποία εργάζεται. Στις εξαρτημένες εφευρέσεις, η εφεύρεση ανήκει κατά 40% στον εργοδότη και κατά 60% στον ή στους εφευρέτες. Επί παραδείγματι, χημικοί που εργάζονται στο τμήμα βαφών αυτοκινητοβιομηχανίας, και οι οποίοι χρησιμοποιούν τα εργαστήρια και τις εγκαταστάσεις της, τυχαίνει κατά τη διάρκεια της καθημερινής εργασίας τους, να εφεύρουν μία ανοξείδωτη βαφή. Στην περίπτωση αυτή η εφεύρεση ανήκει κατά 60% στους χημικούς που την πραγματοποίησαν, στη δε αυτοκινητοβιομηχανία, με τα μέσα και τα εργαστήρια της οποίας πραγματοποιήθηκε η εφεύρεση, ανήκει το 40%. Στις εξαρτημένες εφευρέσεις, ο εργοδότης έχει προτεραιότητα εκμετάλλευσης της εφεύρεσης, εφόσον απευθύνει σχετική δήλωση στον εφευρέτη εντός διαστήματος 4 μηνών. Στην αντίθετη περίπτωση, η εφεύρεση ανήκει εξ ολοκλήρου στον εφευρέτη. Επίσης η εφεύρεση ανήκει εξ ολοκλήρου στον εφευρέτη, εάν δεν έχει καμία σχέση με τη χρήση υλικών, μέσων ή πληροφοριών της επιχείρησης που εργάζεται ο εργαζόμενος.

2.1.4 Χωρική έκταση προστασίας της εφεύρεσης και είδη των διπλωμάτων Όσο αφορά τη χωρική έκταση προστασίας της εφεύρεσης, αυτή ρυθμίζεται από την Αρχή της εδαφικότητας. Σύμφωνα με την Αρχή αυτή, μία εφεύρεση προστατεύεται μόνον στο έδαφος του κράτους, τα αρμόδια όργανα του οποίου εξέδωσαν το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Η εφαρμογή της Αρχής αυτής στην πράξη, σημαίνει ότι μία εφεύρεση για την οποία κατατέθηκε σχετική αίτηση απονομής μόνον ελληνικού διπλώματος και για την οποία δόθηκε ελληνικό δίπλωμα, προστατεύεται μόνον στην Ελλάδα και σε καμία άλλη χώρα. Για να προστατευτεί μια εφεύρεση και σε μία άλλη χώρα, θα πρέπει ο εφευρέτης να έχει φροντίσει να καταθέσει σχετική αίτηση για την ίδια εφεύρεση, στο αρμόδιο εθνικό γραφείο κάθε άλλης χώρας στην οποία επιθυμεί να προστατευθεί η εφεύρεσή του. Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δίνει στον δικαιούχο του, το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης της εφεύρεσης για 20 χρόνια από τη στιγμή κατάθεσης της αίτησής του. Αυτό σημαίνει ότι το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δημιουργεί για τον δικαιούχο του μια μονοπωλιακή αγορά, διάρκειας 20 ετών, απαλλάσσοντάς τον από οποιονδήποτε ανταγωνισμό τρίτου. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η προστασία της εφεύρεσης και συνεπώς και το μονοπώλιο του δικαιούχου, περιορίζεται μόνον στην εδαφική επικράτεια του κράτους εκείνου ή των κρατών εκείνων, τα οποία εξέδωσαν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη συγκεκριμένη εφεύρεση. Αυτό σημαίνει ότι, χωρίς την άδεια του δικαιούχου και παρά την αντίθετη θέλησή του, οποιοσδήποτε τρίτος μπορεί να αντιγράψει και να εκμεταλλευτεί την εφεύρεση, σε μία χώρα στην οποία ο δικαιούχος της εφεύρεσης δεν κατέθεσε έγκαιρα αίτηση απονομής διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Επί παραδείγματι, για μία καινοτόμο συσκευή κινητής τηλεφωνίας, ζητείται να απονεμηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, μόνον στην Ελλάδα και στην Ιταλία. Η εφεύρεση αυτή δεν προστατεύεται στις Η.Π.Α.

18

και συνεπώς, οποιοσδήποτε το επιθυμήσει, μπορεί να την αντιγράψει και να παραγάγει και να εμπορευθεί παρόμοιες συσκευές, τόσο στις Η.Π.Α. όσο και σε όποιες άλλες χώρες το επιθυμήσει, εκτός της Ελλάδας και της Ιταλίας, για τις οποίες έχουν χορηγηθεί διπλώματα. Ο δικαιούχος του ελληνικού και του ιταλικού διπλώματος, δεν δικαιούται να στραφεί κατά του αντιγραφέα, εφόσον ο τελευταίος εμπορεύεται τα αντίγραφα της εφεύρεσης εκτός της προστατευόμενης χωρικής περιοχής, δηλαδή της Ελλάδας και της Ιταλίας. Μπορεί ωστόσο να στραφεί εναντίον του αντιγραφέα εάν αυτός προσπαθήσει να παραγάγει αντίγραφα στην Ελλάδα ή στην Ιταλία και να σταματήσει την παραγωγή και εμπορία των αντιγράφων, ή εάν ο αντιγραφέας προσπαθήσει να εισαγάγει τις συσκευές /αντίγραφα στην επικράτεια αυτών των δύο χωρών, ο δικαιούχος του διπλώματος μπορεί να στραφεί εναντίον του και να σταματήσει την εισαγωγή και την εμπορία τους. Βεβαίως, ο δικαιούχος του ελληνικού διπλώματος μπορεί επίσης να εμπορεύεται τη συσκευή του και σε όσες άλλες χώρες του κόσμου το επιθυμήσει, έστω κι αν δεν έχει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας γι’ αυτές, ταυτόχρονα με όσους τυχόν αντιγραφείς υπάρχουν. Δηλαδή για τις χώρες για τις οποίες δεν ζητήθηκε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ο δικαιούχος της εφεύρεσης δεν έχει μονοπώλιο. Για τον λόγο αυτόν, ο εφευρέτης ή ο δικαιούχος που θέλει να υποβάλει αίτηση απονομής διπλώματος ευρεσιτεχνίας και εφόσον δεν τον ενδιαφέρει να αποκτήσει προστασία μόνον στην Ελλάδα, θα πρέπει να κάνει μια έρευνα αγοράς η οποία θα αφορά το συγκεκριμένο προϊόν το οποίο αποτελεί το αντικείμενο της εφεύρεσής του και η οποία θα του καταδείξει τα κράτη εκείνα στα οποία υπάρχει εμπορικό όφελος για να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του. Επί παραδείγματι, μία εφεύρεση που αφορά το ουίσκι, θα ήταν σκόπιμο να κατοχυρωθεί κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και όχι στη Γαλλία, ενώ ισχύει ακριβώς το αντίθετο για μία εφεύρεση που αφορά το κρασί. Ακολούθως, και αφού σκιαγραφηθεί η έκταση της χωρικής προστασίας που θέλει να προσδώσει ο δικαιούχος στην εφεύρεσή του, θα επιλέξει το είδος του διπλώματος το οποίο θα διεκδικήσει, όπως εκτίθεται στην αμέσως ακόλουθη ενότητα. Διακρίνονται τα εξής είδη Διπλωμάτων: -Εθνικό δίπλωμα μέσω του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ), δηλαδή δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για εφεύρεση που θα προστατεύεται μόνον στην ελληνική επικράτεια. -Ευρωπαϊκό δίπλωμα από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ευρεσιτεχνιών, δηλαδή δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για εφεύρεση που θα προστατεύεται σε ένα ή περισσότερα από τα ευρωπαϊκά κράτη που έχουν κυρώσει την European Patent Convention (EPC) (1973 Munich). Το ευρωπαϊκό δίπλωμα δεν πρέπει να συγχέεται με το δίπλωμα που θα απονέμεται για όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ακόμη δεν έχει θεσπιστεί από τα Κράτη Μέλη. -Διεθνές δίπλωμα μέσω του Ευρωπαϊκού Γραφείου Ευρεσιτεχνιών, δηλαδή δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για εφεύρεση που θα προστατεύεται σε ένα ή περισσότερα κράτη, ευρωπαϊκά ή μη, τα οποία έχουν κυρώσει την Patent Cooperation Treaty (PCT) (1970 Washington). -Εθνικό δίπλωμα κατευθείαν από όποιο κράτος επιθυμεί, εφόσον το κράτος αυτό έχει κυρώσει την Paris Convention for the Protection of Industrial Property (PIP) (1883 Paris). Σύμφωνα με την Αρχή της Διεθνούς Προτεραιότητας, ο καταθέτης μιας αίτησης σε μία χώρα του εξωτερικού, έχει δικαίωμα προτεραιότητας για την εφεύρεσή του και στην Ελλάδα, εφόσον μέσα σε 12 μήνες από την αρχική κατάθεση, καταθέσει αίτηση για την

19

ίδια εφεύρεση στην Ελλάδα. Η εφαρμογή της Αρχής αυτής στην πράξη, εμφανίζεται ως εξής: Ο καταθέτης μιας αίτησης για την απονομή διπλώματος, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια χρονοβόρα και αρκετά δαπανηρή διαδικασία. Για τον λόγο αυτόν, σπεύδει και καταθέτει αίτηση για δίπλωμα καταρχήν μόνον στη χώρα του και κατόπιν προσπαθεί να διερευνήσει εάν η εφεύρεσή του θα βρει εμπορικό ενδιαφέρον και ανταπόκριση, προκειμένου να τολμήσει να επωμιστεί τα έξοδα που απαιτούνται και να προχωρήσει στην κατοχύρωσή της και σε άλλες χώρες. Εφόσον αποφασίσει ότι πράγματι επιθυμεί να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του και σε άλλες χώρες, πλην της αρχικής, η κατάθεση της δεύτερης αυτής αίτησής του θα πρέπει να γίνει εντός 12 μηνών από την πρώτη αρχική κατάθεση που έκανε. Εφόσον τηρήσει αυτήν την προθεσμία των 12 μηνών, η δεύτερη αίτηση που θα κάνει θα πάρει την ημερομηνία που πήρε η πρώτη αίτησή του. Και δεδομένου ότι τεκμαίρεται ως εφευρέτης αυτός που κατέθεσε πρώτος αίτηση κατοχύρωσης για μία εφεύρεση, οποιαδήποτε αίτηση κατατεθεί σε αυτό το δωδεκάμηνο για την ίδια εφεύρεση, δεν αφορά πλέον μια νέα εφεύρεση και συνεπώς δεν θα γίνει δεκτή. Επί παραδείγματι, αμερικανός εφευρέτης συστήματος εξοικονόμησης νερού, καταθέτει την 1η/1/2000 αίτηση απονομής διπλώματος για την εφεύρεσή του στις Η.Π.Α. Έντεκα μήνες αργότερα, καταφέρνει και βρίσκει μία αμερικανική εταιρία η οποία ενδιαφέρεται να εκμεταλλευτεί εμπορικά την εφεύρεσή του και η οποία αναλαμβάνει να επιβαρυνθεί με όλα τα έξοδα και τέλη που απαιτούνται, προκειμένου να κατατεθεί αίτηση για την ίδια ακριβώς εφεύρεση, στον Καναδά, στην Ελλάδα, στην Αυστραλία, στην Ιαπωνία και στο Ισραήλ. Εάν η εταιρία καταθέσει αιτήσεις απονομής διπλώματος σε αυτά τα κράτη, μέχρι τις 31/12/2000, παίρνει και για αυτά τα κράτη, αναδρομικά, ημερομηνία κατάθεσης 1η/1/2000. Συνεπώς, εάν κάποιος Έλληνας εντωμεταξύ αντιγράψει την εφεύρεση και σπεύσει να την καταθέσει στην Ελλάδα στο ενδιάμεσο διάστημα, π.χ. στις 30/6/2000, έξι μήνες μετά, στις 31/12/2000 που θα κατατεθεί η αίτηση του αμερικανού εφευρέτη και η οποία θα πάρει αναδρομικά ημερομηνία κατάθεσης 1η/1/2000, η αίτησή του Έλληνα δεν θα γίνει δεκτή διότι η εφεύρεσή του δεν θα είναι «νέα». Για να ισχύσει η Αρχή της διεθνούς προτεραιότητας, θα πρέπει επιπλέον να ισχύει μεταξύ των κρατών και ο όρος της αμοιβαιότητας, δηλαδή οι υπήκοοι του ενός Κράτους Μέλους να έχουν την ίδια μεταχείριση με τους υπηκόους του άλλου Κράτους Μέλους, δηλαδή, στο παραπάνω παράδειγμα, ο αμερικανός εφευρέτης θα πρέπει να προστατεύεται στην Ελλάδα όπως ένας έλληνας εφευρέτης και ταυτόχρονα ένας έλληνας εφευρέτης να προστατεύεται στις Η.Π.Α. όπως ένας αμερικανός εφευρέτης. 2.1.5 Διαδικασία απονομής διπλώματος ευρεσιτεχνίας Η διαδικασία η οποία ακολουθείται για την απονομή του διπλώματος, είναι, πολύ συνοπτικά, η ακόλουθη:

(1) Ο καταθέτης συμπληρώνει τα ειδικά έγγραφα της έντυπης αίτησης του ΟΒΙ. Αντίστοιχα έντυπα διαθέτει το Ευρωπαϊκό Γραφείο για αιτήσεις ευρωπαϊκού ή διεθνούς διπλώματος.

(2) Μαζί με την έντυπη αίτηση, υποβάλει και όλα τα απαιτούμενα έγγραφα που αφορούν την εφεύρεσή του. Συγκεκριμένα, υποβάλει την περιγραφή της εφεύρεσής του με την οποία αποκαλύπτει το περιεχόμενό της, τις αξιώσεις του με τις οποίες περιχαρακώνει και προσδιορίζει επακριβώς τα σημεία της εφεύρεσής του τα οποία θέλει να κατοχυρώσει, την περίληψη στην οποία κάνει μια σύντομη και συνοπτική περιγραφή της εφεύρεσής του και τα σχέδια στα οποία απεικονίζεται η εφεύρεση.

20

(3) Ο φάκελός του εξετάζεται από έναν πρώτο εξεταστή, ο οποίος συντάσσει την Έκθεση Έρευνας (Search Report).

(4) Ακολούθως, ο φάκελος εξετάζεται από έναν δεύτερο εξεταστή ο οποίος συντάσσει την Τελική Έκθεση Έρευνας, βάσει της οποίας αποφασίζεται εάν θα χορηγηθεί ή όχι το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Η διαδικασία που περιγράφεται συνοπτικά στο σημείο αυτό, στην πράξη είναι εξαιρετικά χρονοβόρα και δαιδαλώδης. Η επικοινωνία του αρμόδιου γραφείου με τον καταθέτη ή τον πληρεξούσιο δικηγόρο του είναι εξαιρετικά συχνή. Μεταξύ των πράξεων που περιγράφονται εδώ και οι οποίες είναι οι κυριότερες, μπορούν να παρεμβληθούν πολλές διαδικαστικές παρεγκλήσεις. Οι προθεσμίες οι οποίες μεσολαβούν συνεχώς μεταξύ όλων αυτών των διαδικαστικών πράξεων και παρεγκλήσεων είναι εξαιρετικά σύντομες. Η συνολική διαδικασία απονομής ή μη απονομής του διπλώματος, στην πράξη διαρκεί από 18 μήνες έως και 7 χρόνια. Τέλος, επειδή ο τρόπος που θα πρέπει να συνταχθούν η περιγραφή, οι αξιώσεις και η περίληψη του καταθέτη, δεν είναι αόριστος, αλλά έχει συγκεκριμένη προδιαγεγραμμένη δομή σύνταξης, η οποία θα πρέπει να τηρηθεί από τον καταθέτη, όλα αυτά τα έγγραφα θα πρέπει να συντάσσονται από τον καταθέτη σε στενή συνεργασία με εξειδικευμένο δικηγόρο. To δίπλωμα ευρεσιτεχνίας προσφέρει στον κάτοχό του το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται παραγωγικά την εφεύρεσή του, κατ’ αποκλειστικότητα για 20 χρόνια από την επομένη της ημερομηνίας της αρχικής κατάθεσης και ιδίως: • Το δικαίωμα να παράγει, να προσφέρει και να διαθέτει στην αγορά, ή να κατέχει

και να χρησιμοποιεί για τον ίδιο σκοπό, τα προϊόντα που προστατεύονται από το δίπλωμά του.

• Το δικαίωμα να εφαρμόζει να προσφέρει ή να διαθέτει στην αγορά τη μέθοδο που προστατεύεται από το δίπλωμά του.

• Το δικαίωμα να παράγει, να προσφέρει και να διαθέτει στην αγορά, ή να κατέχει και να χρησιμοποιεί για τον ίδιο σκοπό, το προϊόν που έχει παραχθεί με την προστατευόμενη μέθοδό του.

• Το δικαίωμα να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να εκμεταλλεύεται παραγωγικά την εφεύρεσή του, ή να εισάγει χωρίς τη συναίνεσή του τα προϊόντα που προστατεύονται από το δίπλωμά του.

2.1.6 Τρόποι οικονομικής και εμπορικής εκμετάλλευσης της εφεύρεσης Ο δικαιούχος της εφεύρεσης μπορεί να εκμεταλλευτεί την εφεύρεσή του με τους ακόλουθους τρόπους:

(1) Όσο αναμένει να του απονεμηθεί το δίπλωμα, μπορεί να μεταβιβάσει συμβατικά το δικαίωμά του για τη χορήγηση διπλώματος. Στην περίπτωση αυτήν, ο δικαιούχος αποξενώνεται από τα δικαιώματά του επί του διπλώματος που αναμένει να του χορηγηθεί. Το όνομα του εφευρέτη ωστόσο, δεν αλλάζει και θα αναφέρεται στο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που θα απονεμηθεί στον νέο δικαιούχο.

(2) Μετά τη χορήγηση του διπλώματος, μπορεί να μεταβιβάσει συμβατικά το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που του απονεμήθηκε. Και σε αυτήν την περίπτωση, ο δικαιούχος αποξενώνεται από τα δικαιώματά του επί του διπλώματος και το όνομα του εφευρέτη εξακολουθεί να μην αλλάζει. Οι περιπτώσεις αυτών των συμβάσεων, επειδή ακριβώς ο νέος δικαιούχος αποκτά ένα δίπλωμα που έχει ήδη απονεμηθεί, κατ’ αποκλειστικότητα

21

και με όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτό, είναι οι συμβάσεις με το υψηλότερο συγκριτικά τίμημα. Αντιθέτως, οι συμβάσεις μεταβίβασης του δικαιώματος για την απονομή του διπλώματος, που αναφέρθηκαν αμέσως παραπάνω υπό i, αν και είναι επίσης αποκλειστικές, ωστόσο έχουν χαμηλότερο τίμημα, διότι αυτός που το αποκτά, αναλαμβάνει και τον κίνδυνο να μην του χορηγηθεί τελικά το δίπλωμα, τα δικαιώματα προσδοκίας του οποίου αγόρασε. (3) Επίσης μετά τη χορήγηση του διπλώματος, μπορεί να εκχωρεί συμβατικά, άδεια εκμετάλλευσης του διπλώματός του, σε τρίτους. Στις περιπτώσεις αυτές, ο δικαιούχος του διπλώματος δεν αποξενώνεται από αυτό, απλώς επιτρέπει σε κάποιον τρίτο να εκμεταλλεύεται το αντικείμενο του διπλώματός του. Οι άδειες αυτές μπορεί να είναι αποκλειστικές ή μη. Όλοι οι παραπάνω τρόποι εκμετάλλευσης του διπλώματος, μόλις συντελεσθούν, πρέπει να καταχωρηθούν στο Μητρώο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας που τηρεί ο ΟΒΙ και δημοσιεύεται στο ειδικό Δελτίο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Τόσο το δικαίωμα για τη χορήγηση διπλώματος, όσο και το δίπλωμα που απονεμήθηκε κληρονομούνται.

(4) Τέλος, ο δικαιούχος διπλώματος, πριν του απονεμηθεί το δίπλωμα, δικαιούται να συνάπτει συμβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας /τεχνογνωσίας που να αφορούν το αντικείμενο για το οποίο έχει καταθέσει αίτηση απονομής διπλώματος (βλ. παρακάτω). Τα ένδικα μέσα προστασίας που έχει ο κάτοχος διπλώματος ευρεσιτεχνίας είναι τα εξής: Ασφαλιστικά μέτρα Ως ασφαλιστικά μέτρα σε επείγουσες περιπτώσεις, μπορεί να διαταχθεί η συντηρητική κατάσχεση των αντικειμένων που κατέχει ο παραβάτης, η αυτοψία, η πραγματογνωμοσύνη, η απογραφή ή η φωτογράφησή τους, ή όποιο άλλο μέσο το δικαστήριο κρίνει πρόσφορο. Αστικές κυρώσεις Ο κάτοχος του διπλώματος, ο καταθέτης που αναμένει να του απονεμηθεί δίπλωμα και ο δικαιούχος αποκλειστικής άδειας εκμετάλλευσης της εφεύρεσης, δικαιούνται να στραφούν κατά οποιουδήποτε προσβάλει ή απειλεί να προσβάλει το δίπλωμα ή το αντικείμενό της, και να αξιώσουν από το δικαστήριο: α) να παύσει η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον β) εφόσον η προσβολή ήταν υπαίτια, μπορούν να αξιώσουν αποκατάσταση της ζημίας που υπέστησαν, ή την ωφέλεια που αποκόμισε ο παραβάτης από την αθέμιτη εκμετάλλευση της ευρεσιτεχνίας, ή την πληρωμή ενός ποσού ανάλογου με το τίμημα που θα είχε η νόμιμη άδεια εκμετάλλευσης της ευρεσιτεχνίας γ) σε περίπτωση καταδίκης του εναγομένου, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την καταστροφή των αντικειμένων που κατασκευάστηκαν παράνομα, ή την απόδοσή τους στον ενάγοντα για ολική ή μερική αποζημίωσή του. 2.2 Πιστοποιητικό υποδείγματος χρησιμότητας Το Πιστοποιητικό Υποδείγματος Χρησιμότητας (στο εξής ΠΥΧ), έχει επικρατήσει να θεωρείται ένα είδος διπλώματος ευρεσιτεχνίας για "μικρές" εφευρέσεις. Για τον λόγο αυτόν, όποιος ζητά να του απονεμηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, μπορεί να ζητήσει, μέχρι τη χορήγηση του διπλώματός του, να μετατραπεί η αίτησή του σε αίτηση για χορήγηση ΠΥΧ. Στην πράξη κάτι τέτοιο συμβαίνει, όταν ο καταθέτης αίτησης για την απονομή διπλώματος ευρεσιτεχνίας, έχει αμφιβολίες εάν θα καταφέρει να του απονεμηθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και για τον λόγο αυτόν, ζητά τη μετατροπή της αίτησής του σε αίτηση

22

ΠΥΧ, προκειμένου να καταφέρει να αποκτήσει έστω τα δικαιώματα που απορρέουν από την απονομή ενός ΠΥΧ. Το ΠΥΧ, χορηγείται, μετά από αίτηση του ενδιαφερομένου, για κάθε τρισδιάστατο αντικείμενο με καθορισμένο σχήμα και μορφή, το οποίο είναι νέο, βιομηχανικά εφαρμόσιμο και με δυνατότητα να δώσει λύση σε τεχνικό πρόβλημα, όπως εργαλείο, όργανο, συσκευή, σκεύος, εξάρτημά τους κλπ. Δεν χορηγείται ΠΥΧ για μέθοδο ή για βιομηχανική εφαρμογή. Η διάρκεια του ΠΥΧ είναι 7 χρόνια από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης. Στα ΠΥΧ εφαρμόζονται αναλογικά όσα ισχύουν για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Συνεπώς, τόσο τα δικαιώματα που αποκτά ο δικαιούχος του ΠΥΧ, όσο και οι τρόποι εμπορικής εκμετάλλευσής του και τα ένδικα μέσα προστασίας του, είναι τα ίδια με αυτά που ισχύουν για τον δικαιούχο ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας (βλ. παραπάνω). 2.3 Συμβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας Στις συμβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας, ο δότης τεχνολογίας παρέχει στον δέκτη την τεχνολογία του που αποτελεί το αντικείμενο της σύμβασης και ο δέκτης καταβάλλει το συμφωνημένο τίμημα. Τέτοιες συμβάσεις είναι ιδίως:

• Οι άδειες εκμετάλλευσης και οι μεταβιβάσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και ΠΥΧ.

• Η παροχή τεχνικών κατασκευαστικών οδηγιών, σχεδίων ή υπηρεσιών. • Η παροχή υπηρεσιών οργάνωσης, διοίκησης, παρακολούθησης, ελέγχου και

εξειδικευμένων συμβουλευτικών υπηρεσιών. • Η ανακοίνωση βιομηχανικών απορρήτων, με σχέδια, διαγράμματα, οδηγίες,

συνθήκες, διαδικασίες κλπ. και με τρόπους παραγωγής προϊόντων που αναφέρονται στην παραγωγική εκμετάλλευση. Τα βιομηχανικά απόρρητα μπορούν να είναι τεχνικές πληροφορίες ή στοιχεία που αφορούν μεθόδους, εμπειρίες, δεξιοτεχνίες με πρακτική εφαρμογή κυρίως στην παραγωγή αγαθών και στην παροχή υπηρεσιών εφόσον δεν έχουν γίνει ευρύτερα γνωστά κλπ.

• Η από κοινού έρευνα ή ανάπτυξη νέας τεχνολογίας, επιδεικτικών ή πειραματικών προγραμμάτων ή έργων.

• Η παροχή τεχνικής βοήθειας με τη μορφή ενημέρωσης, καθοδήγησης και κατάρτισης προσωπικού.

Όλες οι συβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας καταχωρούνται στο ειδικό Μητρώο που τηρείται στον ΟΒΙ, μαζί με το απαιτούμενο παράβολο. Αγωγή ή αίτηση σε δικαστήριο που αφορά οποιαδήποτε διαφορά μεταξύ των συμβαλλομένων μερών και η οποία απορρέει από τη σύμβαση μεταφοράς τεχνολογίας, δεν συζητείται στο δικαστήριο, χωρίς βεβαίωση του ΟΒΙ ότι έχει καταχωρηθεί στο Μητρώο του, αντίγραφο της συγκεκριμένης συμφωνίας. 2.4 Βιομηχανικά σχέδια και υποδείγματα Το βιομηχανικό σχέδιο και υπόδειγμα, είναι τα εξωτερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εικόνας ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, όπως, ενδεικτικά, η γραμμή, το περίγραμμα, το χρώμα, το σχήμα, η μορφή και τα υλικά του προϊόντος ή της διακόσμησής του. Με τον όρο «προϊόν» νοείται και η συσκευασία, η παρουσίαση, τα γραφικά σύμβολα, τα τυπογραφικά στοιχεία, τα συστατικά που προορίζονται για συναρμολόγηση σε ένα σύνθετο προϊόν κλπ., όπως επί παραδείγματι ποτήρια φαγητού με σχέδια του Δημήτρη Μυταρά, ένα mouse pud με απεικόνιση ενός πίνακα του Dali, οι

23

τριπλές βέρες του Cartier, η πένα Mont Blanc, η κολόνια του Gaultier σε μπουκάλι με σχήμα γυναικείου σώματος, τα μεταλλικά ρούχα του Paco Rabanne, το ταγιέρ της Coco Chanel, η τσάντα Kelly του οίκου Hermes, κλπ. Δεν υπάρχει δικαίωμα σε βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, όταν τα χαρακτηριστικά που έχει η μορφή του προϊόντος υπαγορεύονται αποκλειστικά από την τεχνική του λειτουργία. Η προστασία των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων είναι ένα κράμα προστασίας βιομηχανικών και πνευματικών δικαιωμάτων. Επίσης, προστατεύονται και κατά τις έννομες διατάξεις περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Προϋπόθεση για την προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος, είναι αυτό να είναι νέο και να έχει ατομικό χαρακτήρα: Νέο είναι ένα βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα, εάν μέχρι την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώρισή του, δεν έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο με αυτό, δηλαδή κανένα που να διαφέρει προς αυτό μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες. Ένα βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα έχει ατομικό χαρακτήρα, εάν η όλη εντύπωση που προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφέρει από εκείνη που προκαλείται στον ίδιο χρήστη από οποιοδήποτε άλλο βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα που έγινε προσιτό στο κοινό πριν την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για την καταχώρισή του. Θεωρείται δε ότι έχει γίνει ένα σχέδιο ή υπόδειγμα προσιτό στο κοινό, εάν δημοσιεύτηκε μετά από καταχώριση, ή έχει εκτεθεί ή έχει κυκλοφορήσει στο εμπόριο, ή έχει γνωστοποιηθεί με άλλο τρόπο Εντός διαστήματος 4 μηνών από την κατάθεση της σχετικής αίτησης, ο ΟΒΙ εκδίδει πιστοποιητικό καταχώρησης του κατατεθέντος βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος. Η ευθύνη ότι πληρούνται οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις, ανήκει στον καταθέτη. Η διάρκεια ισχύος του βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος είναι 5 έτη από την ημερομηνία κατάθεσης της σχετικής αίτησης, με δυνατότητα ανανέωσης ανά πενταετία, μέχρι τη συμπλήρωση 25 ετών. Για όλο το παραπάνω χρονικό διάστημα και αμέσως μετά την καταχώρηση, ο δικαιούχος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να χρησιμοποιεί το βιομηχανικό σχέδιο ή υπόδειγμα και να απαγορεύει σε οποιονδήποτε τρίτο τη χρήση του. Ιδίως δικαιούται να κατασκευάζει, να προσφέρει, να διαθέτει στην αγορά, να εισάγει να εξάγει και να χρησιμοποιεί το προϊόν στο οποίο έχει ενσωματωθεί ή εφαρμοστεί το σχέδιο ή το υπόδειγμα, ή να το αποθηκεύει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αντωνόπουλος, Β. (1993), Δίκαιο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, Σάκκουλας. Bainbridge, D.I. (1992), Intellectual Property, Pitman, London. Cornish, W.R. (1989), Intellectual Property, Patents, Copyright, Trade Marks and Allied Rights, Sweet & Maxwell, London. Drexl, J. (1994), What Is Protected in a Computer Program? Max Planck Institute. Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (1999), Πώς να Αποκτήσετε Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας, Αθήνα. Καλλίνικου, Δ. (1986), Η Νομολογία για την Πνευματική Ιδιοκτησία, Σάκκουλας.

24

Καλλίνικου, Δ. (1994), Τα Θεμελιώδη Θέματα του Ν. 2121/93 για την Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά Δικαιώματα, Σάκκουλας. Κουμάντος, Γ. (1995), Πνευματική Ιδιοκτησία, , Σάκκουλας. Κοτσίρης, Λ. (1999), Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας, ,Σάκκουλας. Λιακόπουλος, Θ. (1993), Βιομηχανική Ιδιοκτησία, Σάκκουλας. Μαρίνος, Μ.Θ. (2000), Πνευματική Ιδιοκτησία, Σάκκουλας. Μικρουλέα, Α. (1999), Υποδείγματα Χρησιμότητας, Νομική Βιβλιοθήκη. Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (1992), Οδηγίες για τη Απόκτηση ΔΕ, ΔΤ, ΠΥΧ, Αθήνα. Σελέκος, Π. (1999), Το δικαίωμα στο Βιομηχανικό Σχέδιο και Υπόδειγμα, Σάκκουλας. Σημίτης, Κ. (1967), Το δικαίωμα επί της Εφευρέσεως, Σάκκουλας. European Patent Office (1998), The New Dimension, - esp@cenet , Annual Report.. Cabanellas, G. & Massaguer, J. (1991), Know-how Agreements and EEC Competition Law, IIC Studies, Max Planck Institute. Ullrich, H. (1981, Standards of Patentability for European Inventions, Max Planck Institute. ΣΧΕΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης 1886. Παγκόσμια Σύμβαση της Γενεύης 1952. Διεθνής Σύμβαση της Ρώμης 1961. Κοινοτική Οδηγία 91/250 για την προστασία των προγραμμάτων Η/Υ. Ν. 2121/93. TRIPS, από το 1995 WIPO Copyright Treaty (WCT) 1996 WIPO Performance and Phonograms Treaty (WPPT) 1996 Κανονισμός 2349/84 σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 85 παρ. 3 της ΣυνθΕΟΚ, σε κατηγορίες συμφωνιών που αφορούν την άδεια εκμετάλλευσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα (ιδίως με τον Κανονισμό 151/93). Νόμος 1733/1987 «Μεταφορά τεχνολογίας, εφευρέσεις και τεχνολογική καινοτομία». Νόμος 1607/1986 "Κύρωση της σύμβασης για τη χορήγηση ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που υπογράφηκε στο Μόναχο στις 5 Οκτωβρίου 1973". ΠΔ 77/1988 «Διατάξεις εφαρμογής της σύμβασης για τη χορήγηση ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κυρώθηκε με τον νόμο 1607/1986». ΠΔ 54/94 "Τροποποίηση διάταξης νόμου 1733/1987 Μεταφορά τεχνολογίας, εφευρέσεις, τεχνολογική καινοτομία και σύσταση Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας σε συμμόρφωση προς τη Συνθήκη της ΕΟΚ". Νόμος 2417/1996 «Κύρωση του Διακανονισμού της Χάγης, για τη διεθνή κατάθεση των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων». ΠΔ 259/1997 «Διατάξεις εφαρμογής του Διακανονισμού της Χάγης, για τη διεθνή κατάθεση των βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων που κυρώθηκε με τον νόμο 2417/1996 και διατάξεις για τον εθνικό τίτλο προστασίας.